8. De onbeantwoorde kinderwens

8. De onbeantwoorde kinderwens ‘We hoopten op kinderen, maar die zijn nog altijd niet gekomen. Uit onderzoek is duidelijk geworden dat we waarschijnlijk nooit op een natuurlijke manier zwanger kunnen worden. Nu stelt de arts voor om ivf te proberen. Ik heb daar moeite mee. Het voelt erg kunstmatig om het zo aan te pakken: een baby uit een petrischaaltje. En de arts stelt voor om meer eicellen te bevruchten en de beste embryo’s terug te zetten. Dat vinden we in ieder geval geen optie. Ik twijfel erg om verder te gaan, maar ik kan deze kans toch moeilijk laten schieten?’ Het uitblijven van kinderen kan pijnlijk en ingrijpend zijn. Er zijn allerlei medische mogelijkheden om de kinderwens toch in vervulling te laten gaan. Ze bieden hoop, maar confronteren je ook met ethische dilemma’s. Hoever kun je gaan in het ‘maken’ van kinderen en zijn er ook natuurlijker methodes? ‘Zijn jullie getrouwd? En heb je kinderen, als ik vragen mag?’ Kinderloze echtparen kennen die pijnlijke vraag maar al te goed. Het kan een verademing zijn als je in de spreekkamer te horen krijgt dat jouw situatie niet uitzonderlijk is en dat er toch perspectieven zijn, zoals via ivf. Die medische mogelijkheden roepen wél vragen op. Het stel uit het voorbeeld hierboven is niet het enige dat daarmee worstelt. Bij tachtig procent van de echtparen in Nederland lukt het om binnen anderhalf jaar zwanger te raken. Maar de overige twintig procent heeft moeite om zwanger te raken. Drie procent van deze groep blijft uiteindelijk ongewenst kinderloos (hoofdstuk 31).

Het gewenste kind De meeste mensen hebben de wens om op een gegeven moment kinderen te krijgen – dat geldt vaak in het bijzonder voor vrouwen. Er kunnen allerlei motieven een rol spelen bij die kinderwens. Misschien maakt de liefde tussen jou en je huwelijkspartner dat je verlangt naar een nieuw leven dat voortkomt uit jullie liefdevolle gemeenschap. Het kindje is een tastbare uitdrukking van die liefde. Dat blijft, ook als een van jullie tweeën overlijdt. Het kan ook zijn dat je ernaar verlangt om de rol van ouder op je te nemen: het lijkt je mooi om een kind te mogen opvoeden. Zo zijn er nog veel andere motieven, zoals: • Het verlangen om genegenheid en tederheid te ervaren. • Het versterken van je huwelijk door het vormen van een uitgebreider gezin. • Het willen overdragen van de naam van de familie. • Het verlangen om door het krijgen van kinderen bij te dragen aan de uitbreiding van Gods Koninkrijk en de voltooiing van Zijn plan (1 Timotheüs 2: 15).

63

DEEL 2 BIJ HET BEGIN VAN HET LEVEN

Lang niet altijd komt de kinderwens voort uit een positieve motivatie. In Genesis 38: 14 lezen we het verhaal van Tamar, die met haar zwangerschap probeert een huwelijk te arrangeren. Ook vandaag de dag hebben we soms betwijfelbare redenen om een kind te wensen. Denk bijvoorbeeld aan: • Het verlangen naar moederschap als compensatie voor een slechte relatie met je partner. • De kinderwens als vlucht uit de eenzaamheid. • Het verlangen naar aandacht van je sociale omgeving. • Een zwangerschap als ‘dwangmiddel’ om je vriend tot een huwelijk te bewegen. • Het verlangen om je een volwaardige – vruchtbare – man of vrouw te voelen.

Een unieke relatie Het is goed om je af te vragen wat het uiteindelijke motief is om kinderen te wensen en wat de zin is van het hebben van kinderen. Misschien speelt de manier waarop ouders van hun kinderen houden, een rol. Zo kunnen ‘mijn’ kinderen nooit mijn ex-kinderen worden, terwijl ik na echtscheiding wel kan spreken over mijn ex-partner. Het valt ook op dat je in de Bijbelse Tien Geboden een voorschrift vindt dat kinderen hun ouders moeten eren (Exodus 20: 12). Maar je vindt geen gebod dat daarvan de keerzijde vormt: over de liefde van ouders voor hun kinderen. Zou het kunnen dat de liefde van ouders voor hun kinderen vanzelfsprekender is dan die van kinderen voor hun ouders (Jesaja 49: 15 | 66: 13)? De band van ouder en kind is totaal anders dan andere relaties. Het is een volstrekt ongelijkwaardige relatie en juist daarom is er in de ouderkindrelatie sprake van liefde. Van kinderen houd je onvoorwaardelijk. Het kind – en alléén het kind – kan een onvergelijkbare partner zijn. Als alleen een kind dit kan, is het inderdaad niet vreemd dat het kind als levensvervulling in beeld komt. Het niet krijgen van kinderen laat dan een onvervulbare leegte achter. Als je een partner kiest, blijft er altijd sprake van een keuze op grond van redenen. Bij kinderen is dat niet zo: zij blijven een verrassing. Dat geldt ook bij ouders die kinderen ‘nemen’, zoals dat tegenwoordig heet. Die verrassing blijft zelfs bestaan bij de geassisteerde voortplanting van het medisch circuit, ook al weten we met die technieken steeds meer over onze toekomstige kinderen. ‘Ons kind’ wordt nooit ons bezit. Het is een zegen, zo lezen we in de Psalmen 127 en 128.

Van verwachting naar teleurstelling Niet iedereen is zich heel erg bewust van deze motieven voor het wensen van een kind. Voor veel mensen is het krijgen van kinderen vanzelfsprekend. Vaak spelen er ook meer motieven een rol, die je zelf niet altijd kunt onderscheiden. Veel mensen ontdekken pas hóé sterk hun verlangen naar een kind eigenlijk is als de kinderwens niet in vervulling lijkt te gaan. Dan komen ze erachter waarom ze eigenlijk een kind willen en dat kan confronterend zijn. Het uitblijven van een zwangerschap beïnvloedt alle relaties die je als 64

8. DE ONBEANTWOORDE KINDERWENS

echtpaar Lezen hebt. Allereerst de relatie met je lichaam. Meer lezen Het voelt als een verraad van je eigen lijf dat je geen kinderen kunt -krijgen. Je kunt je minderwaardig en depressief gaan voelen. In de relatie met je partner kunnen schuldgevoelens een rol gaan spelen. Of verwijten: ‘Waarom kun jij mij geen kind geven?’ Het kan ook de seksuele omgang in je huwelijk beïnvloeden en spanningen geven. En regelmatig voelen kinderloze stellen zich geremd in relaties met anderen, bijvoorbeeld met echtparen met (jonge) kinderen. Samenleving Ook de geloofsrelatie met God kan onderAfweging druk komen te staan. ‘Waarom onthoudt Hij mij een baby? Wat mag ik van God verwachten? Moet ik ermee leven dat we met z’n tweeën blijven? Of mag ik erop hopen dat Hij ons toch nog een kind schenkt? Eerlijk gezegd heb ik daar weinig vertrouwen meer in.’ Niet altijd beleef je die geloofsvragen als partners op dezelfde manier. Ook dat kan spanningen geven.

