Reader echtscheiding, E.A.Groenhuijsen
Stiefqezin
STIEFLIEO eerst was ik nog kleln, ik was een stiefpeuter toen werd ik groter, ik werd een stiefkleuter ben ik een stief,(¡nd voor altijd? een st¡e¡e, een sde!¡ongen of stiefrneid?
stlefrnoeder, stiefvader, stiefuroer en stiehicht stiefamen, stiefuenen, stiefrreus, stiefgezicht ik ben een soort van Assepoester en lk ben woest, het woestst en woester lk ben een winnaar zonder winst stiekfl
stief en stief enst¡evêr st¡efst welke moeder ls het l¡efst vecht en rccht en vecñter vechtst mljn eigen vader is het echtst st¡ef ls gek en stief ls stom stief is slim of stief is dom stief is lastig, stlef is huilen st¡ef is boos z[n, stlef is pruilen stief is anders en stief is pijn en hoe zal het later zijn? later word ik heel gewoon lekker puh... geen stieþersoon
ult: Groenhuijsen,
Wat zeqt de wet? Juridisch heeft het stiefouderschap nogal wat gevolgen, d¡e vaak te weinig bekend zijn. lk noem er een paar:
a.
Stiefonderhoudsplicht
Je wordt officieel stiefouder door een huwelijk of geregistreerd partnerschap met iemand met kinderen. Een stiefouder heeft net als de eigen ouder een onderhoudsplicht ten aanzien van deze kinderen (tot hun 2leveqaardag). Voorwaarde is dat de kinderen tot het gezin van de stiefouder en de eigen ouder behoren. Onder bepaalde, door de rechter te beoordelen omstand¡gheden is het ook mogelijk dat een kind de naam van zijn stiefouder verkrijgt. De onderhoudsplicht van een stiefouder zonder gezag eindigt bij beëindiging van huwel'rjk of geregistreerd partnerschap. De stiefouder met gezæ,g heeft na beëindiging van de verbintenis en het gezamenlijk gezag nog een onderhoudsplicht. Deze duurt net zo lang als het gezamenlijk gezag heeft geduurd. ln geval van ¡nformeel samenwonen heeft de nieuwe partner geen f¡nanciële verplichtingen tegenover de kinderen als deze geen gezamenlijk gezag heeft met de ouder.
I
Reader echtscheiding, E.A.Groenhuijsen
b.
Stiefnaam?
Door de komst van een stiefouder komt er een achternaam bij in het gezin. Voor kinderen leidt gt de naam van dat niet zelden tot is am en die van draagt haar dochter van Ma het kind Laura de Boer Boer heette en binnenkort trouwt met de stiefuader dan Jansen gaat heten. De achternaam van het kind kan gewijzigd worden gewijzigd in die van de ouder wiens naam het kind niet heeft of in die van de vezorger:
ingewik meisjesñaam, de
¡ .
z
Na een scheiding of het verbreken van de buitenhuwel'rjkse samenleving kan het kind de naam krijgen van de ouder die het kind verzorgt en opvoedt. Als een ouder het kind samen met een partner (niet-ouder) opvoedt, kan het kind de naam krijgen van de partner.
Als een kind wordt opgevoed en verzorgd door pleegouders, kan het kind de naam krijgen van een van de pleegouders Verzorgingsterm'rjn Degené om wieni nàam wordt gevraagd, moet het kind gedurende een bepaalde ijn gebeurd onmid-dellijk s deze Periode vijtiaar. jaar' Stel nu, dat er Als meer kinderen in een gezin zijn, dat één of meer van deze kinderen ionger is dan twaalfiaar en dat het verzoek voõr alle kinderen samen wordt gedaan. ln dat geval geldt voor alle kinderen de termijn van v'tjfiaar.
aaneeng voorafgã he[k
de beoordeling van het vezoek staat het belang van het kÍnd voorop. Hierbij spelen onder andere de volgende factoren een rol; B'rj
. . . . .
