Aan de slag: opstellen hoogst haalbare doelen & brancheverduurzamingsplannen versie 1.0, april 2014
Inhoudsopgave 1. Inleiding
3
2. Hoe werkt het opstellen van hoogst haalbare doelen en brancheverduurzamingsplannen?
7
3. Hoe werkt u met de methodiek?
10
4. Rollen en verantwoordelijkheden
12
2
1. Inleiding De afspraken In de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022 (Raamovereenkomst) is afgesproken dat branches plannen voor verduurzaming van de verpakkingsketen maken. De Raamovereenkomst is het akkoord tussen het Rijk, de gemeenten en het bedrijfsleven ter uitvoering van het Besluit Verpakkingen. Het Besluit Verpakkingen is gebaseerd op de Europese Richtlijn Verpakkingen. In de Raamovereenkomst staat in artikel 4. Kennisinstituut: 4.3. Dit instituut voert onderzoek uit en stelt in 2013 de hoogst haalbare doelen vast voor 2018 en in 2018 voor 2022. Deze afspraak is verder ingevuld in het addendum bij de Raamovereenkomst in artikel 1.2 onder het kopje preventieplannen: Vanaf 2013 stellen alle relevante branches een preventieplan op voor 2018 ter verduurzaming van de gebruikte productverpakkingscombinaties in de branche. In 2018 stellen zij eenzelfde op voor 2022. Uitgangspunt hiervoor zijn de hoogst haalbare doelen. Deze worden door het Kennisinstituut vastgesteld en zijn onderdeel van de verduurzamingsagenda (artikel 4 lid 3 jo artikel 3 lid 1 Raamovereenkomst). De relevante branches worden bepaald door het Kennisinstituut op basis van het meeste potentieel. Het preventieplan is gebaseerd op een analyse die in het eerste jaar plaatsvindt. Er zal worden gewerkt met een nog op te zetten methodiek, vastgesteld door het Kennisinstituut (1e helft 2013). Volgens deze methodiek worden een aantal exemplarische bedrijven per branche geanalyseerd. Aan de hand van de uitkomsten worden de hoogst haalbare doelen per branche vastgesteld. Deze doelen en de route ernaartoe worden in het preventieplan vastgelegd (…). Verderop staat: Een preventieplan bevat de volgende onderdelen: verpakkingen die beter recyclebaar zijn; verpakkingen met een groter aandeel gerecycled materiaal; navulverpakkingen; verpakkingen die minder grondstoffen nodig hebben (lichtere verpakkingen); verpakkingen van producten die minder water of lucht bevatten; verpakkingen die de houdbaarheid van het product verlengen; verpakkingen die productverspilling, -beschadiging of –uitval tegengaan. verpakkingen die minder overlast door zwerfafval geven. De aanpak Kort samengevat is aanpak van het KIDV als volgt: de branches gaan aan de slag met het opstellen van brancheverduurzamingsplannen en stellen aan de hand van gegevens en inzichten van exemplarische bedrijven hoogst haalbare doelen op voor de branche; bedrijven en branches kunnen hiervoor de methodiek gebruiken die door het KIDV is ontwikkeld; de hoogst haalbare doelen zijn in de benadering van het KIDV logischerwijs gebaseerd op de koplopers in de branche waardoor de verduurzaming van de gehele branche een impuls krijgt; het aandeel koplopers dient in de populatie van bedrijven dus een prominente plaats in te nemen; het KIDV toets per branche de hoogst haalbare doelen en stelt deze vast; het KIDV zal desgewenst de koplopers bij hun verdere stappen ondersteunen door middel van bijvoorbeeld onderzoek.
