Abrasastraat 9 Paramaribo Zuid Telefoon: E MAIL:

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com 

Korte inleiding  Stichting  Fiti  fu  Wini heeft  op  19  oktober  2007  een  banyaprey  georganiseerd  op  het  Friman  Gron  plein  (Mr. Brfonsplein) op de hoek van de Gemenelandsweg, de Nepveustraat en de Anton de Komstraat. Gezien  het religieus belang dat gepaard ging in deze, heeft de Stichting Tata Kwasi ku Tata Tinsensi (STK&TT) de  Stichting Fiti fu Wini geïnformeerd over het geestelijk belang van betreffende ritueel. Uit gesprekken heeft  de  STK&TT  begrepen  dat  het  doel  van  de  Banyaprey  erop  gericht  was  om  de  kindskinderen  van  de  Afrikaanse doelgroep moreel te onderrichten. 

In Winti geloven wij in Anana Kedyaman Kedyanpo.  De  letterlijke  betekenis  van  het  woord  banya  is  naast.  In  de  wintibeleving  betekent  de  banya,  het  leven  naast het leven, wat de mens terugvoert naar zijn verleden. De band met de overledenen (de bakasey­sama)  wordt met het aanhalen van de banyarituelen  benadrukt en tijdens de eredienst, de banyaprey 1 , verenigen  mens  (via  zijn  akara)  en  bakasey­sama  zich  in  één  omgeving  (de  ondrokampu:  een  voor  de  eredienst  afgebakende geheiligde en gereinigde grond) samen.  De wintibribi 2  gaat nauw samen met het verleden van haar belijders. Er wordt geloofd dat de nu levende  mens de plaats vult van de overleden voorouders en dat de kracht van het leven (de Kracht Anana) via de  akara van de moeder teruggaat naar het begin van de mensheid. De mens is namelijk een voortzetting van  het eerste (1 e ) leven en deelt de oorsponkelijke kracht van de Akara in de 1 e  mens met de zovele anderen  die nu de mensheid uitmaken.  Vele  entourages  waarmee  Winti  is  omgeven  stammen  voor  een  belangrijk  deel  af  uit  de  aanvoer  van  geloofsideëen  van  de Afrikaanse  voorouders  tijdens  het  slavenverleden.  In  Winti  put  de  mens  morele  en  geestelijke kracht om zijn leven te vervullen en om vertrouwen te hebben in dat wat hij kan en mag en om  de mens te zijn die hij graag wil zijn. Winti legt de mens zijn verantwoordelijkheid over zijn eigen leven in  eigen  handen,  waarbij  zowel  het  goede  als  het  kwade  de  mens  in  zijn  greep  houden.  Om  een  zo  verantwoordt, respectvol  en  waardig  mogelijk  leven  te  kunnen  leiden, moet  de  mens  ordening  en  balans  brengen in zijn geestelijk leven om de druk van goed als kwaad te kunnen doorstaan.  De  geloofssentimenten  uit  voornoemd  slavenverleden  hebben  zich  vanuit  vier  leefomstandigheden  ontwikkeld:  1.  de leefomstandigheden bij de stadsslaven  2.  de leefomstandigheden onder de plantagenegers (den prenasisama) voor en na de afschaffing van  de slavernij op de plantages  3.  de leefomstandigheden in de bossen bij de loweman (businengre 3  en bakabusisama 4 )  4.  de leefomstandigheden bij de vrije negers (de vrijgekochten, de vrijverklaarden en de redimusu)  Deze  ontwikkeling  heeft  er  doorgaans  voor  gezorgd  dat  de  wintibeleving,  vanuit  het  sociale  karakter  bekeken  verschillende  invalshoeken  kent  en  typische  waarden  en  normen  heeft  ontwikkeld.  Deze  invalshoeken  hebben  zich  meer  toegespitst  op  de  belevingsvorm  en  niet  op  de  krachtuitstraling  van  het  geloof.  1 

