A school trip through the Ypres Salient
Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en het recreatiemanagement Academiejaar 2011-2012 Interne begeleider Mevrouw Vicky Van Den Heede Opleidingscoördinator Student Simon Louagie
Inhoudsopgave Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 3 Woord vooraf ...........................................................................................................................................6 Algemene inleiding ...................................................................................................................................7 Verklarende woordenlijst ...................................................................................................................... 10 Abstract ............................................................................................................................................... 11 Deel 1: Casus ......................................................................................................................................... 12 1.
Hoofdstuk 1: Waarom werken met Britse schoolgroepen in de Ieperboog? ....................... 12 1.1
Waarom werken rond de Britse markt?............................................................................ 13
1.1.1
Hoeveel Britten bezoeken er jaarlijks de Westhoek? ............................................... 13
1.1.2
Hoeveel Britten worden er voor de herdenking ‘100 jaar Groote Oorlog’ verwacht? 27
1.1.3
Waarom komen de Britten massaal naar Ieperboog? .............................................. 31
1.1.4
Conclusie: waarom werken met de Britse markt? .................................................... 34
1.2
Waarom werken rond Britse schoolgroepen? .................................................................. 35
1.2.1
Hoeveel Britse schoolgroepen brengen een slagveldbezoek aan de Westhoek?..... 35
1.2.2
Waarom komen Britse scholen massaal naar de Westhoek? ................................... 37
1.2.3
Conclusie ................................................................................................................... 40
1.3
Waarom werken rond Britse schoolgroepen in de Ieperboog? ........................................ 41
1.4
Conclusie ........................................................................................................................... 44
2.
Hoofdstuk 2: Trends bij educatief toerisme .......................................................................... 46 2.1
Overzicht van trends bij educatief toerisme ..................................................................... 47
2.1.1
Co-creatie .................................................................................................................. 47
2.1.2
Technologie: ICT en multimedia ................................................................................ 47
2.1.3
Zintuiglijk ................................................................................................................... 50
2.1.4
Living History ............................................................................................................. 50
2.1.5
Storytelling ................................................................................................................ 51
2.1.6
Randvoorwaarden ..................................................................................................... 52
2.1.7
Duurzaamheid ........................................................................................................... 53
2.2
Best practices .................................................................................................................... 54
2.2.1
Culloden Battlefield Centre ....................................................................................... 54
2.2.2
La Coupole ................................................................................................................. 55
2.3 3
Conclusie ........................................................................................................................... 56 Hoofdstuk 3: Educatief aanbod voor Britse scholen in de Ieperboog .................................. 57
3.1
Analyse van het educatief aanbod voor Britse scholen in de Ieperboog .......................... 57
3.1.1
Educatief aanbod IFFM.............................................................................................. 58
3.1.2
Educatief aanbod MMP ............................................................................................. 61
3.1.3
Educatief aanbod Talbot House ................................................................................ 66
3.1.4
Touroperators ........................................................................................................... 68
3.1.5
Provincie West-Vlaanderen / Netwerk Oorlog en Vrede in de Westhoek ................ 69
3.1.6
Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie ........................................................... 70
3.1.7
Aanbod educatieve producten naargelang van de taal ............................................ 72
3.2
Analyse van de vraag naar educatieve producten ............................................................ 73
3.2.1
IFFM ........................................................................................................................... 73
3.2.2
MMP .......................................................................................................................... 74
3.2.3
Talbot House ............................................................................................................. 75
3.2.4
Provincie West-Vlaanderen / Programma Secretariaat 100 jaar Groote Oorolog ... 76
3.2.5
Touroperators ........................................................................................................... 76
3.2.6
Vraag educatieve producten naargelang van de taal ............................................... 77
3.3
Swot-analyse ..................................................................................................................... 78
3.4
Conclusie ........................................................................................................................... 79
4.
Conclusie van de casus .......................................................................................................... 80
Deel B: Praktisch onderdeel .................................................................................................................. 82 5.
Hoofdstuk 4: Praktisch uitwerken van het educatief product .............................................. 82 5.1
Inleiding ............................................................................................................................. 82
5.2
Voorstelling product: A school trip through the Ypres Salient ......................................... 83
5.2.1
Introduction to the Ypres Salient .............................................................................. 83
5.2.2
Eyewitness Tales by Harry Patch ............................................................................... 84
5.2.3
War Diary................................................................................................................... 87
5.2.4
A Moment of Contemplation .................................................................................... 88
5.3 6
Conclusie: wat is de meerwaarde? ................................................................................... 90 Hoofdstuk 5: vermarkten van het product ........................................................................... 92
6.1
Vormgeving product.......................................................................................................... 92
6.2
Doelgroep .......................................................................................................................... 92
6.3
Financiering: Toerisme Vlaanderen................................................................................... 93
6.4
Productontwikkeling: Programmasecretariaat 100jaar Groote Oorlog............................ 94
6.5
Distributie: lokale musea en hun educatieve dienst ......................................................... 95
6.6
Marketing en promotie ..................................................................................................... 96
Conclusie: .............................................................................................................................................. 97 7
Literatuurlijst ....................................................................................................................... 103
8
Bijlage .................................................................................................................................. 108
Woord vooraf Het verleden, het heden en de toekomst. Al eeuwen doen de Vlaamse velden dienst als strijdtoneel. En al eeuwen komen pelgrims, of toeristen zoals we hen nu noemen, hun gevallen geliefden betreuren. Vandaag moet het voornaamste doel van dit ‘slagveldtoerisme’ het voorkomen van dergelijks drama’s in de toekomst zijn. De herinnering moet levendig gehouden worden, of in andere woorden, er moet aan herinneringseducatie gedaan worden in een toeristische context. Tijdens het werken aan deze bachelorproef ontmoette ik heel wat gelijkgestemde mensen. Velen wat onder hen waren meteen bereid mij te helpen met informatie, het overlezen en bijsturen van dit eindwerk. Daarom zou ik graag een aantal mensen willen bedanken. De familie Louagie liet zich zoals gewoonlijk niet onbetuigd. Mijn ouders bedank ik graag voor hun opzoekingswerk, het verbeteren, de klare kijk op het thema en de vele tips. Daarnaast ben ik hen dankbaar dat ik na mijn lerarenopleiding de kans kreeg om nog een opleiding af te werken. Op school vond ik heel wat interesse bij de lectoren. Graag wil ik mijn interne begeleider Vicky Van Den Heede bedanken voor haar snel en duidelijk verbeterwerk, haar tips en voor haar degelijk advies. Ook de overige lectoren ben ik erkentelijk voor hun tips en opmerkingen tijdens de plenaire feedbacksessies en voor hun interesse in mijn werk. Verder had ik heel wat interviews met mensen uit de sector. Vanuit het Esenkasteel bedank ik graag Valérie Heyman, Lien Vanhaverbeke en Stephen Lodewyck voor hun tijd, advies, contacten en interesse. Het is aangenaam om te ervaren dat er interesse is in mijn eindwerk. Ook Wouter Sinaeve van het In Flanders Fields ben ik dankbaar voor zijn snel antwoord op mijn vragen en voor de nuttige info. Een woord van dank aan Timby Vansuyt, toeristisch medewerker, voor de leerrijke gesprekken, de vele informatie en het grondige naleeswerk. Van uit het Verenigd Koninkrijk kreeg ik de hulp van verschillende ervaren reisleiders, touroperators en vrijwilligers zoals Mike Wilson, John Elder, Carl Knight, Simon Barber en Neil Matthews. En ten slotte ben ik Delphine Boudry dank verschuldigd om mijn gedachten nu en dan eens weg te halen uit 14-18.
Algemene inleiding Een koude winternacht begin de jaren 1980. John Jack Dorgan, voormalig sergeant bij de 7th Northumberland Fusiliers, brengt hulde aan zijn beste vriend wiens naam gebeiteld staat op de Menenpoort te Ieper. Zijn begeleider fluistert in zijn oor dat aan de overkant een Duitse veteraan ook herinneringen aan het ophalen is. Tussen het klaroengeschal door, roept Jack vanuit zijn rolstoel naar zijn voormalige vijand: “Where were you?”. Al snel volgde het antwoord: “Ich war bei Sint Juliaan”. “So was I,” antwoordde Jack verbaasd, “I might have shot at you!”. “Thath iz pozible,” antwoordde de Duitser in zijn beste Engels, “But you mized!”. Volgens Jacques Ryckebosch van Flanders Battlefield Tours werd er nog nooit zo veel gelachen onder de Menenpoort als die avond. De twee heren schudden na afloop elkaar de hand en gingen samen nog een pint pakken als vrienden. Ervaringen als deze zijn ondertussen geschiedenis geworden. Er zijn geen directe getuigen van de Eerste Wereldoorlog meer in leven. Het is nu aan slagveldgidsen, leerkrachten, museummedewerkers en nog vele anderen om ervoor te zorgen dat de herinneringen levendig gehouden worden. Het leuke verhaal van Jack Dorgan hierboven staat in schril contrast met de gruwelverhalen van de Eerste Wereldoorlog. Ook Jack bleef hiervan niet gespaard. In 1917 bracht hij als jonge snaak bij een granaatinslag twee gewonden in veiligheid maar voor zijn beste vriend Bob kon geen hulp meer baten. Zijn beide benen waren weggeblazen en Bob bleef verlamd achter. Om zijn vriend wat te troosten haalde Jack de foto van Bobs vrouw uit diens jaszak en legde hem in zijn handen. Bob stierf met een glimlach omdat hij bij zijn geliefde was… De laatste getuige is vandaag het met littekens bezaaide landschap. Van de stapels obussen bij de landbouwers tot de blinkende witte grafzerken en de aangrijpende verwoesting van Hill 60, alles herinnert ons nog aan wat hier nu 98 jaar geleden begon. En die herinnering is nog zeer levendig. Jaarlijks komen honderdduizenden toeristen, zoals de pelgrims van vandaag genoemd worden, hun voorouders op onze slagvelden herdenken. Vandaar dat we ook spreken van herdenkingstoerisme1. Vandaag hoef je enkel over de Ieperse markt te lopen om te beseffen dat met herdenken ook geld te verdienen valt. Essentieel hierbij is dat het zakelijke niet gaat primeren boven het herdenkingsaspect. Nu ik al acht jaar actief bezig ben met het onderwerp, ben ik daar nog elke dag meer van overtuigd. De reputatie van de streek staat of valt ermee. Natuurlijk zijn er daarbuiten wel ‘zondaars’ maar de grote spelers in dit verhaal hebben de boodschap gelukkig begrepen. Ook de Stad Ieper wil uit dat verleden lessen trekken voor het heden en de toekomst. Vooral naar scholen toe is dit een belangrijke boodschap. De jongeren van vandaag zijn de leiders van morgen die mee zullen beslissen over oorlog en vrede. Maar helaas zijn zij ook de soldaten van de toekomst. Daarom is het cruciaal dat men ziet wat de gevolgen zijn van een oorlog voor men eraan begint. Vandaar dat Ieper een heuse vredesboodschap aan de herdenking koppelt. In vakjargon spreekt men ook wel van Toerisme Plus2.
1
Daarnaast zijn nog heel wat andere termen in omloop zoals herinneringstoerisme, slagveldtoerisme, oorlogstoerisme, wo I toerisme, enz. met telkens een andere invulling. 2
Naast de reflectie zijn er door de extra aandacht vanuit het beleidsniveau, meer middelen vrijkomen om het erfgoed te beschermen.
De bedoeling van dit eindwerk is tweeledig. Enerzijds wil ik een grondige studie maken van de situatie in de Ieperboog met betrekking tot Britse schoolgroepen. Anderzijds wil ik ook zelf een educatief product ontwikkelen voor diezelfde doelgroep. In mijn casus maakte ik dankbaar gebruik van enkele belangrijke bronnen. Westtoer, het provinciebedrijf voor toerisme en recreatie in WestVlaanderen, is veruit de voornaamste bron van informatie over toerisme in de Westhoek. Het Streekhuis Esenkasteel huisvest het regiocentrum voor toerisme in de Westhoek. De meeste van de geraadpleegde bronnen vond ik op hun website of kreeg ik van hun medewerkers. De ene bron is al wat genuanceerder dan de andere. Daarom gebruikte ik steeds het meest gedetailleerde rapport. Ik maakte ook zo veel mogelijk gebruik van specifieke cijfers rond de WO I-toerist. De belangrijkste bron voor het eerste hoofdstuk was ongetwijfeld het Westtoer-onderzoek ‘Toeristische valorisatie van erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek met het oog op 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ met betrekking tot de valorisatie van WOI-erfgoed naar aanleiding van de grote herdenking. Het onderzoek geeft een beeld van het aantal toeristen dat de Westhoek bezocht, hun profiel en andere kenmerken. Er werd enerzijds gebruik gemaakt van statistische bezoekerscijfers van de attracties zelf en anderzijds van een bevraging van de toeristen. Ik werkte in 2006 zelf nog mee aan het afnemen van enquêtes bij toeristen in Talbot House. De studie werd gepubliceerd in 2008 maar de cijfers zelf dateren al uit 2006. Dit is dus een relatief oude bron maar ze vormt toch in grote mate de basis van het beperktere onderzoek dat in de jaren daarna gedaan werd. De cijfers geven nu en dan ook een vertekend beeld aangezien enkele categorieën niet werden bevraagd. Een nieuw en uitgebreider onderzoek (nulmeting) komt er in 2013-2014 onder andere in het kader van het project Great War Behind The Lines. Recentere cijfers vond ik onder andere in een publicatie van Westtoer die bestemd is voor de vorming van het personeel van lokale toeristische organisaties. De bundel werd uitgedeeld in september 2011 en geeft een interessant algemeen overzicht met cijfers tot en met 2009. Verder zet die ook alle projecten op een rijtje die Westtoer de komende jaren zal cofinanciering. Ook gaf Valérie Heyman, regiocoördinator voor de Westhoek bij Westtoer, me zeer bruikbare cijfers van de bezoekersaantallen van de voornaamste sites en musea in de Westhoek voor 2009 en 2010. Hoewel deze cijfers geen details gaven over het type bezoekers noch over de nationaliteit, is de algemene trend wel waar te nemen. Het laatste decennium is de top tien van meest bezochte sites weinig of niet veranderd ongeacht de investeringen. Bart Rambour, medewerker bij Westtoer, gaf tijdens de lessen van het specialisatiejaar gids in de Westhoek recente cijfers tot en met juni 2011. Uit gesprekken met Stephen Lodewyck en Lien Vanhaverbeke van het Programmasecretariaat 100 jaar Groote Oorlog kon ik ook heel wat nuttige zaken afleiden. Mijn stage bij Westtoer heeft zijn vruchten afgeworpen. Verder maakte ik ook gebruik van het Trendrapport over toerisme en recreatie in de Westhoek (2005-2010) en het strategisch beleidsplan Westhoek (2008–2013) van Westtoer die een hele andere invalshoek hanteren. Hier focust men meer op de toekomstige projecten in plaats van op cijfers van de voorbije jaren. Voor de andere hoofdstukken maakte ik gebruik van mijn eigen ervaring als gids en baliemedewerker in het Talbot House. Daarnaast had ik ook verschillende gesprekken met mensen uit de sector. Zo wisselde ik uitvoerig van gedachten met reisleiders en leerkrachten die Britse scholen al jaren vergezellen. Ik testte mijn product ook zelf uit tijdens een slagveldbezoek van het Cardinal Wiseman Catholic College uit Birmingham. De reacties van de leerlingen waren zeer belonend en motiverend.
Ten slotte waren ook de regionale musea zeer behulpzaam. Het In Flanders Fields Museum was zo vriendelijk om mij van enkele belangrijke bronnen te voorzien. Zo bezorgden de trendrapporten en marketingplannen mij interessant aanvullend cijfermateriaal over het voorbije decennium en ook over de volgende jaren. Met Timby Vansuyt van het Memorial Museum Passchendaele 1917 had ik verschillende leerrijke gesprekken. Zij reikte enkele nieuwe denkpistes aan en verstrekte me ook nuttige informatie omtrent de markt. Het resultaat van deze paper zal een nieuw educatief product zijn dat bestaande pakketreizen in de Ieperboog moet ondersteunen. De bedoeling is onder andere dat de leerlingen enkele inleidende filmpjes rond de streek te zien krijgen. Zo kunnen ze zaken zoals een gasaanval of de Ieperboog beter visualiseren. Verder komt ook de ooggetuige Harry Patch aan bod, want wie kan de verhalen nu beter vertellen dan zij die er zelf bij waren? Ten slotte is er ook nog aandacht voor reflectie aan de hand van een dagboek en bezinningsmoment. Door de ervaringsfactor te verhogen, ligt de interesse bij de leerlingen hoger. Daarom luidt mijn hoofdvraag ook: “Hoe organiseer je een origineel, inductief en interactief slagveldbezoek aan de Ieperboog voor Britse schoolgroepen?”. Mijn doel is dan ook om een gepast product te ontwikkelen voor mijn doelgroep.
Verklarende woordenlijst ANZAC
Australian and New Zealand Army Corps
DMO
Destination Management Organization
GCSE
General Certificate of Secondary Education (vakgebonden kwalificatie voor 14-16-jarige Britse leerlingen)
Gemenebestlanden
Het Gemenebest van Naties is een vrijwillige verbintenis tussen 53 onafhankelijke soevereine staten, met de Britse koningin Elizabeth II als symbolisch staatshoofd.
GCSE
General Certificate of Secondary Education
Ieperboog
De frontboog rond de Stad Ieper3:
Stad Ieper Stad Poperinge Stad Mesen Gemeente Heuvelland Gemeente Zonnebeke Gemeente Langemark-Poelkapelle
IFFM
In Flanders Fields Museum (Ieper)
MMP
Memorial Museum Passchendaele 1917 (Zonnebeke)
TH
Talbot House
TO
Touroperator
3
Deze opsomming wijkt af van de historische term omdat ik uitga van een toeristisch standpunt.
Abstract Na een grondige analyse van de doelgroep, Britse scholen in de Ieperboog, de trens in heteducatief toerisme en de bestaande educatieve producten in de Ieperboog, kwam ik onder meer tot de volgende conclusie: de Britse schoolgroepen in de Ieperboog vormen een van de belangrijkste bezoekersgroepen in de Westhoek. Ze maken over het algemeen het meest gebruik van educatieve producten met veel beleving of re-enacting of producten die aangereikt worden door hun eigen touroperator. Rekening houdende met de conclusies uit mijn casus, ging ik aan de slag om een eigen educatief product te ontwikkelen. Via verschillende inleidende filmpjes en getuigenissen van een veteraan probeer ik de verloren momenten tijdens de busreis op te vullen. Ook is er een dagboekopdracht voorzien met een afsluitend reflectiemoment. Herinneringseducatie en reflectie staan centraal. Het product zou uitgegeven worden in de vorm van een DVD met bijhorend boekje dat onder andere via het internet te bestellen en te downloaden is.
Deel 1: Casus Hoofdvraag: Hoe organiseer je een origineel, inductief en interactief slagveldbezoek aan de Ieperboog voor Britse schoolgroepen?
1. Hoofdstuk 1: Waarom werken met Britse schoolgroepen in de Ieperboog? De eerste vraag waarop we een antwoord proberen te vinden is waarom we ons focussen op de Britse markt. Daaruit volgen dan de deelvragen die de situatie op vandaag toelichten alsook de toekomstverwachtingen in kaart brengen. Natuurlijk mogen we de motivaties voor slagveldbezoeken niet vergeten. Waarom komen de Britten nu eigenlijk naar onze streek? In het tweede luik spitsen we onze aandacht toe op schoolgroepen. We analyseren hoeveel schoolgroepen de streek aandoen en vanwaar ze komen. Ten slotte gaan we dieper in op de locaties die deze schoolgroepen bezoeken. In onze conclusie vatten we de impact van deze doelgroep in de Ieperboog samen.
Loretto School (Musselburgh, Schotland) ‘bezetten’ de Australische bunker op Hill 60, juli 2011. Nauwelijks een jaar later is de bunker zwaar aan het aftakelen en worden dergelijke ‘stunts’ beter niet meer uitgevoerd. Ook het landschap als laatste getuige heeft het niet onder de markt.1
1
Bron: Simon Louagie
12
1.1
Waarom werken rond de Britse markt?
1.1.1
Hoeveel Britten bezoeken er jaarlijks de Westhoek?
De eerste vraag is hoeveel Britten de Westhoek jaarlijks aandoen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het totaal aantal toeristen dat de afgelopen vijf jaar de Westhoek bezocht. Het gaat zowel om dagtoeristen als verblijfstoeristen.
Overzicht van het totaalvolume van WO I toeristen in de Westhoek (2006-2010)2
Totaalvolume
2006
2007
2008
2009
2010
326 900
368 800
362 000
367 800
340 194
12.82%
- 1.85%
1.60%
- 7.51%
Percentage
We merken dat het topjaar 2007 de Westhoek naar een hoger niveau tilde en dat we in 2010, ondanks een duidelijke terugval, toch nog altijd meer toeristen mochten verwelkomen dan in 20063. Deze cijfers op zich vertellen ons nog niet zo veel. Daarom gaan we eerst dieper in op het land van herkomst. Vervolgens bespreek ik een aantal cijfers met betrekking tot de verschillende types toerist samen om daarna de accommodatiecijfers onder de loep te nemen. Nadien geef ik ook nog een samenvattend statistisch overzicht van de belangrijkste nationaliteiten. Ten slotte is er ook nog wat cijfermateriaal over de seizoenen en een verklaring voor de fluctuatie van al deze cijfers over de jaren heen. In dit eerste deel focus ik nog niet op schoolgroepen maar op de Britse toerist in het algemeen. Voor meer informatie omtrent schoolgroepen verwijs ik u graag door naar het volgende deelhoofdstuk. Maar eerst concentreren we ons wat meer op detailcijfers.
Land van herkomst In het volgende onderdeel gaan we eerst na hoe groot het aandeel van de Britten was in 2006 en opnieuw in 2010. We doen dit aan de hand van percentages en cijfers van Westtoer.
2
Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011.
3
De eerste cijfers voor 2011 zijn positief voor alle nationaliteiten. De definitieve cijfers worden pas in de zomer van 2012 gepubliceerd.
13
Aandeel land van herkomst volgens Westtoer.4
Percentage 2006
Absolute cijfers Percentage 2006 2010
Absolute cijfers 2010
België
46.6%
152 335
55%
187 106
Verenigd Koninkrijk
40.3%
131 740
31%
105 460
Nederland
9.3%
30 401
10%
34 200
Andere
3.8%
12 422
4%
13 608
In 2006 was België (46.6%) nog net de koploper, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (40.3%). Volgens Bart Rambour van Westtoer is de procentuele verdeling van 2006 vrij constant te noemen over de jaren heen. Vorig jaar was een opmerkelijke uitzondering. In de zeer recent vrijgegeven cijfers van 2010 merken we dat de Britse markt een flinke duik nam tot 31% van het marktaandeel terwijl de Belgische markt steeg tot 55%. Dit is uiteraard ook voelbaar in het totaalvolume van WO Itoeristen, zoals blijkt uit de tabel hierboven. De eerste cijfers voor 2011 zijn licht positief voor alle nationaliteiten. Voor bepaalde deelmarkten mogen we zeker niet de andere nationaliteiten vergeten. Zo zijn de Ieren bijvoorbeeld een belangrijke doelgroep voor Mesen met het Ierse Vredespark. Het laatste decennium investeerde het IFFM in samenwerking met Westtoer met succes in de Nederlandse markt die op vandaag toch al goed is voor bijna een op tien bezoekers in de Westhoek.5 Een lichtjes ander beeld geven de cijfers van het IFFM hieronder. Zij hebben minder last van het tijdelijke (?) dipje van de Britse markt in 2010.
Aandeel land van herkomst voor 2009 volgens IFFM6
Percentage
Absolute cijfers (2009 = 206 884 bezoekers)
België
30%
62 065
Verenigd Koninkrijk
46%
95 166
Andere
24%
49 652
4
Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011 & Bart Rambour Westtoer.
5
Een belangrijke opmerking die Westtoer ons bij deze cijfers meegeeft, is dat enkel Nederlandstaligen en Engelstaligen werden ondervraagd. Zo ontsnappen Waalse en Franse bezoekers aan de enquête. Meer cijfermateriaal over hen vinden we straks bij het stuk over accommodatie en overnachtingen. 6
Vorming Toerisme Westhoek 2011.
14
Aandeel land van herkomst voor bezoekers aan het IFFM7
Uit deze grafiek kunnen we afleiden dat het Verenigd Koninkrijk zijn poleposition behoudt in het IFFM ondanks een licht dalende tendens sedert 2007, terwijl het aantal Belgische bezoekers, ondanks een paar heropflakkeringen, over de jaren heen meer nadrukkelijk daalt. Het toenemende aantal bezoekers uit andere landen compenseert deze neergang. Dit is volgens Peter Slosse, directeur Toerisme Ieper, ook een normale evolutie van een museum. Om het bezoekersaantal op peil te houden, pakt het IFFM elke twee jaar uit met een groots opgevatte tijdelijke tentoonstelling. Meer hierover leest u verder in dit deelhoofdstuk. Uit dit alles blijkt nogmaals dat de Britten een trouw publiek zijn. Hier gaan we dieper op in verder in het deelhoofdstuk over reismotivatie.
Schommelingen in de cijfers In het volgende onderdeel willen ik het kort hebben over de schommeling in de bezoekerscijfers. Er zijn volgens mij verschillende oorzaken hiervoor en die zou ik graag wat verder toelichten. Vorig jaar brachten ongeveer 340 000 toeristen een bezoek aan de slagvelden. Als we de cijfers van de laatste vijf jaar onder ogen nemen, dan merken we dat die cijfers niet altijd even constant blijven.
7
IFFM 2009.
15
Overzicht van het totaalvolume van WO I-toeristen in de Westhoek (2006-2010)8
2006
2007
2008
2009
2010
326 900
368 800
362 000
367 800
340 194
% verschil met basisjaar 2006
+ 12.82%
+ 10.73%
+ 12.51%
+ 4.06%
% verschil met het vorige jaar
+ 12.82%
+ 1.84%
+ 1.60%
- 7.51%
Totaalvolume
Voor deze fluctuatie zijn verschillende redenen aan te brengen. De toeristische sector in de Westhoek blijkt immers sterk afhankelijk van de algemene economische toestand. In 2009 was er in België en vooral in het Verenigd Koninkrijk een economische terugval merkbaar van respectievelijk - 4,9% en - 1,7%. Het jaar nadien daalde het aantal WO I-toeristen in de Westhoek met 7,5%. Vooral voor de Britten was de wisselkoers een echte tegenvaller in 2010. In de herfst van 2011 zorgde de Eurocrisis voor een heropleving van het Britse Pond. Dit bevestigt de prognose voor een groei van de Britse markt in 2012.
Economische invloed op lokaal toerisme grafisch weergegeven (in%) 14 12 10
% wijziging in # WOI toeristen tov basisjaar 2006
8 6
Reële economische groei VK
4 2 0 -2
2006
2007
2008
2009
2010
Reële economische groei België
-4 -6 9
Symbolische jaartallen en voornamelijk de evenementen die eraan gekoppeld worden, hebben een grote invloed op het aantal slagveldtoeristen. Zo is om de tien jaar de herdenking van de Slag bij Passendaele (1917) een belangrijke gebeurtenis. In 2007 woonden de Britse koningin Elisabeth II en onze koningin Paola de plechtigheden bij. Het is dan ook niet toevallig dat in dat jaar het aantal toeristen spectaculair steeg met 12.8 %. Ook de herdenkingen van het begin en het einde van WO I brengen telkens weer een extra stroom toeristen naar de Westhoek. Westtoer meent dan ook dat
8
Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011.
9
Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011 & De Tijd.
16
veel Britten wachten tot 2014 om het Kanaal over te steken. Volgens Bart Rambour is de huidige Britse terugval naar alle waarschijnlijkheid tijdelijk. Een ander mooi voorbeeld zijn de tweejaarlijkse tijdelijke tentoonstellingen van het IFFM. Die zorgden meermaals voor een toename van ongeveer 10% van het aantal bezoekers aan het museum. ‘De Laatste Getuige’ (2006) gaf meteen de eerste aanzet voor een totale vernieuwing van het museum (juni 2012). Sinds het overlijden, in 2009, van Harry Patch, ‘The Last Fighting Tommy’ meteen ook de laatste echte getuige - verschoof de focus nog meer naar het landschap waar de oorlog zich afspeelde. Die troefkaart zal dan ook ten volle worden uitgespeeld met de nieuwe permanente tentoonstelling. Toch blijkt niet elke tijdelijke tentoonstelling een schot in de roos. ‘Deadlines’ (2002) rond oorlog, media en propaganda in de 20ste eeuw, met de voice-over door Rudi Vranckx, had niet het verhoopte succes. Ook die rond de Chinese koelies ‘Sjouwers voor de oorlog’ (2010) scheerde geen al te hoge toppen volgens Peter Slosse. Uit de evaluatie blijkt dat de tentoonstellingen te ver afweken van het centrale thema van het IFFM. Volgens de directeur Toerisme is hier dan ook de oude volkswijsheid “schoenmaker, blijf bij je leest” van toepassing. In onderstaande grafiek zijn de pieken in de bezoekersaantallen mooi merkbaar tijdens de even jaren met tijdelijke tentoonstellingen.
Aandeel van bezoekers op basis van verblijf in het IFFM per categorie, 200910
Het aantal verblijftoeristen ligt opmerkelijk lager dan het aantal dagtoeristen. Toch bleef het aantal verblijfstoeristen de laatste jaren constant terwijl het aantal dagtoeristen globaal achteruit ging. Dagtoerisme is zeer belangrijk voor de tijdelijke tentoonstellingen. Deze tijdelijke tentoonstellingen zijn dus een reason to visit voor de Westhoek.
10
IFFM, 2009.
17
Type WO I-toerist en organisatie In wat volgt, ga ik dieper in op de verschillende types toeristen en hun reisorganisatie. Westtoer onderscheidt drie types toeristen: de individuele bezoekers, de groepen en de scholen. We spreken van een groep vanaf 10 personen11.
Aandeel van bezoekerstype WO I-toeristen per categorie in 2006 en 2009 volgens Westtoer12
2006
2009
Individuele bezoekers
41.4%
41.3%
Groepen
21.3%
21.7%
Scholen
37.3%
37.0%
Bezoekerstype WO I toeristen per categorie en nationaliteit in absolute cijfers Westtoer, 200613
Belgen
Britten
Individuele Bezoekers
70 375
37 082
Groepen
27 922
36 556
Scholen
52 553
59 504
Uit de cijfers is duidelijk te merken waarom schoolgroepen afzonderlijk behandeld worden in dit eindwerk. Ze maken nu eenmaal een groot deel uit van het totale bezoekersaantal. De verhoudingen blijven ook constant over de jaren heen. Op die manier kan Westtoer zijn marketingcampagnes ook gericht voeren. Deze cijfers, die slaan op de Westhoek in het algemeen, verschillen toch lichtjes van die van het IFFM hieronder.
11
Deze cijfers geven een ietwat vertekend beeld aangezien de belangrijkste musea en toeristische diensten in de streek pas spreken over een groep vanaf 15 (MMP, TH) of 20 (IFFM) personen. 12
Westtoer 2008.
13
Westtoer 2008.
18
Aandeel van bezoekerstype in het IFFM per categorie, 2009 14
Uit de grafiek hierboven blijkt dat schoolgroepen de koppositie in het IFFM overnemen van de individuele bezoeker terwijl volwassen groepen verder dalen. Onderstaande tabel (die horizontaal en niet verticaal gelezen moet worden) geeft ons een inkijk in de verhoudingen qua nationaliteiten.
Aandeel per land van herkomst bij elk bezoekerstype aan het IFFM, 200915
België
Verenigd Koninkrijk
Andere
Individuele bezoekers
34%
32%
34%
Groepen
22%
61%
17%
Scholen
27%
54%
19%
Het zal geen enkele bezoeker aan het IFFM ontgaan dat het vooral Britse groepen en scholen zijn die het museum overspoelen. Enkel op het vlak van individuele bezoekers scoren de Belgen beter dan de Britten. De verklaring hiervoor is dat men in eigen land sneller ergens individueel naartoe gaat terwijl de Britten al een heuse reis met overtocht moeten maken vooraleer ze in het IFFM terechtkomen. En aangezien het ook dikwijls om gepensioneerden gaat, is de keuze voor groepsreizen snel gemaakt. Dit brengt ons bij de organisatie van het frontbezoek. Met andere woorden, wie organiseert de uitstap.
14
IFFM 2009.
15
IFFM 2009.
