ABN AMRO SectorScope

ABN AMRO SectorScope De positie van sectoren in hun cyclus

December 2010

ABN AMRO ziet in 2011 groeivertraging Nederlandse bedrijfsleven Afnemende exportgroei remt omzetontwikkeling industrie Detailhandel en Horeca zullen profiteren van toename consumentenbestedingen

ABN AMRO SectorScope

December 2010

Inhoudsopgave

Inleiding

1

Voedingsmiddelenindustrie

3

Industrie

4

Bouw

5

Retail

6

Autohandel

7

Horeca

8

Transport en Logistiek

9

Zakelijke dienstverlening

10

Appendix

11

Colofon

13


INLEIDING

December 2010

Groeivertraging in 2011 meeste sectoren in herstel, maar verschillen zijn groot In de vorige SectorScope (september) kondigden wij aan dat een groeivertraging onvermijdelijk was; deze lijkt zich nu met stelligheid te gaan voltrekken. Maar daar blijft het dan ook bij in ons basisscenario; net als een kwartaal geleden achten wij een dubbele dip niet het meest waarschijnlijke scenario. De wereldeconomie blijft er één van verschillende snelheden. Na een enorm sterke groei van de wereldhandel neemt deze wat in tempo af; tijdelijke effecten als voorraadopbouw en stimuleringsmaatregelen zijn uitgewerkt en daarmee gaat de groei van de wereldhandel meer normale proporties aannemen. Daarmee zal de exporttoename van een aantal eurolanden – w.o. Nederland – ook in een wat rustiger vaarwater terecht komen. Voor de eurozone speelt ook nog mee dat de euro sinds medio dit jaar duurder is geworden, wat een remmend effect kan hebben op de uitvoer. Binnenlandse effecten spelen ook een rol: de bezuinigingsmaatregelen van de diverse overheden zullen hun effect op de economie niet missen.

Financiële markten blijven nerveus De bezuinigen zijn nodig om de begroting en schuldpositie van landen weer in het lood te krijgen, niet in het minst om vertrouwen te blijven genieten van de financiële markten. Want die zijn daar blijkens o.a. een toegenomen impliciete renteopslag op staatsobligaties van een aantal landen momenteel niet gerust op. Bij de nervositeit die de financiële markten vertonen, zijn de verwachtingen voor de reële economie met meer dan normale onzekerheden omgeven. In het basisscenario gaan wij er vanuit dat de reële economie geen schok vanuit het financiële systeem zal ondervinden.

Groeivertraging Nederlandse economie Het herstel van de Nederlandse economie is op de gebruikelijke manier op gang gekomen: dankzij een krachtige opleving van de uitvoer. Vanaf de zomer van 2009 is de economie drie kwartalen behoorlijk gegroeid. Dit voorjaar trok de groei zelfs aan tot 0,9% k-o-k. De voorraadvorming leverde een heel forse bijdrage aan die groei. Ook de investeringen lieten voor het eerst in zeven kwartalen weer een (flinke) stijging zien. In de zomer sloeg de expansie echter verrassend om in een minieme krimp, mede doordat nu op voorraden werd ingeteerd. Ook de investeringen daalden, maar de winst van het tweede kwartaal ging niet helemaal verloren. Toch wijzen voorlopende indicatoren op een aanhoudende groei. Volgens de Nederlandse inkoopmanagersindex was in oktober en november sprake van een stevig herstel bij de (export)orders. Verder lijkt de consumptie wat meer teken van leven te vertonen. Jaar-op-jaar zien we een geleidelijk hogere groei van de detailhandelsverkopen en van de totale particuliere consumptie. Over het gehele jaar bezien, neemt de consumptie - net als in 2009 - minder toe dan het reëel beschikbaar inkomen. Er wordt duidelijk meer gespaard. Daardoor is er in potentie ruimte voor meer uitgaven. Als het vertrouwen van de consument wat verder toeneemt, kan deze in 2011 wat meer uitgeven ondanks de daling van zijn koopkracht. De uitvoer zal dankzij de expansie van de wereldhandel blijven toenemen, terwijl er ook wat meer zal worden geïnvesteerd. Omdat het machinepark nog lang niet geheel wordt benut, is de investeringsgroei wel bescheiden. Ten slotte zal de economische groei worden afgeremd door bezuinigingen van de overheid, die in 2011 gestalte zullen krijgen.

Verschillen tussen sectoren groot Branches in de industrie waren de eersten die konden profiteren van het economische herstel dat in het buitenland inzette. In de chemie en machineindustrie konden bedrijven de capaciteit weer beter benutten door de vraag uit het buitenland. In eerste instantie zorgde het weer aanvullen van de voorraden voor vraag naar grondstoffen en halffabrikaten, maar met name in Azië nam ook de eindvraag toe. In een aantal branches in de industrie is de klap als gevolg van het instorten van de wereldeconomie weer goedgemaakt.

1


December 2010

Inmiddels neemt de omzettoename in de industrie af. De sector bevindt zich nog wel in het kwadrant expansie. Onder invloed van de toenemende wereldhandel en industriële activiteiten profiteert de sector transport & logistiek. Bedrijven die zich met internationaal transport bezig houden doen het goed, maar meer op het binnenland gericht vervoer heeft nog last van de geringe vraag van de consument en de malaise in de bouw. Vandaar ook, dat in deze sector de omzet zich nog niet op trendniveau bevindt.

