7618 Mulier binnenwerk :07 Pagina 1 Het gaat om de sport

7618 Mulier binnenwerk.1

03-10-2003

15:07

Pagina 1

“Het gaat om de sport”


03-10-2003

15:07

Pagina 2


03-10-2003

15:07

Pagina 3

“Het gaat om de sport” Een onderzoek naar de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen door het W.J.H. Mulier Instituut – centrum voor sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dr. Jan Janssens dr. Agnes Elling drs. Janine van Kalmthout m.m.v. NIPO het marktonderzoeksinstituut


03-10-2003

15:07

Pagina 4

4

ISBN 90-77072-41-1 NUR 740 © 2003 W.J.H. Mulier Instituut, ’s-Hertogenbosch © 2003 Arko Sports Media, Nieuwegein

Ontwerp: Boerma reclame, Waddinxveen Opmaak en realisatie: PanArt reclamestudio, Rhoon Drukwerk: Krips bv, Meppel

Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag, zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht, c.q. de uitgever van deze uitgave door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem (hen) op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in art. 17 lid 2. Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16b., te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.

De maatschappelijke betekenis van sport


03-10-2003

15:07

Pagina 5

Inhoudsopgave Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.1 Achtergrond en probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.2 Eerder onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.3 Seksuele voorkeur als variabele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.4 Gekozen werkwijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.5 Uitvoering, advisering en begeleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.6 Rapportage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2. Screening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3. Responsgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4. Seksuele voorkeur en sportdeelname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 4.1 Sportbeoefening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 4.2 Sportkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 4.3 Sportuitval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 4.4 Organisatorisch verband. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 4.5 Motieven om te sporten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 4.6 Medesporters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 4.7 Categorale sportbeoefening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 4.8 Seksuele voorkeur en sportgedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 4.9 Betrokkenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 4.10 Negatieve ervaringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 4.11 Vrijwilligerswerk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 4.12 Vriendschappen en relaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 5. Samenvatting en conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 5.1 Seksuele voorkeur als variabele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 5.2 Bevindingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 5.3 Conclusies en overwegingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Tabellen

.................................................................................

53

Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Summary

................................................................................

69

I NHOUDSOPGAVE

5


03-10-2003

6

“H ET

GAAT OM DE SPORT ”

15:07

Pagina 6


03-10-2003

15:07

Pagina 7

1 Inleiding 1.1 Achtergrond en probleemstelling In dit rapport wordt verslag gedaan van een breed opgezet kwantitatief onderzoek naar de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Overheden en sportorganisaties stimuleren sportdeelname en willen drempels slechten voor burgers die wel aan sport willen doen, maar daarin belemmerd worden of zich daarin belemmerd voelen. In principe is het voor iedereen een vrije keuze om al dan niet te sporten. Sportdeelname is in de meeste gevallen een bewuste keuze of een onderdeel van de leefstijl. Maar er bestaan wel degelijk belemmeringen die de individuele keuzevrijheid beperken. Deze belemmeringen kunnen zeer divers van aard zijn. Statistische gegevens over sportdeelname tonen onderscheid naar verschillende persoonlijke kenmerken en achtergronden zoals leeftijd, opleiding en etniciteit. Ook de (ervaren) gezondheidstoestand is een belangrijke factor. De sportdeelname onder mensen met een fysieke en/of verstandelijke beperking is relatief laag. De invloed van seksuele voorkeur op sportdeelname is tot nu toe niet op vergelijkbare wijze onderzocht. Wel is uit kwalitatief onderzoek gebleken dat homoseksuele mannen belemmeringen ervaren bij de deelname aan de (georganiseerde) sport. Voor homoseksuele vrouwen zou dit in mindere mate gelden. Deze belemmeringen hebben meestal betrekking op het ‘klimaat’ in de sport. De sfeer wordt als vijandig ervaren en er worden zelfs gevallen gerapporteerd van openlijke discriminatie en intimidatie. Dit zou mede de oorzaak kunnen zijn van de opkomst van sportclubs, groepen, toernooien en evenementen voor homoseksuelen. Mede naar aanleiding van verontrustende signalen uit kringen van homoseksuele sporters1 is in het recente verleden getracht een aantal projecten op te zetten ter bevordering van de homo-emancipatie in de georganiseerde sport. Sportbonden bleken daarvoor in het algemeen weinig ontvankelijk2. Het werd niet als een probleem ervaren. Eén van de redenen hiervoor is dat het de wetenschap ontbrak aan gegevens over de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Daarom meende de rijksoverheid dat er een kwantitatief onderzoek moest komen dat resultaten zou opleveren die zich laten vergelijken met andere reeds bekende gegevens over sportdeelname. De opdracht tot dit onderzoek is eind 2001 verstrekt aan het onderzoeksbureau Diopter – Janssens & Van Bottenburg bv, dat inmiddels is opgegaan in het W.J.H. Mulier Instituut, centrum voor sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek. Het voorliggende rapport doet hiervan verslag. De inzet en probleemstelling van het onderzoek, alsook de afbakening van het aandachtsgebied, zijn feitelijk verwoord in de nota homo-emancipatiebeleid, die in april 2001 is uitgekomen en in juli van dat jaar in de Tweede Kamer is besproken3.

1 2 3

Zie o.a. GISAH (1993). De Nederlandse Culturele Sportbond (NCS) vormt de spreekwoordelijke uitzondering op de algemene regel. Ministerie van VWS (2001).

I NLEIDING

7


03-10-2003

15:07

Pagina 8

Om beleidsontwikkeling op het vlak van homo-emancipatie in de sport richting te geven en te stimuleren, is meer kwantitatieve informatie over de sportdeelname van homoseksuelen noodzakelijk. […] Een kwantitatief onderzoek zal moeten uitwijzen of er sprake is van minder sport en beweging onder homoseksuelen en van welk sportaanbod zij al dan niet gebruik maken (georganiseerd in sportverenigingen, anders georganiseerd waaronder commercieel of via zelforganisaties, ongebonden). Als op basis van het kwantitatieve onderzoek blijkt dat er daadwerkelijk een achterstand in de sportdeelname onder homoseksuelen is en dat deze achterstand mede aan de belemmeringen van de kant van de sportaanbieders te wijten is, zal actie worden ondernomen om deze achterstand in te lopen. Vervolgonderzoek (naar beleving, belemmeringen en uitingen) kan daarbij aan de orde zijn, evenals voorlichting en andere activiteiten die erop zijn gericht de aanwezige drempels voor homoseksuele sporters onder de aandacht te brengen.

8

In de volgende paragraaf van dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij eerder verworven inzichten over sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Daarna komen de problematische aspecten aan de orde van een kwantitatief onderzoek waarin seksuele voorkeur de onafhankelijke variabele is. Vervolgens wordt beschreven welke benadering en werkwijze gekozen zijn bij de uitvoering van het onderzoek, en worden ook de personen en organisaties genoemd die bij het onderzoek betrokken zijn in de sfeer van advisering en begeleiding. Tot slot volgen enkele passages over de verdere opbouw van deze rapportage.

