Aansluiting mbo-hbo-wo Onderzoeksrapport doorstroom tussen restauratieschilderopleidingen

Aansluiting mbo-hbo-wo Onderzoeksrapport doorstroom tussen restauratieschilderopleidingen

Werkgroep Aansluiting tussen mbo-‐hbo-‐wo

Aansluiting mbo-hbo-wo Opleiding specialist restauratieschilder in samenwerking met het Platform Erfgoedopleidingen juni 2015

Colofon Titel:

Aansluiting mbo-‐hbo-‐wo

Werkgroep:

Ivanka Massink, Nimeto Utrecht Maureen Overbeek, Cibap Zwolle Joep Dirckx, Sint Lucas Boxtel Gerard Scholten, projectleider

In overleg met: Margriet Oomens, Reinwardt Academie Amsterdam Pim Alders en Wilco van Zijverden, Saxion Hogeschool Deventer Chris van Eunen, Hogeschool Utrecht Inge Tinbergen, Universiteit van Amsterdam Datum: juni 2015, © werkgroep aansluiting mbo-‐hbo-‐wo

luiting tussen

- 2 -

Rapport doorstroom mbo-hbo-wo



Voorwoord Dit rapport beschrijft de resultaten van een onderzoek dat heeft plaatsgevonden binnen het kader van de aansluiting mbo-hbo-wo en werd gemaakt in opdracht van de stuurgroep “mbo-opleiding specialist schilder Decoratie en Restauratie” in samenwerking met het Platform Erfgoedopleidingen. Het onderzoek is gerealiseerd door een samengestelde werkgroep uit docenten Decoratie & Restauratie van de drie vakscholen Nimeto Utrecht, Sint Lucas Boxtel en Cibap Zwolle. In dit project worden opdrachten vanuit de stuurgroep door de werkgroep uitgevoerd binnen de sector restauratieschilderen. Dit verslag heeft ook betrekking op het projectplan 'Centrum voor Restauratietechniek' van het Platform Erfgoedopleidingen en is een onderdeel van SVGB Kennis- en Opleidingscentrum. Centraal thema in dit rapport is de doorstroom van studenten mbo-hbo-wo in het vakgebied restauratieschilderen.Maar in dit verslag staan ook andere gezamenlijke activiteiten zoals landelijke presentaties van het vak restauratieschilder en het ontwikkelen en uitwisselen van kennis en lesmateriaal voor de afdeling Decoratie & Restauratie van de drie vakscholen. Op basis van o.m. verkenning, inventarisatie en analyse heeft de werkgroep gekozen voor een institutionele en vakinhoudelijke benadering rond het thema “aansluiting mbo-hbo-wo”. Met andere woorden er wordt gekeken naar de leertrajecten van de drie vakscholen onderling, de afstemming naar vervolgopleidingen maar vooral het inhoudelijke leertraject en de competenties die nodig zijn voor de opleiding van de individuele student in restauratieschilderen. De centrale vraag is: hoe kan de kwaliteit van keuzes van studenten t.a.v. de doorstroom mbo-hbo maar ook de doorstroom van hbo-wo verbeterd worden? Om deze vraag te beantwoorden is onderzoek uitgevoerd en hebben diverse gesprekken plaatsgevonden met deskundigen uit het werkveld. Wij willen iedereen bedanken die meewerkte aan dit onderzoek en hopen dat dit rapport een waardevol vervolg zal krijgen in een eventuele tweede fase van het project, waarin de uitkomsten van dit rapport kunnen worden geconcretiseerd. Werkgroep aansluitingen tussen mbo-hbo-wo: Ivanka Massink, Nimeto Utrecht Maureen Overbeek, Cibap Zwolle Joep Dirckx, Sint Lucas Boxtel Gerard Scholten, projectleider


- 3 -



Inhoudsopgave Voorwoord.................................................................................................................................. 3 1.

Inleiding aansluiting tussen mbo-hbo-wo ....................................................................... 6

2.

Verkenning en aanpak van het traject doorlopende leerlijn .......................................... 7

3.

4.

5.

6.

2.1

Definities van restaureren en conserveren .................................................................... 7

2.2

Verschil tussen restauratieschilder en restaurator ......................................................... 7

2.3

Inhoud van het beroep restauratieschilder ..................................................................... 7

2.4

Inhoud van het beroep restaurator ................................................................................. 7

2.5

Opdrachtomschrijving vanuit de stuurgroep en projectteam .......................................... 8

2.6

Aanpak en afspraken binnen de werkgroep ................................................................... 8

Huidige stand van zaken m.b.t. de restauratie schildersopleidingen .......................... 9 3.1

Restauratieopleidngen in het mbo ................................................................................. 9

3.2

Restauratieopleidingen in het hbo ................................................................................ 11

3.3

Restauratieopleidingen in het wo ................................................................................. 12

Instroom- en opleidingsbehoefte in de restauratie(schilder)sector ........................... 14 4.1

Werkgebied van de restauratieschilder ........................................................................ 14

4.2

Instroombehoefte ......................................................................................................... 15

4.3

Opleidingsbehoefte ...................................................................................................... 16

4.4

Arbeidsmarktrelevantie en opleidingsaanbod .............................................................. 17

Analyse welke kwalificaties op welk niveau in de opleidingsketen ........................... 19 5.1

Contextanalyse ............................................................................................................ 20

5.2

Vaststellen niveaus ...................................................................................................... 20

5.3

Vaststellen werken leergebied ................................................................................... 20

5.4

Vaststellen kernelementen ........................................................................................... 20

5.5

Eén kernelement uitgewerkt tot sub-elementen ........................................................... 20

5.6

Nog te ontwikkelen ....................................................................................................... 21

Hiaten in de opleidingsketen restauratie(schilder)opleidingen .................................. 22 6.1

Opleidingen binnen het mbo ........................................................................................ 22

6.2

Overgang van mbo naar hbo ....................................................................................... 22

- 4 -




6.3

Opleidingen binnen het hbo ......................................................................................... 24

6.4

Overgang van hbo naar wo .......................................................................................... 25

6.5

Opleidingen binnen het wo ........................................................................................... 26

7.

Formuleren van de kernelementen ................................................................................ 27 7.1

Kennis .......................................................................................................................... 27

7.2

Vaardigheden ............................................................................................................... 27

7.3

Algemene vakken ......................................................................................................... 28

7.4

Algemene hbo-competenties ....................................................................................... 28

7.5

Algemene academische competenties ........................................................................ 28

7.6

Indeling onderwijsniveaus ............................................................................................ 29

8.

Duurzaam doorlopende opleidingsstructuur ................................................................ 30 8.1

Format voor de doorlopende leerlijn ............................................................................ 30

8.2

Duurzaamheid begint met bestaansrecht .................................................................... 30

8.3

Betrokkenheid sectorbreed .......................................................................................... 30

8.4

Implementeren en vervolgstappen ............................................................................... 30

8.5

Samenwerking ............................................................................................................. 31

8.6

Recente berichtgeving MBO-raad rond de doorsroom mbo-hbo ................................. 31

9.

Aanvullende opleidingsmogelijkheden rond realisering (2015 – 2018) ..................... 32

10.

Samenvatting/conclusies/ aanbevelingen ............................................................... 33

10.1

Samenvatting ............................................................................................................... 33

10.2

Conclusies .................................................................................................................... 33

10.3

Aanbevelingen ............................................................................................................. 35

11.

Geraadpleegde literatuur ........................................................................................... 36

12.

Andere activiteiten van de werkgroep ...................................................................... 37

13.

Bijlagen........................................................................................................................ 38

13.1

Voorbeeld “kernelementen document versie mei” in Excel .......................................... 38

13.2

Format doorlopende leerlijn ......................................................................................... 38

13.3

Projectplan Centrum voor Restauratietechniek ............................................................ 38

13.4

Lesbrief als voorbereiding op het symposium .............................................................. 38

13.5

Tien algemene hbo-competenties ................................................................................ 38 Rapport doorstroom mbo-hbo-wo - 5 -


1.


Inleiding aansluiting tussen mbo-hbo-wo

Binnen diverse beroepskolommen in het mbo, hbo en wo worden afspraken gemaakt om de aansluiting tussen de opleidingsniveaus te verbeteren. Eveneens vinden besprekingen tussen onderwijsinstellingen van eenzelfde opleidingsniveau plaats (bijvoorbeeld mbo-instellingen of vakscholen) om onderling samen te werken met als doel het beroepsonderwijs van een bepaalde uitstroomrichting op één lijn te brengen. Zo zijn drie vakscholen Nimeto Utrecht, Sint Lucas Boxtel en Cibap Zwolle met elkaar in gesprek om hun opleiding specialist schilderen Decoratie & Restauratie op elkaar af te stemmen en de doorlopende leerlijnen naar restauratie opleidingen in het hbo en wo te ontwikkelen op het gebied van kennis en vaardigheden. Doel hiervan is enerzijds een kwaliteitsimpuls aan het beroepsonderwijs van de eigen instelling te geven en anderzijds ervaren studenten daarbij zo min mogelijk overlap, breuken of lacunes in hun leerproces. Een onderzoek en studie met het oog op een doorlopende leerlijn tussen mbo-hbo-wo zijn daarom zeer belangrijk. Het is namelijk aangetoond dat veel studenten ‘stapelen’. Dit houdt in dat ze beginnen met een mbo-studie. Na succesvolle afronding van het mbo vervolgen veel studenten een hbo-studie en mogelijk een wo-opleiding met als doel: een afronding van een universitaire master. Het blijkt dat in het technische profiel zoals een opleiding restauratieschilder 30 tot 40% van de mbo-studenten uiteindelijk doorstromen naar het hbo (bron mbo-raad 2014). De instroom op een universiteit bestaat voor 15 tot 20% uit studenten die net een hbo-studie hebben afgerond. Wanneer de studieprogramma’s op het gebied van de restauratieopleidingen goed op elkaar aansluiten is het mogelijk efficiënter onderwijs aan te bieden. Aansluitende programma’s kunnen inhoudelijk tussen de opleidingsniveaus worden afgestemd waardoor de studenten minder problemen ondervinden in de overgang van de ene naar de andere opleiding. Een goede afstemming tussen kennis en vaardigheden is dan ook een pré. In de stuurgroep ‘mbo-opleiding specialist schilder Decoratie en Restauratie is afgesproken dat de werkgroep een inventarisatie en analyse uitvoert met als doel welke kwalificaties op welk niveau nodig zijn in de opleidingsketen restauratieschilderwerk en deze te beschrijven in relatie tot de nieuwe erfgoedwet 2016 en de ontwikkelde uitvoeringsrichtlijn URL 4009 “restauratie Historisch Schilderwerk”. De studie moet resulteren in het formuleren van de kernelementen die in de opleidingsketen aan bod moeten komen. Het onderzoek zal vaststellen welke hiaten er zijn binnen de doorlopende leerlijnen van de restauratieopleidingen. Dit kan leiden tot het ontwikkelen van aanvullende opleidingsmogelijkheden om de aansluiting te realiseren en/of te verbeteren (periode 2015 – 2018).

- 6 -



2.