Levensstijl en vruchtbaarheid Medisch Mensen hebben hun vruchtbaarheid deels zelf in de hand. Je leWetenschappelijk

vensstijl heeft namelijk een grote invloed op je vruchtbaarheid. Met name stress, overmatig alcohol- en koffiegebruik, roken en psychische aspecten kunnen een negatieve invloed hebben. Je kunt ook denken aan de invloed van bepaalde medicijnen en aan sterk over- of ondergewicht bij vrouwen. Die factoren kunnen de vruchtbaarheid verminderen. Roken beïnvloedt trouBehandeling wens niet alleen de zwangerschapskans, het verhoogt ook het risico op miskramen en een laag geboortegewicht – en mogeBijbels lijk op wiegendood. Een bewuste en gezonde leefstijl is altijd belangrijk, maar helemaal als je een kinderwens hebt. Daarbij past bijvoorbeeld ook het gebruik van foliumzuur en vitamine D als vorm van (pre)conceptionele zorg. Vruchtbaarheid is iets Pastoraal kostbaars. De Raad voor de Volksgezondheid & Zorg (RVZ) heeft in 2007 het advies Uitstel van ouderschap: medisch of maatschappelijk probleem? uitgebracht. Daarin valt te lezen dat ook het op late leeftijd krijgen van kinderen medische risico’s met zich meebrengt. Dat geldt voor zowel de moeder als voor het kind. Zo neemt bijvoorbeeld het risico op borstkanker toe. En de kans op aangeboren afwijkingen bij het kind is aanzienlijk groter. Bij de morele afweging rond het uitstellen van je zwangerschap is het van belang om je af te vragen waaróm je het krijgen van kinderen wilt uitstellen. Als mensen onvruchtbaar blijken, ligt de oorzaak in een derde van de gevallen bij de man, in een derde bij de vrouw, en in een derde bij beiden. In tien procent van de gevallen wordt de oorzaak nooit duidelijk. Dan spreek je van idiopathische subfertiliteit. Soms gaan er jaren overheen voordat mensen besluiten naar de arts te stappen omdat er geen kinderen komen. De onderzoeken die volgen, zijn confronterend. En als dan blijkt dat de natuurlijke weg is afgesloten, start een ingrijpende medische behandeling die soms moeilijke keuzes vraagt. 65


Hulp vragen In veruit de meeste gevallen ervaren echtparen een ongewilde kinderloosheid dus als heel ingrijpend en pijnlijk. Dat heeft te maken met de bijzondere band tussen ouders en kinderen. Het is dan ook logisch en goed om de hulp van een huisarts in te roepen als je niet zwanger raakt. Kinderloosheid is een verstoring van het ‘normale’ functioneren van het lichaam. Je kunt het zien als een gevolg van de zondeval – wat je wel moet onderscheiden van persoonlijke zonden. Je mag in zulke gevallen zoeken naar heling en herstel: het gebruik van medische middelen kan aansluiten op Gods handelen in ons leven. Dat kinderen een geschenk van God zijn, is daarmee niet in strijd. Ook onze gezondheid is een geschenk, maar dat is geen reden om bij ziekte niet naar de arts te gaan. Tegelijkertijd moet je je realiseren dat een onderzoek bij de gynaecoloog kan uitlopen op een jarenlange, zware tocht door het medische circuit. Er is vanuit de voortplantingsgeneeskunde bovendien vaak een grote druk op paren die kinderloos dreigen te blijven. Het is goed om vooraf te beseffen dat het doel – een kind – niet alle middelen heiligt. Onze medische keuzes zijn gebonden aan de waarden en normen die God geeft. Daarom is het verstandig om vóór dit medische traject een gesprek te hebben met een predikant of iemand die pastorale begeleiding kan geven. Het behandeltraject kan zwaar zijn en een flinke druk leggen op man en vrouw en op hun relatie. Zeker als de behandelingen onverhoopt zonder resultaat blijven. Hoelang ga je door – en ten koste van wat? Uiteindelijk kan er de opdracht liggen om te aanvaarden dat je naar alle waarschijnlijkheid geen – biologische – eigen kinderen en kleinkinderen krijgt. Dat vraagt van begeleiders een luisterend oor en medeleven. In de maatschappij leeft de gedachte dat bij een geslaagd leven ook kinderen horen. Intussen ‘beginnen’ veel mensen pas op latere leeftijd aan kinderen. Dat levert, meer dan vroeger, problemen op met zwanger worden en zwanger zijn. Met het ouder worden neemt de vruchtbaarheid af. Bovendien is de periode dat je nog zwanger kunt raken, korter. In de drang om toch nog kinderen te baren, kunnen mensen dan over grenzen gaan. Je kunt het als onrecht ervaren dat je geen kinderen kunt krijgen: ‘Waarom ik? Waarom kan ik niet zwanger worden?’ Hier ligt ook een taak voor de arts om je te helpen een realistische kijk op de mogelijkheden te houden. Een predikant of pastoraal werker kan in deze moeilijke periode van keuzes helpen om een reële afweging te maken. Ook als dat betekent dat je toch afscheid moet nemen van je verwachtingen.

Veel voorkomende problemen Vruchtbaarheid is een wezenlijk onderdeel van een goede gezondheid. Als je na een jaar met regelmatige seksuele omgang zonder voorbehoedmiddelen niet zwanger bent geraakt, is dat voldoende aanleiding voor een medisch onderzoek. De arts kijkt dan naar de mogelijke oorzaken van onvruchtbaarheid. Afhankelijk van zijn bevindingen zal hij adviseren om ‘het nog een poosje te proberen’ of een andere behandeling voorstellen. Met de huidige behandelingen verlaten de meeste paren die geen kinderen konden krijgen, het ziekenhuis met een baby in hun armen – aldus de artsen. 66