19
Organisatie van het slagveldbezoek in de Westhoek door Westtoer, 200616
Individuele bezoekers plannen vanzelfsprekend zelf hun bezoek, terwijl het bij groepen meestal om een vereniging (31.9%) of een touroperator (36.3%) gaat, zo blijkt uit bovenstaand overzicht. Een kleiner percentage van de individuele bezoekers en groepen maakt ook gebruik van de diensten van de lokale slagveldgidsen zoals Flanders Battlefield Tours, Daytours, Over The Top Tours, enz. Ten slotte valt ook op dat veel reizen in familieverband plaatsvinden, terwijl meetcentives zeldzaam zijn. Bezoeken georganiseerd door of voor het werk komen maar zelden voor. Maar waar slapen al die WOI bezoekers?
Accommodatie en overnachtingen Voor het educatief product dat ik wens uit te werken, is het ook van belang dat ik weet hoe lang de gemiddelde groep in de streek vertoeft. Daarom ga ik in het komende luik dieper in op de accommodatie en overnachtingen. Een kleine 40% van de slagveldtoeristen in de Ieperboog verblijft minstens één nacht in de Westhoek. Dat is een niet onaardig aantal voor een relatief kleine regio zonder grootsteden. Een belangrijke opmerking bij deze cijfers is dat toeristen die buiten de Westhoek overnachten, als dagtoeristen geteld werden. Ook toeristen die op doorreis zijn, worden als dagtoeristen gezien.
Dag- en verblijfstoeristen in het WO I-toerisme in de Westhoek door Westtoer, 200617
16
Westtoer 2008.
17
Ibidem .
20
Onderstaande tabel geeft al een heel andere kijk op de verhoudingen tussen de bezoekerstypes, namelijk groepen versus individuelen versus scholen.
Dag- en verblijfstoeristen bij Belgen en Britten, Vorming Toerisme Westhoek 201118
Individuelen
Groepen
Scholen
Belgische dagtoeristen
76.0%
73.1%
79.0%
Britse dagtoeristen
35.1%
72.8%
44.9%
Belgische verblijfstoeristen
24.0%
26.9%
21.0%
Britse verblijfstoeristen
64.9%
27.2%
55.1%
Zo blijkt dat het merendeel van de Belgische individuele bezoekers dagtoeristen zijn terwijl het bij de Britten vooral om verblijfstoeristen gaat. Dit is ook evident als we naar de reisafstand kijken. Bij volwassengroepen zijn de cijfers vergelijkbaar. Belgische scholen opteren wel sneller voor dagtoerisme. Gezien er in veel scholen al een ruim aanbod is aan activiteiten en projecten, wordt de kostprijs voor schoolreizen ook zo beperkt mogelijk gehouden. Meerdaagse schoolreizen worden dan ook maar in beperkte mate georganiseerd. Bij de Britse scholen is overnachten minder ongewoon. De reden hiervoor is opnieuw de reisafstand. In onderstaande tabel gaan we dieper in op de accommodatievormen van de van WO I-toerist in de Westhoek.
Logiestypes van verblijfstoeristen in het WOI-toerisme in de Westhoek volgens het type toeristen, Westtoer, 200619
Extra gegevens van Westtoer geven ons in combinatie met de tabel ook een idee over de nationaliteiten. De tabel over de verschillende accommodatievormen leert ons dat individuele bezoekers vooral voor een hotel kiezen. Deze accommodatievorm is populairder bij Britten dan bij
18
Vorming Toerisme Westhoek 2011.
19
Westtoer 2008.
21
Belgen. Het stijgend aantal B&B’s in de Westhoek heeft ook als gevolg dat het aantal overnachtingen in gastenkamers sterk stijgt bij deze doelgroep. Kamperen is ook populair maar dit is vooral seizoensgebonden. Met de renovatie van de camping in Ieper zal deze categorie zeker nog stijgen. Volgens Westtoer gaat het hier om veel Britten maar vooral ook Nederlanders. Ook bij volwassengroepen staan hotels op de eerste plaats en dan vooral bij de Britten. Op ruime afstand worden ze gevolgd door de huurvakantiewoningen, die dan weer populairder zijn bij de Belgen en minder bij de Britten. Opvallend is ook het hoge aantal scholen dat kiest voor een hotel. Onderzoek wijst uit dat het vooral Britse scholen zijn die op hotel gaan. De rest kiest natuurlijk vooral voor jeugdlogies. Nog een belangrijk actueel gegeven is dat meer dan 80% van de schoolgroepen vindt dat er voldoende jeugdaccommodatie in de streek is.20 Ieper is als grootste stad ook de belangrijkste locatie voor overnachtingen in de Westhoek. Meer dan de helft van alle bednights vinden we hier terug. Opnieuw is er een onderscheid tussen de Britse toeristen, die vooral Ieper prefereren, en hun Belgische tegenhangers, die ook meer landelijke gemeenten opzoeken. Het kan hier natuurlijk ook deels gaan om Belgische plattelandstoeristen. Zo staat Poperinge met 18% op de tweede plaats bij Belgische individuele verblijfstoeristen en Heuvelland met 17% op plaats drie, nog voor Diksmuide op plaats vier.
Seizoen Ten slotte wil ik nog kort iets zeggen over de hoog- en laagseizoenen in de Ieperboog. Het is immers belangrijk om te weten wanneer de potentiële doelgroep mijn product zal kunnen gebruiken. Helaas bestaan er weinig specifieke cijfers per nationaliteit. Maar een en ander leid ik zelf af uit mijn persoonlijke ervaring via weekend- en vakantiejobs in de sector. Hoewel het hoogseizoen meestal eindigt op 11 november met een kranslegging onder de Menenpoort op 11 november, vinden we in de winter weer andere doelgroepen terug in Ieper. Zo komen er meer Australiërs en Nieuw-Zeelanders naar de Ieperboog tijdens de winter en zeker in de lente21. In onderstaande tabel nam ik de cijfers op van vier willekeurige sites. Naast twee musea gaat het hier ook om een begraafplaats en een loopgravensite. De ene site mag dan al tien keer meer bezoekers trekken dan de andere, toch zijn de seizoenen mooi waar te nemen. De drie beste maanden van elke site werden gemarkeerd. Of het nu gaat om loopgraven, een begraafplaats of een museum, de topmaanden zijn in grote lijnen gelijklopend.
20
Het dossier waarbij het hoofdgebouw van het Ieper Business Park omgebouwd zou worden tot (jeugd)hotel is nog steeds niet helemaal van de baan. Verschillende onderzoeken concluderen alvast dat er geen vraag naar is. 21
Zeker rond de periode van Anzac Day (25 april) is het zeer druk in de streek met Australische en NieuwZeelandse bezoekers en hoogwaardigheidsbekleders.
22
Bezoekersaantallen voor 2010, Westtoer22
IFFM
Talbot House
Bayernwald
Tyne Cot
Januari
1 911
333
453
5 897
Februari
10 712
955
1 588
15 050
Maart
17 465
2 312
3 143
27 455
April
20 741
2 275
2 426
31 802
Mei
26 462
2 102
2 988
35 646
Juni
19 375
2 530
1 813
31 497
Juli
23 253
2 021
2 653
34 335
Augustus
16 686
1 206
923
24 436
September
17 799
2 690
1 937
27 273
Oktober
23 578
2 881
3 658
35 582
November
20 558
1 802
2 945
26 903
December
0
535
527
6 206
Mei en oktober zijn de absolute topmaanden. Dit is grotendeels te danken aan de vele schoolreizen die plaatsvinden aan het begin of einde van het schooljaar. In het algemeen is er natuurlijk ook een stijging waar te nemen in de aanloop naar 11 november toe. Talbot House valt hier minder op omdat zij procentueel minder schoolgroepen hebben in vergelijking met individuele bezoekers. Na 11 november – zo is de gangbare mening in de regio - neemt het aantal toeristen drastisch af om dan halfweg maart weer toe te nemen. Dikwijls hoor je dat de Britten de aanloop naar Kerstmis liever thuis doorbrengen. Anderzijds zijn de winterdagen waarop je haast bijna alleen de Last Post kon aanhoren lang vervlogen. Toch merkten vrienden van Flanders Battlefield Tours op dat ze tijdens de winter opmerkelijk meer ANZAC’s op hun tours krijgen omdat zij dan rond die periode zomervakantie nemen. Maar afgezien van het winterseizoen mogen we toch wel zeggen dat er een mooie spreiding is in het totale aantal bezoekers. Maar is dit ook het geval bij de verschillende types toeristen?
Type slagveldtoerist in de Westhoek volgens seizoen, Westtoer 200623
22
Westtoer 2010
23
Westtoer 2008.
23
In bovenstaande tabel merken we dat de verdeling onder de types slagveldtoeristen sterk verschilt van seizoen tot seizoen. Zo zijn de zomermaanden zeer goed wat individuele bezoekers betreft terwijl het voor- en najaar sterk scoren bij schoolgroepen. Een belangrijke opmerking hierbij is ook dat de schoolkalenders in het Verenigd Koninkrijk per graafschap kunnen verschillen. Vandaar dat er ook schoolgroepen tijdens de maand juli geregistreerd staan. Het seizoen is in bepaalde gevallen ook sterk gebonden aan historische data. Zo zijn er vanaf half april opmerkelijk meer Australische en Nieuw-Zeelandse toeristen in de streek voor Anzac Day. Specifieke cijfers rond bezoekersaantallen op deze symbolische data zijn er niet maar ik merk bijvoorbeeld eind april opvallend meer Canadezen die de eerste gasaanval komen herdenken. Andere data die sterk scoren bij toeristen zijn 7 juni (Mijnenslag, Mesen), 31 juli (begin Slag bij Passendale), 10 november (einde Slag bij Passendale) en ‘top of the bill’ uiteraard 11 november (Wapenstilstand).
Tevredenheidgraad en herhaalbezoeken We weten nu al hoeveel Britse toeristen komen, ook in welk verband ze komen, hoe ze hun reis organiseren, wanneer ze komen en hoe lang ze blijven, maar hoe tevreden zijn ze van hun bezoek? Blijkbaar moeten we ons geen zorgen maken, want de meeste toeristen zijn zo tevreden dat het zelden bij één bezoekje blijft. Zo zegt maar liefst 31.7 % uiterst tevreden te zijn en 48.2% is zeer tevreden. Slechts 1% houdt negatieve herinneringen over aan zijn of haar bezoek. De algemene score is 4.1/5. Dit resulteert dan ook in herhaalbezoek. Voor 33% van de bezoekers is het, onafhankelijk van het feit of ze nu als individu dan wel als lid van een groep komen, al minstens het tweede bezoek aan een bepaalde site. Specifieke cijfers per nationaliteit bestaan hier niet.
Herhaalbezoeken per bezoekerstype aan WO I-sites in de Westhoek, Westtoer 200624
24
Westtoer 2008.
24
Korte samenvatting Het is inmiddels duidelijk dat de belangrijkste doelmarkten respectievelijk België, het Verenigd Koninkrijk (en dan vooral Zuid-Engeland) en (Zuid-) Nederland zijn. Hieronder bespreek ik de twee voornaamste markten meer in detail om alles nog eens op een rijtje te zetten. Ook belangrijk zijn de verschillen tussen beide markten. De Britse markt vraagt namelijk een andere aanpak. En welk aanpak dat precies is, probeer ik te achterhalen met deze vergelijking. Belgen Bijna de helft (46,6%) van alle WO I-toeristen zijn Belgen. In 2006 waren ze nog met ongeveer 152 000. Deze cijfers geven een licht vertekend beeld omdat enkel Vlamingen geïnterviewd werden aangezien er geen Franstalige enquête opgesteld werd. Toch is het aandeel Waalse toeristen ten opzichte van het Vlaamse aandeel heel beperkt. Dat merk ik ook uit eigen ervaring. Ook het IFFM bevestigt dit, want slechts 3.5% van hun bezoekers komen uit Franstalig België. Volgens Westtoer mogen we wel de invloed van de Waalse 2de verblijven aan de kust niet onderschatten. Een kwart van hun excursies vinden namelijk plaats in de Westhoek. Van die 152 402 Belgische slagveldtoeristen, blijft 23.5% ook overnachten. Dit resulteert dus in 35 793 aankomsten. Van de 102 296 Belgische aankomsten in toeristische accommodatie (exclusief gastenkamers en huurvakantiewoningen), waren er ongeveer 35 793 aankomsten specifiek voor het WO I-erfgoed. Ruwweg kunnen we dus zeggen dat één op drie Belgische verblijfstoeristen een bezoek brengt aan de slagvelden. De andere 76.5% zijn dagtoeristen. De regio van herkomst is ook niet verrassend. Zoals bijna altijd het geval is, komen de meeste toeristen uit de dichtbijgelegen regio’s. Het merendeel van de hen is zelfs afkomstig uit WestVlaanderen (38.4%), gevolgd door Oost-Vlaanderen (22.6%) en Antwerpen (21.1%). Ook over de leeftijd en het reisgezelschap valt nog heel wat te zeggen. De gemiddelde individuele Belgische toerist is enkele jaren jonger (49.5 jaar) dan het algemeen gemiddelde van 51.2 jaar. Hetzelfde kunnen we concluderen bij groepen met 53.8 jaar ten opzichte van 57.2 jaar. Het merendeel van de individuele bezoekers reist ook zonder kinderen (77%). We vinden meer kinderen terug bij de dagtoeristen dan bij de verblijfstoeristen. Bij groepen stijgt het aantal kinderen procentueel tot 40%. Belgische groepen bestaan gemiddeld slechts uit 25 personen. Dit is 12 minder dan bij de Britten bijvoorbeeld die meestal per autocar de overtocht maken.
Verenigd Koninkrijk De grootste buitenlandse markt is de Britse. Met 40.6% of ongeveer 132 000 WO I-toeristen zijn onze overzeese buren goed vertegenwoordigd. In 2010 kende deze markt wel een dip waarbij er 25% minder Britten de streek bezochten. Volgens Bart Rambour van Westtoer is deze daling te wijten aan de economische crisis zwaardere economische crisis en is ze ook tijdelijk. De lange reisafstand dwingt veel Britten ook om hier te blijven overnachten. Ongeveer de helft van hen blijft minstens één nacht slapen in de Westhoek. Bij de individuele bezoekers ligt dit percentage met 65% opmerkelijk hoger dan bij de groepen (27%). Cijfers van Westtoer stellen dat 60% van de Britse groepen in de Westhoek overnacht. Britten hebben soms minder een besef van afstand en tijd. Als je ’s ochtends vanuit Rijsel of Brugge moet 25
vertrekken, dan heb je dagelijks heel wat kilometers extra kilometers op de teller om nog maar over de files en het tijdverlies te zwijgen. Het is duidelijk dat iemand met lokale kennis een meerwaarde kan betekenen. De reisorganisatie verschilt ook wat van die van de Belgen. Zo komen ongeveer 37 000 Britten in groepsverband naar de streek. Dat is evenveel als de ongeveer 36 500 Britten zij die op individuele basis komen. In verhouding met de Belgen komen de Britten dus massaal meer in groepsverband naar de Westhoek. Meestal wordt deze groepsreis als arrangement geboekt bij een reisbureau of touroperator (62%). Dit is ook anders dan bij de Belgen. Door de afwijkende schoolkalenders in het Verenigd Koninkrijk zijn alle bezoekerstypes mooi gespreid over het hele jaar. De regio’s die het dichtst bij de Westhoek liggen, leveren de meeste toeristen. Zo is de South-East goed voor 30.4%. De verdere verdeling die Westtoer in onderstaande tabel maakt, houdt weinig rekening met de grootte van het gebied of het aantal inwoners. Zo is het niet meer dan normaal dat de Midlands op de 2de plaats staan met 15.6% omdat deze streek de grootste steden en ook het grootste aantal inwoners telt. Ook de benaming klopt niet altijd. Zo is Noord-Ierland geen onderdeel van Groot-Brittannië, wel van het Verenigd Koninkrijk.
Regio van herkomst voor het Verenigd Koninkrijk. Britten, Westtoer 200625
De leeftijd van de gemiddelde Britse toerist die de slagvelden bezoekt ligt hoger dan bij de Belgen, respectievelijk 51 en 52 jaar. Dit fenomeen trekt zich door bij zowel individuele als groepsbezoeken. Zo zijn Britten die in groepsverband reizen gemiddeld 61 jaar oud. Kinderen vergezellen de volwassenengroepen en de individuele bezoekers nog minder dan bij de Belgen. Britse volwassenengroepen telle-n ook opvallend meer leden dan de Belgische, respectievelijk 45 en 37. Dit komt ook omdat ze meer met autocars werken die ze zoveel mogelijk zien te vullen om de prijs te drukken. Veel groepsreizen worden gedaan in familieverband gedaan, terwijl Belgen meer met vrienden reizen.
25
Westtoer 2008.
26
De Britten doen gemiddeld vier WOI-sites per dag. Dat is er één meer dan de Belgen. Bij groepen en dan zeker bij schoolgroepen ligt dit cijfer volgens mij nog veel hoger dan bij hun Belgische tegenhangers. Het is in de sector algemeen geweten in de sector dat Britse toeristen meer begraafplaatsen aandoen en meestal minder tijd nemen per stop. Ze proberen het meeste uit hun reis te halen en moeten zich dus soms nogal haasten.
1.1.2
Hoeveel Britten worden er voor de herdenking ‘100 jaar Groote Oorlog’ verwacht?
Zoals hierboven al bleek, zijn herhaalbezoeken aan de Westhoek een veel voorkomend fenomeen. Dit zal niet anders zijn de komende jaren. En daarbij komt natuurlijk ook nog de extra stimulans die gecreëerd wordt rond de herdenking ‘100 jaar Groote Oorlog’. Op 4 augustus 2014 is het exact 100 jaar geleden dat Duitsland België binnenviel. Op 22 April 2015 zal het exact 100 jaar geleden zijn dat de Duitse gasflessen werden geopend. En op 31 juli 1917 zal het 100 jaar geleden zijn dat de slachtpartij bij Passendale begon. Aan symbolische verjaardagen zal er in de nabije toekomst zeker geen gebrek zijn. Algemeen wordt aangenomen dat er tussen 2014 en 2018 worden er 2 miljoen WO I-toeristen de streek zullen bezoeken. Dit cijfer komt van het kabinet van Minister Bourgois. Gemiddeld komt dit dus neer op 400 000 aankomsten per jaar. Dat is ongeveer 8.75% meer dan in 2009 en klinkt dus relatief realistisch26. Natuurlijk zullen er ‘topjaren’ zijn zoals 2017 (herdenking Derde Slag bij Ieper) en ‘mindere’ jaren zoals 2016 (herdenking aan de Somme). Als we dezelfde percentages van 2006 gebruiken, komen we tot de volgende vaststellingen:
Jaarlijks te verwachten aantal toeristen (per type) tijdens de periode 2014-2018 volgens Westtoer, gebaseerd op percentages uit 200627 Individuelen
Groepsbezoeken
Schoolbezoeken
Totaal
Belgen
87 000
34 000
65 000
186 000
Britten
45 000
44 000
72 000
161 000
Jaarlijks kunnen we 186 000 Belgen verwachten waarvan 142 000 dagtoeristen en 44 000 verblijfstoeristen. 87 000 van hen zullen individuele bezoekers zijn en 34 000 van hen zullen in groepsverband komen. Verder worden er ongeveer 65 000 schoolkinderen verwacht. Van Britse kant zullen we elk jaar ook 161 000 slagveldtoeristen mogen ontvangen. Onder hen zullen we ongeveer evenveel verblijfstoeristen als dagtoeristen tellen, zo’n 80 000. Het merendeel zal waarschijnlijk in groep komen (hetzij volwassenen, hetzij in schoolverband) aangezien touroperators ook sterk zullen
26
Blijkbaar heeft men in de 2 miljoen slechts een periode van 4 jaar gerekend (4 augustus 2014 – 11 november 2018) terwijl ik het hier op 5 jaar uitreken (1 januari 2014 – 31 december 2018). Toch is het beter van voorzichtig te blijven en te onderschatten in plaats van te overschatten. 27
Westtoer 2008.
27
inspelen op deze herdenkingen. Toch mag ook het individuele luik niet onderschat worden: velen zullen een persoonlijke ‘pelgrimstocht’ ondernemen in de voetsporen van hun voorouders. Natuurlijk zijn al deze verwachtingen, zoals eerder al vermeld, ook afhankelijk van het economisch klimaat. Maar zoals uit de titel van bovenstaande tabel blijkt, het zijn te verwachten cijfers. Met marktonderzoek uit 2006 is het heel moeilijk om verwachtingen uit te spreken voor acht jaar later. Trouwens de cijfers van het aantal toeristen dat we nu al dan niet mogen verwachten, spreken elkaar ook frequent tegen. Het is dus op z’n best een voorzichtige schatting.
Onderstaande tabel uit het Trendrapport IFFM 2012–2020 geeft de bezoekersverwachtingen van het IFFM weer voor de komende jaren: 2013
2015
2016
2017
2018
2019
2020
225 000
250 000
240 000
260 000
245 000
225 000
210 000
Deze cijfers liggen in dezelfde lijn als die van Westtoer bovenaan deze pagina. Zoals ik eerder aanhaalde, kunnen evenementen of projecten een Reason To Visit zijn. Zo koppelt Westtoer aan deze herdenking ook heel wat infrastructuurprojecten om de aantrekkelijkheid van de regio te promoten. Hieronder vindt u een lijst van de goedgekeurde vijf voornaamste projecten van het Impulsfonds WO I. 28
5 Strategische Projecten Stad Ieper
Nieuw IFFM + belforttoren
Gemeente Zonnebeke
Legacy of Passchendaele (uitbreiding MMP site)
Stad Poperinge / Talbot House
100 jaar Poperinge achter het front Talbot House: aanpassing en renovatie Dodencellen Interpretatiecentrum Lijssenthoek
Stad Nieuwpoort
Bezoekerscentrum de Ganzenpoort
VZW voor Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid
IJzertorensite en IJzertorenmuseum
Ook worden verschillende nieuwe toeristische routes uitgewerkt of verbeterd. Alle bestaande fietsroutes rond het thema WO I worden herwerkt. Ook de In Flanders Fields en IJzerfront autoroutes worden herwerkt omdat het huidige concept achterhaald is. Men zal vooral aandacht hebben voor een spreiding van de bezoekers omdat er een te grote druk is op bepaalde sites.
28
Vorming Toerisme Westhoek Westtoer 2011. Daarnaast zijn er nog heel wat andere kleinere projecten voorzien.
28
Aan deze centenary koppelt Westtoer, in samenwerking met lokale toeristische partners, een hele reeks evenementen. Zo zal bijvoorbeeld op 22 april 2015 met een grote ceremonie de eerste Duitse gasaanval worden herdacht. Deze zal naar alle waarschijnlijkheid gekoppeld worden aan een hele reeks evenementen. Voor dit alles zal dan weer een arrangement te verkrijgen zijn. En op al deze evenementen zal de streek heel wat hooggeplaatste gasten mogen verwelkomen. In het Verenigd Koninkrijk en de landen van het Gemenebest, waar herdenkingstoerisme nog heel sterk leeft, zal dit alles uitgebreide media-aandacht krijgen. Dit is een uitgelezen kans voor Vlaanderen om internationaal in beeld te komen en zo haar naambekendheid te versterken. Niet alleen het lokale toerisme maar ook de Vlaamse economie in het algemeen zal daar de vruchten van plukken. Natuurlijk kan niet elke verjaardag of elk evenement in beeld gebracht worden. Anders krijg je een te grote versnippering van de media-aandacht. Vandaar dat GoneWest deze evenementen tracht te groeperen in een concentratieperiode per herdenkingsjaar. Om het verwachte overaanbod aan evenementen wat te stroomlijnen en dus al te veel versnippering tegen te gaan, ontwikkelden de provincie West-Vlaanderen en Westtoer het cultuur-toeristisch programma GoneWest29. Erwin Mortier schreef hiervoor een visietekst, een Letter of Intent, die het project GoneWest definieert: “Met dit reglement wil de Provincie een belangrijke impuls geven aan de ontwikkeling van culturele projecten en evenementen die worden opgezet specifiek naar aanleiding van de honderdjarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog in de periode 2014-2018. Algemene doelstelling is om West-Vlaanderen op de nationale en internationale kaart te plaatsen op het gebied van de artistieke herdenking. De provincie wil het cultureel aanbod stroomlijnen, stimuleren en optimaliseren via een gerichte subsidiëring van imagoversterkende projecten en evenementen. Hiervoor wordt het tijdskader van de Gone West-cultuurprogrammatie gehanteerd.”.
29
GoneWest-brochure, 2010.
29
Er wordt dan ook gestreefd naar een evenwichtig en complementair aanbod in een concentratieperiode voor elk herdenkingsjaar. Deze periodes werden als volgt bepaald30:
18 oktober tot 24 december 2014 : Van Slag aan de IJzer tot Kerstbestand o IJzerslag o 1ste slag bij Ieper o Kerstbestanden
17 april tot 24 mei 2015: Dulce et decorum est pro patria mori o 2de slag bij Ieper o Gas + multiculturele oorlog
1 tot 30 september 2016: Im Westen nichts Neues o Het ‘stille’ jaar
31 juli tot 11 november 2017: Stop de waanzin! o (Mijnenslag) o 3de slag bij Ieper / Slag bij Passendale
1 juli tot 31 augustus 2018: De Zomer van ‘18 o Eindoffensief & Wapenstilstand o Een periode die specifiek zal focussen op reflectie, hoop, toekomst, jongeren en Europese integriteit
Omdat een aantal belangrijke gebeurtenissen door deze indeling uit de boot vallen, werden een drietal uitzonderingen toegestaan: de 30.000ste Last Post (juli 2015); de honderdste verjaardag van Talbot House (december 2015) en de Mijnenslag (juni 1917). Westtoer is dan ook bezig met het samenstellen van een gedetailleerde kalender, waarbij de puzzel van historische data en de praktische organisatie van evenementen samengelegd kan worden. Bovendien zijn ook heel wat partners bij die herdenkingen betrokken, zoals lokale overheden, vzw’s, en er is ook grensoverschrijdende samenwerking in het kader van Interreg IV. We kunnen dus concluderen dat de Vlaamse Gemeenschap en de Provincie WestVlaanderen/Westtoer met een aantal strategische projecten en met een goed uitgebalanceerd cultuurproject Gone West de grote stroom binnen- en buitenlandse bezoekers voor evenementen in goede banen wil leiden.
30
Meer informatie op de online kalender van Gone West.
(http://www.west-vlaanderen.be/NewsItems/bijlagen/0518-PC-Gone%20West-kalender-20110407.pdf)
30
1.1.3
Waarom komen de Britten massaal naar Ieperboog?
In dit onderdeel bespreek ik de belangrijkste beweegredenen voor een slagveldbezoek. Hierover zijn betrekkelijk weinig bronnen op basis van nationaliteit. Omdat het mijn uiteindelijke bedoeling is om te werken rond Britse schoolgroepen, spits ik me hieronder vooral toe op het Britse verhaal. De specifieke drijfveren voor de schoolgroepen worden in het volgende deelhoofdstuk (1.2) besproken. Onderstaande tabel geeft een mooi overzicht van de belangrijkste motivaties.
Beweegredenen voor een bezoek aan een WO I-site volgens type toerist, Westtoer (meerdere antwoorden mogelijk)31
Voor individuele bezoekers en volwassenengroepen steekt de specifieke interesse voor WO I er met kop en schouders bovenuit. We merken ook op dat veel individuelen en volwassenengroepen niet uitsluitend WO I-gerelateerde sites aandoen. Zo geeft 20 % van alle groepsleden en individuelen te kennen dat hun bezoek aan een dergelijke site kadert in een kennismaking met de toeristische diversiteit van de Westhoek. Alle ondervraagde bezoekerstypes geven ook aan dat het belangrijk is dat een site langs de vooraf geplande route ligt. Daarom vallen locaties zoals Koekelare of Poperinge wel eens uit de boot. Men hoopt met de opening van verschillende nieuwe sites in dergelijke gemeenten een betere spreiding van de toeristen te bekomen. Toch is het belangrijk op te merken dat deze motivatoren sterk kunnen verschillen van nationaliteit tot nationaliteit. Ook is er soms een relatie tussen de cijfers en de site waar de enquête afgenomen werd. Zo zal bij een bezoek aan het IFFM minder de familieband meespelen maar wel de algemene interesse. Bij een bezoek aan Tyne Cot kan dit net omgekeerd zijn. Zo zal de familieband wel hoger in
31
Westtoer 2008.
31
de motivatielijst staan bij Britse dan bij Belgische toeristen. Een algemene tendens volgens Westtoer is dat deze familieband met de jaren minder doorslaggevend geworden is als motivatie voor een slagveldbezoek. Jammer is dat de beweegredenen niet opgesplitst zijn volgens nationaliteit, want het is mijn overtuigen dat deze familieband nog steeds een doorslaggevende factor is voor veel bezoekers uit Gemenebestlanden. Zo zijn er de laatste tien jaar opmerkelijk meer Nederlanders die de streek komen bezoeken. Het is vanzelfsprekend dat er voor hen geen familieband is met de streek. Veel mensen die al decennialang actief zijn in de sector gaan in elk geval niet akkoord met de stelling dat de familieband met de jaren zou afzwakken. Ook het IFFM ziet dit anders want de nadruk wordt steeds meer gelegd op het toegankelijker maken van het documentatiecentrum waarbij onderzoek naar familieleden een prioriteit is. Daarbij speelt men trouwens in op een tendens die zich in het Verenigd Koninkrijk al veel langer doorzet. Het MMP bouwde er zelfs een heus project rond uit. Met de titel “Did you grandfather fight at Passchendaele?”, probeerden ze aan de hand van familiearchieven een gezicht te geven aan de duizenden graven op Tyne Cot.
Belangrijkheid van het thema WO I voor de toerist volgens type, Westtoer 200632
De tabel hierboven vertelt ons dat het thema WO I zelf een belangrijke reden kan zijn voor een bezoek aan de Westhoek. Voor 63,5% van de scholen is dit thema de enige reden waarom ze naar de Westhoek komen. Ook voor 41,4% van de individuele bezoekers is dit zo. Groepen scoren iets lager met 34,1%.
Hieronder ga ik wat dieper in op de vraag waarom Britten de Ieperboog bezoeken. Op bepaalde vlakken is Ieper niet veel veranderd sinds 1918. Zo kan je er nog steeds niet over de markt lopen zonder Engels te horen spreken. Joelende schoolkinderen zijn een gewoonte geworden, maar behalve hier en daar een enkeling hoor je weinig gemor. En de handelaars hoort men al helemaal niet klagen. In 2006 werden er al niet minder dan 132 000 Britse slagveldtoeristen in de Ieperboog geteld. Tegen 2017 zou dit getal moeten oplopen tot ongeveer 160 000. Slagveldtoerisme ligt trouwens al decennialang erg goed in de markt en heeft een trouw publiek. De Britten waren er overigens snel bij om de streek te bezoeken. Al in 1920 brachten de eerste ‘tour operators’ pelgrims naar de streek. Doordat de Gemenebestlanden besloten hadden hun doden niet te repatriëren, moesten de families wel de trip naar de Westhoek maken om het graf van hun geliefde te bezoeken. Vandaag de dag noemen we hen geen pelgrims meer maar toeristen.
32
Westtoer 2008.