Verkenning en aanpak van het traject doorlopende leerlijn

Voordat met het onderzoek wordt begonnen, is het goed een aantal termen te beschrijven om misverstanden over de te gebruiken terminologie te voorkomen. Dit is gebeurd in overleg met medewerkers van de hbo-instellingen en de UvA. 2.1 Definities van restaureren en conserveren Allereerst zijn er rond het woord “restauratie” en “conservering” veel onduidelijkheden. De werkgroep geeft voor beide benamingen definities door volgens E.C.C.O. (European Confederation of Conservator-Restorers Organisations): Restauratie: Restauratie bestaat uit werkzaamheden, uitgevoerd op beschadigd of verslechterd cultureel erfgoed met als doel de perceptie, waardering en het begrip ervan te verbeteren, waarbij zoveel mogelijk de esthetische, historische en fysieke eigenschappen ervan worden gerespecteerd. Conservatie: Conservatie bestaat hoofdzakelijk uit directe actie, uitgevoerd op cultureel erfgoed met als doel de conditie te stabiliseren en verder verval te vertragen. 2.2 Verschil tussen restauratieschilder en restaurator Na gesprekken met diverse deskundigen in het werkveld maakt de werkgroep onderscheid in het beroep van “restauratieschilder” en het beroep van “restaurator”. De betekenis en de inhoud van beide beroepen worden hieronder uitgelegd. 2.3 Inhoud van het beroep restauratieschilder Het behoud van historisch erfgoed vraagt voortdurend aandacht. Voor het restaureren van gebouwen en monumenten en het uitvoeren van vakkundig schilderwerk (onroerende goed) is veel passie en discipline nodig. De restauratieschilder is iemand die het vak onder de knie heeft m.b.t. het verduurzamen en in goede conditie houden van objecten met een cultuurhistorische waarde. Het in stand houden kan alleen wanneer de overheid zowel landelijk als provinciaal, samen met gerenommeerde en gecertificeerde restauratieschildersbedrijven en het beroepsonderwijs alle zeilen bijzetten om het vakmanschap te behouden voor de aankomende generatie. Een professional worden in restauratieschilderen vraagt een vakopleiding die verdieping aanbrengt in kennis, kunde, maar vooral vakmanschap en ervaring. Om de continuïteit van het aantal restauratieschilders en daarmee het behoud van de restauratiekennis en vakmanschap in het uitvoeren van historisch schilderwerk te borgen, is het noodzakelijk dat er samenwerking komt tussen de huidige opleidingen, opdrachtgevers en opdrachtnemers. Voor het beroep restauratieschilder is de opleiding “specialist schilder Decoratie & Restauratie” niveau 4 van toepassing. 2.4 Inhoud van het beroep restaurator De restaurator is een academisch geschoolde beroepsbeoefenaar waarbij de combinatie hoofd-handen cruciaal is en die binnen een specialisatie zelfstandig objecten van cultureel erfgoed behandelt. Een restaurator legt zich toe op restauratie, conservering en/of preventieve conservering. Hij heeft integrale eindverantwoordelijkheid/supervisie over behandelingen en ingrepen en over de keuze van methoden en technieken. Een restaurator werkt naar de ethiek van het beroep en binnen de taakopdracht. Hij verricht onderzoek, maakt afwegingen, neemt beslissingen en doet Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 7 -



voorstellen voor behandeling. Een restaurator werkt in interdisciplinair verband met andere specialisten. (bron BCP Restauratoren Nederland). In dit rapport gaat het om de doorstroom van studenten mbo restauratieschilder naar hbo - wo vervolg opleidingen. 2.5 Opdrachtomschrijving vanuit de stuurgroep en projectteam Het doel van dit onderzoek is een gemeenschappelijke aanpak van een doorlopende leerlijn “specialist schilder Decoratie en Restauratie”. Het ontwikkelen van verticale doorlopende leerlijnen heeft betrekking op de opeenvolging van inhouden en doelstellingen van het ene opleidingsniveau naar het andere opleidingsniveau. Een goede aansluiting en afstemming is daarbij van essentieel belang. De stuurgroep ‘mbo-opleiding specialist schilder Decoratie en Restauratie in samenwerking met het projectteam van het Platform Erfgoedopleidingen heeft een aantal onderzoeksvragen gesteld aan de werkgroep “aansluiting mbo-hbo-wo”. De onderzoeksvragen zijn: • een inventarisatie maken van de huidige stand van zaken m.b.t de restauratieopleidingen mbo-hbo-wo; • instroom- en opleidingsbehoefte in de restauratiesector onderzoeken; • analyse maken welke kwalificaties op welke niveaus belangrijk zijn in de opleidingsketen; • welke hiaten zijn er in de opleidingsketen binnen de restauratieopleidingen; • het formuleren van kernelementen; • het maken van een duurzame doorlopende opleidingsstructuur; • het ontwikkelen van aanvullende opleidingsmogelijkheden om de aansluiting te realiseren (2015-2018) 2.6 Aanpak en afspraken binnen de werkgroep De werkgroep heeft in de eerste bijeenkomst afspraken gemaakt en richtte zich op: • Rolverdeling werkgroep • Samenwerking • Doornemen onderzoeksvragen • Reële looptijd • Planning vergaderingen • Plaats van samenkomen • Communicatie via Dropbox • Besluiten/actielijst • Informeren van de stuurgroep en projectteam platform (werkgroep 3) • Organiseren symposium (studiedag) • Eindrapportage • Evaluatie van maatregelen en de samenwerking. De nadruk binnen de werkgroep lag op samenwerking. Er zijn inhoudelijke discussies gevoerd, afwegingen en beoordelingen gemaakt om te komen tot een efficiënte en effectieve uitvoering van het onderzoek.

- 8 -



3.


Huidige stand van zaken m.b.t. de restauratie schildersopleidingen

Bij conservatie, restauratie en onderhoud van monumentale panden worden steeds vaker inhoudelijke eisen gesteld aan de kennis en vaardigheden van medewerkers bij bedrijven die deze werkzaamheden uitvoeren. Opdrachtgevers moeten ervan verzekerd zijn dat conservatie, restauratie en/of onderhoud op een verantwoordelijke, vakkundige, wijze worden uitgevoerd. Daarvoor is de URL 4009 “restauratie van historisch schilderwerk ” ontwikkeld die per 1 augustus 2015 van kracht wordt. Deze uitvoeringsrichtlijn heeft betrekking op de voorbereidende en uitvoerende werkzaamheden voor onderhoud en restauratie van schilderwerk en beschilderingen aan cultuurhistorisch waardevolle objecten die vooral van toepassing zijn voor rijks-, provinciale of gemeentelijke monumenten. Personeelsleden van gecertificeerde restauratieschildersbedrijven moeten volgens de URL 4009 minimaal niveau 3 (gezel) als opleidingsniveau bezitten bij het uitvoeren van conservatie, restauratie en onderhoud aan monumentale panden. Dit niveau moet worden behouden of liever worden verhoogd door het regelmatig volgen van vakgerichte cursussen en/of opleidingen. De voorkeur gaat echter uit naar restauratieschilder “specialist schilder Decoratie & Restauratie” niveau 4 met aantoonbaar 5 jaar ervaring in restauratieschilderwerk. 3.1 Restauratieopleidngen in het mbo De opleiding voor restauratieschilder is te volgen via de beroepsopleidende leerweg (BBL) na het behalen van de opleiding gezel schilder. Deze BBL opleiding is te volgen bij ondermeer MBO Amersfoort en ROC West Brabant. Verreweg de meeste studenten volgen de opleiding specialist schilderen Decoratie en Restauratie via de beroepsopleidende leerweg (BOL). studiejaar 4

1e semester BPV in de beroepsrichting 2e semester afstuderen: 1 deel decoratie / 1 deel restauratie

Fase 3.2 ( vanaf het 1e semester ligt de e nadruk 1 gedeelte op de proeve van bekwaamheid e 2 semester BPV 2 gedeeltelijk proeve van bekwaamheid

Afrondingsfase met keuzemodulen en proeve van bekwaamheid 15 weken BPV 5 weken Proeve van bekwaamheid 2 x keuzemodule van 10 weken

3

Opleiding D & R (5 projecten)

Fase 3.1 (opleiding SDR volgens KD met de nadruk op restauratie en reconstructie 1 semester BPV

Fase 3 opleiding D & R volgens KD 1 semester BPV 1 semester 2 projecten van 1 periode in samenwerking met fase 2; 2 projecten van 1 periode

2

1e semester 3 projecten (1 project van iedere richting 2e semester BPV

Fase 2 opleiding SDR volgens KD met de nadruk op product/interieur en exterieur

Fase 2 opleiding D & R volgens KD 1 semester 2 projecten van 1 periode in samenwerking met fase 3 1 semester BPV

1

Gemeenschappelijk eerste leerjaar interieur restauratie vastgoed

Fase 1 (is het oriëntatie jaar (gemeenschappelijk waarbij de student kennis maakt met verschillende beroepen)

Fase 1 Gemeenschappelijk eerste leerjaar 1e halfjaar 2 perioden oriëntatie Cibap breed 2e halfjaar in de richting D & R (2 projecten )

Afbeelding: Schematische weergave van de vierjarige opleiding specialist schilder Decoratie / Restauratie Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 9 -



De vakscholen Nimeto Utrecht, Sint Lucas Boxtel en Cibap Zwolle bieden deze opleiding in dagopleiding aan. In een schema hierboven wordt de opbouw van deze vierjarige studie aan de drie vakscholen weergegeven. Inhoud van het huidige onderwijs specialist schilder Decoratie- Restauratie niveau 4 Het huidige onderwijs is nog gebaseerd op het oude kwalificatiedossier specialist schilderen en heeft twee kwalificaties nl. decoratie & restauratie en interieur & decoratie. Op dit moment is er een overgangsfase naar een nieuw kwalificatiedossier namelijk KD specialist schilder 2015. Het nieuwe dossier wordt definitief ingevoerd op 1 augustus 2016. De kennis, vaardigheden, houding en wettelijke beroepsvereisten in dit kwalificatiedossier vormen de inhoudelijke eisen voor het onderwijs- en examenprogramma van de opleidingen in het bovenstaande schema. De herziening betekent dat de kwalificatiedossiers volgens een nieuw model worden opgezet. Het nieuwe model beoogt de opbouw, omvang en transparantie van een kwalificatiedossier te verbeteren. In dit nieuwe model is sprake van basisdelen, profieldelen en keuzedelen. Het basisdeel bevat het gemeenschappelijke deel van de kwalificaties binnen een kwalificatiedossier. Het profieldeel bevat het beroepspecifieke deel van een kwalificatie. Het kwalificatiedossier wordt voortaan aangevuld met verschillende keuzedelen. Dat is nieuw. Onderwijsinstellingen kunnen hier samen met bedrijven of het hbo voorstellen voor aandragen. Studenten mogen dan zelf kiezen uit de keuzedelen die een onderwijsinstelling aanbiedt. Keuzedelen zijn bedoeld om bovenop de kwalificatie een verbreding of juist verdieping mogelijk te maken. Met verbreding wordt bedoeld dat keuzedelen een nieuw onderwerp en/of thema toevoegen aan de kwalificatie. Bijvoorbeeld het keuzedeel ‘ondernemerschap’ naast een kwalificatie op niveau 4. Met verdieping wordt bedoeld dat keuzedelen op een dieper niveau kwalificatie-eisen in het dossier uitwerken. Bijvoorbeeld een keuzedeel dat de student voorbereidt op doorstroom naar een vervolgstudie. Zo komt er een keuzedeel “voorbereiding hbo”, dat bij verschillende kwalificaties kan worden ingezet. Er zijn beroepspecifieke keuzedelen ontwikkeld die apart bedoeld zijn voor verdieping of verbreding van één dossier. Naast de beroepspecifieke keuzedelen zijn algemene keuzedelen ontwikkeld die relevant zijn voor een breed spectrum aan kwalificaties en per definitie sectoroverstijgend zijn. Voorbeelden daarvan zijn keuzedelen Duits, duurzaamheid, ondernemerschap of wiskunde voor doorstroom naar het hbo. Met keuzedelen kan sneller worden ingespeeld op actuele ontwikkelingen en innovaties in het beroepenveld. Het behalen van het keuzedeel maakt geen onderdeel uit van de zak/slaag-beslissing voor het diploma. Het succesvol afronden van keuzedelen is ook niet bepalend voor het behalen van een kwalificatie. Door keuzedelen op te nemen in aparte documenten behorend bij de kwalificatiedossiers is het mogelijk om snel en flexibel keuzedelen te realiseren en vast te stellen. Het keuzedeel is mogelijk (gedeeltelijk) in samenwerking met de vakscholen uit te voeren op de locatie van het hbo onder leiding van docenten hbo zoals de uitwisseling Nimeto met de HKU (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht) met ondermeer workshops. Het vergroot de aansluiting op de arbeidsmarkt en op succesvolle doorstroom naar een vervolgopleiding.