3
Tijdsbeslag bij de totstandkoming van de methodiek De complexiteit van het vraagstuk heeft er toe geleid dat het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) de methodiek in nauwe samenspraak door Universiteit Twente heeft laten ontwikkelen. Zo is ook invulling gegeven aan de nieuwe manier van werken, waarbij in de zoektocht naar robuuste inhoud kennis met kennispartners wordt gecreëerd. De methodiek is eind 2013 opgeleverd en in de eerste helft van 2014 omgezet naar een vragenlijst. Doordat dit een nieuwe aanpak is die voor alle branches geldt en waarbij aansluiting bij bestaande systemen was gewenst (zoals bijvoorbeeld de Essentiële Eisen), heeft het opstellen van de methodiek als basis voor het op- en vaststellen van de hoogst haalbare doelen langer geduurd dan in de raamovereenkomst was voorzien. Een toelichting op de totstandkoming van de methodiek vindt u in het document ‘Methodiek t.b.v. opstellen hoogst haalbare doelen & brancheverduurzamingsplannen – toelichting op de totstandkoming van de methodiek’ op www.kidv.nl. Over de methodiek Branches en bedrijven kunnen de ontwikkelde methodiek en de daarbij behorende vragenlijst gebruiken bij het opstellen van de hoogst haalbare doelen - op basis van prestaties en ambities van koplopers - voor hun brancheverduurzamingsplannen. Praktisch gezien worden de brancheverduurzamingsplannen ontwikkeld aan de hand van die product-verpakkingscombinaties, waar naar verwachting veel milieuwinst valt te behalen, dan wel die een grote milieu-impact hebben. Vragenlijst versie 1.0 & ontwikkeling webtool Versie 1.0 van de vragenlijst is een schriftelijk invulbaar Word-document. Het KIDV bewerkt de vragenlijst tot een webtool die in juni beschikbaar komt. Dit is een digitale geautomatiseerde versie die door branches en bedrijven online gemakkelijker kan worden ingevuld. Op basis van de praktische ervaring die wordt opgedaan met dit nieuwe proces, zullen er naar verwachting in de toekomst nog wijzigingen komen. Die zullen worden verwerkt in de versies van de webtool. Essentiële eisen en hoogst haalbare doelen De methodiek kan bedrijven ook helpen bij het invullen van hun verplichting om te voldoen aan de Essentiële Eisen uit het Besluit Verpakkingen zoals is verbeeld in de volgende figuur. Toepassen idee HHD
Ambitie niveau HHD
BVP
PVcombi 1
PVcombi 2
PVcombi 3
PVcombi 4
PVcombi 5
Essentiele Eisen Figuur 1. Relatie Essentiele eisen, brancheverduurzamingsplannen (BVP), productverpakkingscombinaties (PV-combi) en hoogst haalbare doelen (HHD) naar continue verduurzaming van verpakkingen.
Uitgangspunten hoogst haalbare doelen en brancheverduurzamingsplannen Bijdrage aan reductie milieudruk De hoogst haalbare doelen voor het verduurzamen van verpakkingen dienen te worden geformuleerd om bij te dragen aan de reductie van milieudruk van de product4
verpakkingscombinaties. Die reductie is een continu proces waarbij mijlpalen worden gedefinieerd voor 2018 en voor 2022. SMART-geformuleerd De hoogst haalbare doelen moeten SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden) worden geformuleerd. Op die manier geven ze focus aan de inspanningen van bedrijven en branches om de doelen te realiseren. Prestaties koplopers leidend Koplopers bij het verduurzamen van verpakkingen leveren in beginsel de beste prestaties, aannemende dat deze bedrijven voortdurend vernieuwende stappen zetten en voor de keuzes gebruik maken van erkende analysemethoden als de Life Cycle Assesment (LCA). Om die reden zullen - in de visie van het Kennisinstituut - de prestaties en de ambities van de koplopers voor de branches leidend zijn bij het opstellen van de hoogst haalbare doelen. Vanuit de informatie van koplopers zal de branche komen met voorstellen voor de hoogst haalbare doelen. Het KIDV toetst deze en stelt ze vervolgens vast. Toetsingskader Het toetsingskader van de brancheverduurzamingsplannen is nog in ontwikkeling en zal worden uitgewerkt aan de hand van uitgangspunten uit de Raamovereenkomst, zoals beschreven in artikel 3, lid 2. Re-duce, re-use, re-cycle en re-new. De hoogst haalbare doelen worden op- en vastgesteld vanuit de invalshoeken: Re-duce: voorkomen van verspilling van materialen en zuiniger gebruik van grondstoffen. Re-use: verhoging van het percentage hergebruik in verpakkingsmaterialen. Re-cycle: terugwinnen van verpakkingsmateriaal. Re-new: inzetten van nieuwe materialen met lagere milieudruk. Waarbij bekend is dat: er geen sprake kan zijn van eendimensionaal handelen, omdat er spanningsvelden zijn; milieudrukreductie een van de invalshoeken is en dat andere relevante invalshoeken betaalbaarheid, voedselveiligheid, grondstoffen-schaarste en technologie zijn.
