ABN AMRO SectorScope

ABN AMRO SectorScope De positie van sectoren in hun cyclus

Maart 2011

ABN AMRO ziet herstel Nederlandse bedrijfsleven doorzetten in 2011 Wel zetten hoge grondstofprijzen druk op herstel en marges Dat geldt met name voor sectoren die op het binnenland zijn gericht

Maart 2011

ABN AMRO SectorScope

Inhoudsopgave

Inleiding

1

Voedingsmiddelenindustrie

3

Industrie

4

Bouw

5

Retail

6

Autohandel

7

Horeca

8

Transport en Logistiek

9

Zakelijke dienstverlening

10

Appendix

11

Colofon

13


Maart 2011

INLEIDING

Verder herstel in 2011 Verschillen tussen sectoren worden kleiner, maar blijven groot De Nederlandse economie is in 2010 volgens voorlopige cijfers van het CBS gegroeid met 1,7%. Deze groei was grotendeels exportgedreven. De export nam met bijna 11% toe, na een daling van bijna 8% in 2009. De groei van de wereldhandel en sterke vraag vanuit Duitsland hadden daarin een belangrijke bijdrage. De particuliere consumptie groeide maar mondjesmaat, de groei van de overheidsuitgaven namen aanzienlijk af, terwijl de investeringen nog met bijna 5% afnamen. Dit patroon is vrij klassiek voor het herstel van de (Nederlandse) economie. Export trekt vrijwel altijd de kar, dit keer wat meer dan anders geholpen door overheidsbestedingen. Bij dat klassieke patroon hoort dan wel dat de investeringen en particuliere consumptie volgen. De verwachtingen voor beide componenten zijn voor 2011 wel positief, maar niet bepaald uitbundig. De investeringen zullen naar verwachting met 2% toenemen, maar de groei van de particuliere consumptie zal de 1% nog niet halen. Daarmee nemen bedrijven en consumenten het stokje van de groei nog niet met heel veel enthousiasme over. En de overheidsuitgaven zullen in 2011 krimpen en daarmee een negatieve bijdrage leveren aan de groei. Over 2011 verwacht ABN AMRO een groei van de Nederlandse economie die vergelijkbaar is met die van vorig jaar. Pas in de loop van 2012 behaalt de economie in Nederland dan weer het niveau van voor de crisis. Zonder er in detail op in te gaan zijn de onzekerheden rondom deze verwachting groter dan normaal in verband met de geopolitieke onrust in het Midden-Oosten en de onevenwichtigheden in de wereldeconomie.

Export en internationale handel stimuleren industrie en transport

Macrodata 2009

BBP

Investeringen Overheidsbestedingen Export Werkloosheid Particuliere consumptie

2010

2011

1,7

-3,9

1,7

-12,7

-4,9

2,0

4,0

0,9

-0,3

-7,9

10,9

6,2

4,8

5,5

5,0

-2,5

0,4

0,8

Consumentenprijzen (CPI)

1,2

1,2

2,0

Lonen

3,0

1,0

1,5

Bron: ABN AMRO Economisch Bureau

De genoemde ontwikkelingen laten duidelijke sporen na in diverse sectoren, maar kunnen natuurlijk maar een deel van het verhaal verklaren. De sterke groei van de export komt met name de industrie ten goede, die in 2010 een omzettoename van 14% boekte na een krimp van meer dan 20% in 2009. Uitschieter in positieve zin is de chemie (+28%), in negatieve zin is dat de bouwmaterialenindustrie die vanwege de malaise in de bouw en op de woningmarkt de omzet in 2010 met dubbele cijfers zag krimpen. Ook de voedings- en genotmiddelenindustrie profiteerde van het aantrekken van een aantal exportmarkten, waarbij de lagere koers van de euro ook een handje hielp. Bij de groei van deze sector is ook een duidelijk prijseffect op de omzet aanwezig, veroorzaakt door het doorberekenen van hogere prijzen van agrarische grondstoffen. In het kielzog van een sterk groeiende wereldhandel en toenemende export wist ook de transportsector in 2010 de omslag naar groei te realiseren. Deze was met een toename van 2% echter relatief beperkt van omvang. Dit komt omdat het in de sector met de groei niet bepaald gelijk verdeeld is. Tegenover de sterke groei van internationaal transport als bijvoorbeeld luchtvaart staat de (nog) slechts matige groei van meer op het binnenland gerichte sectoren als wegvervoer.

Op binnenland gerichte sectoren hebben meer moeite met vinden herstel De op het binnenland gerichte sectoren hebben meer moeite om de weg naar groei te vinden. De horeca (-1% in 2010) en de retail (0%) hebben last van de geringe bereidheid tot het doen van uitgaven door de consument. Met name in de op wonen gerelateerde branches (meubelen, keukens) gaat het nog niet best. In één sector heeft de consument het geld wel laten rollen. Gestimuleerd door fiscale maatregelen voor zuinige auto’s wist de autohandel een omzettoename van 7% te noteren, vooral gedreven door verkoop van nieuwe personenauto’s. In de loop van 2010 lijken ook de zakelijke uitgaven wat aan te trekken, wat o.a. tot uiting komt in de toename van het aantal leaseregistraties. De zakelijke dienstverlening lijkt in het vierde kwartaal een duidelijke sprong naar verder herstel te hebben genomen. Wel moeten alle op de overheid gerichte bedrijvigheid rekening houden met de effecten van bezuinigingen. 1


Maart 2011

Ontwikkelingen in de Bouw zorgelijk Fiscale maatregelen (tijdelijke BTW-verlaging) hebben wel impulsen gegeven aan onderdelen binnen de Bouw, maar per saldo is de omzet in de Bouw gekrompen met 9%, het tweede jaar van krimp op rij. Eén van de grote problemen is dat de woningmarkt behoorlijk op slot zit, waarbij het voor starters ook nog een steeds moeilijker wordt om de koopwoningmarkt te betreden. Hierdoor word de doorstroming beperkt, wat ook een sterk negatief effect heeft op nieuwbouw. De kantorenmarkt lijkt in 2011 ook nog niet te herstellen, waardoor het aantal nieuwbouwprojecten ook daar beperkt zal zijn. De problemen in de Bouw zijn voor een belangrijk deel structureel.

