ABN AMRO SectorScope

ABN AMRO SectorScope De positie van sectoren in hun cyclus

4e kwartaal 2009

Dal is in zicht, maar verschillen tussen sectoren zijn groot

Chemie en metaal nog dit jaar in herstel

Bouw en zijn toeleveranciers aan het begin van contractiefase

ABN AMRO SectorScope

Colofon De ABN AMRO SectorScope is een publicatie van ABN AMRO Sector Research in samenwerking met Sector Advisory. Voor inhoudelijke vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met Sector Research.

Auteurs Jacques van de Wal (Hoofd Sector Research) Casper Burgering Eric Huliselan Valentina Iván Nadia Menkveld Otto Schell Thijs Pons

Eindredactie Nadia Menkveld Theo de Kort

Grafieken Jarrod Leeds

Adresgegevens ABN AMRO Bank NV Policy & Portfolio Sector Research Gustav Mahlerlaan 10 1082 PP Amsterdam Postbus 283 1000 EA Amsterdam Telefoon: 0900 – 0024 (EUR 0,10 per minuut) Website: www.abnamro.nl/sectoren E-mail: [email protected]

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. Tekst afgesloten per 22 september 2009

© ABN AMRO, september 2009 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.


Inhoudsopgave Pag. Inleiding

1

Agrifood Voedingsmiddelenindustrie

3

Intermediaire goederen

4

Investeringsgoederen

5

Industrie

Bouw en Vastgoed

Hout- en Bouwmaterialenindustrie

6

Bouw

7

Retail

8

Autoretail

9

Retail

Horeca

10

Transport en Logistiek

11

Zakelijke dienstverlening

12

Appendix: Methodologie

13


Inleiding

Ja, het dieptepunt is in zicht! … maar slechts een enkele sector zal omzetherstel laten zien in 2009 In de mix van signalen over de economie neemt de positieve toon de laatste tijd de overhand. Uit de Verenigde Staten kwamen al in april van dit jaar de berichten over de veel aangehaalde ‘green shoots’, maar het eerste tastbare bewijs van herstel werd opgetekend in Azië. In het tweede kwartaal werd daar een flinke groei geboekt. Maar ook dichter bij huis wisten Frankrijk en Duitsland in het tweede kwartaal alweer een kleine groei te laten zien. In september gaf de OECD aan dat de meeste signalen weer de positieve kant op wijzen, wat door de financiële pers werd aangehaald als min of meer het officiële einde van de crisis. What´s next? De crisis overwonnen en terug naar ‘business as usual’ dus? Nee, helaas is die conclusie waarschijnlijk niet eens voorbarig maar gewoon onjuist. Met name over de mate en de duurzaamheid van het herstel is veel onzekerheid. Het herstel is immers voor een belangrijk deel ingegeven door stimuleringsmaatregelen, en die houden een keer op. Consumenten houden de hand op de knip en het bedrijfsleven is bezig om de schulden terug te brengen. De handel in grondstoffen neemt weer toe doordat bedrijven hun te ver afgebouwde voorraden weer aanvullen, niet omdat de finale vraag weer toeneemt. Verder is de financiële sector nog lang niet op orde - met gevolgen voor de mate van kredietverlening - en een groot deel van de problemen is niet opgelost maar verplaatst naar overheden. Die krijgen daarbij ook nog eens veel minder belastingopbrengsten, zodat de koopkracht van de burger via een onvermijdelijke lastenverhoging zal worden getroffen. Dat alles betekent dat we niet snel kunnen terugkeren naar de economie van voor de crisis. Wat wel met behoorlijke zekerheid kan worden gezegd, is dat door adequaat ingrijpen van overheden en centrale banken een complete meltdown van het systeem en daarmee een nieuwe ‘Grote Depressie’ is voorkomen. Dat had ook zomaar anders gekund... Inkoopmanagersindex september: stabilisatie Nederlandse productiesector De inkoopmanagersindex van producenten haalde in september een waarde van precies 50, wat neerkomt op een stabilisatie van de productiesector. In augustus werd praktisch dezelfde waarde opgetekend, van een verdere verbetering was in september dus geen sprake. Binnen de industrie zijn het de exportorders die toenemen; de orders uit het binnenland doen het minder. Dit komt bijvoorbeeld door de afnemende vraag vanuit de bouw. De enige die lijken te profiteren van het herstel dat elders in de wereld wel valt te bespeuren (voornamelijk Azië), zijn exporterende bedrijven van grondstoffen en halffabrikaten. Opvallend is dat producenten in Nederland in tegenstelling tot collega’s in het buitenland nog niet toe zijn aan het weer opbouwen van voorraden. Uit het onderzoek onder inkoopmanagers van september komt naar voren dat er met het oog op kostenbeheersing de voorraden nog verder zijn afgebouwd. De statistieken geven het nog niet aan - die lopen immers een paar maanden achter - maar uit de laatste twee waarden van de inkoopmanagersindex kunnen we wel concluderen dat het dal nabij moet zijn. Maar omdat de industrie - afhankelijk van de sector - in het afgelopen jaar 20-30% van de productiewaarde heeft ingeleverd en er geen tekenen zijn van een snel herstel, betekent dit wel stabilisatie op een laag niveau. Herstel naar niveau’s van voor de crisis zou wel eens lang kunnen duren.

