Academiejaar Feestdagen in China. Traditionele feestdagen en hun evolutie sinds 1949

Academiejaar 2009-2010

Feestdagen in China

Traditionele feestdagen en hun evolutie sinds 1949

Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte tot het verkrijgen van de graad van Master in de Oosterse Talen en Culturen door Elke Van Bossuyt Promotor: Prof. Dr. Bart Dessein

VOORWOORD Vooraleer ik aanvang met mijn uiteenzetting over de traditionele feestdagen in China, wil ik even stilstaan bij de ontwikkeling van deze masterproef en van de gelegenheid gebruik maken om enkele mensen te bedanken. Eerst en vooral bedank ik mijn promotor Prof. Dr. Bart Dessein voor het vrijmaken van zijn tijd en voor het geven van zijn advies tijdens het maken van deze masterproef. Verder wil ik ook mijn ouders bedanken voor hun onophoudelijke steun waarmee ze mij hebben bijgestaan. Mijn goede vriendin Nathalie verdient speciale vermelding voor haar hulp die ze me bood om mijn tekst te controleren op fouten en om me iedere dag te motiveren. Ook Inge ben ik dankbaar voor haar adviezen en dagelijkse inspiratie. Tenslotte bedank ik ook alle andere personen die me bleven aanmoedigen om dit werk tot zijn einde te brengen; mijn zus Joke, Kristof, Rowena, Lotte, Anouk, Sarah, Naeema, Ruby, Khadija, Delfy en tal van anderen.

2

INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave LIJST VAN FIGUREN .......................................................................................................... 5 INLEIDING ........................................................................................................................... 6 1.

China‟s traditionele kalender ...................................................................................... 8

1.1

Tijd volgens de traditie ............................................................................................... 8

1.2

Naar een officiële tijdsrekening .................................................................................. 9

1.3

Data van de feestdagen ............................................................................................. 9

2.

Traditionele Chinese feestdagen ............................................................................. 13

2.1

Chinees Nieuwjaar ................................................................................................... 13

2.1.1

Oorsprong ............................................................................................................. 14

2.1.2

Voorbereidingen en gebruiken .............................................................................. 15

2.1.3

Eetgewoontes ....................................................................................................... 17

2.2

Lantaarnfeest ........................................................................................................... 18

2.2.1

Oorsprong ............................................................................................................. 18

2.2.2

Gebruiken ............................................................................................................. 19

2.2.3

Eetgewoontes ....................................................................................................... 20

2.2.4

Het Bijenvuurwerk................................................................................................. 21

2.3

Gravenfeest ............................................................................................................. 22

2.3.1

Gebruiken ............................................................................................................. 23

2.3.2

Activiteiten ............................................................................................................ 25

2.4

Drakenbootfeest ....................................................................................................... 26

2.4.1

Oorsprong ............................................................................................................. 26

2.4.2

Gebruiken ............................................................................................................. 27 3

2.5

Midherfstfeest .......................................................................................................... 28

2.5.1

Oorsprong ............................................................................................................. 28

2.5.2

Mythen en legendes ............................................................................................. 29

2.5.3

Gebruiken ............................................................................................................. 32

2.5.4

Midherfstfeest in Taiwan ....................................................................................... 33

2.6

Feest van de Keukengod ......................................................................................... 34

2.6.1

Oorsprong ............................................................................................................. 35

2.6.2

Gebruiken ............................................................................................................. 37

2.7

Chinese oudejaarsavond ......................................................................................... 38

3.

Veranderingen in China na 1949 ............................................................................. 41

3.1

Politieke invloed op de feestdagen .......................................................................... 43

3.2

Westerse invloed op traditie ..................................................................................... 47

3.3

Officiële vs. traditionele feestdagen ......................................................................... 48

4.

Veranderingen in de traditionele feestdagen ........................................................... 50

4.1

Evolutie van het Chinees Nieuwjaar ........................................................................ 50

4.2

Evolutie van het Lantaarnfeest................................................................................. 56

4.3

Evolutie van het Gravenfeest ................................................................................... 59

4.4

Evolutie van het Drakenbootfeest ............................................................................ 62

4.5

Evolutie van het Midherfstfeest ................................................................................ 64

4.6

Evolutie van het Feest van de Keukengod ............................................................... 65

4.7

Evolutie van de Chinese Oudejaarsavond ............................................................... 66

5.

De Chinese jeugd versus traditie ............................................................................. 68

6.

Conclusie ................................................................................................................. 71

BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................. 73

4

LIJST VAN FIGUREN Figuur titelblad: Chinees karakter fu 福, geluk. Figuur 1: Het Jieqi-systeem.…………………………………………………………………10-11 Figuur 2: kind met muts in de vorm van een tijger, Nanjing 南京……………………………55 Figuur 3: Leeuwendans, Beijing 北京…………………………..………………………………56 Figuur 4: Vuurwerk afsteken, Rongshui 融水…………………………..……………………...56 Figuur 5: Mensen laten luchtlantaarns omhoog, Shifen 十分, Taipei 台北…………………58 Figuur 6: Drakendans, Chengdu 成都, Sichuan 四川…………………………..……………..59 Figuur 7: Mensen komen aan op de begraafplaats om te rouwen om hun overleden familieleden, Kunming 昆明, Yunnan 云南…………………………..…………………………61 Figuur 8: Papiergeld verbranden, Chongqing 重庆, Sichuan 四川…………………………..62 Figuur 9: Vliegeren, Shanhuba 杉树把, Chongqing 重庆…………………………..………...62 Figuur 10: Geparfumeerde zakjes, Bozhou 亳州, Anhui 安徽……………………………….63 Figuur 11: Drakenbootracen, Aberdeen Harbour 香港仔, Hong Kong 香港………………..64 Figuur 12: Feest aan de Confucius-tempel, Nanjing 南京, Jiangsu 江苏…………………...65 Figuur 13: Pandas krijgen speciale maancake, Guangzhou 广州…………………………..65 Figuur 14: De Keukengod…………………………..…………………………..……………….66 Figuur 15: Vuurwerk, Dalian 大连…………………..…………………………..……………....67 Figuur 16: Cartoon van Pang Li over de tradities die verdwijnen door het multimediatijdperk. Hier de evolutie van het traditionele nieuwjaarsgeld en -bezoeken naar nieuwjaarswensen via sms. …………………………..…………………………..…………….70 5

INLEIDING Met de komst van Mao Zedong als China‟s nieuwe leider in 1949 werd binnen de Volksrepubliek China een woelige periode met tal van veranderingen ingeluid. Vooral ten tijde van de Culturele Revolutie werden vele traditionele gebruiken en gewoontes onderdrukt en zelfs verboden wegens hun bijgelovig karakter. Na Mao‟s dood versoepelde het beleid echter en werd het land geleidelijk aan opengesteld naar de buitenwereld toe. Tal van westerse invloeden kwamen het land binnen en deze hadden dan ook vaak een grote en blijvende impact op het dagelijkse leven van de burgers en veranderden hun blik ten opzichte van traditie. Ook de inhoud en de vorm van de traditionele Chinese feestdagen onderging veranderingen naargelang de evoluties in de maatschappij. Zo verloren sommige feestdagen hun oorspronkelijke betekenis, werden er nieuwe religieuze elementen in opgenomen of stonden ze nu in het teken van de herdenking van historische figuren of gebeurtenissen. Andere werden vermengd met mythen en legendes, en nog anderen doelden op de verering van de voorouders of bepaalde goden, of poogden toekomstig geluk af te dwingen. In mijn uiteenzetting wil ik dan ook ingaan op de evolutie van deze feestdagen en een blik werpen op hun toekomst. Vooreerst maakte ik dan ook een selectie uit de talloze feestdagen en besloot ik me toe te spitsen op enkele traditionele feestdagen van de Han. Deze blijken zowel vandaag als in het verleden de meest populaire feestdagen te zijn en bovendien zijn de talloze veranderingen en evoluties er ook beter in op te merken dan in de minder populaire en kleinschaligere feesten. Het Lentefeest, het Lantaarnfeest, het Gravenfeest, het Drakenbootfeest, het Midherfstfeest, het Feest van de Keukengod en de Chinese Oudejaarsavond zijn dan ook de feesten die ik uitvoerig zal bespreken. Hierbij zal ik enkel de vieringen binnen de Volksrepubliek China bekijken. Alleen bij het Lantaarnfeest en het Midherfstfeest wordt even uitgeweken naar enkele opmerkelijke Taiwanese varianten van deze vieringen. Vooraleer van start te gaan met de bespreking van deze feestdagen zal ik in deel één van mijn masterproef een kort overzicht geven van het ontstaan van de traditionele kalender. De feestdagen zijn immers op deze kalender gebaseerd en op deze manier wordt het dan ook mogelijk om een vollediger inzicht te bieden in het belang van deze feestdagen. In het tweede deel van mijn masterproef zal ik de feestdagen en hun gebruiken zelf aan bod laten komen. Deel drie bespreekt de maatschappelijke 6

veranderingen sinds 1949 en de bijhorende aanpassingen in het beleid. De invloed van deze veranderingen op de feestdagen zelf wordt aangetoond in deel vier. In het vijfde en laatste deel zal ik tot slot nog even kort ingaan op de visie van de jeugd ten opzichte van traditie.

7

1.

China’s traditionele kalender

Een basisbegrip van de gebruikte methodes voor tijdsberekening is noodzakelijk om tot een beter inzicht te komen van de betekenis van de Chinese feestdagen. In China hanteert men twee verschillende kalenders: de traditionele en de Gregoriaanse kalender. De eerste is een lunisolaire kalender 1 en de laatste maakt gebruik van de westerse methode. Een moderne Chinese kalender integreert beide systemen, met vermelding van de data van de traditionele feestdagen.2

1.1

Tijd volgens de traditie

Om de landbouwactiviteiten in het primitieve China efficiënter te laten verlopen, ontstond de behoefte om een eerste rudimentaire kalender op te stellen. Men had al langer gemerkt dat de positie van de maan, zon, planeten en sterren invloed had op de seizoenen. Zowel in het Westen als in China was de maan de sleutel tot de vroegste ontwikkeling van een kalender. Het observeren van de maan alleen was niet voldoende en door de observatie van de sterren en planeten kwam men tot een eerste lunisolaire kalender (yinyangli 陰陽 曆). Deze kalender bestaat uit twaalf maanden waarvan het begin samenvalt met de nieuwe maan en het midden met de volle maan. Deze twaalf maansomlopen bedragen samen 354 dagen, wat betekent dat iedere maand ofwel negenentwintig ofwel dertig dagen telt, respectievelijk kleine maanden (xiaoyue 小月) en grote maanden (dayue 大月) genoemd. Zoals de maanden, droegen ook de dagen geen namen, maar werden ze bijgehouden op nummer. Deze kalender was zeker al sinds de Shang-dynastie (商, ca. 1600–1045 v.Chr.) in gebruik. Na zijn afschaffing in 1911 werd hij ook jiuli 舊曆, de oude kalender, of yinli 陰曆, de maankalender, genoemd. Na 1949 werd hij ook nongli 農曆, de boerenkalender, genoemd. Deze benamingen worden nog steeds gebruikt, naast zhongli 中曆, de Chinese kalender, en xiali 夏曆, de Xia-kalender. De traditionele kalender wordt

1

Een lunisolaire kalender baseert zich zowel op de maan als op de zon en voegt regelmatig een dertiende maand in om bij te blijven met het feitelijke zonnejaar. 2 Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 11. 8

nog steeds gebruikt voor bepaalde doeleinden, zoals het aangeven van traditionele feesten en bij de astrologie.3

1.2

Naar een officiële tijdsrekening

Na de stichting van de Republiek China in 1911 door Sun Yatsen 孫逸仙4 (1866-1925), nam Yuan Shikai 袁世凱 (1859-1916) als tweede president in 1912 de beslissing om de traditionele kalender naar de achtergrond te bannen en over te schakelen naar de Gregoriaanse kalender van het Westen. Hij hernoemde ook het traditionele Chinese Nieuwjaar (yuandan 元旦) tot het Lentefeest (chunjie 春节) en Nieuwjaar viel vanaf dan op één januari.

1.3

Data van de feestdagen

De traditionele feestdagen zijn seizoensgebonden en gebaseerd op de Chinese agrarische levenswijze. Een goed of slecht jaar beïnvloedde niet alleen het materiële welzijn van de bevolking, maar ook het voortzetten van de heerschappij van de keizer en de nobelen. Daarnaast zijn er ook feestdagen die verband houden met de bovennatuurlijke wereld. De oorsprong van Chinese festiviteiten ligt soms bij verjaardagen of offerdagen van geesten en goden, of bij verjaardagen of verlichtingsdagen van boeddha‟s en bodhisattva‟s5. De seizoensgebonden feestdagen zijn verbonden met belangrijke momenten van verandering in de natuur. De Chinese traditionele kalender gebruikt een jaarlijkse cyclus van vierentwintig afwisselende solaire en mid-solaire periodes (qi 氣) van elk vijftien dagen lang. Elk van de vier seizoenen (shi 时) is onderverdeeld in drie solaire en drie mid-solaire

3

Derk Bodde, Festivals in Classical China. New Year and other annual observances during the Han-dynasty 206 B.C. – A.D. 220, Princeton University Press, The Chinese University of Hong Kong, 1975, p. 26., MarieLuise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 11-12., Joseph Needham, Science and Civilisation in China, vol. 3: Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, Cambridge: Cambridge University Press, 1959, pp. 186-210 en 390-408.. 4 Sun Yatsen, ook Sun Zhongshan 孫中山, was de stichter en de eerste president van de Republiek China in 1911. Cf. Sidney H. Chang en Leonard H.D. Gordon, Bibliography of Sun Yat-sen in China’s Republican Revolution, 1885-1925, University Press of America, 1991. 5 Bodhisattva‟s zijn wezens die zich afwenden van de zinloosheid en het lijden van de cyclus van wedergeboortes, maar toch de individuele verlichting niet zoeken om andere wezens bij te staan in het bereiken van hun verlichting. Cf.: Padmakara Translation Group, The Way of the Bodhisattva, Boston: Shambhala Publications, 2008, p. 1. 9

periodes. Samen werd dit het jieqi 節氣-systeem genoemd. De afbakening ervan gebeurt op basis van de positie van de zon ten opzichte van de 360 graden van de ecliptica en twaalf tekens van de Chinese dierenriem 6 . De vierentwintig periodes worden allemaal genoemd volgens de seizoensveranderingen, zie figuur 1. Vanaf 520 n.Chr. werd een systeem dat iedere qi in drie periodes van vijf dagen verdeelde, de 72 hou 候, in de kalender geïntegreerd.

Jieqi

Translation

Western Calendar

Chinese Calendar

1

Dongzhi 冬至

Winster Solstice

22 or 23 Dec.

十一月中

2

Xiaohan 小寒

Slight Cold

6 or 7 Jan.

十二月節

3

Dahan 大寒

Great Cold

21 or 22 Jan.

十二月中

4

Lichun 立春

Start of Spring

4 or 5 Feb.

正月節

5

Yushui 雨水

Rain Water

19 or 20 Feb.

正月中

6

Jingzhe 驚蟄

Waking of Insects

6 or 7 March

二月節

7

Chunfen 春分

Spring Equinox

21 or 22 March

二月中

8

Qingming 清明

Pure Brightness

5 or 6 Apr.

三月節

9

Guyu 穀雨

Grain Rain

20 or 21 Apr.

三月中

10

Lixia 立夏

Start of Summer

6 or 7 May

四月節

11

Xiaoman 小滿

Forming of Grain

21 or 22 May

四月中

12

Mangzhong 芒種

Grain in Ear

6 or 7 June

五月節

13

Xiazhi 夏至

Summer Solstice

22 or 23 June

五月中

14

Xiaoshu 小暑

Slight Heat

7 or 8 July

六月節

15

Dashu 大暑

Great Heat

23 or 24 July

六月中

16

Liqiu 立秋

Start of Autumn

8 or 9 Aug.

七月節

17

Chushu 處暑

Limit of Heat

23 or 24 Aug.

七月中

6

De 12 dieren (shi’er shengxiao 十二生肖) vertegenwoordigen de 12 Aardtakken (dizhi 地址) die een systeem voor tijdberekening verschaffen en zijn: rat, os, tijger, konijn, draak, slang, paard, schaap, aap, haan, hond en varken. Cf.: Shelly Wu, Chinese Astrology: Exploring the Eastern Zodiac, New Jersey: Career Press, 2005, p. 17. 10

18

Bailu 白露

White Dew

8 or 9 Sept.

八月節

19

Qiufen 秋分

Autumn Equinox

23 or 24 Sept.

八月中

20

Hanlu 寒露

Cold Dew

9 or 10 Oct.

九月節

21

Shuangjiang 霜降

Frost‟s Descent

24 or 25 Oct.

九月中

22

Lidong 立冬

Start of Winter

8 or 9 Nov.

十月節

23

Xiaoxue 小雪

Slight Snow

23 or 24 Nov.

十月中

24

Daxue 大雪

Great Snow

7 or 8 Dec.

十一月節

Figuur 1: Het Jieqi-systeem. Cf.: Endymion Wilkinson, Chinese History. A manual., Cambridge: Harvard University Press, 2000, p. 186.

De tijdsbepaling van de vroegste feestdagen gebeurde op basis van de seizoenen in het jaar en de cyclus van voedselproductie van het noorden van China. Omdat de solaire periodes nauw verwant waren met de productieactiviteiten kwamen de mensen steeds samen op het moment van een solaire periode om een ceremonie of een viering te houden of om offers te maken. Geleidelijk evolueerde dit naar de gewoonte om een feestdag te vieren. Bijgevolg was er een direct verband tussen de hoofd-jieqi en de feestdagen. Er zijn 8 klimatologische hoofdperiodes (bajie 八節) die het begin en het einde van ieder seizoen aanduiden, (vetgedrukt in figuur 1). Toen er nog geen vaste data van de feestdagen waren, werd er geschat volgens het seizoen. Geleidelijk aan ontstond het gebruik om de belangrijke feestdagen te houden op de oneven dagen van de oneven maanden, aangezien deze voorspoedig zijn. Het was de regering van de Han-dynastie (汉, 202 v.Chr.-220 n.Chr.) die, naast het vastleggen van de kalender, ook de data van de feestdagen vastlegde om meer invloed te kunnen uitoefenen, zo hadden ze immers meer controle over de acitiviteiten die in het land plaatsvonden. Deze feestdagen bleven, op een paar aanpassingen na, bijna onveranderd gedurende de volgende duizend jaar. De aanpassingen

waren

vooral

van

boeddhistische

en

taoïstische

oorsprong.

De

veranderende omstandigheden in de Song-dynastie (宋, 960-1279), waarbij het hof van de Noordelijke Song-dynastie (北宋, 960-1127) door de inname van de Jin-dynastie (金, 1115-1234) naar het zuiden vluchtte om daar de Zuidelijke Song-dynastie (南宋, 11271279) te stichten, zorgden ervoor dat er opnieuw aanpassingen moesten gebeuren, maar nu aan de gewoontes en het klimaat van het zuiden. De voornaamste Chinese feestdagen van vandaag stammen rechtstreeks af van de feestdagen van de Song-dynastie. In de 11

Ming- (明, 1368-1644) en Qing-dynastie (清, 1644-1912) stonden de drie grootste jaarlijkse feestdagen bekend als de san dajie 三大節: het Nieuwjaar, het Drakenbootfeest en het Midherfstfeest. De zeven hoofdfeestdagen van het late keizerrijk waren:7  1/1

chunjie 春节: het Lentefeest of het lunaire Nieuwjaar

 15/1

yuanxiao jie 元宵节: het Lantaarnfeest

 Begin/3

qingming jie 清明节: het Gravenfeest

 5/5

duanwu jie 端午节: het Drakenbootfeest of Dubbel-Vijf-Feest

 15/8

zhongqiu jie 中秋节: het Midherfstfeest of Maanfeest

 23/12

Zao Wangye 灶 王 爷 : het feest van de Keukengod (24/12 in het

zuiden)  29/12

chuxi 除夕: de lunaire Oudejaarsavond (of 30/12)

7

Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 6., Endymion Wilkinson, Chinese History. A manual., Cambridge: Harvard University Press, 2000, pp. 185-188., Wang Jingui 王 锦 贵 , Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中 国文 化史简 篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, pp. 221-222. 12

2.

Traditionele Chinese feestdagen

Het spreekt voor zich dat niet alle feestdagen uit China aan bod kunnen komen. De hierboven vermelde zeven belangrijkste feestdagen van het late keizerrijk zullen in de uiteenzetting behandeld worden omdat deze toen, en ook nu nog, de meest populaire en meest gevierde feesten waren in heel China. Veranderingen en evoluties zullen hier ook beter opgemerkt worden dan in minder populaire en kleinschaligere feesten waarover veel minder gegevens bestaan.