de vraag of het kind op de hoogte is van zijn afkomst; of naamswijziging de eenheid van naam in het gezin ten goede komt; of en hoe lang het kind ín het dagelijks verkeer de gevraagde naam al draagt; de mate waarin het kind de huidige gezinssituatíe accepteert; welke rol ieder van de ouders speelt in het leven van het kind;
Het verzoek om naamswijziging moet worden gedaan door de wettelijke vertegenwoordige(s) van het kind. ln het geval-van minOe¡arige kinderen zijn dit degenen die het gezag uitoefenen over het kind. Het gézag kan worden uitgeoefend duurde ouder(s), door de ouder en zijn of haar partner samen, Ooór eeñ voogd of door twee voogden gezamenlijk (dit kunnende pleegouders zÜn).
Afwijzing verzoek Het verzoek wordt afgewezen:
. . o .
als het kind van twaalf jaar of ouder niet instemt met de wijziging; als de partner of pleegouder om wiens naam wordt verzocht, niet instemt met de wijziging; als naamswijziging al een keer heeft plaatsgevonden; ats het belang van het kind zich tegen de naamswijziging verzet.
2
Reader echtscheiding, E.A.Groenhuijsen
c.
Stief-erfrecht en het tafelzilver
Stiefkinderen kunnen bij testament als eigen kinderen in de wettelijke verdeling worden betrokken. lndien de langstlevende niet de ouder is van de kinderen, dreigen goederen de eigen familie te verlaten. Kinderen erven volgens de huidige en toekomstige wet niet van een stiefouder. Het familiezilver' uit de nalatenschap van de eerst overledene gaat op grond van de wettelijke verdeling naar de stiefouder. Zodra de stiefouder overlijdt komt het tafelzilver in handen van de kinderen van de stiefouderl Oplossing:
ln bepaalde gevatlen kunnen (stief)kínderen overdracht van goederen vorderen. Maken ze van deze mogelijkheid gebruik dan gaat hun vordering geheel of gedeeltelijk teniet. De kinderen hebben zogenaamde "wilsrechten". Voorbeeld:
a
Vader overlijdt. Alle goederen worden b'lj wet toegedeeld aan moeder. Moeder hertrouwt: kinderen kunnen gehete of gedeeltelijke overdracht van het tafelzilver vorderen. Moeder krijgt dan het vruchtgebruik van het tafelzilver en mag dit blijven gebruiken. Voor zover de kinderen tijdens het leven van moeder geen aanspraak op het tafelzilver maken, kunnen de kinderen na het overlijden van moeder alsnog aanspraak maken op het tafelzilver. Bij onenigheid betreffende overte dragen goederen: de kanton-rechter kan dwingend de onenigheid beslechten. Soortgelijke regeling bij overlÍjden van moeder (als langstlevende)
Wat zect de wetenschao
a.
lnleidino
Stiefgezinnen komen er in de volksmond niet al te best van af. Het woord 'stiefmoeder' is beladen. De oude volkssprookjes leveren voorbeelden: ln 'Assepoeste/ gebruikt de stiefmoeder haar stiefdochter als werkster en wil haar het geluk onthouden. ln Sneeuwwitje concuneert de stiefmoeder met haar stiefdochter om haar schoonheid en geeft opdracht haar dood te maken. ln sprookjes zijn het vooral stiefmoeders; stiefoaders komen weinig voor. Dat was ook in de realiteit zo: veel vrouwen stierven in het kraambed en lieten man en kinderen achter; vader hertrouwde, vaak uit bittere noodzaak. Tegenwoordig zijn het vooral stiefnaders die hun íntrede doen: na de scheiding blijven og altijd de meeste kinderen bij hun moeder wonen en krijgen dus te maken met een man als stiefouder. Het woord 'stief komt van het oud Germaanse 'steop' en betekent, heel néutraal, 'zonder bloedband'. ln werkelijkheid is het minder neutraal en is de komst van een stiefouder een gebeurtenis die met veel emoties gepaard gaat. Veel mensen proberen het woord 'stief te vermijden. We komen termen tegen als: blended family, patchwork family, nieuwe gezinnen, samengestelde gezinnen, verworven gezin of reconstructed family. 'Voor de stiefouderwordt in de ondezoeksliteratuurwel de aanduiding 'non-parent' gebruil
met opvoederc.