Jacques van de Wal + 31 20 628 0499

1


ABN AMRO SectorScope: alleen Intermediaire goederen komt in 2009 uit dal De effecten van de crisis op het bedrijfsleven zijn niet bepaald gelijk verdeeld over sectoren. Ook de verwachtingen over wanneer het dal wordt bereikt en het herstel kan worden ingezet verschilt sterk per sector. Om daar zicht op te geven heeft Sector Research deze ABN AMRO SectorScope ontwikkeld. In de Sectorscope wordt voor een tiental sectoren de huidige positie en verwachtingen voor ultimo 2009 grafisch weergegeven, zie onderstaande grafiek. Omdat er binnen sectoren ook grote verschillen kunnen zijn tussen branches, wordt in het vervolg van dit rapport op alle tien de sectoren nader ingezoomd. In de appendix is een uitgebreide (technische) achtergrond over de totstandkoming van de SectorScope opgenomen. ABN AMRO Sectorscope september 20091

Zoals in de ABN AMRO SectorScope is weergegeven, bevinden alle sectoren zich in het kwadrant Contractie. De Bouw is de sector die hier het laatst in terecht is gekomen. Daar is immers een orderboek af te werken. Helaas betekent dit ook dat onze verwachting (weergegeven door het pijltje) voor de positie van de Bouw - net als van toeleverancier Hout- en bouwmaterialen - de rest van het jaar zal verslechteren. De subsectoren Intermediaire goederen (chemie, metaal, rubber en kunststof) en Investeringsgoederen werden eind 2008 geconfronteerd met een acute kopersstaking. Deze sectoren zijn cyclisch van aard, maar de terugval in omzet was hier historisch ongekend. De verwachting is dat Intermediaire goederen als enige sector voor het einde van dit jaar in de herstelfase zal belanden. Voor Investeringsgoederen zal dat moeilijker zijn, onder andere vanwege de staat waarin de financiële sector zich bevindt, maar voornamelijk omdat de economische situatie nog niet erg geschikt lijkt voor uitbreidingsinvesteringen. De sectoren Transport en Logistiek en Autoretail zijn na Intermediaire goederen en Investeringsgoederen het zwaarst getroffen door de crisis. Beide sectoren zien wij (net) niet de herstelfase bereiken voor het eind van het jaar, maar vooral bij Transport en Logistiek zal de sprong richting herstel (lengte pijl) heel fors zijn. De sectoren Retail, Horeca en de Voedings- en Genotmiddelenindustrie zijn niet zeer cyclisch van aard en hebben te maken met een relatief mild effect van de crisis, maar de verschillen tussen branches binnen sectoren zijn groot. Waar bijvoorbeeld binnen Retail de supermarkten het relatief goed doen, hebben woonzaken met een zeer sterke terugval te maken. In de volgende hoofdstukken wordt op een tiental sectoren nader ingezoomd.

1 De ABN AMRO SectorScope is ontwikkeld naar analogie van de conjunctuurklok van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Voor meer details, zie appendix.

2


Agrifood

Export van groot belang

Voedingsmiddelenindustrie cyclus*

Hoewel de voedingsmiddelenindustrie bekend staat als een relatief weinig conjunctuurgevoelige branche, ondervindt zij ook de gevolgen van de economische neergang. Tussen april 2007 en begin 2008 is de omzet met dubbele cijfers gegroeid. Hierna is de daling van de cyclus ingezet. Begin 2009 is de omzetontwikkeling van de branche onder de lange termijn trend terecht gekomen. Iedere maand in 2009 zijn de groeicijfers

trend

negatief, vooral door het teruglopen van de export. De exportontwikkeling is van groot belang voor de branche. De laatste cyclus in de branche heeft 6 jaar geduurd. Hierbij is de omzetontwikkeling 4 jaar lager geweest dan de lange termijn trend. De omzetontwikkeling van de branche ligt nu nog boven het laagste punt van de vorige cyclus.

