FOCUS | Driemaandelijks tijdschrift | AZ Sint-Lucas, Groenebriel 1, 9000 Gent | www.azstlucas.be
er 2012
s - septemb juli - augustu
patiënten n le a tf r a h r o Aandacht vo te gezonds a p e g , ie tr Oncogeria g ele uitdagin h rg o z s id e h interactief n a a g ’s C O M trale unit n e c n é é , m ntru Fertiliteitsce e locatie en w u ie n , k ie n Pijnkli tie ISO-certifica
60
60 Editoriaal
Komkommertijd
Inhoud Korte berichten en agenda
Volgens de website van Onze Taal is ‘komkommertijd’ een aanduiding voor een rustige zomerperiode, waarin weinig nieuws te rapen valt. Niet zo voor AZ Sint Lucas leest u in deze editie van Focus. De afgelopen maanden werd er heel wat verhuisd, vernieuwd en voorbereid.
3-4
Vraag uit de huisartsenpraktijk
5
Aandacht voor hartfalenpatiënten
6-7
Oncogeriatrie 8-9 Verhuizen De afdeling geriatrie 1 verhuisde naar straat 196 op de Campus Volkskliniek met heel wat bijkomende voordelen voor de patiënt. Niet alleen de patiënt krijgt meer comfort, ook de verpleging krijgt meer tijd voor directe patiëntenzorg. Sinds april is het fertiliteitscentrum van Sint-Lucas Gent verhuisd naar straat 7, compleet met een nieuw dagziekenhuis en operatiezaal. Dat de afdeling nu één centrale unit vormt, is een groot voordeel voor de patiënten. Alles is nu immers op één plek gecentraliseerd. Zo wordt de begeleiding tijdens een vruchtbaarheidsbehandeling nog efficiënter. Op 14 september verhuisde de pijnkliniek naar straat 193 van de Campus Volkskliniek. De verhuis was een absolute noodzaak omdat het aantal pijnpatiënten de laatste jaren sterk is toegenomen. Op de nieuwe locatie zijn meer consultatieruimten en meer bedden. De poli hart- en vaatziekten verhuisde naar gloednieuwe ruimtes in straat 18. Verderop kunt u lezen hoe hartfalenpatiënten worden begeleid.
Het ziekenhuis bereidde ook nog een aantal medische avonden voor (huis)artsen en informatieavonden voor patiënten voor. Het mag duidelijk blijken dat de komkommertijd helemaal aan ons is voorbij gegaan. Veel leesgenot. Dr. Dirk Maes Medisch directeur
02
10-11
Fertiliteitscentrum 12-13 Pijnkliniek: nieuwe locatie enISO-certificatie 14 Dienst endocrinologie in de kijker
Colofon
Vernieuwing Ook heel wat initiatieven tot vernieuwing werden genomen. Proactief vernieuwen, verbetert immers de kwaliteit van de zorgverlening. Zo werd de afdeling neonatologie in straat 6 volledig onder handen genomen zodat ouders meer privacy en contact krijgen met hun baby. Dit najaar worden de interactieve mogelijkheden van de multidisciplinaire oncologische consulten met een videoconferentiesysteem uitgebreid. Voor u als huisarts betekent dit dat u vanuit uw eigen praktijk de besprekingen kan bijwonen, met een maximale tijdswinst als voordeel. Vanaf oktober maakt het ziekenhuis deel uit van de studie van het kankerplan 24. Een organisatiemodel wordt geïmplementeerd om de samenwerking tussen de huisarts, het zorgprogramma oncologie en het zorgprogramma van de geriatrische patiënt centraal te stellen.
MOC’s gaan interactief
15
Focus is het driemaandelijks tijdschrift van vzw AZ Sint-Lucas & Volkskliniek. vzw AZ Sint-Lucas & Volkskliniek: campus Sint-Lucas | Groenebriel 1, 9000 Gent campus Volkskliniek | Tichelrei 1, 9000 Gent Tel. 09-224 61 11 |
[email protected] Eindredactie: Kim Aerts
[email protected] Redactie: Kim Aerts, Sandra Plasschaert Verantwoordelijke uitgever: dr. Dirk Maes | Groenebriel 1, 9000 Gent Foto’s: AZ Sint-Lucas, Johan Martens Vormgeving: dotplus
AZ Sint-Lucas
Pasgeboren De gloednieuwe afdeling neonatologie in straat 6 biedt ouders meer privacy. Zo staan de bedjes van de baby’s verder uit elkaar en kunnen ze afgeschermd worden door gordijnen en kamerschermen. Ouders zijn dag en nacht welkom. Rooming-in is mogelijk en binnenkort kan ook een webcam op de couveuse geplaatst worden zodat de ouders hun baby digitaal vanop afstand kunnen bewonderen.
Verduidelijking opnamecijfer dagziekenhuis geriatrie: 752 In het AZ Sint-Lucas jaarverslag 2011 werd als opnamecijfer voor het dagziekenhuis geriatrie het getal 151 opgenomen. Dit cijfer geeft enkel het aantal gerealiseerde geriatrische dagziekenhuisforfaits weer. Het aantal contacten op het geriatrisch dagziekenhuis lag veel hoger, namelijk op 752. Meer informatie over (cijfers van) het geriatrisch programma krijgt u tijdens de medische avond ‘Geriatrie wat en wat dan?’ van 23 oktober 2012 (zie ook pagina 4).