Eredienst behorende bij het banyaritueel  Het wintigeloof  3  Boslandbewoners; de weggelopen slaven  4  de weggevluchte slaven die in het achterland van de plantages verbleven, omdat deze gevluchten niet bij  de zich nu marron noemende groepen werden toegelaten of geaccepteerd vanwege de overeenkomsten die  ware 2 

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com 

De stadsslaven waren ondergebracht op de plantages in en rond Paramaribo. Deze slaven stonden door de  stadsontwikkeling het dichtsbij de beïnvloedingen uit het koloniale westen.  De  plantagesnegers  leefden  iedere  dag  met  vrees  voor  hun  leven  en  moesten  onder  zeer  erbarmelijke  omstandigheden  voor  de  kolonialen  presteren.  Ze  aasden  op  elk  geschikt  moment  om  de  ellende,  de  erbarmelijke  toestanden,  te  ontvluchten.    Hun  geloofskracht  putten  ze  uit  de  geloofsideëen  van  hun  Afrikaanse voorouders en de Afrikanen die vers uit Afrika waren aangevoerd. Dit was ook de drijfveer om  Winti  als  geloof  te  belijden  en  de  ontwikkeling  van  het  geloofsdenken  heeft  zich  in  deze  omgeving  het  meest volbracht. Ze geloofden in rechtvaardigheid, in menswaardiger bestaan. Ze geloofden in de Kracht  van  Anana  Kedyaman  Kedyanpo  en  vonden  zo  de  kracht  te  overleven.  Ze  vonden  door hun  overtuiging,  besef en geloof de rechtvaardiging, het menswaardige terug.  Met dit geloof stevig in de hand ontvluchten ze het plantageleven en hielden zich achter of veraf op in de  bossen achter de plantages.  De  groep  die  het  plantageleven  kon  ontvluchten  werden  algemeen  de  loweman 5  genoemd.  De  loweman  worden in twee categoriën verdeeld, namelijk de businengre en de bakabusinengre. De businengre roepen  zich nu de marrongroepen. Deze groep heeft 100 jaar voor de afschaffing van de slavernij op instigatie van  de koloniale overheersers op 10 okt. 1760 (bij de Aucaners) de 1 e  vrede gesloten. De bepalingen die in dit  Tractaat 6  waren  opgenomen,  waren  zeer  nadelig  voor  degenen  die  achtergebleven  waren  en  pogingen  ondernamen om het plantageleven te vluchten.  Naar  de regie  van het  Tractaat moesten  de  marrons het  plantageleven  in  stand helpen houden.  Ze  waren  namelijk verplicht de plantage­eigenaren te helpen om rebellie onder de slaven (op eender welke plantage)  de kop in te drukken. Ontvluchte slaven die zich in het bos achter het gordonpad 7  hadden begeven, moesten  door  hen  worden  opgespoord  en  tegen  het  verkrijgen  van  een  vergoeding  naar  de  plantage­eigenaren  worden teruggevoerd.  Om van de marrons ‘nette’ mensen te maken werden ze door zendelingen de christelijke opvattingen van  het geloofsleven en de daarbij behorende westerse verlangens op de wijze waarop zij zich zouden moeten  gedragen, bijgebracht.  Natuurlijk  hielden  niet  alle  marronstammen  zich  aan  de  tractaatbepalingen  en  deze  bleven  de  plantages  bestormen.  Andere  marronstammen  zoals  de  Aluku  wilden  niets  met  de  Tractaten  te  maken  hebben  die  onsmakelijk bleven bij degenen die door omstandigheden het plantageleven niet konden ontvluchten en in  de ellende bleven sukkelen.  De  geloofsgang  Winti  ontwikkelde  zich  in  de  omgeving  van  de  marrons  meer  in  de  vorm  van  Obya  en  Sweri  om  zich  aan  het  leven  in  het  oerwoud  te  kunnen  aanpassen.  Door  de  vroegtijdige  kerstening  (de  aanname van de christelijke denkwijzen over het leven in deze leefgebieden) kwam de wintibeleving alleen  onder  bepaalde  omstandigheden aan  te  pas.  De  ontwikkeling  van  de  moraal  vanuit  de  wintibeleving  was  niet  hun  wegwijzer  om  na  te  denken  over  hun  manier  van  leven  om  zo  hun  eigen  geestelijke  identiteit  verder te ontwikkelen. 