n

enleving

sch

els


Zonder volledig te zijn, kijken we eerst naar een paar oorzaken van verminderde vruchtbaarheid. Daarna komen de mogelijke behandelingen aan bod. We noemden de levensstijl al als risicofactor: roken, overgewicht, het gebruik van medicijnen. Maar er is meer. Zo kan er bij vrouwen bijvoorbeeld om hormonale redenen sprake zijn van stoornissen in de menstruatiecyclus of de rijping van eicellen. Daardoor heb je als vrouw te weinig of geen eicellen van voldoende kwaliteit. Je eierstokken kunnen ook helemaal afwezig zijn. Het kan zijn dat je eileiders afwijkingen vertonen door verkleving of vergroeiing. En soms is er sprake van problemen met het baarmoederhalsslijm (cervixfactor), waardoor de zaadcellen niet kunnen bewegen. Of misschien woekert het baarmoederslijmvlies (endometriose) en wordt de innesteling van het embryo daardoor moeilijker. Verder neemt de vruchtbaarheid van de vrouw rond 35-jarige leeftijd ook sterk af. Mannen zijn vaak verminderd vruchtbaar zonder dat ze dit zelf weten. Dat is bijvoorbeeld het geval als de vrouw van de man juist bijzonder vruchtbaar is en daardoor toch zwanger wordt. De onvruchtbaarheid wordt veroorzaakt door een tekort aan goed gevormde zaadcellen in het sperma. Je kunt te weinig zaadcellen hebben (oligozoöspermie), maar het kan ook zijn dat je sperma helemaal geen zaadcellen bevat (azoöspermie). Soms zijn er wél voldoende zaadcellen, maar is de kwaliteit van de zaadcellen te laag. Er kan sprake zijn van stoornissen in de aanmaak van zaadcellen, bijvoorbeeld door het volledig ontbreken van teelballen. Je kunt ook problemen hebben met de lozing van zaadcellen (door gehele of Meer gedeeltelijke lezenafsluiting van de zaadleiders), of seksuele problemen zoals erectiestoornissen of een te vroege of te late zaadlozing.

Behandelingen bij onvruchtbaarheid Na een korte blik op de mogelijke oorzaken komen we bij de verschillende behandelmethodes. We beginnen bewust bij het echtpaar zelf: bij de ervaring van je eigen lichaam, je relatie en je kinderwens. Als die wens onvervuld blijft, kom je vaak uit bij de huisarts. Hij zal lichameAfweging lijk onderzoek doen en voorlichting geven. Daarbij kijkt hij naar allerlei kanten van de patiënt. Voordat je de medische molen ingaat, zul je als echtpaar allereerst stil moeten staan bij je eigen levensstijl en het functioneren van je eigen lichaam. Het begint dus met een heel natuurlijke benadering: ‘Hoe werkt mijn lichaam eigenlijk?’ Bij het bespreken van behandelingen kijken we daarom eerst naar de zogeheten FertilityCare en NaProTechnology. Met deze natuurlijke methodes kun jeWetenschappelijk de cyclus van de vrouw heel nauwkeurig analyseren – beter dan met andere technieken. Hierna komen de hormoonbehandeling en de eileideroperatie aan de orde. En via kunstmatige inseminatie komen we dan uit bij verschillende vooruitstrevende technische mogelijkheden. Maar eerst dus: hoe leer je omgaan met elkaar en met elkaars vruchtbaarheid?

Behandeling

FertilityCare

Niet altijd is een duidelijke oorzaak van onvruchtbaarheid te vinden. In zo’n geval kan een analyse van de cyclus van de vrouw een goed inzicht geven in de vruchtbare periode. Soms kan dat 67

Pastoraal

leving

ch

s


genoeg zijn om een zwangerschap mogelijk te maken. Dr. Susanne van der Velden uit Kleef (Duitsland) kwam als gynaecoloog regelmatig in aanraking met stellen bij wie de kinderwens onvervuld bleef. Zij heeft zich gespecialiseerd in een methode die de natuurlijke cyclus van de vrouw helder in beeld brengt: FertilityCare. Deze methode wordt als cursus op diverse plekken in Nederland gegeven. Ze wordt ook toegepast in het rooms-katholieke St. Antonius-ziekenhuis in Kleef. FertilityCare geeft de patiënt inzicht in het verloop van haar vruchtbaarheid en in haar gynaecologische gezondheid. Zo leer je als vrouw of je cyclus normaal is, of er een eisprong plaatsvindt en of er aanwijzingen zijn voor hormoonstoringen. Deze kennis kan je helpen in het bereiken – of uitstellen – van een zwangerschap. FertilityCare is een relatief nieuwe methode om de vrouwelijke cyclus te observeren en te interpreteren. De methode heeft geen bijwerkingen. NaProTechnology (Natural Procreative Technology, NPT) is een wetenschappelijke methode voor diagnose en behandeling bij problemen rondom de vrouwelijke en mannelijke vruchtbaarheid. NPT en het erbij horende FertilityCare-programma zijn ontwikkeld onder leiding van de Amerikaanse Dr. Thomas Hilgers. NaProTechnology wordt Meergynaecoloog lezen op dit moment nog niet- aangeboden in Nederland, maar wel in het St. Antonius-ziekenhuis in Kleef. Na diagnose zijn er diverse behandelingen mogelijk, die variëren van medicatie tot een chirurgische ingreep. De christelijke verzekeraar Pro Life Zorgverzekeringen staat positief tegenover deze natuurlijke benadering (hoofdstuk 31). Dr. Susanne van der Velden zag de nadelen aan verschillende Afweging kunstmatige behandelingen. Zij ging op zoek naar alternatieven en vond die in FertilityCare en NaProTechnology. Deze methodes hebben zich intussen ruimschoots bewezen. Ze hebben veel stellen geholpen bij wie de oorzaak van hun problemen eerder als ‘onbekend’ werd bestempeld. Vaak hadden zij al meer vergeefse pogingen met kunstmatige bevruchting achter de rug. Het uitgangspunt van dr. Van der Velden is: op een zo natuurlijk mogelijke manier omgaan met de vruchtbaarheid van man en vrouw. Er wordt allerWetenschappelijk eerst gekeken naar een natuurlijke oplossing voor de problemen. Het idee daarachter: onvruchtbaarheid is geen ziekte, maar een symptoom van een achterliggend probleem. Als je die achterliggende oorzaken opspoort en behandelt, kun je tegelijk ook andere gynaecologische problemen met succes behandelen. Deze behandeling heeft veel voordelen. Ze richt zich op de oorzaak en heeft nauwelijks bijwerkingen. Ook heb je geen kans op verhoogde zwanBehandeling gerschapsrisico’s zoals meerlingen en vroeggeboorte. Belangrijk is ook dat er bij deze methode geen embryo’s worden vernietigd. Het kan wel enkele cycli duren voordat een afwijking is hersteld. Bij FertilityCare wordt het baarmoederhalsslijmvlies iets nauwkeuriger geobserveerd dan bij NPF. De betrouwbaarheid van beide methodes om zwangerschap te vermijden is vergelijkbaar.

Pastoraal

FertilityCare betekent ‘zorgdragen voor de vruchtbaarheid’. Die ‘zorg’ is een goed uitgangspunt, want vruchtbaarheid is iets kostbaars – los van 68

sch

els


Wetenschappelijk

de vraag of de zwangerschap wordt gewenst of vermeden. Met deze methode leer je als stel op een verantwoorde manier om te gaan met elkaar en elkaars vruchtbaarheid.