Figuur 2 Spanningsveld tussen de verschillende invalshoeken
5
Invalshoek Vooralsnog is de invalshoek productverpakkingscombinaties waar naar verwachting veel winst is te behalen. Het resultaat van het toetsingskader zou kunnen zijn dat in branches thematisch gewerkt gaat worden waarbij in achtereenvolgende jaren bepaalde thema’s over de volle breedte veel aandacht krijgen.
6
2. Hoe werkt het opstellen van hoogst haalbare doelen en brancheverduurzamingsplannen? Het proces om te komen tot hoogst haalbare doelen en de brancheverduurzamingsplannen bestaat uit de volgende stappen (zie de vragenlijst voor verwijzing Methodiek): Processtap 1
2
Activiteiten
Wie
Methodiek
Uit alle gangbare product-verpakkingscombinaties kiezen van productverpakkingscombinaties waar naar verwachting grote stappen kunnen worden gemaakt. Dit op basis van informatie over hardlopers, achterblijvers en aandachttrekkers (bijvoorbeeld door meldingen bij Meldpunt Verpakkingen). Met behulp van de methodiek selectie van relevante thema’s waar de meeste winst valt te halen voor de product-verpakkingscombinatie(s) in die branche. De thema’s zijn:
Branche i.o.m. bedrijven
Module 1 A t/m 1C
Branches
Module 1 A t/m 1C
Bedrijven
Module 2A t/m 2H
Branches
O.b.v. uitkomsten modules 1 en 2
THEMA Schadelijke stoffen Terugwinning
Productbescherming
Verpakkingsuitval in keten
Verpakkingsoptimalisatie
Grondstof
3
4
RAAMOVEREENKOMST Verpakkingen die beter recyclebaar zijn. Verpakkingen met een groter aandeel gerecycled materiaal. Verpakkingen die de houdbaarheid van het product verlengen. Verpakkingen die productverspilling, beschadiging of –uitval tegengaan. Verpakkingen die productverspilling, beschadiging of –uitval tegengaan. Verpakkingen die minder overlast door zwerfafval geven. Navulverpakkingen. Verpakkingen die minder water of lucht bevatten. Verpakkingen die minder grondstoffen nodig hebben (lichtere verpakkingen). Verpakkingen die minder water of lucht bevatten. Verpakkingen die minder grondstoffen nodig hebben (lichtere verpakkingen).
Voor de gekozen product-verpakkings-combinaties: analyse van de activiteiten die in het verleden zijn ondernomen t.a.v. van het verduurzamen van verpakkingen, analyse van de huidige situatie, in kaart brengen van de toekomstige mogelijkheden en formuleren hoogst haalbare doelen op voor 2018. Op basis van de analyse van de resultaten van de bedrijven, stellen de branches hoogst haalbare doelen voor 2018 op voor de gehele branches.
7
Op basis van de opgestelde hoogst haalbare doelen voor 2018 volgen dan de volgende stappen: Processtap 5
6 7
8
9
Activiteiten
Wie
De branches leggen de hoogst haalbare doelen voor 2018 voor aan het KIDV. Het KIDV toetst of deze de hoogst haalbare zijn en stelt ze vervolgens al dan niet aangepast vast. Branches stellen brancheverduurzamingsplannen op om deze doelen in de periode 2015 - 2018 te realiseren. Het KIDV overlegt de resultaten (hoogst haalbare doelen en brancheverduurzamingsplannen) aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. De bedrijven voeren de brancheverduurzamingsplannen uit, de branches monitoren de voortgang en het KIDV zorgt voor de kwalitatieve monitoring van de voortgang. De branches melden aan het KIDV wanneer de doelen zijn gehaald (per 1 januari 2018).