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 * gecorrigeerd, zie appendix

Sectorscope – Voedingsmiddelenindustrie

Nog geen herstel De voedingsmiddelenindustrie bevindt zich samen met de onderliggende branches vlees- en zuivelindustrie en de overige voedingsmiddelenindustrie in het Contractiekwadrant van de sectorscope. De drankenindustrie verkeert in het kwadrant Teruggang. De vlees- en zuivelindustrie zit sinds december 2008 onder de lange termijn omzettrend. Deze branche heeft last van de afname van de export naar het Verenigd Koninkrijk en naar Rusland en van vraaguitval op de wereldzuivelmarkt. De zuivelprijzen zijn hierdoor sterk gedaald. De omzet van de vlees- en zuivelindustrie zal in de tweede helft van 2009 nog geen herstel vertonen. In de zuivelsector hangen nog grote voorraden boven de markt die in het kader van de interventieregeling in de EU zijn opgebouwd, terwijl de export naar het Verenigd Koninkrijk en naar Rusland nog geen herstel vertoont. De drankenindustrie ligt de afgelopen maanden fractioneel boven de lange termijn omzettrend. De omzetontwikkeling in het 2e halfjaar van 2009 is sterk afhankelijk van de weersomstandigheden. Bij mooi weer worden er meer dranken geconsumeerd. De omzetontwikkeling van de overige voedingsmiddelenindustrie is in 2007 en de eerste 9 maanden van 2008 goed geweest. Sinds oktober 2008 neemt de omzet (j-o-j) maandelijks af (m.u.v. december 2008). Deze daling wordt mede veroorzaakt doordat de export naar een aantal landen onder druk staat en door een verschuiving naar goedkopere, minder voorbewerkte producten. De economische ontwikkelingen en de sterkere concurrentie in de detailhandel geven in de tweede helft van 2009 nog geen reden tot herstel.

Thijs Pons + 31 20 628 6437

3


Industrie Intermediaire goederen

Als één van eerste branches gebeten door crisis De cyclus van de branche intermediaire goederen loopt voor op de cycli van andere sectoren. Dit heeft te maken met het feit dat deze branche zich aan het begin van de

cyclus*

waardeketen bevindt en voorraadbewegingen verderop in de keten naar boven toe in steeds sterkere mate worden doorgegeven. Vanwege deze dynamiek en de financiële

trend

en daaropvolgende economische crisis dook deze branche als één van de eerste in oktober 2008 onder zijn eigen trend. Dit werd voorafgegaan door een sterk stagnerende omzetgroei vanaf medio 2008. Overigens begon de omzetgroei reeds in 2007 te stagneren, hetgeen zijn vroegcyclische karakter bevestigt. Vanaf oktober 2008 laat de omzet maandelijks een extreme krimp zien. Daardoor zit deze branche inmiddels zeer ver onder zijn eigen trend.


Sectorscope – Intermediaire goederen

Als eerste naar herstelfase De branche intermediaire goederen en de drie onderliggende branches zaten medio 2009 in het meest negatieve kwadrant, die van Contractie. De belangrijkste oorzaak was de inzakkende vraag naar nieuwbouw, transportmiddelen, consumentenelektronica en machines sinds oktober 2008. Binnen dit kwadrant neemt de rubber- en kunststofverwerkende industrie de meest gunstige positie in. Dit is niet uitzonderlijk omdat de cyclus van deze branche historisch gezien een veel vlakker verloop kent dan die van de twee andere branches. Hoewel de rubber- en kunststofverwerkende industrie als eerste door zijn eigen trend brak in augustus 2008, heeft deze branche nadien een minder sterk stagnerende omzetverloop getoond dan de twee andere branches. Zo nam van september 2008 tot juni 2009 de omzet van deze branche maandelijks gemiddeld met 14% (j-o-j) af en die van de metaal- en chemische industrie met 25% respectievelijk 18%. Er zijn signalen dat de branche intermediaire goederen het dal van zijn cyclus nadert. Zo zijn ondernemers positief gestemd over de verwachte productie. Daarnaast lijkt het proces van voorraadafbouw bij de afnemers, uitgezonderd bij de automotive industrie, tot stilstand te komen. Naar verwachting zal met het herstel van voorraadvorming in de lagere geledingen van de productieketen de branche eind 2009 in het kwadrant Herstel zitten.

Eric Huliselan + 31 20 628 2138

4

ABN AMRO Sectorscope

Industrie Investeringsgoederen

Omzet sinds november 2008 extreem gedaald Bij de eerste signalen van economische krimp bezuinigen bedrijven relatief snel op de aanschaf van investeringsgoederen zoals machines en trucks. Samen met inter-

cyclus*

mediaire goederen (o.m. chemie) en personenauto’s is het een vroegcyclische sector. Ook is het één van de meest cyclische sectoren. Nog voor de kredietcrisis vlakte de omzetgroei van de orderontvangsten al af. Sinds het eerste kwartaal van 2008 nemen

trend

de orderontvangsten zelfs voortdurend af. Vanwege de doorlooptijden duurde het even voordat dit flink doorwerkte in de omzet. Niettemin dook de brancheomzet al in oktober 2008 onder zijn eigen trendlijn. Daarna begint de omzet van de branche in een extreem hoog tempo te dalen: gemiddeld met bijna 27% per maand (j-o-j). Hierdoor is de branche medio 2009 ook historisch gezien zeer ver onder zijn eigen trend gezakt.