Sectorscope december 2010*

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research * op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers

Zo goed als het gaat in de industrie en delen in de sector transport & logistiek, zo moeilijk hebben bedrijven het in sectoren die afhankelijk zijn van de vraag van de Nederlandse consument. Door onzekerheid over het inkomen nu en in de toekomst, is de consument en masse aan het oppotten, ondanks de geringe rentevergoeding die daar tegenover staat. Met name in de op wonen gerelateerde branches (meubelen, keukens, doe-het-zelf) gaat het nog ronduit slecht. De ‘woongerelateerde’ detailhandel heeft onder invloed van de stagnerende woningmarkt en de nog steeds krimpende activiteiten in de bouw nog weinig florissante vooruitzichten, hoewel we verwachten dat er in 2011 na een lange periode van krimp toch een kleine positieve stap kan worden gemaakt. In een aantal branches (o.a. elektronica) is de omzetontwikkeling al weer positief; in de auto-retail zelfs erg goed, waardoor er in de omzetontwikkeling van de detailhandel toch voor het eerst sinds tijden weer een kleine plus kon worden genoteerd. De zakelijke dienstverlening heeft als totaal de omslag naar herstel gemaakt. Met name uitzendbureaus (toename industriële activiteiten), schoonmaakbedrijven en marktonderzoeksbureaus maken een goede omzetontwikkeling door. In 2011 zal de zakelijke dienstverlening naar verwachting verder herstellen, waarbij er onderling forse verschillen zijn. Alle op de overheid gerichte bedrijvigheid moet rekening houden met de effecten van bezuinigingen. De situatie en vooruitzichten voor de Bouw zijn zorgelijk. Na een krimp van 10% in 2010 voorzien wij in 2011 een krimp van 4%. De bouwactiviteiten worden verder teruggeschroefd als gevolg van o.a. leegstand in de kantorenmarkt, bezuinigingen van gemeenten op volkshuisvesting en stadsvernieuwing en een woningmarkt die helemaal op slot zit. De stimuleringsmaatregelen van de overheid helpen gelukkig (tijdelijk) om erger te voorkomen.

2


December 2010

VOEDINGSMIDDELENINDUSTRIE

Dieptepunt gepasseerd in omzetontwikkeling

Omzetontwikkeling Voedingsmiddelenindustrie (index 2005=100)

130

120

110

100 sep-09

dec-09

mrt-10

jun-10

sep-10

Bron: CBS

Mondiaal herstel in de vraag naar zuivelproducten

Sectorscope voedingsmiddelenindustrie*

De export is van groot belang voor de verschillende sectoren in de voedingsmiddelenindustrie. Sinds het begin van 2010 zit de export van zuivelproducten in de lift. De toename van de export vindt vooral plaats bij kaas, boter (incl. boterolie) en mager melkpoeder. De exportgroei kan worden toegeschreven aan het mondiale herstel van de vraag naar zuivel, vooral uit Azië (China en India) en uit Rusland. Daarnaast hebben de hogere zuivelprijzen op de wereldmarkt een extra impuls gegeven aan de zuivelexport naar waarde. De export van vlees en vleesproducten blijft achter bij de export van andere voedingsmiddelen. De export van varkensvlees naar Duitsland laat nauwelijks groei zien, doordat de binnenlandse productie in Duitsland stijgt en Duitsland een netto exporteur van varkensvlees is geworden. Het Verenigd Koninkrijk neemt in 2010 wel meer bacon uit Nederland af. De export van koffie, thee, specerijen en veevoeder laten in de eerste drie kwartalen van 2010 een dubbelcijferige groei zien.

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

* op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers

Verder herstel van de omzet in 2011

Omzetontwikkeling in de Voedingsmiddelenindustrie Branche

Sinds maart 2010 klimt de omzet van de voedingsmiddelenindustrie uit het dal. Enerzijds wordt dit gedragen door de aantrekkende export van veel voedingsmiddelen, anderzijds door de hogere prijzen voor de producten. De export profiteert van de gunstige economische ontwikkelingen in Duitsland, ons belangrijkste exportland. Daarnaast levert de zwakkere euro, met name ten opzichte van het Britse pond, de Russische roebel en de Poolse zloty een belangrijke bijdrage aan de exportstijging. Bij een aantal producten trekt vooral de export naar een aantal Oost-Europese landen zoals Rusland en Polen aan. Grote oogsten en een afnemende export hebben in 2009 geleid tot lage prijzen voor veel agrarische producten. In de loop van 2010 trekken veel prijzen aan door een kleiner aanbod en een grotere vraag. Dit prijseffect heeft een positieve uitwerking op de omzet. Op de langere termijn laat de omzet een trendmatige groei zien van ongeveer 2,5% per jaar. Hoewel de omzetontwikkeling zich nog onder de trendlijn bevindt, beweegt de omzet zich wel in de richting van de trendlijn.

2009

2010*

2011*

Vlees en zuivel

-5%

7%

7%

Dranken Overige voedingsmiddelen Voedingsmiddelen (incl. dranken)

-2%

2%

1%

-9%

-2%

2%

-7%

2%

3%

* verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

In 2011 zal de omzet in het segment dierlijke producten verder aantrekken. De omzet in de vleessector zal sterk stijgen. Het aantal slachtingen zal een beperkte toename laten zien, terwijl de gemiddelde prijs in 2011 op een hoger niveau zal uitkomen. De zuivelsector zal in 2011 een beperkte bijdrage leveren aan de omzetstijging. De melkproductie zal in de meeste landen beperkt groeien. De consumptie zal verder toenemen door aantrekkende economieën in Azië. In de drankensector hebben de bedrijven in 2010 kunnen profiteren van het mooie weer in de zomer. Naar verwachting zal de sector in 2011 een bescheiden positieve economische ontwikkelingen. De bijdrage halen uit omzetontwikkeling bij de overige voedingsmiddelen zal in 2011 een positieve impuls krijgen uit de toename van de export naar Rusland, het Verenigd Koninkrijk en enkele landen in de eurozone. De export kan verder stijgen door de zwakke koers van de euro en door de gunstigere economische ontwikkelingen in enkele landen in de euro-zone. Per saldo resteert een stijging van de omzet in de voedingsmiddelenindustrie van circa 3%.

