Verslag landelijk project groothandel en handelsbemiddeling BIK 51 Project nummer A060 / A153 / A160 Uitvoeringsperiode april 1998 - mei 1999
Bedrijfstakcoördinator : H. Straatsma Opgesteld door : Landelijk projectleider : J.H.v.d.Berg Projectsecretaris : U. Postma Arbeidsinspectie regio noord
Maart 2000
Inhoudsopgave
1
Samenvatting
2
Resultaten
3
Conclusies en aanbevelingen
4
Bijlagen
1
Samenvatting
In het inspectie project groothandel algemeen A060 zijn in 1/3 van de branches met BIK code 51562 t/m 51722 een kleine 800 bedrijven geïnspecteerd. Bij de 1e fase bezoeken zijn er 1500 opmerkingen gemaakt die aanleiding hebben gegeven tot het maken van een afspraak. Er bleek een toename ten opzichte van in voorgaande jaren uitgevoerde projecten van het aantal bedrijven met een RI en E tot globaal de helft van het aantal geïnspecteerde bedrijven. Op de peildatum van 29 november 1999 waren er 1450 interventies uitgevoerd en was het cumulatieve aantal tekortkomingen 2200. Er was inmiddels één proces-verbaal opgemaakt. In het specialty inspectie project groothandel in vlakglas A153 is in 75 bedrijven geïnspecteerd. Bij de 1e fase bezoeken zijn er 82 tekortkomingen geconstateerd. Op de peildatum van 29 november 1999 waren er 121 interventies uitgevoerd en was het cumulatieve aantal tekortkomingen 99. Er was één proces-verbaal opgemaakt. In het specialty project groothandel in vlees en visproducten A160 zijn 167 bedrijven geïnspecteerd. Bij de 1e fase bezoeken zijn er 305 tekortkomingen geconstateerd. Op de peildatum van 6 december 1999 waren er 278 interventies uitgevoerd en was het cumulatieve aantal tekortkomingen 450. Er waren twee processen-verbaal opgemaakt.
2 Resultaten Naleving wetgeving : Project A060 De inspecties in deze periode waren in belangrijke mate gericht op de aanwezigheid van de risicoinventarisatie en -evaluatie. Ten opzichte van voorgaande jaren is een duidelijke verbetering in aantallen aangetroffen RI en E’s geconstateerd. Thans bleek bij 50 % van de geïnspecteerde bedrijven een RI en E aanwezig. In voorgaande projecten zijn gemiddelden aangetroffen van 5 %, 15 % en maximaal 30 % bedrijven met een aanwezige RI en E. De in de handleiding geformuleerde doelstelling dat alle geïnspecteerde bedrijven na afloop van het inspectietraject over een RI en E dienen te beschikken is afgaande op de verslaglegging uit de regio’s gerealiseerd. De invloed van arbodiensten op de aanwezigheid van een RI en E is groot. In een industriële regio met een arbodienst, die actief campagne voor het opstellen van een RI en E had gevoerd werden twee maal zoveel bedrijven met een RI en E aangetroffen als in naastgelegen industrie gebieden. De betreffende arbodienst had o.a voorlichtingsavonden over de RI en E georganiseerd voor de bedrijven in haar regio. Geconstateerde knelpunten : In het verleden geconstateerde knelpunten zoals de fysiek zware arbeid problematiek bleek bij de inspecties regelmatig als deel van de op te lossen problematiek in het plan van aanpak ondergebracht te worden. Dat er aandacht voor de problematiek is houdt nog niet in dat het oplossen van de problematiek in die bedrijven daadwerkelijk ter hand wordt genomen.