Sectorscope – Investeringsgoederen

Herstel zit er dit jaar niet in De sectorscope laat zien dat de investeringsgoederenindustrie en de onderliggende branches zich in het kwadrant Contractie bevinden. In moeilijke economische tijden is een beslissing om alleen de hoognodige vervangings-investeringen te plegen, af te zien van uitbreidingsinvesteringen of orders in te trekken, zo genomen. De machine-industrie zag al in de eerste helft van 2008 de effecten daarvan duidelijk terug in het omzetverloop. Bij transportmiddelen was dit pas in de tweede helft van 2008 het geval. De transportmiddelenindustrie was echter medio 2009 verder van zijn trend verwijderd. Een belangrijke reden hiervan is dat de omzet van deze branche sinds het begin van dit jaar in een veel sneller tempo onderuit is gegaan. Terwijl de omzet van de machineindustrie maandelijks met gemiddeld 24 % (j-o-j) afnam, daalde de omzet van de transportmiddelenindustrie per maand met gemiddeld 36% (j-o-j). Ondernemers in de branche zijn recentelijk minder negatief geworden over de verwachte productie voor de komende drie maanden. Wel is men nog zeer negatief gestemd over de orderpositie. Dit geldt in zeer sterke mate voor de transportmiddelenindustrie. Verder biedt de ontwikkeling van de bezettingsgraad binnen de totale industrie en het transportwezen weinig ruimte voor een herstel van de vraag. Per saldo zal de vraag naar investeringsgoederen tot eind 2009 blijven afnemen, zij het in een trager tempo dan in de eerste helft van 2009. Hierdoor zal de sector richting zijn trend opschuiven, maar nog steeds binnen het kwadrant Contractie blijven.

Eric Huliselan + 31 20 628 2138

5


Bouw en Vastgoed Hout- en Bouwmaterialenindustrie

Branche bevindt zich in zwaar weer De hout- en bouwmaterialenindustrie is vanzelfsprekend nauw verweven met de bouwsector. Omdat de hout- en bouwmaterialenindustrie zich eerder in de distributie-

cyclus*

kolom bevindt, loopt haar cyclus voor op de bouwcyclus. Versnelde voorraad afbouw in de keten op basis van verwachtingen over het bouwvolume, versterkt dit mechanisme. Vanwege de bouwmalaise daalde de omzet met gemiddeld 9% per maand (j-o-j) in de periode oktober 2008 - juli 2009. Er zijn sterke verschillen tussen de onderliggende

trend

branches. De houtindustrie kreeg in mei 2008 al te maken met negatieve omzetcijfers, terwijl in de bouwmaterialenindustrie pas in november 2008 sprake was van een duidelijke omzetdaling. De hout- en bouwmaterialenindustrie dook uiteindelijk in oktober 2008 onder zijn lange termijn trend (de bouw pas in mei 2009) en zat medio

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

* gecorrigeerd, zie appendix

2009 ver onder zijn trend en het laatste dieptepunt.

Sectorscope – Hout- en Bouwmaterialenindustrie

Het ergste moet nog komen Als

gevolg

van

de

negatieve

omzetontwikkeling

bevonden

de

hout-

en

bouwmaterialenindustrie en de twee onderliggende branches zich medio 2009 in het kwadrant Contractie. De houtindustrie zit veel verder onder zijn trend dan de bouwmaterialenindustrie. Dit komt doordat de omzet van de houtindustrie al sinds begin 2008 onder druk staat als gevolg van dalende prijzen. Prijzen daalden vanwege een sterk afnemende vraag naar hout op de wereldmarkt. Vervolgens nam ook nog de vraag vanuit de bouwsector sinds het eerste kwartaal van 2009 af, waardoor de volumes krompen. De omzet in de bouwmaterialenindustrie daarentegen, begon pas in het laatste kwartaal van 2008 te dalen als gevolg van de afnemende activiteit in de burgerlijke en utiliteitsbouw. Doordat de bouwmaterialenindustrie later werd getroffen door de bouwcrisis, bevindt deze branche zich minder ver onder zijn lange termijn trend dan de houtindustrie. ABN AMRO verwacht dat de hout- en bouwmaterialenindustrie eind 2009 nog verder onder zijn lange termijn trend zal zijn gezakt als gevolg van de verder dalende productie in de burgerlijke en utiliteitsbouw, waaraan de branche tweederde van zijn productie afzet. In 2010 verwachten we dat de omzetdaling door afbouw van voorraden in de keten ten einde komt. De omzetontwikkeling in de bouwmaterialenindustrie loopt dan meer in lijn met die van de bouwsector. Vanwege de sombere vooruitzichten in de bouw verwachten wij nog geen herstel in 2010.

