AANBODBROCHURE
2011
n e t s i k s e l , n e l a Materi & activiteiten
2
Inhoud Voorwoord ..........................................................................................4 Uitleen lesmaterialen en -kisten .........................................................6 Natuur-Nabij........................................................................................7 Overzicht van de leskisten en ander materiaal ...................................8 Dieren........................................................................................12 Omgeving ..................................................................................23 Planten ......................................................................................33 Elementen .................................................................................36 Materialen.................................................................................49 Wijzelf........................................................................................42 Veldmaterialen ..................................................................................44 Natuurouders op school....................................................................45 Projecten met derden .......................................................................46 Projecten van derden ........................................................................49 Woordvoerders van de Natuur..................................................49 Excursies met de Boswachter - 2011 .........................................49 Saeftinghe in nieuw jasje...........................................................51
3
Voorwoord Voor u ligt de nieuwe brochure met het aanbod van Natuur & Zo, natuur- en milieueducatie Zeeuws-Vlaanderen. Een aanbod, dat u grotendeels gratis kunt gebruiken en dat zoveel mogelijk aansluit bij het lesprogramma op uw school. In deze brochure treft u niet alleen een opsomming van de leskisten en -materialen aan, maar vindt u voor het eerst ook een overzicht van projecten die Natuur&Zo in Zeeuws-Vlaanderen organiseert en ondersteunt en van activiteiten en excursies die worden aangeboden door derden, zoals Staatsbosbeheer en stichting Het Zeeuwse Landschap. De materialen zijn onderverdeeld in de domeinen (leergebieden) dieren, elementen, materialen, omgeving, planten en wijzelf, zodat u snel een onderwerp kunt vinden dat past bij de gebruikte methodes op school. Natuurbeleving Waarom niet in plaats van een les uit het boek een leskist met doeopdrachten? Waarom niet in plaats van een uurtje in de klas een uurtje buiten in de natuur? En vergist u zich niet: u hoeft heus niet altijd het bos in om de natuur te ontmoeten. Natuur begint al over de drempel van het klaslokaal. Het schoolplein zit vol bodemdiertjes, mossen, planten, grassen of vogels. Bomen en struiken rondom de school bieden allerlei mogelijkheden tot natuuractiviteiten. En 'goed' weer is het altijd: net buiten de deur schijnt de zon, regent het pijpenstelen, stapelen wolken zich op en dwarrelen bladeren op. Wie niet naar buiten wil of kan, kan bij ons ook materiaal lenen voor aanschouwelijk natuuronderwijs in de klas. De materialen zijn toegesneden op uw wensen, gekoppeld aan de methodes op uw school.
4
Ondersteuning Mocht u bij het een en ander ondersteuning wensen, dan kunnen wij u helpen bij het opzetten van activiteiten in en buiten de klas of contact leggen met natuurorganisaties of bedrijven voor een excursie op maat. Wij zijn te allen tijde bereid om natuurouders te trainen en te zoeken naar materiaal dat nog beter aansluit bij uw wensen. Een ouderavond wordt attractiever en interactiever als wij met u en de ouders aan de slag gaan: u kunt dan zelf ervaren hoe het is om uilenballen uit te pluizen, wateronderzoek te doen of een kabouterpad te lopen. Locaties De leskisten en -materialen kunnen op drie locaties worden afgehaald. Met de bibliotheken in Zeeuws-Vlaanderen is de afspraak gemaakt dat de leskisten opgehaald kunnen worden in de bibliotheken in Hulst, Oostburg en Terneuzen. Voor openingstijden, zie www.bibliotheekzeeuwsvlaanderen.nl U kunt ze natuurlijk ook bij ons kantoor, gevestigd in de bibliotheek in Terneuzen, afhalen. Tot ziens, namens Natuur&Zo Brenda de Haan
5
Uitleen lesmaterialen en -kisten U kunt alle leskisten en lespakketten online reserveren via onze website www.natuurenzo.nl Voor informatie of voor specifieke vragen over natuuronderwijs en natuuractiviteiten en excursies kunt u terecht bij: Natuur & Zo Oostkant 1 4531 HA Terneuzen 0115-649520 website: www.natuurenzo.nl e-mail:
[email protected] Er zijn drie locaties voor het ophalen en inleveren van materialen. Midden-Zeeuws-Vlaanderen: bibliotheek, Oostkant 1 in Terneuzen, tel. 0115-648411; Oost-Zeeuws-Vlaanderen: bibliotheek, Sportlaan 24 in Hulst, tel. 0114-313532; West-Zeeuws-Vlaanderen: bibliotheek, Langestraat 1a in Oostburg, tel. 0117-453069. Ophalen kan elke vrijdag tijdens openingstijden van de bibliotheken. Terugbrengen kan iedere dinsdag, ook weer tijdens openingstijden van de bibliotheken. Afwijkende dagen en tijden in overleg; dit om teleurstellingen te voorkomen! Gelieve bij de reservering aan te geven waar u de door u gewenste materialen afhaalt c.q. inlevert.
Bij de uitleen van materialen gelden de volgende algemene afspraken: vrijwel al het materiaal wordt u kosteloos ter beschikking gesteld; de leentijd is maximaal 3,5 week (verlenging in overleg); u dient de materialen zelf op te halen c.q. tijdig en volledig terug te brengen.
6
Natuur-Nabij Onze materialen komen niet 'boven op', maar vormen een integraal onderdeel van uw onderwijs! Om ons materiaal beter op de door u gebruikte methode te laten aansluiten, hebben wij de in Zeeuws-Vlaanderen meest gebruikte methoden voor natuuronderwijs uitgewerkt naar deel (peuters, onder-, midden- en bovenbouw en voortgezet onderwijs), domein (leergebieden), hoofdstuk en onderwerp. Dit overzicht is te vinden op de website www.natuurenzo.nl. Bij dit overzicht vindt u ook suggesties voor de inzet van ons materiaal als vervanging van, aanvulling op en/of illustratie bij het betreffende hoofdstuk in de methode. Bij deze indeling is uitgegaan van de begrippen, zoals die door de Stichting Leerplanontwikkeling in het kader van de ontwikkeling van een doorgaande leerlijn natuuronderwijs zijn geformuleerd. Het gaat daarbij om: Dieren Omgeving (landschap, school) Planten Elementen (water, lucht, wind) Materialen (verschijningen, energie) Wijzelf (menselijk lichaam, zintuigen) U zult begrijpen dat deze indeling niet 'met een schaartje te knippen is': sommige lesmaterialen zijn in meerdere domeinen inzetbaar en sommige onderwerpen hebben betrekking op meerdere domeinen. Niettemin denken wij u hiermee een helder overzicht te bieden van de methodes en het gebruik daarbij, van de leskisten en andere materialen van Natuur&Zo.
7
Overzicht van de leskisten en ander materiaal gerangschikt naar bouw en domein Verklaring afkortingen: peu: peuters ob: onderbouw mb: middenbouw bb: bovenbouw vo: voortgezet onderwijs Dieren peu ob Aalscholver opgezet x x Amfibieën Bijenboel 1 x Bijenboel 2 Bijenboel 3 Bijengeheimen x Bijenkorf x Blauwe reiger opgezet x x Buizerd opgezet x x Dieren in hun omgeving (Kluts) Dierenwelzijn x Egel opgezet x x Egelkist x x Haas opgezet x x Jop vindt een veer x Kauw opgezet x x Kerkuil opgezet x x Kikkerkist x x Meneer de Pauw, hoe staan je ogen nou? x x Ontdekdoos lieveheersbeestjes x x Ontdekdoos slakken x x Professor van Wiegen ziet ze vliegen x Schelpen x x
8
mb x x
bb x x
vo x
x x
x x x x x
x x
x x
x x
x
x
x
x
x x
x x
x x
Dieren (vervolg) Scholekster opgezet Slechtvalk opgezet Stadsvogels Veldwerkkist bodemdieren Veldwerkkist braakballen Veldwerkkist diersporen Viskist Vleermuizen Vlinders Vos opgezet Wilde eend opgezet
peu ob x x x x
Omgeving Avontuur aan zee Bodem Bonte pietenpad Buiten kijken De boer op De boer op De opvang naar buiten Dierenvriendjespad Expeditie boswachterscode Kabouterpad herfst Kabouterpad lente Kabouterpad winter Kabouterpad zomer Op ontdekking in Zeeuws-Vlaanderen Bossen Schorren en slikken Kreken en plassen Sloten en vaarten Strand en duinen
peu ob
mb x x x x
x x
9
x x x
x x x x
x
x x
x x x
mb x
bb x x x x x x x x x x x
vo x x
bb x x
vo
x x x
x x
x x x
x x
x x x x x
x x x x x x x x x
x x x x x
Omgeving (vervolg) Strand en duinen Dorpen en steden Polders en dijken Kanalen en industriegebieden Knoet Levend ganzenbord Natuurbingo Ontdekdoos de natuur Piepschuim in het poolijs Pieter de pier Rondom de Westerschelde Sarah's wereld Schor en slik Veulens in de wei Vier seizoenen Wat groeit er op het land? Wonderweb Zwerfafval lespakket Zwerfafval mooi niet
peu ob
Planten Planten en bloemen drogen Bomen Boompje groot Zaden onderbouw Zaden middenbouw Zaden bovenbouw Ontdekdoos paddenstoelen Paddenstoelen Planten en mossen
peu
mb
bb x x x x
x
x
x
x
vo x x x x
x x x
x x x
x x
x x x
x x
x
x
x x
x
x x x
ob mb x x x x x x x
x x
bb x x
vo x
x x
10
x x
x
x x
x
Elementen De watertoren Droppie water Het weer Ontdekdoos water Watch Water het blauwe goud Wees wijs met water Windekind Wonderwaterwereld
peu x
ob mb
Materialen Energie natuurlijk duurzaam Fossielen Natuurlijk energie! Natuurlijk energie! Natuurlijk energie! Ontdekdoos zand en stenen Papier maken Pieter de pier Zonnepad
peu ob
Wijzelf Het menselijk lichaam Ontdekdoos zintuigen Smaaklessen groep 1/2 Smaaklessen groep 3/4 Smaaklessen groep 5/6 Smaaklessen groep 7/8 Wijzelf
peu ob
bb
vo
x x
x
x
x
x
x x x
x x x
x x
x
mb
bb x x
vo x x
x x x x x x
x
x x x x
x x x
x
x
x
mb x
bb x
vo
x x x
x
11
dieren
Dieren Aalscholver opgezet
peu, ob, mb, bo, vo
omgeving
De aalscholver is een echte watervogel, die met zijn gestroomlijnde lichaam als een pijl door het water heen beweegt. Dat moet ook wel, want om vis te vangen moet je wat in huis hebben. Het is wel een beetje gek dat deze watervogel geen waterdicht verenpak heeft; je ziet hem daarom vaak met uitgespreide vleugels in de zon staan om zijn veren te drogen. De aalscholver broedt in grote kolonies, waar het een smeerboel van jewelste is: poep, visresten, dode kuikens. Je begrijpt dat de bomen waarin ze broeden het maar een paar jaar volhouden. De meeste aalscholvers blijven ook in de winter bij ons; wordt het erg koud, dan zie je ze op zee, waar ze het ook prima kunnen bolwerken.
planten
Amfibieën
mb, bb
elementen
Salamanders, kikkers en padden griezelige beestjes? Helemaal niet! Deze leskist bevat allerlei informatie over amfibieën in het algemeen, de bedreiging, voortplanting, hun leefgebied en over de soorten amfibieën in Zeeuws-Vlaanderen. De leerlingen gaan in kleine groepjes aan de slag met o.a. werkbladen, schepnetten en zoekkaarten. Bijenboel
ob, mb, bb
materialen
Deze drie leskisten leren de kinderen hoe belangrijk bijen zijn voor de natuur en alle mensen op de wereld. De kinderen kunnen zelf ervaren hoe de bij er uit ziet. Ook worden de taken van de bijen duidelijk. De lesse zijn gebaseerd op coöperatief leren. Dat houdt in dat er veel samenwerkingsopdrachten in zitten. Tevens zijn alle lessen ingedeeld op basis van de Meervoudige Intelligentie. De leskisten bevatten o.m. een lesmap, platen van bijenberoepen, loeppotjes met een dar en werkster, honingraat en bijenkorf. De kisten zijn samengesteld door drie studenten van de Hogeschool Zeeland in samenwerking met de Bijenvereniging Hulst. Bijengeheimen
ob
wijzelf
De leskist Bijengeheimen is geschikt voor leerlingen van groep 1 tot en met 4. De kist belicht het leven van de bij. Door het verhaal Bijengeheimen belanden de leerlingen op een speelse manier in de bijenwereld.