J
Reader echtscheiding, E.A.Groenhuijsen
Laten we eens kijken wat de lusten en lasten voor kinderen (kunnen) z'tjn.
b.
De ciifers
Na de scheiding blijven veel mensen niet lang alleen. In het rapport'Nieuwe Gezinnen' (Clement,2gOgf tezên we de volgende cijfers: ln Nederland z'tjn ongeveer 150.000 stiefgezinnen, dat is zo'n7 o/ovan aile gezinnen. Dit aantal is stijgende. Binnen een jaar na de echtscheiding woont bijna een derde weer samen met een partner. Binnen drie jaar woont meer dan de helft opnieuw samen, binnen zes jaar woont meer dan tweederde opnieuw samen, otwel heeft samengewoond maar is weer uit elkâar. Opmerkel'rjk: zo'n 609óvan de stiefgezinnen mislukt en loopt uit op een nieuwe scheiding! Op de site van de Stichting Stiefgezin Nederland lezen we het volgende:
Na verloop van tijd komt er in ongeveer de helft van de eenouderyezinnen een stiefouder binnen. Dat zijn in veneweg de meeste gevallen stiefuaderc (85/o); stiefmoeders ziin dus in de minderheid (15%). De níeuwe wet benadrul
grceiend aantal kindercn dat te maken.krijgt nettwee moeders: een stiefmoeder en een biologische moeder. Van oudsher was dat vaak een inwonende biologische moeder en een uitwonende
stiefmoeder. De omgekeeñe situatie: een inwonende stiefmoederen een uitwonende biologische moeder zal steeds meer voorkomen. Veel empirisch ondezoek naar de ¡elatie tussen moeders en stiefmoede¡s is er
in Nederland
niet. ln Ameríka is wel gevonden dat de relafie tussen moeders en
stiefmoeders probtematischer is dan die tussen vaderc en stiefvaderc. Dat heeft verschillende rcdenen. Zo zijn stiefmoeders gemiddeld jonger dan moeders en dus minder eruaren en dat kan tot conflicten
leiden. Stiefvaderc zijn niet jonger dan vaders, dus daar speelt dit punt niet. Stiefmoeders hebben bovendien een grotere opvoedtaak dan stiefuaders, en daatdoor een grotere kans op meningsverschillen met de uitwonende ouder. lJitwonende moeders zijn een grctere uitzondering dan uitwonende vaders,
en worden daarom kritischer bekeken. lJit ondenoek is wel bekend hoe het gaat met de kinderen uit stiefmoederyezinnen. Gemiddetd íets mindergoed dan met kindercn uit stiefuadergezinnen. Knderen met een stiefmoeder hebben, vergeleken met kinderen met een stiefvader, meer last van angst- en
depressieve gevoelens, ze zijn iets agressiever en hebben een wat lager zelfbeeld. Dat heeft zowel te maken met het feit dat die problemen er al waren voor de scheiding, maar ook met de ingewikkelde positie van stiefmoeders in vadergezinnen. De vaders in die gezinnen kunnen daar veel aan doen. Zii
zijn de spit in het nieuwe gezin en moeten de stiefmoeder steunen haar rcl te vinden. Bovendien moet hii (expticiet in de nieuwe wet) het contact tussen de kindercn en hun uitwonende moeder ondersteunen.
Getukkig is ersfeeds meer infotmatíe en hutp beschil
4
Reader echtscheiding, E.A.Groenhuijsen
Kinderen kunnen best meer dan 2 ouders aan. Zij groeien het meest voorspoedig op als er weinig conflicten zijn tussen alle (stief)ouders. Kng heeft in de VS het belang onderzocht van 'biologische' oude¡þanden en 'residentiele'ouderbanden. Zoals ook al eerder is aangetoond gedijen kinderen het beste in een stabiel gezin. Als dat een stiefgezin is, staat de positie van de biologische ouder (moeder
of
vader maakt geen verschil) centnal. Maar een goede band met de inwonende stiefouder (weer
stiefuader of stiefmoeder maakt niet veel uit) is ook belangríjk. Belangrijker vaak dan de band met de uitwonende ouder. Om met Kng te spreken: residentiele ouderbanden zijn erg belangrijk voor kinde¡en.