Sectorscope maart 2011*

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research * op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers

Omzetontwikkeling 2010 en 2011* 2010

2011

4%

5%

Industrie

14%

6%

Bouw

-9%

-1%

Retail

0%

1,5%

Voedingsmiddelenindustrie

Autohandel

7%

5%

-1%

2%

Transport en Logistiek

2%

3%


2%

5%

Horeca

*verwachting Bron: ABN AMRO Sector Research

Hogere grondstofkosten hebben mogelijk negatief effect op de marges De verschillen in groei tussen sectoren zullen naar verwachting in 2011 verminderen. Niettemin blijven de verschillen (ook in historisch perspectief) groot. Verschil tussen internationaal en nationaal opereren is opnieuw een belangrijke scheidslijn voor de groeiprognoses. Krimp zal er naar verwachting alleen zijn in de bouw; de sterkste groei zal in de (exporterende) industrie worden gerealiseerd. Over een breed front zijn de kosten van grondstoffen sterk gestegen. Prijzen van edelmetalen (vlucht van beleggers), industriële metalen (sterke vraag vanwege forse groei in Azië) maar ook agrarische grondstoffen (slechte oogsten, sterke vraag) zijn tot recordhoogten gestegen. De hoogte van de olieprijzen die mede door de situatie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika boven de USD 100 per barrel uitkomen, maken het plaatje compleet. Dit zal naar onze mening niet leiden tot een structureel hogere inflatie (hoewel deze wel oploopt), maar zal in 2011 wel duidelijk hogere inkoopkosten betekenen voor ondernemers in de meeste sectoren. Bij de genoemde omzetprognoses moet dan ook met deze prijsmutaties rekening worden gehouden; met name bij de voedingsmiddelenindustrie en de industrie is de prijscomponent in de omzetgroei fors. Maar ook de sector transport en logistiek heeft daarmee te maken vanwege de gestegen prijzen van energie en het feit dat brandstof een belangrijke kostenpost is. Niet ieder bedrijf zal deze kosten volledig kunnen doorberekenen in de prijzen van de producten, afhankelijk van de relatieve machtsverhoudingen in de waardeketen en financiële situatie van de afnemer. Hier lijken bedrijven die opereren op sterker groeiende internationale markten (exporterende industrie, internationaal transport, handel) meer ruimte te hebben dan bedrijven die opereren op de trager groeiende binnenlandse markt. Deze laatste categorie zal dan niet kunnen ontkomen aan een verkrapping van de marges. 2


Maart 2011

VOEDINGSMIDDELENINDUSTRIE

Omzet voedingsmiddelenindustrie expandeert

Omzetontwikkeling per kwartaal (j-o-j) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% 2010Q3

2010Q1

2009Q3

2009Q1

2008Q3

2008Q1

2007Q3

2007Q1

Bron: CBS

Sectorscope voedingsmiddelenindustrie*

De omzet van de voedingsmiddelenindustrie is in 2010 weer toegenomen na een daling in het jaar ervoor. De omzetstijging wordt gedragen door de aantrekkende export en door prijsstijgingen van veel producten. De export naar Duitsland profiteert van de gunstige economische ontwikkelingen in dit land. De export naar landen buiten de eurozone heeft in 2010 een positieve impuls gekregen van de zwakkere euro, met name ten opzichte van het pond, de roebel en de zloty. In de tweede helft van 2010 zijn de prijzen van veel agrarische grondstoffen op de wereldmarkt sterk gestegen. De oorzaak hiervan ligt voor een belangrijk deel in de minder gunstige weersomstandigheden waardoor de productie op een lager niveau uitkwam. Daarnaast is de vraag in de wereld toegenomen zowel door een stijging van de wereldbevolking als door een grotere vraag voor de productie van biobrandstoffen. De voedingsmiddelenindustrie kan de hogere grondstofkosten slechts beperkt en vertraagd doorvoeren. In de laatste maand van 2010 werd de omzet negatief beïnvloed door winterse weersomstandigheden in WestEuropa waarvan het transport veel hinder ondervond.

Zuivelexport aanjager omzetgroei dierlijke producten De voedingsmiddelenindustrie is in het vierde kwartaal van 2010 in de expansiefase van de SectorScope terecht gekomen. De gunstige ontwikkeling van de omzetgroei wordt vooral gedragen door de verwerkende industrie van dierlijke producten. De export van zuivelproducten heeft zich in 2010 goed ontwikkeld, vooral in het derde kwartaal van 2010 lag de export op een beduidend hoger niveau. Er werd meer kaas, boter en mager melkpoeder geëxporteerd. Wereldwijd is de vraag vanuit Azië (China en India) en vanuit Rusland groot, maar ook binnen de EU waren de afzetmogelijkheden gunstig. De export van vlees en vleesproducten is in 2010 niet gestegen. Duitsland nam in de tweede helft van 2010 beduidend minder varkensvlees af doordat de binnenlandse productie in dit land sterk is gestegen. De baconexport naar het Verenigd Koninkrijk is in 2010 licht toegenomen. De drankenindustrie is in deze gunstige ontwikkeling achtergebleven mede door de tegenvallende export.