1.2 Eerder onderzoek Resultaten van diverse Nederlandstalige studies hebben laten zien dat seksuele voorkeur een structurerende invloed kan hebben op sportdeelname.4 Deze invloed is nauw gerelateerd aan dominante seksespecifieke beelden en de dominante cultuur in (specifieke takken van) de sport. Vanuit traditionele opvattingen wordt mannelijke homoseksualiteit sterk met ‘onmannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’ geassocieerd, terwijl lesbische vrouwen minder ‘vrouwelijk’ en ‘mannelijker’ zouden zijn dan heteroseksuele vrouwen. Sportdeelname als geheel is weliswaar al lang geen typische mannenaangelegenheid meer, maar de meeste sporten bewegingsactiviteiten worden nog wel sterk geassocieerd met ‘mannelijkheid’ (voetbal, vechtsporten, wielrennen) of ‘vrouwelijkheid’ (dans/ballet, turnen, kunstschaatsen).5 In traditionele mannensporten zouden homoseksuele mannen zich vaak niet welkom voelen, vanwege het heteroseksistische en homofobische klimaat. Lesbische vrouwen daarentegen zouden binnen deze typische mannensporten mogelijk juist oververtegenwoordigd zijn.

4 5

De Vos (2000), Elling & De Knop (1998), Hekma (1994), Stöpler & Schuyf (1997). Elling (2002).

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 9

Ondanks de toenemende integratie van homoseksualiteit in de samenleving als geheel, lijkt de behoefte van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen om elkaar in zelforganisaties te ontmoeten en te verenigen niet af te nemen. In relatie tot sport was er in het afgelopen decennium zelfs sprake van een duidelijke groei.6 Niet duidelijk is echter hoe deze ontwikkeling van de categorale sportbeoefening zich verhoudt tot de ontwikkelingen in de sportdeelname binnen algemene sportorganisaties. Er is sowieso weinig bekend over de mate waarin homoseksuele mannen en lesbische vrouwen deelnemen aan sport en er bestaat nog te weinig inzicht in de motieven van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen om in eigen kring te sporten. Zijn (culturele) belemmeringen voor reguliere sportdeelname de voornaamste reden voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen om apart te sporten? Of is er ook, of zelfs vooral, sprake van een meer positieve keuze voor het ontmoeten van (en samen sporten met) gelijkgezinden, zoals ook onder allochtonen te bespeuren is.7 Hoewel eerdere onderzoeksresultaten wel degelijk bepaalde inzichten verschaffen in de relatie tussen sport en seksuele voorkeur en deze ook in buitenlandse studies8 bevestigd zijn, is het op grond van de beschikbare gegevens problematisch om generaliseerbare uitspraken te doen. Omdat in deze onderzoeken de respondenten veelal gerekruteerd werden via homo-organisaties en/of sneeuwbalmethoden, hebben empirische gegevens betrekking op specifieke, niet representatieve onderzoekspopulaties.

1.3 Seksuele voorkeur als variabele Dat het tot nog toe ontbreekt aan kwantitatieve gegevens over de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen, hangt samen met het feit dat de seksuele voorkeur van sporters niet eenvoudig te registreren is. Het gaat om een persoonlijk kenmerk dat niet (goed) zichtbaar is en dat in een aantal gevallen ook bewust verborgen wordt gehouden. Op homoseksualiteit rust nu eenmaal nog altijd een taboe in de samenleving. Het is daardoor per definitie moeilijk om betrouwbare en representatieve informatie te verkrijgen over deze bevolkingscategorie, of het nu gaat over sportdeelname of over een ander onderwerp. Onderzoekers anticiperen daarop en stellen zich ook terughoudend op. De meeste onderzoeken op het terrein van homo-emancipatie en -participatie, zo hebben De Graaf & Sandfort vastgesteld in hun inventarisatie en analyse van tien jaar sociaal-wetenschappelijk onderzoek over dit onderwerp, zijn kleinschalig, niet-representatief en beschrijvend van aard en hebben daardoor ook een bescheiden beleidsrelevantie.9 Om toch hardere gegevens te verkrijgen, wordt er in de nota homo-emancipatiebeleid voor gepleit om in de toekomst bij grootschalig, niet op homoseksualiteit gericht onder-

6 7 8 9

Zie o.a. Stöpler & Schuyf (1997) en De Vos (1999). Zie Elling & De Knop (1998), Janssens (1999) en Mol & Janssens (2000). Zie o.a. Caudwell (1999), Pronger (1990) en Pitts (1998). De Graaf & Sandfort (2000).

I NLEIDING

9


10

03-10-2003

15:07

Pagina 10

zoek een vraag over seksuele voorkeur en gedrag op te nemen.10 Hoewel het mogelijk aanbevelenswaardig is om seksuele voorkeur als achtergrondvariabele mee te nemen in grootschalige onderzoeken van bijvoorbeeld het SCP en het CBS, is het de vraag of zo’n aanpak bij de voorliggende onderzoeksvraag voldoende soelaas biedt. Er zijn twee redenen om daaraan te twijfelen. Allereerst is niet elke gehanteerde onderzoeksmethode even geschikt om een gevoelig onderwerp als dit te onderzoeken. Mondelinge vraaggesprekken, die bijvoorbeeld in het Aanvullend Voorzieningengebruik Onderzoek (AVO) van het SCP en in de Familieenquête Nederlandse Bevolking (FNB) van de Katholieke Universiteit Nijmegen worden benut,11 lenen zich wellicht minder goed voor vragen met betrekking tot seksuele voorkeur. Een meer anonieme benadering, bijvoorbeeld via een schriftelijke enquête, lijkt te prefereren. Dat de wijze van dataverzameling invloed heeft op de resultaten, kwam pregnant naar voren in een onderzoek van Johnson e.a. (1994).12 Een schriftelijke enquête over het voorkomen van homoseksueel gedrag leverde, met name onder mannen en ouderen, een hogere frequentie van homoseksuele gedragingen op dan een mondelinge enquête. Daarnaast zijn zelfs grote steekproeven onder de bevolking vaak te klein om een redelijk aantal respondenten uit de betrokken doelgroep te bereiken. Homoseksuele mannen en lesbische vrouwen vormen een kleine minderheid in de samenleving. De mate waarin homoseksualiteit voorkomt onder de bevolking ligt, getuige verschillende gezaghebbende onderzoeken, in de orde van enkele procenten. Het percentage is onder meer afhankelijk van de wijze waarop het begrip homoseksualiteit wordt geoperationaliseerd (gaat het om homoseksuele voorkeuren, gevoelens, gedragingen, relaties?) en van welke periode er in beschouwing wordt genomen (een afgebakende periode of het hele leven?). Maar het komt hoe dan ook toch niet boven de vijf procent.13 Dat maakt dat de omvang van de steekproeven en de gerealiseerde respons in deze onderzoeken al gauw te klein zijn om betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Laat staan dat er conclusies kunnen worden getrokken over meer specifieke aspecten daarvan. Dat kan worden geïllustreerd met de steekproef- en responsgegevens van het Tijdsbestedingsonderzoek (TBO) van het SCP. Het laatstgehouden TBO, waarvoor in eerste instantie 7.277 personen zijn benaderd, telde uiteindelijk 1.813 respondenten.14 Uitgaande van het bovengenoemde aandeel van maximaal vijf procent van de bevolking, zou dat betekenen dat er zich in de onderzoekspopulatie maximaal negentig homoseksuele respondenten zouden bevinden. Afgaande op de landelijke ledencijfers zou 27 procent van alle respondenten aangesloten zijn bij één van de lidorganisaties van NOC*NSF.15 Een en ander leidt tot de vaststelling dat eventuele uitspraken over de deelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen aan de traditioneel georganiMinisterie van VWS ( 2001). Deel 1, paragraaf 4.1. Zie SCP (2001). Overigens worden in de genoemde onderzoeken óók schriftelijke vragen gesteld. 12 Aangehaald bij Sandfort & De Vroome (1996). 13 Zie o.a. Tielman (1982) en Sandfort & De Vroome (1996). 14 Breedveld & Van den Broek (2001), bijlage onderzoeksverantwoording. 15 NOC*NSF (2001). 10 11