Recent onderzoek (Hakvoort e.a.,2011) onderzoekt de kwaliteit van de relatie tussen stiefuaders in vergelijking met de relatie met de biologische vader. Ook keken zij naar de invloed van beide relaties op het welbevinden van de kinderen. Zij schrijven: Volgens de theorie van Boszormenyi-Nagy, de loyaliteitstheorie, zouden kinderen zich door de komst van een stiefuader schuldig kunnen gaan voelen om dat het de loyaliteit naar de eigen vader zou belasten. Vanuit de evolutionaire invalshoed is het aannemelíjk dat juíst de biologische vader een betere relatie met de kinderen zou hebben, omdat hij, van nature, veel meer zou investeren in zijn kinderen dan een stiefuader. Zij constateren dat de jongens in de onderzoeksgroep de relatie met hun (uitwonende) vader gemiddeld als warmer ervaren dan de relatie met hun stiefuader. Voor meisjes ligt dat anders: zÜ ervaren geen verschilfen. Opmerkelijk is dat de relaties met beide vaderfiguren onderling sterk positief met elkaar samenhangen, de ' Spillover-theorie' : als een kind veel conflicten heefr met de ene vaderfiguur, zal het die ook hebben met de andere Vaderfiguur. Emoties vloeien als het ware over van de ene relatie naar de andere. De gedachte dat een stiefuader kan compenseren voor een eigen falende vader, wordt daardoor in dit onderzoek niet bevestigd. Voor het welbevinden van jongens ís de band met de biologische vader van groot belang, voor meisjes is de band met de stiefuader meer doorslaggevend.
Uit onderzoek weten we dat een goedlopend stiefgezin voor kinderen voordelen kan opleveren. Ze zien hun ouder weer gelukkig zê mogen meemaken dat relaties tussen volwassenen ook fijn en goed kunnen zijn en dat kan helend werken na alle pijn van de scheiding en is een hoopvol model voor henzelf Financieel nemen de zorgen vaak af als er een tweede ouder komt Er z'rjn weer twee opvoeders die elkaar kunnen aanvullen De schoolprestaties van kinderen, die na de scheiding vaak verslechterden, worden vaak weer beter ( Spruijt,2007) Jongens kunnen veel baat hebben b'rj een stiefvader (Duijndam, 2001).
. o o o . .
Voordelen dus, maar die bereik je niet zomaat. Voor kinderen is er eerst veel te verwerken. . De komst van de nieuwe 'oude/ maaK onafwendbaar dat de scheiding voor altijd is. Mijn eigen gezin zal nooit meer hersteld worden . De nieuwe ouder brengt nieuwe eisen en pedagogische inzichten met zich mee . Er komen misschien stiefbroers/stiefzussen mee.
Reader echtscheiding, E.A.Groenhuij sen
. .