- 10 -




3.2 Restauratieopleidingen in het hbo Voor het opleidingstraject restauratieschilderen is geen specifieke restauratievervolgopleiding in het hbo. Wel zijn er verwante hbo-opleidingen waarbij onderdelen van het leerplan aansluiten bij de inhoud van het KD specialist schilderen en mogelijke vervolgopleiding universitaire masteropleiding “Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed” aan de UvA. De hbo-opleidingen zijn de opleiding “Bachelor Cultureel Erfgoed” aan de Reinwardt Academie te Amsterdam en de opleiding “Archeologie” aan Hogeschool Saxion te Deventer. Verder kunnen studenten met een diploma specialist schilderen Decoratie & Restauratie terecht bij een kunstacademie. Bij de kunstacademies zijn meerdere richtingen die door studenten kunnen worden gekozen. De inhoud van de verschillende richtingen binnen de kunstacademies is zo divers dat de werkgroep deze studierichtingen inhoudelijk moeilijk kan weer geven. Studiejaar

Bachelor Cultureel Erfgoed

Archeologie

Kunstacademie

Hbo bouwkunde met Post-hbo bouwhistorie en restauratie

Veel verschillende academies met uitstroomvarianten

6

Master opleiding

Post-hbo opleiding Individuele trajecten: Specialisatie, monumentenzorg en afstuderen

5

Master opleiding

4

Afstudeerstage en afstudeeronderzoek of omgekeerd

Studiejaar met stage, minorspecialisatie

Afstudeerproject

Post-hbo opleiding Bouwhistorisch onderzoek, constructie analyse, schade opname, collectief project: bouwstijlen en interieurs Half jaar minor en afstuderen

3

Studiejaar met minor Reinwardt of andere academie RWA biedt 5 minoren aan. Eventueel elders minor volgen (andere academie of universiteit)

Studiejaar met stage en 15 weken stage

Visie op vakgebied

Half jaar stage en verdere specialisatie

2

Studiejaar met 15 weken orienterende stage

Studiejaar met 15 weken stage

Ontwerpvaardigheden

Vervolg orientatie in de vakgebieden met half jaar stage

1

4 basisblokken

Studiejaar met fieldschool

Propedeutisch jaar

Brede orientatie in vakgebieden

Afbeelding: Schematische weergave van aansluitende verwante HBO opleidingen voor specialist schilder Decoratie / Restauratie


- 11 -



Studenten die technisch geïnteresseerd zijn vervolgen hun studie ook wel door te kiezen voor een hbo-opleiding “Bouwkunde” om vervolgens een post-hbo “Bouwhistorie en Restauratie” aan de Hogeschool Utrecht te volgen. De inhoud van deze opleiding sluit goed aan op de opleidingsstructuur restauratieschilderen maar daar is wel eerst een hbo-diploma voor nodig. 3.3 Restauratieopleidingen in het wo De universitaire opleiding tot restaurator wordt verzorgd door de Universiteit van Amsterdam, waar een richting conservering en restauratie van cultureel erfgoed (Restauratiekunde) kan worden gevolgd. De volledige opleiding tot Master Restauratiekunde bestaat uit drie delen: • Een bachelordiploma geesteswetenschappen of natuurwetenschappen met optioneel het 30 ECTS minorprogramma Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed. (Opmerking: De studiebelasting wordt sinds de invoering van de bachelor-masterstructuur uitgedrukt in het internationale European Credit Transfer System afgekort ECTS)

•

(Na selectie) de tweejarige master Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed met een aanzienlijk deel praktijkscholing. Studiejaar

Universitaire masteropleiding Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed

Studiejaar 2 van het tweejarig post initieel traject specialisatie

4

Studiejaar 1 van het tweejarig post initieel traject specialisatie

3

Studiejaar 2 van de tweejarige master conservering en restauratie van cultureel erfgoed met praktijkscholing

2

Studiejaar 1 van de tweejarige master conservering en restauratie van cultureel erfgoed met praktijkscholing

1

Bachelor in geesteswetenschappen of natuurwetenschappen met optioneel de minor conservering en restauratie (30 ECTS)

Afbeelding: Schematische weergave van universitaire materopleiding aan de UvA

- 12 -




(Na sollicitatie) een tweejarig post initieel traject waarin de restaurator in opleiding zijn specialisatie (schilderkunst, moderne en hedendaagse kunst, historische binnenruimtes, metaal, keramiek en glas, boek en papier, hout en meubelen, textiel, fotografie) in een restauratieatelier op een zodanig professioneel niveau brengt, dat hij voldoet aan de internationale criteria voor restaurator. Als enige in Nederland biedt de UvA een universitaire opleiding Conservering en Restauratie van cultureel erfgoed aan, met 9 specialisaties. In de vijfjarige opleiding staan het onderzoeken en restaureren van objecten centraal. De 9 specialisaties hebben elk een eigen atelier waarin onder begeleiding gewerkt wordt aan objecten. Daarnaast wordt ook op locatie gewerkt. Voor de restaurator is het essentieel om inzicht te krijgen in de gebruikte materialen en hun eigenschappen in direct verband met het verval. Betekenis, context, maakproces, kennis van de nieuwste technieken, wetenschappelijk onderzoek, zowel (kunst)historisch als natuurwetenschappelijk, zijn cruciaal om de processen van verval, omgevingsfactoren, eigenschappen van de materie zelf en de consequenties van ingrepen te doorgronden. De restaurator is in staat de vertaalslag naar de behandeling te maken (bron UvA). •

Samenvattend: 1. Er zijn landelijk nog maar weinig BBL opleidingen die opleiden voor specialist schilderen Decoratie & Restauratie. 2. Binnen de 3 vakscholen wordt het huidige restauratieonderwijs in de vierjarige structuur verschillend vorm gegeven. 3. Het nieuwe kwalificatiedossier specialist schilder heeft een grotere inhoud en omvang t.o.v. het oude kwalificatiedossier. 4. Binnen de werkgroep is twijfel over de haalbaarheid van inhoud en omvang binnen de vierjarige opleiding specialist schilder Decoratie / Restauratie. 5. Het nieuwe kwalificatiedossier wordt aangevuld met verschillende keuzedelen. Zo komt er een keuzedeel “voorbereiding hbo”. Het is belangrijk om goede afstemming te maken tussen de drie vakscholen en de vervolgopleidingen in het hbo. 6. Het keuzedeel is mogelijk gedeeltelijk in samenwerking met de vakscholen uit te voeren op de locatie van het hbo onder leiding van docenten hbo. 7. Voor het opleidingstraject restauratieschilderen is geen specifieke restauratievervolgopleiding in het hbo. 8. Er zijn wel verwante hbo-opleidingen via Reinwardt, Saxion, kunstacademies en hogeschool Utrecht. 9. Een universitaire opleiding tot restaurator wordt verzorgd door de Universiteit van Amsterdam.


- 13 -


4.


Instroom- en opleidingsbehoefte in de restauratie(schilder)sector

De opnamecapaciteit van personeel in het werkveld is sterk afhankelijk van de werkgelegenheid in de restauratie(schilder)sector. De opleidingen zullen daarom instroombehoefte in de branche voortdurend in de gaten moeten houden. 4.1 Werkgebied van de restauratieschilder In de URL 4009 restauratie Historisch Schilderwerk wordt het werkgebied ingedeeld volgens: • Restauratie van schilderingen (geen onderdeel van deze URL) = circa 1% • Bijzondere technieken (wel onderdeel van deze URL) = circa 19% • Onderhoudsschilderwerk t.b.v. monumentale instandhouding (wel onderdeel van deze URL) = circa 80% In onderstaand schema wordt via een “restauratiepiramide” het werkgebied van de restauratieschilder weergegeven.

Afbeelding: Restauratiepiramide uit de URL 4009 Restauratie Historisch schilderwerk

Alle uitvoeringsrichtlijnen (URL’s) bevatten een indeling van werkzaamheden die gebaseerd zijn op de restauratieladder. Dus ook de URL 4009 voor restauratie van Historisch Schilderwerk. Op basis van de restauratieladder is een voorkeursvolgorde te definiëren voor ingrepen bij restauratie. 1. Conserveren / onderhouden 2. Repareren 3. Vernieuwen

a. Kopiëren b. Imiteren c. Verbeteren

Afbeelding: Hiërarchie van restauratiecategorieën de zgn. restauratieladder.

- 14 -




Daarbij heeft een bepaalde regel uit oogpunt van onderhoud en restaureren steeds de voorkeur boven de regel eronder. Welke restauratiecategorie van toepassing is hangt af van de fysieke samenhang en de historische waardenstelling van het betreffende bouwdeel. De restauratiecategorieën zijn vastgelegd in iedere ERM-uitvoeringsrichtlijn. Er wordt voor het vernieuwen van “bestaand werk” onderscheid gemaakt in drie categorieën: • kopiëren (stap 3a): vernieuwen met dezelfde detaillering & profilering, in hetzelfde materiaal en dezelfde verbindingstechniek als het origineel). • imiteren (stap 3b): vernieuwen met dezelfde detaillering & profilering als het origineel, maar waarbij afwijkend materiaalgebruik en/of een afwijkende verbindingstechniek is toegestaan). • verbeteren (stap 3c): vernieuwen met dezelfde profilering als het origineel, maar waarbij een afwijkende detaillering, afwijkend materiaalgebruik en/of een afwijkende verbindingstechniek is toegestaan). De beroepsopleiding specialist schilder Decoratie & Restauratie zal bij het ontwerpen van onderwijsconcepten rekening moeten houden met bovenstaande indeling om aan te sluiten bij de beroepspraktijk. Deze recente ontwikkeling vraagt een goede afstemming tussen het bedrijfsleven en het beroepsonderwijs. 4.2 Instroombehoefte De instroombehoefte in de restauratie(schilders)sector wordt voor een belangrijk deel bepaald door de verwachte ontwikkeling van de werkgelegenheid in de branche. In de tabel hieronder is door het EIB (economisch instituut voor de bouw) deze groei of krimp van de afgelopen jaren 2009-2015 voor het restauratieschilderwerk in kaart gebracht. Hierdoor wordt een beeld verkregen hoe de schommelingen in de voorgaande jaren zijn geweest. De crisis en maatregelen die genomen zijn om de werkgelegenheid te behouden hebben hierop een sterke invloed gehad. Meer recentere cijfers vanaf 2015 zijn bij het EIB nog niet ter beschikking.