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 11

seerde sport gebaseerd zouden moeten worden op de gegevens van niet meer dan enkele tientallen respondenten. Wanneer de sportdeelname immers onafhankelijk zou zijn van seksuele voorkeur, zouden in het totale bestand niet meer dan 24 homoseksuele respondenten zitten die actief zijn in de (traditioneel) georganiseerde sport. Op grond van zo’n beperkte respons kunnen geen generaliserende uitspraken worden gedaan en zijn verdere uitsplitsingen naar bijvoorbeeld geslacht, leeftijd of tak van sport geheel zinloos. 11

1.4 Gekozen werkwijze Om meer te weten te komen over de sportdeelname van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten deze doelgroepen dus gerichter worden benaderd. In het onderhavige onderzoek is dat gebeurd door gebruik te maken van het door het NIPO ontwikkelde Capi@home panel. Dit is een database van circa 25.000 huishoudens, ruim 60.000 personen, die via hun eigen (multimedia) pc aan allerlei vormen van onderzoek meewerken. De namen en adressen van de respondenten uit het Capi@home panel zijn in de loop der tijd door het NIPO zelf verzameld en gescreend via diverse onderzoeken. Hierbij zijn extra inspanningen verricht om een aanzienlijk volume te creëren in de categorie respondenten met een laag pc-bezit (voornamelijk ouderen en lager opgeleiden). Daardoor is het mogelijk om uit de totale database steekproeven te selecteren die representatief zijn met betrekking tot leeftijd, opleiding, geslacht, enzovoort. Door een aanvullende screening op basis van seksuele voorkeur (hetero-, homoen biseksualiteit) uit te voeren, is het mogelijk gemaakt om een omvangrijke gestratificeerde steekproef samen te stellen van heteroseksuele en niet-heteroseksuele respondenten. Het gebruik van dit onderzoeksinstrument biedt grote voordelen boven andere, meer traditionele methoden. Omdat de respondent de digitaal verstuurde vragenlijst kan invullen op het tijdstip dat dit hem het beste uitkomt, is de respons hoog. Maar ook de kwaliteit van de verkregen gegevens is hoog. De respondenten zijn dankzij de geboden vrijheid meer gemotiveerd en, zo is proefondervindelijk vastgesteld, nemen bijvoorbeeld ook bij open vragen meer tijd om te vertellen wat hen beweegt. Dat zij in een beperkte frequentie worden ingeschakeld en een beloning ontvangen voor hun deelname aan onderzoek, draagt daar ook aan bij. Tot slot is er sprake van optimale objectiviteit en privacy. Er is geen beïnvloeding door een interviewer, want de vragen kunnen in volstrekte anonimiteit beantwoord worden. Gelet op het gemiddelde sportparticipatiecijfer (in de traditioneel georganiseerde sport) en de wens om uitsplitsingen te maken naar bijvoorbeeld geslacht en leeftijd, is dit onderzoek uitgegaan van een onderzoekspopulatie van 1.000 heteroseksuele en 1.000 niet-heteroseksuele respondenten. De eerste categorie respondenten fungeert uiteraard als controle- of referentiegroep. De vragen die aan de respondenten zijn voorgelegd, zijn voor een groot deel ontleend aan de RSO-modelvragenlijst.16 Daarmee is een belangrijke maar noodzakelijke inperking 16

Diopter - Janssens & Van Bottenburg bv (2000).

I NLEIDING


12

03-10-2003

15:07

Pagina 12

gemaakt op de vraagstelling die richting geeft aan het onderhavige onderzoek. In het RSO-model, en nu dus ook in dit onderzoek, wordt weliswaar een brede definitie van sport gehanteerd, maar is er uitsluitend aandacht voor sport. Andere vormen van lichaamsbeweging blijven buiten beschouwing. Om de respons en vergelijkbaarheid van de antwoorden te optimaliseren, is er hoofdzakelijk gebruikgemaakt van vragen met gesloten antwoordcategorieën. Behalve naar verschillende aspecten van sportdeelname (mate, frequentie, tak van sport, sportvorm) is er ook gevraagd naar motieven om wel of niet te sporten, ervaringen in de sport, contacten via de sport en betrokkenheid bij de organisatie ervan (vrijwilligerswerk). Los van de sportinhoudelijke vragen is er ook informatie over een aantal achtergrondvariabelen (leeftijd, geslacht, etniciteit, opleiding, sociaal-economische status, samenstelling huishouden, woonplaats, openheid over seksuele voorkeur, leeftijd waarop seksuele voorkeur is geïdentificeerd) verzameld en/of uit het bestaande databestand betrokken. Het significantieniveau c.q. de betrouwbaarheidsmarge van geanalyseerde relaties tussen verschillende variabelen bedraagt 95 procent.

1.5 Uitvoering, advisering en begeleiding Het onderzoek is verricht door het W.J.H. Mulier Instituut, centrum voor sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek, in samenwerking met het marktonderzoeksinstituut NIPO. Vanuit het Mulier Instituut is uitvoering gegeven aan het project door dr. Jan Janssens en dr. Agnes Elling. In de verwerking en analyse van de statistische gegevens zijn zij ondersteund door drs. Janine van Kalmthout, drs. Colette Roques en Annemieke Schoone. Aan de zijde van het NIPO is het veldwerk gecoördineerd door Barend van Gilst en Verdy Maat. Vanwege de complexiteit van het onderzoek en de gevoeligheden rond het thema, zijn bij de uitwerking van de onderzoeksopzet en de uitvoering en rapportage van het onderzoek adviezen ingewonnen bij enkele deskundigen op het gebied van homostudies, diversiteit in de sport en homosport. Dr. Gert Hekma (Homostudies UvA), dr. Annelies Knoppers (Utrecht School of Governance, UU) en drs. Ben Baks (GISAH) traden als adviseur op. Om de voortgang te bewaken, maar vooral ook met het oog op de beleidsmatige implicaties, is tevens een begeleidingscommissie geformeerd, waarin behalve het ministerie als opdrachtgever ook organisaties zitting hadden die beleidsmatig zouden kunnen inspelen op de resultaten van het onderzoek. Het betreft de volgende personen en organisaties: Wim Toet (GISAH), Margriet Verdegaal en Nanda van der Wiel (NCS; mede namens NOC*NSF), drs. Marian ter Haar (NISB), drs. Ineke Stoop (SCP), drs. Fons Kemper (VWS, directie Sociaal Beleid), drs. Theo Straub en drs. Marianne Huijben (VWS, directie Sport).