5 

de weggevluchten  Dit vedrag gold als de basis voor de vrede met de Samaccaners, de Paramaccaners en de Matuariërs.  7  Het  gordonspad gold  al  een  scheidingslijn  tussen het  achterland  van  de  plantages  en het  diepe bos.  De  Marrons  die  vrede  hadden  gesloten  met  de  koloniale  overheersers  mochten  zich  vrijelijk  bewegen  in het  diepe bos tot aan de scheidslijn. Degenen die het pad wilden oversteken moesten dat met toestemming van  de kolonialen doen. 6 

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com  De  bakabusinengre  is  de  groep  gevluchte  slaven  die  zich  in  het  achterland  van  de  plantages  voor  het  gordonspad ophielden. Door de tractaten werden ze door de marrons geweerd. Ze moesten extra opletten en  hadden meer gevaar te vrezen. Dit gevaar kwam van troepen onderleiding van het koloniale bestuur w.o.  ook de redimusu vielen en de aan de tractaatbepalingen gebonden marrons. De wintibeleving ontwikkelde  zich in deze omgeving vanuit de feti (de strijd) dat de drang om te overleven (zorgen niet te worden gepakt)  sterk bevorderde. De bakabusinengre geloofden sterk in de helende en beschermende kracht van de Obya  en  konden  op  deze  wijze  in  vrijheid  overleven.  Voor  deze  groep  was  er  geen  tijd  om  te  werken  aan  de  ontwikkeling  van  de  eigen  identiteit  van  de  groep.  Men  was  erop  gebrand  om  onder  zeer  moeilijke  omstandigheden in de bossen te overleven en om toch een commune met een speciale opdracht te vormen.  Het  gros  van  de  vrije  negers 8  woonden  in  en  rondom  Paramaribo.  Deze  groep  toonde  de  meeste  minderwaardigheidscomplexen tegen hun  eigen mensen en wat ze zelf waren. Ze hadden geleerd om hun  eigen identiteit te verdoezelen, te negeren en waren op grond hiervan de blanken en het koloniale systeem  het meest onderdanig. Ze waren er trots op (hoe marginaal dat ook was) om vrij te zijn en stelden zich zeer  arrogant tegenover hun vroegere medeslaven op. Enkelen hadden zelfs het lef om slaven onder hun toezicht  te  houden  en  overtroffen  veelal  hun  blanke  voorbeelden  in  onmenselijkheid  en  daarbij  behorende  wreedheden. Bij deze groep kwam de wintibeleving alleen bij ziekte waarvan de directe oorzaak niet kon  worden achterhaald, in zicht. Verder zagen ze neer op mensen die Winti beleden, omdat dat onchristelijk,  afgodisch, slecht en beneden niveau was.  Al  deze  omstandigheden  hebben  hun  invloed  gehad  op  de  ontwikkeling  van  de  geloofsgang  van  Winti.  Deze invloed is zowel schadelijk als positief geweest. De groepen die het sterkst door het koloniale systeem  gemuilkorfd waren, verloren voor een belangrijk de Afrikaanse waarden en normen. Ze verloren door hun  eigen inzet en opzettelijk de eigen  geestelijke identiteit. De nazaten werden verklikkers van zichzelf, van  hun eigen geestelijke identiteit en verdedigden de doctrine van de christelijke geloofsopvattingen. Door de  toen heersende perikelen werd Winti buiten het zicht van deze verklikkers beleden.  De  regelrechte  aanval  van het  christendom  op  de  wintibeleving  en het  wettelijk  verbod  van  de  koloniale  overheid  tegen  het  Afrikanisme  heeft  de  ontwikkeling  van  Winti  als  geloofsovertuiging  flink  bekneld.  Winti  werd  door  geestelijken  die het  christendom  predikten  als  afgoderij  getypeerd  en  wie  zich  daarmee  bezighield riskeerde problemen met het westers georiënteerde koloniaalsysteem (justitie en politie).  Een andere trieste ontwikkeling waren de nakomelingen die zich tot in hun navelstreng ‘christen’ voelden  en zich meer dan de kolonialen geroepen voelden om de legaliteit van Winti met het verspreiden van vele  leugens  te  ontkrachten.  Ze  beseften  daarbij  niet  dat  hun  navelstreng  verder  ging  dan  hun  christen  zijn,  omdat anders hun bestaan niet verklaard kan worden. Door de christelijke doctrines hebben ze geleerd om  doem te denken, met als gevolg dat ze de legaliteit van hun eigen verleden betwijfelen of aan al het slechte  dat er kon bestaan linkten.  Ondanks  dit  vele  onrecht  mocht  het  niet  baten:  Winti  heeft  als  oprechte  geloofsovertuiging  de  oorlogsvoering  van  binnen  als  van  buiten  overwonnen  en  overleefd.  Het  belangrijkste  daarbij  is  dat  de  principes van de geloofsfilosofie bij de uitvoering van basisrituelen bewaard zijn gebleven. Door orale als  innerlijke (door de bakasey­sama) overdracht, vertonen rituelen (in welke  omgeving dan ook uitgevoerd)  dezelfde diepgang en verschillen niet van aard.  In de slavenperiode  was Winti voor de  onderdrukten zingeving in denken, doen en handelen. De moraal  hoe te leven en te overleven had zijn eigen diepgang en vele liederen die nu het geloof kenmerken stammen 