Otto Schell + 31 20 383 2694

6


Bouw en Vastgoed

Periode van krimp is aangebroken

Bouw

Vanwege lange doorlooptijden behoort de bouw tot de laatcyclische sectoren. Hierdoor vlakt de omzetgroei pas vanaf medio 2008 af. In vier maanden uit de eerste helft van

cyclus*

2009 was er sprake van een omzetafname. Al met al bereikte de sector in mei 2008 haar piek. In vergelijking met andere sectoren breekt de bouw uiteindelijk relatief laat door zijn trendlijn; dit geschiedde in mei 2009. De neergaande lijn wordt vooral door

trend

een krimp van de omzet in de burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U) en installatiebranche teweeggebracht, en dan vooral toegespitst op de nieuwbouw. Medio 2009 bevindt de bouw zich net onder zijn trendlijn, waarmee de sector gunstig afsteekt ten opzichte van de andere sectoren.

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

Sectorscope – Bouw


Nog een lange weg naar de bodem In de sectorscope staan de totale bouwsector en zijn drie belangrijkste branches geplot. Onderlinge verschillen in dynamiek bepalen de positie van de branches. De marktomstandigheden in de B&U zijn behoorlijk verslechterd door de sterk gedaalde investeringen in woningen en gebouwen als gevolg van de financiële crisis. De B&U verslechterde de afgelopen perioden ten opzichte van de andere branches het meest. Hierdoor is de branche in het kwadrant Contractie beland met een duidelijke positie onder trend. De installatiebranche bevindt zich bovenin het kwadrant Contractie en loopt daarmee achter op de cyclus van de B&U. Dit komt omdat installateurs later in het bouwproces actief zijn. De grond-, weg- en waterbouw (GWW) bevindt zich medio 2009 nog in het kwadrant Expansie. De GWW is lastig te vergelijken met de B&U en de installatiebranche omdat hij voor een groot deel afhankelijk is van overheidsbudgetten. Deze zijn minder volatiel dan investeringen door private partijen. Naar verwachting zal de omzet van de B&U en installatiebranche een verdere stagnatie vertonen en zich eind 2009 verder van zijn trendlijn bevinden. De GWW zal dan naar het kwadrant Teruggang gemigreerd zijn, ervan uitgaande dat de overheid geen verdere en direct werkende stimuleringsmaatregelen zal nemen. Uiteindelijk zal de totale bouwsector eind 2009 dieper in het kwadrant Contractie komen te liggen. Gelet op de sombere vooruitzichten voor 2010 is daarmee het dal van de bouwcyclus nog niet bereikt.

Otto Schell + 31 20 383 2694

7


Dieptepunt nog niet bereikt

Retail

Hiernaast is de cyclus van de sector retail weergegeven. Sinds februari 2009 heeft de

cyclus*

retail onafgebroken negatieve omzetcijfers (j-o-j) laten zien. In mei 2009 was de omzetdaling (voorlopig) het grootst. Ten opzichte van dezelfde maand een jaar ervoor was de

trend

omzet gedaald met 8,7%. De dalingen zijn voornamelijk te wijten aan een afname van de volumes. Dit was anders in de vorige periode van krimp (2003-2005). Hier waren zowel de prijzen als de volumes debet aan de omzetdalingen. De periode van jaar op jaar omzetdalingen heeft in de vorige periode circa twee jaar geduurd. Voorlopig lijkt het dieptepunt voor deze periode van krimp nog niet bereikt te zijn.

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

Sectorscope – Retail


Alle branches, behalve supermarkten in kwadrant Contractie In bovenstaande sectorscope wordt een aantal branches in de sector retail uitgelicht. Te zien is, dat het grootste gedeelte van de branches zich in het kwadrant Contractie bevinden. Deze branches hebben dan ook al sinds medio 2008 te maken met afnemende omzetten. In 2009 is deze krimp verergerd met in sommige branches omzetdalingen van meer dan 10% (j-o-j). De grootste oorzaak van deze daling is de afgenomen koopbereidheid van consumenten. Door de recessie zijn mensen minder kooplustig geworden. Enkel de omzet van de supermarkten bevindt nog boven zijn eigen lange termijn trend. De supermarktbranche is dan ook minder conjunctuurgevoelig dan de duurzame consumptiegoederen branches. Toch ontkomt hij niet helemaal aan de recessie; m-o-m is er, sinds maart 2009, namelijk sprake van een krimp in de omzet. Voor de rest van 2009 zal de verhoogde concurrentie op het gebied van prijzen een grote rol gaan spelen voor de omzet van de supermarkten. De woonbranche bevindt zich het meest onder haar eigen trend. Deze branche heeft voornamelijk last van de enorme daling van het aantal huizentransacties. Voor de gehele retail verwacht ABN AMRO nog een verdere daling van de omzet in 2009. De werkloosheid zal dit jaar nog verder stijgen en hierdoor zal de consumptie verder onder druk komen te staan. De snelheid waarmee dit gebeurt zal echter afnemen, waardoor de sector zich naar het dal beweegt. Dit dal zal eind 2009 nog net niet bereikt zijn.