KIDV
Branches KIDV
Bedrijven, branches en KIDV Branches en KIDV
In 2017 start bovenstaand proces opnieuw, zodat het KIDV mede op basis van de resultaten voor 2018, de hoogst haalbare doelen voor 2022 kan vaststellen. Het proces is visueel weergegeven op de volgende bladzijde.
8
Figuur 3 Stappenplan brancheverduurzamingsplannen (bron: Universiteit Twente, Packaging Design and Management)
9
3. Hoe werkt u met de methodiek? Het eindresultaat van de toepassing van de Methodiek Brancheverduurzamingsplannen (stap 1 t/m 5 uit het voornoemde proces) zijn hoogst haalbare doelen (gekoppeld aan een thema) voor 2018 voor de verduurzaming van product-verpakkingscombinaties in uw branche; het gaat dan om combinaties waar naar verwachting grote stappen kunnen worden gemaakt. Deze doelen zijn specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden (SMART). De hoogst haalbare doelen kunnen betrekking hebben op alle soorten verpakkingen, zoals consumentenverpakkingen, omverpakkingen, transportverpakkingen, pallets, trolleys et cetera. Voorbeelden van hoogst haalbare doelen voor thema’s zijn: 20% gerecycled materiaal in onze verpakking van product x; 10% gewichtsreductie in onze verpakking van product y; et cetera. Aan de slag met de methodiek en de vragenlijst Om te komen tot deze hoogst haalbare doelen doorlopen de branches en bedrijven een aantal modules met vragen, indien ze deze methodiek willen gebruiken. In ieder geval moeten de branches met een brancheverduurzamingsplan met hoogst haalbare doelen opstellen. Module 1 (1A t/m 1C) wordt door de branches ingevuld bij stap 1 en 2 uit het proces. Hierbij wordt in overleg met bedrijven een keus gemaakt voor de product-verpakkingscombinatie(s) en voor de thema’s. De thema’s zijn1: grondstof; terugwinning; schadelijke stoffen; verpakkingsuitval; productbescherming en verpakkingsoptimalisatie. Module 2 (2A t/m 2H) wordt door de bedrijven ingevuld. Module 2A en B worden altijd ingevuld. Module 2A bevat vragen over het beleid van het bedrijf op het gebied van verpakkingen. Module 2B vult het bedrijf meer details van de product verpakkings-combinatie in. Deze informatie wordt steeds als basis gebruikt voor de overige modules. Een of meer modules 2C t/m 2H worden ingevuld als de branche in module 1 heeft aangegeven dat dit relevante thema’s zijn. De thema’s 2C t/m 2H Module 2C Grondstof: doelen stellen ten aanzien van de herkomst van de toegepaste materialen in de verpakking. Module 2D Herwinning: doelen stellen om te komen tot een beter hergebruik en recycling van de verpakking. Module 2E Schadelijke stoffen: doelen stellen ten aanzien van de vermindering van de hoeveelheid schadelijke stoffen in het verpakkingsmateriaal. Module 2F Verpakkingsuitval: doelen stellen ten aanzien van de vermindering van uitval van verpakking in de gehele keten van levering.
1
Zie voorgaande tabel.
10
Module 2G Productbescherming: doelen stellen ten aanzien van de functie van de verpakking ter bescherming van het product. Module 2H Verpakkingsoptimalisatie: doelen stellen ten aanzien van de hoeveelheid gebruikt materiaal in de verpakking.