8 

De  vrije  negers  waren  de  negers  die  zich  vrijgekocht  hadden  en  degenen  die  voor  1  juli  1863  waren  vrijverklaard.

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com  af uit deze periode. De wintibeleving kent erediensten z.a. de Obyaprey, de Kromantiprey, wintiprey 9  en de  banyaprey 10 .  Na  de  afschaffing  van  de  slavernij  hebben  de  verschillende  invalshoeken  van  de  geloofsstroming zich gebundeld in wat hedendaags de geloofsovertuiging Winti kenmerkt.  Zeer  belangrijk  in  het  voortbestaan  en  de  bundeling  in  de  wintibeleving  is  de  bindingskracht  van  de  voorouders op het geestelijk leven van de nazaten. Om dit voortbestaan en bundeling te bevestigen kent de  wintibeleving de uitvoering van banyarituelen met als uitkomst de banyaprey.  De banyaprey is een eredienst, waar onder regie van de bonuman de bakasey­sama van de voorouders en  het nageslacht samenkomen. De banyaprey regelen de verhouding tussen het nageslacht en zijn voorouders.  De bakasey­sama in de status van Profen, Yorka of Kabra kunnen deze zich aan de levenden manifesteren,  door zich via bepaalde personen van het nageslacht die zich hiervoor openstellen te uiten.  In  een  banyaprey  worden  vaker  attributen  als  symbool  gebruikt  die  de  band  met  een  bepaald  verleden  aanhalen.  Het  leven  van  de  Bakasey­sama  wordt  tijdens  de  banyaprey  door  zang  en  dans  geroemd  en  uitgebeeld.  Middels  deze  zang  en  dans  wordt  de  kracht die  de  bakasey­sama naar  de  levenden  uitstraalt,  benadert.  Een veelgebruikte attribuut in de banya­prey is bijvoorbeeld de afbeelding van een minitieus schip (a sipi).  Dit  minitieus  schip  wordt  tijdens  de  banya­prey  gebruikt  om  de  verscheping  van  de  Afrikanen  naar  Suriname  te  symboliseren  en  te  memoreren.  De  verscheping  naar  Suriname  is  een  zwarte  bladzijde  in  geschiedenis van de nazaten en mag niet worden vergeten noch verzwegen. Het geldt als een afgang en was  ver  onder  de  maatstaf  van  menselijke  waardigheid.  Door  de  banden  met  deze  voorouders  aan  te  sterken  wordt aan hen een ode gebracht.  Ook een minitieuze afbeelding van een boot (korjaal, wan boto) kan als symbool worden gebruikt. De boto  symboliseert  de  strijd  van  de  voorouders  die  tijdens  de  slavenperiode  vanuit  de  rivieren  de  plantages  belaagden. Velen hebben in deze rechtvaardige maar bloedige strijd het met hun leven moeten bekopen. Na  de  slavenperiode  was  de  boto  meer  een  economisch  object  om  handel  mee  te  drijven,  te  jagen  of  de  kostgrondjes op te zoeken. 