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 13

1.6 Rapportage Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de resultaten behandeld van de screening op seksuele voorkeur die is uitgevoerd binnen het Capi@home panel. Aan de hand van een beperkt aantal tabellen en figuren wordt de onderzoekspopulatie beschreven. Omdat hier de data van een groot aantal hetero-, homoen biseksuele mannen en vrouwen naast elkaar worden gezet en daarover niet eerder op vergelijkbare schaal gegevens werden verzameld, levert dit hoofdstuk en passant waardevolle nieuwe informatie over maatschappelijke verschillen in de Nederlandse samenleving. Aan dergelijke informatie die het mogelijk maakt om de positie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen te vergelijken met die van heteroseksuele mannen en vrouwen, zo kan worden gelezen in de homo-emancipatienota, bestaat een grote behoefte.17 De hoofdstukken 3 en 4 vormen de hoofdmoot van deze rapportage. Daarin wordt verslag gedaan van het sportonderzoek. In hoofdstuk 3 worden de achtergrondkenmerken van de verschillende responsgroepen beschreven. In hoofdstuk 4 komen de verschillende aspecten van de sportdeelname aan de orde: omvang en frequentie van sportbeoefening, sportkeuze, organisatorische setting, motieven, ervaringen en wat dies meer zij. Bij de presentatie van de onderzoeksgegevens in de tabellen en figuren worden de te onderscheiden responsgroepen (hetero-, homo-, biseksueel en ‘wil niet zeggen’) steeds naast elkaar geplaatst. De aandacht spitst zich evenwel toe op het verschil tussen homoen heteroseksuelen. Ter wille van de leesbaarheid van het rapport is een aantal grote tabellen in een bijlage opgenomen. De tabellen die de basis vormen voor de figuren in de tekst zijn eveneens in deze bijlage te vinden. In hoofdstuk 5 worden de belangrijkste bevindingen uit de voorgaande hoofdstukken samengebracht en worden er conclusies getrokken. Een literatuurlijst completeert het geheel.

17

Ministerie van VWS (2001), Deel 1, paragraaf 4.1.

I NLEIDING

13


03-10-2003

14

“H ET


15:07

Pagina 14


03-10-2003

15:07

Pagina 15

2 Screening Hoewel het Capi@home panel zeker geen perfecte steekproef vormt van de Nederlandse bevolking, en normaliter fungeert als een omvangrijke database waaruit steekproeven kunnen worden getrokken die wel representatief zijn voor allerlei specifieke kenmerken, weerspiegelt het panel in grote lijnen wel de samenstelling van de Nederlandse bevolking. Alleen ten aanzien van etniciteit moet een voorbehoud worden gemaakt. Allochtonen zijn namelijk sterk ondervertegenwoordigd in het panel. In tabel 2a (zie bijlage) wordt het NIPO-panel op een zestal belangrijke achtergrondkenmerken vergeleken met de Nederlandse bevolking. Zoals uit deze tabel blijkt, zijn in het panel mannen, midlifecategorieën, hogere welstandsklassen en hoger opgeleide mensen relatief oververtegenwoordigd. Hierdoor zal het percentage homoen biseksuelen in het panel (vermoedelijk) enigszins afwijken van het werkelijke aandeel dat zij hebben in de totale Nederlandse bevolking van achttien jaar en ouder. In het voorjaar van 2002 heeft het NIPO alle huishoudens uit zijn bestand gescreend op seksuele voorkeur. Dat gebeurde op verzoek van een andere (commerciële) opdrachtgever, die homoseksuelen als een interessante klantengroep beschouwt en om die reden gericht marktonderzoek wil doen. Op de screeningsvragen kon derhalve geen invloed worden uitgeoefend. Er is door het NIPO in het kader van de screening een drietal vragen gesteld aan alle huishoudens uit het panel. Er is geïnformeerd naar de aanwezigheid in het huishouden van personen met een homo- of biseksuele geaardheid, er is gevraagd naar de geaardheid van de betrokken respondent en naar zijn of haar burgerlijke staat. Deze vragen zijn, als laatste in een reeks vragen, meegenomen in een uitgebreidere periodieke screening. Hoewel het gebruik van de term ‘seksuele geaardheid’ niet gelukkig18 is en het wenselijk zou zijn geweest om naar de ‘seksuele voorkeur’ te vragen, is er weinig reden om aan te nemen dat de uitkomsten van de screening anders zouden zijn geweest wanneer er een andere terminologie zou zijn gehanteerd. Uit de screening kwam naar voren dat 95 procent van de 24.000 respondenten zichzelf als heteroseksueel identificeert en bijna vier procent als homoseksueel/biseksueel. Ruim één procent wilde deze vraag niet beantwoorden (zie ook tabel 2b).

18

Het gebruik van de term ‘geaardheid’ impliceert dat de seksuele voorkeur van personen al in de moederschoot aanwezig is. Dat is echter niet onomstotelijk vastgesteld. Zolang het evenzeer mogelijk moet worden geacht dat de seksuele oriëntatie van personen zich pas na de geboorte ontwikkelt, is het zuiverder om in het midden te laten of deze oriëntatie een biologisch gegeven is of een psycho-sociale constructie (individuele keuze c.q. leefstijl) dan wel ontstaat in een wisselwerking tussen een en ander. In homokringen wordt het gebruik van de term ‘seksuele voorkeur’ geprefereerd en deze wordt ook in de onderhavige rapportage gebezigd. Hiermee wordt overigens nog geen positie ingenomen in de genoemde ‘naturenurture’ discussie.

S CREENING

15


03-10-2003

15:07

Pagina 16

Het panel blijkt procentueel gezien twee keer zoveel homoseksuele mannen te tellen als lesbische vrouwen. Daartegenover staat dat er iets meer biseksuele vrouwen zijn dan biseksuele mannen. Figuur 2.1 Seksuele voorkeur en geslacht (panel) 3,0%

16

homoseksueel biseksueel

2,5%

wil niet zeggen

2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0%

Om een goed beeld te krijgen van de mate waarin homoen biseksualiteit voorkomen in de Nederlandse samenleving, dienen de resultaten te worden gecorrigeerd voor de mate en richting waarin het panel qua samenstelling afwijkt van de Nederlandse bevolking. De volgende figuur geeft de gewogen scores van de screening (zie ook tabel 2c). Figuur 2.2 Seksuele voorkeur en geslacht (Nederlandse bevolking) 3,0%

homoseksueel biseksueel

2,5%

wil niet zeggen

2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0%

De item non-respons (‘wil niet zeggen’) valt mee wanneer deze wordt gerelateerd aan de totale onderzoekspopulatie, maar dat moet genuanceerder worden bezien. Wanneer het percentage non-respons immers in verband wordt gebracht met het percentage homoen biseksuelen, gaat het toch om een substantiële deelpopulatie. Een vergelijking van de verschillende responsgroepen wat achtergrondvariabelen betreft (zie onderstaande figuren en de daarmee corresponderende tabellen 2d en 2e), wijst uit