De modules 2C t/m 2H kennen steeds dezelfde opbouw: vragen over activiteiten die in het verleden zijn ondernomen met betrekking tot het verduurzamen van verpakkingen; vragen over de huidige situatie; vragen over de mogelijkheden in de toekomst en vragen over de hoogst haalbare doelen voor de toekomst. Na gebruik van de methodiek Na het invullen van de modules 2A t/m 2H is stap 3 van het totale proces doorlopen. Stap 4 is dat de branches op basis van de hoogst haalbare doelen per bedrijf de hoogst haalbare doelen opstellen voor de gehele branches. In de stappen 5 tot en met 9 leggen de branches deze doelen voor aan het KIDV. Het KIDV toetst of dit de hoogst haalbare zijn en stelt ze dan al dan niet aangepast vast. Als doelen zijn vastgesteld door het KIDV stellen de branches vervolgens brancheverduurzamingsplannen op om deze doelen ook daadwerkelijk te halen in 2018. Heeft u vragen? Bedrijven kunnen bij vragen contact opnemen met hun branchevertegenwoordiger. Branches kunnen contact opnemen met het KIDV via
[email protected] of via 070 – 762 05 80.
11
4. Rollen en verantwoordelijkheden Rol van de branches Branches zijn het aanspreekpunt voor de brancheverduurzamingsplannen. Zij kennen hun branches het best en kunnen dus - samen met hun leden - het best aangeven voor welke productverpakkingscombinaties ambitieuze stappen kunnen worden gezet op het gebied van het (verder) verduurzamen van verpakkingen. De methodiek is bedoeld om hen te helpen bij dit proces. Het gebruik van de methodiek is niet verplicht bij het opstellen van hoogst haalbare doelen en de brancheverduurzamingsplannen. Branches kunnen ook op een andere manier hoogst haalbare doelen vaststellen. Ook in dat geval toetst het KIDV deze doelen en stelt deze vast. Daarna zorgt het KIDV voor de kwalitatieve monitoring van de voortgang van de brancheverduurzamingsplannen. Rol van bedrijven Bedrijven weten zelf als geen ander wat er wel en niet mogelijk is op het gebied verduurzaming van hun product-verpakkingscombinaties. Ook weten zij wat in het verleden al is gedaan, en dus waar nu belangrijke stappen mogelijk zijn. Hun input is cruciaal om te komen tot de juiste hoogst haalbare doelen. Wettelijke basis Het bedrijf is individueel verantwoordelijk om te voldoen aan de essentiële eisen uit het Besluit Verpakkingen. De aanpak via de brancheverduurzamingsplannen helpen u als bedrijf om hieraan te voldoen (op basis van uw input én de input van andere bedrijven in uw branche) door hoogst haalbare doelen voor een specifieke product-verpakkingscombinatie op te stellen. De manier van denken en handelen volgens de methodiek kunt u dus ook gebruiken voor toepassing op andere product-verpakkingscombinaties om zo tenminste te voldoen aan de essentiële eisen.
Rol van het KIDV Het KIDV ondersteunt branches met de methodiek ten behoeve van het opstellen van de hoogst haalbare doelen en het opstellen van de brancheverduurzamingsplannen. Daarnaast ondersteunt het KIDV de branches tijdens het proces indien gewenst en met informatie en kennis. Het KIDV stelt een toetsingskader op in samenwerking met wetenschappelijke instellingen. Het KIDV toetst hoogst haalbare doelen en stelt ze vervolgens al dan niet aangepast vast en zorgt voor de kwalitatieve monitoring van de voortgang van de brancheverduurzamingsplannen. Rol van de Overheid Het KIDV levert informatie over de hoogst haalbare doelen van de branches en de (voortgang van de) brancheverduurzamingsplannen aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Op basis daarvan stelt de staatssecretaris vast of voldoende voortgang wordt geboekt. Indien nodig zal de staatssecretaris, conform de afspraak in de Raamovereenkomst, besluiten tot aanvullende wet- en regelgeving. Op basis van het Besluit Verpakkingen handhaaft de Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) bij individuele bedrijven op de essentiële eisen. Voor meer informatie over de essentiële eisen, zie ook de factsheets op www.kidv.nl.
12