Afdeling Geriatrie 1 naar straat 196 op campus Volkskliniek
De nieuwe afdeling biedt de geriatrische patiënt veel voordelen. De badkamer, medicatieruimte, dagzaal en ergo ruimtes zijn volledig vernieuwd. De kamers zijn bovendien ergonomischer, lichter en voorzien van modern comfort. In het sanitaire gedeelte werd gezorgd voor steunbeugels. De vensters komen tot aan de grond zodat patiënten een beter uitzicht hebben vanuit hun zetel. Een alarmbelletje is steeds binnen handbereik. Vanop de desk van de verpleegpost is er een totaaloverzicht over de gang en wordt er gewerkt via het systeem van patiëntentoewijzing. De implementatie van het vernieuwd concept voor het opbergen van materiaal en de bestellingen, geeft meer tijd voor directe patiëntenzorg.
AZ Sint-Lucas aan de top AZ Sint-Lucas verscheen met 90 ambassadeurs als grootste deelnemer aan de start van ‘Mijn Ventoux’, een organisatie van Sporta. Als sportief ziekenhuis steunde AZ Sint-Lucas het goede doel en maakte er een echt fietsfeest van. Het team bestond uit vertegenwoordigers van alle geledingen van het ziekenhuis: artsen, verpleegkundigen, medewerkers uit de ondersteunende diensten en directieleden. De meerderheid was tot voor kort beginnend fietser en beklom voor het eerst de kale berg, met succes.
03
AZ Sint-Lucas
Medische avond voor (huis)artsen: ‘Geriatrie wat en wat dan?’ Programma: – Het zorgprogramma geriatrie, dr. Yerma Coppens, geriater – Werking van de sociale dienst, mevr. Petra Zutterman, sociale dienst AZ Sint-Lucas – Relevante cijfers omtrent ligduur en ligduurperformantie, dhr. Koen De Meester, diensthoofd beleids informatie – Samenwerking met de rusthuissector, dhr. Martin Seeuws, directeur bewonerszorg WZC Domino – Paneldiscussie
Moderator is dr. T. Goetghebuer (CRA WZC Sint-Jozef, huisarts) Praktisch: Dinsdag 23 oktober 2012 om 20.30 uur in campus Sint-Lucas, Sint-Jozefzalen, straat 31. De avond wordt afgerond rond 22.15 uur met een hapje en een drankje. Accreditering is aangevraagd. Inschrijven kan via www.azstlucas.be/ activiteiten,
[email protected] of 09 224 50 05 vóór 19 oktober.
Informatieavond voor patiënten: Seksualiteit en borstkanker Programma: – Seksualiteit, intimiteit, partnerrelaties, … en borstkanker, Mevr. Eva Maertens, klinisch psychologe en docente
13 november 2012: Medische avond voor (huis)artsen: Infectiologie, dr. Dirk Ommeslag, om 20.30 uur in campus Sint-Lucas, Sint-Jozefzalen, straat 31.
27 november 2012: Informatieavond voor huisartsen: Introductie avond MOC – videoconferentie, dinsdag 27 november, van 20.00 tot 21.30 uur in campus Sint-Lucas, MOC-zaal, straat 66. Zie ook p. 10. 18 december 2012: Medische avond voor (huis)artsen: Cervicale myelopathie, dr. Johan Van Lerbeirghe, om 20.30 uur in campus Sint-Lucas, Sint-Jozefzalen, straat 31.
Agenda
24 okt. 2012
Bij deze Focus zit een affiche over deze patiëntenavond. Wij zouden het erg op prijs stellen als u deze in uw wachtzaal hangt.
Infoavond
Seksualiteit en borstkanker Programma
Seksualiteit, intimiteit, partnerrelaties, … en borstkanker
Alvast bedankt. Praktisch: Woensdag 24 oktober 2012 van 19.00 tot 21.00 uur in Campus Sint-Lucas, Sint-Jozefzalen, straat 31
Mevr. Eva Maertens, klinis
ch psychologe en docen
te
Praktisch Woensdag 24 oktober 2012 van 19.00 tot 21.00 uur AZ Sint-Lucas, zaal Sint-J ozef (straat 31) Groenebriel 1, 9000 Gent Gratis
Informatie en inschrijv
www.azstlucas.be/activit eiten borstkliniek.gent@azstlu cas.be Tel.: 09-224 63 00
Inschrijven kan via: www.azstlucas.be/ activiteiten,
[email protected] of 09 224 63 00 vóór 16 oktober.
ingen
Graag inschrijven voor
16 oktober 2012
Nieuwe artsen in dienst
Dr. Frédérique Huysman startte in mei als nieuwe arts op de dienst endocrinologie.
04
Sinds 1 mei is dr. Dieter Devriese medisch diensthoofd van de dienst spoedgevallen.
Dr. Veronique Devriendt versterkt sinds 1 juli de dienst spoedgevallen.
Op 1 september vervoegde ook dr. An Teirlinck de dienst spoedgevallen.
Hoe kan je vroegtijdig geheugenen/of gedragsproblemen bij de oudere patiënt detecteren?