Behandeling

Hormoonbehandeling en inseminatie De cyclus van een vrouw kan verstoord of afwezig zijn, waardoor de eirijping en eisprong niet goed verlopen. In het algemeen zijn gynaecologen snel geneigd om bij zo’n verstoring van de cyclus een hormoonbehandeling in te zetten. Dat stimuleert de productie van eicellen. Het gevolg kan zijn dat je als vrouw op een bepaald moment meerdere rijpe eicellen hebt. Daarom leidt hormoonbehandeling soms tot Pastoraal meerlingen. Het verhaal van de 29-jarige Française Marie-Claude Adam uit Saint-Pierre-les-Elbeuf is tekenend. Na tien jaar van wanhopig verlangen naar een baby, pijnlijke onderzoeken en nog ingrijpender behandelingen, ontdekt Marie-Claude in de zomer van 1988 dat ze eindelijk in verwachting is. Dan doet haar behandelend gynaecoloog dr. I. Verdonck een even gruwelijke als tragische ontdekking: Marie-Claude verwacht tien baby’s. De kans op overlijden van de tien kindjes of van de zwangere moeder is groot. Marie-Claude neemt het risico van een zeslingzwangerschap: vier kinderen worden geaborteerd. Geen arts durft te voorspellen of dit avontuur goed zal aflopen. Uiteindelijk komen er op 14 januari 1989 vier dochters en twee zonen ter wereld. Het wonder wordt overschaduwd door de dood – door abortus – van de vier andere kinderen. Soms ligt het probleem niet in de eirijping of de eisprong, maar in de eileider van de vrouw: die kan verstopt zijn. Door een eileideroperatie kan de eileider doorgankelijk worden gemaakt. Dat kan alleen als de schade niet te ernstig is. De kans op een zwangerschap na zo’n chirurgische ingreep is heel wisselend. Die hangt bijvoorbeeld af van de ernst van de afwijking, de leeftijd van de vrouw en de duur van de onvruchtbaarheid. Bij de man kan spermaonderzoek plaatsvinden om de kwaliteit van de zaadcellen te beoordelen. Dan kijkt de arts bijvoorbeeld naar het volume en de vorm van de zaadcellen. Het belangrijkste meetpunt is het percentage van actief beweeglijke zaadcellen. Als er een probleem is met het zaad van de man, is inseminatie een eenvoudige en veelgebruikte methode. Naast de ‘gewone’ inseminatie zijn er verschillende andere inseminatiemethodes. Komt het zaad niet goed door het baarmoederslijm heen, dan kan het direct in de baarmoeder worden ingebracht via Intra-uteriene Inseminatie (IUI). Het zaad kan ook direct in de eileider worden gebracht, via de zogenoemde Fallopian Sperm Perfusion (FSP). Voor mannen met zeer weinig of onbeweeglijk zaad is er de zogeheten Intracytoplasmatische Sperma-injectie (ICSI). Eén van de zaadcellen van de man wordt dan rechtstreeks in de eicel geïnjecteerd. Bij de bespreking van ivf lees je hier meer over. Voor mannen die helemaal geen zaadcellen in hun sperma hebben, bestaat er Epididymale Sperma-aspiratie. Het sperma wordt uit de bijbal gezogen via microchirurgie (MESA) of via een naaldje dat door de balzak wordt gestoken (PESA). Ook kan Testiculaire Spermaextractie (TESE) uitkomst bieden. Bij deze methode haalt de uroloog geen zaad uit de bijbal, maar onderzoekt hij of er zaad rechtstreeks uit de zaad69

leving

n ch

enleving

s

sch

els


bal kan worden gehaald. Voor de groep mannen met deze klachten wordt ook gewerkt aan het kweken van stamcellen van spermacellen, die worden teruggeplaatst in de testis. De verwachting is dat het aantal onvruchtbare mannenMeer hiermee op termijn verder kan worden teruggedrongen. lezen Bij GIFT (Gamete Intrafallopian Tube Transfer) worden zaad- en eicellen via een katheder in de eileider ingebracht. Ze zijn dan nog van elkaar gescheiden door een luchtbel. De bevruchting kan vervolgens plaatsvinden in het lichaam van de moeder. GIFT kan bijvoorbeeld worden ingezet als de baarmoederhals door een afwijking niet of nauwelijks zaadcellen doorlaat. Bij vruchtbaarheidsbehandelingen ligt de nadruk in de bezinning Afweging nogal eens op ivf en de grenzen daarin. Maar ook bij hormoonbehandelingen – al dat niet gecombineerd met bijvoorbeeld inseminatie – kunnen ethische bezwaren spelen. Zoals we hebben gezien, bestaat bij deze techniek de kans op het ontstaan van meerlingen. Als er sprake is van meerlingen kiezen arts en patiënt soms voor selectieve abortus, om het verlies van alle embryo’s te verhinderen of om handicaps te voorkomen. Bij een zesling worden bijvoorbeeld drie embryo’s vroeg in de Meer lezen - de resterende drie te sparen. Of bij een vierling zwangerschap gedood om worden Wetenschappelijk twee kinderen gedood om de overige twee de kans te geven zich zonder handicaps te ontwikkelen. Het is belangrijk dat je als ongewild kinderloze op de hoogte bent van deze negatieve kant van hormoonbehandeling. Als de arts zo’n behandeling voorstelt, kun je vooraf de mogelijke implicaties bespreken en afwegen of dit een weg is die je wilt inslaan.

Afweging

Bij kunstmatige inseminatie met zaadcellen van de huwelijkspartner is er Behandeling geen moreel probleem. Op het moment dat je gebruikmaakt van zaadcellen van een ‘derde’ – dus niet van de eigen partner – ligt dat anders: dan overtreed je het zevende van de Tien Geboden. Inseminatie via de GIFT-methode is ook weinig problematisch. De RoomsKatholieke Kerk vindt dat er geen technische hulpmiddelen mogen worden gebruikt om ná de geslachtsdaad een bevruchting te bewerkstelligen Pastoraal (ICSI). Bij GIFT vindt bevruchting plaats in het lichaam van de moeder en de mogelijkheid dat men embryo’s overhoudt, is uitgesloten. Ook zijn de Wetenschappelijk mogelijkheden van misbruik kleiner dan bij ivf. Bij de GIFT-methode treedt de arts terug vóór het moment van de conceptie in de moederschoot. Aan de veelgebruikte ICSI-methode zitten wél haken en ogen. Die komen aan de orde bij het bespreken van ivf, verderop in dit hoofdstuk.