Tabel: Instroombehoefte in het restauratieschilderwerk van 2009 – 2015 (bron EIB)


- 15 -



Bij de instroombehoefte speelt de natuurlijke vervangingsvraag een belangrijke rol. De natuurlijke vervangingsvraag is de behoefte aan nieuwe arbeidskrachten die ontstaat omdat werkenden de branche definitief verlaten wegens (pre)pensioen, arbeidsongeschiktheid of overlijden. Door vergrijzing neemt deze vervangingsvraag in de komende jaren toe. De totale natuurlijke uitstroom wordt geschat op 3,2 % in 2015. De natuurlijke uitstroom moet opgevangen worden door instroom van geschoold personeel en zij-instromers. 4.3 Opleidingsbehoefte Voor het bepalen van de ondergrens van de opleidingsbehoefte is een schatting gemaakt hoeveel studenten in de opleidingen moeten instromen. De totale werkgelegenheid in de komende jaren blijft ongeveer gelijk aan de voorgaande jaren of zal iets toenemen. Er is dus geen overschot of tekort aan vakmensen met een restauratiediploma en/of werkervaring in de restauratiesector het zgn. gekwalificeerde personeel. Door de terugval van werkgelegenheid in de jaren 2012 en 2013 ontstond een onbenutte arbeidsreserve aan vakmensen. Een deel van deze arbeidsreserve is bij ander (onderhouds)werk ingeschakeld of heeft een baan ergens anders gevonden (zij-uitstroom) en een deel is beschikbaar om de instroombehoefte op te vangen. Hier is bij het bepalen van de opleidingsbehoefte rekening mee gehouden. Voor de raming van de opleidingsbehoefte is een aantal hypotheses gemaakt: • Studenten in opleiding specialist schilder Decoratie & Restauratie worden verondersteld in het eerste jaar 25% productief te zijn en in het tweede jaar 75%. • Er wordt verondersteld dat tijdens de opleiding 10% van de ingeschreven studenten vroegtijdig afvalt. Omdat het hier gaat om studenten in een latere fase in de opleiding (restauratieschilder op niveau 4) is het uitvalpercentage naar beneden bijgesteld. • De opleidingsbehoefte die zou kunnen voortvloeien uit de vervangingsvraag omdat werkenden vertrekken naar een andere bedrijfstak wordt buiten beschouwing gelaten. De vervanging van deze uitstroom uit de branche wordt gemiddeld grotendeels gecompenseerd door instroom vanuit andere sectoren (substitutie). • Niet alle vakkrachten die de arbeidsreserve instromen, zullen beschikbaar zijn als de werkgelegenheid weer aantrekt. Gelet op de duur en hevigheid van de werkgelegenheidsdaling in 2013 en gelet op het feit dat andere sectoren dan al uit de crisis opkrabbelen en de werkgelegenheid daar stijgende is, moet rekening worden gehouden met een uitstroom uit de arbeidsreserve. Om deze redenen en omdat het hier tevens om ervaren vaklieden gaat, is uitgegaan van een gemiddelde uitval van 25% van alle ‘arbeidsreserve’. In de praktijk zal een deel van deze ervaren vakkrachten buiten de branche een baan vinden. Bron: Bovenstaande gegevens zijn van het EIB (economisch instituut voor de bouw)

Instroom vanuit de opleidingen Om in 2015 geen overschot of tekort aan gekwalificeerde vakkrachten te hebben zou, rekening houdend met de werkgelegenheid en de genoemde aannames, een landelijke instroom in de opleiding in 2015 van ongeveer 60 studenten als restauratieschilder niveau 4 (BOL) moeten zijn. Zoals gezegd zullen bovenstaande berekeningen als een ondergrens voor de benodigde instroom worden gezien. Er zijn echter argumenten om de eindstroom in de komende jaren niet zo sterk terug te laten vallen. De daling van de restauratieproductie in de afgelopen jaren is van tijdelijke - 16 -




aard. Door de genomen bezuinigingen op het subsidiebudget van de afgelopen jaren is het waarschijnlijk dat in de komende jaren de restauratieachterstand aan monumenten moet worden ingehaald. Hierdoor zal de werkvoorraad in restauratiewerk weer toenemen. Omdat sloop voor monumenten niet aan de orde is, zal de druk toenemen om de restauratieproductie weer op te voeren. De wettelijke bescherming staat namelijk verwaarlozing van onderhoud en uiteindelijk onttrekking niet toe. Het is verstandig om de huidige opleidingsinfrastructuur in de restauratiesector zoveel mogelijk in stand te houden. Een te sterke daling van de instroom van leerlingen kan deze infrastructuur van de opleidingen aantasten waardoor veel kennis en expertise verloren gaan. Monitoring onder afgestudeerden specialist schilderen Om de opleidingsbehoefte inzichtelijk te maken, zal naast de instroombehoefte in de restauratie(schilders)sector ook een onderzoek moeten plaats vinden onder afgestudeerden van de vakopleiding specialist schilderen hoe zij hun loopbaan vervolgen. De werkgroep heeft bij de drie vakscholen deze vraag neergelegd maar geen duidelijke gegevens binnen gekregen. Uit gegevens van de MBO-raad blijkt dat van de afgestudeerden met een mbo niveau 4 diploma ongeveer 40% uiteindelijk doorstromen naar het hbo (bron MBO-raad 2014). 4.4 Arbeidsmarktrelevantie en opleidingsaanbod Het opleidingsaanbod moet zo goed mogelijk aansluiten op de vraag van studenten en van de (toekomstige) arbeidsmarkt. Tegelijkertijd moet het aanbod op een efficiënte manier worden georganiseerd. Er is sprake van een macrodoelmatig opleidingsaanbod als deze verschillende aspecten met elkaar in balans zijn. Het is daarom van belang het werkgebied van een restauratieschilder goed te omschrijven. Arbeidsmarktrelevantie Het Programmamanagement MBO15 van OCW schrijft hierover: De overheid streeft naar een arbeidsmarktrelevant, doelmatig en toegankelijk aanbod van mboopleidingen in Nederland. De komende jaren staan scholen voor de opgave het gezamenlijke opleidingenaanbod zo doelmatig mogelijk in te richten. Met het oog op de kwaliteit van het vakonderwijs zijn (vak)scholen op dit moment zelf verantwoordelijk voor hun opleidingenaanbod. Voor (vak)scholen moet dit geen onderlinge concurrentieslag worden. Deze concurrentie kan leiden tot niveauverbetering, maar ook tot versnippering en kwaliteitsverlies. Vooral opleidingen met een beperkte arbeidsmarktrelevantie moeten met elkaar goed afstemmen op kwaliteit en kwantiteit. De angst bestaat dat veel leerlingen worden opgeleid voor beroepen waar geen of te weinig werk in te vinden is.Het is van belang gezamenlijk te werken aan de kwaliteit van het vakgebied waar scholen voor opleiden. Daarom stimuleert de overheid de macrodoelmatigheid van het opleidingenaanbod. Het Programmamanagement MBO15 van OCW zegt hierover: • Het is van belang dat scholen voldoende kunnen investeren in de kwaliteit van opleidingen door samen te werken om versnippering van het aanbod tegen te gaan (doelmatigheid). Voor de vakscholen op het gebied specialist schilderen Decoratie & Restauratie is het gericht op samenwerken en ontwikkelen van kennis en vaardigheden. • Het is daarbij van belang dat de scholen aansluiten op de vraag vanuit de arbeidsmarkt en sectoren waarvoor zij werken (arbeidsmarktrelevantie). Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 17 -



Voor de vakscholen op het gebied specialist schilderen Decoratie & Restauratie is dat afstemmen met de bedrijfstak restauratieschilderbedrijven. • Verder is het van belang dat scholen rekening houden met de bereikbaarheid voor studenten (toegankelijkheid). Voor de vakscholen op het gebied specialist schilderen Decoratie & Restauratie is dat een landelijk verspreid opleidingsaanbod (geografisch) in Boxtel, Utrecht, Zwolle aan te bieden. Deze doelstellingen kunnen alleen bereikt worden als de vakscholen hieraan gezamenlijk werken. Samenvattend: 1. De opnamecapaciteit personeel van het werkveld is sterk afhankelijk van de werkgelegenheid in de restauratie(schilder)sector. In de komende jaren zal de werkgelegenheid iets toenemen. 2. Geschoold personeel in de uitvoerende restauratie(schilder)sector zal minimaal specialist schilder Decoratie- en Restauratie niveau 4 moeten hebben. 3. De bedrijfstak zal alert moeten zijn om kennis en vaardigheden die oudere uitvoerende vakmensen hebben tijdig over te dragen aan jongeren die in het vak willen instromen. 4. Van de totale uitstroom bij de drie vakscholen specialist schilder Decoratie- en Restauratie niveau 4 zal ongeveer 30 - 40% een hbo-vervolgopleiding kiezen. Gemiddeld per school stromen 20 studenten met diploma per jaar uit. Landelijk betekent dit dat tussen de 20-25 studenten een vervolgopleiding hbo kiezen. 5. Vakscholen maar ook vervolgopleidingen worden verzocht per jaar een goed onderzoeksysteem op te zetten onder afgestudeerden hoe zij hun loopbaan vervolgen. 6. Vakscholen moeten investeren in de kwaliteit van opleidingen door samen te werken om versnippering van het aanbod tegen gaan. 7. Vakscholen moeten gezamenlijk aansluiten op de vraag vanuit de arbeidsmarkt. 8. Vakscholen moeten een landelijk verspreid opleidingsaanbod (geografisch) aanbieden voor het vakgebied specialist schilderen Decoratie & Restauratie.

- 18 -



5.


Analyse welke kwalificaties op welk niveau in de opleidingsketen

De werkgroep heeft na inventarisatie van de huidige stand van zaken en na het vaststellen van de instroombehoefte een analyse gemaakt m.b.t. de huidige leerplannen die gebruikt worden in het mbo en hbo. De volgende leerplannen zijn opgevraagd en in de analyse meegenomen: 1. Savantis: Oude kwalificatiedossier Specialist Schilderen 2. Savantis: Nieuwe kwalificatiedossier Specialist Schilderen 3. Reinwardt Academie: Studiegids Cultureel Erfgoed 4. Saxion: Deventer ARC Archeologie 5. Hogeschool Utrecht: Studiegids Bouwhistorie & Restauratie 6. Via internet: Tien algemene hbo-competenties 7. Leerplannen van enkele Vlaamse opleidingen en instellingen als naslagwerk gebruikt tw. Serv, Hiva, Kikirpa en Licap. Bij het ontwikkelen van leerplannen zijn samenhang, consistentie en opbouw van doelen en inhouden van groot belang. Afgelopen jaren zijn er al verschillende leerlijnen in het onderwijsproces ontwikkeld. Denk bijvoorbeeld aan algemene vakken als taal en rekenen. Een leerlijn in een bepaald vakgebied is complexer dan bij algemene vakken omdat niet alle opleidingsniveaus voor het dezelfde vakgebied opleiden. Een leerlijn is namelijk een beredeneerde opbouw van inhouden en tussendoelen die leiden naar een bepaald einddoel. Doorlopende leerlijnen kunnen in de restauratieopleidingen nog niet specifiek uitgewerkt worden omdat er geen hboopleiding restauratieschilderen is. De juiste doorstroom en afstemming moet dus met verwante onderwijssectoren in het hbo plaatsvinden. Het ideale plaatje is namelijk een leerlijn ontwikkelen tussen de verschillende onderwijsniveaus voor een bepaald vakgebied bijvoorbeeld in de restauratie(schilder)sector. De werkgroep heeft zich tot doel gesteld om de inhouden van bovengenoemde leerplandossiers van verwante opleidingen te onderzoeken. In verband met de beperkte tijd en middelen die voor dit onderzoek zijn uitgetrokken kon dit deel globaal worden onderzocht om te komen tot het formuleren van kernelementen in de opleidingskolom mbo-hbo-wo voor restauratieschilder naar restaurator Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed. De werkgroep betreurt het dat niet meer tijd kan worden besteed aan meer onderzoekwerk (juist op dit onderdeel) omdat hier het hart van de verticale doorstroom klopt. Daarom adviseren de leden van de werkgroep unaniem om dit onderdeel in samenwerkingsverband (mbo-hbo-wo) in een volgende periode verder te onderzoeken en uit te werken. Voor het analyseren (van welke kwalificaties op welk niveau) heeft de werkgroep een stappenplan van SLO (Stichting Leerplanontwikkeling Nederland) gebruikt. De werkwijze wordt hierna beknopt weergegeven. Door het overleggen met verschillende partijen die belangen hebben bij de ontwikkeling nam dit proces veel tijd in beslag. De werkgroep heeft een stappenplan in hoofdpunten gemaakt en uitgewerkt: 1. Contextanalyse 2. Vaststellen niveaus 3. Vaststellen leergebied 4. Vaststellen kernelementen 5. Eén kernelement uitgewerkt tot sub-elementen 6. Doorlopende leerlijn ontwikkelen op kwalificaties naar niveaus Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 19 -