Nieuw op www.azstlucas.be
| Lien Fiers, psychologe zorgprogramma voor de geriatrische patiënt |
Tijdens het verouderingsproces treden veranderingen op in het geheugen die als normale verouderingsverschijnselen beschouwd worden. Er kunnen echter ook duidelijke geheugen- en/of gedragsproblemen ontstaan. In vele gevallen worden die het eerst opgemerkt door familie, mantelzorgers of de huisarts. Het is essentieel om deze problemen vroeg op te pikken in het dementieel proces. Zowel vroegdetectie als differentiaaldiagnose zijn van belang om te komen tot een correcte diagnose en zorgplanning. Daarnaast kunnen ook lichamelijke problemen (bijvoorbeeld vitamine B12-insufficiëntie of schildklierlijden), psychische problemen (bijvoorbeeld depressieve gevoelens) en sommige medicatie een invloed hebben op het geheugen. Complexe diagnose De diagnose van geheugenproblemen is complex. Het vereist een multidisciplinaire samenwerking om alle puzzelstukken bij elkaar te voegen en te vertalen naar een zorgplanning. Daarom bestaat in het dagziekenhuis geriatrie een samenwerking tussen geriater, psychiater, neuroloog, geriatrisch verpleegkundigen, ergotherapeute, kinesitherapeut, logopedist, diëtiste en psychologe. Patiënten kunnen doorverwezen worden naar het dagziekenhuis geriatrie door de huisarts of specialist. Naast een internistische evaluatie en beeldvorming wordt een geriatrisch assessment afgenomen. De psycholoog is gespecialiseerd in het gedrag en de ervaringen (zoals gevoelens of gedachten) van de patiënt. Om deze zo goed mogelijk in kaart te brengen, worden in een eerste fase de mantelzorgers uitgenodigd voor een gesprek. Ondertussen peilt de ergotherapeute naar het huidig dagelijks functioneren van de patiënt en wordt een eerste cognitieve screening uitgevoerd. Indien aangewezen, wordt in een tweede fase door de patiënt een uitgebreid neuropsychologisch testonderzoek doorlopen, dat afgestemd is op het individuele profiel van de patiënt. Tijdens het wekelijks multidisciplinair overleg worden alle gegevens besproken en tracht men tot een diagnose en voorstel tot zorgplanning te komen. Op een later tijdstip worden familie en patiënt opnieuw uitgenodigd voor de diagnosemededeling. Op dat moment is er ook ruimte voor een gesprek met de psycholoog ter ondersteuning of in het kader van psycho-educatie. De huisarts krijgt het volledige verslag toegestuurd. Afspraak voor het dagziekenhuis geriatrie: 09-224 51 59 (elke werkdag) Meer info: Lien Fiers, psychologe zorgprogramma voor de geriatrische patiënt, 09-224.56.19 (elke werkdag) - Dr. Han Martens en dr. Yerma Coppens, via secretariaat geriatrie: 09- 224 54 90.
Vraag uit de
huisartsenpraktijk
Handrevalidatiecentrum Het handrevalidatiecentrum is de eerste paramedische dienst van AZ Sint-Lucas die zich online voorstelt. www.azstlucas.be/zorgaanbod/paramedischediensten/handrevalidatie
Niersteenkliniek De diensten urologie en nierziekten bieden niersteenpatiënten online informatie aan over nierstenen en de werking van de niersteenkliniek. www.azstlucas.be/zorgaanbod/medisch-aanbod/ niersteenkliniek
Nek-, rug- en schouderrevalidatie Personen met aspecifieke nek-, rug- en schouderpijnklachten als gevolg van conditieverlies van het spiersysteem rond wervelzuil en schouders kunnen terecht in een individueel oefenprogramma. www.azstlucas.be/zorgaanbod/medisch-aanbod/ rug-en-nekrevalidatie
05
AZ Sint-Lucas
Poli hart- en vaatziekten
Aandacht voor hartfalenpatiënten Cardiologen dr. Hans Vandekerckhove, dr. An-Kristin Ascoop en hartfalen verpleegkundige Christel Michiels volgen hartfalenpatiënten nauwgezet op in de gloednieuwe ruimtes van de poli hart- en vaatziekten op straat 18. Bij hartfalen is de pompfunctie van het hart sterk verminderd waardoor het lichaam onvoldoende van bloed en zuurstof wordt voorzien. De voornaamste oorzaken zijn vernauwingen van de kransslagaders, het hartinfarct zeg maar, gevolgd door kleplijden, hoge bloeddruk en hartritmestoornissen (bv. voorkamerfibrillatie). Hartfalen kan ook ontstaan als gevolg van een schildklierziekte. Verder kunnen ook een ontsteking van de hartspier (virale myocarditis) en toxische stoffen (bepaalde chemotherapie, alcohol, drugs) blijvende schade aan het hart aanrichten.. Soms is de exacte oorzaak niet te achterhalen.
Hartfalenconsultaties in de polikliniek
van patiënten met een pacemaker of defibrillator (implantaat).”
Elke donderdagnamiddag bundelen dr. Vandekerckhove en dr. Ascoop de hartfalenpatiënten via een hartfalenconsultatie. Christel Michiels, de hartfalenverpleegkundige, heeft eerst een voorbereidend gesprek met de patiënten waarin ze vraagt naar de algemene toestand, het gewicht, eventuele wijzigingen van medicatie en de opvolging van de leefregels. Kortademigheid, chronische toenemende vermoeidheid, gezwollen voeten en enkels, gewichtstoename, moeilijker kunnen blijven platliggen en/ of een drukkend gevoel in de bovenbuik zijn de meest voorkomende klachten bij de patiënten.
Het goed opvolgen van de leefregels (zie kadertje) vormt een zeer belangrijk onderdeel in de behandeling. De regels gelden zowel binnen als buiten het ziekenhuis. In het kader van vochten zoutbeperkingen geeft Christel
Hartfalenverpleegkundige, vertrouwens persoon en aanspreekpunt “Aangezien hartfalen chronisch en progressief is, bouwen we met de meeste patiënten een vertrouwensrelatie op.”, aldus Michiels, “Ik vind het belangrijk om te luisteren naar de voorgeschiedenis van de patiënt en hen uitgebreid te informeren over hun ziekteverloop. Ik geef uitvoerig uitleg over de te volgen leefregels en ik sta ook in voor de homemonitoring
06
is. Ik schakel ook de hulp in van thuisverpleegkundigen en huisartsen en informeer rusthuizen over het opvolgen van de leefregels. Ons doel is uiteindelijk een ziekenhuis(her) opname voorkomen. Want hartfalen kan jammer genoeg niet genezen maar wel behandeld worden.”, verklaart Christel Michiels.
“Hartfalenpatiënten moeten vier leefregels nauwgezet opvolgen.”