Behandeling

Eicellen invriezen en doneren Hoe ouder je wordt, hoe kleiner de kans om zwanger te worden. In Nederland krijgen vrouwen hun eerste kind gemiddeld als ze 29 zijn. Daarmee zijn we samen met Italië en Spanje koplopers binnen de EU – in andere landen raken vrouwen eerder zwanger. Niet voor niets bracht de Raad voor de Volksgezondheid het advies Uitstel van ouderschap uit. Daarin wordt duidelijk dat het krijgen van kinderen op latere leeftijd Pastoraal risico’s met zich meebrengt. Dat geldt voor zowel de moeder als het kind. Het risico op borstkanker neemt toe en de kans op aangeboren afwijkingen bij het kind is aanzienlijk groter. Dat neemt niet weg dat veel stellen – gewild of ongewild – pas op latere leeftijd aan kinderen ‘beginnen’. 70

leving

ch

s


Een nieuwe mogelijkheid om de kans op kinderloosheid of een gehandicapt kind op latere leeftijd te beperken, is het invriezen van eicellen. Eicellen mogen om medische en niet-medische redenen worden ingevroren – we noemen dat vitrificatie. Sinds april 2011 wordt deze mogelijkheid gebruikt in het kader van ivf-behandelingen. Je vriest eicellen in die later kunnen worden gebruikt bij een nieuwe behandeling. Vrouwen die bijvoorbeeld een kankerbehandeling ondergaan, kunnen zo hun eicellen ‘redden’. Maar ook om niet-medische redenen willen en mogen gynaecologenMeer experimenteren: lezen bijvoorbeeld met vitrificatie als manier om een zwangerschap uit te stellen. Er is momenteel ook een grote vraag naar gedoneerde eicellen. Die vraag is groter dan het aanbod. In de praktijk kan dat leiden tot een commerciële markt voor eicellen, al is een niet-commerciële eicelbank naar analogie van de spermabank ook mogelijk. Het lijkt zo eenvoudig: een paar eicellen achter de hand om je Afweging uitgestelde kinderwens later in vervulling te laten gaan. Maar het is terecht dat deze ontwikkeling op het gebied van de voortplantingsgeneeskunde tot heftige debatten leidt. De grote vraag is namelijk welk probleem we nu eigenlijk bestrijden met het invriezen van eicellen. Wat is de belangrijkste reden voor uitstelgedrag? Dat blijkt de wens om te genieten van het leven en carrière te maken of eerst te kunnen sparen voor een huis. Een relatie, een gezin – dat komt later. Het past nu nog niet in je leven. De maatschappij geeft je alle ruimte om zelf te bepalen hoe je het leven wilt invullen. We zijn eraan gewend geraakt om te krijgen Wetenschappelijk wat we willen, op het moment dat wij ervoor uitkiezen. Ook als het gaat om zoiets kostbaars en waardevols als zwanger raken en een kind krijgen. Moeten we niet af van de illusie dat alles maakbaar is? Zijn we niet beter af als we meer respect opbrengen voor de natuur? Dan zullen we eerst onze toevlucht nemen tot min of meer natuurlijke middelen. Bij het beoordelen van nieuwe voortplantingstechnieken gaat het om meer dan de wens van Behandeling de ouders. Het gaat ook om de mogelijke gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van de kinderen zelf. Medische technieken zijn natuurlijk onaanvaardbaar als ze schade berokkenen bij deze kinderen. En die kans bestaat. Als je kijkt vanuit de ogen van het kind, kun je niet anders dan erop aandringen dat vrouwen de zwangerschap niet voor zich uit schuiven. Medisch gezien is dat gewoon het beste.

Pastoraal

Bij het overwegen van een techniek zoals vitrificatie moet het belang van het kind vooropstaan. Wat betekent het voor het kind om een oudere moeder te hebben? Mag je je als kind gelukkig weten dat je moeder ‘een slimme meid’ is die eerst carrière heeft gemaakt, om jou vervolgens nét op tijd te krijgen? En stel dat je als moeder langdurig uit het arbeidsproces bent door deze onnatuurlijke manier van vruchtbaar worden: wie betaalt daarvan dan de kosten? Ook een kunstgreep zoals eiceldonatie roept veel morele vragen op: alleen al het feit dat bij donatie de natuurlijke afstamming wordt doorbroken. Als je dit bekijkt vanuit het zevende van de Tien Geboden is dat onaanvaardbaar. Vanuit de huidige kennis en ervaring rond adoptie blijkt ook dat deze methode negatieve gevolgen kan hebben voor de persoon71

sch

els


lijke ontwikkeling van een kind. Als er bij eiceldonatie commerciële belangen gaan meespelen, kan het kind er ook onder lijden dat het ‘voor geld’ is gebaard. En het verlangen naar winst kan maken dat donoren Wetenschappelijk zaken verzwijgen die nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van het toekomstige kind. Eiceldonatie kan dus op verschillende manieren ontaarden. Deze overwegingen gelden natuurlijk evengoed voor de donatie van zaadcellen.

Behandeling

In Vitro Fertilisatie en ICSI Een van de bekendste en meest gebruikte voortplantingstechnieken is In Vitro Fertilisatie (ivf). Bij deze methode worden een of meer eicellen van een vrouw in het laboratorium samengebracht met zaadcellen van de man. Als er een bevruchting optreedt, ontstaan er een of meer embryo’s. Die kunnen worden teruggeplaatst in de baarmoeder. Ongeveer drie procent van alle Nederlandse kinderen komt op deze maPastoraal nier ter wereld. Een ivf-behandeling gebeurt Lezen Meeruitsluitend lezen op medische indicatie, volgens officiële richtlijnen. Ivf wordt vooral toegepast bij afgesloten of afwezige eileiders. Er bestaat dan immers geen kans op een ‘normale’ bevruchting in de eileider. Als de eileiders wel open zijn, kiezen artsen eerder voor een van de vormen van kunstmatige inseminatie, zoals de al genoemde ICSI. ivf is dus de aangewezen techniek als er sprake is van een gestoorde eileiderfunctie. Bij andere oorzaken voor het uitblijven van de gewenste zwangerschap Samenleving hoeft ivf niet de techniek van deAfweging eerste keuze te zijn. De kans op een zwangerschap na ivf is ongeveer twintig procent per behandeling. ICSI is de aangewezen techniek bij een ernstig verminderde kwaliteit van de zaadcellen of als de zaadcellen afwezig waren en chirurgisch zijn verkregen (via het eerder genoemde TESE/MESA of PESA). Het zwangerschapspercentage is vergelijkbaar met dat van ivf.

Medisch Bij een ivf-behandeling vindtWetenschappelijk de bevruchting van eicellen in het Hoe werkt ivf?

laboratorium plaats in een kweekschaaltje. Een speciale vorm van ivf is ICSI (Intracytoplasmatische Sperma-injectie). Letterlijk wordt met het begrip ivf de eigenlijke bevruchting aangeduid. Maar met een ivf-behandeling wordt veel meer bedoeld. Een behandeling bestaat uit een aantal stappen: 1. Het stimuleren en nauwkeurig volgen van de groei van eiBehandeling blaasjes (follikels). 2. De punctie: met een naald wordt het vocht met de (eventuele) Bijbels eicellen uit de follikels gehaald. 3. Het isoleren van de eicellen uit dit vocht. 4. Het opwerken van het verkregen zaad om bevruchting te optimaliseren. 5. Het samenbrengen van dePastoraal eicellen met het opgewerkte zaad in een kweekschaaltje. 6. Het beoordelen van de bevruchtingsstadia, om te weten hoever het embryo is gegroeid. 7. Het beoordelen en selecteren van embryo’s en het vernietigen en/of invriezen van embryo’s.

72

n

enleving

en sch

enleving

els

isch

els


8. Het terugplaatsen van de bevruchte eicel (embryo) in de baarmoederholte.

Meer lezen

Hoe werkt ICSI?