In de groothandel is sprake van veel transport met heftrucks e.d. Dit geeft aanleiding tot soms dodelijke ongevallen. Vakbekwaamheid van de bestuurders is één van de mogelijkheden om de kans op ongevallen te verminderen. Bij de inspecties werd geconstateerd dat er bij opleidingsinstituten voor heftruckbestuurders een sterke tendens aanwezig is om zo kort mogelijke en daardoor zo goedkoop mogelijke cursussen aan te bieden. Een bijkomend probleem blijven de uitlaatgassen van diesel- en gas aangedreven heftrucks. De soms afgedwongen oplossingen zijn divers ; vervanging door electrisch aangedreven heftrucks, reiniging van de uitlaatgassen door filters en katalysatoren, verbeterde ventilatie van de werkruimtes en toepassing van zwavel arme brandstof. Bij de beveiliging van electrisch aangedreven heftrucks werd het ontbreken van de verplichte stroomonderbreker globaal even vaak geconstateerd als in voorgaande projecten. Het in deze kwestie jarenlange inspecteren en het aanschrijven van de branche organisatie heeft derhalve onvoldoende succes gehad. Deze overtreding is in het vorige project 85 keer geconstateerd op 1500 inspecties, nu werd deze opmerking 48 keer gemaakt bij 700 inspecties. Naar aanleiding van een klacht over de werkbelasting van oudere orderverzamelaars in de levensmiddelen sector heeft er een belastingsonderzoek door een arbodienst plaatsgevonden. Het blijkt dat het voor mensen boven een zekere leeftijdsgrens moeilijk - zo niet onmogelijk - is om de aan het gestelde per computer uitgerekende aantallen colli te voldoen. Het betreffende bedrijf bleek zonder meer genegen om voor individuele personen een regeling te treffen. De aantallen colli werden soms verlaagd of de mensen die het betrof werden elders op het distributiecentrum ingezet op andere minder belaste werkzaamheden. In dit geval in de retouremballage. Het bedrijf was echter niet genegen om een algemene regeling te maken voor oudere orderverzamelaars. Een geheel nieuw soort klacht betrof het bespieden en afluisteren van werknemers in een afhaalgroothandel voor de Horeca. De aanwezigheid van een dergelijk systeem behoort op grond van de privacy wetgeving met de medewerkers besproken te zijn en mag alleen in geval van ernstige verdenking tegen een bepaalde medewerker zonder overleg en uitsluitend tijdelijk geplaatst worden. Project A0153 Bij het specialty (deel) project groothandel in vlakglas werden minder dan verwacht onveilige situaties aangetroffen bij de opslag van gesneden glasplaten. Bij het transporteren en verwerken van afvalglas treden hoge geluidsbelastingen tot 120 dB(A) op. Fysiek zwaar belastende werkzaamheden bij het transporteren van grote glasplaten worden meestal ondervangen door het toepassen van vacuümzuigers in combinatie met bovenloopkranen. Bij de montagelijnen van dubbelglas is naast lawaaibelasting plaatselijk sprake - bij het kitten - van een belasting met oplosmiddeldampen ( risico op OPS). Project A160 Het specialty (deel) project groothandel in vlees en visproducten is in samenwerking met het inspectieteam voor de branche voeding en genot uitgevoerd. Vooral in de vlees is er nog steeds sprake van fysiek zware arbeid problematiek bij de aflevering van ½ varkens en ¼ koeien. Bij het slachthuis is er vaak een takel, doorschuifrail of manipulator aanwezig maar op het afleveradres bij vooral kleine slagers ontbreken deze hulpmiddelen. Ook het totale tilgewicht over een dag gerekend voor de chauffeurs is vaak aanzienlijk. Het tillen kan worden verminderd door het toepassen van hefplateau’s maar de vleesgrossiers blijken terughoudend in het aanbrengen hiervan. Bij het slachten treden vaak hoge geluidniveau’s op. In de visverwerking is sprake van fysiek zware arbeid problematiek - risico m.b.t. het optreden van RSI
aan schouders en armen - bij het min of meer verplicht staande fileren van vis op stukloon. De maximale leeftijd tot waarop men dit overigens goed betaalde werk kan uitvoeren is hierdoor beperkt. Misschien is dit een van de redenen waarom er in deze branche sprake is van WAVproblematiek in combinatie met plaatselijk het vaak verwisselen van bedrijven van eigenaar. Ervaringen met het netwerk : Geheel in overeenstemming met de geformuleerde doelstellingen in de project handleiding is er veel aandacht gegeven aan het ontwikkelen van branche specifieke RI en E ‘s door de diverse branches van de groothandel. Een lijst van branches uit de groothandel met een eigen standaard RI en E is opgenomen in de bijlagen van dit