* op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Verdere stijging omzet in 2011 door voedselcrisis Omzetontwikkeling 2010 en 2011* 2010 VOEDINGSMIDDELENINDUSTRIE

2011

Vlees en zuivel

Dranken

Overige voedingsmiddelen

0% 2% 4% 6% 8% 10% 12%

* verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

De omzet in de voedingsmiddelenindustrie zal in 2011 verder toenemen. Enerzijds zal de voedselcrisis met sterke prijsstijgingen vooral in het eerste halfjaar een bijdrage leveren. Anderzijds zullen economische ontwikkelingen in een aantal exportlanden een positieve impuls aan de omzet geven. In de dierlijke sector zal het aantal slachtingen een beperkte toename laten zien, maar zal de gemiddelde prijs op een hoger niveau uitkomen. Begin 2011 ondervindt de export naar Duitsland veel hinder van de dioxinecrisis in dit land. In de zuivelsector zal de melkproductie beperkt groeien. De consumptie zal daarentegen verder groeien door aantrekkende economieën in Azië. Naar verwachting zal de drankensector in 2011 een beperkte groei behalen uit de economische ontwikkelingen. Bedacht moet worden dat deze sector in 2010 heeft geprofiteerd van het mooie zomerweer. De producenten van overige voedingsmiddelen kunnen hun voordeel behalen uit de sterke exportvraag uit enkele Oost-Europese landen en enkele landen in de eurozone. De omzetstijging in de voedingsmiddelenindustrie zal niet groot genoeg zijn om de kostenstijging te compenseren waardoor de marges in 2011 onder druk zullen staan.

3


Maart 2011

INDUSTRIE

Omzet nog niet terug op pré-crisis niveau Van de industrie en enkele in het oog springende branches wordt hiernaast de omzetontwikkeling getoond. Na een forse daling in 2009 (-20,3%) nam de industrieomzet in 2010 met 14% toe, vooral gedragen door de export. Hiermee liep de omzet nog achter op het pré-crisis niveau. In de tweede helft van 2010 vertraagde de omzetgroei vanwege het wegvallen van voorraadeffecten en stimulansen vanuit de overheid. De transportmiddelenindustrie werd het hardst geraakt in 2009. Vooral de vraag naar bedrijfswagens viel weg door een investeringsstop bij afnemers. De branche behoorde wel tot de top omzetstijgers in 2010. Ook de chemische industrie moest een forse veer laten in 2009, maar realiseerde met bijna 28% de hoogste omzetgroei in 2010. Vanwege de positie vooraan in de waardeketen profiteerde deze branche in grote mate van de oplevende economie. Wel vertraagde de omzetgroei gedurende het tweede halfjaar. Terwijl de omzet van de meeste branches in 2010 verbeterde, bleef die van de bouwmaterialenindustrie afnemen als gevolg van de voortdurende bouwmalaise.

Omzetontwikkeling per kwartaal (j-o-j) 45% 30% 15% 0% -15% -30% -45% 07-I

08-I INDUSTRIE chemie

09-I

10-I bouwmaterialen transportmiddelen

Bron: CBS

Export draagt expansie

Sectorscope industrie*

Met de door export gedreven sterke omzetgroei in het laatste kwartaal van 2010 heeft de totale industrie zich vaster genesteld in het expansiekwadrant. De positie van de onderliggende branches verschilt nogal van elkaar. Zo is de omzet van de bouwmaterialenindustrie verder van zijn trend afgeraakt door de voortdurende daling van de bouwproductie. Ook de metaalproductenindustrie had last van de bouwmalaise. Daarentegen trok de omzet in de overige binnenlandse marktsegmenten zoals machinebouw en in de belangrijke Duitse exportmarkt aan. Uiteindelijk heeft de branche in het laatste kwartaal van 2010 toch de weg naar boven gevonden. De beste positie wordt ingenomen door de machine-industrie. Terwijl de binnenlandse vraag wordt beperkt door een tegenvallende capaciteitsbenutting bij de afnemers, heeft de branche sterk geprofiteerd van de toenemende vraag vanuit de opkomende markten. De grootste stap naar boven komt voor rekening van de transportmiddelenindustrie. Dit komt voor een belangrijk deel door het zeer sterke herstel van de vraag naar bedrijfswagens.

*op basis seizoensgecorrigeerde omzetcijfers Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Omzetgroei vertraagt Omzetontwikkeling 2010 en 2011*

2010 2011

INDUSTRIE meubels bouwmaterialen transportmiddelen machines metaalproducten rubber & kunststof chemie voedingsmiddelen -20%

-10%

0%

*Verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

10%

20%

30%

De omzet van de industrie zal zich verder herstellen in 2011, waarbij de export en stijgende grondstofprijzen als drijfkrachten zullen fungeren. De stijgende grondstofprijsstijgingen zullen de marges in diverse branches echter ook onder druk zetten. Behalve Duitsland bieden vooral de opkomende markten exportmogelijkheden. De omzetgroei zal wel in een trager tempo verlopen omdat stimuleringsmaatregelen van de overheid en voorraadeffecten praktisch geen rol meer zullen spelen. In 2011 zal de chemische industrie wederom het voortouw nemen, waarbij de omzetgroei voor een groot deel door prijsstijgingen zal worden bepaald. Omdat de bouwproductie in 2011 verder zal afkalven, zal de bouwmaterialenindustrie de omzet verder zien afnemen, zij het in een gematigder tempo. In hetzelfde jaar zal de weer een omzetgroei metaalproductenindustrie eindelijk realiseren, daarbij profiterend van de toenemende bedrijvigheid in Duitsland en een minder afwachtende houding van klanten. De omzet van de meubelindustrie zal een kleine verbetering in 2011 laten zien vanwege een verwachte toename van de consumptieve bestedingen in Nederland. 4


Maart 2011

BOUW

Omzetdaling in de bouw neemt verder af

Omzetontwikkeling per kwartaal (j-o-j)