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 17

dat de ‘wil niet zeggen’-categorie ten opzichte van hetero- en homoseksuelen een duidelijke tussenpositie inneemt. Hoewel respondenten ook op principiële gronden kunnen weigeren privacygevoelige vragen te beantwoorden, lijkt het vermoeden gerechtvaardigd dat een deel van de respondenten uit deze categorie eigenlijk tot de homo- of biseksuelen moet worden gerekend. Er rust in de samenleving nog altijd een taboe op homoen biseksualiteit. Vanwege dit taboe moet worden verondersteld, dat er net als in andere onderzoeken over dit thema19 sprake is van een zekere onderrapportage en dat homoen biseksualiteit toch in iets grotere mate voorkomt in de samenleving dan uit de cijfers kan worden opgemaakt. Figuur 2.3 Seksuele voorkeur en leefsituatie (Nederlandse bevolking) 100%

samenwonend en kinderen samenwonend geen kinderen

80%

alleenstaand

60%

40%

20%

0% hetero

homo

bi

wnz

Figuur 2.4 Seksuele voorkeur en regio (Nederlandse bevolking) 100%

zuid oost

80%

noord rest west A'dam/R'dam/DH

60%

40%

20%

0% hetero

19

homo

bi

wnz

Volgens Sandfort & De Vroome (1996) maken vrijwel alle onderzoekers in hun rapportages de kanttekening “dat hun cijfers over homoseksueel gedrag onderschattingen zijn van de werkelijke frequenties”.

S CREENING

17


18

03-10-2003

15:07

Pagina 18

Zoals verwacht, is het percentage respondenten dat zichzelf homo- of biseksueel noemt in de grote steden en in de rest van het westen van Nederland hoger dan in de periferie. Ter verklaring van deze verschillen kan worden gewezen op de zogenaamde elicitation/opportunity-hypothese, die Laumann e.a. (1994) hebben geopperd om de verschillen te verklaren in de mate waarin homoseksualiteit voorkomt in verschillende landen.20 Volgens die theorie wordt de mate waarin homoseksualiteit voorkomt bevorderd door een omgeving die homoseksueel gedrag toelaat of ondersteunt en daarvoor ook mogelijkheden biedt. Dat er in het westen van het land en met name in de grote steden een relatief tolerant klimaat bestaat ten opzichte van homoseksualiteit en dat homoseksualiteit daar ook meer zichtbaar is, zou de hogere percentages wellicht kunnen verklaren.21 Wat opvalt bij een vergelijking van de herkomst van de verschillende non-respondenten (‘wil niet zeggen’), is dat (behalve in het oosten van het land) het percentage non-respons min of meer gelijke tred houdt met het percentage homoseksuelen en biseksuelen. Figuur 2.5 Seksuele voorkeur, item non-respons en regio (Nederlandse bevolking) 6

homo-/biseksueel wil niet zeggen

5 4 3 2 1 0

A'dam/DH rest west /R’dam

noord

zuid

oost

Nederland

Het aantal respondenten dat zichzelf homo- of biseksueel noemt, is overal twee tot drie keer zo groot als het aantal respondenten dat zich niet uitlaat over de eigen seksuele voorkeur (zie ook tabel 2f). In de drie grote steden, c.q. in het westen van het land, waar het percentage homoen biseksuelen het hoogst is, is ook de non-respons het grootst. Het zal geen verbazing wekken dat hier vooral ouderen sterker vertegenwoordigd zijn (zie ook tabel 2g).

20 21

Aangehaald bij Sandfort & De Vroome (1996). Het is in dit verband interessant om na te gaan of de veranderingen in de demografische samenstelling van de bevolking (verkleuring) daarop van invloed zijn.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 19

Figuur 2.6 Seksuele voorkeur en leeftijd (Nederlandse bevolking) 10%

wil niet zeggen biseksueel homoseksueel

8%

6%

19 4%

2%

0% 18-24

25-34

35-44

45-54

55-64

65+

totaal

Wanneer er verder op leeftijd wordt ingezoomd, lijken de percentages non-respons enerzijds en de som van de percentages homoseksuelen en heteroseksuelen anderzijds complementair aan elkaar (zie ook tabel 2h). Het percentage homoen biseksuelen neemt af per leeftijdscohort, terwijl het percentage non-respondenten juist toeneemt. In de leeftijdscategorie 25-34 jaar zijn er veel meer homoen biseksuelen dan non-respondenten. Onder 65-plussers is dat precies andersom: daar zijn juist meer non-respondenten dan homoen biseksuelen. Wanneer de veronderstelling juist is dat veel respondenten die weigeren om hun seksuele voorkeur bekend te maken feitelijk homo- of biseksueel zijn, zou uit onderstaande figuur kunnen worden afgeleid dat homoen biseksualiteit geleidelijk aan uit de taboesfeer raken. Figuur 2.7 Item non-respons en leeftijd (Nederlandse bevolking) 8%

homo-/biseksueel

7%

wil niet zeggen

6% 5% 4% 3% 2% 1% 0%

18-24

25-34

35-44

45-54

55-64

65+

S CREENING


03-10-2003

15:07

Pagina 20

De onderstaande gegevens (zie ook de tabellen 2i en 2j) bevestigen het beeld van de stedelijke concentratie en van het gemiddelde hogere opleidings- en welstandsniveau van homoseksuelen, dat uit eerdere onderzoeken naar voren is gekomen.22 Figuur 2.8 Seksuele voorkeur en opleidingsniveau (Nederlandse bevolking) 100%

hoog

20

midden 80%

laag

60%

40%

20%

0% hetero

homo

bi

wnz

Figuur 2.9 Seksuele voorkeur en sociale klasse (Nederlandse bevolking)

100%

hoog midden

80%

laag

60%

40%

20%

0% hetero

22

homo

Zie o.a. Sandfort & De Vroome (1996).

“H ET


bi

wnz


03-10-2003

15:07

Pagina 21

3 Responsgroepen Voor het sportonderzoek zijn alle homoen biseksuele respondenten uit de screening opnieuw benaderd. Op grond van het vermoeden dat een substantieel deel van de respondenten uit de categorie ‘wil niet zeggen’ eveneens homo- of biseksueel is, zijn ook deze respondenten in het onderzoek betrokken. Om zicht te krijgen op de verschillen en overeenkomsten tussen het sportgedrag van hetero-, homoen biseksuelen, zijn behalve alle niet-heteroseksuelen uit de screening (nog eens aangevuld met 119 mannelijke en 54 vrouwelijke partners van homoseksuele respondenten) ook heteroseksuelen uit het panel voor het sportonderzoek benaderd. De steekproef onder de heteroseksuelen uit het panel is op basis van de volgende vijf criteria zo goed mogelijk gematched met de respondenten die uit de screening als niet-heteroseksueel naar voren kwamen: -

leeftijd; opleidingsniveau; sekse; regio; wel/niet samenwonend met partner.