De ICSI-methode wordt wel de grootste doorbraak genoemd sinds de geboorte van de eerste reageerbuisbaby, de Britse Louise Brown, in 1978. ICSI is een variant van ivf. Bij deze methode injecteert de specialist één zaadcel rechtstreeks in de eicel. Bij oligozoöspermie (te weinig zaadcellen in het sperma) kan de arts het zaad uit de vloeistof isoleren en via ICSI injecteren. Bij Afweging azoöspermie (helemaal geen zaadcellen in het sperma) kan de arts de cellen via chirurgie (MESA, PESA en TESE) uit de bijbal of zaadbal halen en vervolgens injecteren. Aanvankelijk leken mannen met oligozoö- of azoöspermie een verhoogde kans op chromosomale afwijkingen te kunnen hebben. Bij toepassing van ICSI zou dat kunnen leiden tot een hoger risico op aangeboren afwijkingen bij hun nakomelingen. Daarom werd de klinische toepassing van ICSI met chirurgisch Meer lezen verkregen sperma in Nederland in 1996 stopgezet. Na gerustWetenschappelijk stellende buitenlandse onderzoeken is ICSI met chirurgisch verkregen zaad weer toegestaan. De eerste baby via ICSI werd geboren in 1992. Intussen zijn er met deze methode wereldwijd al honderdduizenden kinderen geboren. IVF is niet helemaal zonder risico voor moeder en kind. Als Behandeling Afweging vrouw krijg je tijdens de behandeling medicijnen met hormonen voorgeschreven. Die stimuleren de eierstokken om een aantal eitjes gelijktijdig te laten groeien. Deze hyperstimulatie kan een ongunstig effect hebben op je voortplantingsorganen. Bij ivf bestaat ook een verhoogde kans op bloedstolling, wat bijvoorbeeld een longembolie kan veroorzaken. Dat bleek in 2013 na vergelijking van 23.498 vrouwen die Pastoraal waren bevallen na een reageerbuisbevruchting met 116.960 vrouwen met een natuurlijke zwangerschap. Over de verhoogde kans op longembolieën was nog weinig bekend. Toch lijkt dit een belangrijke oorzaak van Wetenschappelijk moedersterfte te zijn (hoofdstuk 31). Ook ivf-kinderen hebben een groter risico op bepaalde aandoeningen. Ze hebben bijvoorbeeld vaker een laag geboortegewicht (dat een hogere kans geeft op kindersterfte en ontwikkelingsstoornissen) en lopen meer kans op een spastische verlamming. Toch gaat het op zichzelf nog altijd om kleine risico’s. Over eventuele gevolgen op de langere termijn is nog Behandeling niet zo veel bekend. Onderzoekers van het Vrije Universiteit Medisch Centrum (VUmc) hebben wel vastgesteld dat ivf-kinderen in de puberteit een hogere bloeddruk en een minder goede suikerhuishouding hebben dan hun leeftijdsgenoten. ‘We zitten midden in een ivf-traject. We hadden ervoor gekozen Pastoraal om twee eicellen te laten bevruchten en die allebei terug te laten plaatsen. We willen niet dat een embryo wordt vernietigd. Nu wil de gynaecoloog er maar één terugplaatsen, omdat hij maar één embryo van goede kwaliteit vindt. Als ze beiden worden terugge73

leving

ch

s

Meer lezen DEEL 2 BIJ HET BEGIN VAN HET LEVEN -

plaatst, zou het risico groot zijn dat ze allebei worden afgestoten. Wat is een goede keuze?’ De natuurlijke benadering van zwanger worden heeft geen efAfweging fect gehad. Nu lijkt alleen de weg van ivf of ICSI nog open te staan. Wat moet je doen, als je als echtpaar op geen enkele andere manier kinderen kunt krijgen en de wens blijft? Begrijpelijkerwijs tellen de argumenten vóór ivf dan heel zwaar. Ethisch gezien hangt veel af van de vraag hoe ivf wordt toegepast. Dat kan namelijk op allerlei manieren. De gangbare praktijk als geheel strookt niet met wat de Bijbel zegt, maar daarmee is niet alles besproken. Allereerst kijken we naar ICSI. Aan deze techniek zitten enkele haken en ogen. ZoWetenschappelijk gaat een aantal eicellen te gronde bij de sperma-injectie. Maar voor de ethische overweging is het vooral van belang om te bedenken dat er pas vanaf de conceptie sprake is van menselijk leven. Technisch gezien speelt ICSI zich af in de fase net daarvoor. De ethische vragen spelen meer in het grotere verband van ivf, waar ICSI onderdeel van uitmaakt. Tegelijk valt er ook over ICSI meer te zeggen. Bij kinderen die met deze methode ter wereld zijn gekomen, is er relatief vaker sprake van afwijkingen in Behandeling de geslachtschromosomen. Daarbij gaat het met name om het Syndroom van Klinefelter: naast een Y-chromosoom zijn er dan twee en soms meer X-chromosomen aanwezig. Deze afwijking komt voor in 1,3 procent van de ICSI-gevallen, terwijl dit percentage bij natuurlijke bevruchting 0,3 procent bedraagt. De afwijking ligt overigens niet aan de toegepaste techniek, maar kan wel worden veroorzaakt door het ontbreken van natuurlijke selectie. Pastoraal Per slot van rekening gaat het hier om mannen die normaal gesproken geen kinderen hadden kunnen verwekken. De afwijking komt van de kant van de vader, maar toeval kan hier een rol spelen. Het aantal zwangerschappen is nog te klein voor een representatief onderzoek over dit deze afwijkingen. Het belangrijkste ethische bezwaar tegen de gebruikelijke ivf-behandelingen is het grote verlies aan menselijke embryo’s. Dat verlies is in strijd met de ethische plicht tot respect voor het mensenleven in elke levensfase. Bij een normale behandeling kweekt het laboratorium met een aantal eicellen een aantal embryo’s. De arts plaatst ‘de beste’ embryo’s terug in de baarmoeder. De anderen kunnen eventueel worden ingevroren. Zelfs als er drie tot vier bevruchte eicellen in de baarmoederholte worden teruggeplaatst, treedt maar bij twintig tot dertig procent van de vrouwen een innesteling op. Van die zwangerschappen eindigt nog eens dertig procent in een spontane zwangerschapsafbreking. Ter vergelijking: bij een gewone zwangerschap is de kans op een miskraam gemiddeld zo’n tien procent. Op dit moment wordt gewerkt aan een ivf-behandeling waarbij van een vrouw maar één eicel wordt afgenomen tijdens een natuurlijke cyclus. Het Universitair Medisch Centrum Groningen biedt deze behandeling in ieder geval aan. Bij deze techniek zou de kans op innesteling van het ene embryo groter zijn. Er ontstaan geen meerling-zwangerschappen, met alle risico’s van dien voor moeder en kinderen. Bovendien zijn er geen overblijvende embryo’s die worden ingevroren of die bij wetenschappelijk onderzoek verloren gaan. Er is ook minder verstoring van de hormoonbalans bij de vrouw als ze zwanger wordt. Als deze techniek wordt toegepast met uitsluitend 74