20% 10% 0% -10% -20% -30% jan-07

jan-08

BOUW

B&U

jan-09

jan-10

GWW

Installatie

Bron: CBS

Sectorscope bouw

De omzet in de bouw daalde in het vierde kwartaal van 2010 voor het zevende kwartaal op rij met 5,0% j-o-j. In de grafiek met de omzetontwikkeling van de bouw en de onderliggende branches valt een aantal dingen op. De installatiebranche volgde aanvankelijk de omzetontwikkeling van de burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U). Echter, in het eerste kwartaal van 2010 nam de omzetdaling van de installatiebranche af terwijl de omzetdaling in de utiliteitsbouw in dat kwartaal sterk toenam. Sindsdien doet de installatiebranche het relatief veel beter dan de B&U. De installatiebranche heeft in 2010 geprofiteerd van het aantrekken van de verbouw en onderhoudsmarkt. Consumenten zijn als gevolg van de problemen op de woningmarkt meer gaan investeren in hun eigen woning. De tijdelijke verlaging van het BTW-tarief op onderhoud en verbouw heeft dit extra gestimuleerd. In tegenstelling tot de B&U en de installatiebranche leek de grond-, weg- en waterbouw (GWW) lange tijd ongevoelig voor de crisis door de stimuleringsmaatregelen die de overheid in reactie op de crisis had getroffen. In het eerste kwartaal van 2010 kwam hier echter verandering en daalde de omzet met 15,5% j-o-j. Dit was het gevolg het einde van het effect van stimuleringsmaatregelen, de sterke terugval van de bouwactiviteiten in de B&U en het slechte winterweer. In 2010 daalde de omzet in de GWW met 7,4%.

Nog geen herstel in zicht De bouw bevond zich in het vierde kwartaal van 2010 nog altijd in de contractiefase. De positie van de bouw en haar onderliggende branches verslechterde ten opzichte van het voorgaande kwartaal door de slechte weeromstandigheden waardoor er minder gewerkt kon worden. Terwijl de overige sectoren zich al enkele kwartalen in de herstel- of zelfs expansiefase bevinden, blijft de bouw in de contractiefase. De orderportefeuille van de bouw is al zeven kwartalen nagenoeg stabiel op een laag niveau. Ook de ontwikkeling van de bouwvergunningen laat nog geen opwaartse lijn zien. Omdat de ontwikkeling van de orderportefeuille en de bouwvergunningen voorlopende indicatoren zijn voor de ontwikkeling van de omzet, is er nog geen herstel in zicht.

* Op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Omzetontwikkeling 2010 en 2011*

2010 BOUW

2011

B&U

GWW

Installatie

-15%

-10%

-5%

* Verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

0%

5%

Vooruitzichten 2011 In 2011 zal de omzet in de bouw voor het derde jaar op rij krimpen. ABN AMRO verwacht dat de totale omzet met 1% krimpt als gevolg van het uitblijven van herstel in de B&U en GWW. Consumenten blijven in 2011 terughoudend in de aanschaf van nieuwbouwwoningen door de aanscherping van de hypotheeknormen. Vooral starters worden getroffen waardoor zij nog moeilijker een geschikte woning kunnen vinden. Dit belemmert de doorstroming op de woningmarkt en daarmee de nieuwbouwproductie van woningen. Nieuwbouwproductie in de utiliteitsbouw zal ook in 2011 afnemen doordat bedrijven weinig blijven investeren in nieuwe bedrijfspanden. Doordat de nieuwbouw in de B&U achterblijft, zal de omzet in de GWW in 2011 eveneens dalen. In 2011 daalt de omzet in zowel de B&U als de GWW met 2%. De installatiebranche profiteert tegelijkertijd van de toegenomen investeringen in verbouw en onderhoud aan woningen waardoor de omzet met 2% toeneemt.

5


Maart 2011

RETAIL

Omzetgroei zet door in vierde kwartaal


In het derde kwartaal was er na anderhalf jaar omzetkrimp weer een omzetgroei in de detailhandel. De omzetgroei heeft zich in het vierde kwartaal voortgezet met 0,6%. De groei in het vierde kwartaal is wel afgezwakt ten opzichte van het derde kwartaal. Dit wijst nog niet op een duidelijk herstel van de detailhandel. De omzetgroei in het vierde kwartaal is toe te schrijven aan een prijs- en volumestijging. De prijsstijging leverde de belangrijkste bijdrage aan de omzetgroei, hoewel deze, net als in het derde kwartaal, nog dicht bij de nullijn blijft. De volumestijging is afgezwakt ten opzichte van het derde kwartaal. Met 0,1% groei levert de volumegroei een beperkte bijdrage aan de omzetgroei in het vierde kwartaal. Doordat tijdens de recessie de detailhandel met sterke volumedalingen te maken had, zijn de volumes eind 2010 nog niet op het niveau van voor de crisis.

4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4% -5% -6% 2008

2009

Omzet

2010

Prijs

Meeste branches terug in contractie

Volume

De omzetgroei van de detailhandel zwakte af in het vierde kwartaal ten opzichte van het derde kwartaal. De consument hield in het vierde kwartaal de hand nog op de knip, waardoor het herstel van het derde kwartaal nog niet kon doorzetten. Ook de elektronicabranche heeft de omzetgroei van het derde kwartaal niet kunnen continueren. In het vierde kwartaal daalde de omzet zelfs, wat volledig toe te schrijven is aan de prijsdaling van 3,9% j-o-j in de branche. De volumes in de elektronicabranche stegen voor het derde kwartaal op rij. Supermarkten laten in tegenstelling tot veel andere branches in de detailhandel wel omzetgroei zien in het vierde kwartaal. Zij blijven hiermee echter nog steeds onder hun lange termijn groeitrend. Met een gemiddelde omzetdaling van 6% j-o-j heeft de doe-het-zelf branche het de afgelopen twee jaar zwaar te verduren gehad. Het vierde kwartaal bleef de omzetdaling beperkt tot 0,5%. De woonwinkels laten een tegengesteld beeld zien. Mede door de toenemende concurrentie van doe-het-zelf zaken en het lage aantal woningtransacties zagen de woonwinkels de omzet afnemen met 4,5% j-o-j in het vierde kwartaal. De omzetdaling was groter dan in het voorgaande kwartaal. Al met al neemt deze branche de slechtste positie in.