Hoewel er vanwege de relatieve ondervertegenwoordiging van vrouwen en van personen met een lager opleidings- en welstandsniveau kanttekeningen geplaatst kunnen worden bij de representativiteit van de gescreende responsgroepen, is het door deze matching toch mogelijk om algemene uitspraken te doen over de verschillen tussen hetero- en nietheteroseksuelen. Ter wille van de leesbaarheid zal er meestal in algemene termen worden geschreven over homoen heteroseksuelen. Maar gelet op het bovenstaande is een waarschuwing op zijn plaats. Waar er in het vervolg van deze rapportage uitspraken worden gedaan over de sportbeoefening van homoen heteroseksuelen, gaat het om uitspraken die gebaseerd zijn op gematchte maar niet volmaakt representatieve responsgroepen van homoen heteroseksuelen die aan het onderhavige onderzoek hebben deelgenomen. Juist voor de zomer van 2002 is de digitale vragenlijst verzonden. Respondenten hebben een week de tijd gekregen om te reageren. Zeven van de tien respondenten retourneerden de vragenlijst. De gerealiseerde respons was daarmee vergelijkbaar met die van andere onderzoeken met het panel. De verschillen tussen de responsgroepen zijn klein (zie ook tabel 3a). De respons onder homoseksuelen ligt een fractie lager, maar dat hangt wellicht samen met het feit dat in deze categorie in een aantal gevallen huishoudens dubbel zijn benaderd (beide partners), iets dat binnen het NIPO-panel ongebruikelijk is.23 Voor dit specifieke onderzoek zijn de respondenten gericht benaderd. Normaal gesproken worden de vragenlijsten van het panel door één (vaak ook willekeurig) per-

23

De partners zijn toegevoegd om het aantal homoseksuele en lesbische respondenten te maximaliseren.

R ESPONSGROEPEN

21


03-10-2003

15:07

Pagina 22

soon uit het huishouden ingevuld. De achtergrondkenmerken van de verschillende responsgroepen zijn in tabel 3b (zie bijlage) bijeengebracht. Figuur 3.1 Respons 100%

80%

22

60%

40%

20%

0% hetero

homo

bi

wnz

totaal

Omdat geen van de respondenten expliciet op grond van zijn of haar seksuele voorkeur bij het onderzoek werd betrokken, maar het wel de bedoeling was om ook vragen te stellen over de invloed van seksuele voorkeur op ervaringen en gedragingen in de sport, is in het sportonderzoek nogmaals geïnformeerd naar de seksuele voorkeur van de respondenten. Dat is meer op indirecte wijze gebeurd. Na een korte toelichting op de vraag waarin werd gesteld dat er binnen het sportbeleid verschillende doelgroepen worden onderscheiden, zoals jeugd, vrouwen, ouderen, allochtonen, mensen met een fysieke en/of verstandelijke beperking en homoseksuelen, werd de vraag voorgelegd of men zichzelf tot een of meer van deze doelgroepen24 rekende. De resultaten hiervan staan, onderverdeeld naar de verschillende responsgroepen die uit de eerste screening naar voren kwamen, in tabel 3c. Wat meteen opvalt is dat meer dan de helft van de biseksuelen zichzelf in het sportonderzoek niet tot die categorie rekent. Ook één op de tien homoseksuelen uit de eerste screening rekent zichzelf niet tot die categorie. Hiervoor zijn verschillende verklaringen te noemen. Allereerst is er waarschijnlijk sprake van een zekere onderrapportage ten gevolge van de toelichting en de vraagstelling. Iemand die homoseksueel is, hoeft zichzelf niet per se tot die doelgroep van het sportbeleid te rekenen. Het is goed denkbaar dat bijvoorbeeld homoseksuele sporters die bij algemene sportclubs aangesloten zijn, zichzelf op die grond niet altijd tot de doelgroep van homoseksuelen rekenen. Hetzelfde geldt voor biseksuelen die zich primair aangetrokken voelen tot personen van het andere geslacht en in vrijwel alle opzichten een heteroleven leiden. 24

De verschillende doelgroepen werden als volgt gedefinieerd: ouderen (mensen ouder dan 50 jaar), allochtonen (mensen die zelf of van wie ten minste één van de ouders is geboren in Turkije, Marokko, Suriname, de Nederlandse Antillen, Aruba, voormalig Joegoslavië, de Molukken of in één van de landen in Midden- of Zuid-Amerika, Afrika of Azië – met uitzondering van Japan en het voormalig NederlandsIndië), mensen met een fysieke en/of verstandelijke beperking en homo-/biseksuelen (mensen met een seksuele voorkeur voor mensen van hetzelfde geslacht of voor beide geslachten).

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 23

Daarnaast kan de ‘uitval’ van een deel van de homoen biseksuele respondenten uit de screening te maken hebben met de consequenties die deze identificatie in de vragenlijst voor de respondent had. Wanneer iemand zichzelf als homo- of biseksueel identificeerde, kreeg hij/zij namelijk extra vragen voorgelegd over zijn seksuele voorkeur (onder anderen over zijn/haar partner en de mate van openheid naar de omgeving). Mogelijk hadden sommigen geen zin in dergelijke vragen of vonden ze deze te confronterend, zodat ze besloten zichzelf (in dit sportonderzoek) niet expliciet homo- of biseksueel te noemen. Deze conclusie lijkt gerechtvaardigd: enkele dagen nadat de vragenlijst was uitgezet, bleek dat diverse respondenten hun beklag hadden gedaan bij het NIPO over de ‘intieme’ vervolgvragen met betrekking tot hun seksuele voorkeur, waarbij de mogelijkheid om deze over te slaan ontbrak.25 Ook het feit dat significant meer respondenten van 65 jaar en ouder afhaakten, evenals mensen met een lager opleidingsniveau en mensen uit het oosten van het land, terwijl deze bevolkingscategorieën zich bij de screening naar seksuele voorkeur onderscheidden door een relatief hoge item non-respons (‘wil niet zeggen’), wijst in die richting. Op grond van deze redenen wordt bij de beschrijving en analyse van de onderzoeksresultaten vastgehouden aan de identificatie uit de eerste screening. Om iets meer te weten te komen over de respondenten die bij de eerdere screeningsvraag over seksuele voorkeur aangaven biseksueel te zijn, en na te gaan in welke mate deze respondenten ‘echt’ bi- dan wel overwegend homo- of heteroseksueel zijn, is hen gevraagd tot welke sekse zij zich seksueel het meest aangetrokken voelen (zie ook tabel 3d). Van de groep mannen die zich in de screening als biseksueel identificeerden en dat bij het sportonderzoek opnieuw deden, voelt een op de vijf zich het meest tot mannen aangetrokken, twee van de vijf tot vrouwen, en de rest maakt het niet uit. Van deze groep had ruim meer dan de helft in het afgelopen jaar een relatie met een vrouw, een kleine minderheid met een man. Van de groep vrouwen die zich in de screening en in het sportonderzoek als biseksueel identificeerden, voelt het merendeel zich tot beide seksen aangetrokken, een op de zes het meest tot andere vrouwen en bijna een op de drie tot mannen. Van deze groep had ook de meerderheid in het afgelopen jaar een relatie met een man, maar toch had ook een op de vijf van deze vrouwen een relatie met een andere vrouw.

25

Vervolgens is er alsnog een ‘ontsnappingsroute’ ingebouwd, zodat mensen zich wel als homo-/biseksueel konden identificeren, maar niet per se de vervolgvragen met betrekking tot hun seksuele voorkeur hoefden te beantwoorden. Waarschijnlijk hadden de meeste homoen biseksuele respondenten de vragenlijst toen echter al ingevuld. Na de toevoeging van de extra toelichting over de achtergrond en doelstelling van het onderzoek, hebben tien personen (vijf procent van de totale homoen biseksuelengroep) zich wel als homo- of biseksueel geïdentificeerd maar de vervolgvragen overgeslagen.