3


December 2010

Omzetgroei industrie vertraagt

INDUSTRIE Omzetontwikkeling per maand

60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% 07

08

09

10

chemie bouwmaterialen

INDUSTRIE transportmiddelen Bron: CBS

Na een forse daling in 2009 (-20,3%) neemt de industrieomzet in 2010 weer toe. In de periode jan - sept 2010 stijgt de omzet met 14%. Wel vertraagt de omzetgroei in het derde kwartaal vanwege het wegvallen van voorraadeffecten en stimuleringsmaatregelen van de overheid. De transportmiddelenindustrie werd het meest geraakt in 2009. Vooral de verkoop van bedrijfswagens moest het ontgelden als gevolg van de investeringsstop bij afnemers. De chemische industrie nam de tweede plaats in onder de dalers in 2009. Het omzetherstel van deze branche stak echter in 2010 met kop en schouders uit boven de rest van de industrie (jan-sept ’10: + 30,5%). Vanwege de positie vooraan in de waardeketen profiteert deze branche in grote mate van de oplevende economie. Terwijl de omzet van de meeste branches in 2010 verbetert, blijft die van de bouwmaterialenindustrie afnemen. De voortdurende daling van de bouwproductie is hier debet aan.

Machine-industrie loopt voorop Van de totale industrie en enkele branches is weergegeven waar zij zich per september 2010 in de cyclus bevonden. De hierboven aangehaalde vertraging van de omzetgroei heeft er toe geleid dat de industrie maar moeilijk boven zijn trend uitkomt. De sector bevond zich daardoor net in expansie. Pas wanneer de eindvraag (= particuliere consumptie) substantieel gaat stijgen, zal de industrie verder boven zijn trend komen te liggen. De positie van de onderliggende branches verschilt nogal van elkaar. Zo is de omzet van de bouwmaterialenindustrie ver onder zijn trend geraakt door de voortdurende daling van de bouwproductie. Ook de metaalproductenindustrie heeft last van de bouwmalaise. Daarnaast vertonen afnemers een uiterst voorzichtig ordergedrag. De beste positie wordt ingenomen door de machine-industrie. Deze sector profiteert van toenemende investeringen door het bedrijfsleven in materiële vaste activa. De toegenomen investeringsbereidheid hangt vooral samen met een stijgende bezettingsgraad onder de afnemers. Daarnaast speelt het positieve sentiment over de economische ontwikkeling een belangrijke rol.

Sectorscope industrie*



Niveau van voor de crisis wordt nog niet bereikt Omzetontwikkeling 2010 en 2011 5

INDUSTRIE

14

meubels bouw materialen

-13

-4

0 1 2

transportmiddelen

9 6

machines metaalproducten rubber & kunststof chemie

5 6 8

28

3 2

voedingsmiddelen -20

2010

19

5

-2

2011

-10

0 10 %-groei (j-o-j)

Bron: ABN AMRO Sector Research

20

30

De bouwmaterialenindustrie zal over geheel 2010 de grootste omzetdaling laten zien. Omdat de bouwproductie in 2011 verder zal dalen, zal de bouwmaterialenindustrie de omzet verder zien afnemen, zij het in een gematigder tempo. Ook de omzet van de metaalproductenindustrie zal in 2010 afnemen. In 2011 zal deze branche eindelijk weer een omzetgroei realiseren, daarbij vooral profiterend van de toenemende bedrijvigheid in het belangrijke exportland Duitsland. De omzet van de meubelindustrie laat een marginale stijging in 2010 zien. Een substantiële verbetering in 2011 zit er niet in. De onzekere economische ontwikkeling, de stagnerende woningmarkt en de verwachte druk op de koopkracht zullen de bereidheid van consumenten beperken om grote aankopen te verrichten. Net als in 2010 zullen de chemie en de machine-industrie in 2011 de grootste omzetstijging realiseren, zij het in een gematigder tempo dan in 2010. De export van deze branches zal profiteren van het verdere herstel van de wereldhandel. Al met al zal de omzetgroei van de industrie in 2011 een vertraging ondergaan, waardoor het niveau van voor de crisis nog niet wordt bereikt.

4


December 2010

BOUW

Daling omzet nog niet ten einde

Omzetontwikkeling bouw per kwartaal (j-o-j)

De omzet in de bouw kromp in het derde kwartaal van 2010 voor het zesde kwartaal op rij. De omzet daalde in het tweede en derde kwartaal wel minder dan het eerste kwartaal van 2010. De omzetdaling in het eerste kwartaal werd versterkt doordat er vanwege het slechte winterweer minder gewerkt kon worden. De burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U) is het hardst getroffen door de crisis, terwijl de grond-, weg- en waterbouw (GWW) lange tijd buiten schot leek te blijven. Sinds het eerste kwartaal van 2010 daalt echter ook de omzet in de GWW.

15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% m rt-08 sep-08 m rt-09 sep-09 m rt-10 sep-10 Bron: CBS