5.1 Contextanalyse Het gaat hier om het vaststellen van bestaande wetgeving zoals, relatie tot de nieuwe erfgoedwet 2016 en de ontwikkelde uitvoeringsrichtlijn URL 4009 “restauratie Historisch Schilderwerk”. Eveneens moest informatie verzameld worden over de bestaande leerplankaders. Het blijkt dat de inhoud van de nieuwe KD specialist schilderen 2015 te veel zwaarte heeft voor een vierjarige opleiding Decoratie & Restauratie als het gaat om basiskennis en vaardigheden. Mogelijk kunnen verschillende keuzedelen in de mbo-opleiding (besproken in 3.1) worden gebruikt voor verdieping. Echter de keuzedelen vallen niet onder de examinering en is dus geen onderdeel van het niveau 4 diploma. Om toch de kwalificatieonderdelen te behalen kunnen het ontwikkelen van een leerplan “excellentieprogramma” of een gerichte Associate degree op het gebied van restauratieschilderen een oplossing zijn. 5.2 Vaststellen niveaus De doorlopende leerlijn heeft betrekking op verschillende opleidingsniveaus gericht op de restauratie(schilders)sector van mbo tot en met wo. De werkgroep vindt het jammer dat er geen doorlopende leerlijn gemaakt kan worden richting hbo- opleidingen wat betreft kennis en vaardigheden. Hiervoor moet een oplossing worden gezocht. De leerinhouden van de verschillende hbo-opleidingen van Bachelor Cultureel Erfgoed, ARC archeologie en Posthbo opleiding Bouwhistorie en Restauratie zijn sterk afwijkend t.o.v. de inhoud kennis en vaardigheden uit het KD specialist schilderen 2015. In gesprekken met Reinwardt en Saxion komt naar voren dat voor hen de tien algemene hbocompetenties erg belangrijk zijn om de methodiek van het studeren aan een hbo-instelling onder de knie te krijgen. Vakinhoudelijk blijkt uit de studiegidsen en de gesprekken die gevoerd zijn met vakdocenten en opleidingsmanagers van de drie genoemde hbo-instellingen dat de studenten opgeleid worden voor een geheel ander beroep in Archeologie of bachelor Cultureel Erfgoed. 5.3 Vaststellen werken leergebied De werkgroep heeft de verschillende vakinhoudelijke leerplannen op mbo en hbo en de tien algemene competenties doorgenomen m.b.t.de beroepscompetentieprofielen van de restauratieschilder en de inhoud van de URL 4009 restauratie van historisch schilderwerk. Vanuit deze werken leergebieden zijn kernelementen vastgesteld. 5.4 Vaststellen kernelementen De werkgroep heeft de kernen, vaardigheden of competenties binnen het leergebied in relatie met de resultaten uit aandachtpunt 5.1 verdeeld in kennis, vaardigheden, algemene vakken, algemene hbo-competenties en de algemene academische competenties. De opleidingniveaus zijn hieraan gekoppeld. Dit onderdeel wordt uitvoerig behandeld in paragraaf 7 “Formuleren van de kernelementen”. . 5.5 Eén kernelement uitgewerkt tot sub-elementen Tot slot is één kernelement gedeeltelijk uitgewerkt tot sub-elementen. Dit is als voorbeeld voor het uitwerken van de overige kernelementen. - 20 -




5.6 Nog te ontwikkelen De werkgroep vindt het raadzaam om het onderzoek compleet te maken op basis van de voorgaande punten in de volgende stappen: • Kernelementen en opleidingsniveaus eventueel bijstellen; • Ontwikkelen van de sub-elementen gekoppeld aan het opleidingsniveau; • Een doorlopende leerlijn ontwikkelen op kwalificaties en niveaus. Samenvattend: 1. De inhoud en omvang van de kwalificaties van het nieuwe KD specialist schilderen 2015 toetsen aan de haalbaarheid van de huidige opleidingsstructuur. 2. Voor een juiste doorstroming en niveaubepaling van de kwalificaties zullen de kernelementen verder ontwikkeld moeten worden in combinatie met de algemene tien hbo-competenties en het kwalificatiedossier. 3. Mogelijk kunnen verschillende keuzedelen in de mbo-opleiding voor een verdiepingsmodule specialist schilderen worden gebruikt. 4. Om alle kwalificatieonderdelen uit het nieuwe kwalificatiedossier te behalen, zijn het ontwikkelen van een leerplan “excellentieprogramma” of een gerichte Associate degree op het gebied van restauratieschilderen mogelijke oplossingen. 5. De leerinhouden van de verschillende hbo-opleidingen van Cultureel Erfgoed en ARC archeologie zijn sterk afwijkend t.o.v. de inhoud kennis en vaardigheden uit het KD specilist schilderen 2015. 6. De mbo-studenten trainen in de tien algemene hbo-competenties. Dit is erg belangrijk om de methodiek van het studeren aan een hbo-instelling te beheersen.


- 21 -


6.


Hiaten in de opleidingsketen restauratie(schilder)opleidingen

De werkgroep heeft bij het vaststellen van hiaten in de opleidingsketen de volgende punten onderzocht: 1. Opleidingen binnen het mbo 2. Overgang mbo naar hbo 3. Opleidingen binnen het hbo 4. Doorstroom hbo naar het wo 5. Opleidingen binnen het wo 6.1 Opleidingen binnen het mbo De kwalificatie specialist schilder Decoratie & Restauratie niveau 4 leidt op tot een baan waarbij de student zelfstandig specialistische, uitvoerende taken op het gebied van restauratieschilderwerkzaamheden kan verrichten. Het komt regelmatig voor dat potentiële en beginnende mbo-studenten geen goed beeld hebben van het beroep waarvoor ze worden opgeleid. Tijdens voorlichting en “open dagen” over het vakgebied restauratieschilder zien potentiële studenten meestal het uiteindelijke resultaat van gemaakte werkstukken. Het proces en de energie om tot een eindresulaat te komen is hen nog niet duidelijk. Een aantal potentiële en beginnende studenten heeft dan ook een verkeerd beeld van deze opleiding en dit beroep. Dit blijkt uit een interview over beroepskeuze en de studieervaringen van studenten die worden opgeleid voor specialist schilderen Decoratie & Restauratie. Via een stage bij restauratieschildersbedrijven verandert dit beeld wel bij hen. Zij leren op deze wijze het vakgebied beter kennen. Hierdoor krijgen de studenten meer waardering voor het restauratievak en willen hiervan hun beroep maken. Afstemming tussen mbo-vakscholen Om dit verkeerde beeld te voorkomen is een juiste afstemming van opleidingscomponenten binnen de mbo-vakscholen (maar zeker ook voor vervolgopleidingen) nodig. Daarom moeten inhoud, beroepsnamen en beroepsdomeinen op elkaar afgestemd worden. Dit vraagt om een collectieve aanpak. Vooral omdat het gaat om relatief kleine afdelingen is de samenwerking tussen de vakscholen onderling, andere restauratieopleidingen en vervolgopleidingen gewenst. Dit kan eveneens via andere gezamenlijke activiteiten worden bereikt zoals landelijke presentaties en het organiseren van een jaarlijks terugkerend symposium. Maar ook demonstraties geven op beurzen over het vak restauratieschilder en het ontwikkelen en uitwisselen van kennis/lesmateriaal voor de afdeling Decoratie & Restauratie binnen de drie vakscholen. Om een mbo-differentiatie als Specialist schilderen te behouden is samenwerking tussen de vakscholen noodzakelijk. Deze samenwerking geldt ook richting de aansluiting mbo-hbo-wo en andere erfgoedopleidingen. 6.2 Overgang van mbo naar hbo In het jaarlijks rapport van kenniscentrum Savantis over studentenaantallen in de beroepskolom komt de doorstroom van mbo-hbo voor de opleiding Specialist schilderen ook aan de orde. In het schema hieronder worden de uitkomsten weergegeven:

- 22 -




Uitstromen specialist schilderen Restauratieschilder niveau 4 BBL Specialist interieurafwerking niveau 4 BBL Specialist schilderen (Specialist decoratie en restauratie niveau 4 BOL) Specialist schilderen (Specialist interieur en decoratie niveau 4 BOL) Totaal

mbo gediplomeerden

inschrijvingen % doorstroom hbo mbo - hbo

9

0

0%

5

0

0%

58

18

31%

1

0

0%

73

18

25%

Tabel: Doorstroom mbo-hbo voor de opleiding Specialist schilderen (bron Savantis)

De werkgroep heeft ook enkele afgestudeerden specialist schilderen Decoratie & Restauratie geinterviewd die vorig jaar (augustus 2014) zijn ingestroomd in het hbo (Reinwardt academie). De belangrijkste bevindingen hiervan zijn: • de meeste studenten geven aan dat ze in het mbo niet goed zijn voorbereid op het theoretisch onderwijsniveau in het hbo; • een andere leeromgeving, meer theorie, een hoger leertempo, meer zelfstandigheid en een ander beroepsdomein. • De mbo-vakscholen zijn praktisch ingesteld en de hbo-instellingen meer theoretisch. • Deze groep studenten die kiezen voor een hbo opleiding wordt beschouwd als een potentiële risicogroep wat betreft studiekeuze. Dit wordt versterkt doordat ze in een ander beroepsdomein doorstuderen en niet voldoende voorkennis hebben over de vervolgstudie in het hbo. Via deskresearch heeft de werkgroep de problemen zoals hierboven onderzocht en de verschillen in mbo-opleidingen en hbo-opleidingen worden in een schema hieronder weergegeven. mbo -

hbo meer sturend vaker getoetst meer begeleiding en uitleg meer op beroepscontext gericht meer op reproductie gericht communicatie in Nederlands

-

-

meer zelfstandigheid vereist minder getoetst minder begeleiding en uitleg meer op kennisniveau gericht meer op inzicht gericht communicatie vaak in Engels

Tabel: mbo en hbo verschillen qua curriculum inhoud, opbouw en leerstijl

Kwaliteit in verscheidenheid Studenten die voor een andere richting kiezen, niet-verwante doorstromers genoemd, worden eveneens beschouwd als een risicogroep wat betreft studiesucces. Dit is één van de redenen waarom in het kader van de nieuwe wetgeving ‘Kwaliteit in Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 23 -