R ESPONSGROEPEN

23


03-10-2003

15:07

Pagina 24

Figuur 3.2 Seksuele voorkeur biseksuelen Vraag: Tot wie voelt u zich seksueel het meest aangetrokken? 100%

maakt niet uit andere geslacht

80%

zelfde geslacht

60%

24

40%

20%

0% bi

bi

Kortom, biseksuelen zijn over het geheel genomen meer op het andere dan op hetzelfde geslacht gericht en hebben vaker een heteroseksuele dan een homoseksuele of lesbische relatie. Veel biseksuelen leiden een heteroleven. Dit gegeven rechtvaardigt de toespitsing van de aandacht in het onderhavige onderzoek op de categorieën homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Van de groep die zich in de screening én in het sportonderzoek als homoseksueel identificeerde, had bij de vrouwen ongeveer driekwart en bij de mannen iets meer dan de helft in het afgelopen jaar een homoseksuele relatie (zie ook tabel 3e). Figuur 3.3 Seksuele voorkeur en partnerkeuze Vraag: Had u in de afgelopen twaalf maanden, gedurende minimaal drie maanden, een partner? 100%

geen andere geslacht

80%

zelfde geslacht

60%

40%

20%

0% homo bi mannen

“H ET


lesbi bi vrouwen


03-10-2003

15:07

Pagina 25

De respondenten die in het sportonderzoek aangaven dat zij zichzelf rekenden tot de homoen biseksuelen, zijn tevens gevraagd naar de leeftijd waarop ze zich als zodanig identificeerden. De helft van de respondenten gaf aan dat dit tussen hun twaalfde en achttiende levensjaar was. Vijf procent was jonger dan twaalf jaar en tien procent was ouder dan dertig jaar. Homo- en biseksuele mannen identificeerden zichzelf gemiddeld vanaf hun negentiende jaar als zodanig (zie tabel 3f). Vijf procent was jonger dan twaalf jaar, 56 procent was tussen twaalf en achttien jaar, 32 procent tussen negentien en dertig jaar, en zeven procent was ouder dan dertig (waarvan er drie ouder waren dan vijftig). Homo- en biseksuele vrouwen identificeerden zichzelf gemiddeld vanaf hun 22ste jaar als zodanig. Vier procent was jonger dan twaalf jaar, 39 procent tussen twaalf en achttien jaar, 43 procent tussen negentien en dertig jaar, en veertien procent was ouder dan dertig jaar (waarvan de oudste op vijftigjarige leeftijd was). De respondenten die zichzelf (in de screening) als homoseksueel identificeerden, blijken beduidend opener over hun seksuele voorkeur dan de respondenten die zichzelf als biseksueel identificeerden (zie hiervoor ook tabel 3g in de bijlage). Bovendien is er sprake van interactie met de sekse. Tussen homoseksuele mannen en lesbische vrouwen is er relatief weinig verschil, maar lesbische vrouwen zijn door de bank genomen wel opener tegenover hun omgeving dan homoseksuele mannen. Biseksuele mannen zijn het minst open over hun seksuele voorkeur. Met name in hun woonomgeving, op hun werk en in hun vrije tijd is vaak niemand anders daarvan op de hoogte. In de categorie ‘vrije tijd/sport’ bestond de mogelijkheid om ook ‘n.v.t.’ aan te kruisen. Bijna een kwart van de respondenten heeft dat gedaan. Wanneer ter wille van een zuivere vergelijking met andere persoonlijke levenssferen deze subcategorie buiten de procentuele verdeling wordt gehouden, komt nog duidelijker naar voren dat men in de sport het minst openhartig is over de eigen seksuele voorkeur (zie ook tabel 3h in de bijlage). Figuur 3.4 Seksuele voorkeur en openheid in de sport Vraag: In hoeverre zijn personen uit uw omgeving op de hoogte van uw seksuele voorkeur (categorie vrije tijd/sport)? 100%

iedereen enkelen

80%

niemand

60%

40%

20%

0% homo

lesbi

bi

bi

R ESPONSGROEPEN

25


03-10-2003

15:07

Pagina 26

Met name biseksuele mannen laten hun seksuele voorkeur niet blijken. Deze hebben in alle levenssferen de meeste moeite c.q. de minste aanvechting om daarover openhartig te zijn. Dit blijkt ook uit de volgende figuur, waarin de antwoorden verwerkt zijn op de vervolgvraag naar de omgeving waarin men de eigen seksuele voorkeur (bewust) verbergt. Omdat er meerdere antwoorden mogelijk waren, komen de kolomtotalen van de percentages boven de honderd uit (zie ook tabel 3i). 26

Vooral bij de correctie voor respondenten die eerder bij sport ‘n.v.t.’ invulden, komt er een opmerkelijk verschil aan het licht tussen homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. De laatstgenoemden hebben in de sport duidelijk minder het idee dat ze iets moeten verbergen.26 Figuur 3.5 Verbergen seksuele voorkeur Vraag: In welke van deze omgevingen bent u (bewust) het minst openhartig over uw seksuele voorkeur en houdt u deze het liefst verborgen?

50%

homoseksuele mannen lesbische vrouwen

40%

30%

20%

10%

0% familie

26

vrienden/ kenissen

studie/ werk

buren

vrije tijd/ vrije tijd/ vrije tijd/ sport sport overig excl. n.v.t.

Dat lijkt een bevestiging van de stelling van Hekma (1994) dat lesbische vrouwen, dankzij het masculiene karakter van de sport, hun ‘mannelijke’ eigenschappen onbekommerd kunnen etaleren, terwijl homoseksuele mannen veelal hun ‘vrouwelijke’ kant juist (menen te) moeten verbergen.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 27

4 Seksuele voorkeur en sportdeelname 4.1 Sportbeoefening Aan alle respondenten is een flink aantal vragen voorgelegd over sportbeoefening en vrijwilligerswerk in de sport. Conform de richtlijnen voor sportonderzoek is daarbij het begrip sportdeelname tamelijk ruim gedefinieerd. Bij de vragen is de volgende toelichting gegeven: De volgende vragen gaan over sportbeoefening. Het gaat daarbij om activiteiten die u in de afgelopen twaalf maanden heeft verricht volgens gebruiken en regels uit de sportwereld. U moet dus denken aan bijvoorbeeld badminton, fitness, toerfietsen en schaken, maar niet aan yoga, tuinieren, puzzelen of fietsen naar de bakker. Sporten die u tijden de vakanties heeft beoefend, tellen wel mee; sporten tijdens lessen lichamelijke opvoeding op school niet. Vervolgens is als eerste de vraag gesteld welke sport men in de afgelopen twaalf maanden heeft beoefend. Daarbij kon men 44 verschillende takken van sport aankruisen, alsook een open categorie ‘andere sport, namelijk’ en uiteraard de antwoordmogelijkheid ‘geen sport’. Alvorens in te zoomen op de deelname aan de verschillende takken van sport, wordt hier eerst stilgestaan bij de sportdeelname in het algemeen. Meer dan driekwart van alle respondenten beoefende in de afgelopen twaalf maanden ten minste één sport (zie ook tabel 4a). Ongeveer tweederde van alle respondenten kan volgens de RSO-definitie (‘minimaal twaalf keer per jaar sporten’) tot de sporters worden gerekend (zie tabel 4b). Figuur 4.1 Wel of niet sporten Vraag: Heeft u in de afgelopen twaalf maanden een sport beoefend? 100%

geen sporter wel sporter

80%

60%

40%

20%

0% hetero homo mannen

hetero lesbi vrouwen

S EKSUELE

VOORKEUR EN SPORTDEELNAME

27


03-10-2003

15:07

Pagina 28

Figuur 4.2 Wel of geen sporter Vraag: Hoeveel keer heeft u in de afgelopen twaalf maanden in totaal gesport? Indien u dit niet precies weet, probeert u het dan zo goed mogelijk in te schatten. 100%

