Aanbevelingen van de Commissie Herinrichting Kerkzaal aan de kerkenraad. 14 maart 2016
Annet de Bekker Lukie van Dis Geertjan Alkema Herman Leppink Berend Kerkhoff
Inleiding. Op 14 december 2015 ontving de commissie herinrichting kerkzaal van de kerkenraad het verzoek om aanbevelingen te doen voor het renoveren van de kerkzaal. De volledige opdracht staat in Annex1. Concrete aanleiding hiervoor is het feit dat een doorbraak moet worden gemaakt in de zijmuur voor een doorgang naar het nieuwe gemeentecentrum (MFA). Tevens moet er her en der in de zaal stucwerk worden gerepareerd. Ook moeten het plafond en de wanden geschilderd worden. Dat betekent dat er stijgers of hoogwerkers komen, meubilair moet worden afgedekt, de kerk misschien wel enige tijd moet worden gesloten. Kortom een goede gelegenheid om leidingen in de muur te trekken resp. te verwijderen, alle schilderwerk te vernieuwen volgens een nieuw kleurenschema en andere werkzaamheden uit te voeren. De commissie heeft alle elementen in de kerk onder de loep genomen en is nagegaan wat er mogelijk en wenselijk is om te komen tot een hernieuwde ruimte waarin de gemeente weer een aantal jaren op een prettige manier kan samenkomen. We zijn gaan kijken in de kerken van Boxtel, Oisterwijk en Den Bosch en hebben veel op het internet rondgekeken en zodoende de nodige ideeën en inspiratie opgedaan. Toen we vonden dat we alle reële mogelijkheden hadden verzameld hebben we die in een "open vergadering" op maandagavond 29 februari 2016 aan de gemeente voorgelegd. Tot onze voldoening was de opkomst van gemeenteleden groot en de respons heeft ons zeker verder geholpen bij het vormen van deze aanbevelingen.
Samenvatting. De commissie doet de volgende aanbevelingen aan de kerkenraad: • De kerkzaal te renoveren zoals omschreven in hoofdstuk 1 • Het liturgisch centrum te handhaven op de huidige plaats. De overwegingen hiervoor zijn uiteengezet in hoofdstuk 2 • Een beslissing te nemen over het al dan niet verwijderen van het podium. De pro's en contra's hiervan staan in hoofdstuk 3. • Met een welwillend oog te kijken naar ons "verlanglijstje" in hoofdstuk 4 • Een budget vast te stellen voor de aanschaf van nieuw liturgisch meubilair. • Ten slotte de commissie een vervolgopdracht te geven voor het uitzoeken van het liturgisch meubilair. In Annex2 staan enkele voorbeelden die onze smaak illustreren.
Hoofdstuk 1. Renovatie van de kerkzaal. Uitgangspunt van de commissie is de opvatting dat we een lichte, heldere kerkruimte willen met harmonieuze kleuren en elegant meubilair en versieringen. Dat betekent dat daarin geen plaats meer is voor de donkere, sombere, soms zelf lompe attributen. We vinden dan ook dat het halletje bij de ingang kan verdwijnen, dat het balkon een re-styling nodig heeft, dat de plafondbalken geschilderd moeten worden en dat al het liturgisch meubilair moet worden vervangen. Ook de wandversieringen op het liturgisch centrum kunnen weg, dus de collectezakken en de psalmborden. Zodra wij de voorwaarden kennen die nodig zijn voor de kerk als trouwlocatie, zullen we die toetsen aan onze plannen.