Nadia Menkveld + 31 20 628 6441

8


Ongekend sterke daling sinds eind 2008

Retail Autoretail

De omzet in de autoretail was in de eerste helft van 2009 fors lager dan een jaar eerder. De branche heeft rond 16% minder omgezet dan in de eerste helft van 2008.

cyclus*

De autoretail heeft sinds jaren niet meer met zo een sterke omzetdaling te maken gehad. De omzet is erg gevoelig voor schommelingen in de economie. Als gevolg hiervan daalde de omzet van de branche als één van de eersten diep onder de lange

trend

termijn trend in het derde kwartaal van 2008. In de voorafgaande cycli waren de pieken en dalen minder hevig wat de ernst van de huidige situatie illustreert. De segmenten binnen deze branche worden in verschillende mate geraakt. Hoe meer afhankelijk de omzet is van uitstelbare aankopen, hoe groter de klappen zijn die in een segment vallen.

95

97 99 01 03 05 * gecorrigeerd, zie appendix

07

09

Sectorscope – Autoretail

De bodem is in zicht, het herstel nog niet Alle segmenten in deze branche hebben te kampen met tegenvallende omzetten. Net als in voorgaande kwartalen noteerden de auto-importeurs de sterkste omzetdaling en bevinden zich het verst onder hun meerjarige trend. De afzet van nieuwe auto’s is ingezakt en dit werkt rechtstreeks door in hun omzet. Autoservicebedrijven nemen relatief de beste positie in binnen de branche. Hun omzet uit banden, ruiten, schadereparaties en dergelijke is minder afhankelijk van economische omstandigheden. Dit segment realiseerde pas in het eerste kwartaal van 2009 haar eerste en ook vrij beperkte omzetverlies in vijf jaar (-2%). De autohandel en -reparatie boekte daarentegen voor het zesde achtereenvolgende kwartaal een omzetverlies. De omzet in de eerste helft van 2009 viel ca. 15% lager uit dan in dezelfde periode een jaar eerder. De handel en reparatie maakt zware tijden door. In de eerste helft van 2009 was het aantal nieuw verkochte personenauto’s een kwart lager dan in dezelfde periode een jaar daarvoor. Daarnaast drukt de verschuiving naar kleinere zuinige auto’s en de krimpende occasionmarkt verder op de omzet. Onderhoud en onderdelenverkoop geven nog enige bescherming tegen de omzetdaling, maar de sterke prijsconcurrentie beperkt de omzet ook hieruit. De verkoop van auto’s blijft naar verwachting de komende tijd nog zwaar onder druk. Hierdoor zou 2009 het slechtste autojaar van de afgelopen 40 jaar kunnen worden. Aangezien de omzetdaling in de autoretail al in het derde kwartaal van 2008 was ingezet, verwachten wij een beperkte daling in het derde en vierde kwartaal van 2009. Een herstel in verkoop en omzet zal echter langer op zich

Valentina Iván + 31 20 3 434 679

laten wachten.

9


Zwaar getroffen en door een diep dal

Horeca

Bij economische tegenwind gaat het doorgaans slecht met deze sector. De beste-

cyclus*

dingen van consumenten in de horeca dalen. En dat blijkt ook uit de omzetcijfers: de horeca zit sinds augustus 2008 in zwaar weer en wordt geconfronteerd met krimpende omzetten in bijna alle branches. De sector heeft al vier kwartalen op rij te maken met

trend

vraaguitval. De horecacyclus kent telkens een driejarige periode onder trend, gevolgd door een driejarige periode boven trend. Alleen de laatste periode boven trend duurde slechts vijf kwartalen en werd abrupt beëindigd. Bovendien zal het huidige dal aanzienlijk dieper komen te liggen dan de eerdere neergaande periodes. Enig herstel lijkt nog ver weg en uit de ontwikkeling van de belangrijkste indicatoren zien we nog weinig

93

95

97

99

01

03

05


07

09

echte verbetering of lichtpuntjes op de korte termijn.

Sectorscope – Horeca

Vooruitzichten zijn nog somber en omzet blijft onder druk In de sectorscope staan de vier horecabranches allemaal geplot in het meest negatieve kwadrant. Dit is het kwadrant van Contractie, wat betekent dat elke genoemde branche met een krimp in de omzet te maken heeft en dat de omzetontwikkeling zich onder trend bevindt. Direct valt op dat de branche fastfood binnen dit kwadrant een relatief gunstigere positie heeft ten opzichte van de overige drie horecabranches. Dit komt doordat de cyclus van fastfood in de laatste vier kwartalen een vlakker verloop kent dan de cycli van hotels, restaurants en cafés. Ofwel, de dalen en de pieken in deze periode bij fastfood zijn relatief minder diep en hoog dan die van hotels, restaurants en cafés. De horeca als geheel is hard geraakt door vraaguitval. De oorzaak van deze vraaguitval is het lage consumentenvertrouwen in de economie waardoor de bestedingen van consumenten (zowel zakelijke als particuliere) sterk zijn teruggelopen. Hotels worden relatief gezien het hardst getroffen. Vooral het hogere segment hotels heeft last van vraaguitval door het wegblijven van de zakelijke gast. Ook bij cafés is de vraaguitval hoog door onder meer het rookbeleid, waardoor relatief meer gasten wegblijven. De omzet bij hotels en cafés nam in het tweede kwartaal van 2009 met resp. 10,4 en 9,0% af ten opzichte van een jaar eerder. Bij restaurants daalde de omzet in dezelfde periode met 3,0%, terwijl bij fastfood de omzet nagenoeg gelijk bleef (+0,1%). Ondanks dat horeca-ondernemers positief gestemd zijn over het derde kwartaal van 2009, verwachten wij niet dat de sector nog dit jaar uit zijn benarde positie zal komen. Wel zijn wij van mening dat de horeca voor het einde van het jaar