Verscheidenheid’ hogescholen vanaf volgend jaar nadere voor-opleidingseisen aan groepen niet verwante mbo-instromers mogen stellen (Bussemaker, 2013). Dit is een reden om de doorstroom mbo-hbo goed op elkaar af te stemmen. De werkgroep constateert verder dat onderwijsgevenden in het mbo en hbo weinig van wederzijdse opleidingsniveaus afweten. In het hbo is meer dan de helft onvoldoende bekend met de mbo-kwalificaties. Bij de beheerders van mbokwalificaties speelt op hun beurt onbekendheid met hbo-profielen een rol. Eveneens constateert de werkgroep dat de gevolgde leerroute van instromende mbo-studenten in het hbo niet bekend zijn. Daarnaast is het aan te bevelen de instromende mbo-student de mogelijkheid te bieden om al in de mbo-studieperiode d.m.v keuzedelen te kiezen voor een voorbereidingsmodule voor het hbo. Een andere mogelijkheid is het samenstellen van een portfolio om toegelaten te worden tot een hbo-opleiding. Hierdoor ontstaat in de beleving van de student een “hbo-klimaat”. Dit kan bijvoorbeeld ook aangeboden worden op de zaterdagen, in de avonduren of via summerschool. De diverse hbo-instellingen waarin het component restauratie wordt aangeboden, kunnen bijvoorbeeld ter voorbereiding keuzedelen aanbieden die enerzijds vaktechnisch van aard zijn en anderzijds componenten van de tien algemene hbocompetenties bezitten. 6.3 Opleidingen binnen het hbo Er zijn geen directe vervolgopleidingen in het hbo voor specialist schilderen Decoratie & Restauratie. De werkgroep betreurt dit omdat verdieping van de kernelementen voor dit vakgebied nu niet mogelijk is. Wel zijn er verwante hbo-opleidingen zoals aangegeven onder paragraaf 3.2 waar afgestudeerden zich nu laten inschrijven. Bij navraag onder studenten en oud-studenten vinden zij het jammer dat er geen vervolgopleiding hbo is. Momenteel wordt er bij Cibap wel een praktische vervolgopleiding ontwikkeld in de vorm van een excellentieprogramma. Deze opleiding is gericht op studenten die niveau 4 als eindopleiding kiezen en zich verder willen verdiepen in de theoretische en praktische vaardigheden. Mogelijkheden binnen een Associate degree? Voor de mbo-student die door wil studeren is er sinds begin juni 2015 een mooie ontwikkeling. De Associate degree (Ad) wordt een aparte tweejarige opleiding, los van de hboBachelor. Het hoger onderwijs krijgt er hiermee een zelfstandig opleidingsniveau bij waardoor er voor studenten meer te kiezen valt. Minister Bussemaker heeft dat in een brief aan de Tweede Kamer laten weten. (recent bericht Volkskrant 06-06-2015) Naast de hbo-Bachelor en de hbo-Master, de wo-Bachelor en de wo-Master krijgt nu ook de Ad een eigen plek in het hoger onderwijsstelsel. Het niveau van de Ad zit tussen mbo-4 en hbo-Bachelor. De Ad bestaat nu als tweejarig traject dat gekoppeld moet zijn aan een hbo-Bachelor. Door die koppeling los te laten ontstaat meer ruimte voor de Ad om een eigen pedagogisch concept en arbeidsmarktprofiel te ontwikkelen. Hierdoor krijgt de Ad een eigen identiteit en wordt ze herkenbaar als zelfstandige opleiding. Door een grotere verscheidenheid aan Ad’s ontstaat voor de studenten meer keuzevrijheid. De werkgroep adviseert de stuurgroep ‘mbo-opleiding specialist schilder Decoratie en Restauratie en het projectteam Platform Erfgoedopleidingen om zich in deze recente ontwikkeling breder te laten informeren.Een eerste idee vanuit de werkgroep kan zijn om een programma samen te stellen om modules te volgen bij diverse hbo-instellingen. Misschien zijn er dan mogelijkheden om een praktische - 24 -




leerweg (inhoud excellentieprogramma) en een theoretische leerweg (doorstroom naar een hbo-Bacheloropleiding) te ontwikkelen. De Ad-trajecten voorzien daardoor vooral in een behoefte voor mbo-studenten en werkenden die wel verder willen leren maar niet een volledige hbo-Bachelor willen volgen. 6.4 Overgang van hbo naar wo In gesprekken met de hbo–instellingen (Saxion en Reinwardt) en het wo (Universiteit van Amsterdam) blijkt dat een hbo Bachelorstudent kan doorstromen naar een wo Masteropleiding. Een student met een hbo Bachelor kan niet naadloos doorstromen naar een wo Master. Daar is altijd een schakelprogramma of een pre-master voor nodig (afhankelijk van welke instelling). Deze programma’s zijn meestal 30 ECTS (European Credit Transfer System), en bereiden de studenten voor op het academisch niveau wat vereist is op een wo Master. Voor studenten die willen doorstromen is er een logischer pad om te kiezen. Namelijk voor een hbo propedeuse (dus het eerste jaar) waarna ze in kunnen stromen in een wo Bachelor. Op die manier leren ze zo vroeg mogelijk analytisch denken en werken en is doorstroom naar een wo Master makkelijker en logischer. Het hbo en wo verschillen echter in een aantal opzichten behoorlijk veel van elkaar. Dit geeft de nodige aansluitproblemen omdat hbo-studenten academisch gevormd moeten worden. In het hbo volgt een student projectonderwijs en doet hij praktijkgericht onderzoek. Een universitaire studie legt namelijk veel nadruk op onderzoek en analytisch denkvermogen. Een hbo-opleiding sluit daarom niet naadloos aan op een universitaire master. In het hbo wordt een student opgeleid voor een specifiek beroep. In de bachelorfase aan de universiteit richt een kandidaat zich niet specifiek op een beroep. Het accent ligt op de academische vorming en brede oriëntatie. De student verdiept zich in een bepaald wetenschapsgebied en bereidt zich voor op de keuze voor een verdere (studie)loopbaan. Studeren aan de universiteit is meer theoretisch. Maar dat is niet het enige. Tijdens de studie verwerft een student de nodige academische vaardigheden. Hij leert onder meer op academisch niveau analyseren, argumenteren, rapporteren en presenteren. Ook is er veel aandacht voor onderzoeksvaardigheden en taalvaardigheden. Op de universiteit verwerkt een student grotere hoeveelheid leerstof op een hoger tempo, meestal in het Engels. Dat vereist meer zelfdiscipline. Om kennis en vaardigheden op het vereiste niveau te brengen voor de start van een universitaire master is het vereist om een schakelprogramma te volgen aan de universiteit. Zo’n schakelprogramma bevat toelatingstoetsen naar de masteropleiding. De studieadviseur van het UvA geeft over de aansluiting van hbo naar wo de nodige suggesties en adviezen.

Afbeelding: doorstromen met een afgeronde hbo-opleiding

Via onderzoek en gesprekken met Saxion, Reinwardt en de UvA heeft de werkgroep de aansluitproblemen zoals hierboven onderzocht en de verschillen in hboopleidingen en wo-opleidingen (academische vaardigheden) worden in een schema hieronder weergegeven. Wel blijft zo’n vergelijking altijd betrekkelijk.


- 25 -


hbo Beroepsgericht Wisselwerking theorie - praktijkgerichte opdrachten Stage is verplicht Theorie gelijk toepassen Competentiegericht leren Veel verschillende vakken Gemiddeld studietempo Veel groepsgewijs werken Persoonlijke benadering Meer controle op huiswerk Opdrachten in overleg Opleiding voor uitvoerend beroep


wo Wetenschappelijk gericht De praktijk is een zeer grote component Stage is mogelijk Genereren van nieuwe kennis Vakgericht leren Minder verschillende vakken Hoog studietempo In kleine groepen Minder persoonlijke benadering Minder controle op huiswerk Zelfstandig opdrachten binnen halen Zelfstandig benodigde onderzoek Zelfstandig het uitvoerende werk doen Opleiding voor hogere functie

6.5 Opleidingen binnen het wo De instroom van studenten komen van verschillende BA richtingen, dus ze hebben niet allemaal dezelfde bagage. Het niveau van de studenten is heel wisselend. De ene bachelor uit het wo is de andere niet. De universiteit bemerkt interuniversitair daarin grote verschillen. Samenvattend: 1. Het beroepsbeeld en waar de studenten voor opgeleid worden, helder weergeven op alle niveaus in de restauratieopleidingen om geen verkeerde verwachtingen te scheppen bij potentiële kandidaten. 2. De uitstroom van afgestudeerden niveau 4 beter volgen, een goed volgsysteem opzetten, de resultaten inzichtelijk maken en vervolgens evalueren. 3. Studenten niveau 4 beter voorbereiden op eventuele hbo-vervolgstudies. 4. Onderwijsgevenden in het mbo en hbo weten weinig van wederzijdse opleidingsniveaus af. Ook hier is een inhaalslag te maken. 5. Keuzedelen hbo in het mbo aanbieden. 6. Studie maken van een vervolgopleiding Associate degree voor een praktische leerweg (inhoud excellentieprogramma) en een theoretische leerweg (doorstroom naar een hbo-Bacheloropleiding). 7. Hbo-opleidingen sluiten niet naadloos aan op een universitaire master. 8. Gesprekken voor een betere afstemming tussen de hbo-opleidingen en de UvA zijn nodig om een betere aansluiting te creëren.

- 26 -



7.


Formuleren van de kernelementen

De werkgroep heeft zich als vraag gesteld: wat zijn essentiële onderdelen die, mede gezien het kwalificatiedossier, absoluut in de opleiding aan bod moeten komen? Welke onderdelen kunnen (gedeeltelijk) geschrapt worden of kunnen studenten op een andere manier leren, bv. zelfstandig of onder begeleiding van onderwijsassistenten of ouderejaarsstudenten. Bij verdere uitwerking is het noodzakelijk om kerndocenten van de opleiding specialist schilderen Decoratie & Restauratie hierbij te betrekken. Bovendien is het belangrijk om vast te stellen wat de gemiddelde studiebelastingsuren zijn om deze kernelementen te kunnen beheersen. Gebaseerd op het KD specialist schilderen 2015 en de algemene hbo- en academische competenties heeft de werkgroep kernelementen benoemd die terug te vinden zijn in een excel werkdocument “kernelementen document versie mei ” (voorbeeld zie bijlage 13.1) Het werkdocument bevat de kernelementen die in de verschillende niveaus terug komen en daarbij de volledigheid aangeeft wat nodig is voor het restauratieschilderen en de vervolgopleidingen. De werkgroep beveelt aan om inhoudelijk dit werkdocument als basis te laten dienen voor verdere ontwikkeling in een eventueel vervolgtraject. De kernelementen zijn onderverdeeld, maar nog niet verdeeld over de verschillende niveaus. I.v.m. tijd is dit niet verder uitgewerkt. De werkgroep heeft tot nu toe de kernelementen als hoofdgroepen verdeeld in de volgende categorieën: 1. Kennis 2. Vaardigheden 3. Algemene vakken 4. Algemene hbo competenties 5. Algemene academische competenties 7.1 Kennis In de categorie “kennis” komen de volgende kernelementen aan de orde: • kennis van ondergronden • kennis van verf en verfstoffen/producten • kennis van materiaalopbouw • kennis van schilderstechnieken • kennis van restauratieve technieken • kennis van gereedschappen • kennis van wandbekleding • restauratiedisciplines, richtlijnen, procedures • restauratie ethiek • bouwhistorie • kleurenleer • calculatie • kunstgeschiedenis/kunstbeschouwing • vakterminologie/jargon 7.2 Vaardigheden In de categorie “vaardigheden” komen de volgende kernelementen aan de orde: • decoratieve technieken • imitatie technieken • verguldtechnieken/bladmetaal Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 27 -


• • • • • •


schilders vaardigheden restauratieve technieken wandbekleding toepassen glas-in-lood digitale vaardigheden tekenvaardigheden

7.3 Algemene vakken In de categorie “algemene vakken” komen de volgende kernelementen aan de orde: • scheikunde • natuurkunde • wiskunde • Nederlands • Engels/Duits • presentatie technieken/jargon • loopbaanburgerschap • bedrijfskunde/ondernemen • KAM-zorg (kwaliteit arbo milieu) 7.4 Algemene hbo-competenties In de categorie “algemene hbo-competenties” komen de volgende kernelementen aan de orde: • Brede professionalisering • Multidisplinaire integratie • Wetenschappelijke toepassing • Transfer en brede inzetbaarheid • Creativiteit en complexiteit in handelen • Probleemgericht werken • Methodisch en reflectief denken en handelen • Sociaal-communicatieve bekwaamheid • Basiskwalificering voor managementfuncties • Beself van maatschappelijke verantwoordelijkheid 7.5 Algemene academische competenties In de categorie “algemene academische competenties” komen de volgende kernelementen aan de orde: • Interpreteren • Analytisch denkvermogen • Evalueren • Presenteren • Onderzoeksvaardigheden • Taalvaardigheden • Argumenteren • Rapporteren • Literatuur zoeken en gebruiken • Gegevens verzamelen en analyseren • Probleemstelling formuleren - 28 -




7.6 Indeling onderwijsniveaus De werkgroep heeft de onderwijsniveaus ingedeeld in de volgende categorieën: • mbo basis • mbo verdieping * • hbo onderwijs • wo onderwijs *Onder mbo verdieping wordt verstaan een keuzedeel, een excellentieprogramma of een Ad-traject De werkgroep vraagt meer tijd voor een nadere uitwerking en verspreiding op de juiste niveaus m.b.t. kernelementen. Een voorbeeld van het Excel werkdocument “kernelementen document versie mei ” wordt hieronder weergegeven.