Bron: CBS Sectorscope Retail*

* op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research Omzetontwikkeling 2010 en 2011*

2010 2011

DETA ILHA NDEL

DHZ Consumentenelektronica Supermarkten

Woonw inkels Kleding -6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

* verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research Voor meer informatie over de Retail, zie de Sectormonitor Retail

Meer ruimte voor groei in 2011 Na een lastig jaar in 2009 heeft 2010 een lichte omzetgroei gebracht voor een aantal branches in de detailhandel. Woonwinkels en doe-het-zelf zaken lieten in 2010 nog een forse omzetdaling van respectievelijk 4,9 % en 4,1% zien. Mede door het lage aantal woningtransacties hebben de woonbranches de recessie nog niet van zich af weten te schudden. In 2011 zal de licht stijgende werkgelegenheid een positief effect kunnen hebben op de consumentenbestedingen. De overheidsbezuinigingen en de koopkrachtdaling zullen daarentegen negatief effect hebben op de uitgaven van consumenten. Al met al verwacht ABN AMRO dat de consumentenbestedingen licht zullen toenemen in 2011. De detailhandel zal hiervan profiteren. Voor de totale detailhandel zal de omzetgroei rond de 1-2% liggen. Supermarkten en kledingzaken zullen een bovengemiddelde omzetgroei laten zien. Deze groei wordt voornamelijk gedreven door een prijsstijging als gevolg van hogere grondstofprijzen. Doe-het-zelf zaken en woonwinkels zullen in 2011 na drie jaren van omzetdaling een kleine plus noteren. Doordat het aantal woningtransacties nog laag blijft in 2011, zijn er geringe mogelijkheden voor een substantiële groei. 6


Maart 2011

AUTOHANDEL

Explosieve groei A-labelverkopen remt omzetgroei Na de omzetdalingen in 2008 en 2009 met respectievelijk 5,2 en 17,6%, heeft de autohandel in 2010 een behoorlijk herstel laten zien met een groei van circa 7%. Het sterke herstel van de verkoop van nieuwe personenauto’s was de generator achter dit omzetherstel. De verkopen stegen met maar liefst 25% ten opzichte van 2009. Dat dit resulteerde in een omzetstijging van slechts 7% heeft meerdere oorzaken. Door de fiscale stimuleringsmaatregelen van de overheid is de consument steeds meer gaan kiezen voor kleinere en dus goedkopere auto’s. De gemiddelde aanschafprijs van nieuwe auto’s is de afgelopen 2 jaar met meer dan 10% gedaald. Dit vertaalt zich in een lagere omzetgroei. Daarnaast speelt mee dat de autohandel slechts een deel van de omzet genereert uit de vekoop van nieuwe personenauto’s. Zo is de omzet in de onderhouds- en reparatiebranche gestabiliseerd en heeft de handel in vrachtwagens en aanhangers diep rode cijfers geschreven in 2010.


15%

*

10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% 2008 * verwachting Bron: CBS

2009

2010

Onderhoud en reparatie blijven achter

Sectorscope autohandel*

Sinds de vorige SectorScope van december 2010 is er aan de relatieve posities van de beschouwde branches weinig veranderd. Absoluut zijn de posities van de branches in het expansie kwadrant verder verbeterd. De sterk gestegen autoverkopen hebben deze branches verder boven de eigen trendlijn doen uitkomen. Vooral de auto-importeurs hebben geprofiteerd van een meer dan 25% hogere omzet in het vierde kwartaal van 2011. De onderhoud en reparatie branche is nauwelijks van zijn plaats gekomen in het kwadrant contractie. De branche zit in moeilijk vaarwater. De concurrentie is hevig en door meerdere oorzaken komen auto’s steeds minder in de garage voor onderhoud en reparatie. Dit structurele probleem zal er toe leiden dat de branche moeilijke jaren tegemoet gaat. * op basis van seizoensgecorrigeerde omzetcijfers

ABN AMRO verwacht 10% hogere verkopen in 2011.

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Het sterke herstel van de nieuwverkopen met 24,6% in 2010, zal naar de verwachting van ABN AMRO een vervolg krijgen met een verdere stijging van 10% in 2011. Absoluut komt dit neer op 530.000 nieuw te verkopen personenauto’s. In ons scenario zullen daarbij de verkopen aan particulieren licht stijgen en zal de substantiële groei komen van volumegroei op de zakelijke markt. De zakelijke markt heeft eind 2010 de omslag gemaakt naar herstel. Uit de verkoopcijfers van begin 2011 is reeds voorzichtig af te leiden dat het herstel daadwerkelijk daar is. Voor de omzetontwikkeling in de autoretail is dit goed nieuws. Auto’s op de zakelijke markt worden tegen een hogere prijs met meer marge afgezet. Voor de autoretail verwachten wij een omzetstijging van 5%, die gerealiseerd zal worden in het verkoopkanaal. Op de aftersalesmarkt is sprake van hevige concurrentie. Het consolideren van de omzet zal in dit segment alle aandacht vergen. Extra omzet genereren zal moeilijk zijn. Nog meer zal de onderhoud en reparatie branche met dit probleem worden geconfronteerd. Wij verwachten voor deze branche een lichte daling van de omzet in 2011. Naast de concurrentie spelen ook de verjonging van het occasionpark, de langere gerantieregelingen op nieuwverkopen en de langere onderhoudsintervallen een rol bij de negatieve omzetontwikkeling in 2011. De autoimporteurs zullen profiteren van de 10% stijging van de nieuwverkopen. Hun omzet is nagenoeg uitsluitend nieuwverkopen gerelateerd. Een omzetgroei van circa 7% zal het resultaat zijn.