Casper Burgering + 31 20 3 832 693

door zijn dieptepunt zal gaan en dat de positie in matrix licht verbetert. Sterke fundamenten ontbreken echter om herstel nog dit jaar te verwachten.

10


In dubbele greep van recessie en overcapaciteit

Transport en Logistiek

De laatste beschikbare omzetcijfers van de sector Transport en Logistiek illustreren de

cyclus*

abrupte omzetdaling vanaf het derde kwartaal van 2008. Voorafgegaan door een periode van bovengemiddelde groei van bijna vier jaar, dook de omzet van de sector diep onder de lange termijn trend. Deze als vroegcyclisch beschouwde sector, is als

trend

een van de eersten geraakt door de financiële crisis en de daaropvolgende recessie. De impact van de economische ontwikkelingen op de transportsector is niet alleen snel maar ook sterk. Hierdoor is deze sector ook in vergelijking met andere sectoren relatief hard geraakt. Omdat de investeringscyclus in de sector achterloopt op de conjunctuur, brak de periode van krimpende volumes tegelijk aan met een grootschalige uitbreiding

03

04

05

06

07


08

09

van capaciteit in alle branches met een instorting van tarieven als gevolg.

Sectorscope – Transport en Logistiek

De bodem is in zicht, geen herstel voor 2011 Alle geplotte branches van deze sector zitten in het kwadrant Contractie door hun omzetontwikkeling die zich onder de lange termijn gemiddelde bevindt. Dit is het sterkst merkbaar in het Luchtvervoer. Door de aard van de vervoerde goederen (vooral dure consumptie- en hoogwaardige productiegoederen) en relatief hoge tarieven was luchtvervoer als eerste geraakt en heeft dan ook het meeste te lijden van de recessie. De omzet is naar onze schatting in de eerste helft van 2009 met een kwart gedaald. Zeevaart neemt, een omzetdaling van 15% ten spijt, de relatief gunstigste positie binnen de sector in. Dit kan deels verklaard worden door de looptijd van contracten in deze branche waardoor de omzetdaling pas later is ingezet vergeleken met de andere branches. Anderzijds wijkt deze daling door de lagere lange termijn groeitrend in de zeevaart minder af van de trend. Nederlandse reders zijn ook vooral actief in deelmarkten die relatief minder zijn geraakt. Binnenvaart, Wegvervoer en Dienstverlening (incl. logistieke dienstverlening, op- en overslag) bevinden zich dicht bij elkaar. Alle drie de branches kampen met overcapaciteit en lage tarieven. Er zijn echter deelmarkten (e.g. vloeibare bulk, levensmiddelen en landbouwproducten) waar de omzet minder hard terugloopt. Er zijn tekenen dat de vrachtenmarkten in het derde kwartaal van 2009 licht aantrekken, maar dit is grotendeels veroorzaakt door seizoensinvloeden en het aanvullen van voorraden. De houdbaarheid van dit effect is hierdoor twijfelachtig. ABN AMRO verwacht echter dat in de rest van 2009 de daling afvlakt en de sector het dieptepunt van de cyclus nadert. In 2010 zal de omzet stabiliseren, het herstel zal nog

Valentina Iván + 31 20 3 434 679

wat langer op zich laten wachten.

11


Slechte marktomstandigheden leiden tot omzetverlies

Zakelijke dienstverlening

Door de economische teruggang kampen sommige branches in de dienstensector met fors omzetverlies, terwijl de branches die relatief conjunctuur ongevoelig zijn positieve

cyclus*

omzetcijfers realiseerden. Tot het derde kwartaal van 2008 zat de sector twee jaar lang boven zijn normale trend, waarbij de piek in het tweede kwartaal van 2008 werd bereikt. Daarna is het groeitempo van de omzet sterk gaan afzwakken. Hierdoor is de sector in

trend

het eerste kwartaal van 2009 ver onder zijn eigen trend beland. Door de scherpe vraaguitval is het groeitempo sectorbreed geraakt, maar vooral uitzendbureaus, reclamebureaus en reisondernemingen kregen het zwaar te verduren. Desondanks blijft de zakelijke dienstverlening een sector met relatief gunstige vooruitzichten. Het aanpassingsvermogen en de flexibiliteit van de sector is doorgaans hoog, waardoor veel

05

06

07

08

09

branches in staat zijn schokken op te vangen.