Afbeelding: Voorbeeld van het Excel werkdocument “kernelementen”

Samenvattend: 1. Kerndocenten mbo-hbo-wo betrekken bij de vaststelling van de kernelementen. 2. Vaststellen wat de gemiddelde studiebelastingsuren zijn om deze kernelementen te kunnen beheersen. 3. Het excel werkdocument “kernelementen document versie mei ” verder uitwerken. 4. De werkgroep vraagt meer tijd voor een nadere uitwerking en verspreiding op de juiste niveaus m.b.t. kern en sub-kernelementen.


- 29 -


8.


Duurzaam doorlopende opleidingsstructuur

8.1 Format voor de doorlopende leerlijn De werkgroep stelt het op prijs om vast te houden aan de analyse en het formeren van de kernelementen (zie paragraaf 5 en 7), met de daarbij behorende uitgewerkte documenten en naslagwerk, die de werkgroep ontwikkeld heeft in de periode oktober 2014 t/m juni 2015. Dit kan als basis dienen voor de verdere uitwerking en de plaatsing in de verschillende niveaus van de opleidingen. De werkgroep heeft al wel een format gemaakt. Het format is als bijlage 13.2 aan dit rapport toegevoegd. 8.2 Duurzaamheid begint met bestaansrecht Een kleine specialistische vakopleiding zoals specialist schilderen Decoratie & Restauratie bestaat binnen de vakschool meestal door de animo en inzet van een aantal betrokkenen die hiervoor passie hebben en de opleiding belangrijk vinden. In de uitvoering zijn kleine opleidingen vaak afhankelijk van andere opleidingen (groepsgrootte). Mat name gaat dit gebeuren met de invoering van het nieuwe kwalificatiedossier waar tijd (15% van de totale opleidingsduur) wordt gebruikt voor keuzedelen. Bij een specialistisch keuzedeel zal waarschijnlijk maar een klein aantal studenten zich inschrijven. Door deze geringe groepsgrootte en hoge uitvoeringskosten (het specialistische karakter) zijn er vaak bekostigingsproblemen. Van daar wordt (soms) jaarlijks de afweging gemaakt: moeten we dit keuzedeel of zelfs deze opleiding volgend jaar nog wel aanbieden? De werkgroep is van mening dat het hanteren van kwantiteit t.o.v.kwaliteit de herkenbare plaats in het bestaansrecht van de opleiding specialist schilderen in de weg kunnen staan. 8.3 Betrokkenheid sectorbreed Voor specialist schilderen Decoratie & Restauratie is de relatie tussen opleiding en arbeidsmarkt en die tussen school en branche een cruciale voorwaarde. Die relatie is niet vanzelfsprekend optimaal. “De opleiding” is niet hetzelfde als “de school”. De school die de opleiding uitvoert functioneert binnen de context van het mbo-systeem en moet de opleiding binnen de daar geldende condities uitvoeren. De branche heeft het belang van een herkenbare opleiding die opleidt tot goed inzetbare vakmensen op restauratiegebied. De werkgroep constateert dat de restauratie(schilders)sector behoorlijk verdeeld is. Denk aan de verschillende instanties die erkenningen afgeven en de verschillende instellingen die zich bezig houden met de restauraties op landelijk, provinciaal of gemeentelijk niveau. Het is een kleine sector met veel versnipperde organisaties. Het zou mooi zijn als de nabije toekomst zich clusteren tot één vakorganisatie. 8.4 Implementeren en vervolgstappen Als duidelijk is welke kernelementen in welk niveau geplaatst zijn, kunnen de verschillende uitgewerkte sub-elementen in het onderwijs worden geïmplementeerd. Er zal dan concreet gewerkt moeten worden aan het maken van opleidingsleerplannen mbo-hbo-wo breed en het daar bijbehorend onderwijsmateriaal. De werkgroep beoogt met de uitkomsten van dit rapport een aantal toekomstige eindproducten zoals: • Ontwikkeling van opleidingsleerlijn voor de restauratie

- 30 -



•

• •


Ontwikkeling kennislandschap (bijvoorbeeld een gezamenlijke bibliotheek/mediatheek van documenten en andere kennisdragers zoals relevante organisaties en kennisnetwerk) Ontwikkelen ondersteunende leermiddelen (studiemateriaal, cases, instructiemateriaal en opdrachten) Continuïteit (organisatie en middelen gericht op continuïteit in beheer, actualisatie en doorlopende ontwikkeling)

8.5 Samenwerking Naast implementeren is samenwerken een belangrijk item. Samenwerking tussen onderwijs en het bedrijfsleven, maar ook samenwerking in de opleidingsleerlijn. In bepaalde projecten speelt het realiseren van een doorlopende leerweg van mbo naar wo al een belangrijke rol. Denk aan de restauratie van het Rijksmuseum waar studenten van de UvA samenwerkten met studenten van Sint Lucas. In het hbo wordt de Associate degree waarschijnlijk een belangrijke doorstroommogelijkheid voor mbo’ers. Platform Erfgoedopleidingen Ook binnen het Platform Erfgoedopleidingen zoeken branches, onderwijs en overheid afstemming en er worden afspraken gemaakt over de belangrijkste onderwijsthema’s. Het borgen van kwaliteit is daarin een belangrijk aspect. Te denken valt aan de eisen die worden opgenomen in beroepscompetentieprofielen, kwalificatiedossiers en erkenningsregelingen. Om deze beoogde kwaliteit vervolgens te realiseren is een duurzaam onderwijsaanbod noodzakelijk. Hierbij zal concentratie zoveel mogelijk moeten worden nagestreefd en versnippering in het onderwijsaanbod moeten worden teruggedrongen. Samenwerking tussen onderwijsinstellingen moet worden gestimuleerd, met daarbij onder andere aandacht voor curriculumopbouw, lesstof en onderwijsvormen. Structurele kennisuitwisseling tussen disciplines en niveaus is van belang om goede doorlopende leerlijnen mogelijk te maken. Er zijn door de werkgroep tijdens de onwikkelingsperiode november 2014 – juni 2015 belangrijke verbindingen gelegd met het platform. Deze vorm van samenwerken is voor de vakscholen op het gebied van restauratieschilderen noodzakelijk om tot structurele kennisuitwisseling met andere restauratieopleidingen te komen. 8.6 Recente berichtgeving MBO-raad rond de doorsroom mbo-hbo MBO-raad 02-06-2015: Doorstroomcijfers mbo-hbo: reden om samenwerking verder te versterken. Uit cijfers die de Vereniging Hogescholen eind mei 2015 publiceerde blijkt dat meer mbo-studenten na een jaar uitvallen op het hbo. Tegelijk signaleert de MBO Raad dat vanaf 2012 de instroom vanuit het mbo substantieel is toegenomen als gevolg van de overheidsstimulans door te leren in tijden van economische crisis, onder meer via het School ex-programma. Afgestudeerde mbo-studenten die het liefst hadden willen gaan werken, hebben een hbo-opleiding verkozen boven (de kans op) werkeloosheid. Het ligt voor de hand dat hierdoor de samenstelling van groep doorstromers naar het hbo is veranderd. Mogelijk vraagt grotere en meer diverse instroom vanuit het mbo nauwere samenwerking tussen mbo en hbo om ook deze studenten optimale kansen te bieden om door te leren.


- 31 -



In het bijzonder de keuzedelen die vanaf 2016 integraal onderdeel uitmaken van de mbo-opleiding blijken aanleiding om de gesprekken te intensiveren. In diverse regio’s wordt hieraan al gezamenlijk inhoud gegeven. Samenvattend: 1. Uitwerkingen van de kernelementen in een later te bepalen tijdvak op basis van een al gemaakt format. 2. Het hanteren van een kwantiteit boven kwaliteit door het management van de vakscholen kan een herkenbare plaats in het bestaansrecht van de opleiding specialist schilderen in de weg staan. 3. Betrokkenheid tussen opleiding en arbeidsmarkt en die tussen school en branche is een cruciale voorwaarde om een duurzame doorlopende opleidingsstructuur te ontwikkelen. 4. De uitkomsten van dit rapport is een eerste aanzet voor een aantal toekomstige eindproducten t.b.v. de opleiding restauratieschilders zoals een uitgewerkt opleidingsleerlijn, een gezamenlijk kennislandschp en ontwikkelen van ondersteunende leermiddelen. 5. Continuering van de samenwerking is een belangrijk gegeven van mbo via hbo naar wo. 6. Continueer en verdiep de samenwerking met het platform Erfgoed opleidingen en het Centrum voor de Restauratietechniek.

9.

Aanvullende opleidingsmogelijkheden rond realisering (2015 – 2018)

De werkgroep kon dit punt nog niet onderzoeken. Eerst moeten de in dit rapport beoogde resultaten ontwikkeld zijn. Eerder zijn de eventuele aanvullende opleidingsmogelijkheden om de aansluiting te realiseren nog niet bekend.

- 32 -




10. Samenvatting/conclusies/ aanbevelingen Deze paragraaf beschrijft de conclusies en aanbevelingen op basis van de bevindingen van het onderzoek door de werkgroep “Aansluiting tussen mbo-hbo-wo”. De conclusies bevatten de interpretatie van de werkgroep op basis van de resultaten uit elke paragraaf van dit rapport. 10.1 Samenvatting De centrale vraag in dit onderzoek was: “Hoe kan de doorstroom mbo-hbo-wo verbeterd worden?” Om deze vraag te beantwoorden heeft de werkgroep “aansluiting mbo-hbo-wo” gewerkt aan zeven onderzoeksopdrachten. Alle activiteiten van een onderzoeksopdracht met daarbij aansluitend de resultaten zijn per paragraaf aangegeven. Alle paragrafen worden afgesloten met een tussentijdse samenvatting over het behandelde gedeelte. Er zijn binnen de werkgroep inhoudelijke discussies gevoerd, afwegingen en beoordelingen gemaakt om te komen tot een efficiënte en effectieve uitvoering van het onderzoek. De werkgroep constateerde dat het op dit moment ontbreekt aan onderlinge afstemming binnen de drie mbo-vakscholen m.b.t. de opleiding specialist schilderen Decoratie & Restauratie maar ook aan een doorlopende onderwijsleerlijn tussen de verschillende opleidingsniveaus.In dit rapport wordt ingegaan op de problematiek en mogelijkheden om te komen tot een uniform onderwijspakket waarbij de doorlopende onderwijsleerlijn mbo-hbo-wo gestalte krijgt. 10.2 Conclusies De belangrijkste conclusies van dit rapport zijn: M.b.t. Huidige stand • De vakscholen Nimeto Utrecht, Sint Lucas Boxtel en Cibap Zwolle bieden de vierjarige opleiding specialist schilderen Decoratie & Restauratie op verschillende wijzen aan en inhoudelijk wijken de onderwijsmodulen af. • De branche en vervolgopleidingen hebben behoefte aan opleidingen met één bepaalde uniforme basisinhoud. • Het nieuwe kwalificatiedossier wordt aangevuld met verschillende keuzedelen. Zo komt er een keuzedeel “voorbereiding hbo”. Het is belangrijk om goede afspraken te maken tussen de drie vakscholen en de vervolgopleidingen in het hbo. • Voor het opleidingstraject restauratieschilderen is geen specifieke restauratievervolgopleiding in het hbo. M.b.t. Instroom- en opleidingsbehoefte • Geschoold personeel in de uitvoerende restauratie(schilder)sector zal minimaal specialist schilder Decoratie- en Restauratie niveau 4 moeten hebben. • Vakkennis oudere specialisten restauratieschilderen tijdig overdragen aan jongeren. • Vakscholen maar ook vervolgopleidingen worden verzocht per jaar een goed onderzoeksysteem op te zetten onder afgestudeerden hoe zij hun loopbaan vervolgen. • Vakscholen moeten investeren in de kwaliteit van opleidingen en versnippering van het aanbod tegen gaan. Doelmatig samenwerken.