Omzetontwikkeling 2010* en 2011* 2010 2011

AUTOHANDEL Auto-importeurs Autoretail Onderhoud & reparatie Nieuw verkopen (volume) -5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

* verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research Voor meer informatie over deze sector, zie de Sectorupdate Autoretail

7


Maart 2011

HORECA

Horeca eindelijk duidelijk in de plus De horeca heeft lang moeten wachten op een significant herstel. In het derde kwartaal noteerde het CBS voor het eerst sinds 8 kwartalen van krimp een voorzichtig plusje. Uit de cijfers van het vierde kwartaal blijkt dat het herstel zich versterkt heeft voortgezet, met een toename van de omzet van bijna 4% (j-o-j). Voor het eerst hadden alle horeca-branches een hogere omzet dan in het zelfde kwartaal een jaar eerder. De toegenomen omzet kwam ongeveer voor de helft van een toename van de volumes, de andere helft werd door prijsstijgingen bewerkstelligd. Ook gedurende de crisis hebben de meeste horecaondernemers hun prijzen met een beduidend hoger percentage dan de inflatie verhoogd. Alleen hoteliers hebben om de bezetting van de kamers te stimuleren, de prijzen niet verhoogd of zelfs (tijdelijk) verlaagd. Naar branche gekeken kwam de grootste bijdrage van de omzettoename voor rekening van hotels, die met een omzettoename van meer dan 9% de groei van het vorige kwartaal bijna wisten te verdubbelen. Daarmee wisten hotels voor het derde kwartaal op rij positieve cijfers te boeken. Hoewel het herstel zich duidelijk aftekent, zullen de meeste ondernemers in de sector over heel 2010 nog maar met weinig vreugde terugkijken: de omzet in de gehele sector nam nog met bijna 1% af.

Omzetontwikkeling per kwartaal (j-o-j) 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6% -8% -10% 2007

2008

Omzet

2009

Prijs

2010 Volume

Bron: CBS

Sectorscope horeca*

Omzet restaurants blijft achter Na tien kwartalen wisten ook restaurants weer een toename van de omzet re realiseren, wat overigens volledig op het conto van prijsverhogingen kan worden geschreven. Het volume nam met nog bijna een half procent af ten opzichte van het vierde kwartaal in 2009. Al met al ligt de omzet zo’n 15-20% onder de omzet die in de kwartalen voor de crisis werd gerealiseerd. Ook café’s en fastservice-restaurants zagen de volumes nog wat teruglopen in het vierde kwartaal. Vanwege prijsverhogingen die tegen de 3% lagen, konden café’s toch een omzettoename van 2% boeken. Bij fastservice-restaurants waren de prijsverhogingen (2%) en omzettoename (1,4%) wat bescheidener. Het vermoeden bestaat dat de prijsverhogingen in de horeca een herstel in volume hebben vertraagd, vooral bij restaurants.


Horeca moet zich niet uit de markt prijzen

Omzetontwikkeling 2010 en 2011* 2010 HORECA

2011

Fastservice Café's Restaurants Hotels -6%

-4%

-2%

0% %-groei j.o.j.

*verwachting Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

2%

4%

In 2011 zullen de meeste ondernemers in de horeca naar verwachting een punt kunnen zetten achter de moeilijke jaren. Maar echt ‘vette jaren’ lijken nog niet in het verschiet te liggen. Positief is dat de werkgelegenheid wat toe zal gaan nemen. Maar daar staat tegenover dat de koopkracht van de consument wel onder druk staat. Er valt meer te verwachten van de zakelijke markt, met name voor hotels en restaurants van belang. Het aantrekken van de zakelijke markt is in andere sectoren al te zien en zal naar verwachting in 2011 in versterkte mate doorzetten. Hier kan de horeca van profiteren. In 2011 zullen ook ondernemers in de horeca met een verhoging van de inkoopkosten te maken krijgen als gevolg de hoge prijzen van agrarische grondstoffen. Om geen negatief effect op de marges te hebben zouden deze kosten moeten worden doorberekend in de prijzen van producten en diensten. Maar horeca-ondernemers moeten er voor waken zichzelf niet uit de markt te prijzen. Zeker gezien het gevoerde prijsbeleid van de afgelopen jaren.

8


Maart 2011

Omzetgroei transportsector zal licht versnellen in 2011

TRANSPORT & LOGISTIEK

Omzetontwikkeling transportbedrijven

groei (j-o-j)

10% 5% 0% -5% -10% -15% 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4* 1 2 3 4

2007

2008

2009

2010

2011*

Tarieven

Omzet

Bron: CBS, * verwachting ABN AMRO Sector Research

Het dramatische recessiejaar 2009 werpt een lange schaduw vooruit in de transportsector. Naar het zich laat aanzien is niet alleen 2010, maar zal ook 2011 nog een overgangsjaar zijn. Heeft vorig jaar de sector de recessie achter zich gelaten met hernieuwde omzetgroei, dit jaar vindt nog geen sterk vervolg plaats op het herstel. Na een sterk derde kwartaal (4,6%), loop de groei van omzet en tarieven terug in het vierde kwartaal. Het slechte winterweer in Europa in de maand december heeft de transportsector omzetgroei gekost. Voor 2011 zijn de verwachtingen van ABN AMRO weliswaar gematigd positief, maar niet hooggespannen. De omzetgroei in de gehele transportsector versnelt enigszins van 2% in 2010 naar circa 3% in 2011. Met volumes die slechts beperkt toenemen, zal herstel van de tarieven aan de omzetgroei moeten bijdragen. Hier en daar bestaat er in bepaalde segmenten van de markt ook nog overcapaciteit, vooral in de binnenvaart. Belangrijker is dat bij een relatief lage omzetgroei, het resultaat bij veel transportondernemingen onder druk blijft staan. De prijs van brandstoffen zal dit jaar gemiddeld hoger uitkomen dan in 2010 en ook andere kostenposten zoals salarissen stijgen mee met de toenemende inflatie. Daarnaast hebben veel bedrijven door de recessie nog te maken met een krappe financiële ruimte en dus een laag incasseringsvermogen.