Sectorscope bouw*



De orderportefeuilles van bouwbedrijven zijn ten opzichte van het dieptepunt van november 2009 slechts licht verbeterd. In oktober 2010 hadden bouwbedrijven maar voor gemiddeld 6 maanden werk in de boeken. Dit heeft verschillende oorzaken. De woningmarkt blijft in het slop ondanks dat de hypotheekrenteaftrek voorlopig ongemoeid blijft. Voor veel starters blijven nieuwbouwwoningen onbereikbaar vanwege het hoge prijsniveau. Tegelijkertijd verkopen huizenbezitters eerst hun bestaande woning alvorens zij een nieuwe woning kopen. Hierdoor blijft de vraag naar woningen laag. Bovendien bouwen woningcorporaties minder woningen. Historisch gezien financierden zij nieuwbouw met de verkoop van bestaande huurwoningen. Sinds de aanvang van de crisis is de verkoop van huurwoningen echter gestokt waardoor deze bron van financiering is opgedroogd. Hierdoor nemen de nieuwbouwactiviteiten van woningcorporaties noodgedwongen af. Investeringen in utiliteitsgebouwen zijn sinds de crisis sterk teruggelopen doordat ondernemers nieuwbouwprojecten hebben geschrapt of uitgesteld. Vooral nieuwbouwprojecten voor kantoren en combinatie bedrijfshallen zijn sterk teruggelopen. De waarde van de afgegeven vergunningen van deze gebouwsoorten zijn sinds de aanvang van de crisis met circa 55% % gedaald. Door de sterke terugval in de B&U worden er minder terreinen bouwrijp gemaakt waardoor er ook minder werk is voor GWW-bedrijven. Bovendien nemen de investeringen van lokale overheden in infrastructuur af doordat zij als gevolg van de crisis sterk moeten bezuinigen. De omzet van bouwinstallatiebedrijven is sinds de aanvang van de crisis minder gedaald dan de B&U en GWW. Dit komt omdat bouwinstallatiebedrijven een groter deel van hun omzet uit onderhoud en renovatiewerkzaamheden halen. Deze werkzaamheden zijn minder gevoelig voor conjuncturele veranderingen dan nieuwbouw. Alle segmenten binnen de bouw bevinden zich in september 2010 in de contractiefase.

Geen omzetherstel in 2011 verwacht

Omzetverwachting in de bouw 2009

2010

2011

Bouw

-4,5%

-10%

-4%

- Burgerlijke en utiliteitsbouw

-7,5%

-13%

-4%

- Grond-, weg- en waterbouw

4,0%

-8%

-2%

-7,0%

-5%

-3%

- Bouwinstallatiebedrijven

Bouw blijft in contractie


Vooruitkijkend naar 2011 zien wij nog geen verbetering. De woningbouw zal negatief worden beïnvloed doordat gemeenten de komende twee jaar flink gaan bezuinigen op volkshuisvesting en stadsvernieuwing waardoor de nieuwbouwproductie onder druk blijft staan. Ook zullen de perikelen op de grootste deelmarkten van de utiliteitsbouw aan blijven houden. De productie van kantoren, combinatiebedrijfshallen en hallen en loodsen zal in 2011 blijven dalen. Hierdoor daalt de omzet in de burgerlijke en utiliteitsbouw in 2011 met 4%. In de GWW zal de omzet eveneens licht dalen. Door bezuinigingen van gemeenten op volkshuisvesting en stadsvernieuwing en de aanhoudende productiekrimp in de B&U zal de omzet in de GWW in 2011 eveneens licht afnemen.

5

groei j-o-j in %


December 2010

RETAIL

Omzet detailhandel bezig met positieve omslag

Omzetontwikkeling Detailhandel

Bron: CBS

Op kwartaalbasis laat de detailhandel al ruim anderhalf jaar een negatieve omzetontwikkeling zien. In het derde kwartaal was echter eindelijk weer omzetgroei te zien (1,4%) en is de sector weer op weg richting meer structurele omzetgroei. Ook in de maandcijfers tekent zich al langer een voorzichtig herstel af. Zowel volume als prijs heeft bijgedragen aan deze hernieuwde omzetgroei, hoewel beide nog dicht bij de nullijn liggen. Tijdens de recessie drukten vooral de afnemende volumes op de omzet, terwijl de prijs een neutrale factor was geworden. Winkeliers hebben door de malaise lange tijd niet de mogelijkheid gehad om hun prijzen te verhogen. Eerder het tegenovergestelde was het probleem: door het verlagen van prijzen hoopten winkeliers in sommige branches, zoals elektronica en wonen, hun omzet met meer volumes nog enigszins te redden. Nu de volumes zich voorzichtig herstellen, ontstaat er dus ook iets meer ruimte voor winkeliers om hun prijzen te verbeteren.

Sectorscope Retail*

Meeste branches zijn eind 2010 in herstelfase beland

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 -7 -8 -9 -10 jan 09

mei 09

sep 09

Omzet

jan 10

Prijs

mei 10

sep 10

Volume

Eind 2010 zijn alle branches in de detailhandel in de herstelfase aangekomen en elektronica zelfs in de expansiefase. Alleen de supermarkten vallen weer enigszins terug, na een sterke zomer met relatief goed weer en grote evementen als het WK Voetbal. De prijsconcurrentie laait dit jaar weer wat op. Jumbo zet zich nadrukkelijker in de markt als nieuwe landelijke keten met lage prijzen. Hoewel supermarkten op jaarbasis omzetgroei boeken, blijven zij toch onder hun groeipotentieel. Tijdens de recessie en begin 2010 hebben vooral de non-food branches sterk te lijden gehad onder de afnemende bestedingen van de consument. Eind 2010 laat non-food een relatief herstel zien: op maandbasis wordt soms weer omzetgroei behaald. De maand augustus had bijvoorbeeld een aantal stevige groeicijfers voor onder meer kleding (7,5%), elektronica (9,4%) en woonzaken (3,1%). Elektronica is de enige branche die momenteel de stap naar expansie heeft gemaakt: consumenten lopen warm voor nieuwe produkten als smartphones en tablets.