Kleurenschema. In overleg met een kleurenadviseur is besloten om al het houtwerk en stucwerk in drie kleuren te schilderen. Witgrijs, lichtgrijs en grijs. De precieze RAL-nummers moeten nog bepaald worden. Dit harmonieert met de vloertegels, de rugleuningen van de stoelen en met de raamkozijnen. Wat betreft de plafondbalken hebben we een omslag gemaakt. Aanvankelijk wilden we die wit maken, maar nu zijn we van mening dat we ze niet echt kunnen "wegschilderen" en dat ze deel uitmaken van de oorspronkelijke architectuur en dat ze dus best gezien mogen worden. Ze worden dus grijs. De wanden, het plafond, de plafondlijst en de radiatoren worden witgrijs evenals het plafond onder het balkon. In de ombouw van het balkon, de steunpalen en de trap worden lichtgrijs en grijs gecombineerd. Als het gehele project is voltooid kan worden bezien of (de afdekpanelen van) het orgel ook geschilderd moet worden volgens dit kleurenschema. Dat is op dit moment moeilijk te beoordelen en het is geen probleem om dat later alsnog te schilderen. Het liturgisch centrum. We vinden dat de tafel, de paaskaarshouder, het doopvont en de preekstoel vervangen moeten worden. Licht van kleur maken is geen optie, de tafel is te zwaar, de preekstoel neemt te veel plaats in beslag. Gepoogd kan nog worden om het bekken van de doopvont te hergebruiken. Wij willen ook dat er een sokkel komt voor de liturgische schikking. Een mogelijkheid is om de lessenaar te integreren in de tafel. In annex 2 staan enkele voorbeelden die de commissieleden mooi vinden. Indien het podium blijft bestaan willen wij daarop graag vloerbedekking. Wij stellen voor dat het nieuwe meubilair een éénheid gaat vormen qua stijl en materiaal. Dit zijn geen attributen die je kunt gaan uitzoeken in een toonzaal, ze zullen voor ons ontworpen en op maat gemaakt moeten worden. Dit is dan ook de reden dat wij vragen om vooraf een budget hiervoor vast te stellen. Portaal bij de ingang. Dit kan in zijn geheel verdwijnen. De gasmeter die daar nu zit gaat naar de MFA. Voor de liedboeken is een nieuwe plek nodig in de glazen gang dicht bij de ingang van de kerk. Daar is dan ook plaats nodig voor folders etc. De kostersplaats verhuist naar een nieuwe plek onder de trap. Huidige ingang. Deze blijft bestaan, maar wordt nog slechts als nooduitgang gebruikt en incidenteel bijv. bij uitvaarten. De oude deuren moeten wel goed tocht- en geluiddicht worden gemaakt. En als dit onvoldoende lukt zullen er dubbele deuren moeten komen. Het is verstandig om hiermee van meet af aan rekening te houden bij het leggen van leidingen, plafond, stuc-en schilderwerk. Kostersplaats. Deze komt onder de trap. Het wordt een kast in het model van een aanrecht met daarin een afsluitbare opbergruimte voor microfoons etc. Hier komen de aansluitingen cq bediening van: De verlichting, geluidsinstallatie, de luidklok, de beamer, de laptop, internet-wifi, de zonweringen, de camera. Levensboom. Wij vinden dat het monumentje nu niet ideaal is geplaatst. Het zit te hoog en ook het glazen planchet is niet fraai. Daarom stellen wij voor om het te verplaatsen naar een nieuwe plek achterin de kerk naast de (oude) kostersplaats. Onder de glasplaat kan dan een uitstekende richel
in het stucwerk komen om de stenen op te leggen. Op de open vergadering hebben we laten zien dat er een mogelijkheid is om het te plaatsen in een nis op de plek van de deur naar de oude consistorie. Dit is een mooie oplossing indien het liturgisch centrum aan de zijkant zou komen, maar als het liturgisch centrum op de huidige plaats blijft zou de aanblik optisch uit balans raken. Balkon. De balustrade wordt betimmerd met sierpanelen. Een voorbeeld hiervan is te zien in annex3. De schuine balkkoppen worden recht gezaagd. Het plafond onder het balkon wordt vlak gemaakt met ingebouwde verlichting. De zware draagbalk die niet in het plafond kan worden opgenomen moet opnieuw worden bekleed, omdat die anders niet kan worden overgeschilderd. Hetzelfde geldt voor de balk langs de achterwand. Wifi Vooral ter wille van de verhuur komt er bij de kostersplaats een internet aansluiting met wifi. Dit zou ook van pas komen als men de