32
Het Verenigd Koninkrijk is tot op vandaag betrokken in verschillende gewapende conflicten overal ter wereld. Dit draagt misschien bij tot de manier waarop Britten naar voorgaande conflicten kijken. Een bezoek aan de Westhoek is ook ingebed in een cultuur waarin vaderlandsliefde, het verdedigen van de nationale belangen en het leger hoog in aanzien staan. Veel Britten voelen zich dan ook nauw betrokken bij de militaire traditie, die ook deel uitmaakt van de Koninklijke Familie. Zowel Prins Harry als Prins William doen actief dienst in het leger. Verder maakt The Great War of De Groote Oorlog aan de overkant van het kanaal als ‘hot topic’ ook het voorwerp uit van populaire Britse komedies, zoals Blackadder, dat nog jaarlijks heruitgezonden wordt. Zo heeft elke boekenwinkel die zichzelf respecteert een afzonderlijke afdeling met boeken over WO I, waarin onze streek uiteraard uitgebreid aan bod komt. Ook de handel in authentieke oorlogssouvenirs bloeit. Zo wordt het ‘oud ijzer’ bij de landbouwers gretig opgekocht. Ook research in militaire archieven is voor veel Britten geen ongewone hobby. Een slagveldbezoek enkel omschrijven als ‘populair’ is allicht niet helemaal correct. Voor de Britten is het herdenkingsaspect of Remembrance van groot belang. Terwijl ik aan mijn bachelorproef begin te schrijven, zijn de poppies weer in het Ieperse straatbeeld verschenen. Net als de papavers rijzen elk jaar nog nieuwe monumenten voor de gesneuvelden uit de grond. Het voorbije jaar alleen al telde ik er drie in de Ieperboog. Alle bovenstaande aspecten komen samen onder de Ieperse Menenpoort. Je vindt er jonge cadetten die nog snel een bezoek brengen aan Ieper voor ze een maand later in Afghanistan aan hun tour of duty beginnen. Onder de Menenpoort is de plaats van WO I-veteranen inmiddels ingenomen door veteranen van W.O. II, van de Falkland- , Irak- en Afghanistanoorlogen. Maar herdenken werkt ook inspirerend. Zo ken ik verschillende voorbeelden van tieners die in het leger gingen na het zien van de vele monumenten in de Ieperboog. Nieuwe soldaten rekruteren zonder de vorige generaties te eren is nu eenmaal niet mogelijk. Zoals het treffend verwoord werd op het herdenkingsconcert in de Ieperse kathedraal op 11 november laatstleden: “Deze helden gaven hun leven voor onze vrede.”. Natuurlijk valt er te debatteren over de interpretatie van deze woorden. Bij veel Britten leeft ook nog steeds de idee van een ‘rechtvaardige oorlog’. Vandaar dat men dus ook wat voorzichtig moet zijn hoe men een vredesboodschap koppelt aan een slagveldbezoek. Denk maar aan de rel die veroorzaakt werd toen Vredesstad Ieper witte vlaggen liet ophangen bij het uitbreken van de Tweede Golfoorlog. Heel wat Britse slagveldgidsen en toeristen zijn dit nog steeds niet vergeten. De vele blogs op internetfora zijn daar getuige van33. Toch moeten we ons in de Westhoek daar niet helemaal gaan naar aanpassen. Ook wij hebben recht op een eigen mening en visie. De Ieperboog is ook de laatste rustplaats van niet minder dan 200 000 gesneuvelden uit de Commonwealth. Een kwart van hen heeft nog steeds geen gekend graf en nog een kwart heeft zelfs helemaal geen graf. Sommige landen zoals Canada of Nieuw-Zeeland stuurden niet minder dan 10% van hun landgenoten de oorlog in.34 We kunnen gerust stellen dat zo goed als elke familie in het Verenigd Koninkrijk een dierbare verloor in 1914-18. Deze familieconnectie is en blijft dan ook een belangrijke motivator voor een frontbezoek. Een snelle rekensom leert ons dat de huidige generatie toeristen ofwel kleinkinderen of achterkleinkinderen van de soldaten zijn. Velen van hen vertellen
33
Bijvoorbeeld: http://1914-1918.invisionzone.com/forums/index.php?showtopic=1699 .
34
Bron: www.wo1.be onderdeel geschiedenis.
33
met grote trots de verhalen van hun grootvader of overgrootvader, maar nog een veel groter aantal kan enkel met enige spijt melden dat hun voorouders met geen woord over de gruwel repten.
1.1.4
Conclusie: waarom werken met de Britse markt?
Uit bovenstaande cijfers blijkt dat de Britse markt de belangrijkste buitenlandse markt is. Vier op tien bezoekers naar de streek komen uit het Verenigd Koninkrijk. Bij de verblijfstoeristen ligt dat aantal nog hoger. Op het vlak van groepstoerisme scoren ze ook beter dan de Belgen. En met de herdenkingen binnen enkele jaren, zal hun aantal zeker nog toenemen. Waarom verkiezen we niet te werken rond de Belgische, Duitse, Australische, Canadese, Franse, ... markt? Voor de Belgische markt bestaan er al heel wat producten. Ook de vraag van Belgische bezoekers naar educatieve producten is groter35. Britten maken minder gebruik van de fietsnetwerken of interactieve gidsbeurten. De andere markten zijn eerder beperkt, zeker voor schoolgroepen. De Fransen focussen zich bovendien meer op Verdun en de Somme. Bij Franse groepen heb je natuurlijk op de eerste plaats het taalprobleem. Een Engelstalig product is niet geschikt voor een Franstalige school. Exacte cijfers voor de beweegredenen van de Britten bij een slagveldbezoek aan de Westhoek zijn er niet maar toch kunnen we enkele duidelijke conclusies trekken. Voor de Britten blijven familiebanden vooral belangrijk, vooral bij de individuele bezoeker. Maar ook bij bezoeken in groep wordt vaak gefocust op de (familie)band die één of meer meereizende individuen hebben met een gesneuvelde hebben. Verder is er bij de Britten een grote algemene interesse voor het verleden en voor WO I in het bijzonder, ook via het onderwijs. De oorlog luidde ook het einde van het Britse Rijk in. Nu er geen levende getuigen meer zijn, vind ik het zeer belangrijk dat men in de toekomst de jeugd meer probeert te betrekken in het hele herdenkingsverhaal. Daarom moet hun interesse ook aangewakkerd worden en niet alleen met feiten en cijfers, maar ook met persoonlijke verhalen. In het volgende stuk concentreer ik mij op de Britse schoolgroepen die de streek aandoen.
35
Hier ga ik dieper op in bij Hoofdstuk 3
34
1.2
Waarom werken rond Britse schoolgroepen?
1.2.1
Hoeveel Britse schoolgroepen brengen een slagveldbezoek aan de Westhoek?
Ongeveer de helft (48.8%) van alle schoolgroepen in de Westhoek komt uit het Verenigd Koninkrijk. België staat natuurlijk op de 2de plaats met 43.1%. Deze cijfers worden bevestigd door het IFFM en Talbot House. De overige scholen komen vooral uit de andere buurlanden. Schoolgroepen uit andere continenten zijn zeldzaam wegens de kostprijs. Leuk om weten is dat de EU in samenwerking met bijvoorbeeld Australië en Nieuw-Zeeland projecten plant om leerlingen naar hier te laten komen. Canada pakt het dan weer anders aan door studiebeurzen aan te bieden aan studenten geschiedenis die hier een half jaar willen komen gidsen. Uit cijfers van Westtoer blijkt dat er in 2006 ongeveer 60 000 Britse schoolkinderen een bezoek brachten aan de Westhoek. Voor de Belgen gaat het om ongeveer 53 000 schoolkinderen. De overige 10 000 leerlingen komen voornamelijk uit Nederland, Frankrijk en Duitsland. Wel moeten we er rekening mee houden dat in deze cijfers ook een percentage leerkrachten wordt meegeteld. Een gemiddelde groep heeft altijd vier tot zes leerkrachten of begeleiders mee. Als we beroep doen op de procentuele verdeling van de toeristen naar nationaliteit en type toerist uit de studie van Westtoer van 2006 in rekening nemen, dan kunnen we afleiden dat er tussen 2014 en 2018 jaarlijks ongeveer 1 600 Britse scholen verwacht worden of bijna 72 000 leerlingen. Dat is ruwweg een stijging met 21% ten opzichte van het basisjaar 2006. Met precies hoeveel procent het aantal scholen zal toenemen, weten we nog niet exact maar dat er meer zullen komen, daarover is er wel een consensus. Een andere verklaring daarvoor vind ik in het aantal herhaalbezoeken van schoolbegeleiders. Voor de meeste scholen is het minstens het 6de bezoek aan de streek. Slechts 12.4% van de begeleiders was voor het eerst op deze WO I-site. Ook het IFFM helpt ons met wat cijfers. Zo kwam tijdens het laatste decennium niet minder dan 85% van de Britse scholen op herhaalbezoek in het IFFM. Dit bewijst ook dat scholen zeer gehecht zijn aan hun programma. Vele groepen doen jaren na elkaar hetzelfde programma, alle inspanningen van Westtoer om meer spreiding en variatie aan te brengen ten spijt. Vooral Britse scholen zijn hier heel vasthoudend in hoewel er bij de jongere generatie leerkrachten beterschap valt te merken. Deze herhaalbezoeken vinden meestal jaarlijks plaats (84.5%), de andere scholen komen om de twee jaar.
35
Herhaalbezoeken van schoolbegeleiders bij een WO I sites, Westtoer 200636
Opvallend is ook dat meer dan drie op vier Britse scholen (76.7%) een reis boekt via een touroperator of reisbureau. Vandaar ook mijn keuze om een product te maken dat touroperators kan aanspreken. Enkele van de voornaamste touroperators voor schoolgroepen in de Ieperboog zijn NST, Anglia Battlefield Tours en Galloway. Slechts 23% van de Britse scholen organiseert zelf hun excursie. Meestal gaat het in dit geval om de meer ervaren leerkrachten. In vergelijking met België, waar bijna alle scholen de reis zelf organiseren, is dit een heel andere aanpak. De redenen waarom Britse scholen de opdracht liever uitbesteden, zijn niet altijd even duidelijk. Veel leerkrachten vertrouwden mij wel toe dat dit naar verzekeringen toe veel eenvoudiger is. Health & Safety zijn een ware hel voor leerkrachten in het Verenigd Koninkrijk. De touroperator zorgt eventueel ook voor een gids of reisleider, wat het werk voor de leerkrachten natuurlijk ook aanzienlijk lichter maakt. Bovendien zorgen veel touroperators voor rijk geïllustreerde werkboekjes of werkbladen die samengesteld zijn in functie van de leerplandoelstellingen voor het vak geschiedenis. Zoals te verwachten valt, komt het grootste deel van de scholen uit het zuiden van het Verenigd Koninkrijk. Norfolk staat op de 2de plaats en Londen op de 3de. De afstand, reistijd en transportkosten spelen dus zeker ook een rol. Zo komt slechts 8% uit Wales of Schotland. Het aantal verblijfstoeristen bij Britse schoolgroepen ligt heel wat lager dan bij de individuele bezoekers. Als we het over de overnachtingen van Britse scholen hebben, spreken de cijfers van Westtoer elkaar tegen. Terwijl de ene bron zegt dat de meeste scholen in het Brugse of in Noord-Frankrijk overnachten, heeft de andere bron het over 80% in de Westhoek waarvan 44% in Ieper zelf. Ik denk dat de waarheid ergens in het midden ligt. Het kan niet dat bijvoorbeeld 73% van de Britse scholen dagtoeristen zijn tenzij ze buiten de Westhoek overnachten. Wat wel vast staat is dat de meeste Britse scholen ofwel kiezen voor een hotel (!) of een jeugdherberg. De gemiddelde Britse school verblijft 2.7 nachten in de Westhoek. Dit komt overeen met 4 dagen waarvan er nog eens twee halve dagen opgaan aan de reis. Voornamelijk bestaan deze groepen uit leerlingen tussen 12 en de 17 jaar (93,3%). Scholen waarvan de jongste leerling jonger is dan 12 jaar of ouder dan 20 jaar komen veel minder op bezoek (respectievelijk 1,7% en 0,8%). Dit is een opvallend verschil met het Belgische lager onderwijs dat wel soms slagveldbezoeken organiseert. Volgens het IFFM zijn de 15 en 16-jarigen de belangrijkste leeftijdscategorie met een markaandeel van 60%. De Britse leerlingen komen voornamelijk uit het
36
Westtoer 2008
36
algemeen onderwijs (65%). Het technisch en beroepsonderwijs zijn minder sterk vertegenwoordigd. Het is dus ook belangrijk dat mijn product aangepast is aan het onderwijsniveau en de leeftijdscategorie van 14 tot 16-jarigen. Een gemiddelde Britse schoolgroep bestaat uit 46 personen. Typisch voor de Britse scholen is ook dat ze heel wat leerkrachten meebrengen. Gemiddeld zijn dat er een vijftal. Ideaal dus om in kleine groepjes met telkens één begeleidende leerkracht te werken. Westtoer maakt verder ook een onderscheid tussen herdenkingstoerisme en vredestoerisme. Bij het eerste ligt de nadruk vooral op de Eerste Wereldoorlog en het verloop ervan. Ook de gevolgen voor alle betrokken partijen, tot vandaag de dag, worden aangekaart. In het tweede geval ligt de nadruk meer op het maatschappelijke. Verder kijkt men ook op welke manier actief aan vrede kan gewerkt worden. Naar mijn aanvoelen kiezen de meeste Britse scholen voor het herdenkingstoerisme met weinig links naar het thema vrede. In beide gevallen is het belangrijk dat de lessen in de klas als basis dienen voor een slagveldbezoek. Niets gaat boven eigen ervaring opdoen tijdens een schoolreis. Heel wat musea en lokale toeristische overheden helpen de leerkracht ook bij de voorbereiding van hun bezoek. Alle grote spelers (met uitzondering van Hill 62) bieden educatieve pakketten aan. Hier is er echter nog werk aan de winkel. Vanuit mijn eigen ervaring durf ik immers wel zeggen dat niet alle permanente tentoonstellingen de leerlingen evenveel kunnen boeien. Wat het vredestoerisme betreft zijn er ook plannen om het Messines Peace Village verder uit te bouwen met meer workshops en activiteiten. Voorlopig is het afwachten of dit een succes wordt. TIjdens de herdenkingsjaren 2014-2018 mogen we volgens Westtoer jaarlijks ongeveer 72 000 Britse leerlingen verwachten. In 2017 zal dit normaal het hoogste aantal zijn met de herdenking van de Slag bij Passendale. Dit komt ongeveer overeen met 16 000 schoolgroepen. Het wordt een hele uitdaging om die grote instroom kwalitatief op te vangen. Gelukkig zijn heel wat musea aan het uitbreiden zodat deze grotere groep toeristen toch nog op een kwaliteitsvolle manier van hun bezoek zal kunnen genieten.
1.2.2
Waarom komen Britse scholen massaal naar de Westhoek?
Hoewel ik in het vorige hoofdstuk al aanhaalde waarom Britten in het algemeen naar de Westhoek komen, wil ik hier kort nog even dieper ingaan op de motivatie voor Britse scholen in het bijzonder. Onderstaande tabel geeft een overzicht van welke beweegredenen nu belangrijk zijn voor scholen. Afzonderlijke cijfers voor de Britse scholen zijn er evenwel niet.
37
Beweegredenen voor een bezoek aan een WO I site volgens type toerist, Westtoer (meerdere antwoorden mogelijk) 37 Top 8 beweegredenen voor een schoolbezoek (in%) Kaderde binnen georganiseerde uitstap gericht op WO I
72.6
Uit specifieke interesse voor WO I
38.2
Kaderde binnen georganiseerde uitstap deels gericht op WO I
22.8
Vlotte bereikbaarheid en parkeermogelijkheid voor autocar
17.4
Beschikbaarheid educatief pakket op deze site
8.7
Andere reden
7.9
Bezoek als onderdeel van de toeristische diversiteit van de Westhoek
4.1
Familieband met oorlogsverleden van de Westhoek
2.1
Gemiddeld aantal beweegredenen
1.7
Voor schoolgroepen is de kadering van de uitstap binnen het leerplan nog steeds een belangrijke drijfveer. Dit kunnen we afleiden uit het feit dat 72.6% van de scholen hun bezoek kaderen binnen een georganiseerde uitstap gericht op WO I. Verder combineren verschillende scholen het thema WO I met een ander thema: 22,8 % van hen ziet als beweegreden voor een bezoek een kadering binnen een uitstap die slechts deels gericht is op WO I. Zo gebeurt het dikwijls dat vakken zoals literatuur of aardrijkskunde (bv. kust) gecombineerd worden met geschiedenis. Opmerkelijk is dat het voor scholen belangrijk is dat er een educatief pakket beschikbaar is, terwijl ik in hoofdstuk drie tot de vaststelling kom dat Britse scholen heel weinig gebruik wensen te maken van bestaande educatieve programma’s. Ik denk dat dit cijfer dus vooral van toepassing is op Vlaamse scholen.
37
Westtoer 2008.
38
Onderstaande tabel geeft nogmaals het belang van het oorlogsthema weer.
Belangrijkheid van het thema WO I voor de toerist volgens type, Westtoer 200638 Belangrijkheid van thema WO I voor scholen (in%) Het was de enige reden
63.5
Zeer belangrijk
19.7
Belangrijk
14.3
Niet echt belangrijk Totaal
2.5 100.0
Hieruit blijkt dat het thema WO I voor schoolgroepen zeker en vast kan beschouwd worden als een reason to visit. Met 63.5% steken de schoolgroepen die het als enige reden opgeven, ver uit boven de individuele bezoekers (41.4%) en de andere groepen (34.1%) die duidelijk meer de voorkeur geven aan een mix van verschillende elementen. In de jaren 1980 werd tijdens de ambtsperiode van premier Margaret Thatcher de Eerste Wereldoorlog een verplicht thema in het Engelse39 schoolcurriculum. Hieraan koppelde men ook een aanbeveling voor een slagveldbezoek. Op die manier hoopte men bij te dragen tot het bewustzijn van het glorieuze verleden van de grootmacht van weleer. Recent was er wat commotie omdat enkele onderdelen in het Engelse (maar niet in het Welshe, Noord-Ierse of Schotse!) leerplan aangepast werden. Volgens enkele Britse geschiedenisleerkrachten zijn de aanpassingen aan het Britse curriculum echter miniem. Het komt erop neer dat er geen afzonderlijk GCSE-onderwerp rond de Eerste Wereldoorlog meer bestaat. Wel kan het nog uitgewerkt worden onder het thema oorlogsvoering, met andere woorden What’s in a name. Ik heb dit ook gecontroleerd bij de examencommissie Edexcel40. Aan de verschillende A levels rond The Great War zou niet gesleuteld zijn. Ik peilde bij verschillende reisleiders en museummedewerkers naar de mogelijke impact die deze wijziging kan hebben voor het aantal bezoekende scholen. Eén enkele chauffeur concludeerde daargelaten, concludeerde iedereen dat dit zeker vóór 2018 maar weinig invloed zal hebben. Tot mijn verbazing waren de meeste educatieve medewerkers in de streek zelfs niet op de hoogte van deze wijziging. Trouwens het is nog zeer vroeg om hier een stelling rond in te nemen aangezien de wijzing pas dit schooljaar in voege trad.
38
Westtoer 2008.
39
De deelstaten (Wales, Noord-Ierland, Schotland en Engeland hebben een afzonderlijk onderwijsnet en leerplan. 40
Edexcel, 2010.
39
1.2.3
Conclusie
De cijfers spreken voor zich. Tijdens de grote herdenkingen mogen we jaarlijks 72 000 Britse leerlingen verwachten. Ze vormen de grootste doelgroep op het vlak van schoolgroepen. Maar de voornaamste reden waarom ik wil werken rond Britse scholen in de Ieperboog en niet zozeer rond hun Belgische tegenhangers, is omdat deze laatsten al in grote mate een beroep doen op bestaande workshops of educatieve pakketten. Daarbij komt ook dat veel Belgische scholen zelf een origineel verhaal uitwerken.41 Het spreekt vanzelf dat mijn Engelstalig educatief pakket ook bruikbaar zal zijn voor andere Engelstalige scholen uit bijvoorbeeld Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten van Amerika, Zuid-Afrika of de Caraïben. Toch vormen deze doelgroepen geen prioriteit omdat het aandeel van schoolgroepen uit deze landen eerder beperkt is. Samen stellen ze nog geen 2% voor van het totale bezoekersaantal in de Ieperboog. Ik betwijfel trouwens of een Franssprekend publiek geïnteresseerd is een ‘Brits’ product en een ‘Brits’ verhaal. Met een eventuele vertaling is het ook bruikbaar voor Waalse of Franse leerlingen.
41
Voor meer informatie en cijfermateriaal hieromtrent, verwijs ik graag naar Hoofdstuk 3: Overzicht van het bestaande aanbod voor Britse schoolgroepen in de Ieperboog.
40
1.3
Waarom werken rond Britse schoolgroepen in de Ieperboog?
Als we het hebben over de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek kan je ruwweg spreken van twee regio’s. Enerzijds hebben we de Ieperboog, vnl. de Britse sector, en anderzijds de regio Diksmuide, vnl. de Belgische sector. Aangezien ik wil werken rond Britse schoolgroepen, is de keuze voor de Ieperboog nogal evident. Toch wil ik dit eerst staven met wat cijfers. Hieronder enkele bezoekerscijfers van de meest bezochte erfgoedsites van de Groote Oorlog in de Ieperboog en de regio Diksmuide. Er zijn enkel cijfers te verkrijgen van de sites die het grootste aantal toeristen trekken. Voor de regio Diksmuide is het lijstje dus eerder beperkt.
Begraafplaatsen (cijfers 2010 door Westtoer)42 Ieperboog
Regio Diksmuide
Tyne Cot MC
302 082
Duitse begraafplaats Langemark
132 539
Lijssenthoek MC
Duitse begraafplaats Vladslo
44 438
31 941
Toeristische attracties (cijfers 2010 door Westtoer)43 Ieperboog
Regio Diksmuide
MMP
58 221
IJzertoren en museum
73 498
IFFM
198 540
Dodengang
68 432
Sanctuary Wood Museum *
92 500
Käthe Kollwitz Toren*
1 758
* cijfers voor 2006 die ingeschat werden door Westtoer
De conclusie is dat de Ieperboog meer bezoekers trekt dan de regio Diksmuide. Dit blijkt ook uit cijfers van de toeristische autoroutes in de laatste tabel. De IJzerfrontroute heeft slechts een marktaandeel van 6.7% terwijl de In Flanders Fields Autoroute een marktaandeel van 22.9% heeft. Specifieke cijfers rond nationaliteiten heb ik niet kunnen vinden, maar ik ben er zeker van dat de Britten zich vooral richten op de streek rond Ieper. Het Britse verhaal is immer hoofdzakelijk te vinden in de Ieperboog of Ypres Salient, afgezien van enkele kleinere en tijdelijke sectoren. De Britse sector strekte zich voornamelijk uit tussen Steenstrate en Ploegsteert. Het Belgische front aan de IJzer interesseert hen over het algemeen iets minder. Er is ook geen familieconnectie met die streek. Hoeveel oorlogssites bezoekt de gemiddelde toerist nu in de Westhoek? Natuurlijk zijn er zeer gedreven toeristen die er een punt van maken over de jaren heen zo veel mogelijk begraafplaatsen
42
Westtoer 2010.
43
Ibidem.
41
aan te doen, maar de gemiddelde toerist houdt het beperkter. Onderstaande tabellen geven een ruimer overzicht van de meest bezochte WO I-sites in de Westhoek. Ongeveer de helft van de activiteiten van de WO I-toerist bestaat uit bezoeken aan onderstaande attractiepunten. Voor Belgen komt dit neer op drie en bij de Britten op vier bezoeken per dag. Ook verschillen de bezoekerstypes per locatie. Zo hebben loopgravensites (Dodengang & Bayernwald) meer succes bij schoolgroepen terwijl het Talbot House en de IJzertoren meer individuele bezoekers trekken. De eerste tabel omvat voornamelijk betalende sites (uitgezonderd het Tyne Cot Cemetery) terwijl de sites in de tweede tabel overwegend gratis te bezichtigen zijn (uitgezonderd het Sanctuary Wood Museum).
Aantal bezoeken aan WO I-bezoekersattracties, Westtoer 2006 (ingeschatte cijfers)44
44
Westtoer 2008.
42
Aantal bezoeken aan WO I-sites, Westtoer 2006 (ingeschatte cijfers)45
Zoals te verwachten, zijn de absolute toppers in de streek vooral de begraafplaatsen Tyne Cot Cemetery in Passendale en het Deutscher Soldatenfriedhof in Langemark. Ten tweede zijn er de musea IFFM en MMP. Ten slotte zijn er sites zoals de Menenpoort, Essex Farm, Bayernwald en het Sanctuary Wood Museum. De meeste van deze locaties vinden we terug in de planning van bijna elke toerist.
45
Westtoer 2008.
43
1.4
Conclusie
Wat is het gemiddelde profiel van een slagveldbezoek aan de Ieperboog door een Britse school?
De standaardgroep Wie?
ASO-school uit Zuid-Engeland
Hoe lang?
Vier dagen (waarvan twee halve opgaan aan de heen- en terugreis naar het Verenigd Koninkrijk)
Waar overnachten?
3 nachten in een jeugdhotel in Ieper
Hoeveel pax?
41 leerlingen van 15 jaar en 5 leerkrachten/begeleiders
Hoeveel sites?
Vier per dag (maar persoonlijk denk ik dat het er meer zijn)
Welke sites staan zeker op Tyne Cot, Langemark, IFFM of MMP, Bayernwald of Sanctuary het programma? Wood Museum, Essex Farm en Menenpoort Combinatie?
Brugge of Noord-Frankrijk
Reisorganisatie?
Via touroperator (NST, Galloway, Anglia Battlefield Tours,..)
Ondertussen weten we al dat er jaarlijks ongeveer 132 000 Britten de streek bezoeken. Tussen 20142018 verwachten we er jaarlijks ongeveer 161 000. Ongeveer 45% daarvan zijn schoolgroepen. 18% van de bezoekers aan de Ieperboog is dus een Britse leerling. Daarbij komt nog dat Britten meer bednights voor hun rekening nemen dan de andere nationaliteiten. Het belang van deze doelgroep is dus overduidelijk. De motivatie voor dit frontbezoek verschilt naargelang van het type toerist. Individuele Britse toeristen komen nog massaal naar de streek omwille van de familiebanden. Ook de algemene interesse voor thema is groot. Verder spreken de combinatiemogelijkheden met bijvoorbeeld Brugge of Rijsel hen aan. Bij de schoolgroepen kadert een bezoek voornamelijk, maar niet uitsluitend, in de lessen geschiedenis. De Britse eindtermen raden een frontbezoek niet langer met zoveel woorden aan, maar de interesse van schoolgroepen zal volgens de algemene verwachting niet afnemen vóór het einde de honderdste verjaardag van WO I in 2018.
44
De Britse markt is een vreemde markt. Veel mensen in de sector ergeren zich soms aan het feit dat de Britten moeilijk te beïnvloeden zijn. Zo zijn er musea die heel wat investeren in educatief materiaal, goedkope tarieven aanbieden en veel promotie voeren, en niettemin weinig invloed hiervan zien in hun bezoekerscijfers wat de Britse markt betreft. Voor de 1 EUR-deals, kwamen de Britse scholieren ook al massaal naar het IFFM. Andere musea doen zo goed als geen investeringen en bieden ook geen extra producten aan. Hun toegangsprijzen stijgen jaarlijks en toch blijven de Britten in even grote getale voor hen kiezen. En ten slotte gaf ik ook een antwoord op de vraag waarom mijn educatief product zal focussen op de Ieperboog. De naam Wipers neemt in het collectieve geheugen van de Britten een vooraanstaande plaats in. Ieper was het hart van de Britse sector in Flanders Fields. Met de regio Diksmuide hebben de Britten minder affectie.
45
2. Hoofdstuk 2: Trends bij educatief toerisme Het begrip educatief toerisme omvat eigenlijk twee afzonderlijke componenten met elk hun eigen doelstellingen en trends. Zo is het hoofddoel van educatie het onderwijzen van mensen terwijl het hoofddoel van toerisme mensen laten reizen is. Het gevolg van toerisme is ook commercieel terwijl dat bij educatie minder meespeelt. Hoewel…met educatief toerisme valt een mooie boterham te verdienen. Zoals in onderstaand schema wordt weergegeven, omvat educatief toerisme veel meer dan enkel schoolreizen. Ook een kunstreis voor gepensioneerden in Umbrië krijgt de stempel educatief toerisme mee, net als een daguitstap voor Erasmus-studenten naar onze Vlaamse kunststeden.
External influences on educational tourism1
Educatief toerisme wordt altijd een beetje stiefmoederlijk behandeld. Voor sommige bestemmingen zijn schoolgroepen dan ook geen belangrijke doelgroep. Het tegendeel is waar voor de Ieperboog. De economische slagkracht van deze doelgroep valt niet te onderschatten. Het grote verschil met algemeen jongerentoerisme ligt hem in het doel van de reis. Het gaat erom of het eerste doel van de reis al dan niet educatief is.
1
http://www.insights.org.uk/articleitem.aspx?title=Educational%20Tourism:%20Understanding%20the%20Con cept,%20Recognising%20the%20Value
46
Typisch voor jongeren vandaag is dat ze mondiger zijn, zich snel aanpassen aan nieuwe technologieën en zelf ook trendsetters zijn. Ze zijn een wel zeer veeleisende markt. Jongerentrends hebben natuurlijk ook invloed op educatieve trends in toerisme. Om steeds mee te blijven met de laatste nieuwe trends in het onderwijslandschap, bouwen heel wat DMO’s en lokale toeristische diensten zelf een educatieve dienst uit.
2.1
Overzicht van trends bij educatief toerisme
Hier volgt een overzicht van de belangrijkste en meest voorkomende trends bij educatief toerisme. Ik koos ervoor om wat meer toelichting te geven bij de trends die enigszins toepasbaar zijn op een slagveldbezoek aan de Ieperboog.
2.1.1
Co-creatie
De toekomst ligt in samenwerken. Zo kunnen scholen mee input geven aan bepaalde producten. Zo is een reflectiemoment pas echt geslaagd als de leerlingen zelf een inbreng doen. Bestaande voorbeelden zijn onder meer de Namenlijst waarin het IFFM en de provincie West-Vlaanderen samenwerken met jongeren om meer dan 600 000 namen van gesneuvelden in België samen te brengen.
2.1.2
Technologie: ICT en multimedia
Software Ik spits me hier vooral toe op sociale media en applicaties omdat deze het best integreerbaar zijn in een toeristisch product.
Sociale Media Ondertussen kennen we allemaal wel Facebook, Twitter, Linkedin, enz. Ook toeristische diensten en musea beginnen langzamerhand deze nieuwe tools op te pikken. Via deze platformen kunnen gebruikers indirect reclame maken voor de toeristische bezienswaardigheid die ze bezochten. Zo is Talbot House van plan om een Friendship’s Corner op te richten op Facebook, zeg maar een soort online gastenboek. Ook de toerist zelf heeft er voordeel bij. Zo kan hij prijzen winnen, informatie verzamelen en updates krijgen. Een ander voorbeeld is de QR-code, zeg maar de nieuwe barcode. Door deze code in te scannen met een smartphone, krijgt de gebruiker toegang tot extra informatie. Deze informatie kan zeer ruim gezien worden. Zo gaat men binnenkort dergelijke codes aanbrengen in Talbot House waardoor de bezoeker zelf kan 47
kiezen welke films, muziek, teksten, enz. hij wil zien, horen of lezen, en welke niet. Het is zowat de moderne versie van de audioguide. Ook de Commonwealth War Graves Commission bracht al QRcodes aan op enkele van haar begraafplaatsen. Momenteel loopt een experiment op Brandhoek New Military Cemetery (Vlamertinge), waar Noel Chavasse, de hoogst gedecoreerde Britse militair uit WO I begraven ligt. Ten slotte wil ik nog kort Foursquare aanhalen. Dit is een sociale netwerksite waarop je de gebruiker de locatie waar hij zich bevindt kan doorgeven. Op die manier kan hij punten verdienen en zijn vrienden op de hoogte houden van zijn activiteiten. Met andere woorden, dit is gratis reclame voor de toeristische site in kwestie.
Applicaties en hun toepassingen Applicaties zijn toepassingen die als doel hebben een functie uit te voeren voor de gebruiker van het toestel. Ook voor toeristen kunnen die handig zijn. Enkele voorbeelden:
Geocaching: de gebruikers krijgen gps-coördinaten opgegeven die ze in hun drager moeten intypen. Zo begeleidt de drager hen naar een bepaalde locatie aan de hand van een digitaal kompas. Dit is een applicatie die dikwijls gebruikt wordt bij zoektochten. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het Nationaal Park Hoge Kempen in Limburg. Opmerkelijk is dat het Agentschap voor Natuur en Bos zelf vragende partij is voor dit product2. Zij zijn namelijk ook op zoek naar moderne manieren om jongeren kennis te laten maken met de natuur;
citygames: de basis is een typisch (misdaad)verhaal waarbij men op zoek moet naar iets of iemand in de stad. Het extraatje bestaat uit een applicatie met gps-functie die je allerlei opdrachten laat uitvoeren en je ook naar je doel loodst. Het concept is deels gelijklopend met geocaching maar met dat verschil dat het hier om een stedelijke omgeving gaat. Een voorbeeld is La Mosca, een Waals bedrijf dat over de hele wereld citygames aanbiedt;
verhalenfluisteraar: een derde gelijkaardige applicatie op basis van een gps-functie. Het concept is vrij eenvoudig. De gebruiker dient naar de door de gps aangegeven locatie te wandelen of te fietsen. Eenmaal aangekomen, begint er automatisch een verhaal te spelen. Het enige nadeel bij dit systeem is volgens mij dat er niet steeds rekening gehouden wordt met de toegankelijkheid. Als door werkzaamheden, modder, wateroverlast, enz. de locatie niet te bereiken is, dan kan de bezoeker het geluids- of filmfragment niet openen. Een prachtig voorbeeld hiervan is het Culloden Battlefield Centre in Schotland (Inverness)3. Ik zie hier zeker de mogelijkheid om een dergelijk systeem toe te passen op sites zoals Hill 60 of Bayernwald. Zo zouden (panorama)foto’s, kaarten, filmpjes, enz. getoond kunnen worden.