12
Bijenkorf
dieren
Met behulp van bijenbordjes en de bijbehorende activiteiten kunnen zij zich verplaatsen in een honingbij. Zo leren ze de dieren nog beter kennen en ontdekken de leerlingen wat een 'bezig bijtje' precies betekent. De leskist bevat o.m. verhaalplaten, een geheimkistje met allerlei materialen en informatieboekjes. ob
Blauwe reiger opgezet
omgeving
Kinderen maken op een speelse manier kennis met bijen en met het nut dat bijen hebben voor de mens en voor planten. De leskist, in de vorm van een bijenkorf, bevat naast wat algemene informatie over bijen vooral ook speelse elementen als het poppenkastspel 'Zoem de Bij' en lessuggesties met werkbladen. De kinderen kunnen bijen knutselen, tekenen en erover zingen. peu, ob, mb, bb, vo
elementen
Buizerd opgezet
planten
Echt blauw is hij niet, onze reiger, eerder grijs. Zijn buik, hals en kop zijn trouwens voor het grootste gedeelte wit. Opvallend is zijn grote snavel, die als een soort dolk werkt. Daarmee worden vissen, kikkers, ratten, mollen en soms ook jonge vogels gedood. De lange poten zijn gemakkelijk in en bij het water, waar je de Blauwe Reiger meestal kunt vinden. Soms zie je hem daar als een paal of een standbeeld staan, wachtend op een onvoorzichtige vis of muis. Hij jaagt trouwens ook graag in de wegberm en zelfs de goudvissen in de vijver zijn niet veilig voor hem. De blauwe reiger broedt met tientallen andere reigers hoog in bomen, waar hij een reusachtig nest maakt van takken, bekleed met veren, bladeren en afval. peu, ob, mb, bb, vo
wijzelf
13
materialen
Op sommige warme zomerdagen zie je soms uren lang een grote vogel in de lucht zweven. Heel langzaam, cirkeltjes draaiend, een beetje glijdend en zo nu en dan met de vleugels slaand, wordt hij langzaam een klein zwart stipje hoog aan de hemel. Vaak is dat een buizerd, een roofvogel, ongeveer zo groot als een kraai. Als een buizerd vliegt, kun je hem herkennen aan zijn brede vleugels en korte staart. Als hij zit – bijvoorbeeld op een paal langs de weg – valt natuurlijk de snavel op. Die is hakig en scherp; daarmee kan ie zijn prooi – muizen, konijnen, ratten – in stukjes 'snijden'. Met zijn gespierde poten en scherpe nagels wordt die gegrepen en vastgehouden. Een buizerd maakt graag gebruik van een oud kraaiennest om in te broeden; vaak wordt dat in de loop van de jaren verbouwd en steeds groter.
dieren
Heel wat van 'onze' buizerds trekken in het najaar weg. De buizerds uit het noorden komen juist naar ons toe om hier de winter door te brengen. Dieren in hun omgeving (kluts)
mb
omgeving planten
Dieren in hun omgeving is vormgegeven vanuit een verhalend ontwerp. Met mooie materialen en vragen die aan het denken zetten, maken de leerlingen hun eigen verhaal rond de lesstof. Op een zekere dag staan in de klas acht verschillende dieren uit acht verschillende landschappen. Aan elk dier hangt een kaartje met de tekst “ik ben de kluts kwijt”. Uit de introductiebrief blijkt dat de dieren op school afgeleverd zijn en dat ze helemaal in de war zijn. Ze weten niet waar ze wonen, wie hun buren zijn, voor wie ze moeten oppassen, wat ze graag lusten, hoe ze hun nestje moeten bouwen enz. Kunnen de leerlingen de dieren helpen om de 'kluts' weer terug te vinden? De leerlingen maken een maquette van het landschap waarin de dieren zo lang mogen wonen. Bij elke maquette staat een postvak. De leerlingen krijgen geregeld een brief van hun dier met vragen die ze moeten beantwoorden. Dierenwelzijn
ob, mb, bb
elementen
Hoe ga je om met dieren, met je hond, pony, parkiet of goudvis? Is hengelen sportief, of juist niet? Wat is een scharrelkip? Aanknopingspunten genoeg om met kinderen over te praten, te zingen en opdrachten uit te voeren (ook thuis). De bundel 'Leven met dieren' maakt het mogelijk het hele jaar gestructureerd bezig te zijn met dit onderwerp. De bundel 'Iedere dag dierendag' biedt lessuggesties en opdrachtvellen. Speciaal voor de bovenbouw is er een pakket over de bio-industrie. Met een computerspel kan de kennis getoetst worden. Een uitstapje naar de kinderboerderij of het dierenasiel past prima bij dit project.
materialen
Egel opgezet
peu, ob, mb, bb, vo
wijzelf
Misschien heb je nog nooit een egel in het echt gezien, maar je weet vast wel hoe die eruit ziet. Een spits snuitje, korte poten en de rest van zijn lijf vol met stekels. Daarmee verdedigt ie zich tegen vijanden; hij rolt zich op……en geen hond meer die hem aanvalt. De egel is een echt nachtdier, die pas bij het vallen van de duisternis op stap gaat. Dan vangt hij wormen, kevers, kikkers, muizen, eigenlijk alles wat hij te pakken kan krijgen. Overdag slaapt hij de hele dag onder een struik, een heg of onder een hoop bladeren in de tuin. Daar heeft hij zijn nest, waar ook de jongen opgroeien.
14
Egelkist
dieren
Die hebben trouwens nog geen stekels als ze geboren worden. Die krijgen ze pas na de geboorte. Wist je, dat een volwassen egel wel vijftienduizend stekels heeft? Over de lievelingshobby van de egel gesproken, slapen dus, dat doet hij de hele winter. Pas tegen het voorjaar wordt hij weer wakker. peu, ob, mb
Haas opgezet
omgeving
Kinderen maken op een speelse manier kennis met de leefomgeving van de egel. Met allerlei materialen uit de kist kunnen de kinderen een heuse egeltuin inrichten. Aan de hand van plaatjes leren de kinderen meer over het leven van de egel het jaar rond. De kist bevat onder meer egelstekels, egelbordjes, slakkenhuizen en een speelbord. peu, ob, mb, bb, vo
De leskist Jop vindt een veer is ontwikkeld door Oeroeboeroe, educatieve projecten voor de groepen 1, 2 en 3 van het basisonderwijs. Aan de hand van de uitgewerkte lessen in deze leskist kan de docent aan de slag met het onderwerp 'vogels'. Het lesprogramma begint met een verhaal over Jop die in de tuin van de buurvrouw een veertje vindt. Met behulp van een memoriespel worden de leerlingen nieuwsgierig gemaakt naar de vogels in de eigen omgeving.
materialen
ob
elementen
Jop vindt een veer
planten
Iedereen kent hem wel, de haas. Hij lijkt op het eerste gezicht wel wat op het konijn, maar is veel en veel groter en heeft langere oren. Kijk ook maar eens naar zijn staart: die van het konijn is helemaal wit, die van de haas is zwart van boven. De haas is een echte renner, die bij gevaar snel het 'hazenpad' kiest. Hij graaft geen hol, maar heeft een 'leger'; dat is een schuilplaats in hoog gras of tussen de kluiten van een akker. Ook in de windsingels van boomgaarden en onder heggen is de haas te vinden. Op de akkers vindt hij voedsel: kruiden, grassen, aardappelen en bieten. 's Winters vreten ze ook wel aan de basten van boompjes en knoppen van struiken. Jonge hazen verlaten al na enkele dagen het nest; een keer per dag drinken ze bij hun moeder. Heel wat haasjes worden opgegeten en gaan bij slecht weer dood van de kou. Hoewel ze vooral in de avonduren actief zijn, zie je toch ook vaak overdag hazen op akkers rondscharrelen. Het mannetje wordt trouwens rammelaar genoemd, het vrouwtje is de moer.
wijzelf
15
dieren
omgeving
Leerdoelen: - leerlingen weten wat een vogel is en kunnen kenmerken van een vogel benoemen - leerlingen hebben kennis gemaakt met 8 vogels uit de eigen omgeving - leerlingen kennen de levenscyclus van een vogel. De leskist bevat onder meer een echt vogelnestje met eieren, stempels, een voederhuisje, vogelknuffels en een cd met vogelgeluiden. Kauw opgezet
peu, ob, mb, bb, vo
planten
Rond de kerktoren of op daken van gebouwen zie je vaak een soort kleine kraaien, kauwen. Hartstikke zwart met een grijs kopje en een bijna blauw oog. Het zijn nogal lawaaiige, brutale klanten, die kauwen, en bepaald niet bang uitgevallen. In kleine groepjes houden ze de buurt in de gaten; met z'n allen weten ze altijd wel wat eten te 'versieren'. Daar doen ze trouwens niet moeilijk over, ze eten bijna alles: insecten, wormen, afval en vruchten. Broeden doen ze in allerlei holten, spleten en gaten van bomen, muren, in schoorstenen, noem maar op. Tegen de herfst trekken heel wat van 'onze' kauwtjes naar het zuiden, maar nog veel meer kauwen komen uit noordEuropa hier naar toe om de winter door te brengen.
elementen
Kerkuil opgezet
peu, ob, mb, bb, vo
materialen
De kerkuil is een echte nachtbraker. Pas als het helemaal donker is, verlaat ie de zolders van boerenschuren, kerken en ruïnes om te gaan jagen. Je schrikt je rot als hij plotsklaps als een witte schim over je heen suist. Bij het vliegen maken zijn vleugels haast geen geluid, zodat muizen hem niet horen aankomen. Zo worden er heel wat van die kleine knaagdieren gevangen. Die worden trouwens met huid en haar verslonden, helemaal naar binnen gewerkt. De botjes, de tandjes en huid worden later in uilenballen uitgebraakt; die vind je dan onder het nest. De kerkuil broedt tegenwoordig vooral in uilenkasten in boerenschuren, waar ze ook de winter doorbrengen. Omdat ze 's nachts vaak langs wegbermen jagen, worden heel wat uilen door langs scheurende auto's doodgereden. Kikkerkist
peu, ob
wijzelf
Kikkers spreken tot de verbeelding. Ze zijn glad en glibberig en kunnen goed springen. Een kikker maakt bovendien een interessante ontwikkeling door van kikkerdril tot volwassen kikker. De leskist gaat in op de ontwikkeling van kikkerdril tot kikker.