Michiels wekelijks de namen door van de hartfalenpatiënten naar zowel logistieke medewerkers als de hoofdverpleegkundigen van de betrokken afdelingen. Op de ontslagbrief dient telkens het ontslaggewicht te staan. Om snel en eenvoudig te ontdekken of je als hartfalenpatiënt vocht ophoudt, is het belangrijk je iedere dag thuis te wegen. Hartfalenpatiënten krijgen vaak vochtafdrijvers om het overtollige vocht uit te plassen. Maar tegelijkertijd lijden veel hartfalenpatiënten ook aan verschillende vormen van nierinsufficiëntie. Ze dienen dus enerzijds voldoende vocht in te nemen en anderzijds krijgen ze vochtafdrijvers. Een moeilijk evenwicht waarvoor een gulden middenweg moet gezocht worden. “Na het ontslag bel ik de patiënt thuis op om te horen hoe het gaat en wat hun huidige gewicht
Toekomstplannen Hartfalenverpleegkundige Christel Michiels zou in de toekomst graag opleiding geven over hartfalen aan de verpleegkundigen op de verschillende diensten. Ook een samenwerking met het palliatief supportteam is een werkpunt. Hartfalen heeft immers een slechte prognose en 50% van de patiënten overlijdt binnen de vijf jaar na de eerste diagnose.
Meer informatie bij: – dr. Vandekerckhove 09 224 64 00 – Christel Michiels 09 224 50 75 (dinsdag tot 12.30 uur, niet op woensdag) of
[email protected] – www.hartfalen.be
Dr Vandekerckhove en Christel Michiels
Leefregels voor hartfalenpatiënten Vier grote pijlers: – Medicatie stipt en correct innemen – Beperkte vochtinname van 1,5 tot maximum twee liter per dag – Opletten met zout – Dagelijks wegen. 707
AZ Sint-Lucas
Kanker bij ouderen: Oncogeriatrie Het aantal mensen met kanker zal de komende jaren fors stijgen. Een verbeterde diagnostiek, de betere resultaten na een oncologische behandeling en de vergrijzing liggen hier aan ten grondslag. Wat opvalt, is dat ongeveer 60% van alle kankerdiagnosen wordt gesteld bij personen van 65 jaar of ouder. Kanker ontwikkelt zich immers 11 keer frequenter bij een oudere (> 65 jaar in vergelijking met < 65 jaar) en leidt - bij diezelfde populatie – 16 keer vaker tot kankersterfte (1). Naarmate de vergrijzing toeneemt, zal blijken dat het een hele uitdaging is voor de ganse gezondheidszorg maar ook voor elke individuele arts om aangepaste gezondheidszorg te kunnen bieden.
Kanker en ouderdom Kanker en ouderdom zijn entiteiten onderhevig aan een aantal identieke moleculaire en genetische veranderingen, die
een belangrijk deel van een verhoogde incidentie van kanker bij ouderen kunnen verklaren. Het verouderingsproces begint vanaf 30 jaar en is een individueel proces. Vaak heeft het een functioneel effect op elk orgaansysteem. Veel van deze processen worden verklaard door beschadigingen aan het DNA reparatiemechanisme. Dit mechanisme staat in voor het behoud en de bescherming van het genoom. Elk defect kan leiden tot celdood of het ontstaan van kanker (2). Een tweede fysiologische verandering heeft te maken met het verkorten van de telomeren (essentieel bij elke DNA replicatie), waardoor senescentie en zelfs apoptose ontstaan. (3)
Tolerantie en efficientie van de therapie Met de leeftijd neemt het risico op onderliggende ziekten toe. Deze co-
morbiditeiten bepalen overleving, tolerantie en efficiëntie van bepaalde oncologische behandelingen maar ook het natuurlijk verloop van de maligniteit. Zo is gebleken dat hyperinsulinemie (vb. ongecontroleerde diabetes mellitus type II) kan leiden tot een slechtere overleving in geval van prostaat -, colon- en borstkanker en dat het voorkomen van 3 of meer comorbiditeiten de overleving meer bepaalt dan de tumor op zich (4,5). Daarenboven houdt polyfarmacie (meer dan vijf medicaties) en een aantal normale fysiologische veranderingen bij het verouderen een mogelijke interactie in met de oncologische behandeling. Een aantal belangrijke veranderingen zijn: – Veranderde lichaamssamenstelling: toename lichaamsvet, afname spiermassa en intracellulair water, wat de dosering van de medicatie beïnvloedt. – Afname van lever- en nierfunctie en daardoor de klaring van bepaalde geneesmiddelen.
Screening G8 Negative
Positive Comprehensive Geriatric Assessment
Non-frail patiënt
Primary group
Frail patiënt
Intermediate Group Palliative (vulnerable) treatment Rehabilitation
Persistent vulnerability
Special precautions (initial dose reduction, caregiver, …)
Dr. Yerma Coppens
08
Flowchart screening van een geriatrische oncologiepatiënt
– Afname van het gezichtsvermogen met invloed op de inname van de juiste medicatie. – Afname van de tastzin waardoor pilinname bemoeilijkt wordt. Door de veranderingen in de farmacokinetiek en farmacodynamie kunnen bijwerkingen van een oncologische behandeling ernstiger zijn dan bij jongeren. Het gaat vooral om mucositis,
van kwetsbare ouderen worden opgespoord, beschreven en verklaard. Het doel is de formulering van een samenhangend en geïntegreerd zorgplan met specifieke interventies. De toepassing van het CGA binnen de oncologie kan bijdragen aan een meer holistische en individuele benadering van ouderen met kanker. Het maakt een bilan op van de comorbiditeit, stemming, cognitieve functies, voedingstoestand, delier, valri-
AZ Sint-Lucas maakt deel uit van de studie van het Kankerplan 24 en biedt steun aan huisarts, oncoloog en geriater voor een optimale aanpak van de oncologische patiënt. diarree, cardiotoxiciteit en verlengde beenmergtoxiciteit.