De Kracht van Winti?  Winti is een bevrijdingsgodsdienst die zich tijdens de slavenperiode ontwikkeld heeft uit de denkbeelden  over  het  geloofsleven  van  de  Afrikanen  die  naar  Suriname  onder  erbarmelijke  omstandigheden  getransporteerd waren.  In Winti geldt als morele basis: De onderdrukking, de penarie (het belaste leven) in de slavenperiode en de  bevrijding door het geloof in Anana.  Het  leven  was  de  slaven  niet  makkelijk  gezind  en  de  werking  van  goed  en  kwaad  was  makkelijk  uit  de  gebeurtenissen af te leiden. De misdadige elementen van het koloniaalregiem, de wreedheden die daaraan  gekoppeld waren en aan de lijve werden ondervonden en het neerkijken op het Afrikaanse volk, was toen  alledaags en vanzelfsprekend.  De geestelijken in die periode waren meer uit op het behoudt en voor de bescherming van de onderukking.  De koloniale overheersing beschikte over bestuurlijke macht, wapens, geld en grond en daarmee kochten ze  9 

Is een eredienst in de wintibeleving, waarbij de mens en de Kracht Anana op een voor wintibeleving  kenmerkende manier wordt uitgebeeld.  10  De Banyaprey is een eredienst, waarbij de mens aan zijn overledenen wordt gekoppeld.

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com  geestelijke  bijstand  om  de  slaven  (latere  vrijverklaarden),  de  marrons  en  de  vrije  negers  de  westerse  doctrines al dan niet met behulp van de harde hand (leger en politie) op te leggen.  De  slaven  konden  en  mochten  niet  dezelfde  opvattingen  delen  als  de  onderdrukkers.  Ze  moesten  de  hegemonie van de slavenmeesters accepteren, hun hoofden daarvoor buigen en hun zelfrespect te grabbel  gooien.  Maar,  de  slaven  waren  begaafd  en  niet  kappot  te  krijgen.  Ze  waren  begaafd  om  de  kracht  van  Anana Kedyaman Kedyanpo aan te voelen en lieten de afgang, dit onrecht die hen in de greep hield niet  onbetuigt.  De  leefpatronen  op  geestelijk  gebied  die  waren  meegenomen  werden  in  de  Surinaamse  leefsituatie uitgezet en ze konden daardoor de kracht opbrengen zich tegen de onderwerping te keren.  Het sterk geloven in een betere toekomst en door het plantagesysteem door opstanden te ontregelen en/of te  ontvluchten,  bracht  zicht  in  hun  situatie.  Door  de  kracht  die  Winti  uitstraalde  kon  de  wereldopinie  zich  positief tegen het slavensysteem bundelen.  Het  geloof  in  Anana  overwon  en  het  onmenselijke  (het  kwade)    maakte  plaats  voor  het  goede  (het  menselijke). 