zaadcellen van de echtgenoot, vallen enkele zwaarwegende ethische bezwaren tegen de (tot nu toe) gangbare behandelwijze weg. Een ander bezwaar bij een ivf-behandeling blijft dat de bevruchting buiten het moederlichaam afwijkt van de ‘natuurlijke’ gang van zaken. De dokter leidt het voortplantingsproces. Als echtpaar moet je kort gezegd afstaan, opleveren en toestaan. De natuurlijke verwekking wordt teruggebracht tot een versmelting van geslachtscellen. Je kunt je afvragen of je het ‘geheimenis’ van de conceptie daarmee niet tekortdoet. Bij het eventueel bewaren van Lezen Meer lezen embryo’s door invriezen (cryopreservatie) wordt de menselijke ontwikkeling ook nog eens op een onnatuurlijke manier ‘stopgezet’ en straks misschien vernietigd. Er kunnen embryo’s te gronde gaan als gevolg van het proces van invriezen en weer ontdooien. En wat doe je met de ingevroren embryo’s als de moeder medisch gezien niet meer zwanger kan of mag worden?

1,7 miljoen embryo’s Samenleving

Afweging

Vernietiging van embryo’s bij ivf is geen uitzondering, maar regelmaat. In Groot-Brittannië zijn sinds 1991 meer dan 1,7 miljoen menselijke embryo’s vernietigd. Dat is bijna de helft van alle 3,6 miljoen embryo’s die sindsdien via kunstmatige bevruchting zijn verwekt, meldt het Britse katholieke weekblad The Tablet. De cijfers werden bekendgemaakt na een verzoek van het katholieke Hogerhuislid Lord David Alton. Uit de gegevens bleek dat per vrouw die een ivf-behandeling ondergaat gemiddeld vijftien beMedisch Wetenschappelijk vruchte het moment dat deze Lezen eicellen worden gekweekt. MeerVanaf lezen behandeling statistisch wordt bijgehouden, zijn- er 1,4 miljoen embryo’s teruggeplaatst in de baarmoeder. Bij nog geen een op de zes embryo’s, in totaal 235.480, leidde dat tot een zwangerschap.

Checklist bij ivf

Behandeling Tijdens een ivf-behandeling kan het moeilijk zijn om goede keuzes te maken. Daarom is het goed als je vooraf helder hebt welke voorwaarden je Bijbels Samenleving Afweging stelt aan een medische behandeling. De volgende checklist kan je daarbij helpen. Hij geeft een aantal voorwaarden voor een ivf-behandeling: • Is de oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid niet duidelijk? Dan doen we bij de intake voor een ivf-behandeling eerst een psycholoPastoraal kan ook een psychigisch onderzoek. Verminderde vruchtbaarheid sche achtergrond hebben. Soms leidt alleen psychologische begeleiding al tot een natuurlijke zwangerschap. • We passen ivf alleen toe binnen de grenzen van het huwelijk. We geMedisch bruiken dus geen geslachtscellen van eicel- of zaaddonors. Ook niet Wetenschappelijk als we met onze eigen geslachtscellen niet zwanger kunnen worden. • ivf is alleen een optie als er geen andere behandelingsmogelijkheden zijn. • Er wordt zo mogelijk maar één embryo tot stand gebracht en in elk geval niet te veel embryo’s. We laten ook geen embryo’s selecteren. Alle embryo’s worden teruggezet en we laten geen embryo’s invriezen.

Behandeling

Bijbels

Een rooms-katholieke en een protestantse visie De Rooms-Katholieke Kerk wijst ivf in alle gevallen af. Ze keurt niet de kunstmatigheid af, maar de bewuste scheiding van de

Pastoraal

75


lichamelijke en geestelijke eenwording en de voortplanting. Volgens de rooms-katholieke leer is ivf niet verenigbaar met de scheppingsorde. Het is een scheppingsgegeven dat een kind wordt verwerkt door een daad van liefde tussen man en vrouw. Daar mag je als mens geen ingrepen in doen. De leer van de Rooms-Katholieke Kerk over kunstmatige bevruchting gaat uit van vier principes: • Menselijke voortplanting moet binnen het huwelijk plaatsvinden. • Het gebruik van zaad- en eicellen van ‘derden’ is niet toegestaan. • De verwekking van een nieuwe persoon mag alleen door geslachtsgemeenschap van man en vrouw plaatsvinden. • De verwekking van een nieuwe mens mag niet tot stand komen door een technische ingreep die de huwelijksdaad vervangt. In protestantse kring leven verschillende visies. Dat komt omdat protestantse ethici iets anders tegen die scheppingsorde aankijken dan rooms-katholieken. De protestanten zeggen dat de oorspronkelijke schepping is aangetast door de zonde. De Bijbel laat ons zien dat bepaalde structuren en ordeningen in de schepping bindend zijn. Tegelijk zijn het ook structuren waarin de gebrokenheid is doorgedrongen. In een aantal gevallen mag je dan ingrijpen om herstel te brengen. Het is overigens veelzeggend dat de scheppingsorde (Genesis 2: 24) maar liefst drie keer in het Nieuwe Testament wordt aangehaald: in Mattheüs 19: 5 en Markus 10: 4-9 (echtscheiding), in 1 Korintiërs 6: 16 (prostitutie) en in Efeziërs 5: 31 (huwelijk). De kernvraag is natuurlijk waar de grens ligt. Is de natuurlijke verwekking van een kind zo’n ‘bindend scheppingsgegeven’? Of mag je hier medisch gezien ingrijpen om herstel te brengen – zoals je dat bijvoorbeeld ook doet met sondevoeding? De vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden. Er wordt door orthodoxchristelijke ethici verschillend gedacht over ivf. Dat is niet het geval bij de meer natuurlijke middelen binnen de voortplantingsgeneeskunde.

Draagmoederschap In 1997 beviel de 37-jarige draagmoeder Angela in Italië van een ‘nep tweeling’. De ingeplante embryo’s waren verwekt met ivf en kwamen van twee Italiaanse echtparen. Na de geboorte stelde de Italiaanse gynaecoloog Pasquale Bilotta via bloedonderzoek vast welke baby van welk ouderpaar was. L’Osservatore Romano, de krant van het Vaticaan, veroordeelde het werk van de gynaecoloog. De krant noemde het een aanval op ‘de rede en de ware echtelijke liefde’. Volgens de spreekbuis van het Vaticaan zetten dergelijke praktijken ‘de deur open voor alle soorten genetische manipulatie’. Bij draagmoederschap – de naam zegt het al – draagt een vrouw een kind in haar baarmoeder. Haar doel is dit kind na de geboorte aan anderen (de wensouders) af te staan. Er zijn twee vormen van draagmoe76