2.1

Chinees Nieuwjaar De eerste staan we vroeg op, de tweede is een goede dag, de derde trouwen de muizen; de vierde dalen de goden weer af, de vijfde is de scheiding, de zesde gaan we mest gieten; de zevende is de dag van het Zevende Principe, de achtste is alles compleet; de negende is de Hemelgod jarig, de tiende is er volop te eten, de elfde nodigen we de schoonzoons uit; de twaalfde gaan de getrouwde dochters hun ouders gelukwensen, de dertiende eten we rijstgruel met mosterdblad; de veertiende hangen we lantaarns aan het rek, de vijftiende is het Lantaarnfeest.8

Deze verzen uit het Nieuwjaarslied, een volksliedje uit Taiwan, beschrijven levendig de feestelijkheden van de eerste tot en met de vijftiende dag van de eerste maand van het Chinese maanjaar. Hoewel het een Taiwanees liedje is, is het toch representatief voor de nieuwjaarsviering in de rest van China, aangezien de viering in Taiwan, hoewel deze in bepaalde details verschilt, afgeleid is van het systeem van het vasteland.9 Op de avond van de derde dag van de eerste maand “trouwen de muizen”. Iedereen gaat die avond zo vroeg mogelijk slapen om de muizenbruiloft niet te storen. Er wordt ook wat voedsel in de hoeken van de kamers gestrooid, als teken dat men de oogst van dit jaar met de muizen wil delen. De vriendschap van de muizen kan immers voordelig

8

Xu Bodong 徐博东, Zhang Minghua 张明华, Zhongguo wenhuashi zhishi congshu 中国文化史知识丛书 (Collectie van de kennis van de Chinese cultuurgeschiedenis), vol.6: Taiwan chuantong wenhua tanyuanI 台 湾传统文化探源 (Oorsprong van de Taiwanese traditionele cultuur), Shanghai 上海: Shangwuyinshuguan 商 务印书馆, 1996, p. 65., vertaling van Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 2. 9 Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 24. 13

zijn tegen muizenplagen. Met de “scheiding” op de vijfde dag wordt een deel van de nieuwjaarsviering afgesloten. Het “mest gieten” van de zesde dag duidt op het feit dat men alle watermest uit het huis opruimt en naar de akkers brengt om over de gewassen uit te gieten. Op deze dag begint het werk opnieuw. Hieruit kan de grote waarde die men aan de tradities van het boerenleven hecht, worden opgemaakt, want in de huidige Chinese maatschappij die al een heel pak minder boeren telt, is het natuurlijk niet meer nodig om mest te gieten, maar in de industrie en handel is dit nog steeds de dag waarop men terug begint te werken.10 2.1.1

Oorsprong

Het Chinees Nieuwjaar was een periode van reünie en tegelijkertijd stond het voor een vernieuwing van de geest. Na het Nieuwjaar volgt het begin van de lente (lichun 立春, één van de vierentwintig jieqi), bijgevolg is het een tijd van hernieuwde vruchtbaarheid van de aarde, een heel belangrijk gegeven in het agrarische leven. Het Nieuwjaar bracht ook een belangrijk keerpunt in het zakelijke en persoonlijke financiële leven van de mensen: alle schulden dienden afbetaald te worden tegen deze tijd en men hoopte op een beter leven en groter succes in het komende jaar.11 De naam van het meest wijdverspreide feest in China is door de jaren heen verschillende keren veranderd. Het heeft ook nog bekend gestaan als: Tijd van het Begin (yuanchen 元陈), Eerste Dag (yuanri 元日), Eerste Dag van de Eerste Maand (yuanshuo 元说), Begin van de Eerste Maand (yuanzheng 元正) en Eerste Ochtend van het Jaar (yuandan 元旦). Deze Eerste Ochtend heeft een drievoudige betekenis: het is het begin van het jaar, het begin van de maand en het begin van de dag. De komst van het Nieuwjaar staat symbool voor het opruimen van het oude om plaats te maken voor het nieuwe. Nu de Gregoriaanse kalender in gebruik is, is één januari het officiële Nieuwjaar

10

Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 2-4. 11 Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 23-24. 14

dat de naam yuandan 元 旦 kreeg en ter onderscheiding werd het Chinese lunaire Nieuwjaar hernoemd tot het Lentefeest (chunjie 春节).12 2.1.2

Voorbereidingen en gebruiken

Vanaf het begin van de twaalfde maand beginnen de voorbereidingen op het Nieuwjaar, maar om chronologisch volgens de seizoenen te werken, zullen deze pas besproken worden bij de Chinese oudejaarsavond. Het Chinese Nieuwjaar beslaat de eerste drie dagen van de eerste lunaire maand die ingevuld worden met familiereünie en vriendenbezoeken. De tweede dag houdt men apart voor de aanbidding van de God van de Rijkdom om zijn bescherming en steun in het komende jaar te bestendigen. In het Noorden eindigen de feestelijkheden op de 15 e dag met het Lantaarnfeest, terwijl dit in het Zuiden pas op het Maanfeest in de achtste maand wordt gevierd. Nieuwjaarsdag start met het Juiste Begin (kaizheng 开征); het eerste wat men doet is de voorouders eer bewijzen. Meestal vindt dit vroeg in de ochtend plaats, maar er is geen vast tijdstip. Vandaar dat er die dag voortdurend vuurwerk te horen is. Alle lampen in de

hoofdhal

van

het

huis

zijn

aangestoken,

er

hangen

rode

slingers

met

nieuwjaarscoupletten (chunlian 春联)13 bij de deuropening en rond de offertafel, en op het altaar

liggen

onder

andere

nieuwjaarssinaasappels,

nieuwjaarskoeken,

hartige

kleefrijsttaarten, drie soorten offergaven (bijvoorbeeld varkensvlees, vis en kip), kopjes thee en drank, vier soorten vruchten, wierook en kaarsen. Het ophangen van nieuwjaarscoupletten is eveneens een heel oude traditie, daterend van de tijd toen ze nog op hout geschreven werden. Met de ontwikkeling van papier, verving men deze houten tabletten door rood papier. Tijdens de Song-dynastie schreven hofpoëten gedichten rond hun verering van de keizer, die dan op de muren van het paleis geplakt werden. Verzen ter ere van het Nieuwjaar verschenen pas in de Ming-dynastie (明, 1368-1644) toen keizer

12

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 23-24., Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 223. 13 Chunlian zijn een speciale vorm van duilian 对联, coupletten geschreven op verticale stroken rood papier in de beste kalligrafische stijl mogelijk. Duilian zijn permanent, terwijl chunlian speciaal voor Chinees Nieuwjaar gemaakt worden. Cf.: Tseng Yuho, A History of Chinese Calligraphy, Hong Kong: The Chinese University Press, 1993, p. 67. 15

Hongwu 洪 武 14 (1328-1398) Nanjing 南 京 tot hoofdstad maakte en bevel gaf om lenteverzen op de deur van ieder huis te plaatsen om een vredige atmosfeer te creëren. In het begin werden dergelijke verzen enkel door ambtenaren geschreven, maar met verloop van tijd werd het gebruik ook wijdverspreid onder het volk. De thema‟s waren beperkt tot gelukwensen, lof aan de lente en de feodale moraliteit. Vroeger hingen mensen ook afbeeldingen van “deurgoden” aan hun deur als bescherming tegen kwade geesten. Dit waren kleurrijke houtblokken met afbeeldingen van twee volledig gepantserde bewakers, rond wie er een taoïstische legende 15 bestaat, maar wiens identiteit lange tijd een onderwerp van discussie is geweest. Vervolgens komt de hele familie samen om de voorouders en de goden te eren door buigingen te maken met stokjes brandende wierook in de handen. Hierna wensen de jongeren gerangschikt volgens generatie en leeftijd de ouderen geluk. Dit is de meest plechtige ceremonie van het hele jaar. De naam “het Juiste Begin” (kaizheng 开征) heeft in het Chinees ook een heel mooie bijklank en betekent symbolisch dat het jaar op een heel waardige wijze gaat beginnen; de rode slingers staan voor “vreugde”, de aangestoken lampen voor “licht”, en het volledige ritueel helpt om de liefde van de goden, voorouders en ouders indachtig en dankbaar te zijn. Na deze ceremonie is het nieuwe jaar pas echt begonnen. In China ontsteekt men al duizenden jaren “knalbamboe” (baozhu 爆 竹 ) ter gelegenheid van het Nieuwjaar. De oorspronkelijke functie van knalbamboe was om boze geesten te verdrijven en dus het kwaad uit te bannen. In het begin werd er nog geen echt vuurwerk gebruikt, maar een groot vuur voor de hoofdhal werd aangemaakt en stukjes bamboe werden erin geworpen die dan met een knal ontploften. Pas later werd de moderne betekenis van knalvuurwerk aan baozhu toegeschreven en stond het afsteken ervan enkel nog symbool van gezelligheid en voorspoed. Het sociale aspect aan Nieuwjaar zijn de nieuwjaarsbezoeken. Bij dageraad worden alle voordeuren wagenwijd opengezet en gaat iedereen familie en vrienden gelukwensen. Ook worden kleine rode pakjes met geld aan de kinderen geschonken. Natuurlijk bestaat

14

Hongwu, geboortenaam Zhu Yuanzhang 朱元璋 en tempelnaam Taizu 明太祖, was de stichter en eerste keizer van de Ming-dynastie en regeerde van 1368 tot 1398. 15 Volgens deze legende leefden er twee broers onder een perzikenboom, die als beschermers van de mens demonen overwonnen die ze dan bij de tijgers wierpen. Om deze daden te herdenken, werden er later houten beelden van deze twee broers voor officiële gebouwen gezet en werden tijgers op de poorten geschilderd. De tijger werd beschouwd als de aartsvijand van kwade geesten, vooral van zij die de doden kwaad wilden doen, en daarom ziet men vaak tijgers op graven en grafstenen in China. 16

de kans elkaar mis te lopen, aangezien iedereen op stap is om anderen geluk te wensen, en daardoor zijn er een paar praktische gebruiken ontstaan: “een kaartje achterlaten” met de eigen naam erop geschreven om aan te geven dat men al is langs geweest. Hooggeplaatste personen kunnen gebruik maken van “kaartjes laten vliegen” door een bediende erop uit te sturen met rode wenskaartjes om hun uitgebreide vriendenkring geluk te wensen. “Lentewandeling” (zouchun 走 春 ) is de poëtische naam voor deze nieuwjaarsbezoeken en associeert dit gebeuren met een uitstapje in de lente naar de velden buiten de stad. Zo zijn de nieuwjaarswensen niet enkel een sociale aangelegenheid en een teken van vriendschap, maar ook een vorm van ontspanning. Een heel oude traditie met Nieuwjaar is een partijtje gokken. In die periode heeft iedereen wat geld op zak en de uitgelaten stemming draagt bij tot de goklust. De overheid bemoeit zich ook helemaal niet met de gokpartijen, want dit is een eeuwenoud gebruik dat nog steeds ongewijzigd is gebleven.16 2.1.3

Eetgewoontes

Op de laatste dag van het jaar moest men genoeg eten bereiden om nog een aantal dagen verder te kunnen en zowel mensen als goden tevreden te stellen, aangezien de eerste dagen van het nieuwe jaar geen messen of andere scherpe voorwerpen mochten gebruikt worden. Deed men dit wel, dan sneed men het geluk af van het nieuwe jaar. Het zorgde er ook voor dat vrouwen een aantal dagen vrijaf kregen om te genieten van de festiviteiten. De favoriete en typische gerechten van Zuid-China waren zoete gestoomde Nieuwjaarscake (niangao 年糕) en dumplings (zongzi 粽子), van Noord-China gestoomde broodjes (mantou 馒头) en kleine vleesdumplings. Als de familie de mogelijkheden had, voegden ze meestal zoetigheden, koperen munten, pinda‟s, dadels en kastanjes toe bij de vulling van enkele dumplings. Rijke families voegden zelfs goud, zilver en edelstenen toe. Het was een teken van voorspoed als men één van deze dumplings kreeg. Koperen munten betekenden dat men nooit geld te kort zou hebben, pinda‟s stonden voor een lang leven, en dadels en kastanjes duidden de komst van een zoon aan. De grote hoeveelheid

16

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 2 en pp. 710., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 27-28., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 9-13. 17

voedsel die bereid werd, stond symbool voor de overvloed en rijkdom van het huishouden.17

2.2

Lantaarnfeest

Het Lantaarnfeest (deng jie 灯节 ) staat ook bekend als het Feest van het Opperste Principe (shangyuan jie 上元节), de Nacht van het Principe (yuanxiao jie 元宵节) of Klein Nieuwjaar. Het valt op de vijftiende dag van de eerste lunaire maand en kan gezien worden als het hoogtepunt van het Lentefeest. In vroegere tijden begonnen de vieringen al een paar dagen na de eerste dag van het Nieuwjaar en duurden gewoonlijk tot rond de 18e dag, soms nog langer in landelijke gebieden, en op die manier werd de nieuwjaarsviering pas werkelijk afgesloten.18 2.2.1

Oorsprong

Volgens sommige bronnen is het Lantaarnfeest waarschijnlijk ontstaan in vroegere tijden als een ceremonie om het toenemende licht en de warmte van de zon binnen te leiden na de koude van de winter. Andere bronnen zeggen dat het een ceremonie was om te bidden voor regen voor het planten in de lente. Historische optekeningen plaatsen het begin van de viering in de Han-dynastie (汉, 202 v.Chr.-220 n.Chr. Toen lag de nadruk van het feest op offerrituelen aan Tai Yi 太一, de God van de Poolster, die eerbetoon kreeg omdat hij de twee principes van yin 阴 en yang 阳19 belichaamt en nooit zijn positie ten opzichte van de rest van het universum verandert. In de tijd van de Noordelijke en Zuidelijke dynastieën (南北朝, 420-589) was de inhoud van de festiviteiten al veel minder devotioneel dan in de Han-dynastie. Op het einde van de Sui-dynastie (隋, 581-618) nodigde keizer Yang Di 煬蒂20 (569-618) vele buitenlandse handelaars uit voor een groots operagala ter ere van het Lantaarnfeest. Deze feestelijkheden namen een volledige maand in beslag en waren enorm in omvang,

17

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 29-30. Ibidem, p. 37., Wang Jingui 王 锦 贵 , Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中 国 文 化 史 简 篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 223. 19 Yin en yang zijn de twee tegengestelde en elkaar aanvullende krachten die het universum reguleren. 20 Yang Di, geboortenaam Yang Guang 楊廣 en bekend als Keizer Ming 明帝, was de medestichter en tweede keizer van de Sui-dynastie en regeerde van 604 tot 618. 18

18

dit om de rijkdom van de keizer te laten zien. Keizer Taizong 太宗21 (599-649) schortte in de Tang-dynastie (唐, 618-907) de vieringen van het Lantaarnfeest voor een paar jaar op, maar na de consolidatie van het regime werden ze hervat als mogelijkheid voor het volk om hun vreugde wegens de hernieuwde vrede en welvaart te uiten en voor de leiders om te delen in het plezier van het gewone volk. Tegen deze tijd was de 15e dag van de eerste maand tot een grote feestdag uitgegroeid, met festiviteiten die soms wel drie opeenvolgende nachten duurden. In het begin van de Noordelijke Song-dynastie (北宋, 960-1127) liep het zelfs uit tot vijf nachten en deed het kleurrijke en levendige feest niet meer onder voor het Lentefeest.22 2.2.2

Gebruiken

Tijdens het Lantaarnfeest werden in alle huizen lampen aangestoken en openbare plaatsen werden versierd met rijen lampionnen. Overal hield men lampionwedstrijden en waren er optochten van kinderen met een lampion in de hand. In vroegere tijden, toen de nachtverlichting heel gebrekkig was, moet het een buitengewone belevenis geweest zijn om al die brandende lantaarns te zien, terwijl het tegenwoordig niets bijzonders meer is om een enorm aantal lichtjes tegelijk te zien branden. Vele gezinnen deden ook vuurwerk afgaan. Tussen rijke en vooraanstaande families bestond er zelfs competitie in het kopen van verschillende types vuurwerk. Sinds de Ming-dynastie (明, 1368-1644) is het een vast gebruik om deze “bonte dozen” af te steken. Gewoonlijk maakte men op de avond van de 15 e offers aan bepaalde goden, waarna men een groot feest hield met veel drinken en plezier. Respectabele getrouwde vrouwen kregen die avond ook meer vrijheid, hoewel zij normaal strikt beperkt waren tot hun eigen huizen, om ook het vertoon van de lantaarns te kunnen zien. Naast lantaarns en vuurwerk heeft men nog een intellectuele ontspanning voor deze feestavond: “het raden van lantaarnraadsels” (cai dengmi 猜灯谜). Eerst werd een heel aantal raadsels op kleine papiertjes geschreven die dan op de lantaarns voor of in het huis werden gekleefd. Soms werden er nog bepaalde objecten op die lantaarns gehangen

21

Taizong, geboortenaam Li Shimin 李世民, was de tweede keizer van de Tang-dynastie en regeerde van 626 tot 649. 22 Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 37-38., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 18. 19

die voorzien waren van een hint om het raadsel te kunnen oplossen. Deze werden “het gezicht van het raadsel” (mimian 谜面) genoemd. Degene die de juiste oplossing wist, werd ter plaatse beloond. Het waren echter obscure toespelingen die heel moeilijk te ontcijferen waren. De raadsels die uit deze oude traditie afkomstig zijn, maken een groot deel uit van de Chinese literatuur. De leeuwendans (wushi 舞狮) is een heel populaire dans bij het Chinese volk en is dan ook een vast onderdeel van vele feestvieringen, alsook die van het Lantaarnfeest. De dans is waarschijnlijk afgeleid van rondtrekkende Indische jongleurs en dierentemmers die voor het eerst in China kwamen tijdens de Tang-dynastie. Aangezien er geen echte leeuwen voor handen waren, gebruikte men een doek in de plaats. Eén man hanteerde het houten hoofd en een andere het achterste deel van de leeuw. Zo ontwikkelden zij een dans met de naam “het Spel van de Leeuw” , die oorspronkelijk als doel had demonen uit te drijven. De leeuw stond symbool voor een bodhisattva en was een beschermer van het boeddhisme. Vele groepen leeuwendansers hielden een optocht doorheen de straten en gingen van dorp tot dorp. Eén of twee leeuwen, twee andere dansers die de leeuwen lokten met grote geborduurde ballen en een paar muzikanten met gongs en drums vormden een dergelijke groep.23 2.2.3

Eetgewoontes

Vele gebruiken van het Lantaarnfeest hebben te maken met eten, zoals dit ook geldt voor de meeste van de andere traditionele feesten. Eén van die tradities was “het eten van taro24 onder de lantaarns”. Men kookte een bepaalde hoeveelheid taro gaar en een beetje voor middernacht ging de hele familie onder het helderste licht zitten om de taro te nuttigen. Sommigen dachten dat ze hierdoor helderziend konden worden. Anderen geloofden dat het hielp tegen de transmigratie van de ziel, die volgens de boeddhisten volgt op iemands dood. In regio‟s waar men katoen kweekte, kneedde men katoenbolletjes uit tarwemeel en stak men ze in de velden. Vervolgens liep men met brandende

23

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 41 en pp. 43-44., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 18., Wang Jingui 王 锦 贵 , Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中 国文 化史简 篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 223. 24 De taro (Colocasia esculenta) is een plant uit de aronskelkfamilie. Ze behoort tot de oudste cultuurplanten en wordt al duizenden jaren verbouwd in Azië. In China heeft ze de naam yutou 芋头 of yunai 芋艿. Cf.: Susan Scott, Plants and Animals of Hawaii, Honolulu: Bess Press, 1991, pp. 47-48. 20

wierookstokjes door de velden om hopelijk een goede katoenoogst teweeg te brengen. Op het einde van deze ceremonie werden de valse katoenballetjes aan de kinderen gegeven in het geloof dat ze hierdoor beschermd werden tegen gevaar. Een nog belangrijkere eetgewoonte is het eten van “soepballetjes” (tangyuan 汤圆). Deze zoete rijstballetjes worden ook yuanxiao 元宵 genoemd, naar de andere benaming van het Lantaarnfeest, de Nacht van het Principe. Tangyuan worden thuis gemaakt door in een velletje van kleefrijstmeel een vulling van sojabonenpasta, sesamzaad, dadelpasta, gemalen pinda‟s en dergelijke te verpakken. In de winkels worden ze in grote hoeveelheden geproduceerd door de balletjes te schudden. Dit heet “yuanxiao schudden”. De vullingen worden tevoren al tot balletjes gekneed en worden dan één voor één in een grote platte mand met droog kleefrijstmeel gelegd. Door de mand te schudden, draaien de vullingen heen en weer en blijft het kleefrijstmeel erop vastplakken. Eens ze volledig volhangen met het meel, worden ze weer vochtig gemaakt met water en opnieuw geschud. Dit wordt verscheidene keren herhaald om ronde, gladde yuanxiao uit vele lagen kleefrijstmeel te bekomen. 25 2.2.4

Het Bijenvuurwerk

Er bestaan veel regionale verschillen in de viering van het Lantaarnfeest, maar het meest opvallende is het Bijenvuurwerk (fengpao 蜂炮) uit Yanshui 盐水 bij Tainan 台南 in Taiwan 台湾. In het straatbeeld ziet men niet de gewoonlijke lampionnen en optochten, maar in plaats hiervan steekt men het hevige Bijenvuurwerk af. Dit bestaat uit tienduizenden vuurpijlen die via de lonten met elkaar verbonden zijn, zodat als er één pijl aangestoken wordt, al de andere pijlen meteen na elkaar de lucht ingaan en ontploffen. Het spectaculaire resultaat doet denken aan een zwerm bijen die plotseling uit het nest vliegt, vandaar de naam “Bijenvuurwerk”. De oorsprong van dit vuurwerk vindt men in de negentiende eeuw. In Yanshui heerste er toen een grote cholera-epidemie die ongeveer 20 jaar aanhield. De weinige overgebleven inwoners waren ervan overtuigd dat kwade geesten de epidemie veroorzaakt hadden. Bij de viering van het Lantaarnfeest hield men

25

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 41-42., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 19-21. 21

een processie met het beeld van de god Guandi26 关蒂 van de Tempel van de Oorlog uit het stadje om de stadsgrenzen te inspecteren. Dit ging gepaard met het afsteken van een grote hoeveelheid vuurwerk om de boze geesten te verdrijven. Sindsdien was er geen spoor meer van de epidemie en de inwoners geloofden dat het vuurwerk de geesten verdreven had en ieder jaar breidden ze de viering uit, totdat stilaan het merkwaardige Bijenvuurwerk ontstaan is.27

2.3

Gravenfeest Het Gravenfeest (Du Mu)28 In de tijd van het Gravenfeest is de regen overvloedig, Op de weg wil de wandelaar de moed opgeven, Hij vraagt waar er een wijnhuis is, Een herdersjongen wijst in de verte naar Abrikoosbloesemdorp.