16
In de kist ook allerlei leuke opdrachten om met de kinderen buiten aan de slag te gaan bij poel, plas of sloot. De kist bevat o.m. een kikkerpad dat kan worden uitgezet bij een poel of sloot. Aan de hand van de opdrachten kruipen de kinderen in de huid van de kikker. Verder bevat deze kist informatieboeken, voorlees-boeken, een puzzel over de ontwikkelingsstadia, veldwerkmaterialen enz.
dieren
Meneer de Pauw, hoe staan je ogen nou?
omgeving
peu, ob
Ontdekdoos lieveheersbeestjes
planten
Meneer de Pauw is een trotse vogel die elke dag zijn veren uitspreidt om zo zijn ogen aan de andere dieren en het publiek te tonen. Op een dag verliest hij door een nare gebeurtenis al zijn ogen op de veren en blijft er niets dan een hoop ellende over. Kunnen de kinderen Meneer de Pauw helpen? De leskist 'Meneer de Pauw, hoe staan je ogen nou?' bevat speelse opdrachten (rondom keutels, de jas van een dier, voortbewegen, geuren, geluiden, knuffelen met dieren, aanrommelen en voelen) om goed waarnemen en ontdekken te bevorderen. De kinderen maken kennis met de dieren op de kinderboerderij. Na afloop van de les is Meneer de Pauw weer helemaal opgetuigd! Het is erg leuk om het gebruik van de pauwenkist te combineren met een bezoek aan de kinderboerderij. peu, ob
peu, ob
Doel van de leskist is de kinderen kennis te laten maken met het leven van de slak. De kinderen nemen de slakken waar, kijken goed hoe ze eruit zien, hoe ze voortbewegen, wat ze eten en welk spoor ze achter laten. De leskist bevat tips om slakken buiten te ontdekken en een logeerhuisje voor slakken te maken, In de kist zitten o.m. knutselopdrachten, versjes, een aquarium, een slakkenspel en loeppotjes.
materialen
Ontdekdoos slakken
elementen
Een eerste kennismaking met natuurbeleving waarbij gekozen is voor het kriebelkruipbeestje 'het lieveheersbeestje', ofwel het pimpampoentje, dat door de peuters en kleuters als een heel lief diertje wordt ervaren. De leskist bevat o.m. voorleesboeken, poppen voor een poppenspel, vloer-teldominospel, mini-memory, loeppotjes, het huisje van een lieveheersbeestje en kleurplaten.
wijzelf
17
dieren
Professor van Wiegen ziet ze vliegen
mb
omgeving
Hoofdpersoon van deze lessenserie is professor van Wiegen. Net voordat de professor een onderzoek moet presenteren over vogels, valt hij tijdens een observatie uit de boom. Door de klap lijdt hij aan hoofdpijn en geheugenverlies. Hij schakelt de hulp van de leerlingen in om hem te helpen de presentatie op tijd af te ronden. Deze leskist, geschikt voor de groepen 4 t/m 6 van het basisonderwijs, is ontwikkeld door Oeroe Boeroe, educatieve projecten. Met deze leskist en handleiding kunt u een lessenserie organiseren waarin leerlingen onderzoek gaan doen naar vogels. Zo komen ze onder meer te weten dat er veel verschillende soorten vogels zijn. En dat deze vogelsoorten allemaal zijn aangepast aan de omgeving waarin ze leven.
planten
Leerdoelen: - leerlingen weten dat vogels worden onderverdeeld in soorten; - leerlingen kennen begrippen zoals nestelen, biotoop en vogeltrek; - leerlingen weten waarom veren belangrijk zijn voor vogels; - leerlingen weten hoe ze vogels kunnen spotten; - leerlingen leren gedrag van vogels herkennen.
elementen
Schelpen
peu, ob
materialen
Langs de vloedlijn van het strand spoelen allerlei resten van planten aan en vooral dieren die in de zee of de kust hebben geleefd. Het zijn (meestal) dode dingen, die interessant zijn en uitnodigen tot verzamelen. Ze laten zien dat er in zee allerlei soorten planten en dieren leven. De resten vertellen daar iets meer over; soms is te zien wat er is gebeurd met de planten en de dieren. Bij het werken met de leskist schelpen kunt u zelf kiezen op welke manier u uw les opbouwt: u brengt een emmer 'vloedlijnmateriaal' mee de klas in, laat schelpen zien uit de leskist en nodigt de kinderen uit zelf te gaan zoeken aan het strand of van thuis iets mee te nemen. Of u gaat met de kinderen naar het strand om daar allerlei activiteiten te doen. Scholekster opgezet
peu, ob, mb, bb, vo
wijzelf
Deze lawaaimaker kwam vroeger alleen maar aan de kust voor. Tegenwoordig broedt ie ook op akkers en in weilanden in het binnenland, als er maar genoeg voedsel te halen valt. Hij eet allerlei insecten en wormen, maar weet met zijn stevige rode snavel ook mosselschelpen te kraken.
18
Daaraan is ie trouwens goed te herkennen, die rode snavel, maar ook aan zijn rode poten en zwart-witte verenkleed. En natuurlijk aan zijn lawaaierige roep: te-piet-te-piet. Scholeksters leven in de winter vaak in grote groepen. Je ziet ze dan aan het strand, op het schor of op de dijk. In het voorjaar vormen ze paartjes; meestal krijgen ze twee jongen, die al gelijk zelf op zoek gaan naar eten.
dieren
Slechtvalk opgezet
omgeving
peu, ob, mb, bb, vo
Stadsvogels
planten
De slechtvalk is eigenlijk een vogel van gebergten en kliffen aan zee. Daar broedt hij op uitstekende rotspunten en richels. Maar deze roofvogel zie je de laatste jaren steeds meer op koeltorens, graansilo's en andere gebouwen op industriegebieden. Daar jaagt hij op de honderden duiven die er voorkomen, want de slechtvalk is een vogeljager bij uitstek. Met een snelheid van wel tweehonderd kilometer per uur stort hij zich vanuit de lucht op zijn prooi. Vaak zie je hem als een stipje aan de hemel, maar als hij dichterbij komt, zie je dat het een flinke vogel is met lange brede vleugels en een vrij korte staart. Als je hem goed in het zicht krijgt, zie je zijn kop met een mooi maskertje en een gele snavel. bb
mb, bb
19
wijzelf
Een eerste kennismaking met veldwerk! De leskist over bodemdieren bevat voornamelijk veldwerkmaterialen en kan goed gebruikt worden op een schoolkamp of tijdens een projectweek. Aan de hand van de materialen en werkbladen kunnen kinderen verschillende grondsoorten onderzoeken op de aanwezigheid van bodemdiertjes. De gevangen diertjes kunnen gedetermineerd worden. Het is aan de docent om vorm te geven aan dit onderzoek.
materialen
Veldwerkkist bodemdieren
elementen
Vogels zitten overal. Ze zijn soms zo gewoon dat ze niet meer opvallen. Met de leskist vogels leren kinderen bewuster te kijken naar vogels in hun eigen omgeving. De kinderen doen waarnemingen rondom vogels, zowel binnen als buiten. Ze kijken vogels met een verrekijker en zoeken (eet)sporen, doen braakballenonderzoek en proefjes met veren. Het materiaal bevat o.m. verrekijkers, vogelgidsen en vele suggesties, met de bijbehorende attributen om met dit thema aan de gang te gaan, in elk seizoen. Samen met deze leskist kunt u ook de braakballen reserveren. Heeft u zelf geen braakballen, neem dan gerust contact met ons op.
dieren
Veldwerkkist braakballen
mb, bb
omgeving
Het lijken drolletjes, maar dat zijn het niet: het zijn braakballen. Deze braakballen vind je onder bomen. Het zijn resten eten, meestal van uilen. Dus als je zo'n braakbal vindt, dan weet je dat er een uil in de buurt is geweest! In nederland komen verschillende uilen voorr. Over deze uilen en braakballen gaat deze veldwerkkist. Met deze veldwerkkist kan men direct aan de slag met het uitpluizen van braakballen. Deze veldkist bevat o.m. o.m. een vitrinekast (Wat zit er in een braakbal?), pincetten, prepareernaalden, zoekkaarten en determinatietabellen. De braakballen zijn niet altijd op voorraad, dus als u er zelf een aantal kunt bemachtigen, heel graag. Veldwerkkist diersporen
bb, vo
planten
Diersporen zoeken is best moeilijk. Er is een geoefend oog voor nodig om ze te kunnen ontdekken. De opdrachten in deze veldwerkkist zijn zo gekozen dat de leerlingen gestimuleerd worden om zelf diersporen te gaan zoeken in de natuur. In de veldwerkkist zitten een docentenhandleiding, negen verschillende opdrachtkaarten, werkbladen, maar ook een sporengids, sporenstempels en sporenkwartet. Viskist
bb
elementen materialen
Wat maakt een vis tot een vis? Leerlingen van de bovenbouw leren - met name door zelfwerkzaamheid - over de vissen in hun eigen omgeving. Zij leren de specifieke kenmerken van de vis kennen en maken kennis met andere vormen van leven in de kustwateren. De leskist bestaat uit een handleiding met kant en klare onderzoeksopdrachten en ideeën voor in de klas, aan de waterkant of in het Visserijmuseum in Breskens. De viskist bevat o.m. een garnalennet, onderwaterkijker, veldgidsen, modellen van vissen en een waterthermometer. Leerlingen kunnen hiermee zelfstandig, al dan niet in groepsverband, aan de slag. De leskist reikt ook ideeën aan voor een creatieve verwerking van het geleerde en geeft nuttige (internet) adressen. De leskist is gemaakt door Natuur&Zo en het Visserijmuseum in Breskens. Vleermuizen
bb
wijzelf
Vleermuizen zijn unieke zoogdieren: ze kunnen vliegen, ze houden een winterslaap, ze jagen 's nachts en sporen hun prooi met sonar op. Door het werken met deze kist krijgen leerlingen begrip voor vleermuizen.
20
ob, mb, bb
Vos opgezet
elementen
*Voor het lespakket is levend materiaal (eitjes, rupsen, poppen) beschikbaar: dit kunt u zelf bestellen bij www.vlinderstichting.nl. De kinderen kunnen zo de hele ontwikkeling van eitje naar vlinder in vier weken tijd in de klas volgen.
planten
Door hun opvallende uiterlijk en gedrag zijn (dag)vlinders graag geziene gasten in tuinen en plantsoen. Zelfs jonge kinderen laten zich in hun spel graag inspireren door het uiterlijk en gedrag van deze kleurige fladderaars met hun raadselachtige gedaanteverwisseling. Vlinders en rupsen lenen zich door hun vormen, kleuren en beweging dan ook uitstekend voor verschillende expressievormen. In het lespakket wordt aandacht besteed aan de soorten vlinders, de relatie van de vlinder met haar leefgebied en de invloed die de mens hierop heeft. Het lesmateriaal is ontwikkeld door de Vlinderstichting. Met behulp van dit lesmateriaal kunt u zowel kleine als grote vlinderprojecten opzetten. Alle lessuggesties zijn namelijk op zichzelf staande opdrachten. U kunt zelf bepalen welke opdrachten u wel en welke u niet wilt behandelen en dus hoeveel tijd u aan vlinders wilt besteden.
omgeving
Vlinders
dieren
Ze vergaren zelfstandig kennis en zijn actief bezig. Het aantal vleermuizen loopt sterk achteruit. De vleermuis is sinds 1973 beschermd. Door met deze kist te werken krijgen de leerlingen begrip voor deze dieren. Aan de hand van opdrachten worden verschillende aspecten van de vleermuis behandeld zoals de voortbeweging, de verzorging, woonplaats en bijgeloof. De opdrachten zijn zo gemaakt dat de leerlingen ze zelfstandig kunnen maken. Soms is het handig ze klassikaal te behandelen. Bij iedere opdracht kan men ter ondersteuning de bijbehorende materialen uit de kist gebruiken.
peu, ob, mb, bb, vo
wijzelf
21
materialen
Je kent hem vast wel uit verhalen, die slimme vos, maar heb je er ook wel eens één in het echt gezien? Dat valt niet mee, want de vos is een schuw dier, dat er het liefst pas 's avonds op uittrekt. Toch wordt hij ook wel overdag gezien. Vossen leven in een hol, vaak onder een boom. Daar worden ook de jongen geboren. Meestal heeft hij dat zelf gegraven, maar ook konijnenholen worden wel eens ingepikt. De vos slaapt ook graag onder een struik of achter een stapel hout. De vos is een roofdier dat eigenlijk alles eet wat hij maar te pakken kan krijgen: konijnen, eieren, wormen, slakken, egels en vogels.
dieren
Ook een kippetje gaat er wel in en als het moet, worden vruchten en bessen gegeten. Meestal leven vossen in groepen van vijf of zes dieren, waarbij één mannetje meerdere vrouwtjes heeft. Die vrouwtjes zorgen samen voor de opgroeiende jongen. Wilde eend opgezet
peu, ob, mb, bb, vo
omgeving planten
De wilde eend kent iedereen wel. Zijn gekwaak hoor je overal waar zoet water is. Op zee of op de Schelde zie je hem alleen maar bij strenge vorst als de andere wateren dichtgevroren zijn. Anders dan de saai bruine vrouwtjes, zien de mannetjes er met hun groene kop, gele snavel en donkerbruine borst kleurrijk uit. Het zijn wel wat opdringerige jongens, die zich soms met zijn vieren op een vrouwtje storten. Wilde eenden zijn grondeleenden: ze duiken nooit helemaal onder water, maar zoeken op hun kop naar voedsel. Dat kunnen waterplanten zijn, maar ook waterdiertjes, insecten en brood staan op het menu. Al in het vroege voorjaar tref je wilde eenden met jonge 'pulletjes' aan. Dat zijn er soms heel wat, maar heel veel eendenkuikens worden door ratten, katten, meeuwen of andere dieren opgegeten. Toch is de wilde eend de meest voorkomende eend in ons land.