rapport en in het BIS op intranet. Bij enkele branches is vanuit de branche organisatie een arbocoördinator aangesteld. Dit betreft o.a. de autobanden groothandel en de technische producten groothandel. Naar aanleiding van een plaatsgevonden ongeval met ernstig letsel bij het oppompen van tractorbanden is er contact geweest met de branche organisatie van de autobanden groothandel. Het soort ongeval was daar bekend en het risico werd genoemd in de standaard RI en E van de branche. De mate van zelfwerkzaamheid van de groothandel als geheel is met betrekking tot de arbeidsomstandigheden risico’s niet groot, alhoewel bepaalde specifieke branches daarop zeker een uitzondering vormen. Dit zijn met name de branches met een zelf ontwikkelde standaard RI en E. De vakbond en met name de FNV is geïnteresseerd in de groothandel. Door de diversiteit van de groothandel moet de vakbond zich richten op bepaalde branches. De FNV heeft o.a. voor de groothandel in technische producten gekozen. De organisatie graad onder de werknemers in de groothandel is overigens gering. Groothandel algemeen A060 Gehanteerde Handhavingsinstrumenten periode 01-04-1998 tot peildatum 29-11-1999 Geïnspecteerde bedrijven Interventies
784 1455
Resultaten na de 1e fase inspecties peildatum 01-01-1999 Tekortk. Brieven 1e fase Waarsch. Brieven 1e en 2e fase Tekortk. 1e fase Geen RI en E aanwezig
402 70 1547 302
Resultaten na 1e en 2e fase inspecties peildatum 29-11-1999 Proces-verbaal Tekortk. Brieven 1e fase Waarsch. Brieven 1e en 2e fase Tekortk. Cumulatief totaal Groothandel in vlakglas A153
1 443 147 2194
Samenvatting resultaten periode 01-04-1998 tot peildatum 29-11-1999 Geïnspecteerde bedrijven Interventies Proces-verbaal Tekortk. Brieven 1e fase Waarsch. Brieven 1e en 2e fase Tekortk. Cumulatief totaal
75 82 1 31 11 99
Groothandel in vlees en vis A160 Samenvatting resultaten periode 01-07-1998 tot peildatum 06-12-1999 Geïnspecteerde bedrijven Interventies Proces-verbaal Tekortk. Brieven 1e fase Waarsch. brieven 1e en 2e fase Tekortk. Cumulatief totaal
167 278 2 87 63 450
3 Conclusies en aanbevelingen Project A060 Bij de inspecties is gebleken dat de arbodiensten veelal contracten aanbieden voor verzuimbegeleiding met de mogelijkheid tegen bijbetaling een RI en E te toetsen. De arbodiensten zouden kunnen overwegen om de eenmalige toetsing van de RI en E standaard bij iedere afsluiting van een nieuw contract verplicht te stellen. Dit zou het aantal kleine bedrijven met een RI en E aanmerkelijk doen toenemen. Er bestaat onduidelijkheid over de vakbekwaamheidseisen voor heftruckbestuurders. De invoering van één of meer - bijvoorbeeld voor mensen die constant of die zo nu en dan op een heftruck werken - verplichte rijbewijzen voor heftruckbestuurders kan hieraan een einde maken. Het ontbreken van een stroomonderbreker bij een electrisch aangedreven heftruck is mogelijk een geschikt onderwerp voor een boeterapport. Project A153 Een groot risico bij groothandels in vlakglas is het gevaar getroffen te worden door vallend glas bij het transport en de handling van grote spontaan brekende glasplaten. Het ontwikkelen van een goede werkinstructie in combinatie met een introductie programma voor het gebruik van persoonlijke beschuttingsmiddelen zal deze risico’s beperken. Met name het dragen van polsbeschermers - ter voorkoming van doorgesneden polsen - is in veel bedrijven nog onvoldoende. Eveneens is het dragen van gehoorbescherming bij het transport en de afvoer van afvalglas onvoldoende.
Project A160 Bij de groothandels in vlees verdient het aanbeveling om het afleveren van grote stukken vlees - 1/2 varkens en 1/4 koeien - te verbieden, tenzij er op het afleveradres mechanische handling mogelijk is. Bovendien verdient het aanbeveling om het totaal te tillen gewicht per dag te normeren en te beperken voor de afleverende chauffeurs, tenzij de aflevering plaatsvindt per rolcontainer door wagens uitgerust met een hefplateau in combinatie met aangepaste bestrating op het afleveradres. Bij de groothandels in vis zou het mogelijk gemaakt moeten worden om het fileren zittend uit te voeren. Tevens zou overwogen kunnen worden om bij het fileren het stukloon zodanig aan te passen dat er bijvoorbeeld een maximum wordt gesteld aan het per dag te verdienen bedrag. Dit zal de totale kosten van het fileren verhogen maar het tevens mogelijk maken voor oudere werknemers dit werk te blijven doen, het werken door illegalen in deze bedrijfstak zal hierdoor kunnen verminderen.