Het Gravenfeest (Gao Juqing)29 In de bergen van het noorden en het zuiden zijn veel grafvelden, De offers en de schoonmaak van het Gravenfeest zijn heel druk; Papieras fladdert rond als witte vlinders. Tranen en bloed kleuren de rode azalea‟s.

26

Guandi, ook Guan Yu 关羽, is een bekende generaal uit de Oostelijke Han-dynastie (东汉, 25-220) en leefde van 160-219. Hij werd en wordt nu nog vereerd als taoïstische God van de Oorlog. 27 Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 22-25. 28 Mei Zhang 张梅, Du Mu 杜牧, Beijing 北京: Zhongxin Chubanshe 中信出版社, 2006, p. 121. 29 Zhang Gongchang 張弓長, Shici pinshang 詩詞品賞 (Waardering van de poëzie), Changchunshu Shufang 常春樹書坊, 1976, p. 104. 22

Bij zonsondergang slapen de vossen op de graven, ‟s nachts keren de kinderen terug en lachen ze voor lantaarns; Zolang het leven wijn heeft, moet je je bedrinken, Heeft er één druppel ooit de onderwereld bereikt? Deze twee gedichten, respectievelijk uit de Tang- (唐, 618-907) en Song-dynastie (宋, 960-1279), geven een goed beeld van deze tijd van het jaar, de omstandigheden en de sfeer van het Gravenfeest (qingming jie 清明节), dat veel gelijkenissen vertoont met het westerse Pasen. Vroeger viel het feest op de derde dag van de derde maand van de Chinese lunaire kalender, maar voor onbekende redenen is het nu gebaseerd op het jieqisysteem, waarvan het de vijfde solaire periode is vanaf het Lentefeest. Geconverteerd naar de Gregoriaanse kalender is dit 4 of 5 april. Tegenwoordig is 5 april de vaste datum en geldt die dag als een officiële vrije dag. Dit betekent dat het Gravenfeest in het vochtige „motregenseizoen‟ met het begin van de lente valt. De naam qingming („puur en helder‟) doet al vermoeden dat die dag gewoonlijk een klare, heldere dag is. Oorspronkelijk was het feest ook een viering van het ontwaken van de natuur uit haar winterslaap, waarop mensen van de gelegenheid gebruik maakten om uitstapjes te maken buiten de stad. De evolutie naar een jaarlijks feest voor voorouderverering is vermoedelijk ontstaan uit het Chinese geloof dat de geest het lichaam overleeft na de dood en in het graf achterblijft. De menselijke geest wordt enorme krachten toegeschreven, meer dan de mens én de natuur. Door jaarlijkse ceremonieën te houden rond de tijd van de hergeboorte van de natuur bij het graf van de overledenen, hoopt men hen tevreden te stellen en hun toorn te vermijden.30 2.3.1

Gebruiken

Meteen na het ontbijt ging de hele familie naar de familiegraven op de voetheuvel buiten het dorp om de plek rond het graf schoon te maken. Men plaatste gele linten aan

30

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 46-47., Ch‟inghsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27., Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, pp. 223-224. 23

bamboestokken of onder een steen op het graf om dwalende geesten (youhun yegui 游魂 野鬼) af te schrikken. Chinese verhalen over dergelijke kwaadwillige, dwalende geesten die verwaarloosd zijn door hun nabestaanden of gestorven zijn op zo‟n manier dat het lichaam niet meer beschikbaar was om te begraven, zijn heel talrijk. Door het schoonmaakritueel wordt dit feest ook wel het Feest van het Vegen van de Graven (saomu jie 扫墓节) genoemd. Hiernaast is het voornaamste gebruik tijdens het Gravenfeest het offeren aan de voorouders. Men offert niet alleen aan de eigen voorouders, maar ook aan de God van de Aarde (tudigong 土地公) die de graven bewaakt en aan de dwalende geesten. Er worden kopjes rijstwijn en versnaperingen aangeboden en na het offer wordt imitatiegeld verbrand. Men geloofde immers dat de voorouders via deze weg verzekerd waren van een inkomen in de onderwereld. In het vroege China verbrandden de kinderen van gestorven, rijke mannen zelfs dienaren, paarden, meubels en dergelijke, in papierimitatie. De mausolea van keizers, hoge ambtenaren en rijke mannen werden tijdens hun leven reeds klaargemaakt en waren zo rijkelijk voorzien dat de overledene een ondergrondse versie van zijn vorig leven had. Het bekendste Chinese mausoleum is dat van de eerste keizer van China Qin Shi Huangdi 秦始皇帝 31 (259-210 v.Chr.) in Xi‟an 西安 dat duizenden terracottafiguren bevat.32 De dag vóór het Gravenfeest is de dag van het Feest van het Koude Eten (hanshi jie 寒食节), een herdenkingsdag aan Jie Zitui 介子推 die zich in de Lente-Herfst-periode (chunqiu 春秋, 770-476 v.Chr.) in de bergen verschool voor de overheid. De vorst van de staat Jin 晋 wilde Jie Zitui een ambt opleggen en beval het woud in brand te steken om Jie Zitui uit te roken. Jie Zitui hield zijn been stijf en werd uiteindelijk levend verbrand. Hij kwam samen met zijn moeder om en ze werden met hun armen rond een wilg teruggevonden. De eeuwen nadien ontstond het populaire gebruik om op de dag van Jie Zitui‟s dood uit respect geen vuur te maken en wilgentakken te verzamelen en te planten voor ieder huis. Vanaf de Qing-dynastie (清, 1644-1912) combineert men de vieringen van

31 32

Voor verdere info, cf. Wang Xueli 王学理, Qin Shihuang bingmayong bowuguan 秦始皇兵馬俑博物馆 (Speciale studies over de Qin-terracottafiguren), Xi‟an 西安: Sanqin chubanshe 三秦出版社, 1996. 24

het Gravenfeest en het Feest van het Koude Eten, om zowel Jie Zitui als de voorouders te herdenken.33 2.3.2

Activiteiten

Vroeger bestonden er naast de gravenschoonmaak nog veel andere activiteiten, zoals balspelen, hanengevechten, hondenracen, schommelen, enzovoort. Tijdens de Songdynastie (宋, 960-1279) ontstond het nieuwe gebruik om de figuur van een vliegende zwaluw, gemaakt van bloem en dadels, aan een wilgentak te hangen bij de deur van het huis. Deze werden “Zitui Zwaluwen” genoemd. Zo verwezen ze met zowel hun naam als de wilgentak naar de ongelukkige Jie Zitui. Kinderen offerden ook zwaluwen van bloem, gekookte eieren en papierimitaties van gouden en zilveren staven aan de dorpsgod. Vliegeren genoot de grootste populariteit. Deze sport heeft zijn oorsprong in de Periode van de Strijdende Staten (zhanguo 战国, 475-221 v.Chr.) en is sindsdien een veelgebruikt thema in Chinese verhalen. De uitvinding van de vlieger wordt toegeschreven aan de Chinese filosoof Mozi 墨子 in het begin van de Periode van de Strijdende Staten. Hij heeft vele pogingen gedaan om een houten vlieger te maken en is er uiteindelijk in geslaagd. In een andere overlevering werd de vlieger uitgevonden door een tijdgenoot van Mozi, de legendarische timmerman Lu Ban 鲁班. De techniek die hier gebruikt werd, ging echter verloren in de volgende eeuwen. Han Xin 韩信, een bekende generaal van de Vroege Han-dynastie (西汉, 202 v.Chr.-23 n.Chr.) was de uitvinder van een vlieger die bekend stond als de Papieren Valk omdat hij gemaakt was uit een bamboeskelet, verpakt in papier of zijde, in de vorm van een vogel. Deze soort vlieger werd vaak aangewend voor militaire doeleinden, zoals kroonprins Xiao Gang 萧纲 in de Periode van de Noordelijke en Zuidelijke Dynastieën (南北朝, 420-589) met een vlieger om hulp vroeg toen zijn stad omsingeld en aangevallen werd door een vijandig leger. Tijdens de Periode van de Vijf Dynastieën en Tien Staten (五代十国, 902-979) werd de vlieger verbeterd en voorzien van een fluitje dat een geluid voortbracht zoals dat van de zheng 筝 , een oud Chinees snaarinstrument. Vandaar de moderne naam voor vlieger: fengzheng 风筝, windciter. De

33

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 16-17., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.47-49. 25

technieken om vliegers te maken werden steeds beter en beter waardoor de variëteit aan vormen ook enorm werd: vlinders, kikkers, duizendpoten, karpers, sterren, de maan en historische en legendarische figuren.34

2.4

Drakenbootfeest

Het Drakenbootfeest (duanwu jie 端午节) vindt plaats op de vijfde dag van de vijfde maand van de lunaire kalender. Het staat ook bekend als de Kaarsrechte Zon (duanyang 端阳), de Dubbele Vijf (shuangwu 双五) en het Vijfde-Maand-Feest (wuyue jie 五月节). Het feest valt midden in het zomerseizoen, wanneer de temperaturen redelijk hoog zijn en er geregeld regenbuien zijn. 2.4.1

Oorsprong

Het Drakenbootfeest valt net rond de tijd van de Zomerzonnewende (xiazhi 夏至), die in vroegere tijden verbonden was met offerceremonies in verband met bepaalde cruciale sociale activiteiten, zoals jagen, vissen en oorlogvoering. In het vroege China leefden de meeste mensen in de riviervalleien, waardoor deze ceremonies evolueerden naar activiteiten specifiek gericht op het gunstig stemmen van de Riviergod. Men dacht dat de rivieren gecontroleerd werden door een draak die ook instond voor de verdeling van het regenwater voor de landbouw en het levensonderhoud. Daarom werden offers gemaakt aan de draak op de Zomerzonnewende. Deze oorspronkelijke herkomst van het feest evolueerde later naar de populaire herdenking aan Qu Yuan 屈原35 (339-278 v.Chr.) en zijn patriottisme. Qu Yuan was een heel bekende dichter en politieke figuur uit de Periode van de Strijdende Staten (zhanguo 战国, 475-221 v.Chr.) die zich, uit teleurstelling over de gebeurtenissen in zijn tijd en uit bezorgdheid over de staat, in de Milo-rivier verdronk en zo

34

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.52-53., Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224. 35 Qu Yuan is het bekendst van zijn werk Het Klaaglied (lisao, 離騷). Cf.: Qu Yuan, Yang Xianyi, Gladys Yang, Li Sao: And Other Poems of Qu Yuan, University Press of the Pacific, 2001. 26

zijn leven gaf voor zijn vaderland. Dit gebeurde op de vijfde dag van de vijfde maand en daarom wordt het Drakenbootfeest ook het Dichterfeest (shiren jie 诗人节) genoemd.36 2.4.2

Gebruiken

Na de dood van Qu Yuan te vernemen, gooide het gewone volk zongzi (粽子, in een blad gewikkelde gestoomde rijst) in het water zodat de vissen zijn lichaam niet zouden opeten. Ze maakten ook boten klaar om in de Miluo汨罗-rivier op zoek te gaan naar zijn lichaam, maar het werd nooit teruggevonden. De gebruiken om zongzi te eten en te racen met drakenboten zijn wel blijven bestaan en zouden teruggaan tot in de tijd van de Noordelijke en Zuidelijke Dynastieën (南北朝, 420-589). Het meest wijdverspreide gebruik van het Drakenbootfeest blijft het klaarmaken en het eten van zongzi, plakkerige rijstballetjes met verschillende vullingen verpakt in bladeren. De rijstballetjes moesten in bladeren verpakt worden en met zijden draadjes in vijf verschillende kleuren gesloten worden zodat de rivierdraak niet meer zou durven de balletjes op te eten nog voor Qu Yuan de kans had. De boten die gebruikt worden voor de races zijn heel smal en kunnen tot 30 meter lang zijn. Een prachtig uitgehouwen houten drakenhoofd vormt de voorsteven. Iedere boot heeft 8 tot 15 paar roeiers. In sommige regio‟s zitten de roeiers neer en gebruiken ze korte riemen. In andere regio‟s staan ze recht en gebruiken ze lange riemen. In het midden van de boot staan twee mannen, de ene slaat op een drum en de andere op een gong. Een man aan de voorsteven zwaait met een kleine rode vlag en zingt werkliederen om het roeien synchroon te laten gebeuren. Later werden op het Drakenbootfeest ook grote poëziefestivals georganiseerd, ter ere en nagedachtenis van Qu Yuan. Vele bijkomstige gebruiken van het Drakenbootfeest hadden te maken met het feit dat de vijfde maand een kwaadaardige maand is omdat het vochtige en warme weer de groei van schadelijke insecten en de verspreiding van besmettelijke ziektes gemakkelijker toelaat. Op de voordeur van alle huizen werden bijvoorbeeld afbeeldingen van de koning van de geesten Zhong Kui 鍾馗 geplakt omdat hij de macht had om geesten en duivels in te tomen. Bij het Drakenbootfeest werd hij ook

36

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.55-60., Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224. 27

uitgenodigd om als beschermgod op te treden. Andere middeltjes om epidemieën te voorkomen en boze geesten te verdrijven waren: kalmoes, bijvoet en knoflook aan de deur hangen, granaatappelbloesems in het haar van vrouwen steken, realgaarwijn 37 drinken door de mannen en amuletzakjes met geurstof om de kinderen hangen.38

2.5

Midherfstfeest

Het Midherfstfeest valt op de vijftiende dag van de achtste maand van de lunaire kalender, dit wil zeggen precies in het midden van het herfstseizoen dat de zevende, achtste en negende maanden omvat. Het zware werk van de hele jaar loopt in deze tijd ten einde en de dag nadert waarop men de laatste oogst binnenhaalt. Op de dag van het Midherfstfeest is de maan het verst verwijderd van de aarde en is zo helder als op geen andere dag, vandaar dat deze feestdag ook het Maanfeest (yuejie 月节) wordt genoemd. De mensen zien de maan als symbool voor de reünie tussen de mensen en daarom wordt het Midherfstfeest ook het Reüniefeest (tuanyuan jie 团圆节) genoemd. 2.5.1

Oorsprong

De werkelijke oorsprong van het Midherfstfeest is nog steeds heel onduidelijk. Men meent wel dat keizer Wu Di 武帝39 (16-87 v.Chr.) van de Han-dynastie (汉, 202 v.Chr.-220 n.Chr.) degene was die begon met vieringen die wel drie dagen duurden. Op deze dagen hield men banketten en keek men naar de maan. In de Jin-dynastie (晋, 265-420) werden de Midherfstfeestvieringen verdergezet en ook van in de Tang-dynastie (唐, 618-907) zijn er gelijkaardige overleveringen. Tijdens de Ming-dynastie (明, 1368-1644) werden de huizen en tuinen versierd met vele lantaarns en overal was het geluid van gongs en drums te horen.

37

Realgaar is een arseensulfide met een goudrode tot oranjegele kleur. In oude tijden werd in China geloofd dat dit gif kwaadafwerende krachten had en ziektes kon vermijden. Om deze redenen dronk men realgaarwijn en smeerde men dit op het hoofd en de voetzolen van kinderen. Cf.: William R. Cullen, Is arsenic an aphrodisiac? The Sociochemistry of an Element., Cambridge: Royal Society of Chemistry, 2008, pp. 3-4. 38 V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 36-38., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.60-62., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp. 38-39. 39 Wu Di, persoonlijke naam Liu Che 劉徹 en tempelnaam Shizong 世宗, leefde van 156-87 v.Chr. en was de zevende keizer van de Han-dynastie. Cf.: 28

Het Midherfstfeest draait rond de verering van de maan, maar de vijftiende dag van de achtste maand is in de Chinese volksgodsdienst ook de verjaardag van de God van de Aarde (tudigong 土 地 公 ). Dit vreugdevolle feest wordt vooral met gevoelens van dankbaarheid jegens de Hemel (in de vorm van de maan) en de Aarde (via de God van de Aarde) gevierd voor het werk en de oogst van het voorbije jaar. Voor de Chinezen is de maan niet enkel een satelliet van de aarde, maar ze geven haar ook namen zoals de Moeder in het Maanpaleis, de Hoofdster van het Grote Vrouwelijke Principe, het Meisje van de Maan, de Heilige Moeder van het Maanlicht, de Bodhisattva van het Maanlicht, enzovoort, waardoor duidelijk wordt dat men de maan verpersoonlijkt en aanbidt als een vrouwelijke godheid.40 2.5.2

Mythen en legendes

De maan heeft sinds het begin der tijden de mens enorm gefascineerd. Overal ter wereld ontstonden ontelbare legendes over de maan en haar ontstaan. De regelmatigheid van het wassen en afnemen van de maan heeft de mens altijd zo geïntrigeerd in de mate dat veel fenomenen in de natuur en het menselijk bestaan toegeschreven worden aan de invloed van de maan. Vooral de boeren lieten de maanfasen het bepalen van de juiste tijd voor het zaaien en oogsten of het kweken van dieren beïnvloeden. Vele andere bijgeloven werden geassocieerd met de tijd van de nieuwe of volle maan. Ze werd ook aanbeden als een godheid bij vele oude volkeren. Dat de maan bewoond wordt door een konijn is een thema in de mythologie van vele volkeren over de hele wereld, inclusief de Chinese. Het concept van het Maankonijn (yuetu 月兔) werd geïntroduceerd in China met de komst van het Indische boeddhisme, zoals overgeleverd in het volgende verhaal Śaśajâtaka: Er was eens een open plaats in het bos waar heilige mannen vaak kwamen mediteren. Op die plaats was er een prachtige tuin met fruit en bloemen, zachte grassen en het kabbelende water van een schitterende stroom. In dit kleine paradijs leefde een konijn wiens deugden die van alle andere levende wezens overschaduwde. Op een avond kwam de Boeddha met verschillende van zijn

40

Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p.53., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.69-70., Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224. 29

discipelen naar de tuin. Ze zaten aan zijn voeten en luisterden naar zijn recitatie van de sutras. Een nacht en een dag gingen voorbij tot de brandende zon hoog in de hemel stond en de cicaden krijsten. Het was het moment waarop ieder wezen de schaduw zocht en iedere reiziger leed onder de hitte. Boeddha nam de vorm aan van een brahmaan en riep treurig uit: “Ik ben alleen, mijn vrienden hebben me verlaten en ik heb honger en dorst. Gelovigen, kom en help me!”. De kleine dieren van het bos hoorden zijn roep en één na één haastten ze zich tot bij hem. Ze smeekten hem om te blijven en hun gastvrijheid te aanvaarden. Ze brachten elk eten tot wat ze in staat waren. De otter bracht zeven vissen en zei: “Neem deze en blijf bij ons.”. De jakhals bracht een deel van zijn prooi en vroeg Boeddha hen te vereren met zijn aanwezigheid en hun leraar te zijn. Toen was het de beurt aan het konijn. Hij nam bescheiden een stap naar voor, met lege handen. “Meester! Ik ben opgegroeid in de bossen, kruiden en grassen zijn mijn voedsel. Ik heb u niets anders te bieden dan mijn lichaam. Zegen ons en blijf hier, en laat me u voeden met mijn vlees, want er is niets anders dat ik u kan geven.”. Net dan merkte het konijn wat magische kool op, die brandt zonder rook. Toen hij in het vuur wou springen, stopte hij plots en nam de kleine insecten uit zijn vacht en zei: “Ik geef dan wel mijn lichaam aan de heilige, maar ik heb niet het recht om jullie levens te nemen.”. Hij plaatste de insecten voorzichtig op de grond en gooide zichzelf in het vuur. Boeddha hernam zijn eigen vorm en prees het offer: “Hij die zichzelf vergeet, de meest bescheiden van alle wereldlijke schepselen, zal de Oceaan van Eeuwige Vrede bereiken! Iedereen zou moeten leren van hem en even mededogend en behulpzaam zijn als hij!”. Boeddha gaf vervolgens instructies dat de gelijkenis van het konijn de maan moet versieren en zo voor altijd een schijnend voorbeeld blijven.41 Het taoïsme, inheemse religie van China, nam het konijn in de maan over, samen met vele andere concepten die hun oorsprong in het boeddhisme hadden. Bij hen werd het het Jadekonijn (yutu 玉 兔 ) genoemd en afgebeeld met korte voorpoten, hele lange achterpoten en een korte staart. Het konijn staat onder een magische cassiaboom op de maan en maakt onsterfelijkheidspillen, ook bekend als het jade-elixir. De onsterfelijke Wu

41

Henry Thomas Francis, Jataka Tales, Charleston: BiblioBazaar, LLC, 2009, pp. 225-229. 30