elementen materialen wijzelf
23
Avontuur aan zee
bb
Bodem
omgeving
Een lespakket voor de bovenbouw over strand, duinen en zwerfafval. De lessen hebben tot doel de leerlingen bewust te maken van de waarde van het duin- en strandgebied. Enerzijds gaat het daarbij om kennisverwerving over duinvorming en het planten- en dierenleven, anderzijds om het beïnvloeden van houding en gedrag. Het materiaal geeft aanzet tot het verantwoord leren omgaan met de natuur en in het bijzonder het bestrijden en voorkomen van zwerfafval. Het lespakket bestaat o.m. uit zoekkaarten over duinplanten en bessen, aanspoelsels, zeeschelpen, dierensporen en tal van binnen- en buitenopdrachten.
dieren
Omgeving
ob, mb, bb
ob, mb
materialen
De kinderen maken kennis met het leven rondom de vloedlijn. De kinderen ontdekken op speelse wijze het leefgebied van de scholekster, ook wel Bonte Piet genoemd. De kist komt het beste tot zijn recht op het strand. Via opdrachten, gemarkeerd door Bonte Pieten, leren de kinderen over zout en zoet water, schelpen, krabben, voedselketens, wieren en over de scholekster zelf. Naast ruiken, proeven, kijken en voelen moeten de kinderen ook beredeneren. Het niveau kan per groep aangepast worden. De leskist bevat tien opdrachten die worden aangegeven door tien Bonte Pieten. Via opdrachtenkaartjes krijgen de begeleiders instructies. Zo mogen de kinderen o.m. raden naar de inhoud van voeldozen met strandvondsten, schelpen sorteren en het verschil proeven tussen zoet en zout water.
elementen
Bonte pietenpad
planten
Kinderen leren met deze veldwerkkist het belang van een gezonde bodem. Kinderen krijgen inzicht en ontwikkelen een positieve houding ten opzichte van het behoud van een gezonde bodem. De leskist bevat o.m. een docentenhandleiding met kant en klare werkbladen, wormenbak, grondzeven, schepjes, zoekkaarten en een ganzenbordspel. De jongere kinderen kunnen aan de slag met zaaiproefjes, voelpad, afval op het schoolplein en een memoryspel. De oudere kinderen behandelen thema's als de samenstelling van de bodem, gebruik en misbruik van de bodem, ruilverkaveling en mondiale problemen.
wijzelf
23
dieren
Op ontdekking in Zeeuws-Vlaanderen
bb, vo
In opdracht van DOW Benelux heeft Natuur&Zo acht leskisten ontwikkeld over de voor Zeeuws-Vlaanderen typerende landschappen:
omgeving
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Bossen Schorren en slikken Kreken en plassen Sloten en vaarten Strand en duinen Dorpen en steden Polders en dijken Kanalen en industriegebieden
planten elementen materialen
Bij het materiaal gaat het niet alleen om het overbrengen van kennis, maar gaat het er vooral om na te denken over de inrichting van ZeeuwsVlaanderen. Het gaat immers om keuzes die gemaakt (dienen te) worden: moet de Westerschelde verdiept worden, dienen er nieuwe wegen te worden aangelegd, waar kan nieuwe natuur ontwikkeld worden, hoe kun je recreatie en natuur combineren? Het is natuurlijk niet de bedoeling, dat kinderen van 10-14 jaar met pasklare oplossingen komen. Wel, dat zij erover nadenken en leren argumenten af te wegen en verschillende meningen te waarderen en op basis van kennis keuzes te maken. Het uiteindelijke doel van de leskisten is leerlingen duidelijk te maken, dat de landschappen in hun vorm het gevolg zijn van natuurlijke oorzaken en menselijke ingrepen. En, dat zij best trots mogen zijn op de Zeeuws-Vlaamse landschappen. Bij de leskist hoort ook een speciaal ontwikkelde cd-rom met informatie over de geschiedenis van het Zeeuws-Vlaamse landschap, de verschillende landschappen, de menselijke activiteiten en de daarin voorkomende dieren en planten. De kist bevat tal van veldwerkmaterialen (verrekijkers, grondboren, loepjes, thermometers), opgezette dieren (apart reserveren), kaarten en opdrachten. De acht leskisten zijn afzonderlijk van elkaar te gebruiken. Buiten kijken
ob
wijzelf
Deze leskist daagt kinderen uit tot verkennen van de schoolomgeving. Een aantal aspecten van de schoolomgeving wordt d.m.v. speelse werkvormen behandeld. De thema’s die worden behandeld zijn wilde planten, zintuigen, de bodem, kleine beestjes en vogels en het weer.
24
De boer op
dieren
De volgorde staat niet vast. Over elk thema is een lesbeschrijving te vinden. De kist is voorzien van een groot aantal materialen, zoals kant en klare kopieerbladen, vitrines met kleine beestjes, een vlindernet, aquariumbak, kleurplaten, wormenbak, plantenpers, zoeklijst van wilde planten, verrekijker, blinddoeken, veren, schapenwol, koeienvacht en slangenhuid. ob, mb, bb
ob, mb, bb
peu, ob
25
wijzelf
Lekker spelen in een bos, dat is leuk voor kinderen. Maar als je dan ook nog een rugzakje vol met leuke opdrachtjes meekrijgt, heb je opeens een urenvullend programma waar je rode wangen en vieze kleren van krijgt. En waarvan je nog wat opsteekt ook! Het interactieve Dierenvriendjespad, speciaal voor kinderen van vier tot zes jaar, is goed voor zo'n fijne middag. Het bestaat uit een spel met opdrachten waarbij kinderen spelenderwijs zelf ontdekken en beleven wat er in de natuur te vinden is. Dierenvriendjespad is te gebruiken bij een schoolreisje, gezinsuitje, verjaardagsfeestje of als onderdeel van het schoolprogramma.
materialen
Dierenvriendjespad
elementen
Kinderen die naar de buiten- of naschoolse opvang gaan hebben vaak al een lange schooldag achter de rug. Niets is leuker om dan lekker buiten te spelen en op ontdekkingsreis te gaan. Natuurbeleving is belangrijk voor een gezonde lichamelijke en emotionele ontwikkeling. Ervaringen met de natuur vergroten het verantwoordelijkheidsgevoel voor de directe omgeving en leiden tot waardering van de natuur op latere leeftijd. De inhoud van deze kist geeft een aanzet om activiteiten op te zetten om de natuurbeleving te bevorderen. De leskist bevat o.m. rugzakken, kompassen, potloepen, handloepen, schepjes, onderzoeksbakken, zoekkaarten, emmertjes, zeefjes, blinddoeken, doebladen, werkboek, verrekijker en de map BSO naar buiten.
planten
De opvang naar buiten
omgeving
De projectmap van Het Kleine Loo bestaat uit elf bundels met lessen over de bloembollenteelt, bloemen en planten onder glas, vollegrondgroenteteelt, groenteteelt onder glas, vleeshouderij, pluimveehouderij, melkveehouderij, paddenstoelenteelt, akkerbouw, boomkwekerij en fruitteelt. Natuur&Zo heeft de teksten en werkbladen overgenomen van Het Kleine Loo. Er zijn voor u de benodigde materialen aan toegevoegd. Let er wel op dat bij bepaalde onderwerpen materialen nodig zijn die seizoensgebonden zijn. Deze zitten dus niet in de kist.
dieren
In de rugzak zitten tal van opdrachten die u kunt doen tijdens een wandeling. De kinderen draaien aan een rad met verschillende kleuren. De kleur bepaalt de opdracht. Onderwerpen zijn o.m. bladeren, bomen, gras, bloemen en wolken. Expeditie boswachterscode
mb
omgeving planten
Zet je zintuigen op scherp. Volg het spoor van Benno Buitenpret. Speciaal voor jou heeft hij zijn persoonlijke en buitengewoon bijzondere kaart gemaakt. Het is de kaart van het Niet Gebied: een kaart die je in alle natuurgebieden van Nederland kan gebruiken. Een kompas is overbodig: deze kaart lees je met je gevoel. Met de NietGebied kaart ontdek je van alles over zintuigen. Bij iedere plek op de kaart hoort een opdracht en raadsel. Als het je lukt alle raadsels op te lossen en de Boswachterscode te kraken, ontdek je nog een extra en zeer bijzonder zintuig. Expeditie boswachterscode is een handzame rugzak met opdrachten als kijken met een spiegel, eetbare dingen uit het bos, vleermuizen en geuren. Kabouterpad herfst/lente/winter/zomer
peu, ob
elementen materialen
Met het Kabouterpad beleven kleuters de natuur door de ogen van de kabouters. Het Kabouterpad is een soort spel om de kleuters kennis te laten maken met hun eigen omgeving. Spelenderwijs worden de kinderen via de kabouterwereld in aanraking gebracht met de natuur. Buiten, bijvoorbeeld rondom de school, in het bos of in het park, worden kabouters in hun natuurlijke omgeving neergezet. Bij iedere kabouter komt een opdrachtkaartje. Bij ieder kaartje horen de materialen die nodig zijn om de opdracht (spelletjes of raadseltjes) te kunnen maken. Met de hulp van een begeleider gaan de kinderen in groepjes op zoek naar de kabouters en voeren de opdrachten uit: ze bewegen, zingen liedjes, tekenen, knutselen, verzamelen, vergelijken en sorteren. Knoet
ob
wijzelf
Dit lespakket draait om de pluche pop Knoet. Knoet wekt op een sympathieke manier de belangstelling van jonge kinderen voor natuur en milieu. Bij het lespakket hoort het boek Op avontuur in de natuur, vol spelletjes, liedjes, raadsels, experimenten en activiteiten rond drie thema's: bos, water en afval. Knoet gaat samen met de kinderen op avontuur.
26
mb, bb
peu, ob
Ontdekdoos de natuur
peu, ob
27
wijzelf
Deze ontdekdoos laat peuters met al hun zintuigen en aan de hand van spelvormen de natuur ontdekken. De ontdekdoos bevat opdrachten als natuurvondsten verzamelen, herfst/strand lotto, een puzzel, raadsels. De ontdekdoos bevat o.m. de volgende materialen: een handleiding, doosjes met natuurlijke materialen, voeldoos en boekjes.
materialen
Dit spel combineert voorlezen en bingo spelen. In twee verhalen zijn 48 namen van planten en dieren verstopt. Deze dieren- en plantennamen staan ook op de bingokaarten. Als u het spel gaat spelen, worden eerst de kaarten verdeeld en leest u het verhaal voor. Tijdens het lezen komen er dik gedrukte woorden voorbij. Dit dier of plant komt ook op de bingokaarten voor. Noem deze duidelijk en herhaal ze zo nodig. Ga dan verder met het verhaal. Diegene die als eerste zijn of haar kaart vol heeft, roept het bekende 'Bingo!'.
elementen
Natuurbingo
planten
Het levend ganzenbord is een vragen- en opdrachtenspel over de natuur. Het kan zowel binnen als buiten gespeeld worden. De 63 opdrachtkaarten kunnen in volgorde of willekeurig uitgezet worden. Het leukste is de willekeurige volgorde zodat er gezocht moet worden naar de plek van het juiste nummer. De kinderen worden verdeeld in groepjes van 3 tot 5. Elk groepje krijgt pen en papier om de antwoorden te noteren. De begeleiders vormen de jury. De juryleden zitten achter de jurytafel. Elk jurylid heeft een vast aantal groepjes om te beoordelen. Van elk groepje houdt het jurylid een scorelijst bij.
omgeving
Levend ganzenbord
dieren
Hij ontdekt dat er verschillende soorten afval zijn, die ook gescheiden kunnen worden ingezameld. Knoet en de kinderen bedenken vervolgens wat ze zelf kunnen doen om de afvalberg te verkleinen. De lessen kunnen worden gecombineerd met een bezoekje aan de supermarkt. Als leerkracht kunt u zelf bepalen welke spelletjes, liedjes, raadsels of opdrachten u wilt gebruiken. Voor een aantal opdrachten zit er materiaal in de mand. Behalve de pluche pop en het boek bevat het lespakket o.m. 5 blinddoeken, een toverstaf en rode theedoek.