Sociale marginalisatie? Hoe ouderen hun gezondheid of ziekte beleven, is vaak anders dan bij jongeren. Het toekomstperspectief in jaren speelt hierbij een rol. Nochtans is de levensverwachting van ouderen meer dan we denken (een 80-jarige vrouw heeft nog 8,5 jaar een man 6,7 jaar). Het is enerzijds mogelijk dat zowel ouderen als professionals klachten toeschrijven aan de ouderdom en daarom gebagatelliseerd worden. Anderzijds kunnen praktische bezwaren zoals vervoer, socio-economische problemen en de familiale context leiden tot onder diagnostiek en onderbehandeling.
Hoe te screenen? De levenskwaliteit bij ouderen met kanker wordt bepaald door de oncologische aandoening tegen de achtergrond van de beperkingen van de veroudering. Daarom is een objectieve beoordeling van de gezondheidstoestand noodzakelijk om een zo goed mogelijke keuze van een beleid bij de oudere patiënt met kanker te kunnen maken en preventief te handelen. Dit gebeurt aan de hand van een Comprehensive Geriactric Assessment (CGA). Het CGA is een multidisciplinair, multidimentioneel gestructureerd assessment waarin zowel medische, psychologische als functionele gezondheidsproblemen
sico, incontinentie, polyfarmacie en sociaal netwerk. Het betreft een uitgebreid en tijdsintensief onderzoek waarvan onomstotelijk bewezen is dat het zowel predictief is voor morbiditeit en mortaliteit bij ouderen met kanker en dat het onbekende geriatrische problemen aan het licht kan brengen. (6)
richt is op symptoomreductie en korte termijneffecten en minder plaats biedt aan toxische behandeling en majeure chirurgie. Concreet zal het CGA toegevoegd worden aan de klassieke stagingsonderzoeken van de oudere oncologische patiënt en mee afgewogen worden op het multidisciplinair overleg (MOC).
Besluiten voor de toekomst Kanker is een ziekte van de oudere. De incidentiemeting van kanker bij ouderen zal verder stijgen naargelang de vergrijzing toeneemt. Verouderen is een individueel proces. Een aantal fysiologische veranderingen kunnen mee de prognose en overleving van de oudere met kanker bepalen. Daarenboven zullen ook de comorbiditeiten mee bepalend zijn voor de tolerantie en de efficiëntie van de ingestelde therapie. Het is belangrijk te screenen naar “zwakte” met een gevalideerd meetinstrument. Op deze manier kan een holistische benadering van de oudere met kanker nagestreefd worden.
AZ Sint-Lucas en het kankerplan 24 Het AZ Sint-Lucas maakt vanaf oktober 2012 deel uit van de studie van het kankerplan 24. Het doel is een ondersteuning te bieden aan de huisarts, oncoloog en geriater voor een optimale aanpak van de oncologische patiënt. Dit door een organisatiemodel te implementeren waarbij de samenwerking tussen de huisarts, het zorgprogramma oncologie (dr. Renard en dr. Petrick) en het zorgprogramma voor de geriatrische patiënt (dr. Coppens) centraal staat. Het gebruik van een CGA op verschillende tijdstippen tijdens en na de kankerbehandeling bij ouderen zal informatie opleveren over het bewaken van de impact, op korte en lange termijn, van zowel de functionele status als andere geriatrische syndromen. Het CGA maakt het mogelijk om enerzijds vitale ouderen te identificeren die in staat zijn de standaard oncologische behandeling te ondergaan en anderzijds kwetsbare ouderen te onderscheiden die in aanmerking komen voor een aangepaste behandeling die meer ge-
Meer informatie: Secretariaat zorgprogramma oncologie: 09 224 66 20 Secretariaat zorgprogramma voor de geriatrische patiënt: 09 224 54 90
Bronnen: 1. Mortimer J.2007. Cancer in the elderly. ASCO-SEP: Medical oncology self-evaluation program, 4th edition: 145-425. 2. Hoeijmakers JH. DNA damage, aging and Cancer.N Engl J Med 2009;361:14751485. 3. Calada RT, Young NS. Telomere Diseases. N Engl J Med 2009;361:2353-2365. 4. Extermann M, Hurria A. Comprehensive geriatric assessment for older patients with cancer.J Clin Oncol 2007;25:18241831. 5. Muss HB Biganzoli L, sergeant DJ et al. Adjuvant therapy in the elderly: making the right decision. J Clin Oncol.2007;25:1870-1875. 6. Rodin MB, MohileSG. A practical approach to geriatric assessment in oncology. J Clin Oncol 2007;25:1936-1944.
09
AZ Sint-Lucas
Videoconferentie verhoogt
kwaliteit en laagdrempeligheid MOC’s In het kader van het zorgprogramma oncologie vinden in AZ Sint-Lucas jaarlijks meer dan 1500 multidisciplinaire oncologische consults (MOC’s) plaats. Vanaf najaar 2012 worden de interactieve mogelijkheden van de MOC’s geoptimaliseerd door een systeem van videoconferentie waarbij het delen van informatie centraal staat. De huisarts kan vanuit de eigen praktijk aanwezig zijn bij de besprekingen en hoeft zich dus niet langer fysiek te verplaatsen naar het ziekenhuis. Focus sprak met Ingrid Bruggeman, MOC-datamanager en Rik Vereecke, diensthoofd medische technologie.
10
Hoeveel MOC’s worden er gemiddeld georganiseerd in het ziekenhuis?
Wordt de huisarts telkens uitgenodigd om deel te nemen aan deze bespreking?