* op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers Omzetverwachting in de Detailhandel

Verschillen in omzetontwikkeling worden kleiner

4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% -12% Wo o nzaken

2009

Elektro nica

Kleding

2010 verw achting

DHZ

Supermarkten

2011 verw achting

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research Voor meer informatie over de Retail, zie de Sectormonitor Retail

Was 2009 al een lastig jaar voor de detailhandel, 2010 heeft op jaarbasis voor de meeste branches nog geen herstel gebracht. De consumentenbestedingen zijn achtergebleven door aanhoudende onzekerheid over de economie en de werkgelegenheid. Voor 2011 verwacht ABN AMRO een sterkere groei van de bestedingen door een licht dalende werkloosheid. En consumenten zullen een deel van hun aangevulde spaargelden toch gaan aanspreken om extra uitgaven te doen. Toch is er blijvende onzekerheid over de economische ontwikkelingen. ABN AMRO verwacht daarom voor 2011 slechts een licht herstel van de sector detailhandel. Wel is waarschijnlijk dat de meeste branches boven de nullijn zullen uitkomen, met een %. Het grote verschil in omzetgroei van 1-2 omzetontwikkeling tussen de branches in 2010 zal hiermee verdwijnen. Hoewel de detailhandel dus geen krachtig herstel laat zien volgend jaar, komt de sector na twee dramatische jaren wel weer in rustiger vaarwater.

6


December 2010

AUTOHANDEL

Positieve omzetontwikkeling in 2010

Omzetontwikkeling per kwartaal (j-o-j)

40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% 2008

2009

AUTOHANDEL autoretail nieuwverkopen

2010

auto-importeurs onderhoud en reparatie

*3e kwartaal 2010 verwachting ABN AMRO Sector Research Bron: CBS

Na twee jaar negatieve omzetontwikkeling, zal de autohandel over 2010 een plus noteren van circa 7%. Een prima resultaat met de kanttekening dat dit de slechte jaren 2008 (-4,4%) en 2009 (-15,9%) slechts ten dele compenseert. De autobranches hebben zich in 2010 op verschillende wijze ontwikkeld. Hoe meer een branche afhankelijk is van nieuwverkopen, hoe volatieler de omzetontwikkeling de afgelopen drie jaar is geweest. Aan de andere kant beperken onderhoud en reparatie activiteiten juist deze volatiliteit. Zo volgen de importeurs in hun omzetontwikkeling bijna naadloos de nieuwverkopen, omdat hun omzet nagenoeg uitsluitend voortkomt uit nieuwverkopen. Het omzetherstel in de autoretail kwam goed op gang in het tweede kwartaal van 2010. Hoewel de autoverkopen in 2010 circa 25% stijgen, zal het omzetverlies van ruim 13% in 2009 maar beperkt worden goedgemaakt.

Sectorscope: Onderhoud en reparatie blijven achter Uitgezonderd onderhoud en reparatie zijn de autobranches onder impuls van de sterk gestegen nieuwverkopen het afgelopen jaar in het kwadrant expansie van de Sectorscope beland. De importeurs, die aan het begin van de keten zitten, maken de grootste sprong. In 2009 bedroeg de omzetdaling 27%. Na negen maanden hebben de importeurs in 2010 een cumulatieve omzetontwikkeling die ruim 16% hoger ligt dan in 2009. Qua omzetgroei steken zij daarmee boven de rest uit. De onderhouds- en reparatiebranche is de minst cyclische tak in de autohandel; onderhoud en reparatie zijn ook in tijden van crisis in veel gevallen noodzakelijk en niet uit te stellen. Na negen maanden in 2010 laat de omzet bij onderhouds- en reparatiebedrijven nauwelijks herstel zien; de omzet stabiliseert j.o.j. Dit wordt veroorzaakt door de sterke concurrentie op de aftersalesmarkt, de verjonging van het occasionpark, de langere garantieregelingen op nieuwverkopen en het feit dat auto’s steeds minder onderhoud behoeven. Hierdoor blijft de onderhouds- en reparatiebranche in de contractiefase van de Sectorscope hangen.

Sectorscope autohandel*

ABN AMRO verwacht stabilisering nieuwverkopen in 2011 Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research


Autoretail

Aantal nieuwverkopen

Omzet autoretail

2009

2010

2011

387.215

485.000

485.000

-13,2%

7%

3%


De nieuwverkopen hebben zich in 2010 sterk hersteld en zullen uitkomen rond het langjarig gemiddelde van 485.000. De zakelijke markt lijkt eind 2010 het omslagpunt naar herstel te hebben bereikt. Momenteel krimpt het leasepark nog minimaal, maar mede op basis van de groeicijfers van nieuwe leaseregistraties, verwachten wij daadwerkelijk herstel in 2011. Dit herstel wordt mede gedragen door een inhaalvraag uit aflopende leasecontracten die vernieuwd gaan worden en waarvan ten tijde van de crisis de leasetermijn is verlengd. Een ander positief punt voor de sector is dat het kabinet heeft besloten de stimuleringsmaatregelen voor de aankoop van milieuvriendelijke auto’s voort te zetten. Wel zullen de door de overheid aangekondigde bezuinigingen invloed hebben op de koopkracht en het al broze consumentenvertrouwen aantasten. Per saldo verwacht ABN AMRO voor 2011 een stabilisering van de nieuwverkopen, die rond de 485.000 zullen uitkomen. In ons scenario zullen daarbij de verkopen aan particulieren licht dalen doordat de inhaalvraag van het slecht jaar 2009 uit de markt aan het verdwijnen is. Dit zal gecompenseerd worden door volumegroei in de zakelijke markt. Deze volumegroei op de zakelijke markt zal ook een positieve invloed hebben op de marges en de omzet. Auto’s afgezet op de zakelijke markt worden over het algemeen verkocht met meer marge tegen een hogere prijs. 7


December 2010

HORECA

Horeca in de plus

Omzetontwikkeling horeca (j-o-j)

De afzwakking van de omzetkrimp in het tweede kwartaal van 2010, heeft zich vertaald in een licht herstel in het derde kwartaal. Na acht kwartalen van omzetdaling, is de omzet van de horeca in het derde kwartaal met 0,9% gestegen ten opzichte van dezelfde periode in 2009. Deze lichte omzetgroei in het derde kwartaal is geheel toe te schrijven aan een toename van de prijzen. De omzetontwikkeling bij cafés en de fastservice hangt vooral af van de ontwikkeling van de bestedingen van de particuliere consument. De restaurants en hotels zijn zowel afhankelijk van de bestedingen van de particuliere als de zakelijke markt. Hierbij heeft het topsegment vooral baat bij het aantrekken van de zakelijke markt. Over de gehele linie zijn de bestedingen van zowel particuliere consumenten als de zakelijke markt weer aangetrokken, wat een positieve invloed heeft gehad op de omzetontwikkeling van de horeca.