dieren
Piepschuim in het poolijs
mb, bb
omgeving
Waar komt het katoen van mijn shirt vandaan? Waar worden pinda's verbouwd? En door wie? Hoe leven de mensen daar? Met dit lespakket ontdekken de leerlingen hoe klein de wereld eigenlijk is. Doel van dit lespakket is de beleving van de wereldwijde verbondenheid. In de directe leefomgeving van een kind worden relaties gelegd met de rest van de wereld. De leerlingen zien in dat we in ons dagelijks leven voortdurend banden onderhouden met de rest van de wereld, op het gebied van handel, consumptie en natuur. Het lespakket is een combinatie van natuur- en milieueducatie en ontwikkelingseducatie. De leerlingen worden gestimuleerd tot zelfstandig onderzoek, het stellen van vragen, het verzamelen van informatie en het kritisch gebruik van deze informatie. Het lespakket bevat vier themamappen over water, voeding, kleding en vrije tijd. De mappen kunnen zowel samen als los worden gebruikt.
planten
Pieter de pier
peu, ob
elementen
Pieter de pier leeft van afval uit de natuur. Daar maakt hij goede grond van voor de planten. Pieter woont in het park, waar hij rondzwerft op zoek naar afval om te eten. Op zijn rondkruiptocht komt hij op school terecht. Daar komt hij allerlei afval tegen dat hij niet kent: blikjes, plastic; afval dat hij niet kan eten en verteren. De kinderen kunnen Pieter in het verhaal helpen, zodat zowel zij als Pieter goed onderscheid leren maken tussen verteerbaar afval (gft, afval van de natuur) en onverteerbaar afval (plastic, blik, afval van mensen). In de lessen komen telkens verschillende onderwerpen aan bod: afval van de natuur, het bekijken van bodemdieren, afval van mensen, afval herkennen en leren scheiden, afval rond de school en een wandeling met aandacht voor zwerfvuil. De lessenserie besluit met het Pieter de Pier lied.
materialen
Rondom de Westerschelde
bb, vo
wijzelf
De Westerschelde is niet alleen een belangrijke vaarroute voor de scheepvaart van en naar Antwerpen, maar de rivier is ook vanuit ecologisch oogpunt erg belangrijk. In deze leskist staat het onderzoek naar de Westerschelde in al zijn facetten centraal: de scheepvaart, natuur en milieu, industrie, visserij, veiligheid, recreatie en water. Leerlingen raken er bewust van dat voor een duurzaam beheer en inrichting van de Westerschelde al deze aspecten nodig zijn en in evenwicht moeten zijn.
28
Sarah's wereld
dieren
De opdrachten gaan onder meer over eb en vloed, de aanleg van dijken, de ruimte voor de scheepvaart, maar ook over het belang van de Westerschelde voor de industrie en de energievoorziening. De kist bevat onder meer een map met buitenopdrachten, verrekijkers, waterthermometer, helderheidsmeters, getijdentabellen en zoekkaarten. bb, vo
Veulens in de wei
peu, ob
29
wijzelf
Deze bundel bevat een serie praktische opdrachten voor groep 1 en 2. De opdrachten zijn verdeeld over de vier seizoenen. Bij elk seizoen hoort een vertelplaat, een meeleesverhaal en 3 lessen waarin uiteenlopende onderwerpen door middel van verschillende werkvormen aan bod komen.
materialen
Hoe ontstaat het Zeeuwse landschap? Wat is er zoal te zien op de schorren en in de slikken? De leerlingen ontdekken zelf de antwoorden op deze vragen. En omdat deze kist specifiek op Zeeland gericht is worden ze zich bewust van een stuk natuur in hun nabije omgeving. De leskist is zowel binnen als buiten te gebruiken. In de klas krijgen de leerlingen een stukje theorie, zoals over het ontstaan van schor en slik en de vraag waar het te vinden is. Buiten kunnen de leerlingen o.m. schelpen zoeken, vogels kijken, grondproefjes doen, plantjes bekijken en pieren steken. De leskist bevat onder meer verschillende zoekkaarten, opdrachtkaarten, strand wandelwaaiers, een verrekijker en zandzeven.
elementen
bb
planten
Schor en slik
omgeving
Sarah's wereld is een lessenserie die gaat over duurzaamheid. Sarah's wereld is een spel en gaat over een meisje Sarah, dat in feite symbool staat voor ieder mens op aarde. Sarah neemt de leerlingen mee op ontdekkingsreis aan de hand van brieven. Op deze manier maken de leerlingen spelenderwijs kennis met een aantal aspecten uit de wereldwijde milieuproblematiek. Aan bod komen de oorzaken van natuur- en milieuproblematiek, de invloed daarvan op mensen, dieren en planten. Maar het levert ook eenhandelingsperspectief op. De leerlingen leren wat ze zelf kunnen doen om bewuster met het milieu om te gaan en duurzaam te handelen. U kunt Sarah's wereld inzetten als project. In dat geval kunt u de eerste drie lessen in een dagdeel geven. De lessen zijn zo opgezet dat u de lessen ook gespreid over een aantal weken kunt geven. Voor de continuïteit is het wel raadzaam om de tijd tussen de lessen niet te lang te laten zijn.
dieren
Het belangrijkste aspect van deze lessen is dat de leerlingen met hoofd, hart en handen de natuur ontdekken en beleven. De leerlingen maken hun eigen insectenzuiger, pootafdruk en bloemenpers. Ze helpen de vogels met een vetbol en een vogelhuisje de winter door. De lessen bevatten ook doebladen voor de leerlingen. Vier seizoenen
ob
omgeving planten
Dit lesmateriaal bewijst maar weer eens dat natuuronderwijs leuk is! Dit onderwijs sluit aan bij de 'natuurlijke' nieuwsgierigheid van de kleuter. Bovendien is het belangrijk kinderen zo jong mogelijk in aanraking te brengen met de natuur in hun omgeving. Het pakket bevat acht natuurprojecten zoals: eendjes kijken, lentegroen, zomerleven, brood van moeder aarde, zilveren sporen zijden draden, op een grote paddenstoel, mens en dier in winterland, stenen blijven. Bij veel onderwerpen is een extra peuterontdekdoos te reserveren. Wat groeit er op het land? – landbouwgewassen in Z-Vl.
bb
elementen
Een aardappelveld ziet er heel anders uit dan een maïsveld, zoveel is duidelijk. Maar herken je ook wintertarwe, gerst en vlas? En wat gebeurt daar dan mee? Gewassen vormen ons voedsel of dat van dieren, maar dienen ook als grondstof voor de industrie of voor de productie van energie. Met dit lespakket leren leerlingen van de bovenbouw van de basisschool op een leuke, leerzame manier de gewassen te herkennen, wat een boer moet doen om deze gewassen te laten groeien en welke invloed het weer heeft op de oogst. Het lespakket is ontwikkeld in samenwerking met de ZLTO en de gemeente Terneuzen en sluit aan bij de gewassenborden die 's zomers langs de landbouwpercelen staan. Dit lespakket bevat o.m. een docentenhandleiding, 13 gewassenborden en zaden.
materialen
*Let op: seizoensgebonden materialen of materialen die aan bederf onderhevig zijn, moet u zelf aanschaffen.
wijzelf
In aanvulling op het gebruik van deze leskist is het heel leuk om met uw leerlingen een bezoek te brengen aan een boerenbedrijf in de buurt van uw school. Zo kunnen de leerlingen zien en ervaren waar ze in de lessen aan hebben gewerkt. Het geleerde blijft in de praktijk vaak veel beter hangen bij de leerlingen. Ze kunnen alles nog eens met eigen ogen zien en beleven. Natuur & Zo kan hiervoor bemiddelen tussen uw school en een akkerbouwbedrijf. Neem contact op via de mail,
[email protected] of tel. 0115-649520.
30
mb
ob, mb, bb
materialen
Voor de bovenbouw is er aanvullend de leskist 'Zwerfafval, mooi niet' met leuke kant-en-klare lesideeën. In aanvulling op het lesprogramma is het ook mogelijk een opruimactie rond de school te organiseren i.s.m. Natuur&Zo en de gemeente. Hiervoor zijn veiligheidshesjes, handschoenen, knijpers e.d. beschikbaar. Een excursie naar de regionale milieustraat behoort ook tot de mogelijkheden. Geeft u in het reserveringsmenu aan of u enkel het lespakket of ook een of meerdere aanvullende activiteiten wenst te reserveren.
elementen
Zwerfafval kom je bijna overal tegen. Het slingert rond in wegbermen, op schoolpleinen, in het bos, op het strand en in het winkelcentrum. Zwerfafval is een van de grootste ergernissen van Nederlanders: van volwassenen én kinderen. De lesmap Zwerfafval Mooi Niet! speelt daar op in. Het maakt leerlingen bewust van hun eigen weggooigedrag. Het leert hen kritisch na te denken over hun eigen gedrag. De lesmap - gemaakt in opdracht van stichting Nederland Schoon - bestaat uit vier docentenhandleidingen (voor groepen 1/2, 3/4, 5/6 en 7/8, werkbladen en posters (zogenaamde praatplaten).
planten
Zwerfafval mooi niet! (lesmap)
omgeving
Met Wonderweb maken leerlingen van groep 5 en 6 in de directe omgeving van school op een verrassende manier kennis met de verscheidenheid aan dier- en plantensoorten, de relaties daartussen en het belang van die verscheidenheid aan dier- en plantensoorten. Leerlingen ervaren het zelf, op hun eigen niveau, in de omgeving van hun eigen school, zonder moeilijke woorden en spelenderwijs! Ze leren goed observeren, leven zich in een plant- of diersoort en ervaren aan den lijve wat voor eenplant en dier belangrijk is. Daarbij ontdekken ze allerlei natuurlijke relaties in de schoolomgeving: wie eet wie, wie zijn mijn vrienden, wie zijn mijn vijanden, waar is het goed wonen en waar juist minder? Wie heb ik en wie hebben mij nodig (als schuilplaats, als woonplek of als voedsel)? Zo ontdekken ze het 'wonderlijke web' van eten en drinken, wonen, vrijen en slapen. Verrassende werkvormen en aantrekkelijke lesmaterialen gaan in dit lespakket hand in hand met echte natuurervaringen en kennis over de natuur dichtbij.
dieren
Wonderweb
wijzelf
31
dieren
Zwerfafval mooi niet! (leskist)
bb
omgeving
De leskist Zwerfafval, mooi niet confronteert leerlingen van de bovenbouw op hun eigen niveau met de afvalproblematiek. Ze krijgen inzicht in wat ze zelf weggooien en wat er in hun directe omgeving aan afval wordt geproduceerd. Leerlingen leren verschillende soorten afval kennen en worden bewust van de noodzaak tot vermindering van de hoeveelheid afval. In een overzichtelijk werkboek met leesbladen, werkbladen en opdrachtbladen komen de volgende onderwerpen aan de orde: - Afval in de natuur, over bodemdiertjes en kringlopen; - De geschiedenis van afval, tot op de dag van vandaag; - Afvalverwerking: welke methode is de meest milieuvriendelijke? - Verpakkingsmaterialen.
planten elementen
Tevens is het mogelijk een opruimactie rond de school te organiseren i.s.m. de gemeente. Hiervoor zijn veiligheidshesjes, handschoenen, knijpers e.d. beschikbaar. Vuilnismannen helpen mee. Neem hiervoor contact op met Natuur&Zo. Ook een opruimactie op het strand behoort tot de mogelijkheden, waarvoor een aanvullend pakket in de vorm van een set rugzakken met inhoud beschikbaar is. Bij het samenstellen van de lessen is rekening gehouden met de inzichten van Meervoudige Intelligentie (MI). Voor alle 8 intelligenties zijn opdrachten te vinden.
materialen wijzelf
32
Planten en bloemen drogen
ob, mb, bb, vo
Bomen
ob, mb, bb
ob
materialen
Door zelf te kijken, te onderzoeken en materialen te verzamelen, ontdekken de kinderen van alles over het leven van een boom. De kist bevat materialen als: bladerenmemorie, bomenpuzzels en hout-monsters. Op speelse wijze worden allerlei thema's over bomen en struiken behandeld. De kist is uitermate geschikt om de bomen en struiken uit de schoolomgeving bij te betrekken. Kinderen leren het verschil tussen bomen en struiken, de onderdelen van de boom en krijgen door dat elke grote boom als een kleine boom is begonnen en dat een boom er in elk seizoen anders uitziet. Met de leskist Boompje groot kunt u zowel binnen als buiten aan de slag. De leskist bevat o.m. een wandkleed van een appelboom met toebehoren, voeldoos, puzzel van een boom en boomstammetjes.