kerkdiensten online wil gaan uitzenden. Stopcontacten. Worden allemaal geplaatst op plinthoogte, bovendien komen er nog enkele bij. Lichtschakelaars. Komen bij de nieuwe ingang en bovendien bij de kostersplaats (hotelschakeling). Geluidsinstallatie Achterin de kerk worden twee extra luidsprekeraansluitingen gemaakt. Langs het liturgisch centrum komen drie microfoonaansluitingen. De geluidsinstallatie krijgt nog enige verbeteringen, maar die vallen onder een ander, reeds bestaand budget. Bedrading zonwering. De zonwering is al minimaal 33 jaar oud. Als die wordt vervangen komen er screens die elektrisch worden bediend. Bij een hoogte van meer dan drie meter worden tegenwoordig geen trekbanden meer toegepast. Het is verstandig om nu in ieder geval de kabels aan te leggen. De bediening gaat draadloos, dat is goedkoper. Thermostaat Verdwijnt van het liturgisch centrum. Radiatoren. De huidige ledenradiatoren worden vervangen door moderne types, zie annex 6. Die worden dan nog in de kleur van de wanden (witgrijs) gespoten. Twee radiatoren moeten plaats maken voor resp. de nieuwe ingang en de nieuwe kostersplaats, daarvoor komen twee nieuwe radiatoren tegen de achterwand. Wij hebben gekeken naar vloerverwarming. Dit is geen optie, het is te duur. Bovendien zijn er geen klachten over de huidige verwarming. Glazen deur. Volgens de nieuwbouwplannen komt in de nieuwe ingang een doorgang van helder glas. Wij vinden dat dit erg kan storen omdat die deur direct grenst aan het liturgisch centrum. Daarom stellen wij voor om het glas ondoorzichtig te maken, althans voor het merendeel.
Gordijnen. Er werd verondersteld dat die nodig zijn om het orgel tegen de zon te beschermen, maar dit blijkt niet zo te zijn. De gordijnen kunnen definitief weg. Ophangrail. Direct onder de plafondlijst komt een ophangrail. Hieraan kunnen speciale stijve draden worden aangehaakt met daaraan verschuifbare ophanghaken, waaraan bijvoorbeeld schilderijen kunnen worden gehangen. Indirecte plafondverlichting. Bovenop de plafondlijst komen dimbare led-strips, regelbaar vanaf de kostersplaats. Het effect hiervan is te zien in annex 3. Ringleiding. Het is nog niet zeker of dit mogelijk is i.v.m. mogelijk betonijzer in de vloer. Dit wordt binnenkort uitgezocht. Beamer. Er komt een vaste beamer, waarschijnlijk onder het balkon, voor projectie op de wand van het liturgisch centrum. Deze beamer krijgt een speciale lens voor het projecteren van een relatief klein beeld op grote afstand. Camera. Onder het balkon wordt een camera gemonteerd, gericht op het liturgisch centrum. De beelden kunnen samen met het geluid worden weergegeven in de MFA op een scherm.
Hoofdstuk 2. Waarom het liturgisch centrum niet verplaatsen? De kerkenraad had gevraagd om een alternatieve plaats voor het liturgisch centrum. De enige plek die daarvoor redelijkerwijs in aanmerking komt is links tegen de zijwand. Voordeel is dat laatkomers minder storen, ze komen nu immers achterin binnen. Op het eerste gezicht leek dit dan ook een goed idee. Bij een peiling bleek ongeveer de helft van de mensen hier voorstander van te zijn. Er kwamen enthousiaste reacties tijdens de open vergadering "We zitten er mooi dicht op....je voelt je erbij betrokken....de andere kerkgangers zijn goed te zien" en meer van deze opmerkingen. Maar gaande de avond begon het tij toch te keren: "Het is toch wel rommelig zo....ik mis mijn mooie gekleurde ramen....na een uurtje was ik wel uitgekeken op die kale muur....voor een avond als deze is het wel fijn om iedereen te zien, maar als er een dominee preekt wordt ik afgeleid door de mensen om mij heen". Het waren met name dit soort reacties die ook binnen de commissie tot een omslag leidden. We hadden al meer nadelen vastgesteld: In deze opstelling is het onontkoombaar dat het podium verdwijnt, met alle kosten van dien. Een beamer voldoet hier niet, daar zijn twee lcd-schermen voor nodig. Een spreker heeft het moeilijk met zo'n breed front. Voorts zou de levensboom hier moeten verdwijnen, maar daarvoor hebben we een goede oplossing voor gevonden. Alles afwegende concluderen we dat we het liturgisch centrum beter kunnen laten waar het is.