10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% 2007

2008

2009

V olume

Prijs

Omzet

2010

Bron: CBS

Herstel bij restaurants minder krachtig Terwijl fastservice, cafés en hotels al bijna 4 opeenvolgende maanden een omzetgroei kunnen realiseren, hebben restaurants nog steeds met omzetdaling te maken. Na 24 maanden is de daling in omzet echter wel aan het afvlakken. Hierdoor maken de restaurants een relatief minder snel herstel mee dan de andere branches in de horeca. De zakelijke en de particuliere bestedingen in restaurants zijn tijdens de economische crisis sterk afgenomen. De gevolgen van de afname van de zakelijke bestedingen in 2008 en 2009 hebben relatief zwaar gedrukt op de omzet van restaurants in het topsegment. Een krimp waarvan de branche maar moeizaam herstelt. De restaurantbranche heeft vastgehouden aan een verhoging van prijzen, die gemiddeld hoger lagen dan de inflatie. Deze prijsverhoging kan worden verklaard door een doorberekening van hogere kosten aan de consument of een verruiming van de marges. Dit in tegenstelling tot de hotelbranche, die juist een prijsverlaging moest doorvoeren op de kamerprijzen, om zodoende het volume nog op een acceptabel niveau te houden. De hotelbranche noteert in het derde kwartaal een omzetgroei van 4,5%, waarmee zij de grootste omzetgroei laat zien in vergelijk met de andere branches in dezelfde periode. Met name door het aantrekken van de zakelijke markt in 2010, kon het aantal hotelovernachtingen weer enigszins toenemen. Ook de kamerprijs was in staat om te herstellen, maar door de forse daling in 2009 ligt het huidige kamerprijsniveau nog steeds ver onder het niveau van 2004.

Sectoscope horeca*



Omzetverwachting in de horeca 2%

HORECA

-1% 2%

Fastservice

2%

Caf é's

-1% 2%

Restaurants

-4% 3% 3%

Hotels -5%

2010

Omzetgroei voor alle branches in de horeca in 2011

1%

-4%

-3%

-2%

-1%

2011


0%

1%

%-groei j.o.j.

2%

3%

4%

De omzetontwikkeling van de horeca heeft nagenoeg hetzelfde groeipatroon als de economische groei. De omzetontwikkeling is sterk gerelateerd aan macro-economische indicatoren zoals consumentenvertrouwen. De omzetontwikkeling van de hotelbranche is daarbij ook afhankelijk van de internationale economische ontwikkelingen, aangezien een deel van de vraag naar hotelovernachtingen vanuit het buitenland komt. ABN AMRO verwacht dat in 2011 zowel de vraag vanuit de zakelijke als de particuliere markt zal aantrekken. Ondanks de verwachte daling in koopkracht zal de particuliere consument meer gaan uitgeven in 2011. Deze verwachtingen vertalen zich door naar een voorzichtige omzetgroei in 2011 voor restaurants, cafés en fastservice. Voor hotels verwacht ABN AMRO een relatief hogere omzetgroei dan de andere branches in de horeca, vanwege de hogere groeiverwachting voor de internationale reismarkt.

8


December 2010

Omzet Transport & Logistiek herstelt van terugslag

TRANSPORT & LOGISTIEK

Bron: CBS

In de loop van 2010 heeft de sector Transport en Logistiek de economische recessie van zich af weten te schudden. Vanaf het tweede kwartaal was er na ruim een jaar omzetkrimp weer omzetgroei in de sector. En deze ontwikkeling heeft zich in het derde kwartaal voortgezet met een plus van 4,6%. Toch is niet in alle onderliggende modaliteiten de trend overwegend positief te noemen. Waar in de lucht- en zeevaart het herstel vooruitliep op de rest van de sector, komt het herstel in het wegvervoer pas vanaf het derde kwartaal echt op gang. En bovendien betekent omzetgroei nog lang niet dat de sector met al zijn verschillende modaliteiten de klap van de recessie echt te boven is gekomen. In bepaalde modaliteiten en deelsegmenten van de markt bestaat nog een zekere mate van overcapaciteit. Veel bedrijven kampen als gevolg van de recessie met een verslechterde financiële situatie. Bovendien is er in de binnenvaart en het wegvervoer nog geen uitzicht op een zodanig sterke omzetgroei dat rendementen weer een optimistisch perspectief bieden op de toekomst.

Sectorscope Transport en Logistiek *

Meeste transportbranches in herstelfase

Omzetontwikkeling transportbedrijven (index 2005=100)

groei in %

10 5 0 -5 -10 -15 kw1 07

kw3 kw1 kw3 07 08 08

kw1 kw3 09 09

kw1 kw3 10 10

Eind 2010 zijn alle transportmodaliteiten in de herstelfase beland. In het wegvervoer is het herstel langzaam op gang gekomen, maar versnelt in het derde kwartaal. De tarieven zijn in dit kwartaal voor het eerste in lange tijd weer duidelijk toegenomen. De overcapaciteit in het vervoer over de weg lijkt nu geen grote belemmering meer te zijn. In de binnenvaart bestaat nog wel overcapaciteit, maar ontstaan verschillende initiativen om de markt te verbeteren. Ook in deze branche zijn de tarieven weer aan het stijgen. De zee- en luchtvaart zaten al langer in de herstelfase, omdat ze hebben geprofiteerd van de sterke opleving van de wereldhandel dit jaar. De zeevaart valt aan het eind van een sterk hersteljaar zelfs wat terug. Een daling van de Baltic Dry Index geeft aan dat de tarieven wat aan het teruglopen zijn. Van alle branches zitten opslag en de luchtvaart praktisch in de expansiefase. Alle transportbranches hebben de recessie achter zich gelaten, maar de meeste zitten nog wel onder hun trend. Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research