Sectorscope Transport en Logistiek *

Transportbranches zakken weer wat terug


Gedurende het vorige jaar zijn de branches binnen de transportsector in de hertelfase terechtgekomen. En dit beeld is een enorme verbetering ten opzichte van begin 2010. Toen bevond nagenoeg de hele sector zich nog in contractie en alleen de luchtvaart liet herstel zien. Begin 2011 blijft de sector echter wel hangen in de herstelfase en bevinden slechts twee branches zich in de expansiefase: luchtvaart en opslag. De overige branches blijven in de herstelfase; de expediteurs zakken zelfs wat terug binnen deze fase door een lagere omzetgroei in het vierde kwartaal. Voor de hele transportsector is van een verdere opmars richting de expansiefase nog geen sprake. Door een weliswaar redelijk, maar geen sterk vierde kwartaal is dit duidelijk nog een stap te ver voor de sector. De belangrijke branches wegvervoer en binnenvaart laten hiervoor ook nog te weinig groei zien, zij blijven vrij stabiel in de herstelfase staan. Hoewel alle transportbranches de recessie hebben verlaten, presteren de meeste momenteel dus nog wel onder hun trend.

Vooruitzicht is gematigd positief voor alle modaliteiten Omzetontwikkeling 2010 en 2010* 2010

TRANSPORT

2011 w egvervoer luchtvaart expediteurs opslag zeevaart binnenvaart 0%

2%

4%

6%

8%

Bron: CBS, * verwachting ABN AMRO Sector Research

Voor meer informatie over deze sector, zie de Sectormonitor Transport en Logistiek

Normaliter volgt de transportsector een klassiek herstelpatroon, dat ook in grote lijnen voor de gehele economie van toepassing is: eerst herstelt de industrie via de export en vervolgens de consumptie in de detailhandel en op de woningmarkt. De transportsector moet het dus na een recessie in eerste instantie vooral hebben van extra vracht van industriebedrijven als verladers. En vervolgens trekken de verladers uit de detailhandel en de bouw de transportsector verder omhoog met hun vrachtorders. In het huidige economische klimaat heeft de eerste beweging in 2010 duidelijk plaatsgevonden. De groei van de Nederlandse en Duitse industrie heeft voor een herstel gezorgd bij vooral de zeevaart, luchtvracht en binnenvaart. De tweede beweging blijft in 2011 echter vooralsnog uit, omdat de detailhandel en de bouw nog niet echt zullen herstellen dit jaar. En dus zal 2011 opnieuw een overgangsjaar worden voor de transportsector. ABN AMRO verwacht dit jaar opnieuw een relatief gematigde omzetgroei van ongeveer 3%. Wel nemen de volumes en de tarieven in alle modaliteiten toe, al is de groei beperkt te noemen. Omdat het wegvervoer later uit de recessie is gekomen, boekt deze als enige modaliteit een hogere omzetgroei (2,5%) dan in 2010. In de zeevaart, luchtvaart, binnenvaart en bij de logistieke dienstverleners neemt de omzetgroei in 2011 juist wat af ten opzichte van vorig jaar. 9


Maart 2011

ZAKELIJKE DIENSTVERLENING

Groei van de omzet in dienstensector versnelt

Omzet-, afzet- en prijsontwikkeling zakelijke dienstverlening* 3%

8%

2%

4%

1%

0%

0%

-4%

-1%

-8%

-2% 2006-1 2006-2 2006-3 2006-4 2007-1 2007-2 2007-3 2007-4 2008-1 2008-2 2008-3 2008-4 2009-1 2009-2 2009-3 2009-4 2010-1 2010-2 2010-3 2010-4

12%

Omzet (l.as; %-groei, j.o.j.) Dienstenprijsindex (r.as; %-groei, j.o.j.) Afzet in dienstverlening (l.as; %-groei, j.o.j.)

* dienstenprijsontwikkeling 2010-4= raming ABN AMRO Bron: CBS, EIM

Ondernemers in de zakelijke dienstverlening in Nederland hebben in het vierde kwartaal van 2010 verdere omzetgroei gerealiseerd. De economische omstandigheden zijn verder verbeterd en het sentiment onder ondernemers is nog steeds gunstig. De behoefte naar zakelijke dienstverleners bij publieke instellingen is nog zwak, wat vooral te wijten is aan de bezuinigingen. De vraag naar externe adviseurs heeft hier onder te lijden en deze tendens zien we ook terug over geheel Europa. Ondanks deze bezuinigingen nam de vraag naar diensten in de Eurozone verder toe, en kon de Services PMI naar recordhoogte doorgroeien. Deze maandelijkse index signaleerde voor de zeventiende keer een expansie van dienstengerelateerde activiteiten in de Eurozone, mede dankzij de gunstige economische ontwikkelingen in vooral Duitsland en Frankrijk. Het sentiment is vrijwel door heel Europa verbeterd, alleen Italië blijft achter. Ook buiten Europa is het in de dienstensector voor de wind gegaan, met zowel groei in nieuwe orders als in werkgelegenheid. Maar ook de inputkosten groeiden verder, waardoor de druk op de marges toenam en de prijzen voor afnemers geleidelijk stegen.

Sectorscope zakelijke dienstverlening*

Zakelijke dienstverlening herstelt zich verder Het vierde kwartaal is doorgaans de periode waarin veel branches binnen de zakelijke dienstverlening de meeste omzet genereren. Dit geldt vooral voor de rechtskundige dienstverleners (advocaten, notarissen, deurwaarders), marktonderzoek- en managementadviesbureaus, schoonmaakbedrijven en reclamebedrijven. Accountantskantoren behalen de meeste omzet in het eerste kwartaal, door de toename in opdrachten rondom het opstellen van de jaarrekeningen. Bij beveiligingsbedrijven en uitzendbureaus is een dergelijk patroon in mindere mate aanwezig. Uitzendbureaus hebben een sterk herstel meegemaakt in 2010 en zijn inmiddels in de expansiefase terechtgekomen. Dit is ook het geval bij rechtskundige dienstverleners, waar de crisisadvisering plaats heeft gemaakt voor meer opdrachten in de financiële sfeer. De managementadviesbureaus blijven als enige nog in de contractiefase, aangezien de aanwas van het aantal opdrachten nog steeds tegenvalt.