- 33 -



M.b.t. Analyse welke kwalificaties • De inhoud en omvang van de kwalificaties van het nieuwe KD specialist schilderen 2015 toetsen aan de haalbaarheid van de huidige opleidingsstructuur. • De onderwijsinstellingen afzonderlijk hebben niet voldoende ontwikkelcapaciteit om alleen een nieuw curriculum en onderwijsmateriaal op te zetten. • Voor een juiste doorstroming en niveaubepaling van de kwalificaties zullen de kernelementen verder ontwikkeld moeten worden in combinatie met de algemene tien hbo-competenties en het kwalificatiedossier. • Een doorlopende leerlijn is noodzakelijk om de studenten efficient door te laten stromen naar hogere opleidingen zonder grote lacunes of juist overlap. • Het is van belang dat er vanuit het werkveld goede input komt voor het opzetten van de leerlijn en de kernelementen in het curriculum. Dit geldt voor zowel de onderwerpen als de inhoudelijke uitwerking daarvan. • De leerinhouden van de verschillende hbo-opleidingen van Cultureel Erfgoed en ARC archeologie zijn sterk afwijkend t.o.v. de inhoud van het KD specialist schilderen 2015. • Training in de tien algemene hbo-competenties zijn belangrijk om de methodiek van het studeren aan een hbo-instelling te beheersen. M.b.t. Hiaten in de opleidingsketen • Het beroepsbeeld en waar de studenten voor opgeleid worden in alle niveaus in de restauratieopleidingen helder weergeven. • Een volgsysteem maken van de afgestudeerden niveau 4. Met alumni via social media in contact blijven. • Studenten niveau 4 beter voorbereiden op eventuele hbo-vervolgstudies. • Onderwijsgevenden in het mbo en hbo weten weinig van wederzijdse opleidingsniveaus. • Studie maken van een vervolgopleiding Associate degree voor een praktische leerweg (inhoud excellentieprogramma) en een theoretische leerweg (doorstroom naar een hbo-Bacheloropleiding). • Gesprekken tussen de hbo-opleidingen en de UvA zijn nodig om een betere aansluiting te creëren. • Het excel werkdocument “kernelementen document versie mei ” verder uitwerken. M.b.t. Formuleren van de kernelementen • Meer tijd maken voor een nadere uitwerking en verspreiding op de juiste niveaus m.b.t. kernelementen. • Kerndocenten mbo-hbo-wo betrekken bij de vaststelling van de kernelementen. M.b.t. Duurzaam doorlopende opleidingsstructuur • Betrokkenheid tussen opleiding en arbeidsmarkt en die tussen school en branche is een cruciale voorwaarde om een duurzame doorlopende opleidingsstructuur te ontwikkelen. • Continuering van de samenwerking is een belangrijk gegeven voor het leertraject van mbo via hbo naar wo. • Continueer en verdiep de samenwerking met het platform Erfgoed opleidingen en het Centrum voor de Restauratietechniek.

- 34 -



10.3


Aanbevelingen

De werkgroep doet 16 aanbevelingen aan de stuurgroep ‘mbo-opleiding specialist schilder Decoratie en Restauratie in samenwerking en het Platform Erfgoedopleidingen. De aanbevelingen zijn gebaseerd op het onderzoek van de werkgroep “aansluiting mbo-hbo-wo” dat heeft plaatsgevonden in de periode november 2014 – juni 2015. De werkgroep beschrijft de aanbevelingen op basis van de bevindingen van het onderzoek. De toenemende aandacht van OCW, de MBOraad en Vereniging Hogescholen voor aansluiting mbo-hbo-wo biedt daarvoor een goede bodem. Het moment om hiervoor vervolgstappen te nemen is nu aangebroken. De aanbevelingen vanuit dit onderzoek zijn: 1. De samenwerking tussen de vakscholen Nimeto Utrecht, Sint Lucas Boxtel en Cibap Zwolle op het gebied van restauratieschilderopleidingen continueren en op elkaar afstemmen. 2. De branche en vervolgopleidingen betrekken bij het ontwikkelen van één bepaalde uniforme doorlopende leerlijn. 3. Goede afstemming maken tussen de drie vakscholen en de vervolgopleidingen in het hbo over het keuzedeel “voorbereiding hbo”. 4. De inhoud en omvang van de kwalificaties van het nieuwe KD specialist schilderen 2015 toetsen aan de haalbaarheid van de huidige opleidingsstructuur. 5. Voor een juiste doorstroming en niveaubepaling van de kwalificaties zullen de kernelementen verder ontwikkeld moeten worden in combinatie met de algemene hbo-competenties en het kwalificatiedossier. 6. Meer tijd maken voor een nadere uitwerking en verspreiding op de juiste niveaus m.b.t. kernelementen 7. Het beroepsbeeld en waar de studenten voor opgeleid worden in alle niveaus in de restauratieopleidingen helder weergeven. Goede voorlichtingcampagnes ontwikkelen. 8. Een volgsysteem maken van de afgestudeerden niveau 4. Met alumni via social media in contact blijven. 9. Studenten niveau 4 beter voorbereiden op eventuele hbo-vervolgstudies. Analytisch denkvermogen trainen. 10. Onderwijsgevenden in het mbo en hbo betrekken bij de wederzijdse opleidingsniveaus. 11. Studie maken van een vervolgopleiding Associate degree voor een praktische leerweg (inhoud excellentieprogramma) en een theoretische leerweg (doorstroom naar een hbo-Bacheloropleiding). 12. Voor het excellentieprogramma een groter draagvlak creëren vanuit de 3 vakscholen. Excellentieprogramma op meerdere locaties aanbieden voor een landelijke dekking. 13. Gesprekken tussen de hbo-opleidingen en de UvA op gang brengen om een betere aansluiting te creëren. 14. Continueer en verdiep de samenwerking met vervolgopleidingen in hbo naar wo. 15. Continueer en verdiep de samenwerking met het platform Erfgoed opleidingen. 16. Pas dit rapport aan voor de overige restauratieopleidingen binnen het platform Erfgoed Opleidingen. Rapport doorstroom mbo-hbo-wo

- 35 -



11. Geraadpleegde literatuur • Restauratoren Nederland Beroeps- en Competentieprofielen april 2008; • Restauratie en onderhoud van monumenten; marktverkenning tot 2018, M.H. Vrolijk MSc, EIB september 2013; • Schakels naar duurzaamheid, Eva Voncken; bureau Turf Utrecht september 2014; • Arbeid en scholing in de restauratiesector, drs. K. Kok en drs. H. Schellevis EIB maart 2012; • Klamer, A. e.a. De toekomst van Creatief Vakman in internationaal perspectief. Erasmus/ Stichting Economie en Cultuur: Rotterdam, 2012; • Ministerie van OCW (2011) Actieplan mbo “Focus op vakmanschap 20112015’. Ministerie van OCW: Den Haag; • Bussemaker, M. (2013). Doorstroom mbo-hbo, Kamerbrief 5 december 2013; • HBO-raad (2014). Feiten en cijfers. Studentenaantallen in het hoger beroepsonder¬wijs 2013. Den Haag: HBO-raad; • Woelders, L., Lovert-Reindersma, T., & Boeschoten, I. (2014) Moed en motivatie: handen ineen voor een betere doorstroom mbo-hbo. HO management, 3, 21-23; • Forse- instroom-studenten-zet- voort-in 2010. http://www.vsnu.nl/ Media-item; • Stichting C3 (2012). Folder verschil mbo-hbo http://onderwijsmiddelen.c3.nl/leermiddel/flyer-proef-verschil-mbo-hbo/; • Monitor SOS Vakmanschap (editie 2012, 2013 en 2014) Zeldzame specialistische beroepsgroepen en kleinschalig beroepsonderwijs. SOS Vakmanschap Utrecht; • MBO-raad (2014). Beroepskolom mbo-hbo. http://www.mboraad.nl/dossier/27162/Beroepskolom+mbo+-+hbo.aspx • De beroepskolom in de praktijk, 2006 Inspectie van het onderwijs; • Kamerbrief 2 juni 2014” Ruim baan voor vakmanschap”: Een toekomstgericht mbo; • Media onderwijs & innovatie (SLO): Ontwikkelen van doorlopende leerlijnen; • Artikel: ”Merkbaar en meetbaar succesvol doorstuderen”, OnderwijsInnovatie december 2014; • Leerlingen in de opleidingskolom 2013-2014. Ontwikkelingen inhet vmbo-mbohbo voor de sector van Savantis, juni 2014; • Post-hbo Bouwhistorie & Restauratie informatiemodule deel 2 cohort 2014 – 2016; • Feiten & Cijfers Studieaantallen 2014-2015 Vereniging Hogescholen www.vereniginghogescholen.nl; februari 2015; • Bussemaker, M. (juni 2015). Associate degree krijgt een steviger rol in het onderwijsgebouw.

- 36 -




12. Andere activiteiten van de werkgroep 12.1 Voorbereiding en activiteiten tijdens Nederlandse restauratiebeurs 2015 Demopleinen • Invulling van twee demopleinen; • Studenten van de mbo-vakscholen Nimeto, Sint Lucas en Cibap verzorgden gezamenlijk op de beurs demonstraties restauratieschilderen om hun leerlijn te promoten; • Alle restauratieopleidingen inclusief de 3 vakscholen deelden een gezamenlijk standruimte; • De inrichting van de stands en de organisatie van de activiteiten werden gezamenlijk verzorgd. Symposiun • Bijdrage geleverd aan de organisatie en uitvoering van het symposium “Nut en noodzaak van een duurzame kennis- en opleidingsinfrastructuur” op vrijdagochtend 17 april tussen 10.00 en 12.30 uur. De werkgroep heeft gezamenlijk met het platform Erfgoed Opleidingen een programma opgesteld; • De werkgroep heeft een lesbrief gemaakt als voorbereiding voor het symposium voor alle restauratieopleidingen. De lesbrief is als bijlage 13.4 toegevoegd. Uitnodigingen • Alle deelnemende opleidingen mochten onbeperkt relaties uitnodigen; • Gratis toegang voor alle studenten tot symposium en restauratiebeurs. Publiciteit • In Eisma’s schildersblad nummer 5 is in een deel van het artikel “Kwaliteit voor de opdrachtgever” aandacht geschonken aan het demoplein met als aanhef “Gezamenlijke schildersdemonstraties van mbo-vakscholen op de Nederlandse restauratiebeurs”. 12.2 Uitwisseling lesmateriaal De werkgroep heeft een begin gemaakt met de uitwisseling van digitaal lesmateriaal. • Literatuurlijst via Sint Lucas; • Receptenboeken van traditionele schildersmaterialen en – technieken via Sint Lucas; • Verftechnologie CV1A via de projectleider; • Verftechnologie CV1B via de projectleider; • Verftechnologie CV 2 via de projectleider; • Lessencyclus Scheikundige basisbegrippen, scheikundige benamingen, bindmiddelen, pigmenten, vulstoffen, oplosmiddelen, verdunningsmiddelen, hulpstoffen samengesteld door Gerard Scholten; • Lessencyclus verf en verfgrondstoffen.


- 37 -



13. Bijlagen 13.1

Voorbeeld “kernelementen document versie mei” in Excel

13.2

Format doorlopende leerlijn

13.3

Projectplan Centrum voor Restauratietechniek

13.4

Lesbrief als voorbereiding op het symposium

13.5

Tien algemene hbo-competenties

- 38 -




Bijlage 13.1 Voorbeeld “kernelementen document versie mei” in Excel


- 39 -



Bijlage 13.2

- 40 -

Format doorlopende leerlijn



Bijlage 13.3



Projectplan Centrum voor restauratietechniek

- 41 -


Bijlage 13.4

- 42 -


Lesbrief als voorbereiding op het symposium



Bijlage 13.5



Tien algemene hbo-competenties

- 43 -

Aansluiting mbo-hbo-wo Onderzoeksrapport doorstroom tussen restauratieschilderopleidingen

Recommend Documents