Vooruitzicht 2011 is gematigd positief

Omzetontwikkeling en verwachting Transport & Logistiek

15% 10% 5%

B innen vaart

0% Opslag

-5% -10% Wegvervo er

-15% -20%

To taal Zeevaart Luchtvaart

Expediteurs

-25%

2009

2010

2011

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research Voor meer informatie over deze sector, zie de Sectormonitor Transport en Logistiek

Het klassieke herstelpatroon van de sector Transport en Logistiek verloopt via de industrie (export) naar de detailhandel en de bouw (consumptie). Waar in 2010 een opleving van de wereldhandel voor herstel binnen de sector Transport & Logistiek heeft gezorgd, zal deze factor komend jaar in belang gaan afnemen. Daarnaast zal de retail slechts een matige groei boeken en daalt opnieuw de bouwproductie. In het huidige economische herstel kan de transportsector de klassieke overgang naar de verladers in de detailhandel en bouw dus nog niet goed maken. Daarom zal ook in 2011 nog niet de hele sector volledig hersteld zijn van de recessie. Wel nemen voor alle modaliteiten de vrachtvolumes toe; alleen bestaan er onderlinge verschillen. De zee- en luchtvaart hebben het in 2010 relatief goed gedaan, maar de groei van deze modaliteiten zwakt af komend jaar. De binnenvaart profiteert van de export en doorvoer naar Duitsland, maar kampt ook in 2011 met capaciteitsproblemen. Het wegvervoer leunt komend jaar wat meer op een opleving in de detailhandel. Beide modaliteiten profiteren ook nog van een herstel van de tarieven, een voordeel wat bij overige modaliteiten dit jaar al is opgetreden. De expediteurs en opslagbedrijven zijn afhankelijk van de groei in de modaliteiten en zien hun omzetgroei in 2011 dan ook iets dalen.

9


December 2010

ZAKELIJKE DIENSTVERLENING

Na vijf kwartalen krimp, eindelijk weer omzetgroei

Omzet- en prijsontwikkeling zakelijke dienstverlening 3%

8%

2%

4%

1%

0,4%

12%

2010-3

2010-2

2010-1

2009-4

2009-3

2009-2

2009-1

2008-4

2008-3

2008-2

-2% 2008-1

-8% 2007-4

-1%

2007-3

-4%

2007-2

0%

2007-1

0%

Omzet (l.as; %-groei, j.o.j.) Dienstenprijsindex (r.as; %-groei, j.o.j.) Afzet in dienstverlening (l.as; %-groei, j.o.j.)

Bron: CBS

Terwijl de economische sentimentindicator voor de dienstensector in de eurozone (Services PMI) al geruime tijd op groei staat, herstelt de dienstensector in Nederland maar relatief moeizaam. In het derde kwartaal van 2010 heeft de sector voor het eerst weer omzetgroei gerealiseerd, waarmee een lange periode van vijf opeenvolgende kwartalen van krimp achter de rug is. De omzet nam toe met 0,4%, als resultante van een groei in afzet en in tarieven. In Nederland zien we over vrijwel de gehele linie dat ondernemers overwegend meer positief gestemd zijn op thema’s als omzetverwachtingen, economisch klimaat en de tarieven. Alleen op het gebied van de personeelssterkte is het oordeel nog licht negatief. Dit komt grotendeels overeen met de werkgelegenheidsverwachtingen van het EIM, die uitgaat van een daling van 1,5% in 2010, en een lichte groei van 0,1% in 2011. In Europees verband zijn ondernemers uit de dienstensector echter een stuk minder optimistisch over toekomstige personeelssterkte.

Zakelijke dienstverlening herstelt zich

Noot: dienstenprijsontwikkeling 2010-3 = raming ABN AMRO

De aantrekkende bedrijvigheid in de uitzendbranche heeft een goede bijdrage geleverd aan de groei van de hele dienstensector, waardoor de totale sector in de herstelfase is gekomen. De sterke opmars in de uitzendbranche is vooral te danken aan de opleving in de industrie. Bij adviesbureaus blijft de omzet krimpen tot en met het derde kwartaal, wat verband houdt met de bezuinigingen in de publieke sector. Ook bij accountancy is de omzet nog in de krimpfase, wat te wijten is aan zowel een daling van de uurtarieven als een afname in orders. Het reclamewezen komt uit een diep dal (met zeven kwartalen krimp), en heeft (geheel dankzij marketingcampagnes van het bedrijfsleven tijdens het WK en de Olympische Spelen) tot en met het derde kwartaal een sterke opleving in omzet gerealiseerd. De basis blijft echter fragiel en 2011 zal (zonder eenmalige impulsen van grote evenementen) met enige moeite het herstel vast kunnen houden. Marktonderzoekbureaus hebben zich indrukwekkend hersteld met een omzetgroei van 5,1% in het derde kwartaal. Deze branche, maar ook bijvoorbeeld de schoonmaakbranche, heeft slechts kortstondig te maken gehad met omzetkrimp.