leving

ch


derschap: het laagtechnologische (traditionele) en hoogtechnologische (moderne) draagmoederschap. Bij de traditionele vorm wordt het sperma van een man via kunstmatige inseminatie bij de vrouw ingebracht. De man is dan de genetische vader, de draagmoeder de genetische moeder – maar zij staat haar kind af. Bij hoogtechnologisch draagmoederschap wordt een ivf-behandeling uitgevoerd. De eicellen van de wensmoeder worden in het laboratorium bevrucht met het zaad van de wensvader. De draagmoeder is dan dus niet de genetische moeder, maar wordt wat de zwangerschap betreft volledig gebruikt door de wensouders. In Nederland kun je sinds 1997 een kind krijgen via hoogtechnologisch draagmoederschap. Dat kan alleen onder strikte voorwaarden en uitsluitend op ideële basis. Er zijn verschillende redenen om voor draagmoederschap te kiezen. Sommige vrouwen hebben geen baarmoeder, of hun baarmoeder is verwijderd, beschadigd of misvormd. Het kan ook zijn dat de wensmoeder om medische redenen geen zwangerschap aankan, of dat het kind risico loopt op een erfelijk overdraagbare ziekte. Er zijn ook sociale redenen denkbaar: de wensmoeder wil wel een kind, maar wil dat vanwege bijvoorbeeld haar carrière of om andere persoonlijke redenen niet zelf dragen. Draagmoederschap is niet-natuurlijk en het kan emotioneel zwaar belastend zijn voor de draagmoeder in kwestie: ‘Ik mocht niet gehecht raken aan het kindje.’ Ook na de bevalling kan het loslaten van het kind moeite blijven kosten: ‘Lange tijd stond ik ermee op en ging ik ermee naar bed. Het was veel zwaarder dan ik had verwacht.’ Het kan ook voorkomen dat de wensouders het kind na de geboorte niet willen accepteren – of dat de draagmoeder het kind uiteindelijk zelf wil houden. Ideëel draagmoederschap is in Nederland wettelijk toegestaan. Toch kleven er een aantal juridische bezwaren aan. Volgens het recht is de vrouw uit wie een kind wordt geboren, de moeder van het kind. In principe kun je als wensouder juridisch niet afdwingen dat je ‘recht’ hebt op ‘jouw’ kind. Vaak wordt in Nederland geadviseerd om een draagmoedercontract op te stellen, zodat helder is wat er na de geboorte met het kind gebeurt. Maar zo’n draagmoedercontract is een lastige overeenkomst, omdat de draagmoeder wettelijk niet verplicht is om het kind af te staan. Er kan hoe dan ook gemakkelijk een belangenconflict tussen ‘moeder’Meer en kind ontstaan. lezen Ook het kind dat na draagmoederschap wordt geboren, beschikt over een onzekere rechtspositie. In het VN-Verdrag voor de Rechten van het Kind staat bijvoorbeeld dat een kind recht heeft op afstammingsvoorlichting en het recht om door zijn of haar ouders te worden verzorgd. Maar wie is de ouder in het geval van draagmoederschap? Belangrijker dan juridische vragen is de vraag of draagmoederAfweging schap moreel aanvaardbaar is. Als je het vanuit de draagmoeder zelf bekijkt, kun je zeggen dat het haar vrij staat om te kiezen voor het dragen van ‘andermans’ kind. Natuurlijk maakt de draagmoeder die keus vrijwillig en bewust. En toch is het voor haar van tevoren moeilijk in te schatten hoe ze de zwangerschap zal beleven, nog afgezien van de moge77

Wetenschappelijk


lijke complicaties die bij elke zwangerschap kunnen optreden. Hoe ga je om met eventuele bemoeizucht van de wensouders? Zul je je na de bevalling kunnen losmaken van het kind? Bovendien moet je als draagmoeder voor de rechter verklaren dat je dit kind niet kunt opvoeden – kun je dat? In Nederland is commercieel draagmoederschap nog niet toegestaan. De Lezen Meer lezen meeste draagmoeders hier worden gedreven door altruïstische motieven. In een land zoals India kunnen vrouwen zich wel tegen betaling aanmelden als draagmoeder. Zo’n systeem van betaling kan arme vrouwen verleiden tot draagmoederschap, terwijl ze daar emotioneel misschien niet op zijn berekend. Vanuit ethisch oogpunt verdient het de voorkeur dat er wordt gewerkt met draagmoeders die ‘uit liefde handelen’. En hoe zit het met het kind? Kinderen hebben recht op ouders die hun Samenleving Afweging een natuurlijke ontstaans- en bestaansgeschiedenis willen geven. Een kind kan loyaliteitsproblemen krijgen als er conflicten ontstaan tussen de wensouders en de draagmoeder. Of het kan niet met de wensmoeder overweg en wil naar de draagmoeder. Bovendien ligt er voor zo’n kind de vraag van wie hij of zij afstamt. Bij de traditionele vorm van draagmoederschap is de draagmoeder per slot van rekening ook de genetische moeder. Voor het ontwikkelingsproces van een kind tot zelfstandige volwassene zijn die ‘wortels’ van groot belang. Denk maar aan de ‘halve’ Canadezen Medisch die na de Tweede Wereldoorlog werdenWetenschappelijk geboren en vaak op zoek gingen naar hun biologische vader. In een christelijke levensvisie blijft de huwelijksrelatie het uitgangspunt voor de ethiek rond voortplantingstechnieken. Daarin wordt draagmoederschap expliciet afgewezen. Uiteindelijk gaat het bij onze ethische overwegingen ook om de vraag hoe maakbaar geluk is. We mogen beseffen dat het mooiste in het leven – en het leven zelf – een gave is.

Behandeling

Een draagmoeder in Genesis Bijbels

Genesis vertelt het verhaal dat Abraham en Sara geen kinderen kunnen krijgen. Sara geeft haar Egyptische slavin Hagar als een soort draagmoeder aan haar man, om toch een kind te krijgen. Dat loopt uit op een tragedie voor alle betrokkenen. Abraham Pastoraal stuurt Hagar en hun zoon Ismaël uiteindelijk weg. Intussen wordt Sara de stammoeder van Israël (Genesis 21). Ook na haar begrafenis blijft Sara voor Abraham een stuk van zijn leven. Eeuwen en eeuwen later draagt Petrus zijn geloofsgenoten op in Sara’s voetstappen te treden (1 Petrus 3: 6).

Tot slot: een samenvatting Het kan je al gauw gaan duizelen als je alle mogelijkheden van de voortplantingsgeneeskunde op een rijtje zet. Al die behandelingen hebben voors en tegens. En binnen zo’n behandeling heb je ook nog allerlei mogelijkheden. Hoe kun je ooit tot een goede keuze komen? Een heel korte samenvatting van de ethische kernpunten rond alle behandelingen kan je verder helpen. Daarbij gaat het allereerst om de Bijbelse uitgangspunten die bepalend zijn voor je keuze rond vruchtbaarheidsbehandelingen: • Er mag niet worden gedood: er kan geen sprake zijn van het vernietigen van embryo’s. 78

8. De onbeantwoorde kinderwens

Recommend Documents