Gang 吴刚, een andere taoïstische figuur, houdt het Jadekonijn gezelschap op de maan. Hij was een houthakker die altijd al onsterfelijk wilde worden, maar nooit zijn best deed om de toverij te leren. Na verbannen te zijn door de Jadekeizer (de hoogste godheid in de taoïstische kosmologie) omwille van zijn laks gedrag, plantte hij een cassiaboom op de maan en als Wu erin slaagde de boom te vellen, zou amnestie verleend worden aan hem. Maar iedere keer dat hij sloeg met zijn bijl, genas de wonde meteen en was hij op die manier gedoemd tot eeuwige nietigheid.42 Het populairste verhaal onder de Chinezen rond het Midherfstfeest is het verhaal van Chang E 嫦娥, de Maangodin. Net zoals het verhaal van het konijn heeft dit ook zijn oorsprong in India en gaat als volgt: Chang E en haar man Hou Yi 后羿, de wonderbaarlijke boogschutter, leefden tijdens de heerschappij van de legendarische keizer Yao 尧 帝 (rond 2000 v.Chr.). Hou Yi was een heel getalenteerd lid van de Keizerlijke Wacht die een magische boog hanteerde en magische pijlen afschoot. Op een dag verschenen er tien zonnen in de hemel. De mensen op aarde konden de hitte en droogte die jaren aan een stuk duurde, niet verdragen. De keizer riep Hou Yi bij hem en beval hem de extra zonnen uit de hemel te schieten om de mensen te redden. Met al zijn bekwaamheid schoot Hou Yi er negen neer en liet er één over. Hierna verspreidde Hou Yi’s roem zich zelfs tot de Koningin-Moeder van het Westen (xiwangmu 西王母) in de verre Kunlun-bergen. Ze nodigde hem uit in haar paleis om hem te belonen met de onsterfelijkheidspil, maar waarschuwde hem eerst: “Eet de pil niet meteen op. Bereid jezelf eerst voor door te bidden en te vasten gedurende twaalf maanden.”. Hou Yi was een voorzichtige man, dus volgde hij haar advies op en begon met de voorbereidingen, allereerst met de pil te verbergen in zijn huis. Helaas werd hij plots weggeroepen voor een dringende missie. In zijn afwezigheid merkt zijn vrouw Chang E een zachte en zoete geur die vanuit de hoek van de kamer kwam. Ze nam de pil in haar hand en kon het niet laten om even te proeven. Op het moment dat ze de pil inslikte, had de wet van de zwaartekracht geen controle meer over haar, ze kon vliegen! Niet lang daarna hoorde ze dat haar man terugkwam en uit vrees vloog ze uit

42

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 64., MarieLuise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.70-75. 31

het raam. Met pijl en boog in de hand achtervolgde Hou Yi haar doorheen de hemel, maar een sterke wind blies hem terug. Chang E vloog helemaal tot aan de maan, maar toen ze aankwam, was ze zo hard aan het hijgen door haar inspanningen dat ze het omhulsel van de pil uitspuwde. Dit veranderde meteen in het Jadekonijn. Zijzelf werd een driepotige pad. Sindsdien leeft ze op de maan en blijft ze de magische pijlen van Hou Yi afweren. Haar man bouwde een paleis op de zon voor zichzelf en zo zien ze elkaar op de vijftiende dag van iedere maand.43 Chang E en Hou Yi symboliseren respectievelijk de zon en de maan. Ze worden gezien als de belichaming van yin en yang, negatief en positief, donker en licht, vrouwelijk en mannelijk, de dualiteit die het universum bestuurt.44 2.5.3

Gebruiken

Het belangrijkste onderdeel van het Midherfstfeest is het eten van de maankoeken (yuebing 月饼). Wanneer dit gebruik precies ontstaan is, is niet duidelijk, maar het is ten laatste tijdens de Song-dynastie (宋, 960-1279) van start gegaan. Met hun ronde vorm symboliseren ze de familiehereniging. Door het feit dat op het Midherfstfeest in alle families maankoeken worden gegeten, wordt het duidelijk dat de Chinezen sterk verlangen naar eenheid binnen de familie. Vroeger kon men wel verschillende vormen van maankoeken vinden, zoals pagoda‟s, dieren, enzovoort. Andere waren versierd met de afbeeldingen van konijnen, bloemen of godinnen. De vullingen waren ook in een heel grote variëteit beschikbaar: suiker, meloenzaadjes, amandelen, sinaasappelschillen, gezoete cassiabloesems, stukjes vlees, enzovoort. De ceremonie van het Maanoffer is een ander vast onderdeel van het Midherfstfeest. Voor de opkomst van de maan zet men meestal op de binnenplaats een altaartafel met een offerande van seizoensvruchten en –gewassen, versierd met een afbeelding van het Maanpaleis of het Maankonijn en soms een klein kleifiguurtje van het konijn. In Noord-China offert men doorgaans peren, appels, druiven en dergelijke, in ZuidChina pompelmoezen, zoete aardappelen, bananen, enzovoort. Deze worden vergezeld

43

Hua Long, The Moon maiden and other Asian folktales, Melbourne : China Books, 1993 , pp. 9-10. V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 64., MarieLuise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.70-75. 44

32

door maankoeken, snoep en kopjes thee. Men brandt wierookstokjes en maakt buigingen in de richting van de maan. Hierna mogen de maankoeken pas opgegeten worden. Er wordt iets overgelaten voor de afwezige familieleden, als teken van het verlangen naar hereniging. Aangezien de maan enkel geassocieerd wordt met yin, de vrouwelijke kracht, werd deze ceremonie helemaal uitgevoerd door vrouwen. Dit is nog terug te vinden in een oud spreekwoord: “Mannen aanbidden de vrouw niet en vrouwen offeren niet aan de Keukengod.”. 45 2.5.4

Midherfstfeest in Taiwan

Naast maankoeken eet men in Taiwan ook pompelmoezen op het Midherfstfeest, enerzijds omdat die rond deze tijd rijp worden en anderzijds heeft het Chinese woord voor pompelmoes (you 柚) dezelfde klank als het woord voor goddelijke hulp (you 佑). De sinaasappel is ook een voorspoed brengende vrucht omdat in het Taiwanese dialect het woord voor sinaasappel (ju 桔) gelijkluidend is met het woord voor voorspoed (zhi 祉) en ook rond van vorm is. Op het Taiwanese Midherfstfeest bestonden er vroeger nog twee traditionele gebruiken verschillend van die van Noord-China. Het eerste was het luisteren met wierook (tingxiang 听香). De vrouwen brandden wierook voor de goden en hielden een zwijgend gebed waarin ze duidelijk maakten op welke vraag (over kinderen, financiën,…) ze een antwoord wilden. Daarna vroegen ze de godheid in welke richting ze het huis moesten verlaten, bijvoorbeeld door een wierookstokje in een bak met water te laten drijven, en gingen dan naar buiten met brandende wierookstokjes in de hand. Telkens ze iemand op straat hoorden spreken of zingen, stopten ze met wandelen en vroegen aan de hand van twee wichelblokken in de vorm van een halve maan of dat het antwoord was op hun vraag. Indien niet, liepen ze verder totdat ze hun antwoord gekregen hadden. Het andere gebruik in Taiwan was dat ongehuwde meisjes groenten probeerden te stelen uit andermans moestuin. Indien ze niet betrapt werden door de eigenaar betekende

45

Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p.53., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.75-76. 33

dit dat ze een man naar hun wens zouden vinden. Dit blijkt uit het Taiwanese spreekwoord: “Wie groente kan stelen, krijgt een goede echtgenoot.”46

2.6

Feest van de Keukengod

Te midden van de voorbereidingen voor het Lentefeest, deed men offers aan de Keukengod (zaowangye 灶王爷) op de drieëntwintigste dag van de twaalfde maand van de maankalender (in het noorden) of op de vierentwintigste (in het zuiden). Men geloofde dat de Keukengod op één van deze twee dagen naar de hemel ging om zijn jaarlijks verslag te geven over het gedrag van de leden van ieder huishouden. In het oude China stond de Keukengod in hoog aanzien bij de mensen. Vroeger werd hij aanbeden als de uitvinder van het vuur. Toen later een speciale god van het vuur, Zhu Rong 祝融47, verscheen, werd de Keukengod aanbeden als een familiegod en de beschermer van de haard. Hij genoot zoveel respect dat de mensen hem niet zoals bij de meeste goden slechts op één feestdag vereerden, maar ze brandden kaarsen en wierook bij zijn altaar op de eerste en vijftiende dag van iedere maand. Bovendien gingen alle koks in Beijing naar de Tempel van de Keukengod om hun beschermheilige te eren op de derde dag van de achtste lunaire maand, de dag waarop hij jarig was. Ieder huishouden had een altaar voor de Keukengod in een hoek tegen de achtermuur achter de haard. Het was gewoonlijk helemaal zwart van de rook en gevuld met kakkerlakken die men de paarden van de god noemde. Deze altaren werden uit verschillende materialen gemaakt, waaronder bamboe, hout en papier. Binnenin was er een afbeelding van de Keukengod in één van zijn vele vormen gekleefd. Soms zittend naast een paard in volledig harnas, soms als een jonge man met een schrijftablet in de hand en soms als een oude man gezeten naast zijn oude vrouw. Arme families kleefden een klein vierkant stuk rood papier op het altaar in de plaats van de duurdere afbeeldingen. Op het papier stond de naam van de god, zijn titel en een speciaal verzoek van de familie geschreven, zoals: Oh, Keukengod, oh, Keukengod,

46

Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.54-55. 47 Hij is vooral bekend om het gevecht met zijn eigen zoon Gong Gong 共工 die een watergod was, verantwoordelijk voor overstromingen. Voor meer info, cf.: Roni Jay, Teach Yourself Mythologie, New York: McGraw-Hill Trade, 1996, p. 103. 34

Hier is een kom met water en drie wierookstokjes. Ons leven was het voorbije jaar niet zo goed, Misschien bieden we u volgend jaar Mantsjoerijse suiker aan!48 2.6.1

Oorsprong

De verering van de Keukengod dateert van meer dan 2000 jaar terug. De Riten van de Zhou (zhouli 周礼), een confucianistisch boek dat de decreten en voorschriften van de Westelijke Zhou (西周, 1045-771 v.Chr.) en de Periode van Strijdende Staten (zhanguo 战 国, 475-221 v.Chr.) bevat, zegt: Zhu Rong, de zoon van Zhuan Xu en kleinzoon van de Gele Keizer, was tijdens zijn leven verantwoordelijk voor het vuur en na zijn dood uitgeroepen tot de God van de Keuken. Tijdens de Zhou-dynastie plaatsen rijke families offergaven op hun haarden.49 Het taoïstische boek Huai Nan Zi 淮南子, dat tijdens de Vroege Han-dynastie (西汉, 202 v.Chr.-23 n.Chr.) voltooid werd, bevat de volgende passage: De Gele Keizer vond de haard uit en werd na zijn dood aanbeden als de Keukengod.50 De Keukengod wordt dus op dezelfde positie geplaatst als de Gele Keizer die beschouwd wordt als de gemeenschappelijke voorouder van het hele Chinese volk. De precieze identiteit van de Keukengod heeft in de loop der tijden al verschillende interpretaties gehad. De Youyang Varia (youyang zazu 酉阳杂俎), een boek uit de Tang-dynastie (唐, 618-907) van Duan Chengshi 段成式 dat het dagelijks leven en de sociale gewoontes van die tijd beschrijft, beweert dat de familienaam van de Keukengod Zhang is. 51 Vroeger geloofden de mensen ook dat de Keukengod een oude vrouw was, waarschijnlijk door het feit dat de oudere vrouw in huis het meeste koken deed. Later werd het een jonge vrouw.

48

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 77-78., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.82-83. 49 50

Auteurscollectief, Suijie de gushi 歲節的故事 (Verhalen van feestdagen), Zhishufang chuban jituan 知書房 出版集團, 2004, p.246. 51 Wang Shucun 王 树 村 , Zhongguo nianhua shi 中 国 年 画 史 (Geschiedenis van de Chinese nieuwjaarsprenten), Beijing 北京: Beijing gongyi meishu chubanshe 北京工艺美朮出版社, 2002, p. 50. 35

De uiteindelijke en meest aanvaarde versie is dat de Keukengod een jongeman was die Zhang Sheng heette en rond wie een bekend verhaal bestaat: Zhang Sheng had een groot landgoed en veel vee. Zijn vrouw Guo Dingxiang was deugdzaam en mooi. Het koppel kwam heel goed overeen totdat hij trouwde met een luie en kwaadaardige concubine, Li Haitang genaamd. Na een korte tijd was Li er al in geslaagd om Zhang te overtuigen om te scheiden van zijn eerste vrouw. Zonder haar toezicht verkwistten Zhang en Li zijn rijkdom in amper twee jaar. De concubine verliet hem en hertrouwde, terwijl Zhang herleid was tot een bedelaar. Zwak door de honger viel hij flauw aan de poort van een gezin op een bitterkoude winterdag. Een meid van het huis vond hem en hielp hem in de keuken waar ze hem iets te eten gaf. Toen Zhang naar de huisvrouw vroeg, vernam hij dat zij een deugdzame vrouw was die graag anderen hielp en ook dat ze alleenstaand was. Een diepe bewondering kwam in hem op. Toen hij de vrouw door het raam zag komen, realiseerde hij zich dat het niemand anders was dan zijn eerste vrouw Guo Dingxiang. Overwonnen door schaamte durfde hij haar niet onder ogen te komen, maar waar moest hij zich verbergen? De haard was de enige mogelijke plek, dus hij kroop in de haard en hij werd levend verbrand. Toen Guo ontdekte dat haar ex-man tot as verbrand was, was ze gevuld met gevoelens van zowel medelijden als verdriet. Ze stierf niet lang na deze gebeurtenis. Toen de Jadekeizer het verhaal vernam, prees hij Zhang Sheng voor zijn moed om zijn fouten toe te geven en hij verklaarde hem tot de Keukengod. Later aanbad het gewone volk ook zijn eerste vrouw als godheid.52 Het aanbidden van de Keukengod heeft een heel lange geschiedenis. De keizer van de Han-dynastie (汉, 202 v.Chr.-220 n.Chr.) Wu Di leidde persoonlijk de ceremonies ter ere van de god. De Keukengod diende als rechter van de moraliteit van de familie. Zijn manier van komen en gaan (het verbranden van zijn portret zendt hem naar de hemel) stamt af van het natuurlijke verschijnsel van de bliksem, dat volgens het bijgeloof het middel was waarmee God vuur naar de aarde zond. De Keukengod was zo diep geworteld in de harten van de Chinezen, dat het taoïsme en het boeddhisme beide het concept overnamen om hun eigen verspreiding te

52

Haiwang Yuan, The magic lotus lantern and other tales from the Han Chinese, Californië: Libraries Unlimited, 2006, pp. 175-176. 36

vergemakkelijken. Zo bracht de taoïstische mythologie een Keukengod met aantal verschillende titels uit die pasten in hun eigen complex pantheon. De boeddhisten meenden dat hun Keukengod fundamenteel verschillend was van die van de taoïsten, met name dat hij een hemels wezen was die een boeddhistische monnik is geworden tijdens de Tang-dynastie en die dan na zijn dood gekozen was om het vegetarische dieet van de monniken te overzien.53 2.6.2

Gebruiken

Zoals hierboven vermeld, ging de Keukengod op de drie- of vierentwintigste van de twaalfde maand naar de hemel om verslag uit te brengen bij de Jadekeizer. Hiervoor plaatste men offers voor het portret van de Keukengod en plakte men drie inscripties eromheen, één horizontaal erboven en één verticaal aan beide zijkanten. De horizontale bevatte meestal de naam van de Keukengod en de twee verticale wensen voor het huishouden. Aangezien de Keukengod het hoofd van het huishouden vertegenwoordigde, werd de ceremonie dan ook voorgezeten door het hoofd. In sommige streken werden de vrouwen zelfs buitengesloten uit de ceremonie. De lokale gewoontes konden echter verschillen van plaats tot plaats. Op sommige plaatsen mochten bijvoorbeeld enkel oude mensen deelnemen. Tijdens de Tang-dynastie bestonden de offers uit een kop thee en drie wierookstokjes. Vóór 1949 offerden de boeren gewoonlijk lichte snacks gemaakt van moutsuiker en kleverige rijstbloem. Bij rijkere families was het meer extravagant: onder andere watermeloen, cake, gedroogd fruit, vlees en verse sinaasappelen werden gegeven aan de Keukengod. In sommige streken smeerden de mensen de lippen van de god in met honing zodat hij zoete woorden zou spreken in de hemel. Sommigen gebruikten zelfs opium om hem slaperig te maken en de minder goede gebeurtenissen te doen vergeten. Met dezelfde redenering werd ook rijstwijn gesprenkeld op zijn afbeelding. Deze offers waren dus meer een vorm van omkoping geworden, maar niettemin geloofden de mensen dat ze door hun inspanningen konden rekenen op de medewerking van de Keukengod in het verkrijgen van zijn zegeningen en bescherming van de hemel.54

53

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.83-86. V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 77-78., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.86-88. 54

37

Nadat het altaar van de Keukengod naar de binnenplaats was gedragen, werden het voedsel, de drank en de thee ervoor geplaatst. Terwijl de sterke geur van de brandende wierook naar de hemel steeg, offerde het hoofd namens zijn familie en maakte buigingen voor het altaar (koutou 叩头). Het luide geknal van het ontploffende vuurwerk bracht de ceremonie tot een bevredigend einde. In het oude China werd praktisch elk belangrijk ritueel vergezeld van vuurwerk omdat men geloofde dat het geluid van het vuurwerk plezier en verkwikking bracht bij zowel het volk als de goden en de kwade geesten schrik aanjoeg. Tenslotte verbrandden de familieleden het portret van de Keukengod, samen met wat papiergeld (voor zijn kosten onderweg) en hij steeg op naar de hemel via het vuur en de rook. Ook aan zijn vervoerdieren werd gedacht: in sommige streken gooide men stro en bonen in het vuur als voer en sprenkelde men thee of water op de grond om de dorst van het paard te lessen. Tegelijkertijd gooiden sommigen bonen of erwten op het dak om het geluid van de voetstappen en hoefslagen na te bootsen. Na het vertrek van de Keukengod konden de mensen zich eindelijk een paar dagen ontspannen. Ze waren verlost van sommige verboden die normaal golden voor de vrouwen in het bijzonder wanneer ze in de keuken werkten; nu mochten ze hun haar kammen, hun handen wassen en hun messen scherpen voor het altaar van de Keukengod en zelfs spuwen in de richting van de haard.55

2.7

Chinese oudejaarsavond

Na de Winterzonnewende (dongzhi 冬 至 ) gaat de laatste maand van de Chinese maankalender van start. Volgens de Chinese traditie treft men vanaf het begin van deze laatste maand al voorbereidingen voor de nieuwjaarsviering. Dit geldt vooral voor NoordChina waar deze maand al een tijd is van zware sneeuwval en rusttijd in de landbouw. Deze periode wordt het Klein Nieuwjaar (xiaonian 小年) genoemd. Vanaf het begin van de laatste maand houdt men op veel plaatsen het ritueel van de Springende Keukengod (tiao zaowang 挑灶王). Hierbij gaan kleine groepjes bedelaars voorbij de huizen langs om geld te bedelen met hun zang, dans en heilwensen. Op deze manier bereiden zelfs de bedelaars zich voor op het Nieuwjaar.

55

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 77-78., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp.86-88. 38

Op de achtste dag van de twaalfde maand eet men Laatste Maand-pap. Deze wordt gemaakt van zoete, waterige rijstpap waarin men allerlei bonen en gekonfijte vruchten meegekookt heeft. Dit gebruik is volgens een volksgeloof afkomstig uit het Indische boeddhisme. Boeddha Sakyamuni zag dat de levende wezens gekweld werden door de Acht Vormen van Lijden (geboorte, ouderdom, ziekte, dood, scheiding van wat we liefhebben, ontmoeting met wat we haten, niet kunnen krijgen wat we zoeken en verdriet) en verliet vervolgens zijn familie en leefde zes jaar in ascese. Hij bereikte de Verlichting en werd Boeddha in de nacht van de achtste dag van de laatste maand. De mensen eten pap op deze dag om deze grote gebeurtenis te herdenken. Na de achtste dag begint men met de bereiding van worst, nieuwjaarskoeken en pekelvlees, en gaat de grote schoonmaak voor het einde van het jaar van start. De zestiende dag van de twaalfde maand staat ook bekend als de Laatste Dag van de Handelsvoordelen. Op deze dag bewijst men eer aan de God van de Aarde, die ook de God van de Rijkdom (caishenye 财神爷) is. Dit doet men om hem te bedanken voor zijn hulp tijdens het afgelopen jaar. Winkels nodigen op deze dag hun personeel uit voor een grote maaltijd en als de baas iemand wil ontslaan hoeft hij gewoon de kop van de in reepjes gesneden kip naar die persoon te leggen. Het typische voedsel dat op deze dag gegeten wordt, wordt bij ons „loempia‟ genoemd en wordt gemaakt van een pannenkoekje van tarwebloem met binnenin sojascheuten, worteltjes, koriander, gebakken ei, gemalen pinda‟s, enzovoort.56 Op de drie- of vierentwintigste dag wordt zoals hierboven beschreven het offer aan de Keukengod voltrokken. Na het offer zijn overheidskantoren gesloten en nemen ook de scholen vrijaf, want iedereen bereidt zich voor op het Lentefeest. Oudejaarsavond (chuxi 除夕) is eveneens één van de belangrijke feesten bij de Chinezen. Alle familieleden die ver weg van hun familie leven, keren op deze dag terug naar hun oude huis om de avond samen te kunnen doorbrengen en het oudejaarsmaal te nuttigen. Vroeger was het oudejaarsmaal bij de boeren wel de rijkste maaltijd van het hele jaar, zelfs de allerarmsten deden hun uiterste best om extra lekker eten klaar te hebben. Bij dit maal mag een grote vis niet ontbreken, maar hij mag niet helemaal opgegeten worden om op die manier symbolisch aan te geven dat er altijd overvloed zal zijn. Het

56

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 76-78., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.5962. 39

Chinese karakter voor overvloed of rest (yu 余) heeft dan ook dezelfde klank als het karakter voor vis (yu 鱼). In Noord-China eet men op deze avond Chinese ravioli (jiaozi 饺 子). Meestal maakt men van tevoren heel veel jiaozi klaar om gedurende de eerste vijf of zes dagen van het nieuwe jaar te eten. In Zuid-China maakt men rijsttaart en nieuwjaarskoeken, gewoonlijk ook genoeg voor een voorraad voor een tiental dagen. Op Oudejaarsdag is men klaar met de grote schoonmaak en kleven de nieuwe afbeeldingen van de Deurgoden op de voordeur en stroken rood papier met gelukbrengende versregels op de deurposten. Nadat de ouderen van de familie dit alles hebben geïnspecteerd en goedgekeurd, kan men pas aan tafel gaan en het oudejaarsmaal eten. De oudste van de familie gaat na het maal in de hoofdhal zitten en de jongeren gaan volgens hun plaats in de genealogie en leeftijd bij hem om hem een gelukkig nieuwjaar te wensen. Bij deze wensen geven de ouderen „geld om het jaar neer te drukken‟ (yasui qian 压岁钱) en hopen dat de jongeren hierdoor zuinig zullen zijn met hun tijd. Vroeger werd deze naam uitgelegd als „geld om het ongeluk neer te drukken‟ omdat het woord voor jaar (sui 岁) dezelfde klank heeft als een woord voor ongeluk (sui 碎). Het is bij de meeste families toegestaan om na de ontvangst van het Nieuwjaarsgeld gokspelletjes te doen met kleine hoeveelheden geld. Wat men ook doet, bijna niemand gaat slapen om de jaarwake te houden en op te blijven tot het allerlaatste moment. Dit heeft een dubbele betekenis. Enerzijds neemt men afscheid van het voorbije jaar en is men een beetje nostalgisch, maar anderzijds gelooft men dat kinderen door middel van de jaarwake het leven van hun ouders kunnen verlengen. Daarom wordt dit gebruik overal in China heel erg in acht genomen. Om twaalf uur ‟s nachts wordt het vuurwerk aangestoken en begint het nieuwe jaar officieel. Vanaf dan mogen geen schulden meer opgeëist worden totdat de nieuwjaarsviering helemaal voorbij is. Daarom komen vele mensen die vluchten voor hun schuldeisers terug naar huis om Nieuwjaar met hun familie te vieren.57

57

V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, pp. 76-78., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, pp.5962. 40

3.