elementen
Boompje groot
planten
Bomen zijn overal aanwezig en erg belangrijk voor mensen. Ze geven verkoeling, zorgen voor een schonere lucht en zijn een heerlijke plek om in te spelen. Met de leskist Bomen leren leerlingen op een praktische manier de boom kennen vanaf het begin dat de zaden ontkiemen tot het volwassen worden van de boom. Voor de jongere kinderen bevat de leskist onder meer een kabouterpad en sokpoppen. Iets oudere leerlingen luisteren naar de stroom van de boomsappen door middel van een stethoscoop, meten de hoogte van een boom met een boomhoogtemeter en leren aan de hand van een zoekkaart bomen herkennen aan hun bladeren, knoppen of vruchten. De leskist is uitgegeven door het landelijk comité Nationale boomfeestdag
omgeving
Creatief bezig zijn met bladeren en bloemen, dat kan met de leskist planten en bloemen drogen. De kist bevat 10 grote plantenpersen die u 3,5 week kunt gebruiken om bladeren en bloemen te drogen. In de kist zit een werkboekje met allerlei ideeën wat u met de gedroogde bloemen en bladeren kunt doen.
dieren
Planten
wijzelf
33
dieren
Zaden
ob, mb, bb
omgeving
Vruchten en zaden zijn een belangrijk en interessant onderdeel van een plantenleven. Kinderen zien, ervaren en ontdekken de grote variatie in vormen. Ze maken kennis met het nut en gebruik van zaden. Er zijn drie leskisten zaden, 1 voor de onderbouw, 1 voor de middenbouw en 1 voor de bovenbouw. Deze kunt u apart reserveren. De leskist voor de onderbouw bevat o.m. een handleiding met lessuggesties, verschillende soorten zaden, een prentenboek en loepjes.
planten
In de leskisten voor de middenbouw en bovenbouw zitten verder 2 ladekastjes met een flink aantal zaden. Deze mogen door de leerlingen worden bekeken en gehanteerd. De kastjes kunnen een begin zijn van een project maar ook het middelpunt vormen van een vruchten- en zadenhoek, -winkeltje of -museum. De lesmap middenbouw bevat o.m. lessuggesties over vruchten in de klas, een bessenwandeling, appels bekijken, zaden benoemen en fruit wegen.
elementen
De lesmap voor de bovenbouw bevat allerlei lessuggesties om rond de school bomen te bekijken die zaden dragen bijvoorbeeld de esdoorn, de kastanje, de linde en de eik. De kinderen kijken waar ze hangen, praten over de hoeveelheid en zoeken nakomelingen van deze bomen in de buurt. Verder bevat de leskist allerlei andere opdrachten zoals vruchten en zaden wegen, gerechten met zaden bereiden, zaden laten ontkiemen etc. Voor alle leskisten geldt dat de school zelf voor de verbruiksmaterialen dient te zorgen zoals vogelvoer, zonnepitten, tarwekorrels, bruine bonen of kastanjes. Ontdekdoos paddenstoelen
peu, ob
materialen wijzelf
Paddenstoelen roepen verwondering op. Doel van deze leskist is om deze verwondering en bewondering voor paddenstoelen te bevorderen. Peuters en kleuters leren paddenstoelen kennen en leren regels over de omgang met paddenstoelen. Ook ontdekken ze waar ze paddenstoelen kunnen vinden. Het onderwerp leent zich prima voor allerlei ontwikkelingsoefeningen, bewegingsspelen en creatieve activiteiten. In de kist zit een voorleesverhaal, proefjes met champignons, het paddenstoelenpad, diverse puzzels, liedjes en knutseltips bijv. om paddenstoelenhoedjes te maken.
35
ob, mb, bb
planten
* Kweekpakketten om in drie of vier weken tijd zelf paddenstoelen te kweken in de klas kunt u zelf bestellen. Dit kan bijvoorbeeld via www.kweekbak.nl of www.minichamp.nl.
omgeving
De oudere kinderen leren over de bouw, de verschillende soorten en levenscyclus van paddenstoelen en hun plaats in het natuurlijk systeem. Gestimuleerd wordt om buiten te gaan speuren (met een spiegeltje!). Ook binnen kunnen leerlingen aan de slag: ze kunnen schimmels en champignons * kweken of sporenpatronen maken. Voor de jongste leerlingen zijn er kleurbouwplaten en kabouterverhalen. Paddenstoelen zijn er het hele jaar door, maar de meeste vind je in het najaar, tot de eerste nachtvorst. De meest geschikte maanden om er op uit te trekken zijn dan ook oktober en november. De docentenhandleiding bestaat uit een ideeënmap met achtergrondinformatie en lessuggesties. De leskist bevat de attributen om zowel binnen als buiten aan de slag te gaan, zoals paddenstoelenmodellen, leesboeken en spiegeltjes.
dieren
Paddenstoelen
elementen
Planten en mossen
bb, vo
wijzelf
35
materialen
De veldwerkkist Planten en mossen is prima te gebruiken tijdens natuurweken, natuurlessen, scouting en in de directe schoolomgeving. Met deze kist leren de leerlingen door middel van gerichte opdrachten beter en doelgerichter kijken naar verschillende vegetatielagen en wilde planten, grassen, varens en mossen. De kist bevat een zevental opdrachten. De leerlingen maken onder meer een beschrijving van het gebied, maken een vegetatieopname en inventariseren en bestuderen de aanwezige planten. De kist bevat o.m. de volgende materialen: docentenhandleiding, korfthermometer, plantenpersen, meetlinten, steelloepjes en bodemvochtigheidsmeters.
dieren
Elementen De watertoren
peu, ob
omgeving
De kinderen kunnen aan de slag met het thema water en de watertoren, om vervolgens een kijkje te gaan nemen in de Axelse Watertoren. De leskist is gemaakt door een PABO-studente, Dianne Boeije uit Axel. De leskist bevat o.m. een ideeënmap, memoriespel, een puzzel van de watertoren, een waterpad, diverse prentenboeken en veel gebruiksvoorwerpen die met water te maken hebben zoals een douchekop, een spons, een afwasborstel etc. Droppie water
ob
planten elementen
Hoofdpersoon in het lespakket Droppie water is Droppie de waterdruppel. Deze handpop laat de kinderen spelenderwijs kennis maken met water: waarom is water belangrijk, waar gebruiken we het voor, wat is vuil water (vies!) en schoon water (fijn!), hoe wordt vuil water weer schoon? Elk van de vijf lessen begint met een gesprek met handpop Droppie. Daarna volgen verschillende activiteiten, klassikaal of in groepsverband. Aan het eind van elk onderdeel staan voor de leerkracht extra suggesties voor differentiatie, uitbreiding en verdieping van de lessen en achtergrondinformatie ter beschikking. Het weer
mb, bb
materialen
Met de leskist Het weer kunnen kinderen het weer gaan volgen door zelf metingen te verrichten. Ze meten de hoeveelheid neerslag, de windsnelheid, de windrichting, de temperatuur, de luchtvochtigheid, en de luchtdruk met behulp van meetapparatuur die in de kist aanwezig is. Dit kunnen de leerlingen dagelijks doen. De meetresultaten worden ingevuld in het weersoverzicht. Daarnaast zijn er werkbladen en informatie over het weer. De kist bevat o.m. een docentenhandleiding, een regenmeter, een barometer, een windsnelheidsmeter en windvaan. Ontdekdoos water
peu, ob
wijzelf
De meeste peuters en kleuters vinden het heerlijk om met water te spelen en te spetteren. Voor veel kinderen is water een belevenis. Het doel van deze ontdekdoos is peuters en kleuters al spelenderwijs water laten voelen en laten ontdekken wat je met water allemaal kunt doen. Ze leren dat een bakje soms blijft drijven en soms niet.
36
Watch
dieren
En niet alle knikkers passen in het bootje! Op een gegeven moment wordt dat toch echt te zwaar. De ontdekdoos water bevat o.m een aquarium en allerlei spulletjes die blijven drijven of zinken, afbeeldingen van de vijf stadia van de kikker, de kleren van een eend en tips voor liedjes en kringgesprekken. bb, vo
wijzelf
37
materialen
Voor ons is water heel gewoon. Als we de kraan open doen, dan stroomt het water er uit. We poetsen onze tanden en wassen onze handen. Het water uit de kraan is schoon. Je kunt het drinken en je wordt niet ziek. En er is genoeg voor iedereen. Water wordt schoongemaakt in een fabriek. In Kenia, in Afrika, is dat heel anders. Daar hebben veel mensen niet eens een kraan en schoon water is er niet altijd. De bedoeling van het lespakket Water, het blauwe goud is om de betrokkenheid van kinderen op de basisschool bij water te vergroten. Dit gebeurt via informatie, spelletjes, lesopdrachten en oefeningen en via de dvd. De dvd is gemaakt door kinderen van de Child Medio groep van Plan Kenia en laat zien wat water voor hen betekent. De lesstof is uitgesplitst naar 4 leeftijdsgroepen. De hoofddoelgroepen zijn kinderen uit de groepen 5/6 en 7/8, maar de hele school kan met het thema aan de slag. Het onderwerp leent zich uitstekend voor een projectweek rond het thema water. Het lesmateriaal geeft suggesties voor de lesstof, maar de mogelijkheden voor u als leerkracht zijn oneindig.
elementen
mb, bb
planten
Water, het blauwe goud
omgeving
Watch is een activiteitenprogramma voor jongeren tussen de 10 en 14 jaar. Het is een landelijk project, waarbij jongeren actief onderzoek doen naar het water in de eigen omgeving. De Watch formule komt oorspronkelijk uit Engeland. De deelnemende jongeren, Watchers genaamd, verzamelen met hun klas, jeugd- of natuurclub allerlei gegevens over water. Op de website www.watchweb.nl maken Watchers hun eigen waterrapport. Daarbij krijgen ze feedback over de waterkwaliteit van de Watch-kikker. Met Watch leren de kinderen wateronderzoek te doen en samen te werken. Daarnaast leren ze ook veel over natuur en het milieu. Want hoe ziet een waterhoentje er eigenlijk uit? En wat is de zuurgraad van de onderzoeksplek? Watch is ook plezier beleven aan het buiten zijn. Het draait om spelenderwijs de omgeving te verkennen, om verbazing en verwondering en nieuwe ervaringen.
dieren
Wees wijs met water
bb
omgeving
Zonder water is er geen leven mogelijk. Schoon, zoet water is onmisbaar en schaars, zowel dichtbij huis als wereldwijd. Met water moeten we dus zuinig omgaan. Het doel van dit lesmateriaal is om kinderen inzicht te geven hoe belangrijk water is. Het lesmateriaal is bedoeld als een aanzet om duurzaam gedrag ten aanzien van water te stimuleren. De leskist bevat o.m. een handleiding, watermeter, diverse dvd's, tuinslang en buizenset. Windekind
peu, ob
planten
Wat kun je allemaal met wind doen, wat heeft de wind meegeblazen en hoe zet je een windmolen in elkaar? Met de leskist Windekind bestuderen de kinderen het weer, zoeken ze veertjes en tekenen ze de wind. De opdrachten zijn afzonderlijk verpakt in kleurige tasjes. De leskist bevat o.m. een windscherm, een cd, 8 tasjes met opdrachten. Wonderwaterwereld
mb, bb
elementen materialen
De kinderen maken kennis met het fascinerende leven in sloot en plas. Ze gaan zelf met een schepnetje op pad en bekijken de opgeviste diertjes in (loep-)potjes. De kinderen leren over de soortenrijkdom, ontwikkelings-stadia (kikkervisjes, larven), en over relaties (wie eet wie/wat?).De kinderen worden op school voorbereid op het veldwerk. Dit gebeurt met spelletjes, het bekijken van afbeeldingen en de voor- en nabespreking van opdrachten. Aan de waterkant werken de kinderen in groepjes aan opdrachten over planten en dieren, hun leefomstandigheden en de waterkwaliteit. De visjes, amfibieën of andere waterdiertjes kunnen in de klas in een aquarium bestudeerd worden; b.v. de ontwikkeling van kikkerdril tot kikker. Let wel op een goede verzorging en breng de dieren z.s.m. weer terug. De nadruk bij dit lespakket ligt op de natuurbeleving, op het plezier van het buiten bezig zijn, op de spanning van het zelf vissen en op het bijbrengen van interesse voor de wonderwaterwereld. * De geschikte maanden voor dit onderwerp zijn mei t/m september.