2
Meer info op: http://www.natuurenbos.be/nlBE/Natuurbeleid/Toegankelijkheid/Organisatie_activiteit/Geocaching.aspx#Zuid-Limburg 3
http://www.nts.org.uk/culloden/
48
4
Toepassingen in de Ieperboog Op vandaag zijn er in de Westhoek weinig musea en sites die gebruik maken van al deze technologie. Toerisme Ieper toont wel interesse en ook het IFFM is van plan om vanuit haar infopunten in het Zwaanhof, Hooge Crater en Palingbeek toeristen de kans te geven om met een tablet luchtfoto’s en loopgravenkaarten op te roepen5. Ook Talbot House ziet er een grote toekomst in. Het zijn vooral lokale gidsenbedrijfjes en Toerisme Westhoek die het pad effenden. Zo gebruikt Flanders Battlefield Tours al enkele jaren een gps- applicatie van Linesman om de tracés van loopgraven te vinden. Ook bestaat er de app Flanders War Memorials6 die de gebruiker informatie verschaft over tal van oorlogbezienswaardigheden in de Ieperboog. Beide voorbeelden zijn privé-initiatieven. Binnenkort komt er ook een applicatie voor een bezoek aan Lijssenthoek Cemetery dat kadert in een Interreg project waar ook Toerisme Westhoek indirect aan meewerkt.
Hardware Enkele voorbeelden van mogelijke dragers van voornoemde software zijn:
De tablet: een computer die in de hand gebruikt kan worden, zeg maar een kleine en lichte versie van een laptop; de smartphone: de opvolger van de gsm met computertoepassingen en internettoegang; de luisterpaal: een paal of stand waarbij de toerist informatie kan beluisteren over een bepaald onderwerp. Dit product staat evenwel sterk onder druk door de opkomst van smartphones. Met het inscannen van een QR-code kan je eenvoudig dezelfde informatie verkrijgen op een veel goedkopere manier. Luisterpalen zijn ook zeer defectgevoelig. In de Westhoek vind je ze onder meer in de gemeente Langemark-Poelkapelle.
4
Bronnen foto’s: Simon Louagie, 2011
5
Bron : Piet Chielens
6
http://itunes.apple.com/be/app/flanders-war-memorials/id463235382?mt=8
49
2.1.3
Zintuiglijk
Volgens Douglas Murray McGregor7, een Amerikaanse psycholoog, zijn mensen van nature lui. Lezen van eindeloze panelen of werkblaadjes is dus niet meteen een ideale manier om leerlingen te boeien. Als je hen al zittend laat kijken naar een filmfragment, zullen ze zich wellicht meer open stellen voor de inhoud en dus ook meer onthouden. Het is dus belangrijk om zo veel mogelijk zintuigen aan te spreken. Zo kan je in het MMP zelfs de geur van Yperiet of chloorgas opsnuiven of een geweer aanraken. Met hun nieuwe 3D-zaal met maquette spelen ze nog meer in op het visuele. Deze aanpak vinden we ook deels terug in het 1302 museum te Kortrijk waar je replica’s van wapens en uitrusting kan aanraken of zelfs aantrekken. Zelf voorzie ik bij het gidsen ook steeds een koffer met wat oorlogsrelicten. Het hoogtepunt van de tour is steevast het moment waarop de leerlingen zelf een (uiteraard niet geladen) obus mogen vasthouden of wat shrapnel-loodjes krijgen. Deze trend sluit dan ook zeer goed aan bij de volgende, namelijk Living History.
2.1.4
Living History
Ervaring, beleving, avontuur en re-enactment zijn vier cruciale termen voor iedereen die werkzaam is in het toerisme in de 21ste eeuw. Voor dit eindwerk bracht ik ze samen onder de noemer Living History, but what’s in a name… 8 De vier bovenstaande trends zijn niet enkel van toepassing op educatief toerisme maar ook op toerisme in het algemeen. De begrippen zijn zeer ruim en worden ook veelal verschillend geïnterpreteerd. Zo claimen zowel Talbot House als het MMP dat een bezoek aan hen een echte beleving is door er het label Living History op te kleven. Toch zien we dat de invulling van deze belevenis heel anders is. Hieronder geef ik eerst een omschrijving van elk met daarbij ook enkele uiteenlopende voorbeelden.
Ervaring, beleving & avontuur Deze drie termen slaan op het bezoek in zijn geheel en niet op bepaalde aspecten in het bijzonder. Het totaalgegeven moet bij de toerist een uniek gevoel opwekken. Mensen zijn steeds meer op zoek naar een ervaring of een unieke beleving op reis. Gewoon genieten van een vakantie volstaat dikwijls niet meer zonder het nodige avontuur- en belevingsgehalte. Dit biedt heel wat uitdagingen voor educatief toerisme. De leerlingen worden vandaag de dag aan zoveel prikkels bloot gesteld dat het moeilijk wordt om hen echt nog te boeien of te raken met iets. Een voorbeeld is Talbot House waar je in de unieke sfeer van een Britse soldatenclub terecht komt. Daar wordt het historische verhaal van de Every Man’s Club verteld via het ontsluiten van de vele kleine, menselijke verhalen die onlosmakelijk verbonden zijn met de objecten en de documenten, de
7
http://en.wikipedia.org/wiki/Douglas_McGregor
8
Het MMP hanteert bijvoorbeeld een andere indeling.
50
gebouwen en de tuin. Tegelijk wordt ervoor gezorgd dat bezoekers de waarden die het Huis kenmerkten tijdens WO I, zoals een warm onthaal, gelijkheid en huiselijke gezelligheid, zelf ervaren.9 Zeker voor een Vlaming is het een unieke ervaring om begroet te worden door een Britse warden en met een kopje thee ondergedompeld te worden in de unieke sfeer van het Huis. Een ander, totaal verschillend voorbeeld is de Platoon Experience van het MMP10. Centraal staat ook hier de ervaring of beleving om in de huid van een Australische soldaat te kruipen, maar daar komt nog een stuk avontuur bij. Gepakt en gezakt dezelfde weg afleggen tot op Tyne Cot, stemt wel tot nadenken.
Re-enactment Re-enactment is een oer-Britse trend11 kunnen we wel stellen. In het Verenigd Koninkrijk zijn er tal van organisaties waarvan de leden tijdens het weekend oude uniformen aantrekken en een of andere historische gebeurtenis ensceneren. Met veel passie en plezier figureren deze liefhebbers dan in het decor van kastelen en landhuizen of in films en evenementen. Soms mogen ze zelfs meespelen in echte Hollywoodproducties. Dit fenomeen maakt ook meer en meer opgang aan deze kant van het Kanaal. Jaarlijks zien we hele pelotons soldaten onder de Menenpoort of in het kasteelpark van Zonnebeke marcheren. Een mooi voorbeeld van hoe dit toeristisch geïmplementeerd kan worden, is de Platoon Experience van het MMP. Een ander, minder uitgesproken voorbeeld is het Gallo-Romeins Museum in Velzeke waar leerlingen zich kunnen verkleden in Romeinse burgers of Galliërs. De nadruk ligt hier vooral op de kledij. Maar toch is het belangrijk om ook even te vermelden dat er heel wat kritiek komt op deze trend in het herdenkingstoerisme. Is het wel een respectvolle manier om het verleden te laten herleven door soldaatje te gaan spelen op een slagveld of bij een begraafplaats? Is het wel de beste methode om leerlingen te boeien? Eén ding is duidelijk, het is een populaire trend bij jongeren. En het lokt veel volk, kijk maar naar de herdenking van de Slag van Waterloo. Naar mijn mening hangt heel veel af van de aanpak en ook hoe ver je erin gaat. Kinderen naar elkaar laten ‘schieten’ in nagebouwde loopgraven is voor mij een brug te ver12. Living History is dus een zeer ruim begrip dat op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden.
2.1.5
Storytelling
De laatste jaren zien we meer en meer het begrip storytelling of verhalen van vertellen opduiken. Storytelling staat niet zomaar gelijk aan gidsen. Centraal staat het verhaal en de emoties die het oproept. Deze tendens gaat wat in tegen de klassieke manier van gidsen waarin veel aandacht gaat
9
Beleidsplan Talbot House – Poperinge, 2009-2014, p.54.
10
Voor meer info zie het volgende hoofdstuk over het educatief aanbod in de Ieperboog
11
http://www.wwiireenacting.co.uk/groups.htm Deze website bundelt heel wat van die verengingen.
12
Het Grey Roots Museum laat leerlingen bijvoorbeeld de Slag bilj Vimy naspelen. http://www.greyroots.com/programs-events/school-programs/wwi-education-day/
51
naar kennisoverdracht. Veel gidsen volgen dan ook een extra cursus waar hen bepaalde technieken aangeleerd worden. Ook de gidsenopleiding van Syntra doet een poging om storytelling te integreren in de opleiding. Een voorbeeld van deze trend is de reeks ‘Verhalen voor onderweg’ van het Regionaal Landschap West-Vlaamse Heuvels vzw. Daarin verschenen reeds een 15-tal brochures, o.a. Sagen en legenden in Krombeke, Flirten op de grens, Onthaasten op jaagpaden, enz.
2.1.6
Randvoorwaarden
Het al of niet inspelen op trends gaat vaak gepaard met bepaalde randvoorwaarden. Die beperkingen slaan meer bepaald op het transportmiddel dat men gebruikt en op de beschikbare tijd en het budget. Het gewone transportmiddel voor schoolgroepen is de autocar. Toch merken we dat ook andere transportmiddelen goed beginnen scoren bij schoolgroepen. Zo wint fietsen aan populariteit, maar ook skeeleren is in trek. Verder worden oude in onbruik geraakte spoorwegen dikwijls gebruikt door oude trolleys. Voorlopig is dit laatste nog niet te vinden in de Westhoek. Verschillende Vlaamse scholen fietsen de laatste jaren door de streek waarbij ze gebruik maken van het knooppuntennetwerk. Britse scholen zetten helaas nog minder de stap. Hun drukke programma, dat ook andere accenten legt, laat dit niet altijd toe. Ook is men wettelijk verplicht om de strenge ‘health and safety’-normen na te leven. Ik denk dat de eerste stap vooral moet komen van touroperators die een fietsarrangement in hun aanbod zouden kunnen opnemen. De fiets is namelijk het beste transportmiddel om de landschapselementen te ervaren. En het gaat hier alleen over heuvels en valleien. Van op een fiets merkt men ook veel beter bunkers, schuilplaatsen en andere oorlogsrelicten op in het landschap. Ook het IFFM legt nadrukkelijk de link met het landschap en promoot ook groepsarrangementen met de fiets. We merken zelfs al dat enkele lokale gidsen zich hierin specialiseren, bijvoorbeeld Carl Ooghe van ‘Fietsen in de Frontstreek’13. Andere beperkingen slaan op de beschikbare tijd en het budget. Time is money geldt niet alleen in het bedrijfsleven, maar ook in het toerisme, en dan zeker bij schoolreizen. Die moeten vandaag de dag zo goedkoop mogelijk georganiseerd kunnen worden, waarbij men op een zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk probeert te bezoeken en tegelijkertijd de leerplannen en eindtermen maximaal kan realiseren. Transport en accommodatie (bij meerdaagse reizen) vormen de grootste uitgavenposten. De touroperators spelen handig op het prijsaspect in door gegarandeerde kortingen aan te bieden voor alle musea. Zo mogen Britse leerlingen via NST voor een schamele halve euro het IFFM bezoeken in plaats van 1 euro. Maar door de extra booking fee die aangerekend wordt, komt het voor de groepen in kwestie uiteindelijk wel duurder uit voor de groepen in kwestie, zo vernam ik van verschillende NST-groepen. Een ander voorbeeld zijn de combitickets van het IFFM en Talbot House waarbij voor groepen er ook een volle euro van de prijs afgaat als ze beide musea bezoeken. Ten slotte krijgen schoolgroepen via NST mooie kortingen op hun logies.
13
Voor meer info: http://www.fietsenindefrontstreek.be/NL/siteNL.html
52
Verder is er de steeds toenemende tijdsdruk. Schoolreizen duren liefst niet al te lang. Voor leerkrachten zijn leerplannen en eindtermen een constante zorg. Houdt de Belgische school het bij de klassieke daguitstap, dan merken we toch dat de gemiddelde Britse school drie dagen (waarvan twee halve op gaan aan de heen- en terugreis) uittrekt om de frontstreek te bezoeken, soms in combinatie met Noord-Frankrijk.
2.1.7
Duurzaamheid
De laatste jaren maakt het begrip duurzaam toerisme veel opgang. Via omwegen krijgt het stilaan ook een plaats in educatief toerisme. Er is echter nog een lange weg te gaan om dit modewoord in de praktijk te brengen. Zo zou er een keuze gemaakt kunnen worden voor duurzaam logies of zouden Britse groepen de eurotunnel kunnen nemen in plaats van de ferryboot. Maar de realiteit is dat de belangrijkste factor voor Britse schoolgroepen steeds de prijs is en dat duurzaamheid zo goed als niet meespeelt. Wel is er de mogelijkheid om bij het IFFM een educatief product te boeken waarbij de groep de streek verkent per fiets. Ook de p van people komt weinig aan bod. Zo wordt maar heel weinig gebruik gemaakt van lokale Vlaamse gidsen.
53
2.2
Best practices
Hieronder geef ik enkele voorbeelden van goede buitenlandse voorbeelden van educatief toerisme. Alle sites bezocht ik zelf de afgelopen jaren zelf en via e-mail en website verzamelde ik de rest van de gegevens.
2.2.1
Culloden Battlefield Centre
In 1746 werd de laatste slag op Britse bodem uitgevochten tussen de Jacobieten en Britse regeringstroepen. Het eigenlijke slagveld ligt er nog onveranderd bij. Het terrein zelf is niet veel groter dan een paar voetbalvelden. De slag zelf duurde slechts een half uur, maar had toch dramatische gevolgen voor de Schotse geschiedenis. Het schoolbezoek begint in het bezoekerscentrum waar de leerlingen het bezoekerscircuit volgen. Aan de ene zijde wordt het verhaal verteld vanuit het standpunt van de regeringstroepen en aan de andere zijde vinden we het verhaal van de Jacobieten. Het moment dat de slag eraan komt, worden de toeristen een zaal binnengeleid. Hier wordt de slag op vier grote schermen rond hen uitgevochten. Via rook is er ook een buskruitgeur in de zaal waar te nemen. Eenmaal de slag gestreden is, wachten enkele soldaten uit 1746 je op. Ze geven je uitleg over de klederdracht, wapens, voedsel, enz. Natuurlijk krijg je zelf de kans om eens een musket te laden en af te vuren. Ten slotte wacht er nog een bezoek aan het eigenlijke slagveld waar de frontlijnen met vlaggenmasten afgelijnd zijn. Gewapend met een verhalenfluisteraar kunnen de bezoekers via de gps-functie zelf op ontdekking gaan. Op bepaalde plaatsen krijg je foto’s en kaarten te zien, en geluidsfragmenten te horen. Voor schoolgroepen is er nog een extra educatieve ruimte voorzien waar er workshops kunnen plaatsvinden. Ook zijn er lessenpakketten ter beschikking van de leerkrachten. Dit alles wordt door het museum zelf gelinkt aan de leerplannen. Zo besparen ze de leerkrachten al heel wat werk. Zoals hierboven wel duidelijk is, maakt het bezoekerscentrum gebruik van de voornaamste trends. Hieronder nog eens een kort lijstje:
ICT: verhalenfluisteraar en 3D-film, living History: verklede personen, storytelling: door verklede personen, zintuiglijk: de leerlingen krijgen heel wat verschillende prikkels. Ze kunnen zaken aanraken, dialogen beluisteren, kijken naar de 3D-film.
54
2.2.2
La Coupole
Deze bunker uit de Tweede Wereldoorlog aan de rand van Saint-Omer, Frankrijk, is een uniek relict van het Duitse 3de Rijk. De bunker fungeerde als lanceerplatform voor de V2’s die Londen bestookten. Deze installatie werd beschermd door een indrukwekkend plafond van beton. Ondanks verschillende bombardementen van de Britten, werd het schild zelf nooit beschadigd. De site raakte slechts in onbruik nadat een bombardement een grondverschuiving tot gevolg had. Het bezoekerscomplex dat in de bunker gehuisvest is, werd vorig jaar nog maar pas vernieuwd. Scholen die het complex willen bezoeken, worden uitgerust met een audioguide die werkt als een soort verhalenfluisteraar. Naast informatieverstrekker fungeert het systeem ook als vertaler voor de films. Het bezoek begint met een indrukwekkende tocht in de lange en koude tunnels. Onderweg krijgen de bezoekers geluiden te horen en beelden te zien die hen laten terugdenken aan de dwangarbeiders die hier werkten. Eenmaal aangekomen in de grote hal, wordt een inleidende film getoond over de eerste oorlogsmaanden. Verder zijn er thematische hoeken voorzien waar op een interactieve manier via voorwerpen, tekst- en filmfragmenten elk onderwerp ontrafeld wordt. Voor schoolgroepen kunnen er op aanvraag extra aangepaste lessenpakketten worden voorzien. In La Coupole wordt vooral ingespeeld op volgende trends:
ICT: verhalenfluisteraar en verschillende films, storytelling: door ooggetuigen in films, zintuiglijk: heel wat voorwerpen mogen aangeraakt worden. De films zijn ook zeer treffend.
55
2.3
Conclusie
Er zijn heel wat educatieve trends. Sommige, zoals Living History, zijn nu al goed vertegenwoordigd in de Ieperboog terwijl andere, zoals duurzaamheid en technologie, nog niet echt ingeburgerd zijn. Er dienen zich zeker nog veel kansen aan om trends zoals duurzaamheid meer in groepstoerisme te integreren. Zo zijn logies met de groene sleutel in opmars, alsook het aantal fietsverhuurders voor groepen. ICT als educatieve trend zal de komende jaren zeker in belang toenemen.
56
3 Hoofdstuk 3: Educatief aanbod voor Britse scholen in de Ieperboog Geboren en getogen aan de voet van Hill 60, is het beeld van de sergeant-majoor die tussen de bunkers van de oorlogssite een groep jongeren op sleeptouw neemt, me steeds bijgebleven. Die jongeren werden overstelpt met data en namen van regimenten en veldslagen, en haakten al snel af in de wetenschap dat geschiedenis saai is. Maar gelukkig bestaat er een alternatief waarbij de leerlingen zelf centraal staan. Door hen actief bij het verhaal te betrekken en een inductieve aanpak te gebruiken, kan je hen wel degelijk boeien. Dit bevordert ook het leerproces. Hiermee wil ik niet gezegd hebben dat ex-militairen geen goede gidsen kunnen zijn, integendeel. Door hun ervaring kunnen ze een groep soms werkelijk begeesteren. Bij de verschillende lokale overheden groeide de afgelopen jaren het besef dat gidsbeurten ook anders georganiseerd konden worden. De diverse overheidsinstanties en musea werkten dan ook heel wat interessante educatieve producten uit. In dit hoofdstuk ga ik op zoek naar wat de Ieperboog op dit vlak te bieden heeft. Ook de vraag naar deze producten vanuit verschillende markten wordt onderzocht. De foto’s in het volgende hoofdstuk komen van de websites van de respectieve musea en overheidsinstanties.
3.1
Analyse van het educatief aanbod voor Britse scholen in de Ieperboog
In de Ieperboog zijn het vooral de grote musea, zoals het MMP en het IFFM, die educatieve producten ontwikkelen. Privémusea hebben meestal niet de expertise of de middelen om hierin mee te evolueren. Talbot House is hier een uitzondering op. Ook de provincie West-Vlaanderen en de touroperators proberen hun steentje bij te dragen. In dit geheel herken je heel wat verschillende aanpakken en handelswijzen die niet altijd even goed verenigbaar zijn. Zo ontstonden in het verleden wel wat wrijvingen. Inmiddels zijn de lokale spelers, mede door de inspanningen van de provincie, tot het inzicht gekomen dat er ook in deze verscheidenheid heel wat kansen zitten voor een grote waaier aan verschillende doelgroepen. Ook het Vlaams Vredesinstituut schaart zicht hierachter: “We argumenteren dat vredesgezinde oorlogsherdenkingen niet alleen een vredesboodschap moeten uitdragen, maar ook moeten streven naar een vredevolle herdenkingscultuur. Dit houdt in dat de diversiteit in oorlogsherdenking erkend wordt en dat andere herdenkingsvormen op een open en dialogische manier benaderd worden.”1 In onderstaand deelhoofdstuk bespreek ik het educatief aanbod van elke speler in detail. Ik focus hierbij op de extra pakketten die musea aanbieden naast het standaardbezoek en niet zozeer op de musea zelf. Een belangrijke opmerking is dat deze educatieve producten steeds onderhevig zijn aan veranderingen en aanpassingen, zeker in de aanloop naar 2014-2018. Het volgende overzicht heeft betrekking op de winter van 2011. Er wordt ook kort een link gelegd naar de trends die in het vorige hoofdstuk werden besproken.
1
Vlaams Vredesinsituut, Honderd jaar Eerste Wereldoorlog in het tegen van vrede, rapport november 2011.
57
3.1.1
Educatief aanbod IFFM
Het IFFM profileert zichzelf als dé instapplaats voor een bezoek aan de streek. Hier krijgt de toerist een inleiding op de oorlog in het algemeen en de Ieperboog in het bijzonder. De link met het landschap en andere sites zal in het nieuwe museum, dat in juni de deuren opent, nog meer uitgewerkt worden. Bovendien zal ook in de toekomst verder op educatieve trends worden ingespeeld. Met expliciete films en decors wordt het zintuiglijke opnieuw belangrijk. Ook de belevingsfactor wordt opgewaardeerd. Natuurlijk trekt men ook de ICT-kaart waarbij de bezoeker een persoonlijk verhaal kan volgen door een armband in te scannen. Dit verhaal zal ook buiten het museum doorgetrokken worden. Het hele museumbezoek zal ook gezien worden als een ervaring, een ware beleving. Het IFFM organiseert met de regelmaat van de klok evenementen en tijdelijke tentoonstellingen, meestal gekoppeld aan een bepaald thema dat het hele seizoen aangehouden wordt. De beoogde doelgroep van deze evenementen en tijdelijke tentoonstellingen van het IFFM verschilt op sommige vlakken toch wel van die van het MMP. Zo staat bij het IFFM het persoonlijk verhaal steeds centraal terwijl het bij het MMP dikwijls gaat rond het militair-historische. Reeds in 1998 werd de educatieve dienst van het IFFM opgericht. Sindsdien is het aanbod (en het aantal medewerkers) op deze dienst al flink toegenomen. Met de verhuis naar de Lakenhallen krijgen zowel de dienstverleners als de klanten sterk verbeterde faciliteiten. Zo wordt de educatieve ruimte enorm sterk uitgebouwd. Het huidige aanbod hieronder is wat beperkter dan dat van een half jaar geleden toen het museum nog open was. Workshops zijn momenteel niet mogelijk aangezien men middenin de verbouwingswerken zit. Ook is er een arrangement met Talbot House en het Hooge Crater Museum. De andere streekbezoeken en arrangementen blijven ongewijzigd.
Educatief pakket Het IFFM ontwikkelde in samenwerking met leerkrachten een educatief pakket voor het middelbaar onderwijs. Dit kan ook in het Engels van de website gedownload worden. Het bevat een toelichting bij een bezoek aan het IFFM en een inleiding tot de Grote Oorlog. Voor het verdere frontbezoek voorziet men een handleiding om bijvoorbeeld begraafplaatsen te bezoeken. Ten slotte krijgen de leerkrachten nog wat extra informatie rond het museum en de werking van de andere diensten aangeboden.
58
Workshops Het standaardproduct voor schoolgroepen is een workshop rond artefacten. De leerlingen kunnen zelf een helm en een gasmasker opzetten en vastnemen. Verder beantwoorden de medewerkers vragen zoals: “Wat aten de soldaten?” en “Hoe moet je een loopgravenkaart lezen?”. Verder is er voor het Nederlandstalig lager onderwijs ‘De Kijkkast van Kobe’. Het boek stelt in eenvoudige taal de meest uiteenlopende onderwerpen van de Eerste Wereldoorlog voor. Het laat vooral de getuigen van toen aan het woord: soldaten en burgers die het allemaal meemaakten, maar ook honderden voorwerpen uit het IFFM, die elk een eigen verhaal over de oorlog vertellen. Britse lagere scholen kunnen dan weer gebruik maken van een product rond strips van Jacques Tardi dat hen meer inzicht geeft in de loopgravenoorlog. Dit is ook hét onderwerp bij uitstek waar Britse scholen op focussen.
Arrangementen De educatieve dienst biedt, in samenwerking met de lokale gidsenkring en de toeristische dienst, heel wat arrangementen aan in de Ieperboog. Hieronder vindt u een overzicht:
Verkenning in de Ieperboog (Noord of Zuid), leven in een belegerde stad, Ieperse kinderen vluchten, de wederopbouw van Ieper, de Groote Evacuatie, rusteloze graven, het einde van een oorlog, een literaire Salient, een multiculturele Oorlog, groen, oranje, kaki, rood en bruin, odon.
De kostprijs varieert tussen € 50 en € 75 en de arrangementen kunnen gedaan worden met met een bus of met de fiets. Het is dus duidelijk dat het IFFM iets in de aanbieding heeft voor doelgroepen met uiteenlopende interesses. Of het nu gaat om een tocht op basis van persoonlijke verhalen gaat of om een rondrit met de focus op literatuur, ze hebben er een gepast arrangement voor. Normalerwijs worden deze tochten langs de thematische oorlogssites gecombineerd met een bezoek aan het IFFM, maar wegens de verbouwingen is dit tijdelijk niet mogelijk.
59
De Namenlijst Dit laatste project van het IFFM en de provincie (GoneWest) loopt in samenwerking met Belgische scholen. Een mooi voorbeeld van de trend co-creatie. Het idee is om een zo volledig mogelijke lijst te maken van alle slachtoffers die vielen in België tijdens WO 1. Zeker in ons streven naar Europese eenmaking is het volgens het IFFM zeer opmerkelijk dat er slechts onvolledige deellijsten bestaan die geen rekening houden met burgerslachtoffers. Wat de lijst echt uniek maakt is dat ze uitgaat van een territorium (België) en niet van nationaliteiten (Fransen, Britten, Belgen, enz.).Tegelijk wil de lijst een inzicht geven in de verhouding die op vandaag bestaat tussen de dood van zoveel honderdduizenden honderd jaar geleden en de herdenking ervan. Deze nieuwe lijst zou een totaalbeeld moeten geven ongeacht of het nu gaat om burgers of soldaten, of om Belgen, Chinezen of Duitsers. De bijdrage van de naar schatting 5 000 scholieren zou erin bestaan dat ze de Franse slachtoffers en de burgerslachtoffers uit hun eigen regio in de database mee helpn opnemen. Dit kan tijdens de les gebeuren maar kan evengoed tijdens nocturnes. Zo vond op 28 maart een 24-uren nocturne plaats in Ieper waarbij leerlingen de klok rond formulieren intikten. Dit evenement haalde zelfs de nationale pers. Deze lijst zal niet alleen een nuttig instrument zijn voor historici en vorsers, maar ook voor het grote publiek, en kan meteen de aanzet vormen voor allerlei projecten. In ruil voor hun medewerking krijgen de leerkrachten en schoolgroepen die meewerkten toegang tot heel wat interessant materiaal waarmee ze lespakketten kunnen samenstellen. Verder mogen ze ook een gratis bezoek brengen aan het vernieuwde museum.
Veranderingen IFFM versie 2.0 Met de komst van het IFFM versie 2.0 zal men in grote lijnen dezelfde visie en methodiek doortrekken die gebruikt werden in IFFM 1.0. De nadruk zal nog meer komen te liggen op persoonlijke verhalen gekoppeld aan bepaalde sites en het landschap van de Ieperboog, dat meteen ook de laatste getuige van de oorlog vormt. De bezoeker krijgt in de toekomst de kans om een historisch personage uit zijn eigen streek te volgen door middel van een poppy-armband met chip. Op verschillende punten kan deze chip ingescand worden om zo het verhaal van de streekgenoot te volgen. Ook een bezoek aan de belforttoren zal tot de mogelijkheden behoren. Het bestaande educatief aanbod blijft grotendeels behouden, maar wordt uiteraard bijgestuurd. De streekarrangementen alsook de workshops blijven op de menukaart staan alsook de workshops. Die krijgen wel een grondige facelift met veel multimedia toepassingen. Zo maakt men tijdens de uitstappen in de streek gebruik van tablets waarop de layer-applicatie gebruikt wordt. Via het programma Linesman2 is het mogelijk om loopgravenkaarten op hedendaagse kaarten te leggen. In
2
Voor meer info: http://www.greatwardigital.com/
60
de educatieve ruimte komt er een smartbord, met daaraan gekoppeld een soort stemsysteem waarmee stellingen die op het smartbord verschijnen goedgekeurd of afgekeurd kunnen worden. Voor de lagere scholen wordt bijvoorbeeld ‘De Kijkkast van Kobe’ herwerkt en aangepast aan het nieuwe museum. Er komt ook een nieuwe handleiding voor leerkrachten die met hun klas een bezoek aan het museum willen brengen. Een belangrijke verandering voor een schoolbezoek is dat niet alle leerlingen een verschillend verhaal te volgen krijgen. Het is de bedoeling dat per schoolgroep een viertal verhalen geselecteerd worden die gerelateerd zijn aan de streek van herkomst of de leeftijdscategorie. Zo voorkomt men ze wachtrijen aan de computers. Dit was een groot probleem in het vorige museum. Eind april 2012 kwam ook de vernieuwde website online te staan met een prachtig overzicht van het educatieve aanbod. Deze pagina’s zijn nu veel overzichtelijker en visueler gestructureerd. Zo zijn er ook filters waar je op prijs, taal, tijd, enz. kan filteren binnen de educatieve producten.
3.1.2
Educatief aanbod MMP
Het MMP gebruikt een andere invalshoek dan het IFFM en dit niet alleen op educatief vlak. Op het gebied van het museale, het organisatorische (evenementen en herdenkingsdiensten) en de communicatie, hanteren beide musea opvallend een andere filosofie. Een trend die sterk vertegenwoordigd is in het MMP is bijvoorbeeld Living History, en meer bepaald re-enactment en beleving. Zo vormen de dug-out en de toekomstige loopgraven in de tuin zijn belangrijke belevingselementen. Ook wordt bijna elk jaar ter gelegenheid van Anzac Day een thematisch weekend georganiseerd waarbij het naspelen of re-enacten centraal staat. Vorig jaar was er bijvoorbeeld een Schots weekend compleet met Highland Games, Schotse markt, taptoe, rugbymatch en een heus legerkamp. Een belangrijke opmerking is, zoals eerder al aangehaald, dat deze manier van herdenkingseducatie wel wat kritiek krijgt. Ook de Provincie neemt wat afstand terwijl het Vlaams Vredesfonds uitdrukkelijk oproept tot ‘vrede’ binnen de verschillende aspecten van vredeseducatie. Opmerkelijk is dat men het bij de Provincie en bij het IFFM over vredeseducatie heeft, terwijl het voor MMP over herdenkingseducatie gaat. Het zijn twee begrippen die dicht bij elkaar aanleunen maar toch mooie de verschillende nuances weergeven. Het Zonnebeeks museum stelt zich wat terughoudender op en wenst geen oordeel uit te spreken. Hun Ieperse tegenhanger en de Provincie aan de andere kant trekken resoluut de vredeskaart. Toch voelen veel leerkrachten en leerlingen zich door het concept aangesproken. Volgens de website van MMP is hun doel het historisch bewustzijn aan te scherpen met het accent op de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Het vierletterwoord VERA moet dit verder verklaren:
Verwerken: eigen visie vormen en bewustzijn verhogen, ervaren: beleving op het terrein, reproduceren: memoriseren door te hervertellen, analyseren: linken leggen tussen verschillende oorlogsaspecten en de invloed ervan op vandaag duiden. 61
Een andere opdeling vinden we in de vier educatieve producten: een didactische handleiding met daarin ook een museumhandleiding, Road to Passchendaele een educatieve koffer en manden, uitleg over militaire uniformen het arrangement Platoon Experience en het arrangement Van den Grooten Oorlog. Verder zijn er nog extra werkblaadjes voor andere sites te verkrijgen. Scholen die wensen gebruik te maken van een eigen lokaal zijn welkom in de educatieve ruimte. Verder is er ook een frituur/jongerenrestaurant voorzien. In het park is picknicken toegelaten.