Sectorscope zakelijke dienstverlening*

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research * op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers

Groeiperspectieven voor 2011 geven optimistisch beeld Omzetverwachtingen naar branches zakelijke dienstverlening

5

Zakelijke dienstverlening Zakelijke dienstverlening

-1

Beveiliging en opsporing

-1

Uitzendbureaus

-1

Schoonmaakbedrijven

6 9 5

1

Markt- en opinieonderzoek

3

Reclamebureaus

3

-9

Accountantskantoren

4

-1

Rechtskundige diensten

1 -10

2010

4

-1

Managementadviesbureaus

6

2011


-5

0 5 %-groei (j-o-j)

8 10

In de dienstensector tonen de verschillende branches een wisselend beeld in de jaarlijkse omzetontwikkeling, waarbij branches in rechtsbijstand, schoonmaak, beveiliging, accountancy en marktonderzoek relatief minder conjunctuur gevoelig zijn gebleken. ABN AMRO gaat uit van een omzetkrimp van 1% voor de hele sector in 2010, waarbij 5 branches nog in omzet dalen. De adviesbureaus hebben het hierbij het zwaarst te verduren. In 2011 verwacht ABN AMRO echter omzetgroei in vrijwel alle branches van de zakelijke dienstverlening, maar ook hier hebben we te maken met een gevarieerd beeld. Vooral uitzendbureaus en rechtskundige dienstverleners zullen hoge ogen gooien. De groei bij uitzendbureaus zal vooral voortkomen uit de aantrekkende bedrijvigheid in de industrie en de techniek. De eindvraag in deze sector zal in 2011 kunnen profiteren van een verbetering in de buitenlandse vraag naar Nederlandse industriële en technische producten, waarbij Duitsland een voorname rol zal spelen. De overheid zal in 2011 noodgedwongen rustiger aan doen vanwege de aanstaande bezuinigingsrondes, waar vooral de adviesbureaus hinder van zullen ondervinden, waardoor de omzet beperkt zal groeien. 10


Appendix:

De sectorscope is gebaseerd op dezelfde “business cycle tracer” methodiek als de

Methodologie

conjunctuurklok van het CBS. ABN AMRO Sector Research gebruikt de methodiek om voor elke sector of branche de cyclus te bepalen en al deze cycli tegen elkaar af te zetten. Hieronder zullen kort de stappen worden besproken die worden gevolgd om tot de sectorscope grafieken te komen. 1. Sectoren en branches worden met elkaar vergeleken op basis van geïndexeerde omzet. Er wordt gebruik gemaakt van maand- of kwartaalcijfers, maar maandcijfers genieten de voorkeur. De gehele historie van een datareeks wordt gebruikt bij bepaling van de conjunctuurcyclus van een sector of een branche.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet 2. De geïndexeerde omzetreeksen worden gecorrigeerd voor seizoensinvloeden met behulp van een door het US Census Bureau ontwikkelde computerprogramma, genaamd X12 Arima. Dit programma is de standaard voor seizoenscorrectie.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet Omzet SA 3. Van de seizoengecorrigeerde omzetindex reeks wordt een gewogen gemiddelde berekend, om ruis uit de data te filteren. Hiervoor wordt de Henderson gewogen gemiddelde gebruikt.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet SA Henderson trend cycle 4. Voor elke datareeks wordt een lange termijn trend berekend met behulp van een Hodrick Prescott filter. De seizoensgecorrigeerde omzetindex dient hiervoor als input. De Hodrick Prescott filter heeft een parameter instelling (lambda) die de trend uitvlakt. 160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ho drick P resco tt trend

Henderso n trend cycle

11


5. Het verschil tussen de Henderson gewogen gemiddelde en de Hodrick Prescott trend geeft de cyclus van een sector of branche weer. In 2002 en 2008 bevond de onderstaande datareeks zich circa 8 indexpunten boven de lange termijn trend, en in 2004 ongeveer 8 punten onder de lange termijn trend.

10,0 7,5 5,0 2,5 0,0 -2,5 -5,0 -7,5 -10,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Cycle 6. De positie van elke sector of branche wordt berekend in de sectorscope door het verschil tussen het gewogen gemiddelde en de trend als y-coördinaat te nemen en de periode op periode (m-o-m of k-o-k) verandering in de cyclus als de x-coördinaat.

10 5 0 -1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

-5 -10

7. Hieronder is te zien welk kwadrant welke fase van de cyclus vertegenwoordigt. Door voor een matrix te kiezen zoals gedaan is in de sectorscope kunnen sectoren, maar ook branches overzichtelijk geplot en met elkaar vergeleken worden.

12


December 2010

Colofon De ABN AMRO SectorScope is een publicatie van ABN AMRO Sector Research in samenwerking met ABN AMRO Sector Advisory. Voor inhoudelijke vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met Sector Research.

Economisch Bureau | Sector Research Hoofd Sector Research

Jacques van de Wal

tel: +31 20 628 0499

[email protected]

Agrifood

Thijs Pons

tel: +31 20 628 6437

[email protected]

Industrie

Eric Huliselan

tel: +31 20 628 2138

[email protected]

Energie

Tim Boon von Ochssee

tel: +31 20 343 4679

[email protected]

Bouw

Otto Schell

tel: +31 20 383 2694

[email protected]

Autoretail

Theo de Kort

tel: +31 20 628 0489

[email protected]

Retail

Sien Tennekes

tel: +31 20 628 0497

[email protected]

Horeca

Sien Tennekes

tel: +31 20 628 0497

[email protected]

Transport & Logistiek

Hans Arendshorst

tel: +31 20 628 0496

[email protected]

Zakelijke dienstverlening

Casper Burgering

tel: +31 20 383 2693

[email protected]

Eindredactie Nadia Menkveld Theo de Kort

Adresgegevens ABN AMRO Bank NV Economisch Bureau | Sector Research Gustav Mahlerlaan 10 1082 PP Amsterdam Postbus 283 1000 EA Amsterdam

Telefoon: 0900 – 0024 (EUR 0,10 per minuut) Website: www.abnamro.nl/sectoren E-mail: [email protected]

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd.

Teksten zijn afgesloten op 13 december 2010

© ABN AMRO, december 2010 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.

13

ABN AMRO SectorScope

Recommend Documents