4
Bijlagen
1 Lijst van branches met een standaard RI en E 2 Analyse van de groothandelsbranche
Bijlage 1
Lijst met standaard risico-inventarisaties voor bepaalde branches van de groothandel
Aanwezig in branche informatie systeem 1. Bond voor de Groothandel in bloembollen en bloemkwekerij producten ( 5 varianten, ook geschikt voor veilingen ). 2. Vereniging van Handelaren in Bouwmaterialen in Nederland 3. Bedrijfschap voor de Groothandel in Eieren, Eiproducten en de Eiproductindustrie 4. Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Electronisch gebied 5. Vereniging van Groothandelaren in be- en verwerkers van vlakglas, De Nederlandse Glasbond 6. Centrale Organisatie voor de Groot- en Tussenhandel in Groenten en Fruit 7. Vereniging Federatie Het Instrument 8 . Vereniging Nederlandse Kaasgroothandelaren 9. Nederlandse Organisatie van Gas-,Olie en Kolenhandelaren Novok, Arbochecklist voor het Brandstoffenbedrijf Voor distributiecentra : Groep Stelling Fabrikanten ( GSF ) met Vereniging van Stelling Leveranciers ( VSL), De Arbocheck list voor magazijnen en distributie centra, via de FME te Zoetermeer. Bestaand maar niet in het BIS aanwezig : 1. Bond voor de Groothandel in Dranken 2. Bedrijfscommissie voor de Houtindustrie en de Industriële Groothandel in Hout 3. Nederlandse Vereniging van Groothandelaren in de Tandheelkundige branche
Bijlage 2
Analyse van de groothandelsbranche De bedrijfstak groothandel kenmerkt zich door grote aantallen bedrijven - er zijn meer dan 86.000 groothandels ingeschreven in het systeem van de Kamer van Koophandel - met een zeer grote verscheidenheid in de omvang en aard. Circa 78.000 groothandels hebben minder dan 10 personeelsleden in dienst. Bij alle ondernemingen in de groothandel zijn ongeveer 400.000 mensen werkzaam. Daarmee neemt de sector ruim 10% van de totale nationale werkgelegenheid voor zijn rekening en vormt in grootte de derde werkgever. De gezamenlijke omzet bedroeg f 400 mld in 1998. De traditionele groothandel (divergerende of distribuerende groothandel) bestaat i.h.a. uit een bedrijf dat goederen inkoopt en ontvangt, vervolgens uitsorteerd en opslaat in een magazijn, deze goederen verkoopt, de verkoop orders verzameld en de goederen voor verzending gereed maakt. Daarnaast levert de groothandel additionele dienstverlening in de bedrijfskolom, zoals marketing- en adviesdiensten, en treedt deze op als co-maker. Daarnaast valt op dat steeds meer groothandels hun ingekochte producten bewerken door bijvoorbeeld de verpakking aan te passen, gebruiksklaar of klantspecifiek te maken. In vaktermen heet dit "Value Added Logistics". In de sector worden diverse verschijningsvormen onderscheiden: In- en exporteurs, handelshuizen, binnenlandse groothandel (grossiers) en in- en verkoopkantoren van buitenlandse fabrikanten met groothandelsfuncties. Een gedeelte van de groothandels verzorgt zelf het transport naar en de aflevering bij de klant. Zowel de magazijnen als de goederenstromen kunnen gigantisch in omvang zijn. Voor dit soort groothandels wordt de benaming distributiecentra gebruikt. Dit type groothandel vervult een functie aan het einde van de distributiekolom. Er bestaat ook een type groothandel dat een functie heeft aan het begin van de distributiekolom bij de aanvoer en het verzamelen van agrarische producten en grondstoffen, het inzamelen van recyclebare producten - zoals oud papier, oude metalen e.d. - en halffabrikaten, dit type groothandel wordt aangeduid als convergerende of collecterende groothandel. Beide types groothandel komen voor in het inspectieprogramma. Bij een aanmerkelijk aantal groothandels treft men tevens een productie eenheid aan. Een gedeelte van de groothandels bestaat uitsluitend uit een kantoorvestiging. De goederen gaan dan rechtstreeks van de producent naar de koper. De bestelde goederen moeten snel en precies worden uitgeleverd. Vandaag besteld, morgen in huis is het economische motto dat veel groothandels aan moeten houden. De concurrentie is dikwijls scherp. Dit houdt in dat de groothandels zich geen fouten kunnen veroorloven. Het personeel moet noodzakelijkerwijs goed ingewerkt en toegewijd zijn. Bovendien telt de bedrijfstak een aantal bedrijven die zich presenteren als groothandel en ook ingeschreven staan in het systeem van de KvK als groothandel maar het in feite niet of slechts gedeeltelijk zijn. Bijvoorbeeld de feitelijke detailhandels in de levensmiddelen sector, visverwerkende
bedrijven die mede groothandel zijn en uitsluitend als groothandel staan ingeschreven, huisvuilverwerkende bedrijven die stellen een groothandel te zijn in oude metalen e.d. Anderzijds zijn er bedrijven vallend onder een andere BIK- code die groothandels activiteiten uitvoeren. Zo zijn er transporteurs die een deel van de groothandelsactiviteiten zoals opslag en uitsorteren overnemen. De branchevervaging en -vervuiling in deze bedrijfstak is aanmerkelijk. Voor bedrijven kan de mogelijkheid om zich al dan niet als groothandel te presenteren aantrekkelijk zijn doordat er op deze wijze een keuze mogelijkheid (shoppen) ontstaat in premiebetaling en CAO voorwaarden.