Veranderingen in China na 1949

Na het einde van de Tweede Wereldoorlog was de Chinese Burgeroorlog (guogong neizhan 国 共 内 战 ) 58 tussen de Chinese Communistische Partij (CCP) (zhongguo gongchandang 中 国 共 产 党 ), die sinds 1949 de Volksrepubliek China regeert en op 1 juli 1921 in Shanghai 上 海 werd opgericht, en de Nationalistische Partij (GMD) (guomindang 国民党), die in 1911 ontstond uit de Revolutionaire Liga van Sun Yat-sen 蒋 介石, nog aan de gang. In september 1949 behaalden de communisten de overwinning en op 1 oktober 1949 riep Mao Zedong 毛泽东 (1893-1976) de Volksrepubliek China (VRC) (zhonghua renmin gongheguo 中华人民共和国) uit. Hij werd zelf president en Zhou Enlai 周恩来 (1898-1976) werd premier. De GMD-regering vluchtte naar Taiwan om daar hun bewind verder te zetten. Ondertussen vestigde Mao een dictatoriaal bewind dat uiteindelijk een strenge controle zou uitoefenen over het dagelijkse leven van de mensen in China. Om de achteruitgang in te halen die het land opliep tijdens de nationalistische Republiek China (zhonghua minguo 中华民国) (1912-1949) onderging het land enkele drastische hervormingen, waaronder de Grote Sprong Voorwaarts (dayuejin 大跃进)59, die echter niet altijd goed afliepen. Het dieptepunt in Mao‟s politieke carrière was de Grote Proletarische Culturele Revolutie (wuchanjieji wenhua dageming 无产阶级文化大革命), of korter, de Culturele Revolutie (wengé 文革). Het was een revolutionaire opstand, met opnieuw veel slachtoffers, van studenten en arbeiders om de maoïstische verworvenheden te behouden en duurde van 1966 tot 1976. Na de dood van Mao Zedong op 9 september 1976 ontstond er een opvolgingskwestie tussen twee rivaliserende kampen binnen de CCP: de radicalen onder leiding van de Bende van Vier (sirenbang 四人帮)60 en de gematigden onder wie Deng Xiaoping 邓小平 (1904-1997). Uiteindelijk werd Hua Guofeng 华国锋 (1921-2008),

58

De Chinese Burgeroorlog duurde van 1927 tot 1950 met een onderbreking tijdens de Tweede ChineesJapanse oorlog tussen 1937 en 1945. Cf. John King Fairbank, Denis Twitchett, The Cambridge history of China, vol.12, p.1. 59 De Grote Sprong Voorwaarts was een campagne van Mao Zedong die samenviel met het Tweede Vijfjarenplan om de economische achterstand in een enorm snel tempo in te halen. Het liep van 1958 tot 1961 en had rampzalige gevolgen. Cf.: James Stuart Duncan, The great leap forward, s.n., 1959. 60 De Bende van Vier was een groep radicalen bestaande uit Mao‟s vrouw Jiang Qing 江青(1914-1991), Wang Hongwen 王洪文(1935-1992), Zhang Chunqiao 张春桥 (1917-2005) en Yao Wenyuan 姚文元 (19312005). De groep werd op 6 oktober 1976 gearresteerd nadat ze verdacht werden van het voorbereiden van een staatsgreep. Cf. Kwam Ha Yim, China since Mao. Londen, The Macmillan Press, 1980, pp.33-37., I.C.Y. Hsü, The Rise of Modern China. Oxford, Oxford University Press, 2000, pp.768-773 en pp.817-824. 41

die voor beide kanten aanvaardbaar zou moeten zijn, in 1976 als opvolger aangesteld. Na de arrestatie van de Bende van Vier op 6 oktober 1976 nam de macht van de radicalen aanzienlijk af en kon men zich opnieuw concentreren op de stabilisatie en de verdere uitbouw van het land. Ook de macht van Deng Xiaoping begon stilaan opnieuw te groeien na zijn rehabilitatie in 1977.61 In 1978 werd de VRC dan ook als volgt geleid: Hua Guofeng werd de nieuwe secretaris-generaal van de CCP en eveneens premier van de VRC, terwijl Deng Xiaoping benoemd werd tot vice-premier en vice-secretaris-generaal van de CCP, een functie die hij deelde met minister van defensie Ye Jianying 叶剑英 (1897-1986).62 Voor deze nieuwe leiders waren eveneens hervormingen noodzakelijk, zoals de Vier Moderniseringen (si ge xiandaihua 四个现代化) die voor een hernieuwde opbouw van de Chinese economie meer aandacht zouden besteden aan landbouw, industrie, defensie en wetenschap & technologie, de openstelling van de grenzen, noodzakelijk voor een verdere evolutie in de economie en een grotere modernisering, en het ontstaan van de socialistische

markteconomie

met

Chinese

karakteristieken

(zhongguo

tese

de

shehuizhuyi shichang jingji 中国特色的社会主义市场经济) die een gemengde economie inhield die van een economie die gebaseerd is op publiek bezit van productiemiddelen naar een economie gaat die zowel publieke als privébedrijven toelaat. Deze waren succesvol, verhoogden de levensstandaard van de mensen, maar zorgden ook voor een aantal problemen zoals werkloosheid. Na een periode van redelijke onstabiliteit door tal van protesten, met als hoogtepunt het protest op het Tian‟anmenplein in 1989 tegen de Chinese Communistische Partij en haar instellingen, keerde de rust terug met de benoeming van Jiang Zemin 江泽民 (geb. 1926) als secretaris-generaal van de CCP en hoofd van de Centrale Militaire Commissie (zhongyang junshi weiyuanhui 中央军事委员 会). Hij bekleedde ook de functie van president van de VRC (zhonghua renmin gongheguo zhuxi 中华人民共和国主席) die in 1982 opnieuw in het leven werd geroepen, nadat het na de dood van voorzitter Mao (Mao Zhuxi 毛 主 席 ) was afgeschaft. De socialistische markteconomie kon zich dan ook volop verder ontwikkelen. In 2003 nam Hu Jintao 胡锦涛

61

Deng Xiaoping viel tijdens de Culturele Revolutie in ongenade bij de CCP en werd in 1976 gerehabiliteerd. Eén jaar later viel hij echter opnieuw in ongenade, gevolgd door een tweede rehabilitatie in 1977. Cf. M. Dillon, China-A Cultural and Historical Dictionary. Richmond, Curzon, 1998, p.76. 62 R. Baum, Political Stability in Post-Deng China: Problems and Prospects., Asian Survey, Vol.32, Nr.6, juni 1992, pp.491-494. Kwam Ha Yim, China since Mao. pp.27-60., I.C.Y. Hsü, The Rise of Modern China. pp.763-782. 42

(geb. 1942) de plaats in van Jiang Zemin als secretaris-generaal van de CCP, hoofd van de Centrale Militaire Commissie en president van de VRC. Tot vandaag de dag bekleedt hij nog steeds deze functies, bijgestaan door premier Wen Jiabao 温家宝 (geb. 1942). De VRC kent nog steeds een groeiende economische ontwikkeling en is erin geslaagd uit te groeien tot één van de machtigste economieën ter wereld. De communistische ideologie heeft echter sterk aan invloed ingeboet en ruimde plaats voor de kapitalistische ideologie. Een evolutie naar een echte democratie daarentegen lijkt nog niet onmiddellijk ophanden. Al is een stapsgewijze ontwikkeling in de richting van een verdere democratisering wel merkbaar.63

3.1

Politieke invloed op de feestdagen

Al deze politieke veranderingen brachten ook drastische aanpassingen van de beleidslijnen met zich mee, wat zeker ook invloed heeft gehad op het dagelijks leven van de mensen en de vieringen van de feestdagen op zich. Reeds onder het Republikeinse regime werden populaire religieuze geloven en gebruiken als bijgeloof64 bestempeld. Men was ervan overtuigd dat de uitroeiing van bijgeloof van cruciaal belang was voor het vormen van moderne burgers. In 1928 in Nanjing 南 京 gaven de Nationalisten een wetgeving

uit

tegen

bijgelovige

beroepen

en

verboden

religieuze

specialisten

(waarzeggers, sjamanen,…) en de verkoop van bijgelovige goederen (prenten van godheden, papieroffers,…). Beleidslijnen van de overheid raakten niet enkel de ontwikkeling van het populaire geloof, maar hervormden ook de relaties tussen de staat en het gewone volk. Via de veranderingen in het Dubbel-Zeven-Feest (qixi jie 七夕节)65 en

63

J.S., Prybyla, “Economic Reform of Socialism: The Dengist Course in China.”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol.507, januari 1990, pp.113-117., I.C.Y., Hsü, The Rise of Modern China. pp.803-814, pp.841-869, pp.888-901 en pp.942-959. Kwam Ha Yim, China since Mao. pp.6176 en pp.183-197. 64 Eén van de grootste punten van kritiek was dat de traditionele feestdagen nauw verbonden waren met de maankalender en de Chinese traditionele almanakken die informatie bevatten over de 24 solaire periodes en ook over bijgelovige onderwerpen, zoals verjaardagen van goden, gunstige en ongunstige dagen,… . 65 Het Dubbel-Zeven-Feest valt op de zevende dag van de zevende lunaire maand en wordt soms ook de Chinese Valentijnsdag genoemd. Volgens de legende ontmoeten de Koeienherder 牛郎 en het Weefstertje 织女 elkaar op deze dag. De meisjes tonen gebruikelijk hun vaardigheden op deze dag en hopen op een goede echtgenoot. Cf.: Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京大学出版社, 2004, p. 224. 43

het Geestenfeest (guijie 鬼节)66 in het Republikeinse Guangzhou 广州 toont Poon Shuk Wah in zijn artikel Refashioning Festivals in Republican Guangzhou 67 van 2004 de complexiteit aan van de relatie tussen de staat en het gewone volk betreffende de actuele religieuze omstandigheden, en in bijzonder de interactie tussen de officiële cultuur en de traditionele feestdagen. Zo waren de traditionele feestdagen bij de vervanging van de maankalender door de Westerse kalender officieel niet langer feestdagen en werd de viering ervan ontmoedigd. Later maakte de overheid deze feestdagen terug officieel zodat het volk toch een paar rustdagen zou hebben, aangezien ze het hele jaar door zonder onderbreking werken. Ze kregen echter wel data toegewezen van de zonnekalender die de vroegere data van de maankalender benaderden. 68 Poon komt tot het besluit dat, hoewel de nieuwe nationale symbolen met succes de weg vonden naar het religieuze leven van de mensen en zo de traditionele feestdagen een nationalistisch tintje gaven, onder deze uitbreiding van de officiële cultuur toch nog een rijk aanbod aan lokale tradities is blijven bestaan. Door officiële symbolen over te nemen hebben de mensen hun religieuze tradities vervormd en kunnen behouden. De pogingen van de overheid om de bijgelovige feestdagen uit te roeien, heeft dus niet geleid tot een afname, maar tot het opleggen van nieuwe elementen met als resultaat dat de traditionele feestdagen een nieuwe vorm werden aangemeten waarin nieuwe officiële symbolen 69 en traditionele religieuze symbolen naast elkaar bestonden en concurreerden met elkaar. Helen F. Siu spreekt hier over het “recycleren van rituelen” 70; de herleving van deze rituelen in hun

66

Het Geestenfeest valt op de vijftiende dag van de zevende lunaire maand, ook wel de Geestenmaand genoemd omdat de poorten van de onderwereld worden opengezet. Op deze dag houdt men verlossingsceremonies, bereidt men rijke offermaaltijden en verbrandt men papiergeld voor de eenzame zielen en dolende geesten om hun wraak te voorkomen. Cf.: Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 48. 67 Poon focust zich in zijn artikel op deze twee feestdagen omdat deze allebei evenzeer als bijgeloof werden bestempeld die in de bijgelovige zevende maanmaand vielen en hij neemt Guangzhou als onderzoeksgebied omdat de stad lange tijd heel betrokken was bij de zoektocht van de revolutionairen naar een nieuw China en de politieke basis was van de GMD van 1920 tot 1927. 68 Nieuwjaar werd dan gevierd op 1 januari in plaats van op de eerste dag van de eerste lunaire maand, het Drakenbootfeest op 5 mei in plaats van op de vijfde dag van de vijfde lunaire maand en het Midherfstfeest besloot men te houden op de dag van de volle maan het dichtst bij de Herfstevening in plaats van de vijftiende van de achtste lunaire maand. 69 Er werden bijvoorbeeld nieuwe herdenkingsdagen ingevoerd, zoals de Internationale Dag van de Kinderen (ertong jie 儿童节) op 1 juni en Dag van het Leger (jianjun jie 建军节) op 1 augustus. 70 Helen F. Siu, Recycling Rituals. Politics and Popular Culture in Contemporary Rural China in Perry Link, Unofficial China: popular culture and thought in the People’s Republic., Boulder: Westview, 1989, pp. 121137. 44

getransformeerde vorm vertegenwoordigen de culturele fragmenten die gerecycleerd zijn onder nieuwe omstandigheden.71 Ook in de Volksrepubliek China is religie al altijd onder controle geweest van de staat. Het confucianisme heeft met zijn dominantie China gevormd op ideologisch en politiek vlak en het was zelf, naast enkele onderdrukkingen van religieuze groepen 72 , overwegend tolerant, zolang de heerschappij niet bedreigd werd. Maar met de consolidering van het gezag van de communisten over heel China, met Mao Zedong als leider, in het begin van de jaren 1950, kwam er een hernieuwde en versterkte intolerantie tegenover religieuze groepen. Religie werd beschouwd vanuit twee perspectieven: het Chinese nationalistische perspectief dat religie zag als een bedreiging voor de staat en het marxistisch-leninistische perspectief dat het als een overblijfsel van feodale en bourgeois samenlevingen zag en het bestempelde als “opium van het volk”, een kwaad dat moest verwijderd worden73. Hoewel de CCP een negatief beeld had van religie, schafte ze religie toch niet af door bevelen of met geweld. Ze probeerde eerder de controle te verkrijgen over religie en een omgeving te creëren waarin religie werd beschouwd als bijgeloof. Ze ondernam ook pogingen om religie te verdringen met de verafgoding van Mao en de Partij, de studie van het marxisme-leninisme en de rituelen van kritiek en publieke biecht van begane fouten. Sommige religieuze doctrines werden opnieuw geïnterpreteerd en geformuleerd in termen van het marxisme-leninisme.

74

Enkele instellingen werden

opgericht ter controle van religieuze aangelegenheden, zoals het Bureau van Religieuze Zaken (zongjiao shiwu ju 宗教事务局)75. De tolerantie verminderde weer in 1959, de tijd van de Grote Sprong Voorwaarts. Maar pas vanaf de Culturele Revolutie, van 1966 tot 1976, ging het regime over van een beleid van geleidelijke religieuze onderdrukking tot een beleid van volledige uitroeiing. Het doel hiervan was om een compleet nieuwe

71

Poon Shuk Wah, “Refashioning Festivals in Republican Guangzhou”, Modern China, Vol.30, april 2004, pp. 199-223. 72 De boeddhisten werden vervolgd van 841 tot 845 onder keizer Wuzong 武宗 (814-846) van de Tangdynastie. Cf.: Tansen sen, Buddhism, diplomacy, and trade: the realignment of sino-indian relations, 6001400, Honolulu: University of Hawaii Press, 2003, p. 111. 73 “Religie is opium van het volk” is een uitspraak van Karl Marx (1818-1883), een belangrijke Duitse denker met een centrale positie in de geschiedenis van het socialisme en het communisme, en grondlegger van het marxisme. 74 Bijvoorbeeld, de boeddhistische Verlichting werd niet meer bereikt door hergeboorte in het Westelijke Paradijs, maar door verbetering van het leven op aarde. 75 Dit bureau werd opgericht in 1950, afgeschaft in 1975 en terug ingesteld in 1979. Het staat nu bekend als het Nationaal Bureau van Religieuze Zaken (guoji zongjiao shiwu ju 国际宗教事务局). 45

revolutionaire cultuur op te bouwen. De vernietiging van de “Vieren Ouden” (bei sijiu 被四 旧) (oude gebruiken, oude cultuur, oude gewoonten en oude ideeën) was ook één van de strategieën om dit doel te bereiken. 76 Onder het leiderschap van Deng Xiaoping keerde het bewind zich af van de vernietigende aanpak van de Culturele Revolutie en voerde terug een meer verdraagzame benadering in. Men besefte dat religie te diep ingebed zit bij de mensen om volledig uitgeroeid te kunnen worden aan de hand van richtlijnen of geweld, en nog meer, dat de vroegere vervolgingen, chaos, terreur en onzekerheid van de Culturele Revolutie het religieuze geloof hebben versterkt en het aantal mensen doen stijgen die hun toevlucht zochten bij religie. De mensen zagen de Culturele Revolutie ook als een voortvloeisel van het marxisme-leninisme, waardoor ze enorm ontgoocheld waren in deze ideologie en iets nieuws zochten om deze te vervangen. De tolerantie en zelfs aanmoediging van publieke verering onder Deng duidde niet op een nieuwe waardering van religie, een beleid van religieuze vrijheid of een verlangen voor meer gelovigen, maar de staat wou enkel terug controle krijgen over de religie die ondergronds en dus buiten haar toezicht werd beleden, door ze op het publieke domein te laten doorgaan. In deze periode werden ook de grenzen meer opengesteld naar het Westen toe en China had met dit beleid van tolerantie ook de intentie om, naast de medewerking van de religieuze groepen in China zelf, Westerse medewerking te krijgen door een beeld van religieuze verdraagzaamheid te projecteren naar de buitenwereld toe. Dit alles leidde echter weer tot aanspannen van de teugels in het religieuze beleid en de religieuze organisaties ter controle werden, na afschaffing in de Culturele Revolutie, terug opgericht. Ook de opleiding van de geestelijken werd onder officiële bevoegdheid gebracht. Het Bureau van Religieuze Zaken werd, na afgeschaft te zijn, opnieuw ingesteld in 1979. Op deze manier werd de controle hervat en werden spontane religieuze aangelegenheden uitgesloten. In toeristische streken bestond er een vrijere beoefening omdat dit geld van toeristen opleverde en een positief beeld gaf naar de buitenwereld toe.77

76

Merle Goldman, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari e 1986, pp.147-149., Jonathan Spence, The Search for Modern China, 2 ed., New York: W.W. Norton & Co., 1999, p. 575. 77 Merle Goldman, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari 1986, pp.149-152. 46

Hoewel religie onder Deng toleranter werd behandeld dan onder Mao, volgde zijn aanpak nog steeds het maoïstische patroon dat religie voor politieke doeleinden gebruikte. De ervaringen van de Volksrepubliek hebben aangetoond dat religie niet uitsterft, ondanks enorme politieke, ideologische en zelfs gewelddadige onderdrukking, en zelfs sterker wordt en aanhangers wint. Maar al heeft men de invloed van religie erkend, toch blijft het uiteindelijke doel de afschaffing ervan.78

3.2

Westerse invloed op traditie

Onder leiding van Deng Xiaoping verbeterden de relaties met het Westen opmerkelijk. Met zijn economische liberalisering opende hij China voor buitenlandse investeringen, de wereldeconomie, beperkt privé-initiatief, enzovoort. In 1979 voerde hij ook een nieuw cultuurbeleid in dat vrije discussie tussen de verschillende meningen toeliet, maar tegelijk nog begrensd was door het voortlevende maoïstische gedachtegoed. Na de opening van het land startte de Partij met enkele campagnes om de stijgende invloed van het Westen in te perken79. Met de afschaffing van de televisieserie Rivierelegie (heshang 河殇)80 in 1989 werd duidelijk dat de westerse cultuur nog steeds als een bedreiging voor het politieke systeem en het eenpartijstelsel werd gezien. Meer dan tien jaar later blijft de westerse cultuur een gevoelig onderwerp op het Chinese vasteland. Enerzijds is er een snelle opkomst zichtbaar van niet-officiële culturele stromingen die zich ontwikkeld hebben in het kielzog van de economische modernisering en de openstelling van het land. Anderzijds is de regering begonnen met het benadrukken van de rol van de traditionele Chinese cultuur om zich te beschermen tegen deze culturele verschijnselen en invloed van het Westen. De traditionele westerse cultuur is welkom, zolang ze niet provoceert, terwijl de traditionele Chinese cultuur dient om de legitimiteit van de Partij te verruimen in tijden waarin de officiële ideologie van het marxisme-leninisme aan het tanen is.81

78

Merle Goldman, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari 1986, pp. 155-156. 79 Chinese intellectuelen en studenten die beïnvloed waren door de Westerse cultuur waren het mikpunt van deze campagnes. De campagnes tegen “spirituele vervuiling” en “bourgeois liberalisme” in respectievelijk 1983-1984 en 1986 waren een voorproefje van de gebeurtenissen op het Tian‟anmenplein in 1989. 80 Voor meer info, cf.: Christina Neder, Flusselegie – Chinas Identitätskrise. Die Debatte um die chinesische Fernsehserie He shang 1988-1994 (Rivierelegie – China‟s identiteitscrisis. Het debat over de Chinese televisieserie He shang), Dortmund: Projekt Verlag, 1996. 81 e Wayne C. McWilliams en Harry Piotrowski, The World since 1945. A History of International Relations, 6 ed., Londen: Lynne Rienner Publishers, 2005, p.359., Werner Meissner, “Cultural Relations between China 47

Het is vanzelfsprekend dat de vele westerse invloeden die China binnenstroomden in deze periode, naast de invloed van de veranderingen in politiek beleidslijnen, ook hun aandeel zullen gehad hebben in de eventuele veranderingen in de traditionele feestdagen van China.