Prognoses voor 2011 blijven onveranderd optimistisch

Omzetontwikkeling 2010 en 2011* 2010 2011

TOTAAL ZAKELIJKE DIENSTVERLENING Beveiliging en opsporing Uitzendbureaus Schoonmaakbedrijven Markt- en opinieonderzoek Reclamebureaus Managementadviesbureaus Accountantskantoren Rechtskundige diensten -12%

-8%

-4%

0%

* verwachting ABN AMRO Sector Research Bron: ABN AMRO Sector Research

4%

8%

12%

Mede dankzij het grote aanpassingsvermogen en de flexibiliteit van de dienstensector, zullen veel branches een omzetgroei laten zien in 2011. Veel ondernemers in de zakelijke dienstverlening zijn in februari 2011 positief gestemd over de verwachte omzet, blijkt uit de conjunctuurmonitor van het CBS. Over de gehele linie zien we dan ook dat de zakelijke bestedingen en vraag naar diensten aantrekt, wat zal bijdragen aan de verdere expansie van de dienstensector in 2011. In 2011 verwacht ABN AMRO omzetgroei in vrijwel alle branches van de zakelijke dienstverlening, maar ook hier hebben we weer te maken met een gevarieerd beeld. Wij verwachten dat de managementadviesbureaus bijvoorbeeld nog een bescheiden omzetgroei in 2011 zullen realiseren. Ondanks de bezuinigingen van de overheid op de inhuur van externen, zal de vraag naar adviesdiensten vanuit het bedrijfsleven het omzetverlies enigszins compenseren. De eindvraag naar flexwerkers zal in 2011 verder aantrekken dankzij de verdere verbetering in de buitenlandse vraag naar Nederlandse industriële producten, waarbij Duitsland een voorname rol speelt.

10


Appendix:

Methodologie

Maart 2011

De sectorscope is gebaseerd op dezelfde “business cycle tracer” methodiek als de conjunctuurklok van het CBS. ABN AMRO Sector Research gebruikt de methodiek om voor elke sector of branche de cyclus te bepalen en al deze cycli tegen elkaar af te zetten. Hieronder zullen kort de stappen worden besproken die worden gevolgd om tot de sectorscope grafieken te komen. 1. Sectoren en branches worden met elkaar vergeleken op basis van geïndexeerde omzet. Er wordt gebruik gemaakt van kwartaalcijfers. De gehele historie van een datareeks wordt gebruikt bij bepaling van de conjunctuurcyclus van een sector of een branche. 160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet

2. De geïndexeerde omzetreeksen worden gecorrigeerd voor seizoensinvloeden met behulp van een door het US Census Bureau ontwikkelde computerprogramma, genaamd X12 Arima. Dit programma is de standaard voor seizoenscorrectie.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Omzet SA Omzet 3. Van de seizoengecorrigeerde omzetindex reeks wordt een gewogen gemiddelde berekend, om ruis uit de data te filteren. Hiervoor wordt de Henderson gewogen gemiddelde gebruikt.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Henderson trend cycle Omzet SA 4. Voor elke datareeks wordt een lange termijn trend berekend met behulp van een Hodrick Prescott filter. De seizoensgecorrigeerde omzetindex dient hiervoor als input. De Hodrick Prescott filter heeft een parameter instelling (lambda) die de trend uitvlakt.

160 140 120 100 80 60 40 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ho drick P resco tt trend

Henderso n trend cycle

11


Maart 2011

5. Het verschil tussen de Henderson gewogen gemiddelde en de Hodrick Prescott trend geeft de cyclus van een sector of branche weer. In 2002 en 2008 bevond de onderstaande datareeks zich circa 8 indexpunten boven de lange termijn trend, en in 2004 ongeveer 8 punten onder de lange termijn trend.

10,0 7,5 5,0 2,5 0,0 -2,5 -5,0 -7,5 -10,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Cycle 6. De positie van elke sector of branche wordt berekend in de sectorscope door het verschil tussen het gewogen gemiddelde en de trend als y-coördinaat te nemen en de periode op periode (m-o-m of k-o-k) verandering in de cyclus als de x-coördinaat. 10 5 0 -1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

-5 -10

7. Hieronder is te zien welk kwadrant welke fase van de cyclus vertegenwoordigt. Door voor een matrix te kiezen zoals gedaan is in de sectorscope kunnen sectoren, maar ook branches overzichtelijk geplot en met elkaar vergeleken worden.

12


Maart 2011

Colofon De ABN AMRO SectorScope is een publicatie van ABN AMRO Sector Research in samenwerking met ABN AMRO Sector Advisory. Voor inhoudelijke vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen met Sector Research.

Economisch Bureau | Sector Research Hoofd Sector Research

Jacques van de Wal

tel: +31 20 628 0499

[email protected]

Agrifood

Thijs Pons

tel: +31 20 628 6437

[email protected]

Industrie

Eric Huliselan

tel: +31 20 628 2138

[email protected]

Energie

Tim Boon von Ochssee

tel: +31 20 343 4679

[email protected]

Bouw

Otto Schell

tel: +31 20 383 2694

[email protected]

Autoretail

Theo de Kort

tel: +31 20 628 0489

[email protected]

Retail

Sien Tennekes

tel: +31 20 628 0497

[email protected]

Horeca

Sien Tennekes

tel: +31 20 628 0497

[email protected]

Transport & Logistiek

Hans Arendshorst

tel: +31 20 628 0496

[email protected]


Casper Burgering

tel: +31 20 383 2693

[email protected]

Eindredactie Nadia Menkveld Theo de Kort

Adresgegevens ABN AMRO Bank NV Economisch Bureau | Sector Research Gustav Mahlerlaan 10 1082 PP Amsterdam Postbus 283 1000 EA Amsterdam

Telefoon: 0900 – 0024 (EUR 0,10 per minuut) Website: www.abnamro.nl/sectoren

E-mail: [email protected]

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd.

Teksten zijn afgesloten op 25 februari 2011

© ABN AMRO, maart 2011 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO.

13

ABN AMRO SectorScope

Recommend Documents