Hoofdstuk 3. Wel/Geen podium. Bij een peiling tijdens de open vergadering bleek een ruime meerderheid vóór verwijdering van de verhoging te zijn. Binnen de commissie is een meerderheid die het podium wil behouden. De volgende aspecten spelen een rol: Flexibiliteit. Zonder podium kan de zaal op alle mogelijke manieren worden ingedeeld. Dit is zeker waar, maar wij kunnen eigenlijk weinig concrete voorbeelden bedenken waarbij dat dan gebeuren zal (exposities?). Bedenk ook dat er een MFA komt die geschikt is voor vergaderingen, lezingen, forums enz. Veiligheid is zeer belangrijk! Met een podium is er altijd het gevaar dat mensen struikelen, vallen. Maar nu de doorgang naar de consistorie weggaat zal er veel minder "verkeer" over het podium gaan. Bovendien zal een fel gekleurde vloerbedekking (een wens van de commissie voor het geval dat het podium blijft) het gevaar verminderen. Kosten. Het verwijderen van het podium, waarin cv leidingen lopen, en een nieuwe tegelvloer is niet goedkoop. Daar staat tegenover dat mét een podium vloerbedekking moet worden aangeschaft. Zichtbaarheid. Dit argument behoeft weinig betoog, het enige doel van een podium is zichtbaarheid. Wij denken dat veel huurders dit ook zullen wensen. Er wordt wel aangevoerd dat de zichtbaarheid kan worden verbeterd door een verhoging in het spreekgestoelte, maar dit wordt door sprekers als onaangenaam ervaren en is ook niet ongevaarlijk. Avondmaal. Bij het maken van een kring is de verhoging storend. Uitvaart. Tijdens een uitvaartdienst werkt de verhoging storend bij het plaatsen van de kist.
Hoofdstuk 4. Verlanglijstje. Mocht er nog geld overblijven dan zijn dit nog onze voorstellen: Nieuwe zonweringen. Dit worden dan schermen die verticaal afrollen langs zijrails. De kasten en de rail krijgen de kleur van de bakstenen gevel. De bediening gaat per raam vanaf de kostersplaats. Nieuwe antependia met afmetingen en kleuren die passen bij het nieuwe meubilair en het nieuwe kleurenschema. Verlichting van het kerkgebouw. Dit heeft vooral een pr-functie. Verlichting kan van binnenuit of aan de buitenkant. De energiekosten hiervan zijn beperkt, het gebeurt met ledlampen en alleen in het donkere seizoen aan het eind van de middag-begin avond. Als de kerkenraad dit ziet zitten kunnen we wel eens een proef doen om het effect en de kosten vast te stellen.
Annex 1. Opdracht aan de commissie van de kerkenraad. De opdracht die we aan deze commissie meegeven, is om een voorstel te doen voor de herinrichting van de ruimte, zodanig dat we liturgisch en functioneel vooruit kunnen. Hoe kan de inrichting dienstbaar zijn aan onze vieringen? Hoe kunnen we de kerk zo functioneel en praktisch mogelijk inrichten, zodat deze geschikt is voor gebruik voor andere doeleinden dan een kerkdienst (b.v. trouwlocatie, concert, expositie, lezing)? Graag horen we 2 of 3 scenario’s: met en zonder preekstoel, met en zonder podium, plaats van het liturgisch centrum, wat te doen met de ingang, het portaaltje, houtwerk onder en bij het orgel? Het voorstel met scenario’s zou inclusief een financiële planning opgeleverd moeten worden op 1 maart. Gezien de belangrijke liturgische kant is het vanzelfsprekend dat de liturgiecommissie hierbij wordt betrokken. Er kan advies worden gevraagd van een deskundige predikant of buurgemeente, die hetzelfde proces hebben doorgemaakt (b.v. Den Bosch, Tilburg). Op internet is ook informatie te vinden m.b.t. inrichting van kerkelijke ruimtes.
Annex 2. Foto's liturgisch meubilair.
Lessenaar in tafel geïntegreerd Zijaanzicht
Annex 3. Interieur van de protestantse kerk in Oisterwijk.
Annex 4. Cv radiator.