3.3

Officiële vs. traditionele feestdagen

Met de komst van nieuwe ideologieën en westerse invloeden werden er ook veel nieuwe feestdagen geïntroduceerd. De overheid erkent elf feestdagen, waarvan vier (het Nieuwjaar, het Lentefeest, de Internationale Dag van de Arbeid en de Nationale Feestdag) normaal gezien zorgen voor vrije dagen van werk en school. Vanaf midden 1999 waren de officiële feestdagen in de Volksrepubliek China:  Nieuwjaar (yuandan 元旦) (1 januari,1 dag vrijaf)  Lentefeest (chunjie 春节) (eind januari of begin februari, 3 dagen vrijaf)  Internationale Vrouwendag (guoji funü jie 国际妇女节)82 (8 maart)  Boomplantdag (zhishu jie 植树节)83 (12 maart)  Internationale Dag van de Arbeid (guoji laodong jie 国际劳动节)84 (1 mei, 1 dag vrijaf)  Jongerendag (qingnian jie 青年节)85 (4 mei)  Internationale Kinderdag (guoji ertong jie 国际儿童节)86 (1 juni)  Stichtingsdag van de CCP (jiandang jie 建党节)87 (1 juli)

and the Member States of the European Union”, The China Quarterly, nr.169, Special Issue: China and Europe since 1978: A European Perspective, maart 2002, pp.184-185. 82 De Internationale Vrouwendag is een feestdag ter herinnering aan de staking van vrouwelijke werkers in Chicago in 1909. In 1910 verklaarde een socialistisch congres in Kopenhagen 8 maart tot Internationale Vrouwendag. Sommige ondernemingen geven hun vrouwelijke werkkrachten een halve of een volledige, betaalde, dag vrijaf. 83 Boomplantdag is een feestdag waarop mensen aangemoedigd worden om bomen te planten en te verzorgen. 84 De Internationale Dag van de Arbeid is een oude lentefeestdag van Europa die tijdens de negentiende eeuw verspreid is door Europese socialisten als een viering van de arbeiders. Nu wordt deze dag bijna over de hele wereld gevierd, behalve in de Verenigde Staten. 85 Jongerendag is een herdenkingsdag aan China‟s eerste moderne massale studentenbeweging op 4 mei 1919. 86 De Internationale Kinderdag is een feestdag om de kinderen van de lagere school te vieren en is overgenomen van de Sovjet-Unie in de jaren 1950. 87 De Stichtingsdag van de CCP herdenkt de oprichting van de Chinese Communistische Partij in 1921 in Shanghai. 48

 Legerdag (jianjun jie 建军节)88 (1 augustus)  Lerarendag (jiaoshi jie 教师节)89 (10 september)  Nationale Feestdag (guoqing jie 国庆节)90 (1 oktober, 2 dagen vrijaf) Slechts één van deze elf is een traditionele feestdag die al gevierd werd vóór de twintigste eeuw, namelijk het Lentefeest. In september van 1999 breidde de overheid de Nationale Feestdag en de Internationale Dag van de Arbeid uit tot drie vrije dagen om aan de stijgende nood van een beter materieel en cultureel leven tegemoet te komen.91 In januari 2008 werd een nieuw feestdagensysteem ingevoerd; het Gravenfeest, het Drakenbootfeest en het Midherfstfeest werden nieuwe officiële feestdagen op de kalender, terwijl het aantal vrije dagen voor de Internationale Dag van de Arbeid werd ingekort van een hele week (één van de drie Gouden Weken)92 naar één dag. Dit was deels om de publieke viering van de traditionele cultuur te verhogen omdat velen vrezen dat het bewustzijn van de traditionele feestdagen aan het vervagen is, nu China steeds meer westerse feestdagen, zoals Valentijnsdag, overneemt.93

88

Legerdag is een feestdag ter herdenking van de eerste gewapende opstand geleid door de CCP op 1 augustus 1927, die gezien wordt als de oprichting van het Rode Leger (later het Volksbevrijdingsleger). 89 Lerarendag werd in de vroege jaren 1980 geïntroduceerd om mee het anti-intellectualisme van de Culturele Revolutie tegen te werken. 90 De Nationale Feestdag viert de stichting van de Volksrepubliek China op 1 oktober 1949. 91 Richard Gunde, Culture and customs of China (reeks “Culture and customs of Asia”), Westport: Greenwood, 2002, pp. 191-192. 92 De officiële kalender van de Volksrepubliek China telde vroeger drie Gouden Weken; voor het Lentefeest, voor de Internationale Dag van de Arbeid en voor de Nationale Feestdag. Om de druk op de toeristische sector te doen dalen, zijn deze allemaal ingekort tot één of enkele dagen. Cf.: http://en.beijing2008.cn/news/olympiccities/beijing/n214174025.shtml, 4/05/10. 93 Xin Dingding, “New holiday system set for first test”, China Daily, 26 maart 2008, http://www.chinadaily.com.cn/china/2008-03/26/content_6565344.htm, 4/05/10. 49

4. 4.1

Veranderingen in de traditionele feestdagen Evolutie van het Chinees Nieuwjaar

Volgens Derk Bodde is het lunaire Nieuwjaar de enige traditionele feestdag die overleeft tot op heden.94 Tillman Durdin, een vroegere correspondent in China van The New York Times, beschreef het in 1971 als volgt: De enige oude feestdag die nu in acht wordt genomen, is die rond de tijd van het oude Chinese Nieuwjaar, gebaseerd op de lunaire cyclus. Het wordt niet Nieuwjaar genoemd, maar Lentefeest. De vieringen zijn niet van de kleurrijke traditionele aard. Er zijn wel vieringen, maar deze zijn dan van politieke aard (politieke theateropvoeringen over politiek georiënteerde massabijeenkomsten en sportevenementen). Eén januari wordt gevierd als de echte nieuwjaarsdag en andere vaste feestdagen, naast het Lentefeest, zijn de Dag van de Arbeid op één mei en de Nationale Feestdag op één oktober.95 De sterke invloed van de politiek in de tijd van de Culturele Revolutie is duidelijk merkbaar in deze beschrijving; de feestdag is hervormd naar het politieke gedachtegoed en dient de politieke doeleinden. Tegenwoordig houdt men al niet zo streng meer vast aan de muizenbruiloft en is het, zoals eerder gezegd, niet meer nodig om mest te gieten, maar in de industrie en handel is dit nog steeds de dag waarop men terug begint te werken. De vieringen van het Nieuwjaar hebben tot vandaag niet zoveel veranderingen ondergaan. De traditie is bewaard gebleven in dingen als het afsteken van vuurwerk, het ophangen van de nieuwjaarsspreuken, de drakendans, de leeuwendans, het uitdelen van het nieuwjaarsgeld aan kinderen, nieuwjaarsbezoeken brengen aan familie en vrienden, tempels bezoeken om wierook te branden en gokspelletjes spelen. Ook de schoonmaak van het volledige huis wordt niet overgeslagen. Het Lentefeest is nog steeds de belangrijkste feestdag in China en het is de enige van de traditionele feesten die nog officieel gevierd wordt. In de steden vindt deze plaats van de eerste tot en met de derde van de eerste maand en op het platteland zelfs langer,

94

Derk Bodde, Festivals in Classical China. New Year and other annual observances during the Handynasty 206 B.C. – A.D. 220, Princeton University Press, The Chinese University of Hong Kong, 1975, p. 220. 95 Tillman Durdin, “China Transformed by Elimination of „Four Olds‟”, New York Times, 19 mei, 1971, p. 14. 50

afhankelijk van het lokale werk. Het is een tijd van familiereünie, vriendenbezoekjes, rust van het harde werk en alle soorten entertainment. Het verlangen naar geluk en voorspoed dat vroeger vaak gevonden werd in bijgelovige gebruiken en gewoonten, kan vandaag nog gezien worden, hoewel het bijgeloof geleidelijk onbelangrijk is geworden en de gebruiken nieuwe betekenissen hebben gekregen. De meeste mensen beschouwen het bereiken van geluk en succes niet meer als afhankelijk van spirituele factoren. Het Lentefeest staat vandaag de dag in het teken van vreugde in wat men bereikt heeft en vertrouwen in wat de toekomst brengt.96 Een goed voorbeeld van de veranderingen in de nieuwjaarsvieringen kan gezien worden in de nieuwjaarsprenten die men aan de huizen hing. Artiesten, vaak boerenfamilies of zelfs hele dorpen, waren verantwoordelijk voor de productie van deze prenten tijdens de wintermaanden wanneer er niet veel werk was op de velden. Met de verkoop

ervan op de markt verdienden

ze

op die manier wat

extra

geld.

Nieuwjaarsprenten worden zeker al tweeduizend jaar gemaakt. Oorspronkelijk was het gebruikelijk voor de rijkere mensen om portretten van helden of symbolen van goed geluk op de poorten van hun huizen te schilderen ter bescherming. Met de uitvinding van de blokdruk evolueerden de nieuwjaarsprenten in een kunst van het volk. Rond 1500 n.Chr. in de Ming-dynastie (明, 1368-1644) wonnen ze sterk aan populariteit en bereikten hun hoogtepunt in de achttiende eeuw. Deze prenten waren redelijk betaalbaar en families kochten gewoonlijk enkele stuks om hun huis mee te versieren en de prenten van vorig jaar te vervangen. De onderwerpen van de oude nieuwjaarsprenten kunnen onderverdeeld worden in vier categorieën: 1. Portretten van verschillende goden, vooral de Keukengod en de deurgoden. 2. Taferelen uit het leven van de boeren. 3. Allegorische of symbolische figuren en objecten, zoals vissen, perziken en welgevoede kinderen, die allemaal het verlangen uitdrukken naar een beter leven, geluk, rijkdom, overvloed, vele kinderen, lang leven, roem en succes. 4. Taferelen van legendes, romans, historische gebeurtenissen en opera‟s. Na 1945 verschenen er in de revolutionaire gebieden nieuwe types van nieuwjaarsprenten. Deze behielden de oude vorm, maar de inhoud weerspiegelde de nieuwe realiteit. De deurgoden waren vervangen door een paar boeren, arbeiders of soldaten en in plaats van de Keukengod vond men het portret van Mao Zedong. In de

96

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 24 en pp. 30-36., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 4, p. 11 en p. 13. 51

jaren 1950 toonden de nieuwjaarsprenten zowel traditionele als moderne taferelen. Vandaag de dag zijn er prenten beschikbaar met de deurgoden, de Keukengod, mollige kinderen met vissen, pioenen, perziken, goudvissen, feniksen met pioenen, thema‟s van Chinese opera‟s en taferelen van de mythologie. Andere combineren oud en nieuw; boerenkinderen en –vrouwen met mandjes vol vis of lotusbloemen en perziken. Daarnaast zijn ook heel moderne versies te vinden met bijvoorbeeld de verkenning van het universum, maar afgebeeld in de traditionele stijl. Tijdens de Culturele Revolutie waren er enkele veranderingen in de vieringen van het Lentefeest. Zo mocht men geen prenten van de Keukengod kopen, men schilderde er dan maar zelf en schreef ook zelf nieuwjaarscoupletten om op te hangen. Wierookstokjes werden niet meer verkocht, maar konden vervangen worden door sigaretten van goede kwaliteit. Het voortduren van deze gebruiken toont dat men ze niet zomaar kan afschaffen. De eerste dag van het nieuwe jaar staat nog steeds in het teken van feesten en verwanten bezoeken. Op de tweede of derde dag krijgt men vrienden en kennissen over de vloer om goede wensen uit te wisselen. Vandaag blijven ook vele winkels open op de feestdagen zelf voor de mensen die verkiezen om dan hun inkopen te doen omdat het minder druk is. De hoofdbezigheid van de kinderen is dezelfde gebleven, namelijk vuurwerk afsteken. 97 In de pers verschijnen er menig artikels rond de feestdagen waaruit enkele tendensen kunnen afgeleid worden. De artikels op de Chinese nieuwswebsite www.ChinaDaily.com.cn hadden het dit jaar vooral over het transport rond het Lentefeest. Feestdagen zijn traditioneel een periode van familiehereniging en vele mensen die verwijderd van hun familie wonen, keren terug naar huis om samen met de familie te genieten van de feestsfeer. Hierdoor zijn miljoenen mensen onderweg de weken en dagen voor en na het feest. Deze Lentefeestreis (chunyun 春运) begon dit jaar op dertig januari en eindigde op tien maart. Ook nu werd er een stijging van het percentage reizende mensen genoteerd 98 . De overheid houdt hier rekening mee en heeft dit jaar ook verschillende maatregelen genomen om grote verkeershinder te vermijden en het de reizigers gemakkelijker te maken, zoals het invoeren van extra tijdelijke treinen en extra

97

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 24 en pp. 30-36., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 4, p. 11 en p. 13. 98 Xinhua, “64m people on China‟s roads Saturday”, China Daily, 21 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/bizchina/2010-02/21/content_9480772.htm, 30/04/10. 52

vluchten tussen Taiwan en het vasteland.99 China verhoogde ook het aantal patrouilles en veiligheidscontroles waardoor er minder ongelukken, zowel in het verkeer als met vuurwerk en dergelijke, geregistreerd werden.100 De vernieuwingen op technologisch vlak bieden bovendien nieuwe mogelijkheden bij het vieren van het Lentefeest. Dit jaar werden er tijdens het Chinese Nieuwjaar ongeveer 23 000 000 000 sms‟en verzonden, een stijging van tien procent in vergelijking met vorig jaar.101 Het internet speelt ook een grotere rol in de vieringen: jongeren zenden steeds meer online wensen naar familieleden en surfen voor entertainment tijdens het feest ook steeds vaker op het internet. Dit zijn vooral jongeren van de één-kind-generatie, geboren tussen de jaren 1970 en 1990, die sterk beïnvloed zijn door het internet en verkiezen online te zijn om te shoppen of een virtueel vuurwerk te bekijken in plaats van bij hun familie te zitten en naar televisie te kijken.102 Het was voor veel jongeren dit jaar een dilemma hoe ze het Lentefeest gingen beleven, aangezien de westerse Valentijnsdag, die reeds heel populair is in China, op dezelfde dag plaatsvond. Deze cultuurbotsing stelde hen voor de moeilijke keuze tussen hun geliefde en hun familie. De meeste Chinese jongeren plaatsen het Lentefeest echter nog steeds boven Valentijnsdag. 103 Ook voor de eigenaars van westerse restaurants was het samenvallen van deze twee feestdagen nadelig omdat de mensen meer traditionele familiediners hielden in plaats van romantische Valentijnsdiners. Velen hebben toch geprobeerd om meer klanten te lokken met aanpassingen aan hun menu.104 Traditie en bijgeloof zijn in de moderne tijden nog niet helemaal verdwenen. Zo wordt gezegd dat meisjes die in dit jaar, het Jaar van de Tijger, geboren worden, ongeluk brengen voor hun familie. Ze zijn prikkelbaar, wild en onvoorspelbaar. Daarom zou het

99

Wang Qian, “Transport networks brace for travel peak”, China Daily, 19 februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010-02/19/content_9474625.htm, 30/04/10, Xinhua, “More crossStraits service runs at Spring Festival”, China Daily, 30 december 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-12/30/content_9249072.htm, 30/04/10. 100 Xinhua, “China reports less accident casualties during Lunar New Year holiday”, China Daily, 2 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/2010-02/20/content_9478044.htm, 30/04/10. 101 Zhao Chunzhe, “23 billion Spring Festival texts sent”, China Daily, 23 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/23/content_9489928.htm, 30/04/10. 102

Lan Tian, “Millions of Spring Festival messages sent online”, China Daily, 17 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/17/content_9472142.htm, 30/04/10. 103 Xinhua, “Spring Festival or Valentine? Dilemma for lovers”, China Daily, 13 februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/13/content_9469451.htm, 1/05/10. 104 Zheng Caixiong en Mo Xuan, “Western style feels unloved on coming Valentine”, China Daily, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/12/content_9465680.htm, 1/05/10. 53

aantal geboortes van meisjes in 2010 lager liggen dan andere jaren. 105 Hoewel de meeste moderne jongeren kritischer staan tegenover bijgeloof, zijn ze toch sterk beïnvloed door de traditionele ideeën van hun ouders en grootouders en volgen ze bepaalde gebruiken (zoals de bevalling inleiden op een voorspoedige datum) nog om op veilig te spelen.106 Het Jaar van de Tijger brengt volgens de waarzeggers economische vooruitgang, maar koppels die willen trouwen, wachten beter tot volgend jaar. Bijgeloof is dus nog steeds een sterke kracht in het moderne China en is sinds de hervormingen en openstelling van het land van de jaren 1970 enorm gestegen in populariteit. 107 Ook het ophangen van rode lantaarns en grote posters met het Chinese karakter voor geluk (fu 福), het houden van familiereünies en het afsteken van vuurwerk zijn oude gebruiken die na de Culturele Revolutie opnieuw leven zijn ingeblazen. Het vereren van de voorouders is voor velen al wat moeilijker geworden omdat men vaak ver weg woont van de voorouderlijke woonst. Bovendien wordt het voortbestaan van de nieuwjaarscoupletten in twijfel getrokken. De gemiddelde moderne Chinees beheerst te weinig de klassiek Chinese woordenschat en de

bijhorende

tonen

en

betekenissen,

waardoor

het

moeilijk

wordt

om

een

nieuwjaarscouplet te schrijven dat volgens de traditie moet bestaan uit twee lijnen woorden die overeenkomen in metrische lengte. 108 Tenslotte ijvert de bekende auteur Feng Jicai 冯骥才109 (geb.1942) ervoor om van de rijke traditie van het Chinese Lentefeest werelderfgoed te maken. Hij vindt dat de nationale opwinding rond het feest, zeker de rituele jaarlijkse thuiskomst, een kostbaar deel van de cultuur is dat verdient behouden te worden.110

105

Het vorige tijgerjaar was in 1998 en kende ook een daling van geboortes. 2007, het jaar van het Gouden Varken, had dan weer het hoogste geboortecijfer omdat dit een heel voorspoedig jaar was. 106 Meng Jing en Yang Wanli, “Is a tigress too hard to handle?”, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/12/content_9465802.htm, 1/05/10. 107 Hu Yinan en Wang Shanshan, “Riding on roaring expectations”, China Daily, 12 februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/12/content_9465630.htm, 1/05/10. 108 Li Xing, “Will couplets be a thing of the past for our children?”, China Daily, 11 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/opinion/2010-02/11/content_9459570.htm, 1/05/10. 109 Feng Jicai werd geboren in Tianjin 天津 en schrijft vooral verhalen over historische gebeurtenissen van in zijn geboortestad. Hij is ook een getalenteerde kalligraaf en schilder en houdt zich bezig met het behouden van culturele erfenissen. Cf.: Helmut Martin, Jeffrey C. Kinkley, Jin Ba, Modern Chinese writers: selfportrayals, New York: M.E. Sharpe, 1992, p. 14. 110 Zuo Likun, “Novelist suggests Heritage status for festival”, China Daily, 11 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/11/content_9464974.htm, 1/05/10. 54

Het Lentefeest heeft zich ook internationaal verspreid via de “overzeese Chinezen” (huaqiao 华侨)111. Suzannah Kwok, de vicepresident van de London Chinatown Chinese Association (LCCA) 112 die verantwoordelijk is voor de zaken in Chinatown en voor de organisatie van de activiteiten van het Chinese Nieuwjaar, zegt dat het Chinese Nieuwjaar een groots evenement is geworden in Chinatown in Londen, zelfs het grootste buiten Azië.113 Ook over de rest van de wereld is het een heel populair feest, zoals bijvoorbeeld in New York waar dit jaar de consul-generaal Peng Keyu (geb. 1950) de vieringen in gang heeft gestoken aan het Empire State Building.114

Figuur 2: kind met muts in de vorm van een tijger, Nanjing 南京, 15 februari 2010. [Foto/Xinhua]

111

Overzeese Chinezen zijn Chinezen die in het buitenland wonen (buiten de Volksrepubliek China, Hongkong, Macau of de Republiek China). Cf.: Wang Gungwu, Among Non-Chinese in Weiming Du: The Living Tree: The Changing Meaning of Being Chinese Today, Stanford: Stanford University Press, 1994, pp. 127-147. 112 Voor meer info, cf.: http://www.londonchinatown.org/home/, 30/04/10. 113 http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2009/01/22/cny_planning_feature.shtml, 30/04/10. 114 Kelly Chung Dawson, “Thousand Chinese begin the Year in New York”, China Daily, 18 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/2010-02/18/content_9473335.htm, 30/04/10. 55

Figuur 3: Leeuwendans, Beijing 北京, 12 februari 2010. [Foto/Agencies]

Figuur 4: Vuurwerk afsteken, Rongshui 融水, 14 februari 2010. [Foto/CFP]

4.2

Evolutie van het Lantaarnfeest

Reeds in 1927 schreven schreven Juliet Bredon en Igor Mitrofanov in hun boek The Moon Year115 dat de oude gebruiken van het Lantaarnfeest aan het uitsterven waren en dat de festiviteiten minder spectaculair waren dan vroeger. Tot op vandaag, meer dan tachtig jaar later, zijn er toch nog enkele gebruiken blijven bestaan.