Sectorscope – Zakelijke dienstverlening

Malaise voor dienstensector nog niet voorbij De totale zakelijke dienstverlening en de vijf meest relevante branches zijn in de sectorscope grafisch weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de branches zich momenteel vooral in het kwadrant Contractie bevinden: de krimpfase (onder trend). Dit is vooral ten gevolge van de vraaguitval die het economische klimaat voor de zakelijke dienstverlening heeft verslechterd. Van de vijf geplotte branches bevindt de uitzendbranche zich verder onder trend dan de overige vier branches, waarbij de accountancy relatief gunstig is gepositioneerd. De uitzendbranche heeft een vroegcyclisch karakter. Bij het verslechterende economisch klimaat wordt deze branche vrijwel direct met vraaguitval geconfronteerd. De rechtskundige dienstverlening presteert al drie kwartalen onder trend, terwijl managementadviesbranche en accountancy zich resp. twee en één kwartaal onder trend bevinden. De omzet van de zakelijke dienstverlening als geheel heeft in het tweede kwartaal van 2009 nog een bescheiden groei laten zien van 1,9%, maar in het tweede kwartaal is dit omgeslagen in een omzetverlies van 4,2%. Uit de CBSconjunctuurtest blijkt dat ondernemers in de zakelijke dienstverlening nog niet het volledige vertrouwen hebben in een snel herstel. Vooral op het gebied van werkgelegenheid in de sector zijn de ondernemers pessimistisch. Wel zijn er signalen dat de sector zijn dieptepunt nadert. De JPMorgan Global Services PMI toont aan dat de sector voor het eerst sinds mei 2008 weer stabiliseerde en dat de bedrijvigheid sterker is toegenomen. Ook uitzendbureaus beginnen langzaam uit hun benarde positie te komen. Per maand krimpt deze branche nog wel, maar het tempo vermindert. Wij verwachten dat de positie van de dienstensector aan het einde van dit jaar verbeterd zal zijn t.o.v. zijn huidige

Casper Burgering + 31 20 3 832 693

positie. Wij vinden het echter te vroeg voor de sector om dit jaar nog van herstel te spreken. 12


Appendix:

Methodologie

De sectorscope is gebaseerd op dezelfde “business cycle tracer” methodiek als de conjunctuurklok van het CBS. Sector Research gebruikt de methodiek om voor elke sector of branche de cyclus te bepalen en al deze cycli tegen elkaar af te zetten. Hieronder zullen kort de stappen worden besproken die worden gevolgd om tot de sectorscope grafieken te komen. 1. Sectoren en branches worden met elkaar vergeleken op basis van geïndexeerde omzet. Er wordt gebruik gemaakt van maand- of kwartaalcijfers, maar maandcijfers genieten de voorkeur. De gehele historie van een datareeks wordt gebruikt bij bepaling van de conjunctuurcyclus van een sector of een branche. 160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet

2. De geïndexeerde omzetreeksen worden gecorrigeerd voor seizoensinvloeden met behulp van een door het US Census Bureau ontwikkelde computerprogramma, genaamd X12 Arima, Dit programma is de standaard voor seizoenscorrectie.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet SA Omzet 3. Van de seizoengecorrigeerde omzetindex reeks wordt een gewogen gemiddelde berekend, om ruis uit de data te filteren. Hiervoor wordt de Henderson gewogen gemiddelde gebruikt. Voor maandcijfers wordt een gewogen gemiddelde over 23 perioden gebruikt en 7 perioden voor kwartaalcijfers.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Henderson trend cycle Omzet SA 4. Voor elke datareeks wordt een lange termijn trend berekend met behulp van een inflexibele Hodrick-Prescott filter. De Henderson gewogen gemiddelde dient hiervoor als input. De Hodrick Prescott filter heeft een parameter instelling (lambda) die de trend uitvlakt. 160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ho drick P resco tt trend

Henderso n trend cycle

13


5. Het verschil tussen de Henderson gewogen gemiddelde en de Hodrick Prescott trend geeft de cyclus van een sector of branche weer. In 2002 en 2008 bevond de onderstaande datareeks zich circa 8 indexpunten boven de lange termijn trend, en in 2004 ongeveer 8 punten onder de lange termijn trend.

10,0 7,5 5,0 2,5 0,0 -2,5 -5,0 -7,5 -10,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Cycle 6. De positie van elke sector of branche wordt berekend in de sectorscope door het verschil tussen het gewogen gemiddelde en de trend as y-coördinaat te nemen en de periode op periode (m-o-m of k-o-k) verandering in de cyclus als de x- coördinaat.

10 5 0 -1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

-5 -10

7. Hieronder is te zien welk kwadrant welke fase van de cyclus vertegenwoordigt. Door voor een matrix te kiezen zoals gedaan is in de sectorscope kunnen sectoren, maar ook branches overzichtelijk geplot en met elkaar vergeleken worden.

14

ABN AMRO SectorScope

Recommend Documents