Ingrid Bruggeman: In AZ Sint-Lucas worden er MOC’s van negen verschillende disciplines georganiseerd. Deze hebben elk hun coördinator en bij iedere MOC bespreken specialisten van minstens drie verschillende disciplines een individueel behandelplan voor oncologische en hematologische patiënten. De meeste MOC’s vinden wekelijks plaats, maar er zijn er ook die tweewekelijks, maandelijks of driemaandelijks georganiseerd worden. Een verslag van de bespreking met het behandeladvies wordt zo snel mogelijk naar alle betrokken artsen en de huisarts opgestuurd.
Ingrid Bruggeman: Dat klopt, maar vandaag is in slechts één op de tien gevallen de huisarts effectief aanwezig. De huisarts heeft nochtans een belangrijke rol op het overleg. Hij heeft doorgaans een jarenlange band met zijn patiënt, kent zijn ziektegeschiedenis en is vaak ook op de hoogte van de levensloop. Allemaal elementen die het behandeladvies kunnen beïnvloeden. De huisarts verneemt er de argumentatie en motivatie voor een behandeling uit eerste hand en kan zijn patiënt hierover beter informeren, adviseren en stimuleren. Omdat we veel belang hechten aan deze wisselwerking/samenwerking, willen we de
deelname van de huisarts aan het MOC zoveel mogelijk faciliteren. AZ Sint-Lucas biedt de huisarts vanaf nu de keuze: de huisarts mag maar hoeft zich niet langer fysiek te verplaatsen om aanwezig te zijn. Hij/ zij kan voortaan ook via videoconferentie aan zijn eigen computer het consult meevolgen en eraan deelnemen. De aanwezigheid van de huisarts op het MOC is namelijk finaal in het voordeel van de patiënt omdat dit de kwaliteit van de totale behandeling verhoogt.
Hoe verloopt een MOC-videoconferentie? Rik Vereecken: De MOC’s vinden plaats in een volledig nieuwe multimediazaal die uitgerust is met een geavanceerde videoconferentietelefoon, een 360-
Rik Vereecken en Ingrid Bruggeman in de nieuwe multimediazaal
graden stemgestuurde camera en meerdere microfoons. Hoge resolutiebeeldschermen in de zaal maken het mogelijk om de resultaten van de medische beeldvorming in optimale beeldkwaliteit te bekijken. Het delen van informatie staat immers centraal in het MOC. De huisarts krijgt vooraf een uitnodiging via e-mail met daarin het tijdstip waarop zijn patiënt besproken zal worden en een link als toegangspoort naar de vergadering. Met één klik wordt de huisarts toegevoegd aan een portaal, genaamd ‘lobby’. Op het ogenblik dat de patiënt aan bod komt, wordt de huisarts opgebeld en toegevoegd aan de vergadering. Op die manier kan de arts als gast de MOC-vergadering bijwonen vanop afstand. Via live videostreaming zijn alle deelnemers aan de bespreking te horen én te zien. Ook de resultaten van de medische beeldvorming zijn rechtstreeks te bekijken. Indien de huisarts dit wenst en zelf over een webcam beschikt, kan hij of zij ook ‘zichtbaar’ aanwezig zijn tijdens de MOC-vergadering, maar dit is geen vereiste.
Is dat technisch niet te ingewikkeld? Rik Vereecken: Het is een kwestie van vertrouwd te raken met deze nieuwe vorm van communicatie. Als je het een keer in werking hebt gezien, wordt het allemaal snel duidelijk.
De aanwezigheid van de huisarts op het MOC is finaal in het voordeel van de patiënt. Via videoconferentie bieden we nu ook de mogelijkheid aan de huisarts om van thuis uit aanwezig te zijn bij de besprekingen. Het systeem is eenvoudig en vereist geen installatie van aparte software of programma’s. De huisarts moet enkel een internetverbinding en een telefoon hebben en hij moet zich eenmaal registreren via de website van het ziekenhuis. Om de huisarts zo veel mogelijk te ondersteunen voorzien wij handleidingen (voor internet explorer, mozilla en mac) waarin de werkwijze stap voor stap uitgelegd wordt. We organiseren ook een introductieavond voor huisartsen op 27 november waarop zij kunnen zien hoe alles werkt en het systeem kunnen uittesten. Dat kan zelfs met hun eigen laptop. Op die avond zal er, indien nodig, ook technische ondersteuning geboden worden.
Zijn er ook nadelen aan het systeem? Ingrid Bruggeman: De huisarts heeft geen recht op een vergoeding voor zijn of haar deelname aan het MOC omdat hij/ zij niet fysiek aanwezig is. De huisarts behoudt wel eenmalig het recht op een honorarium voor een consultatie waarin
hij/ zij de patiënt verslag uitbrengt over het MOC, op voorwaarde dat het om een eerste vaststelling van een kanker gaat.
Introductieavond MOCvideoconferentie voor huisartsen Dinsdag 27 november, van 20.00 tot 21.30 uur, campus Sint-Lucas, MOC-zaal, straat 66. – Tussen 20.00 en 21.30 uur kunt u kennismaken met het MOC via videoconferentie. – U kunt uw deelname via video conferentie uittesten. – Indien gewenst, kunt u hiervoor uw eigen laptop meebrengen (niet noodzakelijk). – Wij bieden technische ondersteuning en meer uitleg waar nodig. Meer info en inschrijven voor 23 november via www.azstlucas.be/moc.