Wat moet de mens halen uit zijn verleden?  De wintibeleving geeft aan dat de mens onlosmakelijk verbonden is aan zijn verleden. Het verleden van de  mens is alles wat de basis is van of te maken heeft met zijn voortbestaan. Zijn voorgeslacht, elke handeling  en elk gebeuren maken deel uit van zijn wezenlijke uitstraling. Alle pijn, goedheid, fouten, consequenties,  verantwoordelijkheden die het heden of verleden herbergen, worden door het nageslacht verder gesjouwd.  Het nageslacht moet ervoor zorgen dat zaken een goed verloop hebben. Het nageslacht moet ervoor zorgen  dat  de  eer  van  de  familie  stand  blijft  houden.  De  mens  is zich  verplicht  die  waarden  en normen  die  zijn  geslacht binden en nota bene een goed, geborgen en standvastig leven waarborgen, aan zijn nageslacht over  te dragen.  Onderstaande punten laten de gebondenheid van de mens aan zijn nageslacht blijken:  1.  Het nageslacht heeft elkaar nodig in alles wat zij onderneemt en zij moet beseffen dat bundeling  kracht geeft om veel meer voor elkaar te betekenen en/of te bereiken.  2.  Het  levenspad  van  het  nageslacht  moet  op  een  zodanige  wijze  worden  geplaveid,  zodat  zij  met  steeds hogere standaarden standvastiger de maatschappelijke ladder kunnen opklimmen. De groep  waartoe ze behoren mag niet terugvallen.  3.  Het nageslacht moet beseffen dat groepsgebondenheid (waarderen en respecteren van het eigene)  belangrijk is om welvaart en welzijn te verkrijgen.  4.  Het nageslacht moet beseffen dat het voorgeslacht aan de wieg heeft gestaan van hun bestaan en  dat het hebben van een eigen identiteit belangrijk is voor hun verdere ontwikkeling.  De nazaten van de Afrikanen in Suriname hebben Winti als geestelijke grondslag om hun eigen identiteit te  behouden. Bloed, zweet, moed en de wil om te overleven hebben als moraal gediend en was de aanzet tot  de ontwikkeling  van het religieussysteem.  Dat de  slaven  een  doorbraak  voor  een  menswaardiger  bestaan  geforceerd hebben, mag door het nageslacht niet vergeten worden.  Dít  moet  de  basis  zijn  om  teleurstellingen  en  andere  vormen  van  tegenslagen  te  overbruggen  en  te  overwinnen.  Dít moet het symbool zijn van moed, overlevingsdrang en vooruitgang.  Hieruit moeten nazaten kracht putten om niet op te geven en om tot het bittere eind door te vechten. Alleen  zo kun je van je leven iets positiefs maken.

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com  Het slavenverleden moet als symbool dienen om de toekomst (dat wat jouw toekomt) te overwinnen. Een  wintistelling luidt dat de mens niet terug mag staren om te verzinken of te verzuipen, maar om moed uit te  ventileren en zorgen dat dit jouw kindskinderen niet zal overkomen. De mens mag vergevingsgezind zijn,  maar  dat  moet  dit  de  basis  vormen  om  knowhow  te  vergaren,  om  bewuster  te  worden  zonder  de  eigen  waarde te verliezen.  De grondgedachte van de banyaprey is onder meer:  1.  het aanhalen van de levensband  2.  vergevingsgezindheid  3.  het komen tot oplossingen voor levensvraagstukken en  4.  het  uitbrengen  van  dank  aan  degenen  die  opofferingsgezind  waren  en  het  leven  geschonken  hebben aan hen die daarna het levenslicht gezien hebben.  De mens is zich verplicht om zijn verleden waarderen en degene die dat niet doet, zal zichzelf niet leren  kennen en zal geen begrip kunnen opbrengen voor de eigen waarden en normen. Vooral jongeren moeten  opgroeien met het besef van datgene wat ze waard zijn. Ze moeten weten waar ze thuishoren en hoe ze met  hun eigen geestelijke identiteit kunnen opgroeien.  Bij het uitvoeren van de banyarituelen gaat het vooral om behoud van de eigen geestelijke identeit en het  aansterken  van  de  band  met  de  overleden  voorouders.  Deze  rituelen  vertegenwoordigen  een  belangrijke  waarde in de wintigeloofsbeleving. De vragen die hierbij kunnen worden gesteld, zijn o.m.:  1.  Waar sta je met jezelf als mens in het totaal bestel van de moraal?  2.  Waar geloof je als mens in om je eigen vooruitzichten na te streven?  Het  hebben  van  een  eigen  geestelijke  identiteit  is  voor  de  mens  dé  basis  om  af  te  poelen  en  zichzelf  te  ontwikkelen, zodat levensdoelen waargemaakt worden. Levensdoelen mogen niet door verkeerde taxaties  worden voorbijgestreefd.  In  de  banya  gaat het  primair  om  de  mens  en  zijn  overledenen, den  bakasey­sama.  Naar  de  leer  in  Winti  moet  de  bakasey­sama  als  sturingskracht  die  de  bere,  het  nageslacht  bijeenhoudt,  worden  ervaren.  De  bakasey­sama laat de mens zijn eigen levenscyclus begrijpen.  Vragen die in deze aan te pas komen en waarop een antwoord gevonden moet worden zijn o.a.:  1.  Hoe komt het dat de mens op die wijze leeft dat hem bekend is?  2.  waar wil hij naartoe?  3.  Moet hij tevreden zijn met de gang van zijn leven? of,  4.  Waarom krijgt hij op zijn pad altijd tegenslagen te verwerken, terwijl de rest van zijn familie goed  boert?  Als het om de kracht van de bakasey­sama gaat kent de wintigeloofsovertuiging twee basis uitgangspunten.  Deze zijn de Profen en de Yorka.  Feitelijk  er  nog  bestaat  een  3 e  uitgangspunt,  dat  Kabra 11  genoemd  wordt.  Dit  uitgangspunt  staat  niet  op  zichzelf en valt terug op de eerder genoemde uitgangspunten (de Profen en de Yorka).  De Kabra heeft te maken met de band die door de sreka 12  tussen overledene en een bepaald deel van het  geslacht wordt aangehaald.  11 