Didactische handleiding en museumhandleiding Als basismateriaal voor leerkrachten biedt het MMP een didactische handleiding aan. Hierin wordt het verloop van WOI beknopt en thematisch uitgelegd voor de leerkracht. Elk thema kan dan ook met behulp van de bijhorende oefenblaadjes afzonderlijk in de klas uitgewerkt worden. Men probeert ook vakoverschrijdend te werken door bijvoorbeeld voor de lessen plastische opvoeding oefenblaadjes rond oorlogskunst te voorzien. Deze handleiding dient vooral als een voorbereidend instrument op het bezoek aan het MMP. Verder bevat het pakket ook een handleiding voor een museumbezoek. Die begeleidt de leerkracht doorheen de permanente tentoonstelling en voorziet werkblaadjes voor elke zaal. Zo kan de leerkracht zelf kiezen waar hij de klemtonen legt. Hier wil ik toch graag opmerken dat het museum met een chronisch plaatsgebrek kampt. De vele nauwe gangen maken in de praktijk moeilijk om te gidsen. Het bestaande circuit in het museum wordt met twee extra zalen uitgebreid. Er zijn ook maar twee banken voorzien waar leerlingen even kunnen zitten tijdens het schrijven. Wie een geleid bezoek wenst aan het museum wenst, kan een beroep doen op een gids met zowel een educatieve als een militair-historische achtergrond. De handleiding is aangepast aan het niveau van de derde graad van de lagere school alsook aan leerlingen van het middelbaar onderwijs. Naar mijn mening is dit toch wel wat gewaagd. Er is een groot verschil in de manier waarop je een 10-jarige en een 17-jarige leerling benadert. Het boek is te verkrijgen aan het onthaal voor de prijs van € 5.
Educatieve kist Voor de lagere scholen bevat de koffer een soort ganzenbord dat verschillende WO I-thema’s bij de leerlingen introduceert. We vinden er ook een cd-rom met een korte film en wat muziek rond het thema in terug. De koffer is beschikbaar na reservatie voor € 7,50 per week. Er is wel een waarborg af te geven van € 200 te betalen.
62
Educatieve manden Dit product bestaat uit een militair-historische uitleg rond de Duitse en Britse uniformen. Er is een Duitse en een Britse mand beschikbaar met telkens een volledige uitrusting (een uniform, een gasmasker, een geweer, enz.). Elk voorwerp leidt een nieuw thema in. Ook hier merken we het belevingsaspect op. Door leerlingen zelf te laten kijken, voelen, ruiken en horen, bevorder je het inductief leren.3
Arrangement Platoon Experience Beleving is een belangrijk gegeven om jongeren te kunnen boeien vandaag de dag. Re-enactment is één stap in die richting, maar jongeren zelf in de huid van een soldaat laten kruipen gaat nog een stap verder. Met de Platoon Experience biedt het MMP een groep leerlingen en vooral ook kadetten de mogelijkheid om een dag lang in de voetsporen van een Australische soldaat te lopen tijdens de Slag bij Passendale. Of zoals ze het zelf verwoorden op hun website:
“Aan de hand van een historisch onderbouwd verhaal nemen ervaren begeleiders jongeren vanaf 14 jaar mee op sleeptouw. Na een bezoek aan het Memorial Museum Passchendaele 1917 en een inleiding op de gebeurtenissen en omstandigheden waarin men aan het front probeerde te overleven, gaan we op pad. Langs de oude spoorwegbedding Ieper-Roeselare volgen we een peloton uit de 3e Australische Divisie tijdens de grote aanval van 4 oktober 1917. Alle jongeren worden volledig gekleed en uitgerust als een Australische eenheid uit die tijd, dus inclusief uniform, bepakking en geweer. Vanzelfsprekend gaan we in op het militaire verhaal van 04 oktober 1917, maar veel belangrijker nog wordt de persoonlijke betrokkenheid. Elk pelotonslid kruipt immers in de huid van een Australiër die er toen effectief bij was en wandelt over hetzelfde terrein waar zijn voorganger 90 jaar geleden geweest is. Gaandeweg leer je steeds meer van het personage kennen en op het einde van de dag verneem je op Tyne Cot Cemetery hoe het met jouw soldaat afgelopen is. Een ontnuchterende confrontatie! Om geheel in de stijl te blijven bestaat je middagmaal uit een warme ‘Tommy Tucker’-maaltijd (met corned beef), soldatenkost anno 1917.”4 Voor de ‘Platoon Experience’ is een minimum aantal van 20 deelnemers vereist terwijl het maximum aantal 50 bedraagt. Vanaf 28 deelnemers is de kostprijs € 20 per deelnemer, anders kost het avontuur € 25 per deelnemer. De waarborg bedraagt € 300 en natuurlijk is reservatie noodzakelijk.
3
Foto’s door MMP
4
Om een goed beeld te krijgen wat dit arrangement allemaal inhoudt, raad ik zeker aan om een kijkje te nemen op de filmwebsite youtube. Onderstaand filmpje toont hoe de leerlingen leren granaten gooien. http://www.youtube.com/watch?v=G_9jJdVokZw&feature=relmfu
63
Dit is het topproduct van het MMP. Meningen zijn zeer verschillend rond hieromtrent. Hoewel het MMP zelf duidelijk stelt dat het hier niet om “soldaatje spelen” gaat, is dat nochtans de meest gehoorde opmerking. Bij het MMP zijn ze er zich wel degelijk van bewust dat het hier om een gevoelig product gaat. Volgens hen staat de beleving centraal. Ook behouden ze zich op elk moment het recht voor om het arrangement te onderbreken indien de groep zich verkeerd gedraagt.
Uitleg uniformen Dit product bestaat uit een militair historische uitleg rond de Duitse en Britse uniformen. Dit product biedt, net zoals Road to Passchendaele, een alternatief in het geval dat Platoon Experience niet georganiseerd kan worden. Op die manier maken de leerlingen toch kennis met de uniformen.
Road to Passchendaele Deze geleide wandeling volgt het zelfde parcours als de wandeling in Platoon Experience. Ook de historische achtergrond is identiek. Het belangrijke verschil is wel de ‘experience’ zelf, de leerlingen lopen namelijk niet verkleed rond en ook de militaire dril wordt achterwege gelaten. Dit product is een mooi alternatief in het geval dat er geen Platoon Experience kan georganiseerd worden.
Arrangement Van den Grooten Oorlog De dagtocht begint met een uitgebreid bezoek aan het MMP om vervolgens het bezoekerscentrum en de begraafplaats bij Tyne Cot aan te doen. Daarna is Cryer Farm5 aan de beurt, een site die moeilijk toegankelijk is, en dus wel een uniek onderdeel van de tour. De tocht gaat verder langs het Duitse Soldatenfriedhof (Langemark), Hill 60 (Zillebeke), de Duitse commandobunker (Zandvoorde) en Bayernwald (Wijtschate). Naast Cryer Farm, worden ook Railway Wood en de Duitse
5
Een ondergrondse Duitse verbandpost die later overgenomen werd door de Britten.
64
commandobunker bij Zandvoorde maar zelden aangedaan door schoolgroepen. Een pluspunt voor dit arrangement dus. Een kortere versie is uiteraard ook mogelijk.
Veranderingen in het uitgebreide MMP Het huidige museum was slechts berekend op een capaciteit van 25 000 bezoekers op jaarbasis. Met ongeveer de helft meer per jaar, was het museum dus duidelijk aan uitbreiding toe. Inhoudelijk gaat het om enerzijds een verlenging van de populaire ‘Dugout Experience’ en een volledig nieuwe ‘Trench Experience’ met verschillende types veldversterkingen en loopgraven. Anderzijds is er een bijkomende nieuwe collectiepresentatie in een belevingsgerichte opstelling in een nieuw museumgebouw. Op deze manier kan het unieke erfgoed van de Eerste Wereldoorlog (zowel roerend als onroerend), dat nergens anders te zien is, voor het eerst optimaal bewaard, beheerd, onderzocht en ontsloten worden.6 Daarnaast wordt ook de toeristische balie aangepakt. Deze dienst wordt uitgebreid met een bezoekerssalon in Britse stijl. Het huidige museum in het kasteel is met haar smalle gangen niet altijd even geschikt om grote groepen op te vangen. Met de vernieuwingen zou er een betere spreiding van de bezoekers moeten zijn. Men hoopt dat tegen april 2013 het uitgebreide museum de deuren kan openen7. Voorlopig is het huidige museum wel nog open voor bezoekers. In deze uitgebreide versie van het MMP zullen ook dezelfde trends worden doorgetrokken. Zo zal er nog meer een beroep worden gedaan op het zintuiglijke (of hands-on experience zoals ze het in het MMP noemen). De bezoeker zal veel zaken kunnen ruiken, aanraken, horen, enz. Ook living history komt opnieuw aan bod. Platoon Experience werd recent uitgebreid met extra gidsen en materiaal. Ook bij andere sites in de gemeente wil men dezelfde trends doortrekken. Zo wordt er gewerkt aan een mobiele applicatie. Verder streeft men in samenwerking met Ieper, Westtoer en Provincie WestVlaanderen naar meer uniformiteit in de informatiepanelen bij de vele sites. Ten slotte is er een plan om extra bunkers in de streek voor het publiek open te stellen. Het is de bedoeling ook de educatieve producten aan te passen en uit te breiden. Over hoe een en ander er precies moet uitzien, is men het nog niet eens. Wel is men van plan op de huidige basis verder te bouwen. Er werd een nieuwe huisstijl gecreëerd en op basis daarvan worden dit jaar alle brochures alsook de museumhandleiding herwerkt. Opvallend is ook dat de website de laatste zes jaar geen grondige update meer kreeg. Maar daar wordt ook aan gewerkt. Normaal zou er nog dit jaar een nieuwe website moeten zijn. Allicht wordt nu gewacht tot de opening van het uitgebreide museum. Ondertussen is er wel al een Facebook-pagina en een twitterpagina komt er ook aan. De prioriteiten van het personeel liggen nu begrijpelijk eerst bij het oplossen van de problemen rond de uitbreiding.
6
Nota rond vernieuwing MMP, Timby Vansuyt
7
Het was oorspronkelijk de bedoeling om het museum in april 2012 te openen maar volgens Timby Vansuyt is dit wegens gerechtelijke procedures met de aannemer en de architect vertraagd tot ten vroegste april 2013. Meer info op: http://kw.knack.be/west-vlaanderen/nieuws/algemeen/bouw-nieuw-museum-zonnebekelopopt-vertraging-op-door-vochtproblemen/article-4000003285506.htm
65
3.1.3
Educatief aanbod Talbot House
Talbot House heeft de afgelopen jaren een goede reputatie opgebouwd op het vlak van evenementen en arrangementen. Zo wordt muziek heel vaak gecombineerd met vertelavonden in de historische concertzaal. Maar het product wordt ook naar buiten gebracht in de vorm van een muzikale stadswandeling. De tijdelijke tentoonstellingen zijn altijd zeer kleinschalig, het motto indachtig dat kwaliteit primeert boven kwantiteit. Toch blijft Talbot House een relatief kleine speler op de markt met meer individuele bezoekers dan groepsbezoekers. Met het nieuwe management zullen we de komende jaren een reeks veranderingen zien in dit aanbod en wellicht ook een andere aanpak.
Inleiding op het bezoek aan Talbot House Elke (school)groep krijgt een inleiding over het leven achter de frontlijn door een medewerker van het huis of een lokale gids Ook de unieke rol van Talbot House als ‘home from home’ voor de honderdduizenden soldaten die er langskwamen, wordt toegelicht. De inhoud van dit inleidend woordje is ongeveer dezelfde, maar de werkvormen die gebruikt worden verschillen wel van gids tot gids. Een bezoek aan Talbot House is ook een voorbeeld van ‘living history’ want de club is veel meer dan een museum, het is een belevenis.
Kruiswoordraadsels en fotozoektocht Voor de lagere school zijn er kruiswoordraadsels voorzien waarbij de jongeren de naam van een personage moeten raden. Verder is er ook een fotozoektocht waarbij de leerlingen 15 foto’s moeten herkennen en zo een antwoord moeten vinden op de vraag hoe oud Talbot House is. Deze ludieke spelen zijn geschikt voor zowel individuele bezoekers als voor schoolgroepen. Deze producten zijn gratis te downloaden van de Talbot House-website.
Lessenpakket ‘Het leven achter het front’ In de tentoonstelling ‘Het leven achter het front’ maken de bezoekers kennis met het fotodagboek van Tubby Clayton, de stichter van het Talbot House. Hij neemt hen aan de hand van foto’s en citaten mee naar de rustkampen, de hospitalen en ook naar Poperinge zelf. De leerlingen kunnen deze tentoonstelling verkennen aan de hand van lessenpakketten. Zo is er voor de 14-jarigen een schrijfoefening voorzien waarbij hen gevraagd wordt om over een bepaald thema hun gevoelens neer te pennen. Voor de iets oudere leerlingen, vanaf 16 jaar, zijn er aangepaste werkblaadjes rond de verschillende deelthema’s te verkrijgen, waarin ook de verschillende filmfragmenten een plaats krijgen. Dit laatste is wel enkel in het Engels verkrijgbaar wat niet noodzakelijk betekent dat het niet bruikbaar is voor Vlaamse scholen. Er wordt ook vakoverschrijdend gewerkt, met aandacht voor taal, muziek, geschiedenis, godsdienst, MAVO, enz. Al deze producten zijn gratis te downloaden van de Talbot House-website. 66
Educatieve werkruimte Op de tweede verdieping van de Concert Hall bevindt zich een grote ruimte die veel mogelijkheden biedt. Er is een projectiescherm voorzien alsook voldoende tafels en stoelen. Deze ruimte is ideaal voor een groep die tussendoor nog een lesmoment wil voorzien of bijkomende duiding wil geven. Verder is er natuurlijk ook de sfeervolle kapel die regelmatig gebruikt wordt als reflectieruimte. Hier komt menig bezoeker tot rust.
Muzikaal verhaal: “Sing me to Sleep”8 Naast de Last Post zijn er weinig avondactiviteiten voor Britse scholen in de regio. Talbot House biedt hier een uniek alternatief: een muzikale vertelavond. Tijdens de avond volgen de leerlingen het verhaal van de Britse onderluitenant John Gamble. Wie de brieven vandaag beluistert, kan het lawaai nog horen en de angst weer voelen of lachen tijdens een paar dagen rust, weg van het front. Tussendoor wordt geluisterd naar passende muziek die het leed allemaal wat verzacht. En zoals Tubby Clayton het zelf verwoordde: “Niet dat een lied verschil maakt, maar misschien helpt het wel.”. Deze activiteit is beschikbaar voor leerlingen vanaf 16 jaar. De show duurt ongeveer 75 minuten en kost € 200. De avond kan georganiseerd worden in de Concert Hall van Talbot House ofwel in het hotel van de groep. Natuurlijk kan de avond ook een aanzet zijn voor een bezoek aan de Britse begraafplaats Lijssenthoek waar John Gamble op 22 mei 1916 begraven werd.
Vernieuwingen in Talbot House Talbot House ondergaat, net zoals de meeste WO I-sites in de Westhoek, een opknapbeurt naar aanleiding van de herdenkingsperiode 2014-2018. Zo werden de kapel, de keuken en de eetzaal al onder handen genomen. De rest van het huis volgt de komende jaren. Ook op educatief vlak staat een en ander te gebeuren. Een deel van bovenstaande educatieve pakketten zullen in de toekomst met de mogelijke bijsturing van het groepsbezoek van het huis allicht anders ingevuld worden. Dit is een oefening die men nu aan het maken is maar waarvan het resultaat nog niet bekend is. De nadruk zou in ieder geval komen te liggen op de verhalen van Talbot House. Zo is er al een kleinschalige fotozoektocht in de maak rond de huiskat.
8
Dit product wordt in 2012 niet meer aangeboden.
67
3.1.4
Touroperators
Hierboven besprak ik de educatieve producten van de voornaamste musea in de Ieperboog. Zoals blijkt uit het eerste hoofdstuk valt het op dat de meerderheid van de Engelstalige scholen een beroep doet op een touroperator. Ook zij hebben de kans om educatieve producten aan te bieden. De vraag blijft wel of ze gebruik maken van deze kans. Ik ging hier bij zelf op zoek bij enkele grote spelers in de Ieperboog zoals Galloway, NST, Anglia Battlefield Tours en Poppy Travel. Naast deze vier zijn er natuurlijk nog tal van andere touroperators actief in de Ieperboog. Een van de grootste spelers op de markt is NST. Zij focussen zich vooral op schoolgroepen en met succes. Jaarlijks reizen niet minder dan 100 000 schoolkinderen met hun organisatie. Op hun website is heel wat informatie over de studiereizen in verband met de Eerste Wereldoorlog terug te vinden. Om te beginnen bieden ze twee bijna gelijklopende programma’s aan. Eén ervan legt wel meer de nadruk op literatuur. Bij dit programma is een gids / reisleider wel in de prijs inbegrepen, terwijl bij het standaardprogramma hiervoor bijbetaald moet worden. Het verschil in prijs bedraagt al snel 130 EUR per leerling. De andere optie, zonder reisleider, laat de leerkrachten wel met vrij veel voorbereidingswerk achter. Naast het zelf gidsen van de groep is er natuurlijk ook het reisprogramma dat de leerkracht best zelf nog eens onder ogen neemt. Het standaardprogramma dat op de website van NST te vinden is, leidt de groep nogal kriskras tussen de Somme en Ieper. Uit eigen ervaring als externe gids bij NST-groepen, weet ik dat een second opinion in verband met het reisschema geen kwaad kan. Een (lokale) reisleider / gids kan dus duidelijk een meerwaarde voor de groep betekenen. Verder biedt NST op hun website een beknopte inleiding op WO I aan. Ook leerlingenblaadjes worden voorzien eenmaal de school de boeking heeft bevestigd. Ook vernam ik bij het MMP dat NST heel wat Platoon Experience-arrangementen boekt bij hen. Verder is er voor het seizoen 2012 vraag naar de educatieve manden van het MMP. Ten slotte biedt NST ook op maat gemaakte tochten aan. Zo kan de school in de voetsporen van een lokaal bataljon lopen. Dit alles natuurlijk tegen een meerprijs9. Galloway, met hoofdkantoor in Norfolk, is een van de grootste busmaatschappijen van het Verenigd Koninkrijk. Ze specialiseren zich niet alleen in schoolreizen maar ook in binnen- en buitenlandse groepsreizen. Galloway biedt zelf geen afzonderlijke educatieve producten aan voor haar slagveldbezoeken. Wel sturen ze een gids / reisleider mee met elke groep. Het programma hangt voornamelijk af van de reisleider en de specifieke wensen van de schoolgroep, maar meestal bestaat het uit een combinatie van een bezoek aan de Somme en de Ieperboog. De standaardschoolreis bestaat uit drie dagen. Op het eerste gezicht kunnen we dus concluderen dat Britse touroperators weinig eigen educatieve producten aanbieden. Navraag bij enkele mensen uit de sector leerde mij toch dat er uitzonderingen zijn op deze regel. Zo biedt Anglia Tours10 een ‘show and tell’ sessie aan waarbij toelichting gegeven
9
Een richtprijs is £157/ per leerling, maar prijzen worden steeds bepaald op basis van het reisschema.
10
http://www.angliatours.co.uk/schools/tours/the-great-war/the-ypres-salient.html
68
wordt bij de uitrusting van een soldaat anno 1917 en een reeks wapens. Ook is er de mogelijkheid om ‘Tommy Atkins’11 in je klaslokaal uit te nodigen en hem daar dezelfde sessie aan te bieden. Het Royal British Legion12 linkt herinneringseducatie aan hedendaagse conflicten. Via de TO Poppy Travel bieden ze een lessenpakket met cd-rom/dvd aan. Deze leggen zeer duidelijk de link tussen vroegere oorlogen en hedendaagse conflicten. Naast herdenking wordt ook het heroïsche karakter van de strijdkrachten in de verf gezet. Daarnaast is het lessenpakket eerder bedoeld om conflicten in het algemeen in te leiden en focust het niet op de Ieperboog. Een belangrijk bijkomstige doel is het promoten van het Royal British Legion bij jongere mensen.13 Bij veel Britse touroperators ligt de focus bij de kwalificatie van de gids en minder op de educatieve pakketten. Ook bij de keuze van de gids primeert een militaire opleiding meestal boven een educatieve achtergrond. Andere touroperators bieden ook beperkte educatieve extraatjes aan maar opmerkelijk is dat ze er niet altijd mee te koop lopen. Ze zijn natuurlijk ook bang om gekopieerd te worden door de concurrentie. Ook merk je dikwijls dat de producten die ze aanbieden, eigenlijk zaken zijn die ze niet zelf ontwikkelden, maar veeleer overnamen van het educatief aanbod van de musea. Toch kunnen we concluderen dat ook Britse touroperators hun educatief steentje trachten bij te dragen, al is het maar om zichzelf unieker te profileren ten opzichte van de concurrentie.
3.1.5
Provincie West-Vlaanderen / Netwerk Oorlog en Vrede in de Westhoek
Het educatieve takenpakket van de Provincie of liever het Netwerk Oorlog en Vrede in de Westhoek bestaat uit vier componenten: de Ronde Tafel Vredeseducatie, het (passief) lidmaatschap van het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie14, het ondersteunen van eindwerken rond educatieve opleidingen, en ten slotte het ontwikkelen van educatieve producten. Het eerste punt verwijst onder meer naar de gesprekken die de Provincie en het IFFM regelmatig hebben op het vlak van vredeseducatie. Het doel is hier goede afspraken maken en zorgen dat alle neuzen in dezelfde richting wijzen. Wat hun betrokkenheid bij herinneringseducatie betreft, verwijs ik graag naar het volgende deelhoofdstuk. Bij het derde punt kan de vraag gesteld worden waarom mijn eindwerk niet ondersteund werd. Uiteindelijk geeft het toch de aanzet tot het ontwikkelen van een educatief product. De reden hiervoor is dat Toerisme en
11
Tommy Atkins is de bijnaam van de gemiddelde Britse soldaat.
12
Royal British Legion kennen wij vooral van de poppies die massaal in het straatbeeld opduiken rond 11 november. 13
Voor meer informatie: http://www.britishlegion.org.uk/remembrance/schools-and-learning/learning-pack#order Bron: http://www.poppytravel.org.uk/index.cfm?asset_id=1307 14
Zie volgende deelhoofdstuk.
69
Recreatiemanagement niet beschouwd wordt als een educatieve opleiding. Zoals u verderop kan lezen, is er slechts één bestaand voorbeeld van dergelijke samenwerking, namelijk de educatieve koffer rond Kleine Sam. In 2009 werd een vredeskoffer ontwikkeld door leerlingen van het Kathodepartement Reno. Met dit pakket kunnen lagere schoolkinderen onder leiding van hun hond Sam15 het doen en laten van de Duitse en Belgische soldaten volgen. De hond neemt hen ook mee naar de vluchtelingen in de regio Poperinge waar ze ook Talbot House aandoen. Het product is enkel beschikbaar in het Nederlands. Volgens het IFFM is er ook nog veel nood aan een betere samenwerking. Zo waren ze ontgoocheld toen ze pas gecontacteerd werden toen het product bijna af was. De vraag is natuurlijk in hoeverre Ieper in dit project betrokken was. Over het vierde punt, het uitwerken van educatieve producten, ten slotte kan wel een en ander verteld worden. Ook de provincie West-Vlaanderen biedt educatief materiaal aan voor scholen. Zo is er de jaarlijkse webquest16 en het educatief project Nooit meer Oorlog’17 in samenwerking met onder andere het Veteraneninstituut. Aan de hand van oefenblaadjes wordt de leerlingen het verhaal van beide kanten van de frontlijn verteld. Ze gebruiken enkele meer gekende personages om dit te doen zoals Rudolf Lange en Rachelle Battheu. De webquest werd mee ontwikkeld door Miguel Bouttry van ‘Rent A Guide’18 uit Houthulst. Er vallen ook prijzen mee te verdienen. Zo mogen jaarlijks enkele schoolgroepen gratis op uitstap naar de regio Diksmuide. Ten slotte ondersteunt de Provincie ook het product ‘Kinderen in Bezet Gebied’. Dit pakket is bedoeld voor leerkrachten en kinderen van het vijfde en zesde leerjaar. Via verschillende boeiende opdrachten, foto’s en getuigenissen leren de kinderen hoe het was om in bezet België te leven. In de toekomst wordt dit aanbod naar alle waarschijnlijkheid nog sterk uitgebreid aangezien de dienst binnenkort uitbreidt met twee extra educatieve medewerkers in dienst neemt. In het volgende Interreg project, Behind the Lines, zal er volgens Deskundige Emmely Boudry wel plaats zijn voor het Engelse luik van educatief toerisme. Zo komt er een vertaling van de producten. Wel merk ik op dat een klakkeloze Engelse vertaling van Vlaamse educatieve producten niet ideaal is. Zoals uit dit eindwerk blijkt, leggen de Britten andere accenten.
3.1.6
Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie
Het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie biedt zelf geen educatieve producten aan, ze ondersteunen die wel. Het comité is een initiatief van het Ministerie van Onderwijs waar het ook zijn
15
Bron afbeelding:
http://www.westvlaanderen.be/genieten/Cultuur/uitleendienst/kunstkoffers/ PublishingImages/KUNSTKOFFER_flyer_vredeskoffer.jpg 16
Een webquest is een interactief en informatief educatief product waarbij leerlingen info van op het internet verzamelen. 17
Voor meer info, zie: http://www.nooitmeeroorlog.be/bronnen.html
18
http://rentaguide.be/
70
projectsubsidie van krijgt. Men focust vooral op WO II en minder op WO I. Enkele van de voornaamste partners voor zijn het IFFM, Oorlog en Vrede in de Westhoek, Veteraneninstituut, het Nationaal Gedenkteken Fort van Breendonk en het Joods Museum voor Deportatie en Verzet. Wel ontbreken er volgens mij enkele belangrijke spelers in de lijst van deelnemende partners, denk maar aan het MMP, de IJzertoren en Talbot House voor de Westhoek alleen al. Volgens hun website19 is het doel dubbel. Enerzijds wil men een grotere transparantie van het aanbod aan herinneringseducatie creëren door middel van een gebruiksvriendelijke website en database. Deze database omvat alle Belgische herinneringseducatieve sites en projecten in de brede zin van het woord. Via een zoekfunctie op de website is deze database te consulteren. Zo kunnen leraren en leerlingen er probleemloos hun gading vinden in het diverse aanbod. Althans tot zo ver de theorie. Volgens mij is dit niet echt een onverhoopt succes aangezien de zoekfunctie van de site bij een eenvoudige vraag makkelijk tientallen antwoorden kan opleveren. Spijtig genoeg nemen ze niet alle producten op in hun databank. Zo ontbreekt één van de populairste educatieve producten uit de Westhoek, namelijk Platoon Experience, terwijl dan wel het Sanctuary Wood Museum, een bezoekersattractie zonder ook maar enige educatief product, met stip vermeld wordt. Terecht is wel dat ze een ruim overzicht bieden. A work in progress lijkt me… Het tweede doel van het genoemd comité is de leraar te ondersteunen en te helpen bij de vraag hoe je met een bepaalde doelgroep efficiënt kan werken aan herinneringseducatie. Vanaf 2010 werden er nieuwe vakoverschrijdende eindtermen ingevoerd. Het comité zal hierin als denktank fungeren. Ze willen praktische tips formuleren en voorbeelden van goede praktijk aanreiken. Ook schreven ze een kwaliteitshandboek voor educatieve producten. De Provincie is van plan dit handboek als basis te gebruiken bij het toekennen van subsidies aan educatieve producten. Ze zullen het kwaliteitshandboek ook meenemen in hun communicatie naar de sector toe. Volgens mij wordt er vooral veel gedebatteerd rond hoe herinneringseducatie er moet uitzien. Of zoals Dries Chaerle in zijn lezing voor op de forumdag van het comité met de woorden van Aristoteles zei: “Moet er wel herinnerd worden? Heeft het verleden wel een invloed op de toekomst?”. Hierover debatteren heeft natuurlijk wel zijn nut, enkel vind ik het jammer dat er in het concreet uitwerken van educatieve producten minder tijd wordt gestopt. Wel ben ik er van overtuigd dat dit een nuttige comité is dat in de toekomst zeker haar vruchten zal dragen. Eventueel kunnen de nieuwe educatieve medewerkers bij het Programmasecretariaat 100 jaar Groote Oorlog hier een rol in gaan spelen. Verder organiseert het comité ook opleidingen en beurzen voor leerkrachten. Dit biedt zeker toekomstperspectieven. Nog enkele belangrijke vaststellingen zijn onder meer dat naar mijn aanvoelen het comité zich vooral toelegt op de Vlaamse markt. De Britse manier van herdenken krijgt hier niet echt een plaats in. Bij het comité gaat het natuurlijk om meer dan WO I en de Westhoek. Vandaar is het uitblijven van een Britse denkpiste begrijpelijk. Ook heeft men het hier specifiek over herinneringseducatie (zoals het
19
http://www.herinneringseducatie.be/
71
MMP) en niet over vredeseducatie zoals het IFFM. Natuurlijk kan je ook debatteren over de invulling van die termen.
3.1.7
Aanbod educatieve producten naargelang van de taal
In de meeste gevallen zijn er meer educatieve producten in het Nederlands beschikbaar dan in het Engels. Zowel het IFFM, het MMP als Talbot House bieden bepaalde producten slechts in één taal aan. Voor het lager onderwijs werkt het IFFM met ‘De Kijkkast van Kobe’. Van dit product is er geen Engelstalige versie, maar Britse lagere schoolkinderen komen dan ook relatief weinig op bezoek in de streek. Ook Talbot House biedt stadswandeling aan de hand van het dagboek van Poperingenaar Albert Baert enkel in het Nederlands aan. Veel educatieve diensten maken dus eerst het product in het Nederlands, de moedertaal. Na een testfase wordt het eventueel vertaald in het Engels, wat uiteraard veel tijd en geld kost. Bovendien blijkt er op de Britse markt maar een beperkte vraag te zijn naar educatieve producten. De redenen hiervoor beschrijf ik in een volgende deelhoofdstuk.
72
3.2
Analyse van de vraag naar educatieve producten
3.2.1
IFFM
Volgende tabel geeft een overzicht van de vraag naar educatieve producten bij schoolgroepen. Educatieve producten IFFM 2010
Nederlandstaligen
Engelstaligen
Franstaligen
Workshop
# 78
#3
#7
Arrangementen
# 49
#4
#6
De populairste producten van de educatieve dienst waren ongetwijfeld de arrangementen Ieper Noord en Ieper Zuid. Minder vraag was er respectievelijk naar het Mijnentapijt, de Literaire Salient en de Belegerde Stad. Deze twee populaire producten combineren een bezoek aan het IFFM met een inleidend bezoek aan de streek waarbij de highlights aangedaan worden. In 2010 kozen ongeveer 59 scholen voor dit arrangement. Ook de workshops zijn populair. Zo opteerden vorig jaar 88 scholen voor een workshop in de educatieve ruimte. Wel valt hier op dat er per school meestal twee of zelfs drie sessies nodig zijn. De reden hiervoor is tweeledig. Enerzijds is het educatief interessanter als je met kleinere groepen kan werken en anderzijds was het lokaal ook te klein voor grotere groepen. In totaal maakt nog geen 10% van de scholen gebruik van de arrangementen en de workshops. Opvallend is ook dat de meeste scholen voor een combinatie kiezen tussen een workshop en een arrangement (inclusief museumbezoek). Ruim 80% van de scholen gaan zo te werk. Binnenkort zou het IFFM wel eens heel wat meer Vlaamse scholen mogen ontvangen aangezien er in het Vlaams parlement druk gedebatteerd wordt over een bezoek aan het museum verplicht te maken voor Vlaamse leerlingen20. Volgens het artikel gebeurt dit in navolging van de Britse verplichting, wat natuurlijk niet klopt.21 Of het zo’n vaart zal lopen betwijfel ik overigens wel. We merken ook een sterk verschil naargelang van de nationaliteit en de moedertaal. Hoewel ongeveer de helft van de scholen die het IFFM bezoeken uit het Verenigd Koninkrijk komen (# 1 057), is deze groep toch niet goed vertegenwoordigd in de cijfers van de educatieve dienst. Zo tel ik amper een zevental scholen die gebruik maakten van een arrangement of workshop. Het omgekeerde is waar bij Vlaamse (# 562) en Nederlandse scholen (# 227) waar ongeveer 1 op de 6 scholen een arrangement of workshop boekt. Wel merkte Wouter Sinaeve van het IFFM nog op dat meer en meer Britse scholen via hun touroperator een beroep doen op de educatieve ruimte waar de workshops plaatsvinden. De rondrit in de Ieperboog organiseren ze liever zelf, vandaar dat de arrangementen minder succes hebben bij hen. Ook mondelinge reclame is zeer belangrijk bij scholen. Die bevelen dikwijls producten aan elkaar
20
http://www.hln.be/hln/nl/1265/Onderwijs/article/detail/1345543/2011/11/08/Bezoek-aan-In-FlandersFields-moet-verplicht-worden-voor-scholieren.dhtml 21
Er is helemaal geen verplichting vanuit het Verenigd Koninkrijk om het museum te bezoeken. Er is enkele een suggestie om een WO I-slagveld te bezoeken, een suggestie die zelfs werd afgezwakt.
73
aan. Elk jaar geeft Toerisme Ieper ook een brochure uit waarin naast het groepsaanbod voor volwassenen, ook het educatieve aanbod opgesomd wordt. Dit wordt ruim verspreid onder touroperator en reisleiders, onder andere tijdens vakbeurzen.