11
AZ Sint-Lucas
Fertiliteitscentrum
Nieuwe centrale unit biedt veel voordelen voor patiënt Sinds april is het fertiliteitscentrum van AZ Sint-Lucas Gent verhuisd naar straat 7, compleet met een nieuw dagziekenhuis en operatiezaal. De bedoeling van het centrum is om koppels zo goed mogelijk te begeleiden tijdens hun vruchtbaarheidsbehandeling. Aandacht gaat daarbij zowel naar de medische als de psychologische aspecten. Dat de afdeling nu één centrale unit vormt, is een groot voordeel voor de patiënten. Alles is nu immers op één plek gecentraliseerd. Voordien waren de verschillende afdelingen – consultatieruimten, labo voor voorbereiding van de stalen, operatiezaal, apotheek, bloedprikken enzovoort – verspreid over het ziekenhuis. Drie artsen dr. Tom Coetsier, dr. Isabelle Meire en dr. Nele Van Renterghem zijn er fulltime met fertiliteit bezig.
Performante nieuwe afdeling “AZ Sint- Lucas heeft de tweede grootste materniteit van Vlaanderen, zodat ook drie artsen fulltime op het fertiliteits centrum kunnen worden ingezet. Dat geeft veel vertrouwen aan de patiënten,”, verklaart dr. Coetsier, diensthoofd van de afdeling, “als ze weten dat wij als specialisten dagelijks met niets anders dan deze materie zijn begaan. Vele mensen denken misschien dat een fertiliteitscentrum hetzelfde is als
het IVF-laboratorium van het Universitair Ziekenhuis te Gent gebracht. De gynaecologen van het AZ Sint-Lucas gaan enkele dagen later zelf naar het Universitair Ziekenhuis om daar de embryoterugplaatsing te verrichten bij de patiënten van Sint-Lucas. Op die manier blijft de persoonlijke begeleiding gewaarborgd, terwijl we tegelijk bijna letterlijk “de vruchten kunnen plukken” van een groot IVF-laboratorium met ruime expertise. De samenwerkingsmodaliteiten met het IVF-labo en de respectievelijke verantwoordelijkheden werden in een
“Drie vaste artsen die enkel met fertiliteit bezig zijn, dat geeft vertrouwen.” een IVF-centrum. Niets is minder waar. Veel vaker is het nodig om eenvoudigere behandelingen uit te voeren zoals hormonale stimulaties of inseminaties. Ter illustratie: jaarlijks doen we 1500 inseminaties en een 500-tal eicelpuncties. Als er dan toch IVF nodig is, volgen wij de hormonale stimulatie op en doen we ook de eicelpunctie in onze nieuwe unit, maar de eicellen worden nadien naar
12
schriftelijk protocol vastgelegd, conform aan de wetgeving terzake.”
Persoonlijke aanpak in fertiliteitscentrum AZ Sint-Lucas De nieuwe unit bestaat uit drie consultatieruimten, een dagziekenhuis met aparte operatiezaal, een laboratorium
en een productiekamer. “Een vroedvrouw vangt de patiënt bij ons op en is dezelfde vertrouwenspersoon tijdens het hele traject.”, legt dr. Coetsier uit. “Vanaf 1 september is er ook een vaste samenwerking met twee psychologen voor de begeleiding bij de psychische en emotionele impact van een vruchtbaarheidsbehandeling. Die psychologen spelen ook een belangrijke rol in de evaluatie van niet-klassieke aanvragen, zoals alleenstaanden die donorinseminatie wensen. Op dergelijke aanvragen wordt slechts ingegaan na een evaluatie bij de gynaecoloog, bij de psycholoog en na goedkeuring van de aanvraag op een teambespreking samen met de vroedvrouwen.”
Dagziekenhuis en operatiezaal Dagziekenhuis en operatiezaal liggen vlak naast elkaar. In het nieuwe dagziekenhuis werd geïnvesteerd in operatietafels die meteen omvormbaar zijn tot gynaecologische stoelen. De tafels zijn ook comfortabel genoeg om de patiënten meteen daarop te laten plaatsnemen voor een operatie. Ze worden op deze tafel naar de behandelruimte gerold en
nadien terug naar het dagziekenhuis voor recovery. Verbedden is dus niet meer nodig. In de operatiekamer worden onder andere eicelpuncties uitgevoerd onder lichte roes van de patiënt, en niet onder narcose. De patiënt kan op die manier al na 1 à 2 uur naar huis. Bij inseminaties brengt de man zijn spermastaal ’s morgens binnen. Het staal wordt dan in het labo voorbereid en ‘s middags gebeurt de inseminatie in de behandelruimte. De vrouw blijft dan 10 tot 15 minuten liggen in het dagziekenhuis. Uit een recente studie in Nederland blijkt immers dat even blijven liggen een positief effect op het resultaat kan hebben. “Een groot voordeel.” licht dr. Coetsier toe, “Vroeger werd de inseminatie in de consultatieruimten gedaan en was er geen mogelijkheid om de patiënt even te laten liggen.” In de operatiekamer is er naast vruchtbaarheidsbehandelingen ook plaats voor kleine ingrepen die met fertiliteitsonderzoek hebben te maken. Een voorbeeld daarvan is een
ambulante hysteroscopie, onderzoek van de baarmoederholte met heel fijn instrumentarium zonder verdoving. In het dagziekenhuis zijn bewaking en monitoring voorzien zodat zuurstofsaturatie en hartslag kunnen worden gecontroleerd zoals in elke recovery. Bovendien blijft een vroedvrouw ook altijd aanwezig om meteen te kunnen ingrijpen.
Productiekamer In een discrete en aparte ruimte - de productiekamer - wordt het spermastaal door de man geproduceerd. Het sperma van de partner wordt in het laboratorium nauwkeurig voorbereid. De voorbereiding ontdoet het sperma van schadelijke stoffen en dode of te zwakke zaadcellen.
riele omstandigheden. Het labo is een clean room waar onder gecontroleerde omstandigheden wordt gewerkt met zaadcellen en eicellen. Speciale infrastructuur en apparatuur zorgen ervoor dat de luchtkwaliteit en -circulatie optimaal zijn, zodat in een stofarme en bacterievrije omgeving kan worden gewerkt. “Zowel de productiekamer als het dagziekenhuis zijn verbonden met het labo door twee doorgeefluiken met twee deurtjes elk. Deze werken als een sluis, zo is er nooit rechtstreeks contact tussen het labo en de andere ruimten.” aldus dr. Coetsier, “In het labo zelf wordt in een laminaire airflow kast gewerkt om contaminatie van stalen te vermijden en het personeel te beschermen.”