wijzelf
38
Energie natuurlijk duurzaam
bb, vo
Natuurlijk energie!
ob, mb, bb
39
wijzelf
Energie is een breed begrip. Ademhalen, huizen bouwen, nadenken; bijna alles kost energie! Kinderen groeien op met energie in overvloed. Maar het is van groot belang dat kinderen ontdekken wat energie is en waarom ook zij er bewust mee om moeten gaan.
materialen
Fossielen zijn overblijfselen van levende wezens. Het begrip overblijfsel moet hier zeer ruim worden genomen: het kunnen oorspronkelijke resten zijn (gelooid, gedroogd, gepekeld, etc.), afdrukken of afgietsels in of van steen van organismen (of delen ervan), maar ook versteende sporen die zijn nagelaten, zoals kruipsporen, voetafdrukken, boorgaten of organische producten. De fossielenkist bevat o.m. mineralen en gesteenten, 27 verschillende fossielen en een natuurgids over fossielen. Aan bod komen onderwerpen als de ontwikkeling van het leven op aarde, planten, de mammoet en stekelhuidigen.
elementen
bb, vo
planten
Fossielen
omgeving
In 2007 bestond Zeeuwind 20 jaar. Ter ere van dit jubileumjaar heeft de coöperatie een subsidie verstrekt voor het aanschaffen van 4 leskisten over klimaat en duurzaam energieverbruik voor kinderen van de bovenbouw van het basisonderwijs. Kinderen ontdekken hoe door het verbranden van fossiele brandstoffen het broeikaseffect ontstaat en dat dit een klimaatverandering tot gevolg heeft. Ze leren het belang van duurzame energie kennen en denken na over energiebesparing. Tijdens een introductieles krijgen de leerlingen inzicht in het belang van de dampkring en hoe deze wordt bedreigd door een teveel aan broeikasgassen. In de daaropvolgende lessen leren ze over de begrippen energie en energiegebruik en denken ze na over energiebesparing en het gebruik van duurzame energie. De leskist bevat o.m. een docentenhandleiding en achtergrondinformatie, dvd over het klimaat, een huis met en zonder isolatiemateriaal, kachel, thermometer, stroommeter, minizonnecollectoren, zonneauto, windmolen en windmeter, trekveer, verschillende lampen, energiekwartetten en het boekje 'Energie, natuurlijk duurzaam'.
dieren
Materialen
dieren
Daarom is er het lespakket Natuurlijk Energie! dat schoolbreed kan worden ingezet om kinderen op een actieve en stimulerende manier kennis te laten maken met energie. Het lespakket bevat zeer veel lesmateriaal zoals een docentenhandleiding, werkbladen voor de leerlingen, video/dvd, website, cd-rom, cd met liedjes, prentenboek met verhalen van Koning Lollie, een wereldkaart en een doedoos voor proefjes.
omgeving
De kinderen van de onderbouw ervaren samen met koning Lollie wat je kunt doen met water, wind, warmte, stroom en licht. Elke dag staat koning Lollie voor een ander probleem. Bijvoorbeeld: het stormt heel erg hard en koning Lollie moet naar buiten om nieuwe lollies te kopen, hoe komt hij vooruit in de harde wind? Of koning Lollie wil in bad en zet de kraan aan, hij vindt dit zo'n leuk geluid, hij laat de kraan maar aanstaan. Het kasteel loopt onder water, wat nu?
planten
In het lespakket voor de midden- en bovenbouw speelt het fictieve karakter Volty Power de hoofdrol. Volty Power neemt de kinderen mee naar het land van Draai en Kolk (water), het land van Waai en Woei (wind), het land van Graaf en Boor (brandstof) en het land van Steeds Opnieuw (hergebruik). De groepen 7 en 8 gaan in op vragen als wat is energie, hoe gebruik je energie en kan energie opraken?
elementen
Duurzame energie hoeft dus met dit lespakket geen lastig onderwerp te zijn. Het lespakket Natuurlijk energie! belicht energie vanuit vier invalshoeken: weten, begrijpen, doen en toepassen. Met deze opzet komt het lespakket tegemoet aan de verschillende manieren van leren. Ontdekdoos zand en stenen
peu, ob
materialen
Peuters ontdekken met de materialen dat zand uit heel kleine steentjes bestaat en dat er verschillende soorten/vormen van stenen bestaan. De peuters ervaren en verkennen wat je allemaal met zand en stenen kunt doen. De peuter gebruikt al zijn zintuigen: hij kijkt, hoort, voelt en ruikt. De peuter ondergaat al deze ervaringen, het contact met het element aarde (zand) en het eigen lichaam, bij uitstek in het spel met zand en stenen. De leskist bevat o.m. de volgende materialen: een handleiding, verschillende soorten zand en stenen, verschillende zeven en vergrootglazen.
wijzelf
40
ob, mb, bb, vo
Zonnepad
ob
planten elementen
Het Zonnepad is een activiteit die gaat over energie, over de energie van de zon en die van jezelf. De leerlingen lopen het Zonnepad en maken daarbij kennis met allerlei aspecten en spelletjes rondom het thema zon en zonneenergie. De werkwijze is ongeveer dezelfde als bij andere kleuterpaden. De activiteit maakt onderdeel uit van een doorgaande leerlijn over energie en duurzaamheid en kan gekoppeld worden aan lessen uit de Zon op school lesmap, zie de website www.zonopschool.nl. De kist bevat o.m. de volgende activiteiten: schilderen met zonnige kleurtjes, schaduwtikkertje, rijmwoorden bedenken, zonnige liedjes en de zonnewijzer.
omgeving
Er zijn allerlei manieren om papier te maken. Van oude kranten nieuw papier maken is een eenvoudige manier en daarom geschikt om in de klas uit te voeren. De kinderen kunnen alle handelingen zelf doen. Van pulp maken (snipperen, kneden en daarna mixen) tot papier scheppen. In de lesmap staan alle stappen duidelijk omschreven. De leskist bevat o.m. een kom, mixer, 2 zeven en 2 schepramen, plankjes en droogdoekjes. U zorgt zelf voor oud papier, emmer, kopje, waslijn met knijpers en water. Ga bij voorkeur papier maken in een ruimte waar de vloer even nat mag worden.
dieren
Papier maken
materialen wijzelf
41
dieren
Wijzelf Het menselijk lichaam
mb, bb
omgeving
Wat kun je allemaal met je lijf? Hoe zit je lijf eigenlijk in elkaar? Waarom heb jij een andere kleur haar dan je klasgenootjes? Deze vragen komen aan de orde in een speciaal ontwikkeld lespakket dat aansluit op de lesmethodes van de midden- en bovenbouw over het menselijk lichaam. Met behulp van een anatomisch model van het menselijk lichaam leren kinderen meer over hun eigen lijf. De kinderen kunnen zelfstandig met het lespakket aan de slag. De leskist bevat o.m. werkbladen, een interactieve cd van het menselijk lichaam en een anatomisch model van het menselijk lichaam. Ontdekdoos zintuigen
peu, ob
planten elementen
Met je ogen kan je zien, oren zijn bedoeld om mee te horen, een neus om te ruiken en een mond om mee te proeven. En voelen doe je met je vingers, handen of eigenlijk je hele huid. Met deze leskist worden de jonge kinderen geprikkeld hun zintuigen te ontdekken en te gebruiken. De leskist bevat o.m. een luistermemory, een geluidenbingo, opdrachten om geuren te raden en voorwerpen te herkennen, geluidskokers, een kijkplaat en voeldoos. Smaaklessen
ob, mb, bb
materialen
Smaaklessen is een compleet lesprogramma over eten en smaak voor groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs. In dit unieke lesprogramma staat het beleven van voedsel centraal. Proeven, ruiken, horen, voelen en kijken: met al hun zintuigen verkennen kinderen het dagelijkse eten. Jong aanleren van gezond eet- en beweeggedrag is essentieel voor het verankeren van duurzame goede eetgewoonten. Om te zorgen dat de explosieve groei van kinderen met overgewicht niet verder doorzet is het van belang kinderen al van jongs af aan liefde en interesse voor voedsel bij te brengen.
wijzelf
Voor de groepen 1/2, 3/4, 5/6 en 7/8 zijn er aparte leskisten. Voor alle leskisten geldt dat de 'verse' producten op het moment van gebruik moeten worden aangeschaft. De plastic spullen die in de kist zitten mogen uiteraard gebruikt worden. Maar mocht u zelf bordjes, bekertjes en bestek hebben dan raden wij aan die te gebruiken uit milieuvriendelijk oogpunt. -
42
-
In de lessen voor groep 1/2 worden eenvoudige opdrachten rond proeven, ruiken en sorteren gegeven. De focus ligt op pauzehappen en dranken en op het klaarmaken van een schoolontbijt.
-
Groep 3/4 focust op ontbijt en traktaties. Enkele voorbeelden van de onderwerpen: Dit eten ken ik nog niet. Hoe voelt en klinkt eten? De leskist bevat o.m. de volgende materialen: een lesprogramma met werkbladen, poster van de schijf van 5 en diverse kleurstoffen
-
De smaaklessen voor groep 5/6 gaan vooral over de lunch en het overblijven. De kinderen kunnen ervaren dat kleur en uiterlijk van voedsel invloed heeft op de smaak. Ze praten over verschillen en overeenkomsten in eetgewoonten van elkaar en die van andere culturen. In de kist zit onder meer een smaakpaspoort voor ieder kind met leuke opdrachten en weetjes.
-
Groep 7/8 werpt zich op het avondeten. Bij de les Lekker Fit kunnen de kinderen ervaren, ontdekken, testen, proeven en koken. Het Smaakrestaurant komt aan bod, dat betekent ervaren wat er kan gebeuren als je eten lang bewaart.
Wijzelf
ob
De leskist Wijzelf gaat over zintuigen. Kijken, ruiken, horen, proeven, voelen: we doen het de hele dag, maar zijn ons er niet altijd van bewust. Toch zijn de zintuigen heel belangrijk. Met deze leskist ervaren kinderen spelenderwijs al die zintuigen. Bewust ervaren is niet alleen een fijne bezigheid, het helpt kinderen ook om te leren, om creativiteit te ontwikkelen, om zich te concentreren, om een ik-bewustzijn te ontwikkelen of om sociaal gedrag te bevorderen. De leskist bevat o.m. opdrachtkaarten, voelmaterialen, geluidskokers, reukpotjes en spiegeltjes.