Een  Yorka  kan  al  seen  Kabra  worden  getypeerd  als  ter  ere  van  een  bepaalde  Yorka  een  Kabraprey  (Banyaprey) is gehouden.  12  Reinigingsproces met als doel de band tussen Yorka en nageslacht (zie Gily en Lise, de beleving van het  geloof in Winti.) verder aan te hal.en.

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com  A  Kabra  na  a  Yorka  di  kan  bari  kon  leki  wan  Yeye  tapu  en  asi.  De  Kabra  kan  door  de  sreka  als  een  zelfstandige kracht het geslacht van de mens dienen.  Een  Profen  na  a  Yorka  fu  wan  dedewan,  is  de  geest  van  een  overledene  die  in  Nengre  Kondre  (Afrika)  geboren is  en  in  Suriname  (Sranan)  is  overleden  en  begraven.  De geestelijke kracht  van  een  in  Surname  geboren en overleden voorouder wordt Yorka genoemd.  Het onderscheidt tussen Profen en Yorka ligt dus tussen Nengre Kondre en Sranan.  Door de Yorka kan de mens zijn weg die naar de oorsprong van zijn leven leidt, terugvinden. De mens die  de oorsprong van zijn leven wil kennen, zal zijn eigen wezenlijkheid eerst moeten begrijpen. Begrijpt hij  zichzelf, heeft hij genoeg zelfvertrouwen, dan kan dat een leidraad zijn om de weg naar de oorsprong van  zijn leven te vinden. De mens die standvastig is mag niet aan zichzelf twijfelen, anders loopt hij kans aan  zichzelf voorbij te gaan.  Bij  het  uitvoeren  van  het  banyaritueel  wordt  de  kracht  van  de  voorouders  geconsulteerd  om  zaken  die  knellen te bespreken. De mens die de kracht van de bakasey­sama consulteert doet dat om  verlichting in  zijn leefsituatie te brengen.  De banya staat in het teken van eenheid in kracht, vergevingsgezindheid, opofferingsgezindheid en is het  symbool van gebondenheid. Het is hét houvast voor het nageslacht om bijeen te komen, bijeen te blijven en  om niet terug te vallen.  De banya is voor de mens een manier om geestelijk in zichzelf te investeren en om zo een evenwichtige en  eenduidige levenswijze te benaderen.