3.2.2
MMP
In totaal zijn 6 op 10 leerlingen die het MMP bezoeken afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk. Er is dus een groot potentieel voor hun eduacatieve producten. Het volgende cijfermatieraal is relatief beperkt, maar meer was er niet voorhanden.
% vraag educatieve manden naargelang van de taal Engelstalig
Nederlandstalig
2009
95%
5%
2010
96%
4%
De educatieve kist wordt uitsluitend door Vlaamse scholen gehuurd aangezien het product ook enkel in het Nederlands beschikbaar is. De educatieve manden zijn dan weer een Brits succesproduct. Sinds de Platoon Experience enkele jaren terug gelanceerd werd, is de vraag goed gestegen. Absolute cijfers mochten niet weergegeven worden maar een procentuele verdeling naargelang de nationaliteit kon ik wel bekomen.
Procentuele verdeling van Platoon Experience22 Engelstalig
Vlamingen
Overige
2010
40%
39%
18%
2011
45%
38%
17%
2012* 50%
46%
4%
*voorlopige cijfers voor boekingen in 2012 (08/05/2012).
Hoewel deze percentages de grootte van de vraag niet weergeven, geef ik wel mee dat er tijdens het hoogseizoen toch wekelijks een Platoon Experience plaats vindt. Eén van de problemen is dat het aanbod niet altijd even snel meegroeit met de vraag. Het gaat hier vooral om een logistieke kwestie. Zo kan de Platoon Experience maar om de twee dagen aangeboden worden aangezien de uniformen moeten gewassen worden. Ook het startuur kan tot problemen leiden aangezien de groepen tussen 9u en 10u het dagprogramma moeten aanvatten. Er is namelijk een ochtend- en een
22
Bron: de cijfers zijn letterlijk overgenomen van het MMP (Timby Vansuyt)
74
middagprogramma voorzien met een TommyTucker-maaltijd. En als het museum al volgeboekt is tussen 9 en 10, kan de Platoon Experience niet plaatsvinden die dag. Daarom werd in 2010 beslist om het aanbod van zowel het materieel als het aantal gidsen uit te breiden. Voor het seizoen 2012 werd beslist om de Platoon Experience ook tijdens het weekend aan te bieden. Dit zou tot een grote toename kunnen leiden aangezien heel wat Britse scholen voornamelijk tijdens het weekend de streek bezoeken. Het product staat reeds op de website van heel wat Britse Touroperators zoals Halsbury Travel, Destinations Travel, GTI Ireland, Dragons International en NST Ireland. In 2012 werd voor het eerst een beurs bezocht in ware Platoon-stijl, d.w.z. met de uitrustingen aan. Er is zeker nog veel potentieel voor dit product. Recent zijn er ook volwassenengroepen die het product reserveren. Enkele Vlaamse scholen informeerden al naar de mogelijkheid om een Engelstalige Platoon Experience aan te bieden voor hun Nederlandstalige leerlingen. De verklaring voor de deelname van het relatief(!) grotere aantal Engelstalige groepen23 ligt misschien bij het feit dat het hier om een militair-historisch museum gaat en dat re-enactment een veel voorkomende trend is. Beide zaken zijn populair zijn bij een Brits publiek. De band met de jongerengroepen is gegroeid uit de vele groepen kadetten die het museum vroeger mocht ontvangen. Zoals eerder vermeld, blijven deze groepen nu meer en meer weg wegens drastische besparingen. Hun plaats is nu opgevuld door schoolgroepen. Op vlak van promotie is MMP met beperkte middelen er toch in geslaagd om een goedraaiend museum uit de grond te stampen. Zo ligt de focus op het warm en persoonlijk onthaal door onder meer het management bij het bezoek van een schoolgroep of touroperator. Het MMP doet heel weinig aan betalende reclame maar maakt des te meer gebruik van heel wat gratis promotiekanalen. De TO’s van hun kant krijgen regelmatige updates over educatieve pakketten en vernieuwingen in het museum en de ruimere regio. Heel wat TO’s plaatsen de producten van het MMP op hun website als onderdeel van hun pakketreis. Ze geven hun klanten op die manier het gevoel dat hen iets unieks aangeboden wordt. Een laatste en belangrijke troef is misschien wel het samenwerkingsverband met Belgische en Britse organisaties (zoals het Veteraneninstituut) en het Royal British Legion dat wij vooral kennen van de poppies.
3.2.3
Talbot House
Het Talbot House krijgt jaarlijks een 100-tal Britse scholen over de vloer. Allemaal krijgen ze een inleiding op de geschiedenis van Talbot House. De andere educatieve producten worden helaas zo goed als niet gevraagd, althans niet door de Britse scholen. Voor de Belgische markt zijn de educatieve producten ook niet meteen een schot in de roos. De stadswandeling wordt jaarlijks voor een 10-tal, voornamelijk lokale, scholen uitgevoerd. De lessenpakketten hebben meer succes bij schoolgroepen terwijl de museumzoektochten populairder zijn bij de gezinnen. Op het vlak van promotie focuste Talbot House naar mijn aanvoelen de voorbije jaren vooral op de Vlaamse markt. Hierdoor werden de Britse groepen wat verwaarloosd en speciale verzoeken
23
Als je het aantal bezoekers bij het IFFM en het MMP vergelijkt, kunnen we stellen dat het MMP een grote aantal Britse scholen hebben die een educatief product boeken. Dit verschil is echter relatief.
75
genegeerd. Ook was er aanvankelijk wat ongenoegen over het feit dat er wegens de toenemende druk op het 18de –eeuwse huis end e bijhorende slijtage, niet meer gegidst kon worden. In de toekomst zullen zowel individuelen als groepsleden zelf de verhalen van het huis kunnen raadplegen aan de hand van QR-codes. Zo kunnen ze selectief kiezen wat ze wensen In de toekomst zou volgens mij moeten geprobeerd worden om het warm en persoonlijk onthaal opnieuw centraal te stellen. Dit was in het verleden een van de sterke en bekende punten van Talbot House. Helaas is dit naar mijn mening wat vervaagd. Dit heeft allicht ook te maken met het beperkte personeelsbestand van Talbot House. Het MMP bewijst dat dit nog steeds een belangrijke factor is om groepen te lokken. Ook de nieuwe facebookpagina, de renovaties en de introductie van de QRcodes zullen op zich ook wel voor reclame zorgen.
3.2.4
Provincie West-Vlaanderen / Programma Secretariaat 100 jaar Groote Oorolog
Van de educatieve koffer rond de hond Sam staat er een exemplaar in Brugge en een in het provinciehuis de Potyze (Ieper). In Brugge werd de koffer het afgelopen anderhalf jaar 11 keer uitgeleend, die in Ieper werd 10 keer gebruikt werd. In de toekomst volgt er een evaluatie. Op vlak het van promotie werken zij voorlopig enkel met flyers en reclame op de website www.wo1.be. Verder is er in Brugge ook nog een beurs voor leerkrachten waar het product aanbevolen wordt. De komende maanden werft de provincie nog twee voltijds educatief medewerkers aan. Zij moeten de samenwerking met de lokale educatieve diensten verbeteren alsook zelf educatieve producten uitwerken. Op het vlak van promotie heeft de Provincie geen contacten met de Britse scholen en touroperators. Daarvoor rekenen ze terecht op de hulp van de lokale musea die veel dichter bij de eindgebruiker staan.
3.2.5
Touroperators
Ondertussen voerde ik enkele korte telefoongesprekken met vertegenwoordigers van Britse touroperators. Concrete cijfers omtrent educatieve producten konden (lees wilden) ze mij niet geven. Trouwens het gaat dikwijls om groepen die een eigen educatief pakketje samenstellen (o.a. werkblaadjes) en verschillende slagvelden bezoeken. Combinaties met de Somme, Vimy of Arras zijn niet zeldzaam, integendeel. Deze cijfers zouden dus ook een vertekend beeld gegeven hebben. Zij toonden wel interesse in mijn product maar aangezien ik niet behoor tot of gesteund wordt door een bepaald museum of andere instantie, zagen ze ook niet meteen het nut of de noodzaak ervan in. Ik ben duidelijk niet de enige die aan hun mouw ging trekken dit jaar. Trouwens slaat de toon van het gesprek soms al snel om als ze merken dat herinneringseducatie centraal komt te staan. Aan de Vlaamse vredes- en herdenkingsgedachte hebben zij geen boodschap. Wel gingen ze schoorvoetend akkoord met mijn conclusie dat ze weinig gebruik maken van bestaande, Vlaamse educatieve producten. Ze werken liever zelf iets uit dat op maat van de klant gemaakt is. We mogen ook niet vergeten dat het hier om commerciële bedrijven gaat en het educatieve slechts bijzaak is. Het moet eenvoudigweg renderen. De Britse educatieve aanpak verschilt veel van de Vlaamse. En hier knelt 76
het schoentje bij verschillende Vlaamse educatieve diensten. Het MMP is hier volgens mij de grote uitzondering op. Niettemin kreeg ik een vriendelijk verzoek van een TO om terug contact op te nemen indien mijn educatief product door in de praktijk wordt omgezet.
3.2.6
Vraag educatieve producten naargelang van de taal
Het gebruik van educatieve producten door Britse schoolgroepen is heel aanpak- en trendgebonden. Dit blijkt uit de cijfers van de belangrijkste musea in de streek. Hieronder haal ik de belangrijkste redenen aan zoals die mij door de educatief medewerkers en Britse begeleiders werden meegedeeld. Volgens het IFFM is het uitblijven van een grotere vraag uit het Verenig Koninkrijk vooral te wijten aan het feit dat de scholen werken met touroperators. Deze organiseren liever alles zelf en houden de totaalprijs zo laag mogelijk. Zo vallen de educatieve producten letterlijk en figuurlijk buiten de prijzen. Toch merken zij, net als de andere musea, vanuit de Engelstalige markt wel een toenemende interesse voor workshops vanuit de Engelstalige markt. Hier kunnen we opnieuw vaststellen hoe belangrijk herhaalbezoeken zijn. Eenmaal een leerkracht zijn stek en zijn educatief product gevonden heeft, kan je er van op aan dat hij verschillende jaren na elkaar schoolgroepen blijft brengen. Dit is zeer typerend voor de Britse scholen. Hoewel het MMP een ruim educatief gamma voorziet, kunnen we toch wel stellen dat de Platoon Experience en de educatieve manden de populairste producten zijn. De interesse van scholen neemt duidelijk nog toe. Een van de voornaamste verklaringen hiervoor is dat ze inspelen op andere educatieve trends dan bijvoorbeeld het IFFM. Re-enacting zit er bij de Britten ingebakken. Van alle educatieve producten in de Ieperboog, zijn die van het MMP het meest succesvol bij Britse scholen. Toch dient dit enigszins gerelativeerd te worden aangezien het aantal boekingen ten opzichte van het aantal groepen die het museum bezoeken, relatief klein blijft. De laatste jaren merkte het MMP een sterke toename qua interesse van Vlaamse en Nederlandse scholen en zelfs volwassenengroepen. Dit verhaal wordt zeker vervolgd. Talbot House is een Brits huis maar toch zijn het vooral lokale scholen die een beroep doen op de educatieve producten. Hiervoor kunnen we de volgende redenen aanhalen: enerzijds focust men (helaas) te weinig op de Britse scholen en gaat de aandacht meer naar hun (West-)Vlaamse tegenhangers. Anderzijds is het ook hier een feit dat de Britse scholen meestal hun eigen producten gebruiken of meebrengen. Ze staan heel weigerachtig tegenover de producten die het museum zelf ontwikkelde. Dit gaat soms heel ver want zo merk ik regelmatig Britse leerkrachten die op prospectie komen om zelf oefenblaadjes te maken terwijl er zeer degelijke gratis voorhanden zijn op de website. Het resultaat is helaas dat hun eigen materiaal dikwijls te wensen over laat. Zowel qua aanpak als historische correctheid slaan ze de bal meer dan eens mis. Daarbij komt nog het feit dat ze te weinig tijd hebben om gebruik te maken van de bestaande lessenpakketten. Talbot House hamert er nochtans al jaren op dat schoolgroepen hun tijd zouden nemen om het Talbot House te bezoeken. De soldaten kwamen er om rust te vinden, dus is een gehaast schoolbezoek niet passend. Hoewel heel wat Britse scholen hun reis via een touroperator boeken, maken ze niet allemaal gebruik van het - soms beperkte - educatieve gamma dat de touroperator aanbiedt. Heel wat leerkrachten kiezen er nog steeds voor om hun eigen werkblaadjes te gebruiken. Ten eerste is het 77
voor de leerlingen eenvoudiger en overzichtelijker voor de leerlingen als ze op elke locatie een gelijkaardig opgestelde invulblaadjes krijgen. Als je telkens de aanpak eigen aan het museum moet uitleggen, werkt dit verwarrend en tijdrovend. Hier kunnen het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie of de vzw Oorlog en Vrede met hun rondetafelgesprekken rond vredeseducatie een toegevoegde waarde bieden door de violen te laten gelijkstemmen. Ten tweede is er steeds het tijdsgebrek. Als je de lessenpakketten van een museum volgt, ben je gebonden aan hun tijdsindeling. Ten derde zijn er nog de Britse eindtermen waaraan de door Vlamingen gemaakte lessenpakketten niet steeds voldoen. Soms worden de leerlingen ook gevraagd een essay te schrijven over de reis, wat volgens de Britse leerkrachten veel mogelijkheden biedt. Ten slotte reikten ook enkele Britse leerkrachten mij nog een verklaring aan voor het beperkte gebruik van educatieve producten. Ze wensen tijdens hun verblijf zoveel mogelijk sites aan te doen. Musea moeten niet zozeer de nadruk leggen op het educatieve maar wel op de belevingsfactor. Ook moeten ze vooral veel voorwerpen tonen, interactief zijn en eventueel een dug-out hebben zoals het MMP. Het educatieve vindt plaats in het klaslokaal. Loopgraven, begraafplaatsen, dug-outs, enz. kan je nu eenmaal niet meenemen naar de klas.
3.3
Swot-analyse
Onderstaande swot-analyse vat de conclusies rond de markt van educatieve producten betreffende de Ieperboog samen.
Sterktes
Bestaande educatieve producten zijn van goede kwaliteit; heel wat potentieel voor educatieve producten; toenemende Britse interesse in workshops; vooral Living History scoort goed.
Uitdagingen
Zwaktes Heel diverse invalshoeken tussen de verschillende educatieve diensten; se meeste educatieve medewerkers tonen geen interesse in trends; weinig Britse interesse in arrangementen door lokale musea en DvT’s.
Bedreigingen
Britse scholen via gerichte promotie overtuigen van de meerwaarde van arrangementen; samenwerking en uniformisering.
Capaciteit van workshops te klein voor grote schoolgroepen; verdeeldheid binnen de verschillende strekkingen van herinneringseducatie; touroperators zien niet steeds de meerwaarde in van de educatieve producten en willen de totaalprijs zo laag mogelijk houden.
78
3.4
Conclusie
Als we vraag en aanbod in het algemeen tegen elkaar afwegen dan kunnen we zeggen dat die elkaar ongeveer in evenwicht houden. Grote musea zoals het IFFM en het MMP hebben meer aanbod en meer vraag dan het kleinere Talbot House in Poperinge. Dit is natuurlijk ook logisch aangezien Talbot House minder middelen en mogelijkheden heeft op dit vlak. Qua taal zijn er wel grote verschillen. Zo staan de Britten voornamelijk open voor producten waar re-encatment en beleving centraal staan. Nu ik toch al enkele jaren een interesse ontwikkeld heb in deze thematiek, viel het mij telkens weer op dat veel Britse scholen op een eigen manier te werk gaan. Hun interesses, manier van bezoeken, tijdsindeling, gedrag, enz. is veelal verschillend van de gemiddelde Vlaamse school. Veel musea en educatieve diensten proberen al jaren grip op deze doelgroep te krijgen. Ze proberen hun programma te beïnvloeden door nieuwe producten en sites aan te prijzen. Soms lukt het hen, maar dikwijls ook niet. De cijfers van de educatieve diensten vertellen natuurlijk niet het volledige verhaal maar toch zijn er duidelijke trends merkbaar. Hebben de Britse leerkrachten misschien geen weet van de educatieve producten? Een groot deel van hen is hier volgens mij inderdaad maar zeer beperkt van op de hoogte. Meestal boeken de Britse scholen hun uitstap via een touroperator24. Het is dan aan hen om hun reisleiders en groepen te informeren. De touroperators zijn wel op de hoogte en krijgen ook jaarlijks updates van de musea hieromtrent. Maar toch maken ze er weinig reclame voor bij hun eigen klanten, de scholen en de gidsen. Ze willen ook niet raken aan de meerwaarde die hun eigen gids kan bieden. Indien je een educatief medewerker van een museum inschakelt, wordt de rol van de gids tijdelijk minder belangrijk. Naar de toekomst toe is een specifieke bevraging bij leerkrachten en reisleiders zeker een must om de invloed van promotie te achterhalen alsook om de vraag naar educatieve producten vast te leggen. Een andere verklaring voor de lage vraag naar educatieve producten ligt misschien bij de tijdsdruk. Uit mijn ervaring merk ik dat veel leerkrachten erop gebrand zijn om zo veel mogelijk sites te bezoeken. Musea moeten in hun optiek niet zozeer de nadruk leggen op het educatieve, maar wel op de belevingsfactor. Ook moeten ze vooral veel voorwerpen tonen, interactief zijn en eventueel een meerwaarde bieden, zoals het MMP met de dug-out. Het educatieve is voor thuis in het klaslokaal thuis. Loopgraven, begraafplaatsen, dug-outs, enz. kan je nu eenmaal niet meenemen naar de klas. Dat betekend natuurlijk opnieuw niet dat de lokale musea verplicht zijn van deze visie te volgen. Dit is slechts de mening van een deel van hun bezoekers. Het doel dat ik voor ogen heb, is een educatief product uit te werken dat als een extra laag over de standaardtour van de Britse scholen kan fungeren. Het moet inspelen op een aantal courante trends en een meerwaarde betekenen voor de standaardtour van de Britse scholen. Ze moeten er betrekkelijk weinig extra tijd voor uittrekken, weinig extra stops inbouwen en de leerkrachten hebben er weinig voorbereiding aan. Zo mag het geen arrangement25 worden, want dat hebben ze reeds geboekt bij de touroperator. Dagprogramma’s hebben sowieso minder kans op slagen dan kortere workshops.
24
Volgens Westtoer is dat voor 62% van de Britse scholen het geval (cijfers van 2006).
25
Tenzij je een volledig arrangement opmaakt en dit rechtstreeks aan de Britse scholen aanbiedt.
79
4. Conclusie van de casus Ondertussen weten we al dat we jaarlijks ongeveer 60 000 Britse scholieren in de Ieperboog mogen verwelkomen. Binnen enkele jaren zullen het er volgens Westtoer ongeveer 80 000 zijn. Opvallend is dat veel Britse scholen jarenlang blijven terugkomen. De Britse schoolgroepen zijn relatief ongevoelig als het op promotie en educatieve projecten aankomt. Doe je nu als museum een extra inspanning of niet, de bezoekersaantallen blijven min of meer stabiel. Enkel grote structurele aanpassingen doen hen soms twijfelen. Vernieuwingen brengen voor leerkrachten ook opnieuw aanpassingen van programma’s en oefenblaadjes met zich mee. De redenen voor hun bezoek verschillen nogal, maar de belangrijkste zijn wel duidelijk. Zo zijn er natuurlijk de Britse eindtermen die jarenlang een frontbezoek aanmoedigden. Volgens mij zal er hier in de toekomst weinig verandering in komen en al zeker niet met de grote herdenkingen die voor de deur staan. Toch is het voorlopig nog even afwachten geblazen voor we een zicht krijgen op het seizoen 2012. Verder blijkt ook de grote spontane interesse voor de Eerste Wereldoorlog, die deel uitmaakt van het Britse collectieve geheugen, een belangrijke motivator te zijn. Ten slotte maakt het slagveldbezoek ook deel uit van een bewustwordingsproces voor de leerlingen. Het Britse imperium verloor hier honderdduizenden mannen en de leerlingen verloren hun overgrootvaders. Het klinkt misschien hard,n maar sommige Britse leerlingen van vandaag zijn de soldaten van morgen. En allemaal hebben ze een verantwoordelijkheid door hun democratische stem te laten spreken en zo oorlogen te voorkomen. In het tweede hoofdstuk ging ik dieper in op de bestaande educatieve trends die mogelijk toepasbaar zijn bij een schoolbezoek aan de Ieperboog. Deze trends zijn zeer divers en veranderen door de jaren heen ook voortdurend. Verschillende zaken zoals re-enactment en ervaring vonden hun weg onder de noemer living history. Multimedia en nieuwe technologieën vertellen op hun beurt het verhaal van applicaties en social media. Bepaalde trends zijn al goed vertegenwoordigd, denken we maar aan living history, terwijl er bij andere, zoals duurzaamheid, nog heel wat werk aan de winkel is. Uit internationale voorbeelden blijkt ook dat living history zeker op de Britse markt een populaire trend is. De lokale musea in de Ieperboog deden de laatste tien jaar een grote inspanning om de kwaliteit van de educatieve producten te verhogen. We kunnen bij de verschillende musea ook duidelijke trends onderscheiden. Zo focust het MMP meer op de actievere beleving en ‘levende geschiedenis’ met de Platoon Experience als toppunt terwijl het Talbot House het meer over een kunstzinnige boeg gooit met producten zoals ‘Sing me to Sleep’. Natuurlijk blijven er werkpunten over. Zo focussen bepaalde musea nog te weinig op de Britse markt. Ik denk dat er vooral op het vlak van promotie nog wat schort. Zo merk ik wel dat de meeste producten op de website terug te vinden zijn maar dat baliemedewerkers van musea niet altijd goed gebrieft zijn over het aanbod. Aan elke Britse school zou er een bundel moeten worden meegegeven waarin het aanbod wordt toegelicht en gepromoot. Zo zou ook reclame kunnen gemaakt worden in tijdschriften en op websites voor Britse geschiedenisleerkrachten. Uit enquêtes blijkt toch dat de kans groot is dat je ze het volgende jaar weer mag verwelkomen. Natuurlijk kan je ook zelf een educatief product ‘opleggen’ zoals Talbot House doet met zijn inleiding op het ruimere ‘achter-het-front’-verhaal en de specifieke context van de soldatenclub. Voor musea zoals het IFFM kan dit wel problemen opleveren. De schaalgrootte van beide musea is niet te vergelijken.
80
Het is natuurlijk ook een mes dat aan twee kanten snijdt. De Britten doen zelf weinig beroep de bestaande educatieve projecten. Daarom vormen ze geen prioriteit voor de medewerkers van de musea en ontwikkelen ze dus minder producten voor die markt. De Britse leerkrachten kiezen er meer voor om zelf iets te maken. Enerzijds is er het tijdsgebrek. De bestaande educatieve producten nemen dikwijls enkele uren in beslag en dit is tijd die de Britse scholen liever gebruiken om een extra begraafplaats te bezoeken. Anderzijds maken ze liever zelf een product dat gelinkt is aan hun eindtermen en hun lessen. Dit is natuurlijk een moeilijk gegeven voor Vlaamse educatieve medewerkers. In het Verenigd Koninkrijk zijn ze heel sterk in het integreren van nieuwe educatieve trends in het onderwijs. Toch is het spijtig om zien dat ze die techniek niet toepassen bij een bezoek aan de Ieperboog. Het zijn deze zaken waarop in et achterhoofd moet houden bij het ontwikkelen van een educatief product. De conclusie luidt dus dat er heel wat Britse scholen de Ieperboog aandoen, maar dat ze weinig gebruik maken van de bestaande educatieve producten en liever zelf iets in elkaar steken. Vandaar dat ik voor mijn praktische uitwerking graag een product zou ontwikkelen dat geïntegreerd kan worden in een standaard slagveldbezoek van een Britse school geïntegreerd kan worden. Het zou een op maat gemaakt product moeten zijn op basis van de noden van de groep en de gids, alsook op basis van de ‘gebreken’ in het huidige programma. Het zal hen weinig extra tijd, geld en voorbereiding kosten. Hiervoor heb ik ook een reeks gesprekken gehad met Britse leerkrachten en reisleiders. Daarnaast had ik de voorbije jaren zelf meermaals de kans om zelf heel uiteenlopende Britse scholen te vergezellen. Het is vanuit die ervaringen dat ik denk te weten waar er ruimte is voor verbetering bij het ontwikkelen van een nieuw educatief product voor de Britse schoolgroepen in de Ieperboog.
81
Deel B: Praktisch onderdeel 5. Hoofdstuk 4: Praktisch uitwerken van het educatief product 5.1
Inleiding
Hoe ontwijk ik de problemen die in de vorige conclusies naar voren kwamen en creëer ik tegelijkertijd een toegevoegde waarde voor mijn educatief product? Ten eerste is het naar mijn mening belangrijk om zo weinig mogelijk te raken aan de bestaande gemiddelde Britse tour in de Ieperboog. Probeer je met je product een te grote impact te hebben hierop, dan blijft succes bijna zeker uit. Het product moet dus als een extraatje aangeboden worden bovenop de bestaande tour en als het ware de hiaten in het programma opvullen. Zo spendeert de groep ettelijke uren op de autocar. Dit is een ideaal moment om filmmateriaal te gebruiken. Vandaag zijn autocars steevast uitgerust met een dvd-speler en diverse monitors die gebruikt kunnen worden om educatieve films te tonen. Ten tweede is het van belang dat het product weinig extra tijd in beslag neemt. De gemiddelde Britse WO I-studiereis duurt vier dagen. Hierbij moet je wel rekenen dat de groep de eerste dag soms al om middernacht vertrekt. Eer hun bezoek begint, zijn de leerlingen soms al 12 uur wakker. ’s Avonds nog een educatief moment inplannen, is enkel mogelijk indien het niet te zwaar is en niet te lang duurt. Een goede speelfilm tonen zoals Beneath Hill 60 is eventueel een handige oplossing. Ten derde is de populairste trend bij Britse scholen toch wel Living History. Dit begrip kan educatief zeer divers toegepast worden. Met mijn product hoop ik niet zozeer te focussen op re-enactment, maar eerder op het belevings- en ervaringsgevoel. Door de leerlingen kennis te laten maken met de verhalen van een veteraan, voeg je er zelfs nog een belangrijk stuk authenticiteit1 aan toe. Op die manier zullen leerlingen en leerkrachten het educatieve luik van de reis niet als een extra last, maar als een meerwaarde ervaren. Ze hebben er namelijk geen extra werk aan. Ik bedacht het product toen ik zelf de gelegenheid kreeg een Britse school in de Ieperboog te gidsen. Daarbij werden we geconfronteerd met enkele problemen die ik door dit product kon oplossen. Het effectief uittesten van het product met de doelgroep was zeer leerrijk om de kinderziektes vast te stellen en zo een en ander bij te sturen. De reacties waren over het algemeen vrij positief. Wel wordt het een hele uitdaging om het doelpubliek van de meerwaarde te overtuigen. Zoals eerder te lezen was in onze conclusie, zijn de Britten zeer honkvast en twijfelen ze vaak aan Vlaamse producten. Mijn ervaringen beschrijf ik hieronder bij de voorstelling van het product. De toegevoegde waarde, die er effectief wel is, vat ik samen in de conclusie.
1
Het gaat hier om een originele, unieke getuigenis. Overduidelijk een meerwaarde voor een dergelijk product.
82
5.2
Voorstelling product: A school trip through the Ypres Salient
Mijn product bestaat uit een aantal deelproducten waaronder een reeks educatieve films alsook enkele beperkte activiteiten. Een uitgewerkt voorbeeld vindt u in de bijlage. Ten eerste zijn er de inleidende filmpjes die het historische en chronologische overzicht voor de Britse leerlingen moeten helpen ondersteunen. Een belangrijke troef is dat bepaalde zaken, zoals bv. een gasaanval of de Ieperboog, gevisualiseerd kunnen worden. Het tweede deelproduct omvat de unieke getuigenis van Harry Patch, de laatste Britse veteraan die meevocht in de loopgraven. Hij was slechts enkele jaren ouder dan de schoolkinderen toen hij verplicht werd de wapens op te nemen. In drie verschillende filmpjes neemt Harry de kinderen mee doorheen zijn herinneringen. In het laatste filmpje brengt Harry een laatste bezoek aan de streek waarbij hij terugblikt en reflecteert. Hier leg ik ook duidelijk de nadruk op de persoonlijke verhalen die volgens mij soms veel meer vertellen dan de pure historische feiten. Dit brengt mij bij het derde en vierde onderdeel, respectievelijk het bijhouden van een dagboek en het reflectiemoment. Deze zorgen ervoor dat de leerlingen zelf gaan nadenken over hun bezoek aan de slagvelden.
5.2.1
Introduction to the Ypres Salient
Het gaat hier om een aantal korte filmpjes die meer duiding moeten geven bij wat de leerlingen in de loop van hun studiereis te zien zullen krijgen. Zo verwelkomt het eerste filmpje de leerlingen in België. Het geeft ook wat uitleg bij het opzet van de filmpjes. Vervolgens krijgen we enkele filmpjes die kort de voornaamste veldslagen bij Ieper inleiden en wat duiden. Het doel van deze filmpjes is tweeledig. Enerzijds is het belangrijk om bepaalde zaken te visualiseren. Ondergrondse dieptemijnen, gasaanvallen of het verwoeste Ieper anno 1918 zijn moeilijk in woorden te vatten. In deze gevallen zegt een beeld soms meer dan duizend woorden. Dit medium is ook handig om kaarten te tonen want hoe leg je anders het begrip ‘salient’ uit. Anderzijds is het ook belangrijk om de leerlingen een historische basis of rode draad mee te geven. Als je drie dagen in de streek rondrijdt, kan niet je rond de historische veldslagen heen. Daarom vind ik het belangrijk dat er een chronologisch verhaal aan de sites gekoppeld wordt. Elke Slag bij Ieper kan zo kort ingeleid worden aan de hand van filmbeelden.
83
Deze filmpjes moeten vooral kort, krachtig en uniform zijn. Ze moeten voor de leerlingen een houvast vormen tijdens deze reis. Het kan niet de bedoeling zijn hen te overladen met details, want dan kom je opnieuw in het vaarwater van je gids terecht. Elk gids vertelt het verhaal op zijn of haar manier. Zo zou het er ongeveer kunnen uitzien: Film 1: Welcome to Belgium
Inleiding op België. Waar ligt België? Waarvoor staan we bekend? Bekende Belgen? Welke taal spreekt men er?
Film 2: How did the war start?
Kort clipje uit Blackadder Goes Forth. In dit stukje legt Captain Blackadder de oorzaken van de oorlog uit aan Private Baldrick. Von Schlieffenplan, Slag aan de IJzer, Eerste Slag bij Ieper, brandende Lakenhallen, aankomst kerstverbroedering, enz.
koloniale troepen,
Film3: Gas! Second Battle of Ypres
Tweede Slag bij Ieper, gasaanval, Dulce et Decorum Est, enz.
Film 4: Mines at Messines
Mijnenslag, tunnels visualiseren, enz.
Film 5: Passchendaele
Derde Slag bij Ieper, landschap visualiseren
In elk filmpje wordt ook telkens een kaart uit dezelfde reeks voorzien. Het is de bedoeling dat een professionele firma instaat voor het maken van de films. De inhoud moet door een educatief medewerker/historicus aangeleverd worden. De voice-over moet door een native speaker gedaan worden. Zelf ondernam ik wel een bescheiden poging die op de bijgevoegde dvd terug te vinden is.
5.2.2
Eyewitness Tales by Harry Patch
Het gebruik van persoonlijke verhalen biedt heel wat voordelen. Bij het IFFM bijvoorbeeld vormen ze de leidraad tijdens het bezoek. Monumenten en begraafplaatsen zijn dikwijls indrukwekkend. Loopgraven spreken al iets meer tot de verbeelding. Maar meestal vertellen zij, als stille getuigen, niet het volledige verhaal. En wie kan het echte verhaal nu beter vertellen dan iemand die er zelf bij was? Een monument of een graf spreekt veel meer aan als je het verhaal erachter kent en er een gezicht kunt opkleven. Anders blijft een begraafplaats een park met grafstenen. Het inlevingsvoordeel en het visualiseren zorgen er ook voor dat leerlingen meer interesse tonen en ook langer gefocust blijven. De leuke anekdotes, afgewisseld met de gruwelverhalen van het niemandsland, houden de aandacht van de leerlingen vast. Toen ik dit product uittestte, merkte ik dat heel wat leerlingen effectief ook uitkeken naar het vervolg van het verhaal. Daarbij komt nog dat via deze getuigenissen ook heel wat historische kennis kan worden doorgegeven.