De eigen kamer moet gedeeld worden Er moet alweer verhuisd worden
Opmerkelilk:
The Truth about Cinderélla
ADarwinianView of Parental I¡r'e A chil
Martin Daly and Margo Wilson
ale professors of psycholory at Mñfaster University, Hamilton, Ontario-
A selection of the Natural Science Book Club
3: De oraktiik. wat kunnen we? Zoals we zagen gaan veel ouders kort na de scheiding weer_samenwonen. Lastig voorde kinderen, ze ziln de scieiding nog aan het verwerken en nog zoekende naar een nieuw evenwicht 6
Reader echtscheiding, E.A.Groenhuijsen Vaak gaat de komst van de nieuweling voor de eigen ouder gepaard met hoge verwachtingen,ook lastig voor de kinderen, omdat zij al snel degenen zijn die het sprookje verstoren. Een goede begeleiding kan dan helpen om problemen te voorkomen of om problemen niet te laten escaleren. Van belang daarbij is het maken van een analyse naar de plaats van (mogelijke) problemen binnen dit nieuwe systeem. Het volgende schema kan daarb'rj helpen:
Rollen ln het nlouwe gezln
Vohrassenen ouder stlefouder
parfner
ex-partner
Klnderen
stlef
broer/zus
stlefklnd
broer/zue Gezln
oorspronkelflk
moedergezln
gezln tussengezln stlefgezln vadergezln
Bron: Atlas voor het st¡efgezin, E.Groenhuijsen, 2009
Wie oveziet hoeveel rollen iedere deelnemer speelt en hoeveel relatieverbanden er zlin, zal begrijpen dat er gemakkelijk ergens iets kan gaan haperen. Zo weten we dat de ex-partner niet zelden moeite heeft met de nieuwe situatie, waardoor de relatie tussen de exen en ook de omgangsregeling opnieuw lastig wordt. Als de kinderen (per ongeluk) tegen hun biologische vader spreken over de stiefuader als 'vader', levert dat bij de vader pijnlwoede/verdriet op. Wei professioneel betrokken is b'rj de start van een stiefgezin zal dan een gesprek met de exen hebben om de lijnen tussen hen weer te verbinden en ruis weg te krijgen. Maar misschien zit daar geen probleem en moet er iets heel anders gebeuren. Het kind uit gezin a zat bijvoorbeeld in de klas bij een kind uit gezin b, waar het nu ineens een stiefrelatie mee moet gaan krijgen.( De kans daarop is zeker niet gering omdat' het schoolplein' een notoire vindplaats voor nieuwe partners blijkt te zijn.) Of misschien is er vooral ruis inde ouder- en de stiefouderrol: een stiefouder die abrupt gezag opeist in het nieuwe gezin, kan zomaar brokken maken en verzet genereren. Afspraken over verdeling van opvoederstaken is dan de juiste weg. En:ook stiefkinderen zijn gewone kinderen, zezullen ook vanwege hun persoonlijke eigenschappen en karakter af en toe een lastige fase moeten doormaken. Ook dat moet door de professional niet uit het oog worden verloren. lndividuele hulp aan een ' probleemkind; kan soms de druk op het hele systeem verlichten waardoor het gezin op eigen kracht verder kan. Over het algemeen is het verstandig om rekening te houden met het volgende: ¡ De komst van een nieuwe partner moet eerst bij de ex worden aangekondigd. Deze zal immers de kinderen moeten helpen om de gebeurtenis te verwerken. Geef dit even tijd, hoe beter de ex hiermee om kan gaan, hoe beter voor de kinderen! . Maak de overgang geleidelijk. . Wees sensitief voor weerstand bij de kinderen. Veel ouders hoor ik zeggen dat ze hun liefdesleven toch niet door hun kinderen kunnen laten bepalen... Jammer. Het is ook hun leven en als zij gehoord worden en er rekening met hen wordt gehouden kunnen zij uíteindelijk de nieuwe situatie beter accepteren en is de kans op problemen minder groot. . Baken goed af welke verzorgings- en opvoedingstaken de nieuwe partner wel en niet op zich gaat nemen ¡ Praat met de kinderen over de veranderingen o Bedenk rituelen voor het nieuwe gezin om overgangen te markeren.
Reader echtscheiding, E.A.Groenhu[isen
Llteratuur: Du[ndam, V., M.Vroom, Een nieuwe steft. Cursusboekvooroescheiden
vaden, Van Gennep, Amsterdam' 2001
Groenhuusen, L., Oudeß ¡n het witd. overfleur en hadr ú¡efaezln, SWP, Amsterdam' 2009 Groehuijsen, L., Een At las voor het stièfoezin, S\,VP, Amsterdam, 2009 Hakvoort, E.M, H.M.W,Bos, F.van Balen& J.M.A.H smsnnâ,, Pedaoglek, 31-1, 68€3, 201 1-05-1 5 Spru¡Jt, E.,
&heldinosldndercn, S\'VP, Amsterdam, 2007
Knhrcn in st¡efvademednnen:
rclaties met vaders en s:iefvadeÊ'