STI CH HT TIIN NG G: TAT A KWA SII KU A TIN SE EN NS SII TIC ATA WAS KU TAT ATA INS (S  TK  K&  &T  TT  T))  (ST  Abrasastraat 9 ­ Paramaribo­ Zuid ­ Telefoon: 492513 ­ 08676113  E­MAIL: jazaalman@yahoo .com 

Enkele wintireligieuze opmerkingen zijn o.a.:  Vergeven  is  een  teken  van  goedheid  in  de  Akara  en  legt  de  tolerantie  van  de  mens  vast  over  een  gebeuren.  De  mens  kan  zich  in  verbittering  laten  gaan  en  zaken  uitvoeren  die  niet  meer  uit  het  geheugen  weg  te  wissen zijn. Wat in het geheugen als een belemmering werkt om verder te gaan, moet worden verbannen.  Het gebeuren maakt al deel uit van het leven en de mens die dat meemaakt kan dat niet uitwissen. Het zal  daar blijven. De mens die blijft vasthouden aan het kwade dat hem overkomen is, is de mens die verstart in  zijn koppigheid. De mens die vindt dat hij niet kan loslaten wat hem is overkomen, zal verstarren en niet  opleven.  De mens moet weten dat zijn leven niet mag verstarren; hij moet erop vooruitgaan.  Soms liggen zaken die de mens treffen moeilijk daar overheen te komen. Vaak is het voor de mens moeilijk  om  over  een  pijnlijke  gebeurtenis  heen  te  komen.  Het  niet  kunnen  loslaten  en  over  die  ene  pijnlijke  gebeurtenis heenstappen, belemmert de verdere voortgang van de mens die dat heeft beleefd en doet hem  tegen een hoge muur opbotsen. De mens moet in  de afweging van zijn levensgang meenemen dat wat hij  nodig heeft en wat hij ervan vindt. De mens die vindt en zich principieel opstelt, mag dat doen, maar hij  moet ook het negatieve dat daaruit voortvloeit kunnen trotseren.  Harmonisatie, balans en ordening verhogen de menselijke waardigheid in alles wat ondernomen wordt.  De mens die er alles aan doet om zijn waardigheid te verhogen door stabilisatie van zijn geestelijk milieu  na  te  streven,  zal  de  waarde  van  zijn  leven  naar  een  hoger  niveau  tillen  en  zal  zijn  plaats  in  het  maatschappelijke gebeuren duidelijker innemen.  Wie niet kaseri leeft, leeft in onmin met zichzelf.  In  de  Kracht  Anana  wordt  deze  gedraging  bestraft,  doordat  de  mens  zichzelf  tegenkomt.  Wie  zichzelf  tegenkomt, ziet de verarming waarin hij met zichzelf in de knel zit. Wie koud staat tegenover zichzelf, zal  met zijn Akara geen geestelijk behagen kennen.  De mens mag ondanks tegenslagen, zijn geloof op een betere toekomst niet loslaten.  De mens moet om zicht te hebben op  een betere toekomst, zijn geloof op die toekomst niet loslaten. Elk  moment kan de juiste omstandigheid die aan zijn leven een juiste draai kan geven, zich aandienen.  De mens die niet in zijn leven investeert, zal altijd een gebrek kennen. De mens moet blijven investeren in  zijn  toekomst  en  mag  niet  opgeven.  De  mens  die  opgeeft,  komt  met  zijn  innerlijke  gezindheid  in  een  slaaptoestand terecht en moet wakker worden geschud om te kunnen ontwaken.  Trots laat het leven een waarde hebben, maar mag niet zijn eigen leven gaan leiden.  Als trots een eigen leven leidt, dan zal dat het goede waar het voor moet instaan, niet behagen. Het kwade  zal deze vorm van trots laten stinken en het doel waarvoor de trots moet worden ingezet, niet dienen. De  Akara is dan niet in staat het goede van het kwade te onderscheiden.  Kedyaman Kedyanponu  A Duampo Nana  Asayse Nana A Nyankemponugima  A so wi e begi fu bun kan de nanga wi  Fu san wi e du, fu un kan du en tapu  wan bun fasi.  De Stg. Tata Kwasi ku Tata Tinsensi  Juliën A. Zaalman