84
Natuurlijk zijn er duizenden persoonlijke verhalen te vinden. Het verhaal van Harry Patch valt in een paar opzichten toch vrij uniek te noemen. Harry Patch (°17 juni 1898 - †25 juli 2009) was immers de laatste Britse getuige van de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Hij was de laatste die nog vocht in de loopgraven van Pilkem, de laatste Tommy die Talbot House bezocht, enz. De kranten gaven Harry al snel de bijnaam “The last Fighting Tommy”. Zelf heeft hij al de media-aandacht nooit gewild. Toch maakte hij er handig gebruik van om zo zijn eigen boodschap uit te dragen.2 De ogenschijnlijk fragiele veteraan wist met zijn indrukwekkende getuigenis de harten van velen te raken. Hoewel zijn boodschap soms toch sterk afweek van het gemiddelde Britse discours, wist Harry met zijn vredesboodschap toch door die Britse “nationalistische” muur te breken. Hij droeg, in tegenstelling tot de meeste andere Britse veteranen, maar heel zelden zijn medailles. Ook hoorde je hem nooit spreken over de helden van WO I. Voor hem bestonden die niet, er waren alleen slachtoffers. Zo verkondigde hij zonder aarzelen dat elke oorlog gewoon een excuus is voor een massamoord, waarmee hij niet meteen de troepen in Irak en Afghanistan een hart onder de riem steekt. Zo weigerde hij een staatsbegrafenis omdat de politici naar zijn mening beter hun nek uitgestoken hadden voor hem en zijn lotgenoten toen ze anno 1918 terug thuis kwamen in een heel andere wereld. Helaas was zijn eigen heldenstatus - buiten zijn wil om - te groot geworden om volledig aan deze laatste wens tegemoet te komen. Tijdens zijn laatste bezoek aan de streek, op 27 en 28 september 2008, werd Harry gevolgd door een team van historici en cameraploegen van de BBC. Het resultaat is te zien in The Last Tommies, een prachtige documentairereeks rond de laatste veteranen van WO I. Ook dit maakt zijn verhaal vrij uniek. Beeldmateriaal spreekt bij leerlingen nu eenmaal meer aan dan dagboeken en foto’s. Tijdens de rondrit in de Ieperboog haalde Harry heel wat herinneringen op toen hij sites zoals het Studentenfriedhof en Tyne Cot bezocht. Ook ging hij langs in Pilkem waar hij in één klap vier vrienden verloor. Tijdens zijn laatste reis naar de streek onthulde Harry een monument voor zijn vrienden alsook voor alle slachtoffers, vriend en vijand. In Talbot House hadden ze zelfs moeite om hem de deur uit te krijgen. Hij kwam er verschillende keren op bezoek in 1917 en ook zovele jaren later voelde hij er zich meteen weer thuis. Aan het einde van deze reis zette hij nog een laatste symbolische reuzenstap door te gaan lunchen met de laatste Duitse veteraan, Claude Schultz. Toen ik hen na de Last Post-plechtigheid samen een praatje zag maken, merkte ik meteen dat de vriendschap oprecht was.
De BBC-documentaire rond Harry Patch werd uitgegeven en is ook op het internet raadpleegbaar. Zo maakte ik zelf met Windows MovieMaker drie korte filmfragmenten rond Harry Patch. Wel bezit ik de rechten natuurlijk nog niet. Bij het uitgeven van dit product zal dit voor een grote kost zorgen. Het
2
Bron foto: http://tracynko-motile.blogspot.com/2011/05/harry-patch.html
85
resultaat kan u in de bijgevoegde dvd terugvinden. Indien dit product daadwerkelijk gecommercialiseerd wordt, zal zeker contact opgenomen moeten worden met de BBC in verband met de rechten. Elk fragment belicht een andere fase van zijn leven. We beginnen ons verhaal bij het uitbreken van de oorlog. Zijn oudere broer komt zwaargewond terug van het front en vertelt Harry over de gruwel van de oorlog. Een jaar later wordt hij zelf als dienstplichtige in het leger ingelijfd. De tweede film vertelt ons meer over het leven in de loopgraven. Harry vertelt op een zeer realistische manier hoe hij een Duitse soldaat neerschoot en hoe hij uiteindelijk in één klap de rest van zijn team verloor. De focus bij de derde film ligt op reflectie. Tijdens dit laatste filmpje zien we hoe de veteraan de vroegere slagvelden bezoekt. Dit stemt niet alleen hemzelf maar ook de kijker tot nadenken. De bedoeling is dat de leerlingen tijdens hun bezoek in chronologische volgorde de drie filmpjes te zien krijgen. Meestal spenderen Britse groepen dagelijks ook wel een uur op de bus op weg van of naar het hotel. En aangezien vandaag de dag bijna alle autocars uitgerust zijn met dvd-speler en monitors lijkt dit mij een uitgelezen moment om de filmpjes te tonen. Een ander belangrijk gegeven is dat je op die manier enkel de spreekwoordelijke gaten in het reisprogramma opvult en dus geen structurele wijzigingen aanbrengt. Dit is een belangrijke voorwaarde om de interesse van reisleiders en touroperators te wekken. Een gemiddeld bezoek duurt drie dagen, dus voor elke dag is er eigenlijk een filmpje voorzien. Tijdens de eerste twee dagen kan dat telkens ’s avonds gebeuren op de terugweg naar het hotel als een soort confrontatie en reflectie. De laatste dag wordt het filmpje ’s ochtends getoond op de terugweg naar huis. Dit leidt ons naar het belang van voor- en nabespreking. Elk filmpje moet kort ingeleid worden. Door middel van een onderwijsleergesprek kan ook gepeild worden naar wat er in het vorige filmpje verteld werd. Na elk filmpje is het ook belangrijk om er met de groep kort even over te praten. Natuurlijk ben je enigszins beperkt door het feit dat de groep zich op een autocar bevindt. Maar zelfs dan nog is er – zo heb ik zelf mogen ervaren – wel degelijk een mogelijkheid tot interactie. Het laatste filmpje sluit ook naadloos aan bij het reflectiemoment dat hierop volgt en de reis afsluit. Mocht dit de voorkeur van de groep wegdragen, dan houdt niets hen tegen om de films in het hotel te tonen. Zowat alle jeugdhotels in de Ieperboog zijn hiervoor uitgerust.
Persoonlijk was ik er niet helemaal gerust op dat de filmpjes leerlingen, die bijna een eeuw jonger zijn dan hun ‘gastspreker’, wel zouden aanspreken. Zelf was ik diep onder de indruk van zijn getuigenis maar zou dat ook wel het geval zijn bij deze 14-jarige leerlingen? Toen ik hen vroeg of ze het interessant vonden, antwoordden ze volmondig “ja”. Mijn andere bezorgdheid had te maken met de taal. Harry Patch, toen 107 jaar oud, sprak helaas niet altijd even duidelijk. Maar opnieuw stelden de leerlingen mij gerust: ze begrepen alles goed. Enkele van de leerlingen waren ook zeer benieuwd naar het vervolg van het verhaal. Het cliffhanger-effect bleek dus te werken.
86
5.2.3
War Diary
Naar mijn mening staan ervaring en beleving centraal bij een bezoek aan de Ieperboog. Een bezoek aan Tyne Cot raakt iedereen bijvoorbeeld anders. Bij het aanhoren van de Last Post, zegt de ene “Nooit meer oorlog”, terwijl de andere eraan denkt om tot het leger toe te treden. Daarom is het belangrijk dat de leerlingen even stil staan bij hun emoties en opinies. Als ze in de loop van de dag of ’s avonds kort even stilstaan bij deze ervaringen, zal dit hen ook helpen om die bij zichzelf een plaats te geven en om er een mening rond te formuleren. Dit kan gebeuren door middel van een dagboek dat de leerlingen bijhouden. Het is zeker niet de bedoeling dat ze leerlingen tijdens deze al bij al korte reis elke avond een uur zitten te pennen. Integendeel, het is wenselijk dat ze hierbij een stuk vrijheid krijgen. Eenmaal terug op school wordt van hen verwacht dat ze een neerslag van ongeveer 1 A4 indienen. Meestal is een dergelijke taak sowieso verplicht volgens het leerplan. De leerlingen krijgen enkele kernvragen of kernwoorden waarrond ze kunnen werken. Ook enkele slagzinnen kunnen hen de nodige inspiratie bieden. Gaan ze ermee akkoord of volgt er een discussie? Zo is er bijvoorbeeld: “When you go home, tell them of us and say, for your tomorrow, we gave our today.”3 Verder kunnen enkele hulpvragen hen op weg zetten om hun emoties, indrukken en ervaringen te verwoorden. Bijvoorbeeld:
-
Welke site maakte het meeste indruk op jou? Waarom? Wat had je wel / niet verwacht? Welke gevoelens roept dit bij je op?
Eventueel kan ook gewerkt worden met een fotocollage. Afhankelijk van de leeftijdscategorie, zal je natuurlijk ook andere antwoorden krijgen. Belangrijk hierbij is dat het niet een kwestie is van juist of fout. Alle antwoorden, meningen en invalshoeken staan open voor debat. Het is zeker niet de bedoeling dat het een historisch verslag wordt. Bovendien is deze taak vakoverschrijdend en kan ze bijvoorbeeld haar nut bewijzen in levensbeschouwelijke vakken. Er kan zelfs een verlengstuk aan gekoppeld worden met facebook. Zo kan er vooraf een forum geopend worden waarop de leerlingen noteren wat ze van de reis verwachten. Achteraf kunnen ze dit dan vergelijken met hun bevindingen. Eventueel kunnen ze onderweg zelfs met hun smartphone aanvullingen doen. Misschien kunnen hier toch enkele randbemerkingen gemaakt worden. Leerlingen aanmoedigen om tijdens de reis met hun smartphone bezig te zijn, is misschien geen verstandige beslissing. Anderzijds zijn de berichten van de leerlingen mogelijk te persoonlijk of te privé. Wat ons betreft, kan iedereen zelf beslisen wat hij met de groep wil delen.
3
Deze tekst vinden we terug op de Britse begraafplaats van Kohima, India. Tijdens WOII werd deze stad ook wel het Stalingrad van het Oosten genoemd. Deze leuze wordt ook dikwijls voorgelezen onder de Menenpoort. Toch blijft ze controversieel: stierven ze werkelijk voor ons? Valt het wel zo eenvoudig te omschrijven?
87
5.2.4
A Moment of Contemplation
Wat ik bij veel schoolgroepen vaststel, is dat ze na een vermoeiende driedaagse terug naar huis vertrekken zonder dat er formeel een einde aan de reis gekomen is. In het beste geval wordt er dan op school nog even nagepraat, maar meestal is daar maar weinig tijd voor aangezien de verloren lessen ingehaald moeten worden. Naar mijn mening is het van cruciaal belang dat een groep aan het einde van de reis op zijn minst toch even stilstaat (letterlijk en figuurlijk) en nadenkt over wat ze gezien hebben, voor ze terug in de routine van elke dag vervallen. Geschiedenis is er om uit te leren. En dat is zeker het geval bij jongeren die over enkele jaren zelf stemrecht hebben of misschien zelf in het leger gaan dienen. Voor dit product deed ik mijn inspiratie op bij enkele praktijkvoorbeelden. Verder raadpleegde ik ook enkele pedagogische internetbronnen en had ik een gesprek met Mevrouw Vansuyt van het MMP. Daarnaast putte ik ook uit mijn lerarenopleiding. Deze activiteit sluit zeer goed aan bij de vorige deelproducten waarvan reflectie ook dikwijls een belangrijk onderdeel vormde, en evenzeer bij het laatste filmpje van Harry Patch. Tijdens zijn laatste bezoek aan de streek denkt ook hij terug. Net zoals bij de dagboeken geldt ook hier het principe dat er geen verkeerde antwoorden mogelijk zijn. De dagboekenopdracht kan ook gebruikt worden als input voor het bezinningsmoment. Zelf kreeg ik al de meest uiteenlopende antwoorden tijdens reflectiemomenten. Zo bepleitte Bobby zijn beslissing om bij het leger te gaan op het reflectiemoment dat ik georganiseerd had voor zijn school. Iedereen wordt op een andere manier geraakt door wat hij of zij in de Ieperboog ziet en ervaart. Alleen al het feit dat het tot hen doordringt, is volgens mij al een groot succes. Helaas primeert bij veel Britten nog steeds het heroïsche. In 2011 organiseerde het MMP in samenwerking met het Royal British Legion een seminarie rond herdenking. Jongeren van verschillende nationaliteiten debatteerden rond het thema ‘Hoe herdenken wij?’. Zo konden ze suggesties aanreiken voor de periode 2014-2018. Tijdens deze gesprekken werd niet zelden gebruik gemaakt van kernwoorden. Het seminarie was naar verluid een groot succes en wordt volgend jaar herhaald. Uit eigen ervaring merk ik ook dat heel wat scholen zelf een inbreng willen doen in dit reflectiemoment. Dit moet zeker aangemoedigd worden. Ook de input van leerlingen is voor mij heel belangrijk. Eventueel kan al een deel vooraf in de klas voorbereid worden. Zo kunnen ze bijvoorbeeld hun verwachtingen neerschrijven en die dan vergelijken met hun bevindingen aan het einde van de reis. Sommige scholen koppelen de activiteit graag aan religie. Dit is voor mij zeker geen noodzaak. Ik pleit er eerder voor om het neutraal te houden, want Britse scholen zijn dikwijls multicultureel en multireligieus. Daarnaast is er de mogelijkheid om een link te leggen naar hedendaagse oorlogen. Krantenkoppen, kernwoorden of vragen en korte nieuwsberichten zijn zeker bruikbaar. Toch is enige voorzichtigheid hier geboden. Dit is niet de plaats noch het moment om te debatteren over de huidige Britse buitenlandpolitiek. Wel moeten het oorlogsleed, de herdenking en eventueel zelfs de vredesboodschap centraal staan. Patriottisme en nationalisme vormen mooie deugden maar horen hier niet thuis. Zo maakten we het al verschillende keren mee dat Britse scholen een gebed voor de troepen in Afghanistan reciteren. Op zich is hier niets mis mee. Trouwens dergelijke zaken zijn niet te voorkomen omdat de leerkrachten ze zelf aan het reflectiemoment toevoegen.
88
Tijdens mijn laatste tour vroeg een leerkracht aan de leerlingen of ze zich een naam van op een grafsteen herinnerden. Ze vroeg hen die luidop in de groep te gooien. Groot was mijn verrassing toen ik merkte dat maar liefst de helft van de groep zich een dag later nog een naam wist te herinneren. Dit is zeker iets wat ik ook wens op te nemen in het reflectiemoment. Enkele andere zaken die kunnen gebruikt worden zijn gedichten, dagboekfragmenten van soldaten en leerlingen, een vragenronde, enz. Ook een inleidend filmpje waar bekende en minder bekende Britten aan bod komen, behoort tot de mogelijkheden. Zo zijn zanger James Blunt, een voormalige kapitein bij de Life Guards (een elite-regiment in het Britse leger) of David Beckham, een grote supporter van Help for Heroes4, enkele mooie getuigen. Aan de andere kant hebben we dan Harry Patch die zeer gekant is tegen alles wat militair is. Ook kan er gewerkt worden rond het aantal gewapende conflicten sinds WO I. Zo kan er eenvoudigweg een teller op het scherm verschijnen die blijft doortellen. Voor een uitgewerkt voorbeeld van hoe ik het wens aan te pakken, verwijs ik graag naar de bijlagen.
En dan is er nog de locatie voor dit alles. Opnieuw moet hier gekozen worden voor een bezoekerssite die al door veel Britse schoolgroepen aangedaan wordt. Zoals eerder al aangehaald, moet dit moment op het einde van de reis komen. Een van de sites die bij vele groepen sowieso als laatste in de rij komt, is het Talbot House. De reden hiervoor is dat Poperinge op de weg van Ieper naar Calais ligt. Natuurlijk is Talbot House ook ideaal omwille van een aantal andere redenen. Zo was het ook voor de soldaten een oord van rust en reflectie. De kapel van Talbot House mag, indien vooraf aangevraagd, steeds gebruikt worden. De sfeervolle ‘Upper Room’ vormt de ziel van de club. Verder zijn er ook nog twee sfeervolle ruimtes in de Concert Hall en de grote tuin die gebruikt kunnen worden. Dit reflectiemoment wordt best gehouden aan het einde van het bezoek, vlak voor de groep naar huis vertrekt. Natuurlijk weerhoudt niets de school ervan om het reflectiemoment op een andere plaats te organiseren. Wel denk ik dat een begraafplaats niet geschikt is, dit is namelijk geen ‘objectieve’ locatie. Ook stelde iemand de ferryboot op de terugweg naar huis voor maar deze is volgens mij veel te luidruchtig.
4
Help for Heroes is een Britse organisatie die veteranen ondersteunt. Voor meer info, zie http://www.helpforheroes.org.uk/index.php?hide=1
89
5.3
Conclusie: wat is de meerwaarde?
Voor ik het huidige product uitwerkte, speelde ik eerst enkele maanden met een ander idee. Zelfs nog daarvoor had ik reeds een en ander uitgeprobeerd. Het product ‘In the footsteps of…’ bood een schoolgroep de kans om in kleinere groepjes een authentiek personage uit de oorlog te volgen doorheen een meerdaagse reis in de Ieperboog. Het product voorzag een volledig reisschema met enkele minder populaire sites alsook enkele minder bekende verhalen. Het product bood echter te veel nadelen voor een Britse school, precies dezelfde nadelen die ik in mijn conclusie van het vorige hoofdstuk rond andere educatieve producten in de Ieperboog opsomde. Zo voorzag het product geen extra begeleider, maar moest het dus van dichtbij opgevolgd worden door alle begeleidende leerkrachten, wat volgens mij ook ‘part of the job’ is. Maar de realiteit bewijst helaas dikwijls het tegendeel. De leerkrachten laten het sturen van de groep over aan de reisleider of zelfs aan het museumpersoneel, en zijn eigenlijk vooral mee op uitstap. Een tweede nadeel was misschien wel dat het om een reisprogramma voor meerdere dagen ging. Tenzij aangeboden door een Britse touroperator, heeft dit product weinig of geen kans op slagen. Britse schoolgroepen zijn zeer honkvast en bezoeken meestal jaar na jaar dezelfde sites. Hen laten afwijken van deze routine is niet altijd even eenvoudig. Een volledig nieuw reisschema aanbieden, was misschien een brug te ver. En het derde nadeel was puur praktisch. Terwijl de ene groep bezig is met zijn of haar personage, heeft de rest van de groep weinig omhanden. En dan hebben we het nog niet over de historische research die met een dergelijk product gepaard gaat. Het huidige product ontstond eerder toevallig uit eigen noodzaak. Ik moest zelf een groep van 70 leerlingen gidsen en zat met een aantal praktische problemen. Hoe visualiseer ik de Ieperboog, een gasaanval, enz.? Hoe laat ik de jongeren nadenken en hun eigen gevoelens formuleren? Vanuit deze praktische problemen ontwikkelde ik dan de verschillende deelproducten en activiteiten die ik eerder in dit hoofdstuk beschreef. Het is een product dat uit het werkveld zelf komt en al getest werd. De voordelen van dit product zijn onmiskenbaar. Zo is de visualisatie van kaartmateriaal en foto’s, en het gebruik van film zeker een pluspunt, en volgens mij zelfs een must bij het bezoeken van de Ieperboog. Door het huidige uitzicht van bepaalde sites meteen te linken aan beeldmateriaal van 100 jaar geleden, maak je het voor de leerlingen meteen ook veel duidelijker. Een beeld zegt effectief soms meer dan 1 000 woorden. Een tweede voordeel is dat er weinig afgeweken wordt van het standaardbezoek aan de streek. Het gaat enkel om een extra dimensie die aan het reisprogramma toegevoegd wordt. De groep kan nog steeds het bezoek organiseren zoals zij het wensen. Een derde voordeel is dat het vrij nieuw en uniek is. Het is ook historisch verantwoord en correct, een punt dat niet te overschatten valt. Een vierde pluspunt is dat het product weinig tijd en moeite vergt van de reisleiders en van de groep in het algemeen. De dvd’s kunnen afgespeeld worden op de bus tijdens verplaatsingen, terwijl het dagboek door elk van de leerlingen afzonderlijk wordt bijgehouden. Het reflectiemoment kan ook in een kwartier afgerond worden, afhankelijk van het belang dat de groep eraan hecht. Een laatste voordeel is de kostprijs. Aangezien er geen extra sites moeten aangedaan worden, blijft de kostprijs ook gelijk. Over de kost van het educatief product zelf, verwijs ik graag naar het volgende en meteen laatste hoofdstuk. Verder wordt er ingespeeld op verschillende trends zoals multimedia/technologie, living history, storytelling en deels ook het zintuiglijke. Zo verhogen de dvd en het verhaal van Harry Patch het 90
belevingsgehalte van de reis, terwijl een herdenkingsmoment een echte ervaring en openbaring kan betekenen. Tijdens verschillende van mijn gesprekken werd de vraag gesteld of er al specifiek onderzoek was verricht naar mijn doelgroep, namelijk Britse scholen. Het antwoord was telkens negatief. Tijdens het onderzoek van 2006 door Westtoer werden de schoolbegeleiders zeer beperkt ondervraagd. De Britse leerlingen werden zelf niet bevraagd. Toch kan dit zeker een meerwaarde betekenen voor een product als dit. Het zou bijvoorbeeld interessant zijn om te weten hoe de leerlingen zelf de herdenkingen ervaren. Dringt de boodschap door? Welke educatieve producten vinden zij interessant? En hoe beïnvloedt hun ervaring hier hun visie naar huidige conflictsituaties? Dit is dan meteen ook een warme aanbeveling naar lokale musea en Westtoer om deze doelgroep eens onder de loep te nemen.
91
6 Hoofdstuk 5: vermarkten van het product 6.1
Vormgeving product
Het idee is gegroeid dat het product compact en klein aangeboden moet worden zodat het weinig plaats inneemt in de map van de reisleider. Het moet ook praktisch zijn en ‘to the point’. Geen eindeloze inleidende teksten maar wel zeer praktische suggesties. Daarom ben ik van plan om het product als een dvd met bijhorend boekje uit te geven. Naast een beknopte inleiding met de doelstellingen en een handleiding op de eerste twee bladzijden, vindt de gebruiker ook een voorbeeld van een standaardreisschema terug. In het schema wordt door middel van genummerde bolletjes telkens aangeduid wanneer welk deelproduct gebruikt kan worden. In de volgende pagina’s ga ik dieper in op elk van de deelproducten, hun functie en hun meerwaarde. Verder stel ik ook per museum in enkele zinnen de populairste educatieve producten voor. Ten slotte is er ook nog een lijst met enkele nuttige adressen zoals de nieuwe WO I website van Westtoer. De filmfragmenten worden natuurlijk op de bijgevoegde dvd gebrand. Het volledige werk zou dus uit niet meer dan 15 kleine A6-pagina’s mogen bestaan. Het moet eenvoudig en snel raadpleegbaar zijn. De titel die het meekrijgt, moet ook doelgericht zijn zodat de gebruiker meteen weet waarvoor dit boekje dient. Een titel als ‘Flanders Battlefield Tours’ of ‘In The Footsteps Of…’ is niet duidelijk genoeg. Daarom koos ik voor de titel: ‘A school trip through the Ypres Salient’. Op die manier weet de geïnteresseerde leerkracht meteen waarover het gaat. Een voorbeeld van dit product werd als bijlage aan dit werk toegevoegd. 1 Voor een eerste oplage dacht ik persoonlijk aan 1 400 exemplaren. Binnenkort worden jaarlijks ongeveer 1 500 Britse scholen in de Ieperboog verwacht. Aangezien een aantal reisleiders verschillende van deze scholen begeleiden, lijkt het me ook niet opportuun om evenveel exemplaren te laten maken als er Britse schoolgroepen Ieper aandoen. Een herwerkte versie kan later altijd nog volgen.
6.2
Doelgroep
Het doelpubliek van het pakket zelf zijn natuurlijk de Britse leerlingen. Maar de gebruiker is steeds de reisleider. In ongeveer de helft van de gevallen is dit een extern persoon die niets met de school te maken heeft. In het andere geval gaat het meestal om de geschiedenisleerkracht van de school die als reisleider meegaat. De reisleiders en/of de organiserende leerkrachten vormen dus de doelgroep bij wie mijn product verspreid moet worden.
1
Bron afbeelding: http://veroniquevanhelden.blogspot.com/
92
Wat met andere nationaliteiten? Als een Vlaamse school ook wenst gebruik te maken van het product, dan kan dit natuurlijk altijd. Wel zijn zowel het product als de distributie daar niet op voorzien. Eventueel kan later een aangepaste versie gemaakt worden. Maar dit is geen prioriteit omdat de Vlaamse scholen sowieso al meer aandacht aan het educatieve besteden, wat we hiervoor aantoonden. Een vertaling van het boekje en een ondertiteling van de dvd zijn eventueel mogelijk, maar daar zal natuurlijk een prijskaartje aan vasthangen.
6.3
Financiering: Toerisme Vlaanderen
Na een gesprek met Valérie Heyman werd het mij duidelijk dat Toerisme Vlaanderen verantwoordelijk is voor de marketing op de buitenlandse markten. Zelf mag Westtoer als PTO en dus ook het Programmasecretariaat WO I geen actie ondernemen op de buitenlandse markt tenzij dit in het project opgenomen is. Zij bevestigde nogmaals dat Britse schoolgroepen geen prioritaire doelgroep zijn voor haar dienst. Dat is ook begrijpelijk aangezien deze doelgroep economisch minder slagkracht heeft dan bijvoorbeeld individuele bezoekers. Daarom stel ik voor om de financiering van het product in handen te geven van Toerisme Vlaanderen. Het project moet van hen uit gestuurd worden. Toch hebben zij zelf niet de marktkennis noch de om het product te maken en te distribueren. Aangezien andere organisaties meer educatieve ‘knowhow’ en kennis van de Britse TO markt in de Ieperboog hebben, stel ik voor om de andere zaken aan hen over te laten. Het is niet zo vanzelfsprekend dat lokale musea de handen in elkaar zullen slaan om dit product uit te werken. Er moet een overkoepelend orgaan zijn. Daarbij komt nog dat de educatieve fondsen bij hen beperkt zijn en ze ook zelf bezig zijn met het herwerken van hun eigen producten. De touroperators zullen volgens mij ook niet staan springen om met centen over de brug te komen. Trouwens het landschap van de Britse touroperators is zeer versnipperd, zo bevestigde Timby Vansuyt nogmaals. Op aanraden van Valérie Heyman nam ik rechtstreeks contact op met Veerle Viaene van Toerisme Vlaanderen. Zij stelde voor om contact op te nemen met de Belgische Federatie van Autobus- en Autocarondernemers en Reisagenten. Maar aangezien ik focus op de Britse touroperators (en niet op autocaristen) en Britse scholen lijkt me dit toch geen prioriteit Vervolgens ging ik zelf op zoek naar subsidiekanalen die mogelijk in aanmerking komen voor dit project. Er is naar mijn mening mij vooral een subsidie nodig voor het ontwikkelen van het product. De distributie en promotie nemen de partners zelf voor hun rekening. Zowel het Impulsfonds 100 jaar Groote Oorlog en het Impulsprogramma Vlaamse Regio’s liepen af in februari 2012. Voor dit laatste, zo hebben wij ons laten vertellen, is er eventueel volgend jaar opnieuw een mogelijkheid om een aanvraag in te dienen. Zo werden subsidies voorzien voor audiovisuele producten. Op de website van Toerisme Vlaanderen2 is alvast het volgende terug te vinden:
2
Bron: http://www.toerismevlaanderen.be/sites/toerismevlaanderen.be/files/assets/documents/Handleiding%20imp ulsprogramma%20Vlaamse%20regio%27s-webversie.pdf
93
Digitale applicaties: ontwikkeling, productie en promotie van toeristische applicaties voor ontsluiting, delen en toevoegen van toeristische content. Audiovisuele content: ontwikkeling, productie en promotie van rijke toeristische content: verhaal, beeld, video, route, 3D,…
Toerisme Vlaanderen komt tussen bij de kosten voor de eerste druk van de brochure (opmaak, layout, vertalingen, copyright en drukkosten) en het aanmaken van een nieuwe website voor projecten.
6.4
Productontwikkeling: Programmasecretariaat 100jaar Groote Oorlog
Het Programmasecretariaat 100 jaar Groote Oorlog is een samenwerkingsverband tussen Westtoer, het autonome provinciebedrijf voor toerisme en recreatie in West-Vlaanderen, en de Provincie WestVlaanderen. In juli 2012 werft men nog twee educatieve medewerkers aan. Vandaar dat ik het idee opvatte om het educatieve product verder te laten ontwikkelen door hen, in samenwerking met de lokale educatieve diensten van de belangrijkste musea in de Westhoek. Ik had hierover ook een gesprek met Emmely Boudry van het Programmasecretariaat 100 jaar Groot Oorlog. Zij denkt dat dit een idee is dat zeker aan hun dienst voorgelegd zou kunnen worden. Wel maakte ze de kanttekening dat een gelijkaardig product in de noordelijke Westhoek een vereiste zou zijn alsook een vertaling in het Nederlands. In de toekomst wil de dienst zich meer gaan bezig houden met dergelijke zaken. Volgens mij is het ook belangrijk dat eerst de doelgroep grondig wordt bevraagd vooraleer aan dit product te beginnen. Er is bitter weinig onderzoek gedaan naar de manier waarop Britse leerlingen zelf het herdenken ervaren. Eventueel zijn ook subsidies te verkrijgen bij de Provincie West-Vlaanderen3. De provinciale subsidies voor 100 jaar WO I hebben enkel betrekking op infrastructuur. Maar dit project voldoet wel aan de subsidievoorwaarden van Oorlog en Vrede in de Westhoek. Via dit reglement kunnen lokale besturen, instellingen, verenigingen en ondernemingen subsidies aanvragen voor projecten met betrekking tot voormelde thematiek. De initiatieven moeten passen in de algemene beleidsvisie van het project Oorlog en Vrede in de Westhoek en moeten verband houden met een van de thema's van het project: wetenschappelijk onderzoek, zorg en ontsluiting van erfgoed, cultuurtoeristische valorisatie, leren uit de oorlog en bekendmaking van het project. Mijn project leunt aan bij het leren uit de oorlog en bij toeristische valorisatie. Het volgende indienmoment voor projecten is september 2012.
3
Bron: http://www.westvlaanderen.be/genieten/Cultuur/erfgoed/subsidies/Pages/projectsubsidieoorlogvrede.aspx
94
6.5
Distributie: lokale musea en hun educatieve dienst
De distributie zou via vier kanalen verlopen die hieronder verder worden beschreven. Ten eerste is het de bedoeling dat de musea (MMP, IFFM en Talbot House) en lokale en regionale toeristische diensten het product uitdelen en aanbevelen aan de Britse TO’s tijdens beurzen en productvoorstellingen. Vooral de musea hebben zeer nauwe contacten met de TO’s en zouden hun netwerk hiervoor zeker kunnen gebruiken hiervoor. Vakbeurzen zoals World Travel Market in Londen zijn een ideale gelegenheid om het product uit te delen als promotiemateriaal. Daarnaast kunnen ook vakbeurzen voor leerkrachten aangedaan worden. Ten tweede zou de brochure ook online besteld of gedownload moeten kunnen worden. Op die manier kunnen de filmpjes eventueel ook in het klaslokaal gebruikt worden. Als de drempel verlaagt door de filmpjes bijvoorbeeld op youtube te plaatsen, dan zullen leerkrachten ook sneller geneigd zijn om die eens te bekijken en uit te testen. Een goede website voor het downloaden is bijvoorbeeld (www.greatwarcentenary.be4) maar evengoed kan het op websites van geschiedenisleerkrachten komen te staan. Een partnerschap met het Imperial War Museum zou zeker lonen aangezien zij dé instantie zijn in het Verenigd Koninkrijk wanneer het rond WO I gaat. Ten derde zouden de musea de brochure ook kunnen uitdelen aan bezoekende scholen. De Britse scholen die de streek aandoen, bezoeken steevast minstens een van de drie bovengenoemde musea. Zij staan dus het dichtst bij de gebruiker ervan. De medewerking van de lokale musea en hun educatieve diensten is van cruciaal belang voor dit product. Zij kennen de markt en beschikken ook over de knowhow om een dergelijke project aan te pakken. De respons van Timby Vansuyt van het MMP was positief. Zij ziet het product wel slagen. Wel moet de meerwaarde ervan onmiddellijk aantoonbaar zijn. Het concept is in orde maar misschien zou er nog aan de inhoud van het product gesleuteld kunnen worden. Daarvoor is eerst een grondige bevraging van het doelpubliek nodig. Daarop kunnen dan het concept en de inhoud worden geënt. Vanuit praktisch oogpunt kunnen we ten slotte de bedenking maken dat de school in sommige gevallen de dvd slechts tijdens de reis in handen zal krijgen. Maar aangezien zo goed als alle bezoekende scholen hun reis de daaropvolgende jaren herhalen, is de dvd zeker geen verloren product. Dit blijkt ook uit onderzoek van Westtoer. Trouwens er zijn diverse distributiekanalen via dewelke de school het product tijdig kan verkrijgen.