Laboratorium, clean room Sperma-analyses, bewerking van sperma voor inseminaties en manipulaties van eicellen gebeuren in het nieuwe laboratorium onder totaal ste-
Meer informatie bij dr. Tom Coetsier – Tel.: 09 224 60 92 of per mail:
[email protected]
13
Pijnkliniek
Nieuwe locatie
en certificaat ISO-normering Het aantal pijnpatiënten is de laatste jaren sterk toegenomen. Als oorzaak wordt vaak de groeiende stress genoemd, niet alleen door het werk maar net zo goed door de sociale of familiale druk. Het aantal pijnpatiënten vindt ook sneller zelf of via de huisarts de weg naar de pijnkliniek. De pijnkliniek AZ Sint-Lucas verhuist daarom naar een grotere locatie op 14 september naar straat 193 van Campus Volkskliniek. In februari behaalde de afdeling het certificaat ISO-normering.
Dr. Logé en dr. Van Eynde zijn de behandelende artsen van de pijnkliniek in AZ Sint-Lucas. “We behandelen alle soorten chronische pijn, chronische rug-en nekklachten maken hier het grootste deel van uit.”, licht dr. Logé toe, “Patiënten met allerhande chronische pijnen worden naar ons doorverwezen. Hiervoor doen we enerzijds consultaties en anderzijds interventies. Bij de consultaties zetten we een behandelingstraject uit voor de
dr. Van Eynde en ikzelf doen samen ook ongeveer 50 consultaties per week.”
meteen terug naar de kamer gebracht. Hij hoeft niet langer op de gang te wachten.”
Verhuis naar nieuwe locatie
Certificaat ISO-normering
Op 14 september verhuist de pijnkliniek naar straat 193 (tweede verdieping) van Campus Volkskliniek. “De verhuis was een absolute noodzaak omdat de consultaties op een periode van acht jaar zijn verdubbeld en de consultatieruimten te klein zijn geworden.
Afgelopen februari behaalde de pijnkliniek als eerste en voorlopig enige pijnkliniek in België het certificaat ISO-normering ISO 9001:2008. “Wij werkten al volgens bepaalde procedures en protocollen maar wilden nog meer gestandaardiseerd werken ten voordele van de patiënt.”, aldus dr. Logé, “Het is voor de hele afdeling veel efficiënter als alles op papier staat en de gemaakte afspraken volgens een bepaalde norm kunnen worden teruggevonden. Niet alleen de behandelingen die we uitvoeren maar ook de afspraken met andere diensten (apotheek, dagziekenhuis, medische technologie, thuisverpleging, informatica etc.) worden vastgelegd. Bovendien is er nu ook meer structureel overleg zowel tussen de artsen onderling, artsen en verpleging, artsen en dagziekenhuis enz.” De pijnkliniek volgde gedurende 2 jaar intensief het volledige certificatietraject tot aan de uitreiking door KIWA, een internationaal opererend kwaliteitszorgbedrijf. Het certificaat ISO-normering ISO 9001:2008 is drie jaar geldig en wordt jaarlijks via een externe audit gecontroleerd. “Maar we zorgen ook zelf voor tussentijdse audits.”, verduidelijkt dr. Logé, “want ook intern zijn daarvoor gespecialiseerde auditors in het ziekenhuis aanwezig. Na drie jaar wordt dit certificaat verlengd na controle door KIWA.”
Acht jaar geleden ben ik naar de Volkskliniek verhuisd, toen bestond de pijnkliniek uit 1 arts, 1 pijnverpleegkundige en 1 secretaresse. Eén dag om de twee weken kwam de psycholoog consultaties doen.”, zegt dr. Logé, “De pijnkliniek bestaat nu uit 2 artsen, 1 psychologe,
”De consultaties in de pijnkliniek zijn op een periode van 8 jaar verdubbeld. Op de nieuwe locatie is er meer consultatieruimte.” patiënt. Bij een groot deel van de interventies gaat het om patiënten die worden doorverwezen via de huisarts of via de interne diensten zoals neurochirurgie, orthopedie, fysiotherapie,... Wij voeren de gevraagde interventie uit en de patiënt wordt dan verder opgevolgd door de doorverwijzende arts voor het verdere beleid. Gemiddeld doen we ongeveer 200 interventies per week. Mijn collega
14
2 pijnverplegers en 2 secretaressen. Bovendien zijn er overdag ook steeds 4 verpleegkundigen uit het dagziekenhuis aan de slag. Op de nieuwe locatie zal het aantal bedden stijgen van 14 posities naar 16 posities die minstens twee maal per dag worden ingenomen. De patiënt gaat bovendien in één beweging van de kamer naar de voorbereiding, krijgt dan de interventie en de nazorg en wordt dan
AZ Sint-Lucas
In de kijker
Dienst endocrinologie - diabetologie 1
Dr. Frédérique Huysman 09-224 63 57
2
Dr. Stany Haemers 09-224 63 58
3
Dr. Christl Tuyttens 09-224 63 57
1
2
3
15
AZ Sint-Lucas
Het fertiliteitscentrum van AZ Sint-Lucas is verhuisd naar straat 7 en vormt nu één centrale unit, compleet met een nieuw dagziekenhuis en operatiezaal.
V.U. dr. Dirk Maes, Groenebriel 1, 9000 Gent
ExtraLarge