115

Juliet Bredon en Igor Mitrofanov, The Moon Year, California: Kelly & Walsch, 1927. 56

Tijdens de jaren 1950 bleven de optredens van het Lantaarnfeest door amateurs uitgevoerd worden, vooral op het platteland en georganiseerd door de productiebrigades van de volkscommunes. Met de komst van de Culturele Revolutie werden vele uitingen van de traditionele Chinese cultuur neergedrukt, ook de opvoeringen van het Lantaarnfeest, omdat hun inhoud gezien werd als feodaal en kapitalistisch. Zelfs de kostuums en de rekwisieten van de acteurs werden vernietigd. Na de val van de Bende van Vier werden de opvoeringen en andere activiteiten hervat. Ook het schudden van de yuanxiao en het oplossen van raadsels zijn volkstradities die nu nog behouden zijn en een beetje van de sfeer van de grootse Lantaarnfeesten van het verleden oproepen. Hoewel er geen officiële vakantiedag voor het Lantaarnfeest is, is het uitstallen van lantaarns nog steeds een groot evenement op de vijftiende dag van de eerste lunaire maand over het hele land. In de streek van Nanjing 南京 wordt bijvoorbeeld het populaire Qinhuai-Lantaarnfeest (qinhuai denghui 秦淮灯会)116 gehouden. Dit jaar werd het voor het eerst samen georganiseerd door het Chinese vasteland en Taiwan, twee dagen voor het Lantaarnfeest dat op 28 februari viel.117 De persberichten van China Daily handelden vooral over het vuurwerk dat gewoonlijk wordt afgestoken op het Lantaarnfeest. Dit jaar werd er in vergelijking met vorig jaar een daling van 66,7 procent genoteerd wat betreft de slachtoffers van vuurwerk.118 De overheid had dan ook extra veiligheidsmaatregelen getroffen na een ontploffing in de provincie Guangdong 广东 waarbij veel slachtoffers vielen.119 In 1993 kondigde de stad Peking 北京 nog een verbod op vuurwerk in de stedelijke gebieden af omwille van het milieu en de veiligheid. Onder publieke druk werd het verbod in 2006 aangepast en werd toegelaten dat mensen op voor vuurwerk bestemde plaatsen en binnen een beperkte periode vuurwerk mochten afsteken. Het is toegelaten op de Chinese Oudejaarsavond, de Chinese Nieuwjaarsdag en het Lantaarnfeest, in de periode tussen het Lentefeest en het Lantaarnfeest op bepaalde plaatsen van 7u ‟s ochtends tot middernacht en na het

116

Het Qinhuai-Lantaarnfeest staat ook bekend als het Jinling-Lantaarnfeest (jinling denghui 金陵灯会) en behoort sinds 2006 tot China‟s beschermd cultureel erfgoed. Cf.: http://en.cnta.gov.cn/html/2008-11/200811-16-9-51-98034.html, 2/05/10. 117 Xinhua, “Chinese mainland, Taiwan hold 1st joint lanternfair in Nanjing”, China Daily, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/2010-02/12/content_9465424.htm , 2/05/10. 118 Xinhua, “Fires claim fewer lives during Lantern Festival”, China Daily, 1 maart 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-03/01/content_9520544.htm, 2/05/10. 119 Li Wenfang, “Fireworks explosion kills 21, injures 48”, China Daily, 1 maart 2010, http://www.chinadaily.com.cn/2010-03/01/content_9524133.htm, 2/05/10. 57

Lantaarnfeest op de vijftiende dag van de eerste maand wordt het verbod weer ingesteld.120 Een ander veelbesproken nieuwsitem waren de lantaarns zelf die dit jaar op vele plaatsen in teken stonden van de Wereldexpo121 in Shanghai 上海.122 Het oplossen van lantaarnraadsels is eveneens nog een populaire bezigheid tijdens het feest.123 Mensen in het noorden van China maken en eten vandaag nog de traditionele yuanxiao en in het zuiden van China de traditionele tangyuan. Beide soorten worden verkocht in supermarkten en traditionele winkels en restaurants, maar terwijl tangyuan diepgevroren kunnen worden, worden yuanxiao vers gemaakt en de dag zelf opgegeten. Populaire vullingen zijn geplette pinda‟s, zoete en zure hagendoornbessen, zwarte sesam en geplette rode bonen.124

Figuur 5: Mensen laten luchtlantaarns omhoog, Shifen 十分, Taipei 台北, 28 februari 2010. [Foto/Agencies]

120

China Daily, “To bang or not to bang: fireworks are a hot issue”, China Daily, 13 februari http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2009-02/13/content_7472354.htm, 2/05/10. 121 Voor meer info, cf.: http://en.expo2010.cn/, 2/05/10. 122 China Daily, “Expo-themed lanterns light up in Shanghai”, China Daily, 25 februari http://www.chinadaily.com.cn/photo/2010-02/25/content_9503826.htm, 2/05/10. 123 China Daily, “Lantern riddles beloved ahead Lantern Festival”, China Daily, 25 februari http://www.chinadaily.com.cn/photo/2010-02/25/content_9505987.htm, 2/05/10. 124 China Daily, “Lantern Festival for foodies”, China Daily, 27 februari http://www.chinadaily.com.cn/life/2010-02/27/content_9513303.htm, 2/05/10.

2009,

2010, 2010, 2010, 58

Figuur 6: Drakendans, Chengdu 成都, Sichuan 四川, 28 februari 2010. [Foto/CFP]

4.3

Evolutie van het Gravenfeest

Vele vroegere gebruiken van het Gravenfeest zijn vandaag bijna helemaal verdwenen, zoals het dragen van wilgentakjes in het haar, vliegeren, boogschieten, schommelen en dauwtrappen, hoewel ze op sommige plaatsen nog aangetroffen kunnen worden. Vooral het gebruik om een bezoek te brengen aan de graven, het belangrijkste onderdeel van het Gravenfeest, is blijven bestaan. Ook het gebruik van enkel koud eten te consumeren op de dag van het Gravenfeest laat men achterwege, hoewel de legende rond Jie Zitui nog steeds heel bekend is onder het Chinese volk.125 Tegenwoordig is crematie de meest voorkomende manier om zich te ontdoen van de doden in bijna alle Chinese steden. Vele crematoria zijn opgericht om de doden te verbranden en te bewaren voor een periode niet langer dan vijf jaar. De traditionele voorouderverering is in de stedelijke gebieden verleden tijd geworden en is nu beperkt tot enkele publieke begraafplaatsen en monumenten die door de staat worden beheerd. Het moderne Gravenfeest is herwerkt tot een dag van patriottisme. Deze dag wordt vooral gebruikt om helden en historische figuren te herdenken. Toen premier Zhou Enlai in 1976 stierf, betuigde het volk respect aan hem op het Gravenfeest. Er wordt ook nog veel respect betuigd aan de slachtoffers van het protest op het Tian‟anmenplein in 1989. Ook dit jaar werden op het Gravenfeest op vijf april weer historische figuren en helden

125

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 53-54., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27. 59

herdacht. 126 Op het platteland is traditie hardnekkiger om weg te krijgen, daar worden begraafpraktijken nog steeds wijdverspreid uitgevoerd en is het Gravenfeest nog steeds de dag voor de familie om hun familiebegraafplaats te bezoeken. Op bepaalde plaatsen verbrandt men nog papiergeld en maakt men nog simpele offers. Het grote verschil is dat publieke begraafplaatsen nu de norm zijn en dat geen grond die kan gebruikt worden voor productieve doeleinden mag bezet worden door graven.127 Sinds de benoeming van het Gravenfeest tot een officiële feestdag ziet men toch een stijging van het aantal grafbezoeken. Door de extra vrije tijd kunnen de mensen meer tijd besteden aan het beleven van deze feestdag.128 Vaak worden twee heel uiteenlopende taferelen gezien op de begraafplaatsen: enerzijds rouwen de mensen om de overledenen en anderzijds viert men vreugdevol het leven. Qingming 清明, één van de vierentwintig solaire periodes, geeft traditioneel het begin van de bloei van de planten aan. Het Gravenfeest is dus van oorsprong niet enkel een tijd om de doden te herdenken, maar eveneens om de aanvang van de lente te vieren.129 Het begraven van de doden blijft een kostelijke zaak en wordt ook steeds duurder. De prijzen van de graftombes zijn over de laatste jaren constant gestegen, waardoor een graf op sommige plaatsen meer kost dan een huis. Toch blijft men graven kopen aan dure prijzen omdat het een plicht is voor de meeste Chinese families om een aangename rustplaats te hebben voor hun overledenen.130 In vele gevallen is het tonen van respect aan de doden een vertoon van rijkdom geworden. Van oudsher verbrandt men papiergeld en -figuren om de doden een beter leven te geven in de andere wereld. Door de verbeterde levensstandaarden verbrandt men nu ook papieren limousines, villa‟s en zelfs dienstmeiden en bewakers. Dit betekent niet alleen verkwisting van papier en geld, maar het zorgt ook voor milieuvervuiling en brandrisico in gebieden met veel hout. Bloemen

126

People‟s Daily, “How should we take advantage of “historic figures”?”, China Daily, 2 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/opinion/2010-04/02/content_9680330.htm, 4/05/10 en China Daily, “Fallen foreing heroes not forgotten”, China Daily, 2 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/201004/02/content_9678431.htm, 4/05/10. 127 Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 53-54., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 27. 128

Agencies, “New holidays woo Chinese back to tradition”, China Daily, 28 mei 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/28/content_7951280.htm, 4/05/10. 129 Chen Weihua, “Qingming, a time to celebrate life”, China Daily, 4 april 2009, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2009-04/04/content_7648632.htm , 4/05/10. 130 Xu Xiaomin, “Tomb price up and up: Let‟s squeeze the dead”, China Daily, 5 april 2004, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2004-04/05/content_320737.htm, 4/05/10. 60

leggen en een herdenkingstekst voorlezen zijn meer gepaste handelingen om respect te uiten die ook beter zijn voor het milieu.131 Een nieuwe, handigere en goedkopere manier om respect te betuigen aan de overledenen is een online graf op begrafenissites. Dit wordt meer en meer populair omdat velen niet gemakkelijk naar hun thuisstad kunnen gaan en het online graf maar een paar klikken verwijderd is. Op deze sites kan men bloemen offeren, kaarsen en wierook branden en liederen zingen ter ere van de doden. Het is niet de bedoeling om de traditionele plechtigheden te vervangen, maar als een extra manier te dienen waarop mensen de doden kunnen herdenken. 132 Ook begrafenissen op zee worden populairder en de overheid stimuleert deze ook omdat de begraafplaatsen reeds overbevolkt zijn.133 Ook bij deze feestdag is de westerse invloed merkbaar. Niet enkel het Gravenfeest zelf wordt in acht gehouden, maar nu besteedt men ook aandacht aan Halloween. In 2009 stond in Shanghai het eerste spookhuis als Halloweenattractie. Het Chinese volk reageerde enthousiast, maar blijft meer vasthouden aan haar eigen tradities om de doden te herdenken.134

Figuur 7: Mensen komen aan op de begraafplaats om te rouwen om hun overleden familieleden, Kunming 昆明, Yunnan 云南, 4 april 2010. [Foto/Xinhua]

131

China Daily, “Respect for tradition”, China Daily, 3 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/201004/03/content_9683613.htm, 4/05/10. 132 Yu Tianyu, “Online tombs becoming more popular”, China Daily, 6 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687521.htm, 4/05/10. 133 Zhu Chengpei en Zhang Xiaomin, “More ashes spread at sea”, China Daily, 6 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687836.htm, 4/05/10. 134 Agencies, “Boo! China‟s first “haunted house” spooks this Halloween”, China Daily, 27 oktober 2009, http://www.chinadaily.com.cn/life/2009-10/27/content_8855598.htm, 4/05/10. 61

Figuur 8: Papiergeld verbranden, Chongqing 重庆, Sichuan 四川, 28 maart 2010. [Foto/CFP]

Figuur 9: Vliegeren, Shanhuba 杉树把, Chongqing 重庆, 28 maart 2010. [Foto/CFP]

4.4

Evolutie van het Drakenbootfeest

Het Drakenbootfeest staat vandaag bij het Chinese volk bekend als het feest waarop men zongzi eet, bijvoet ophangt aan de deur en drakenbootracen houdt. Hiermee is het traditionele feest al sterk vereenvoudigd in vergelijking met de veel uitgebreidere en kleurvollere vieringen van vroeger. De daden van de patriot Qu Yuan zijn nog steeds heel verspreid en verheerlijkt onder het volk.135 Krantenartikels staan vaak in het teken van de

135

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 67-68., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 38 en pp. 39-42. 62

herdenking aan hem en zijn poëzie is eveneens nog heel geliefd. Aan de gebruiken met voorwerpen van vroeger die voorspoed brachten en ziektes en kwaad verdreven (zoals bijvoet en kalmoes), wordt vandaag geen praktische waar meer toegekend, maar ze worden wel nog in stand gehouden. Het bereiden van de zongzi is nu een vreugdevolle familiale bezigheid, maar ze worden eveneens in westerse winkels van bijvoorbeeld Starbucks verkocht. 136 Het racen met drakenboten is een sportief soort volksvermaak geworden. Het Drakenbootfeest is dankzij deze aanpassingen aan de moderne maatschappij nog steeds een heel populair feest. Het valt dit jaar op veertien juni en belooft een enorm spektakel te worden met de drakenbootracen in Hong Kong 香港.137

Figuur 10: Geparfumeerde zakjes, Bozhou 亳州, Anhui 安徽 2juni 2008. [Foto/Xinhua]

136

Ding Qingfen, “Starbucks takes Dragon Boat-ride to zongzi”, China Daily, 26 mei 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/26/content_7941539.htm, 4/05/10, http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10. 137 Guo Jiaxue, “2010 dragon boat races to become major festival”, China Daily, 14 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/hkedition/2010-04/14/content_9725568.htm, 4/05/10., Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 49 en pp. 67-68., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 38 en pp. 39-42. 63

Figuur 11: Drakenbootracen, Aberdeen Harbour 香港仔, Hong Kong 香港, 19 juni 2007. [Foto/Reuters]

4.5

Evolutie van het Midherfstfeest

De twee traditionele gebruiken van het luisteren met wierook en het stelen van groenten zijn vandaag verdwenen en het Midherfstfeest is nu enkel nog een leuke gelegenheid om maancake te eten, de volle maan te bekijken en bij ochtenddauw wandelingen te maken. De verhalen rond het Maankonijn en Chang E zijn even populair gebleven als vroeger, maar worden nu enkel als sprookjes gezien. Offers aan de maan worden niet meer gemaakt, maar het hele jaar door kan men artistieke rollen met afbeeldingen van Chang E en het konijn in het Maanpaleis vinden. Het zijn ook veelvoorkomende thema‟s in kinderboeken en theaterstukken. Het Midherfstfeest wordt dit jaar op tweeëntwintig september gevierd.138

138

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, p. 81., Ch‟ing-hsuan Lin, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993, p. 38 en pp. 39-42, http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10. 64

Figuur 12: Feest aan de Confucius-tempel, Nanjing 南京, Jiangsu 江苏, 3 oktober 2009. [Foto/CFP]

Figuur 13: Pandas krijgen speciale maancake, Guangzhou 广州, 3 oktober 2009. [Foto/Xinhua]

4.6

Evolutie van het Feest van de Keukengod

De voorbereidingen voor het Chinese Nieuwjaar beginnen nog steeds rond de drieëntwintigste dag van de twaalfde lunaire maand, de dag waarop de Keukengod vereerd wordt. Het offer aan de Keukengod is belangrijk gebleven omdat de mensen zich willen verzekeren van geluk en voorspoed in het komende jaar. Zijn mond wordt nog steeds ingesmeerd of gevuld met zoetigheden zodat hij enkel positieve dingen over de

65

betreffende familie zou rapporteren bij de Jadekeizer. Vele jonge mensen kiezen deze feestdag ook voor hun huwelijk.139

Figuur 14: De Keukengod, uit V.R. Burkhardt, Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982, p. 77.

4.7

Evolutie van de Chinese Oudejaarsavond

Als vanouds hecht men veel belang aan eten en drinken, ook om als geschenk te geven. De huizen krijgen een volledige poetsbeurt en ook de kantoorgebouwen en de straten van de stad worden onder handen genomen. Het bijhorende bijgeloof dat hierdoor het ongeluk werd weggevaagd en het geluk werd binnengebracht, is nu verdwenen en de schoonmaak is gewoon een goede gewoonte geworden. De vrouwen bereiden een paar dagen op voorhand nog altijd vele gerechten zodat ze de eerste dagen van het nieuwe jaar niet

139

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 87-88., Liu Jun, “God of Stove brings blessings to those who treat him”, China Daily, 20 januari 2006, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-01/20/content_513898.htm, 4/05/10. 66

moeten koken. Overal worden er rode en gouden versieringen gehangen met de nieuwjaarscoupletten, die vandaag slechts enkele woorden bevatten, zoals “Lentefeest” of “Nieuwjaar”. Binnenshuis verkiest men bloemen of lantaarns als decoratie. Op Oudejaarsavond probeert iedereen samen te zijn met de familie. Kleine geschenken worden uitgewisseld en de kinderen krijgen nieuwe kledij, speelgoed, snoep of een kleine som geld. In conservatievere families krijgen de ouderen ook geschenken, meestal etenswaren. Het familiediner wordt nog steeds in acht gehouden, maar vandaag ontdoet men zich meestal van de traditionele kookkarwei en gaat men in een restaurant dineren of bestelt men eten. De hele familie blijft wakker tot middernacht om het sfeervolle vuurwerk te zien.140

Figuur 15: Vuurwerk, Dalian 大连, 15 februari 2010. [Foto/CFP]

140

Marie-Luise Latsch, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984, pp. 33-34., Zhao Yanrong, “Restaurants „fully booked‟ for Chinese New Year‟s Eve”, China Daily, 22 januari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/life/2010-01/22/content_9361728.htm, 4/05/10. 67

5.