4
Dit is de nieuwe website van het programmasecretariaat. Eventueel kan hier een educatief luik aan gekoppeld worden.
95
6.6
Marketing en promotie
Voor een bescheiden product als dit heb Ik geen grote mediacampagne in gedachten. Het product op zich is een vorm van promotie voor de streek. En aangezien ik ook een zeer specifiek doelpubliek voor ogen heb, is het ook belangrijk om zeer selectief reclame te voeren. Er zijn heel wat reclamekanalen die gratis zijn. Zo zou er ook via de nieuwsbrieven van Toerisme Westhoek en 100 jaar Groote Oorlog promotie kunnen worden gemaakt. Ook in het distributieluik kreeg deze laatste website een belangrijke rol toebedeeld. Verder kunnen ook organisaties zoals The International Guild of Battlefield Guides5 bij hun leden dit product aanbevelen via nieuwsbrieven en workshops. Daarnaast is er nog het buitenlandkantoor van Toerisme Vlaanderen dat op themadagen de brochure zou kunnen distribueren aan TO’s. Natuurlijk is er ook betalende reclame. Zo zou er in specifieke tijdschriften voor Britse leerkrachten een bestelbon kunnen bijgevoegd worden. Enkele voorbeelden van dergelijke tijdschriften zijn The Teacher6 en The History Teacher7. Daarnaast kunnen ook posters opgehangen worden in de jeugdhotels in Noord-Frankrijk en de Westhoek. De Britse touroperators kunnen zeker op het gebied van promotie een belangrijke rol spelen. Het is de job van de distributeurs en ontwikkelaars om de voordelen en de meerwaarde van het product nog eens extra in de verf te zetten tijdens een persoonlijk gesprek met de verantwoordelijke bij de TO’s. Het MMP en het IFFM hebben in ieder geval al goede contacten opgebouwd met deze mensen. Het is aangewezen dat zij zeker ook op dit gesprek aanwezig zouden zijn. Persoonlijk contact blijft zeer belangrijk in de sector. Het is dan aan de touroperators om deze aanbeveling alsook het product aan hun reisleiders door te spelen. Ze kunnen het bijvoorbeeld ook opnemen in hun eigen gamma en het promoten op hun website.
5
Een organisatie opgericht door Richard Holmes die streeft naar het professionaliseren van slagveldgidsen. Meer info op http://www.gbg-international.com/ 6
http://www.teachers.org.uk/teacher-online/
7
http://www.thehistoryteacher.org/
96
Conclusie: De hoofdvraag van deze bachelorproef luidde: “Hoe organiseer je een origineel, inductief en interactief slagveldbezoek aan de Ieperboog voor Britse schoolgroepen?” In de vorige hoofdstukken werd een uitgebreid antwoord geformuleerd op deze vraag. Hieronder vat ik graag nog eens de belangrijkste conclusies samen. Om te beginnen diende de hoofdvraag in verschillende deelvragen opgesplitst te worden. Zo behandelde het eerste hoofdstuk de vraag waarom ik rond de Britse schoolgroepen in de Ieperboog werk. Jaarlijks komen er ongeveer 120 000 Britten naar de Westhoek om ons WO I-erfgoed te bezoeken. In de periode 2014-2018 worden er jaarlijks 160 000 verwacht. Schoolgroepen vormen een belangrijk onderdeel van deze doelgroep. Zo is 1 op de 6 WO I-bezoekers in de Westhoek een Britse leerling. Dat komt neer op ongeveer 60 000 Britse leerlingen per jaar en binnen enige tijd 72 000 pet jaar. Ze vormen dus overduidelijk een belangrijke doelgroep. Hierboven had ik het over de Westhoek, maar als het op WO I aankomt, dan kiezen de meeste Britse toeristen toch meteen voor de Ieperboog, waar het Britse front zich situeerde. Het Belgische front in de IJzerregio tussen Nieuwpoort, Diksmuide en Steenstrate interesseert hen minder. Dat is ook duidelijk te merken in de bezoekerscijfers. Toch probeert de Westhoek door middel van verschillende projecten meer bezoekersspreiding te krijgen. Of dit zal lukken is nog maar de vraag, want de Britten zijn zeer honkvast. Bepaalde sites en musea scoren al jaren goed, of er nu een bezoekerscentrum bij komt of niet. Zo is Sanctuary Wood Museum - naar mijn mening de slechtst onderhouden site in de Westhoek - een topper bij de Britse bezoekers. Ook de redenen waarom de Britse scholen op bezoek komen naar de Ieperboog werden op een rijtje gezet. Zo blijft het Britse leerplan een belangrijke motivator. Maar mijn mening primeert nog steeds de algemene interesse en de historische (familie)link. De Britten zijn een zeer trots volk en dat is zeker niet anders als het op WO I aankomt. Zo gaan Belgen naar de Last Post en denken ze meteen aan de vredesboodschap, terwijl Britten die de poort bezoeken niet zelden de link leggen met hun helden in Afghanistan. Dit verschil in mentaliteit is zeer treffend en loopt als een rode draad doorheen dit eindwerk. Zo vinden we dit perceptieverschil ook terug in de trends van hoofdstuk twee, waar re-enactment een populaire Britse trend blijk te zijn. Ook bij de bestaande educatieve producten van hoofdstuk drie waar een militair-historische aanpak met heel wat living history het haalt van de meer vredesgerichte producten, komt dit opmerkelijk verschil terug. Het gemiddelde bezoek van een Britse schoolgroep ziet er als volgt uit. De school vertrekt vanuit Zuid-Engeland voor een drie- tot vierdaagse rondrit langs de slagvelden van de Ieperboog, soms in combinatie met die van de Somme. In meer dan de helft van de gevallen boekt men de trip via een Britse touroperator. Dit bespaart de leerkrachten heel wat werk en op die manier zijn ze meteen ook goed verzekerd. De reis vindt meestal plaats in de lente (eind april, mei en begin juni) of de herfst (eind september, oktober en begin november). Voor de begeleidende leerkrachten is het gemiddeld al hun 6de bezoek aan de site. Dit bewijst nogmaals het ‘vastgeroeste’ bezoekerspatroon. Per dag doen ze volgens het onderzoek van Westtoer vier sites aan, maar naar mijn aanvoelen zijn dat er soms wel meer. Natuurlijk moet je ook rekening houden met de twee halve dagen die heen- en terugreis in beslag nemen. Sites die zeker op het reisprogramma voorkomen zijn de Duitse 97
begraafplaats in Langemark, de Brooding Soldier in Sint Juliaan en Tyne Cot Cemetery in Passendale. Natuurlijk staan loopgravensites zoals Sancutary Wood Museum of Bayernwald ook met stip genoteerd. Een museumbezoek aan het MMP of IFFM wordt door de meeste groepen ook georganiseerd. En afsluiten ’s avonds doet bijna elke groep met de Last Post-ceremonie onder de Menenpoort. De gemiddelde schoolgroep bestaat uit 41 leerlingen en een 5-tal begeleiders, samen bijna een volle autocar.
In het tweede hoofdstuk zette ik de belangrijkste trends bij educatief toerisme op een rij. Ook ging ik na hoe goed deze trends in de Ieperboog vertegenwoordigd zijn. Daarnaast deed ik enkele suggesties voor de toekomst en hield ik enkele best practices tegen het licht. Hieronder geef ik een beknopt overzicht van de educatieve trends in toerisme in de Ieperboog. Om te beginnen is er co-creatie. De trend bestaat erin dat verschillende instanties samen aan een product werken. Talbot House en het IFFM hadden tot nog toe een zeer vruchtbare samenwerking op dat vlak. Ook het overkoepelende Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie kan hier een rol in spelen. Technologie en multimedia vormen een trend die alom tegenwoordig is en dat niet alleen in het toerisme. Onder de noemer social media vinden we heel wat applicaties terug die hun nut op promotioneel maar ook op educatief vlak kunnen bewijzen. Zo is geocaching heel populair en is het gebruik van QR-codes een leuke manier om informatie aan te bieden. Ook zijn de recente uitvindingen van smartphones en tablets een handige tool om zaken voor leerlingen te visualiseren voor leerlingen. Het IFFM en het MMP slaan hier elk een eigen weg in. Aan de kapstok living history hing ik verschillende gerelateerde begrippen op. Zo is het ervaringsgehalte bij een educatief product van groot belang. Een ander begrip is beleving. Ten slotte is er nog re-enactment of het zich verkleden en het naspelen van historische personages. Een zeer controversiële trend, zeker als ze als educatief product verkocht wordt. Is een groep leerlingen verkleden in soldaten en ze zo laten kennismaken met het “frontleven”, een respectvolle manier om de slachtoffers te herdenken? In de Ieperboog bestaan hier heel uitgesproken meningen over maar zelf hou ik de boot liever in het midden. Zoals blijkt uit hoofdstuk drie is dit wel een trend die aanslaat. Of dit een realistische manier is om je in te leven in het onderwerp is een andere vraag. Volgens mij hangt het af van uit welk standpunt je het bekijkt. Zo vinden veel Britten dit een geweldige manier om hun respect uit te drukken. Een andere leuke trend is storytelling. Leerlingen van alle tijden horen graag verhalen. Belangrijk is natuurlijk dat de persoon die ze vertelt, hier wel talent voor heeft. Hier ligt ook een kans om persoonlijke authentieke verhalen te presenteren. Dagboeken en brieven van soldaten worden hiervoor dikwijls gebruikt. In de Ieperboog vond ik deze trend onder andere terug in het Talbot House (Sing me to sleep) en ook in de arrangementen van het IFFM. Ten slotte zijn er ook nog bepaalde randvoorwaarden die niet over het hoofd mogen gezien worden: schoolbudgetten zijn beperkt alsook de voorziene tijd per site of product. Belangrijke zaken dus om mee te nemen naar de ontwikkeling van mijn eigen product.
98
Het derde hoofdstuk vertelt meer over de bestaande educatieve producten in de Ieperboog en leg ik zo de link met de educatieve trends. Hierbij ga ik dieper in op zowel de vraag als het aanbod naargelang van het product, de trend en ook de taal. Zo zijn de thematische arrangementen en de workshops van het IFFM vooral populair bij Vlaamse schoolgroepen. Bij deze producten staat de trend storytelling centraal. In de toekomst zal ook meer een beroep gedaan worden op multimedia. Zo zullen tablets gebruikt worden om bepaalde zaken op het terrein te visualiseren. Ook zullen de leerlingen via een toepassing elektronisch kunnen stemmen op bepaalde vragen die op het bord verschijnen. Het MMP van haar kant krijgt relatief gezien iets meer Britse scholen voor haar educatieve producten over de vloer. Zo is de Platoon Experience een succesverhaal waarbij de vraag soms het aantal beschikbare tijdstippen overstijgt. Deze producten focussen voornamelijk op living history en meer bepaald op de trends re-enctment en beleving. Hoewel re-enacting een oer-Britse trend is, blijken de laatste jaren ook steeds meer Vlaamse en Nederlandse scholen geïnteresseerd. Het Talbot House is de derde en kleinste van de drie lokale musea die educatieve producten aanbieden. Hun basisproduct wordt voorzien voor alle bezoekende (school)groepen en bestaat uit een inleidende uitleg over de site, waarna de groepsleden individueel op verkenning kunnen gaan. Andere producten focussen ook op storytelling. Daarbij komt nog dat een bezoek aan het huis als een ervaring zou moeten gelden. De meerderheid van de afnemers van de overige educatieve producten zijn Vlaamse scholen. Verder biedt ook de Provincie enkele producten aan, maar deze zijn enkel in het Nederlands beschikbaar. Ook is er nog het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie, maar ook zij bieden zelf geen Engelstalige producten aan. Ten slotte zijn er nog de Britse touroperators. Die vormen een belangrijke doelgroep aangezien de meerderheid van de Britse scholen via die weg hun reis boekt. Heel wat touroperators bieden op hun website educatieve producten aan. Hoe ver die van een gewoon standaardbezoek afwijken, is nog maar de vraag. Soms worden zaken ook verbloemd weergegeven verkoopt men gewoon lucht. Toch zijn er enkele interessante voorbeelden zoals Anglia Battlefield Tours die een van de leerlingen zich laten omkleden als soldaat om zo wat meer info te geven over het uniform. Ook vond ik enkele producten die focussen op literatuur en persoonlijke verhalen. We kunnen dus concluderen dat er voor de Vlamingen heel wat initiatieven en producten bestaan. In de toekomst zullen die onder impuls van de Provincie en het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie nog toenemen. De aanbodzijde van de markt is in orde. Ook de vraag naar deze producten zit in de lift. Aan Britse zijde ligt de situatie heel anders. Zo is er beduidend minder vraag naar lokale educatieve producten. Enkel living history scoort goed op de Britse markt. Vandaar ook dat ik in dit eindwerk focus op de Britse scholen en niet zozeer op de Vlaamse. Wat de Britten betreft is er volgens mij nog werk aan de winkel. Ook zijn andere Vlaamse instanties minder geïnteresseerd in dit doelpubliek. Men durft soms ook wel neer te kijken op de Britse manier van werken en hun mentaliteit. Indien dit project door een andere instantie opgepikt zou worden, dan raad ik hen ook aan om eens een kijkje te gaan nemen over de grens. Aan de Somme en bij Verdun zijn ook tal van musea met een ruim educatief aanbod. Zo opende er in Meaux recent ook een nieuw museum. 99
In het vierde hoofdstuk deed ik een bescheiden poging om zelf een educatief product te ontwikkelen. Ik baseerde mij hierbij op de conclusies die ik uit de casus getrokken had. Mijn product bestaat uit vier componenten die op verschillende momenten in een standaardtour ingepland kunnen worden zonder dat dit grote wijzigingen aan het reisprogramma tot gevolg heeft. Ten eerste zijn er de inleidende filmpjes die tijdens het meerdaagse slagveldbezoek op bepaalde momenten via de tv-schermen op de autocar aan de leerlingen getoond kunnen worden. Zo krijgen ze een korte historische schets over elke slag in de Westhoek. Die filmpjes visualiseren bepaalde zaken die moeilijk in woorden die moeilijk in woorden te vatten zijn, en bieden zo een belangrijke meerwaarde. Zo zegt het monument voor de Australische tunnelers op Hill 60 weinig zonder dat je eerst een beeld van de tunnels en van de mijnexplosies toont. Een andere troef is dat je op die manier kaartmateriaal beter kan laten renderen. Hoe leg je anders een begrip als de Ieperboog uit? Ten tweede is er de getuigenis van Harry Patch. In drie korte filmfragmenten van ongeveer 15 minuten haalt de laatste veteraan van de Great War herinneringen aan de oorlog op. Een belangrijke trend is hier storytelling. En wie kan nu beter het verhaal over het leven in de loopgraven brengen dan iemand die er zelf bij was? Elke dag krijgen de leerlingen een filmpje te zien tijdens de terugrit naar het hotel. Het laatste legt de focus op reflectie en herdenking. Op die manier leg ik ook de link naar herinneringseducatie. Normaal is dit geen favoriet thema bij de Britten maar aangezien het door een immens populair personage aangereikt wordt, stellen ze zich daar wat makkelijker voor open. Het derde product is een dagboek voor de leerlingen. Dagelijks kunnen die zelf invulling geven aan deze taak door hun gevoelens en gedachten aan het papier toe te vertrouwen. Dit kan in de vorm van citaten, grafschriften, gedichten, foto’s, enz. Op die manier wordt ook een aanzet gegeven tot reflectie, iets wat volgens mij ontbreekt in het programma van de meeste Britse schoolgroepen. Mijn vierde en laatste deelproduct sluit perfect aan bij de twee voorgaande. Met een reflectiemoment wordt het bezoek aan de slagvelden afgesloten. Belangrijk is om geen militaristische of politieke tint aan het geheel te geven. Centraal moet de herdenking aan WO I komen te staan. Deze kan dan verder worden doorgetrokken worden naar vandaag. Opnieuw gaat het hier dus om herinneringseducatie. Een leuke locatie hiervoor is de kapel van Talbot House. Dit product speelt naar mijn overtuiging in op enkele belangrijke educatieve trends zoals beleving, storytelling en multimedia. Ook komt co-creatie aan bod aangezien de groep tijdens het reflectiemoment ook zelf invulling aan het product kan geven. Verder is er een link naar herinneringseducatie. Ten slotte staat ook de reflectie centraal, wat in andere producten minder het geval is.
100
Enkele van de belangrijkste voordelen voor van dit product kunnen we als volgt omschrijven:
Het is toepasbaar op de standaardtours van de Britse scholen zonder dat er veel aan het reisschema moet gewijzigd worden. Zo moeten er geen extra sites aangedaan worden; er moet geen extra tijd uitgetrokken worden, wel worden de gaatjes in het reisschema opgevuld; het product wordt gratis aangeboden (zie hoofdstuk 5) en jaagt de schoolgroep dus niet op extra kosten; de leerkrachten hebben geen of zeer weinig extra werk en voorbereiding aan dit product; heel wat zaken worden gevisualiseerd. Hierdoor stijgt de belevingswaarde.
Het is dus duidelijk dat dit product een grote meerwaarde in zich draagt.
In het vijfde en laatste hoofdstuk bekijk ik hoe ik het product op de markt kan brengen, weliswaar in het besef dat dit een theoretische oefening is en de praktijk er enigszins anders kan uitzien. Het product zou de vorm van een dvd-hoes met een begeleidend boekje krijgen. Op de bijgevoegde dvd kan de leerkracht of reisleider dan de filmfragmenten terugvinden. In het begeleidend boekje is er plaats voorzien om de twee componenten rond reflectie uit te leggen. Het bevat ook een soort handleiding. Daarnaast worden ook de andere educatieve producten uit de Ieperboog kort toegelicht en krijgt de gebruiker verder een beknopt overzicht met contactgegevens. Toerisme Vlaanderen zou verantwoordelijk zijn voor de financiering van het product aangezien zij de buitenlandmarketing voor hun rekening nemen. Ook coördineren zij het project. Het netwerk Oorlog en Vrede in de Westhoek. zou op haar beurt instaan voor de ontwikkeling van het product. Binnenkort werven zij twee educatieve medewerkers aan die deze taak eventueel op zich kunnen nemen. Het spreekt voor zich dat ze voor de invulling van het product ook samenwerken met de educatieve medewerkers van het MMP, IFFM en TH. De distributie laat ik over aan de voornoemde lokale musea. Zij staan veel dichter bij de scholen en onderhouden ook goede contacten met de Britse touroperators. De distributie zou op vier ‘fronten’ gebeuren. Ten eerste delen zij het product uit aan de bezoekende schoolgroepen. Deze krijgen het product weliswaar laat in handen om er nog ten volle gebruik van te kunnen maken tijdens hun aan de gang zijnde reis. Toch blijkt uit cijfers dat de school het daaropvolgende jaar bijna zeker dezelfde tocht zal maken. Ten tweede delen ze het product uit op vakbeurzen zoals WTM of publieksbeurzen voor Britse leerkrachten. Ten derde gaan ze ook langs bij de Britse touroperators om hen voor het product warm te maken. Ten slotte voorzien ze ook een mogelijkheid om het product online te bestellen (eventueel via de nieuwe website greatwarcentenary.be). Verder kunnen de filmpjes online aangeboden worden op youtube. Centraal staat hier dat het product geldt als gratis promotie en educatiemiddel.
101
Als student is het niet altijd eenvoudig geweest om toegang te krijgen tot cijfermateriaal en nauwkeurige informatie. Veel instellingen laten het achterste van hun tong niet zien tijdens gesprekken met eindwerkstudenten. . Die vormen trouwens voor hen vaak geen prioriteit. Soms worden dingen gezegd die dan later niet geschikt blijken te zijn voor publicatie. Ook rond cijfermateriaal moest ik me noodgedwongen beperken. Vandaar dus ook dat dit eindwerk een persoonlijke interpretatie vormt van de mij aangereikte bronnen. Deze bachelorproef is grotendeels een momentopname tijdens een periode waarin er heel wat veranderingen staan te gebeuren in de aanloop naar 2014 - 2018. Trends en educatieve producten zijn uiteraard dynamische gegevens. Zo zijn er voor het seizoen 2012 al verschillen te merken met het vorige seizoen. Niettemin ben ik van oordeel dat bepaalde conclusies nog enige tijd overeind zullen blijven. Zo zullen de Britten, ondanks alle investeringen in meer en toegankelijkere sites, grotendeels vasthouden aan hun bezoekerstraject. Naar mijn mening zullen enkel de GoneWest-evenementen die samenvallen met een historische datum, succes kennen bij de Britten. Ook de Britse mentaliteit zal niet veranderen. De soms wat nationalistische reflex staat in schril contrast met de vredesboodschap die Ieper wil uitdragen. Voor wie een succesvol educatief product voor Britse scholen wil ontwikkelen is mijn belangrijkste advies dat men zich in de schoenen van een Britse leerkracht probeert te plaatsen. Hiermee bedoel ik niet dat men blindelings akkoord moet gaan met de Britse mentaliteit. Maar vasthouden aan de Vlaamse denkwijze zorgt er wel voor dat het zeer moeilijk wordt om de interesse van de Britten te wekken voor het educatief product. Het doel van elk educatief product rond oorlog moet naar ons gevoel dubbel zijn. Enerzijds mag het afschuwelijk verleden niet vergeten of verheerlijkt worden. Anderzijds moet ook naar de toekomst gekeken worden. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt in de handen van de jongeren die gebruik maken van deze producten. Het is aan hen om het verleden levend te houden en te leren uit de fouten die gemaakt werden. Het is mijn stille hoop dat ik met dit educatief product mijn steentje heb bijgedragen om die ambitie waar te maken.
102
7 Literatuurlijst Studies en trendrapporten:
IFFM: Trendrapport IFFM (1999 – 2009), IFFM & Westtoer, publicatie 2009; IFFM: Marketingplan IFFM (2012-2020) “Nieuw in het IFFM”, publicatie 2011. Provincie West-Vlaanderen, coördinator Frederick Demeyere: PowerPoint Educatie en 100 jaar Oorlog en Vrede. Toerisme Vlaanderen: Beleidsnota Toerisme Vlaanderen 2009 – 2014, Vorming Toerisme Westhoek: WO I toerisme en de voorbereiding in het kader van ‘100 jaar Groote Oorlog’, 6 september 2011; Westtoer: Gone West, brochure, 2010; Westtoer: Overzicht bezoekerscijfers WO1 sites in de Westhoek voor 2009 en 2010, publicatie 2010; Westtoer: Strategisch beleidsplan openluchtrecreatie Provincie West-Vlaanderen 2009 – 2018, publicatie 2009; Westtoer: Strategisch beleidsplan Westhoek 2008- 2013, publicatie 2009; Westtoer: Toeristische valorisatie van erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek met het oog op 100 jaar Groote Oorlog (2014 -2018), publicatie: november 2008; Westtoer: Trendrapport toerisme en recreatie Westhoek Editie 2004 – 2009; Westtoer: Trends 2005-2010 Westhoek, cursus Specialisatiejaar Gids voor de Westhoek, publicatie 2011;
Internetbronnen:
http://www.passchendaele.be/eng/educational.html geraadpleegd op 24/12/11 http://www.vvlg.be/VVLG/Platoon_Experience.html geraadpleegd op 24/12/11 http://www.passchendaele.be/ned/Platoon%20Experience.htmlgeraadpleegd op 24/12/11 http://www.westvlaanderen.be/genieten/Cultuur/musea/educatief_aanbod/Pages/memorial_passchendaele_19 17.aspx geraadpleegd op 24/12/11 http://www.inflandersfields.be/#educatief geraadpleegd op 24/12/11 http://www.nooitmeeroorlog.be/leerkracht.html geraadpleegd op 24/12/11 http://www.talbothouse.be/en/?id=Activiteiten&sub=Scholen geraadpleegd op 24/12/11 www.detijd.be geraadpleegd op 11/12/11 http://davidmarxbookreviews.wordpress.com/2010/01/30/87/ geraadpleegd op 24/12/11 http://www.edexcel.com/Search/Pages/results.aspx?k=first%20world%20war geraadpleegd op 20/12/11 http://www.westtoer.com/uploadedFiles/westtoerbe/site/consumer/Groote_Oorlog/Folder%2 0reglement%20GoneWest.pdf geraadpleegd op 24/12/11 103
http://www.west-vlaanderen.be/NewsItems/bijlagen/0518-PC-Gone%20West-kalender20110407.pdf geraadpleegd op 24/12/11 http://www.nstgroup.co.uk/tour/history-in-the-wwi-battlefields-region-france/ geraadpleegd op 19/01/2012 http://www.gallowayeuropean.com/ geraadpleegd op 19/01/2012 http://www.tourism-review.com/search geraadpleegd op 19/01/2012 http://www.trendwolves.com/en/ geraadpleegd op 19/01/2012 http://www.insights.org.uk/articleitem.aspx?title=Educational%20Tourism:%20Understanding% 20the%20Concept,%20Recognising%20the%20Value geraadpleegd op 19/01/2012 http://www.luit.nl/weblog/2011/06/qr-code-vooral-leuk/ geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.geocaching.be/web/nl/index.php geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.nationaalpark.be/ geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.tourism-review.com/searchm geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.trendwolves.com/en/ geraadpleegd op 09/02/2012 http://nl.wikipedia.org/wiki/Applicatie geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.insights.org.uk/articleitem.aspx?title=Educational%20Tourism:%20Understanding% 20the%20Concept,%20Recognising%20the%20Value geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.nts.org.uk/Culloden/Learning/resources.php geraadpleegd op 09/02/2012 http://www.lacoupole-france.com/nl/musee/default_dedie.asp?tu=ec geraadpleegd op 09/02/2012 http://en.wikipedia.org/wiki/File:La_Coupole_exhibition_V-2_rocket.jpg geraadpleegd op 09/02/2012 http://itunes.apple.com/be/app/flanders-war-memorials/id463235382?mt=8 geraadpleegd op 02/03/2012
http://kw.knack.be/west-vlaanderen/nieuws/algemeen/bouw-nieuw-museum-zonnebekelopopt-vertraging-op-door-vochtproblemen/article-4000003285506.htm geraadpleegd op 04/03/2012
http://www.wwiireenacting.co.uk/groups.htm
geraadpleegd op 04/03/2012
http://www.greatwardigital.com/
geraadpleegd op 04/03/2012
http://www.ond.vlaanderen.be/bredeschool/praktijk/reflectie.htm geraadpleegd op 01/04/12
http://www.britishlegion.org.uk/media/33921/the_exhortation.pdf geraadpleegd op 01/04/12 http://riowang.blogspot.com/2010/06/greetings.html geraadpleegd op 01/04/12 http://tracynko-motile.blogspot.com/2011/05/harry-patch.html geraadpleegd op 01/04/12 http://www.nooitmeeroorlog.be/bronnen.html geraadpleegd op 01/04/12 http://www.angliatours.co.uk/schools/tours/the-great-war/the-ypres-salient.html geraadpleegd op 01/04/12 http://www.herinneringseducatie.be/Portals/3/BCH_Verhalen.pdf geraadpleegd op 01/04/12 http://www.herinneringseducatie.be/IS/tabid/93/Default.aspx geraadpleegd op 01/04/12 http://www.westvlaanderen.be/genieten/Cultuur/uitleendienst/kunstkoffers/PublishingImages/KUNSTKOFFER_fl yer_vredeskoffer.jpg geraadpleegd op 01/04/12 104
http://www.hln.be/hln/nl/1265/Onderwijs/article/detail/1345543/2011/11/08/Bezoek-aan-InFlanders-Fields-moet-verplicht-worden-voor-scholieren.dhtml geraadpleegd op 01/04/12 http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=13896geraadpleegd op 03/04/12 http://olgp.net/chs/war/ww1.htm geraadpleegd op 03/04/12 http://veroniquevanhelden.blogspot.com/ geraadpleegd op 23/04/12 http://www.thebppa.com/Jim-Holden/photo/11 geraadpleegd op 23/04/12 http://tracynko-motile.blogspot.com/2011/05/harry-patch.htmlgeraadpleegd op 23/04/12 http://www.guardian.co.uk/world/2008/nov/09/first-world-war-ypres-gas-germany geraadpleegd op 23/04/12 http://www.flickriver.com/places/Belgium/West-Vlaanderen/Passendale/ geraadpleegd op 23/04/12 http://www.anzacday.org.au/education/tff/poppy.html geraadpleegd op 23/04/12 http://olgp.net/chs/war/ww1.htm geraadpleegd op 23/04/12 http://issuu.com/peter_de_vleeschouwer/docs/hoe_ziet_de_gemiddelde_schoolreis_eruit_ geraadpleegd op 23/04/12 http://www.girlguidinghantswest.org.uk/documents/France2011/France_Information_Pack.pdf geraadpleegd op 23/04/12 http://www.greyroots.com/programs-events/school-programs/wwi-education-day/ geraadpleegd op 24/04/12 www.greatwarcentenary.be geraadpleegd op 24/04/12 www.toerismewesthoek.be geraadpleegd op 24/04/12
http://www.toerismevlaanderen.be/sites/toerismevlaanderen.be/files/assets/documents/Hand leiding%20impulsprogramma%20Vlaamse%20regio%27s-webversie.pdf geraadpleegd op 24/04/12
http://www.west-vlaanderen.be/genieten/Cultuur/erfgoed/subsidies/ Pages/100jaarWOI.aspx geraadpleegd op 24/04/12 http://www.teachers.org.uk/teacher-online/ geraadpleegd op 24/04/12 http://www.thehistoryteacher.org/ geraadpleegd op 24/04/12 http://www.gbg-international.com/ geraadpleegd op 24/04/12
Documentaires
BBC (Harvey Lilley), 2005, The Last Tommy.
105
Boeken en cursussen:
Chielens, W., 2006, De Kijkkast van Kobe. Louagie, J., 2004, Een leidraad bij het bezoek aan Talbot House Poperinge. Van Den Heede, V., 2010, Cursus Incoming Tourism Howest. Van Emden, R., 2008, The Last Fighting Tommy. Vlaams Vredesinstuut, 2011, Hondered jaar Eerst Wereldoorlog in teken van vrede.
Folders en brochures:
Provincie West-Vlaanderen, 2011, Nooit Meer Oorlog Vredeseducatie Programma 2011 – 2012. Memerial Museum Passschendaele 1917, 2009, Platoon Experience. Timby Van Suyt, 2012, nota vernieuwingen MMP 1917. Talbot House, 2008, Tommies Album.
Mondelinge bronnen:
Tijdens mijn voorbereiding voor het schrijven van dit werk had ik enkele zeer interessante gesprekken met een aantal mensen uit de sector. Sommige vonden spontaan plaats, terwijl andere vooraf gepland en voorbereid waren. Verder leerde ik nog heel veel bij door mijn stage bij Toerisme Westhoek en het Programmasecretariaat Groote Oorlog. Ten slotte gaat er niets boven de praktijk. In de loop van het jaar had ik de kans om programma’s voor Britse scholen in elkaar te steken en uit te voeren. Door gesprekken met de leerlingen, leerkrachten en buschauffeurs kreeg ik echt een goed beeld van wat de doelgroep er zelf van denkt. Interviews:
Simon Barber, gids bij NST en leerkracht geschiedenis in Engeland Valérie Heyman, regiomanager Toerisme Westhoek Stephen Lodewyck, Programmacoördinator 100 jaar WOI in de Westhoek Jan Louagie, secretaris vzw Talbot House Neil Matthews, gids bij NST en leerkracht geschiedenis in Engeland Timby Vansuyt, Toerisme Zonnebeke Wouter Sinaeve, educatief medewerker IFFM
106
Overige gesprekken:
Bart Rambour, projectmanager Westtoer Carl Knight, geschiedenisleerkracht Cardinal Wiseman Catholic College Emmely Boudry, deskundige Programmasecretariaat 100 jaar Oorlog en Vrede Frederik Demeyere, coördinator van netwerk Oorlog en Vrede Jacques Ryckebosch, gids bij Flanders Battlefield Tours Joan McCarthey, directrice Cardinal Wiseman Catholic College John Elder, Head of History Loretto School Lien Vanhaverbeke, Programmamedewerker 100 jaar Oorlog en Vrede Morag Sutherland, geschiedenisleerkracht op rust in Schotland Mike Robberts, buschauffeur Mike Davids, buschauffeur Peter Slosse, Directeur Toerisme Ieper Veerle Viaene, coördinator productontwikkeling Toerisme Vlaanderen
107
8 Bijlage De bijgevoegde dvd met bijhorend boekje vormen mijn educatief product. Vóór dit idee ooit concreet gerealiseerd en op ruimere schaal verspreid wordt, dient het eerst nog verder geprofessionaliseerd te worden. Dit is louter een voorbeeldstudie.
108