43
Veldmaterialen Naast leskisten kunt u bij Natuur&Zo ook terecht voor het lenen van boeken, cd-roms en video's. De collectie is te lang om in deze brochure op te nemen. Kom een kijkje nemen in ons kantoor aan de Oostkant 1 in Terneuzen om de boeken te bekijken! Bij de leskisten kunnen ook de nodige veldmaterialen worden geleend. Deze materialen zijn ook los te gebruiken. -
-
vlindernetten schepnetten muizenvallen thermometers boomhoogtemeters boomdiktemeters verrekijkers microscopen decibelmeters vleermuizendetectors insectenzuigers loepjes zoekkaarten van o.a. vlinders, bodemdiertjes, boomdiertjes, schelpen, wilde planten, struiken, grote grazers, landbouwgewassen, waterdiertjes, hommels, weidevogels lieveheersbeestjes, muizen, grassen, zaden, bomen, wolken, vogels, duinplanten. aquaria kompassen zeefjes grondboren meetlinten stopwatches windmeters onderwaterkijkers amfibieënvallen
44
Natuurouders op school Erop uit met leerlingen om de schoolomgeving te verkennen: vogels kijken, bomen meten, paddenstoelen zoeken. Hartstikke leuk, maar niet altijd even gemakkelijk te realiseren. Want zo'n excursie vraagt aardig wat geregel. Trouwens ook het bloemen-drogen en wriemeldiertjes-onderzoek in de klas is voor leerkrachten met hun propvolle programma's dikwijls moeilijk te organiseren. Gelukkig zijn er in Zeeuws-Vlaanderen tientallen natuurouders, die de leerkrachten bij deze natuuractiviteiten kunnen ondersteunen. Natuurouders? Een soort leesmoeders, maar dan anders, zullen we maar zeggen. Ouders, die niet alleen heel wat weten over de natuur in uw schoolomgeving, maar ook weten hoe ze activiteiten kunnen organiseren, hoe ze groepen leerlingen kunnen begeleiden, waar ze materialen vandaan kunnen halen. Die suggesties kunnen doen of een deel van de uitvoering op zich kunnen nemen. Kortom, natuurouders kunnen een grote steun betekenen bij uw praktisch natuuronderwijs. Want van natuuronderwijs kunt u heel wat meer maken dan een les of een invuloefening uit de methode. Om natuurouders bij te scholen worden door Natuur&Zo regelmatig cursussen gegeven. Die gaan meestal over een door de ouders aangedragen onderwerp, maar ook suggesties van uw kant zijn zeer welkom. Mocht u als school trouwens zelf niet over natuurouders beschikken, maar zijn er wel geïnteresseerde ouders, dan willen wij met alle plezier eens met u en hen van gedachten wisselen. Ook een natuuroudercursus op maat, bij u op school, behoort tot de mogelijkheden. Tijdens ouderavonden kunnen wij ons lesmateriaal aan de ouders en uw team presenteren. En na de pauze kunnen we met z'n allen bijvoorbeeld uilenballen uitpluizen of bodemdiertjes zoeken! Heeft u belangstelling voor de ondersteuning vanuit Natuur&Zo, neemt u dan gerust contact met ons op. We kijken dan samen wat wij voor uw school kunnen betekenen! Zijn er nieuwe natuurouders op uw school, dan horen wij dat graag. Wij kunnen dan, indien gewenst voor de scholing zorgen.
45
Projecten met derden Natuur&Zo is betrokken bij allerlei projecten in Zeeuws-Vlaanderen. Ook voor scholen kan het interessant en leuk zijn om hier kennis van te nemen en aan deel te nemen. Afgelopen jaren hebben wij samen met de Zeeuws-Vlaamse gemeenten of andere partijen activiteiten georganiseerd, begeleid of ondersteund rondom: Boomfeestdag Op deze dag in maart kunnen leerlingen van de bovenbouw van de basisscholen bomen planten in hun eigen omgeving en deelnemen aan activiteiten rondom bomen. Lenteprikkel Samen het strand opruimen (april, mei) is niet alleen leerzaam, maar ook leuk! Warme Truiendag Op Warme Truiendag in februari trekt iedereen een warme trui aan en zet de verwarming een graadje lager. Week van de Zee Tijdens de Week van de Zee in april, mei zijn er allerlei excursies, wandelingen, fietstochten en exposities in de streek. Veel restaurants bieden een speciaal vismenu aan. Nacht van de Nacht In het laatste weekeinde van oktober staat de nacht centraal en benadrukken we het belang van de duisternis voor onze gezondheid en dat van dieren en planten. Dit gebeurt met allerlei activiteiten. Week van de mobiliteit/ Groene Voetstappen Kom in september met de fiets of te voet naar school en verdien groene voetstappen voor een beter klimaat!
46
De Zeeuwse Zonnefabriek Zon op school is een project voor alle groepen van de basisschool om van alles te leren over energie en klimaat. De zon kun je daarbij zien als motor achter al het leven op aarde. Tegelijkertijd help je mee om op school duurzame energie op te wekken en energie te besparen. Bijvoorbeeld door de zonnepanelen op dak van de school. Landelijke Natuurwerkdag Elke eerste zaterdag van november vindt de landelijke Natuurwerkdag plaats. Iedereen kan die dag werken aan het behoud en herstel van natuur en landschap. De Natuurwerkdag is dan ook eigenlijk een opknapbeurt van het landschap.
Natuurspeeltuin De Boomhut Natuur&Zo stond aan de basis van natuurspeeltuin De Boomhut in Terneuzen. Technasium-leerlingen van scholengemeenschap De Rede in Terneuzen mochten meedenken over de inrichting van de nieuwe speeltuin. Ze brachten een bezoek aan een natuurspeeltuin in Rotterdam en maakten maquettes aan de hand van hun ideeën. Amfibieën Lekker naar buiten en samen met de leerlingen zoeken naar alles wat leeft in en rondom kikkerpoelen en vijvers (mei, juni). En een gids vertelt ondertussen over de bijzondere amfibieën in Zeeuws-Vlaanderen!
47
De boer op Wat groeit er op het land? Veel kinderen, maar ook volwassenen weten niet wat er op de akkers groeit en wat de boer moet doen om deze gewassen te laten groeien. Landbouworganisatie ZLTO heeft een aantal boerenbedrijven in de streek bereid gevonden om groepen schoolkinderen te ontvangen en rond te leiden. Waar mogelijk kunt u er ook een speurtocht of opdrachten met de kinderen doen. Het bezoek aan een akkerbouwbedrijf sluit prima aan bij het lespakket Wat groeit er op het land? dat via Natuur&Zo te leen is. Heeft u interesse in een excursie bij de boer, dan kan Natuur & Zo bemiddelen tussen uw school en een akkerbouwbedrijf in de buurt. Neem contact op via de mail,
[email protected] of tel. 0115-649520. Via de mail houden wij u op de hoogte van activiteiten waaraan ook uw school kan deelnemen. Graag houden we een actueel overzicht bij van de mailadressen van de Zeeuws-Vlaamse scholen. Wilt u wijzigingen in uw mailadres aan ons doorgeven? Raadpleeg ook regelmatig onze website. Dan kunt u direct zien welke activiteiten we in petto hebben.
48
Projecten van derden Woordvoerders van de Natuur
bb
Woordvoerder van de Natuur word je niet zomaar. Daar moeten de leerlingen wel wat voor doen! Daarom gaan ze met een boswachter de natuur in om zelf het bijzondere, het karakteristieke van een gebied te ontdekken. Het programma in natuurgebied De Braakman legt de nadruk op de samenhang in de natuur tussen dieren, planten, water en bodem. Ook landschap en historie zijn van belang om het landschap te begrijpen. Vervolgens gaan ze hun bevindingen verwerken en presenteren. Zo worden ze dus daadwerkelijk Woordvoerders van de Natuur. Door mee te doen aan Woordvoerders van de Natuur ontdekken uw leerlingen De Braakman. De leerlingen kruipen hierbij in de huid van bijvoorbeeld een onderzoeker, een natuurbeheerder of een geoloog. Elk kind kan het gebied dus ontdekken op de manier die het beste bij hem of haar past. Worden uw leerlingen ook Woordvoerder van de Natuur? U krijgt alle informatie in een leerkrachtenhandleiding en praktische tips om met het programma aan de slag te gaan. Samen met een boswachter doorloopt u het hele programma en maakt u kennis met De Braakman. Bij Woordvoerders van de Natuur zijn via Natuur&Zo zes tentoonstellingspanelen te leen over het ontstaan van Braakman, de geschiedenis en de flora en de fauna. Excursies met de Boswachter - 2011 Paddenstoelen zoeken
ob
Met spiegeltjes en zoekkaarten gaan we op zoek naar paddenstoelen in Braakman-Zuid. Natuurlijk gaan we ook op zoek naar andere schatten van het bos (mooie bladeren, eikeltjes etc.) Vogels kijken met de Boswachter
mb, bb
Laarzen aan en verrekijkers mee. We gaan vogels spotten; eenden, ganzen, meeuwen en steltlopers in de Margarethapolder bij Terneuzen. Wel na het broedseizoen, want we willen de vogels niet storen!
49
Door middel van zoekkaarten ontdekken we welke vogels er zijn. Tijdens de excursie komen we er van alles over te weten. Het bos in de herfst
ob, mb, bb, vo
Langzaam kleuren de bladeren van groen naar geel of rood. Hoe komt dat? Waar wonen de bosdieren in de herfst en winter? Wat zijn paddenstoelen? Ga mee met de boswachter en leer alles over het bos in de herfst. Locaties: Braakman-Zuid en De Knokkert in Nieuwvliet. Een dag in de natuur
mb, bb
Een hele dag met de boswachter op pad. Excursie, met veldmateriaal op onderzoek, picknicken, werken en hutten bouwen. Gaan jullie mee? Hulpboswachters gezocht
mb, bb
Wie helpt de boswachter bij zijn dagelijkse werk? We onderzoeken het bos, kijken welke dieren er leven in de natuur, repareren een hek, zoeken naar sporen en ondertussen leren we heel veel over de natuur. Wie helpt er mee? Vleermuizen en andere nachtdieren
bb
Gaan jullie mee op zoek naar de nachtdieren van het bos? Wie durft? Een nachtdierenexcursie is spannend en leerzaam. Locaties: De Knokkert in Nieuwvliet, Canisvliet in Westdorpe, Smitsschorre in Axel en Braakman-Zuid. Voor meer info: Marijke Lieman, boswachter Staatsbosbeheer
[email protected] 0117-306068
50
Saeftinghe in nieuw jasje Bezoekerscentrum Saeftinghe is in een nieuw jasje gestoken. De tentoonstelling is uitermate geschikt voor kinderen van de basisschool en zal dus zeker in de smaak vallen bij uw leerlingen. Komend schooljaar start stichting Het Zeeuwse Landschap weer met het scholenproject in Het Verdronken Land van Saeftinghe. Dit jaar heeft de stichting een afwisselend aanbod voor de scholen. Scholen kunnen zelf een programma samenstellen dat optimaal aansluit op uw lessen en dat hun leerlingen het meeste zal aanspreken. U kunt zelf bepalen hoe u uw bezoek wilt indelen. Dit zijn de verschillende mogelijkheden: Film: Lente in Saeftinghe
ob, mb, bb
Deze film duurt 20 minuten en neemt je mee op een excursie door Saeftinghe. Deelname is gratis. Excursie
bb
Een tocht door Het Verdronken Land van Saeftinghe onder leiding van een gids. Kosten: € 50,00 per groep van max. 30 personen. De duur van de tocht wordt in onderling overleg bepaald. Speurtocht door het bezoekerscentrum
bb
Leerlingen krijgen vragen en opdrachten over alle onderwerpen in de tentoonstelling. Een prima voorbereiding op de excursie, maar ook geschikt als zelfstandige activiteit of als verwerkingsopdracht na de excursie. De speurtocht vraagt circa 45 minuten. Deelname is gratis. Lesbrief : Het Verdronken Land van Saeftinghe
bb
Ter voorbereiding op de excursie en te behandelen in de klas. De lesbrief behandelt het ontstaan, de geschiedenis en het belang van Saeftinghe. Ook komen de flora en fauna aan bod en bevat zowel informatie voor de docent als een verwerkingsdeel voor de leerlingen. De lesbrief is gratis te verkrijgen.
51
Gastles
bb
Powerpoint-presentatie met daarna een vraag en antwoord spel waarbij een grote puzzel wordt gebruikt. Deze les wordt gegeven door een ervaren gids van Het Zeeuwse Landschap en duurt 30 minuten. Kosten: € 50,00 per les. Korte wandeling
mb, bb
Wandeling van ongeveer 45 minuten over het plankierpad onder leiding van een gids. Kosten: € 50,00 per klas. Krabbenpadtochtje
ob, mb
Een zelf te begeleiden spelactiviteit over het plankierpad van ca 2 uur. Kosten: € 25,00 per klas. Schaapskooi
ob, mb, bb
Het Zeeuwse Landschap bezit in Emmadorp, vlakbij het bezoekerscentrum, een oude Schaapskooi. Hier kunt u picknicken met uw klas en eventueel wat spel-activiteiten doen. Ook is er een leslokaal aanwezig waar eenvoudige proefjes en opdrachten kunnen worden uitgevoerd. Gebruik van de Schaapskooi is gratis. Voor reservering of nadere informatie: Bezoekerscentrum Saeftinghe Emmaweg 4 4568 PW Nieuw-Namen Contactpersoon: K. de Putter Tel. 0114-633110 of e-mail:
[email protected]
Natuur&Zo is niet verantwoordelijk voor wijziging in het programma van Staatsbosbeheer en stichting Het Zeeuwse Landschap.
52
Drukwerk en layout: Print & Press Terneuzen