De Chinese jeugd versus traditie

Sommige Chinezen zijn bezorgd dat tieners en jongvolwassenen hun interesse aan het verliezen zijn in de traditionele feestdagen en vieringen. Sinds de hervormingen en de openstellingpolitiek van meer dan twintig jaar geleden zijn de levensmanieren erg veranderd en heeft de Chinese jeugd de westerse cultuur met open armen ontvangen. Ze worden aangetrokken door westerse trends en producten omdat deze zo vooruitstrevend en innovatief zijn. Hun voorkeur voor westerse bezigheden in hun vrije tijd strekt zich uit tot de vieringen van de feestdagen. De jongeren zijn minder familiair met de oude tradities die deze feestdagen betekenis geven, zoals de oogst van de gewassen, en velen nemen deel aan de vieringen van westerse feestdagen, zoals Valentijnsdag en Kerstmis. Jongeren in Beijing 北 京 , Shanghai 上 海 en Hongkong 香 港 vieren Valentijnsdag met kaartjes, bloemen en chocolade, maar dit is nog steeds ongebruikelijk onder oudere mensen en in landelijke gebieden waar gearrangeerde huwelijken vroeger vaak voorkwamen en de mensen niet per se uit liefde trouwden. Kerstmis is in China ook een populaire nieuwe feestdag geworden. Vele jaren werd het enkel gevierd door een klein aantal Chinese christenen, maar de laatste jaren zijn de Chinezen vertrouwd geraakt met de kerstvieringen van over de hele wereld. Tegenwoordig sieren kerstbomen, lichtjes en figuren van de Kerstman de steden in heel China. Zelfs niet-christelijke Chinezen hebben deze feestdag met plezier overgenomen als een gelegenheid om te feesten, te shoppen, geschenken te geven en vrienden en familie te bezoeken. Enerzijds bestaat er een oprechte bezorgdheid om de onvoorwaardelijke opname van de westerse cultuur door de Chinese jeugd, die tot moreel verval zou kunnen leiden, maar anderzijds wordt ook aangetoond, onder andere door professor Fang Ning141 die gespecialiseerd is in de Chinese jeugd aan het Instituut van Politieke Wetenschappen onder de Chinese Academie van Sociale Wetenschappen (CASS) 142 , dat de westerse cultuur inderdaad een invloed heeft op de manier van leven en de waarden van de jongere generatie, maar dat die invloed niet zo sterk is als in de media weergegeven wordt. De Chinese jongeren zijn wel geïnteresseerd in de westerse producten, maar willen niet volledig opgaan in de westerse cultuur en daarbij hun eigen cultuur achterwege laten. De

141

In zijn artikels The Changes of Chinese Youth’s Values for a Decade, 2002 en The Influences of Western Culture on Chinese Youth by the Implementation of Reform and Open Policy, 2005. 142 Cf.: http://bic.cass.cn/english/infoShow/Arcitle_Show_Cass.asp?BigClassID=1&Title=CASS, 5/05/10. 68

mate waarin ze de westerse invloed aanvaarden, is nauw verwant met hun leeftijd en woonplaats. In de Chinese grootsteden is de toegang tot buitenlandse invloeden immers veel groter dan in middelgrote en kleine steden. Toch blijft het heel moeilijk voor de Chinese jeugd om volledig los te komen van de tradities die over duizenden jaren gevormd zijn, vooral wat de familiewaarden betreft. De jeugd van tegenwoordig staat ook veel rationeler tegenover de westerse invloeden en aanvaarden ze niet zomaar volledig zonder erbij na te denken, in tegenstelling tot de jeugd van de beginperiode van de openstelling en wording van de moderne maatschappij in de jaren 1980. Volgens hen hebben zowel de Chinese als de westerse cultuur allebei hun sterke en hun zwakke punten en moet men uit beide inspiratie putten. De jongeren in China vandaag hebben ook meer mogelijkheden dan hun ouders en grootouders vroeger hadden en ze zijn optimistisch wat hun toekomst betreft. Hoewel sommige dingen nog steeds beperkt worden door de overheid, hebben de Chinese burgers meer vrijheid dan ooit tevoren. De jongeren willen het ook allemaal: een goed betaalde job, een ruime woning, modieuze kledij, auto‟s en een kans om de wereld te zien. Ze willen ook zelf keuzes kunnen maken in hun leven, vooral wat betreft hun levenspartners, werknemers en vrijetijdsbestedingen. Ze blijven echter nog steeds gebonden door traditie en voelen een natuurlijke, cultuurbepaalde verplichting om hun ouders te gehoorzamen, frequent te blijven zien en uiteindelijk ook te verzorgen. Oude tradities blijven onderhouden, terwijl nieuwe worden toegevoegd. Al deze invloeden vormen dan ook de identiteit van de moderne Chinese jeugd en bepalen mee het voorbestaan van de Chinese tradities.143

143

China Today, “Embracing Western ways while cleaving to tradition”, China Daily, 21 januari 2005, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-01/21/content_411100.htm, 5/05/10., Karen Elizabeth Conyers, “Teens in China”, reeks Global Connections, Minneapolis: Compass point, 2007, pp. 56-57 en p. 83., Shi Lin 石琳, “Zhongxi chuantong jieri wenhua de chayi yu kongjian tuozhan, 中西传统节日文化的差异与 空间拓展 (De verschillen en ruimtelijke expansie tussen de Chinese en Westerse traditionele feestcultuur)”, Hunan shewai jingji xueyuan xuebao, 湖 南 涉 外 经 济 学 院 学 报 (Tijdschrift van de Universiteit van Internationale Economie in Hunan), nr. 4, 2008, pp. 78-79.

69

Figuur 16: Cartoon van Pang Li over de tradities die verdwijnen door het multimediatijdperk. Hier de evolutie van het traditionele nieuwjaarsgeld en -bezoeken naar nieuwjaarswensen via sms. Uit: Chong Zi, “New Year traditions are fast disappearing”, China Daily, 23 februari 2008, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/200802/23/content_6478071.htm, 8/05/10.

70

6.

Conclusie

Net zoals in de rest van de wereld, vieren ook de Chinezen feest op tal van feestdagen en dit omwille van verschillende redenen. Het herdenken van het verleden en het bestendigen van tradities, maar ook amusement en ontspanning blijken enkele van deze redenen te zijn. Viering na viering helpen de feestdagen bovendien om een gevoel van verbondenheid met de gemeenschap te creëren. Daarenboven wordt ook de persoonlijke identiteit deels door deze feestdagen gevormd. Toch kan men traditie niet als tijdsbestendig beschouwen. Met de veranderingen in de maatschappij veranderden immers ook de tradities en traditionele feestdagen. Zo werden bijvoorbeeld, ten tijde van Mao Zedong, tal van traditionele gebruiken en hun bijhorende betekenissen omgebogen naar handelingen en concepten in functie van de marxistisch-leninistische politiek. Dit was ondermeer duidelijk merkbaar in de evolutie van de nieuwjaarsprenten die vanaf dan ook doelden op het overbrengen van de revolutionaire boodschap. Met de openstelling van het land in de jaren 1980 kwamen er veel westerse invloeden het land binnen die mee het verdere verloop van de feestvieringen in China bepaalden. Men begon westerse gebruiken en zelfs volledige feestdagen, zoals Nieuwjaar en Valentijnsdag, over te nemen. Vele vroegere rituelen zijn dan ook vervaagd of hebben hun oorspronkelijke betekenis verloren. Ze worden vaak enkel nog pro forma uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld de geparfumeerde zakjes tijdens het Drakenbootfeest die voorspoed dienen te brengen en ziektes en kwaad dienen te verdrijven. Desondanks deze westerse invloed, blijft traditie belangrijk en wordt er toch nog steeds aan vastgehouden. Traditie geeft namelijk betekenis aan het huidige bestaan van de mens en aan hun kijk op de wereld. Een deel van de Chinese identiteit werd dan ook gevormd door deze eeuwenoude gebruiken die generatie op generatie doorgegeven werden. Zelfs ten tijde van de Culturele Revolutie, toen religie en traditie als bijgeloof werden afgedaan en werden onderdrukt, behield men, desnoods achter gesloten deuren, zoveel mogelijk de traditionele gebruiken. Na deze onderdrukking kwamen de tradities opnieuw naar de oppervlakte alsof ze nooit waren verdwenen. Ook de nieuw ingestelde feestdagen, zoals de Nationale Feestdag, vervingen de oude feestdagen niet en dit ondanks de vele officiële aandacht die deze nieuwe feestdagen genoten. Beide soorten bleven dan ook naast elkaar bestaan. De traditionele feestcultuur slaagde er zelfs in zich met succes over de rest van de wereld te verspreiden. 71

Bovendien poogt ook de overheid nieuwe aandacht te besteden aan de oude tradities en in januari 2008 werd een nieuw feestdagensysteem ingesteld. Zo verkreeg de Chinese bevolking onder andere meer verlofdagen, waardoor ze meer tijd konden spenderen aan de vieringen. Ook de jeugd wilde men op deze manier opnieuw warm maken voor de oude tradities. De overheid zag dan ook in dat de toekomst van de Chinese traditionele feestdagen bij de Chinese jeugd ligt. Met hun keuzes bepalen zij namelijk in welke richting de vieringen en gebruiken verder zullen evolueren. Hoewel het Westen reeds een grote invloed heeft gehad op hun kijk op traditie, blijft het voor deze jongeren moeilijk om zich helemaal af te keren van de traditionele opvattingen die ze via hun opvoeding hebben meegekregen. Daarnaast biedt de evoluerende en steeds verbeterende technologie ook meer en meer mogelijkheden bij de feestvieringen. Mensen sturen vandaag de dag tekstberichten om elkaar geluk te wensen op het Lentefeest, of men maakt een online graf aan ter herdenking van de overledenen op het Gravenfeest. Hoewel hierbij sommige traditionele gebruiken achterwege worden gelaten in ruil voor modernere toepassingen, helpt de technologische vooruitgang ook om de traditie te behouden en zorgt ze ervoor dat de feestdagen mee evolueren met hun tijd. Men kan dan ook concluderen dat de Chinese traditionele feestdagen in de loop der jaren een aanzienlijke evolutie hebben gekend. Zo kregen ze ondermeer af te rekenen met een onderdrukking ten tijde van de Culturele Revolutie en werd hun authenticiteit door de komst van tal van westerse invloeden op de proef gesteld. Desondanks slaagde men er binnen de VRC toch in de tradities te behouden. Door ze geleidelijk aan te passen aan de moderne maatschappij krijgen ze bovendien de kans om verder te bestaan en behouden ze hun aantrekkelijkheid ten opzichte van de jeugd. De huidige feestdagen zijn dan ook een combinatie van de traditionele feestdagen vermengd met een aantal moderne elementen. Dat dit een essentiële evolutie is in hun voortbestaan is dan ook duidelijk.

72

BIBLIOGRAFIE 

Auteurscollectief, Suijie de gushi 歲節的故事 (Verhalen van feestdagen), Zhishufang chuban jituan 知書房出版集團, 2004.



Baum, R., Political Stability in Post-Deng China: Problems and Prospects., Asian Survey, Vol.32, Nr.6, juni 1992.



Bodde, Derk, Festivals in Classical China. New Year and other annual observances during the Han-dynasty 206 B.C. – A.D. 220, Princeton University Press, The Chinese University of Hong Kong, 1975.



Bredon, Juliet en Mitrofanov, Igor, The Moon Year, California: Kelly & Walsch, 1927.



Burkhardt, V.R., Chinese creeds and customs, Hong Kong: South China Morning Post, 1982.



Chang, Sidney H. en Gordon, Leonard H.D., Bibliography of Sun Yat-sen in China’s Republican Revolution, 1885-1925, University Press of America, 1991.



Conyers, Karen Elizabeth, “Teens in China”, reeks Global Connections, Minneapolis: Compass point, 2007.



Cullen, William R., Is arsenic an aphrodisiac? The Sociochemistry of an Element., Cambridge: Royal Society of Chemistry, 2008.



Dillon, M., China-A Cultural and Historical Dictionary. Richmond, Curzon, 1998.



Duncan, James Stuart, The great leap forward, s.n., 1959.



Durdin, Tillman, “China Transformed by Elimination of „Four Olds‟”, New York Times, 19 mei, 1971.



Fairbank, John King, Denis Twitchett, The Cambridge history of China, vol.12, 1983.



Francis, Henry Thomas, Jataka Tales, Charleston: BiblioBazaar, LLC, 2009, pp. 225-229.



Goldman, Merle, “Religion in Post-Mao China”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 483, Religion and the State: The Struggle for Legitimacy and Power, Sage Publications, januari 1986.



Gunde, Richard, Culture and customs of China (reeks “Culture and customs of Asia”), Westport: Greenwood, 2002. 73

 

Hsü, I.C.Y., The Rise of Modern China. Oxford, Oxford University Press, 2000. Jay, Roni, Teach Yourself Mythologie, New York: McGraw-Hill Trade, 1996, p. 103.



Kwam, Ha Yim, China since Mao. Londen, The Macmillan Press, 1980.



Latsch, Marie-Luise, Chinese Traditional Festivals, Beijing: New World Press, 1984.



Lin, Ch‟ing-hsuan, Traditionele Chinese feestdagen, (reeks “Chinese cultuur”), Leuven: Garant, 1993.



Long, Hua, The Moon maiden and other Asian folktales, Melbourne : China Books, 1993.



Martin, Helmut, Kinkley, Jeffrey C. en Ba, Jin, Modern Chinese writers: selfportrayals, New York: M.E. Sharpe, 1992.



McWilliams, Wayne C. en Piotrowski, Harry, The World since 1945. A History of International Relations, 6e ed., Londen: Lynne Rienner Publishers, 2005.



Mei Zhang 张梅, Du Mu 杜牧, Beijing 北京: Zhongxin Chubanshe 中信出版社, 2006.



Meissner, Werner, “Cultural Relations between China and the Member States of the European Union”, The China Quarterly, nr.169, Special Issue: China and Europe since 1978: A European Perspective, maart 2002.



Neder, Christina, Flusselegie – Chinas Identitätskrise. Die Debatte um die chinesische Fernsehserie He shang 1988-1994 (Rivierelegie – China‟s identiteitscrisis. Het debat over de Chinese televisieserie He shang), Dortmund: Projekt Verlag, 1996.



Needham, Joseph, Science and Civilisation in China, vol. 3: Mathematics and the Sciences of the Heavens and the Earth, Cambridge: Cambridge University Press, 1959.



Ning, Fang, The Changes of Chinese Youth’s Values for a Decade, s.n., 2002.



Ning, Fang, The Influences of Western Culture on Chinese Youth by the Implementation of Reform and Open Policy, s.n., 2005.



Padmakara Translation Group, The Way of the Bodhisattva, Boston: Shambhala Publications, 2008.



Prybyla, J.S., , “Economic Reform of Socialism: The Dengist Course in China.”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol.507, januari 1990.



Qu Yuan, Yang Xianyi en Yang, Gladys, Li Sao: And Other Poems of Qu Yuan, University Press of the Pacific, 2001. 74

 

Scott, Susan, Plants and Animals of Hawaii, Honolulu: Bess Press, 1991. Sen Tansen, Buddhism, diplomacy, and trade: the realignment of sino-indian relations, 600-1400, Honolulu: University of Hawaii Press, 2003.



Shi Lin 石琳, “Zhongxi chuantong jieri wenhua de chayi yu kongjian tuozhan, 中西传 统节日文化的差异与空间拓展 (De verschillen en ruimtelijke expansie tussen de Chinese en Westerse traditionele feestcultuur)”, Hunan shewai jingji xueyuan xuebao, 湖南涉外经济学院学报 (Tijdschrift van de Universiteit van Internationale Economie in Hunan), nr. 4, 2008.



Siu, Helen F., Recycling Rituals. Politics and Popular Culture in Contemporary Rural China in Perry Link, Unofficial China: popular culture and thought in the People’s Republic., Boulder: Westview, 1989.



Spence, Jonathan, The Search for Modern China, 2e ed., New York: W.W. Norton & Co., 1999.



Tseng, Yuho, A History of Chinese Calligraphy, Hong Kong: The Chinese University Press, 1993.



Wah, Poon Shuk, “Refashioning Festivals in Republican Guangzhou”, Modern China, Vol.30, april 2004.



Wang Jingui 王锦贵, Zhongguo Wenhuashi Jianpian 中国文化史简篇 (Beknopte geschiedenis van de Chinese cultuur), Beijing 北京: Beijing Daxue Chubanshe 北京 大学出版社, 2004.



Wang Shucun 王树村, Zhongguo nianhua shi 中国年画史 (Geschiedenis van de Chinese nieuwjaarsprenten), Beijing 北京: Beijing gongyi meishu chubanshe 北京工 艺美朮出版社, 2002.



Wang Xueli 王学理, Qin Shihuang bingmayong bowuguan 秦始皇兵馬俑博物馆 (Speciale studies over de Qin-terracottafiguren), Xi‟an 西安: Sanqin chubanshe 三 秦出版社, 1996.



Wilkinson, Endymion, Chinese History. A manual., Cambridge: Harvard University Press, 2000.



Wu, Shelly, Chinese Astrology: Exploring the Eastern Zodiac, New Jersey: Career Press, 2005.



Xu Bodong 徐博东, Zhang Minghua 张明华, Zhongguo wenhuashi zhishi congshu 中国文化史知识丛书 (Collectie van de kennis van de Chinese cultuurgeschiedenis), vol.6: Taiwan chuantong wenhua tanyuanI 台湾传统文化探源 (Oorsprong van de Taiwanese traditionele cultuur), Shanghai 上海: Shangwuyinshuguan 商务印书馆, 1996. 75



Yuan, Haiwang, The magic lotus lantern and other tales from the Han Chinese, Californië: Libraries Unlimited, 2006.



Zhang Gongchang 張弓長, Shici pinshang 詩詞品賞 (Waardering van de poëzie), Changchunshu Shufang 常春樹書坊, 1976.

Krantenartikels: 

Agencies, “Boo! China‟s first “haunted house” spooks this Halloween”, China Daily, 27 oktober 2009, http://www.chinadaily.com.cn/life/200910/27/content_8855598.htm, 4/05/10.



Agencies, “New holidays woo Chinese back to tradition”, China Daily, 28 mei 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/28/content_7951280.htm, 4/05/10.



Chen, Weihua, “Qingming, a time to celebrate life”, China Daily, 4 april 2009, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2009-04/04/content_7648632.htm , 4/05/10.



China Daily, “Fallen foreing heroes not forgotten”, China Daily, 2 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/02/content_9678431.htm, 4/05/10.



China Daily, “Expo-themed lanterns light up in Shanghai”, China Daily, 25 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/photo/2010-02/25/content_9503826.htm, 2/05/10.



China Daily, “Lantern Festival for foodies”, China Daily, 27 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/life/2010-02/27/content_9513303.htm, 2/05/10.



China Daily, “Lantern riddles beloved ahead Lantern Festival”, China Daily, 25 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/photo/201002/25/content_9505987.htm, 2/05/10.



China Daily, “Respect for tradition”, China Daily, 3 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2010-04/03/content_9683613.htm, 4/05/10.



China Daily, “To bang or not to bang: fireworks are a hot issue”, China Daily, 13 februari 2009, http://www.chinadaily.com.cn/cndy/200902/13/content_7472354.htm, 2/05/10.



China Today, “Embracing Western ways while cleaving to tradition”, China Daily, 21 januari 2005, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/200501/21/content_411100.htm, 5/05/10.



Dawson, Kelly Chung, “Thousand Chinese begin the Year in New York”, China Daily, 18 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/18/content_9473335.htm, 30/04/10. 76



Ding, Qingfen, “Starbucks takes Dragon Boat-ride to zongzi”, China Daily, 26 mei 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-05/26/content_7941539.htm, 4/05/10.



Guo, Jiaxue, “2010 dragon boat races to become major festival”, China Daily, 14 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/hkedition/201004/14/content_9725568.htm, 4/05/10.



Hu, Yinan en Wang, Shanshan, “Riding on roaring expectations”, China Daily, 12 februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/12/content_9465630.htm, 1/05/10.



Lan, Tian, “Millions of Spring Festival messages sent online”, China Daily, 17 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/17/content_9472142.htm, 30/04/10.



Li, Wenfang, “Fireworks explosion kills 21, injures 48”, China Daily, 1 maart 2010, http://www.chinadaily.com.cn/2010-03/01/content_9524133.htm, 2/05/10.



Li, Xing, “Will couplets be a thing of the past for our children?”, China Daily, 11 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/opinion/201002/11/content_9459570.htm, 1/05/10.



Liu, Jun, “God of Stove brings blessings to those who treat him”, China Daily, 20 januari 2006, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/200601/20/content_513898.htm, 4/05/10.



Meng, Jing en Yang, Wanli, “Is a tigress too hard to handle?”, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/12/content_9465802.htm, 1/05/10.



People‟s Daily, “How should we take advantage of “historic figures”?”, China Daily, 2 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/opinion/201004/02/content_9680330.htm, 4/05/10.



Wang, Qian, “Transport networks brace for travel peak”, China Daily, 19 februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010-02/19/content_9474625.htm, 30/04/10.



Xin, Dingding, “New holiday system set for first test”, China Daily, 26 maart 2008, http://www.chinadaily.com.cn/china/2008-03/26/content_6565344.htm, 4/05/10.



Xinhua, “64m people on China‟s roads Saturday”, China Daily, 21 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/bizchina/2010-02/21/content_9480772.htm, 30/04/10.



Xinhua, “China reports less accident casualties during Lunar New Year holiday”, China Daily, 2 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/201002/20/content_9478044.htm, 30/04/10.

77



Xinhua, “Chinese mainland, Taiwan hold 1st joint lanternfair in Nanjing”, China Daily, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/201002/12/content_9465424.htm , 2/05/10.



Xinhua, “Fires claim fewer lives during Lantern Festival”, China Daily, 1 maart 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-03/01/content_9520544.htm, 2/05/10.



Xinhua, “More cross-Straits service runs at Spring Festival”, China Daily, 30 december 2009, http://www.chinadaily.com.cn/china/200912/30/content_9249072.htm, 30/04/10.



Xinhua, “Spring Festival or Valentine? Dilemma for lovers”, China Daily, 13 februari 2010, http://www2.chinadaily.com.cn/china/2010springfestival/201002/13/content_9469451.htm, 1/05/10.



Xu, Xiaomin, “Tomb price up and up: Let‟s squeeze the dead”, China Daily, 5 april 2004, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2004-04/05/content_320737.htm, 4/05/10.



Yu, Tianyu, “Online tombs becoming more popular”, China Daily, 6 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687521.htm, 4/05/10.



Zhao Chunzhe, “23 billion Spring Festival texts sent”, China Daily, 23 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/23/content_9489928.htm, 30/04/10.



Zhao, Yanrong, “Restaurants „fully booked‟ for Chinese New Year‟s Eve”, China Daily, 22 januari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/life/201001/22/content_9361728.htm, 4/05/10.



Zheng, Caixiong en Mo, Xuan, “Western style feels unloved on coming Valentine”, China Daily, 12 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/201002/12/content_9465680.htm, 1/05/10.



Zhu, Chengpei en Zhang, Xiaomin, “More ashes spread at sea”, China Daily, 6 april 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/06/content_9687836.htm, 4/05/10.



Zuo, Likun, “Novelist suggests Heritage status for festival”, China Daily, 11 februari 2010, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-02/11/content_9464974.htm, 1/05/10.

Websites: 

http://bic.cass.cn/english/infoShow/Arcitle_Show_Cass.asp?BigClassID=1&Title=C ASS, 5/05/10.



http://en.beijing2008.cn/news/olympiccities/beijing/n214174025.shtml, 4/05/10. 78



http://en.cnta.gov.cn/html/2008-11/2008-11-16-9-51-98034.html, 2/05/10.

 

http://en.expo2010.cn/, 2/05/10. http://www.bbc.co.uk/london/content/articles/2009/01/22/cny_planning_feature.shtm l, 30/04/10.



http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10.



http://www.gov.cn/zwgk/2009-12/08/content_1482691.htm, 4/05/10.



http://www.londonchinatown.org/home/, 30/04/10.

79

80