< 12x sporten ≥ 12x sporten

80%

28 60%

40%

20%



Hoewel uit de bovenstaande figuren enkele verschillen tussen de deelcategorieën naar voren komen, kan niet in alle gevallen worden geconcludeerd dat er echt een significant verband bestaat tussen sportdeelname (wel/niet sporten; wel/geen sporter) en seksuele voorkeur. De verschillen die zichtbaar zijn, worden namelijk deels verklaard door de verschillen in (gemiddelde) leeftijd, opleiding en welstand tussen de responsgroepen. Die variabelen hebben een sterkere invloed op de sportdeelname dan de seksuele voorkeur. Met name de respondenten die de vraag over hun seksuele voorkeur weigerden te beantwoorden, zijn gemiddeld genomen veel ouder dan de rest en scoren om die reden lager in sportdeelname. Wanneer met behulp van partiële correlaties de invloed van intervenierende variabelen als leeftijd, opleiding en welstand wordt gecontroleerd, blijken de verschillen tussen de onderscheiden responsgroepen verwaarloosbaar klein te worden.27 Anders dan op grond van eerdere meer kwalitatieve onderzoekingen kan worden verondersteld28, zijn homoseksuele mannen dus niet in veel kleinere en lesbische vrouwen niet in veel grotere aantallen actief in de sport. De verschillen tussen homoen heteroseksuele mannen zijn zo gering, dat het overdreven zou zijn om te spreken van ‘een achterstand’ in sportdeelname. Wanneer naar de frequentie van de sportbeoefening wordt gekeken, blijkt zelfs dat die homoseksuele mannen die wel aan sport doen, gemiddeld iets vaker in actie komen (77 keer per jaar) dan heromannen (66 keer per jaar). Hoewel ook dat verschil niet significant is. Hetzelfde is er aan de hand bij de vrouwen, met dien verstande dat het verschil tussen lesbische en heteroseksuele vrouwen wel significant is. Lesbische sportvrouwen sporten gemiddeld vaker (83 keer per jaar) dan heteroseksuele sportvrouwen (62 keer per jaar). Zie ook tabel 4c.

Methodologisch is een dergelijke bewerking van nominale en ordinale variabelen overigens niet geheel juist. Om die reden wordt hier ook niet dieper ingegaan op de resultaten ervan. 28 Zie bijvoorbeeld Hekma (1994). 27

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 29

Het zelfbeeld van de respondenten reflecteert de bovenstaande uitkomsten maar ten dele. Lesbische vrouwen zien zichzelf meer dan heteroseksuele vrouwen als sporter en dat wordt ook gerechtvaardigd door de verschillen in frequentie van sportdeelname. Homoseksuele mannen daarentegen zien zichzelf minder dan heteroseksuele mannen als sporter, terwijl daar, gelet op de frequentie waarin zij sporten, objectief gezien toch geen goede redenen voor zijn (zie tabel 4d). Figuur 4.3 Identificatie als sporter Vraag: Ziet u zichzelf als sporter?

29

100%

tamelijk/zonder meer enigszins

80%

geheel niet/nauwelijks

60%

40%

20%



4.2 Sportkeuze Wanneer er wordt gekeken naar de verschillende sporten die door de respondenten in het afgelopen jaar een of meer malen zijn beoefend, valt op dat de responsgroepen min of meer een eigen sportprofiel kennen. Terwijl homoseksuele mannen in hun sportkeuze meer op heterovrouwen dan op heteromannen lijken, lijken lesbische vrouwen in hun sportgedrag soms weer meer op heteromannen dan op heterovrouwen. Homomannen beoefenen veel minder vaak (dan heteromannen) teamsporten en beoefenen veel vaker disciplines die vooral onder vrouwen populair zijn.29 Lesbische vrouwen beoefenen juist vaker (dan heterovrouwen) teamsporten en veel minder vaak typische ‘vrouwensporten’. Zowel homomannen als lesbische vrouwen beoefenen minder contactsporten. De invloed van sekseverschillen op sportgedrag zijn onder homoseksuelen min-

29

De categorisering van individuele, semi-individuele en teamsporten is gebaseerd op de indeling van NOC*NSF (2002). De labeling van mannen-, vrouwen- en gemengde sporten is afgeleid uit de gespecificeerde ledencijfers van lidorganisaties van NOC*NSF (Hover 2002). Zo zijn de takken van sport die duidelijk meer vrouwelijke dan mannelijke beoefenaren kennen als ‘vrouwensporten’ getypeerd en andersom. Omdat sommige takken van sport (zoals fitness) bij gebrek aan meer specifieke deelnamecijfers niet op deze wijze kunnen worden gelabeld, is er ook een restcategorie. Het onderscheid tussen contacten niet-contactsporten is gebaseerd op common sense. Is bij de beoefening fysiek contact wenselijk, noodzakelijk of onvermijdelijk, dan is er sprake van een contactsport.

S EKSUELE



03-10-2003

15:07

Pagina 30

der groot dan onder heteroseksuelen en laten soms een omgekeerd verband zien (zie ook de tabellen 4e, f, en g in de bijlage voor informatie over alle responsgroepen). Figuur 4.4 Sportkeuze: individuele sport - teamsport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend? 100%

individueel semi-individueel

30

team

80%

60%

40%

20%

0%

hetero

homo

hetero

mannen

lesbi vrouwen

Figuur 4.5 Sportkeuze: mannensport - vrouwensport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend? 80%

mannensporten vrouwensporten

70%

gemengde sporten 60%

overige sporten

50% 40% 30% 20% 10% 0%

hetero

homo mannen

“H ET


hetero

lesbi vrouwen


03-10-2003

15:07

Pagina 31

Figuur 4.6 Sportkeuze: contactsport - niet-contactsport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend?

100%

contactsporten niet-contactsporten

80%

60%

31

40%

20%

0%

hetero

homo mannen

hetero

lesbi vrouwen

Bij het trekken van conclusies op het niveau van individuele takken van sport moet de nodige voorzichtigheid worden betracht, want hoewel er in dit onderzoek met een flinke steekproef uit de bevolking wordt gewerkt, gaat het bij een uitsplitsing over 44 takken van sport uiteindelijk toch vaak om hele kleine aantallen beoefenaren. Alle responsgroepen, zo blijkt uit tabel 4h (zie bijlage), doen het meest aan fitnessconditie; deze discipline is echter vooral onder homoseksuele mannen en biseksuele vrouwen populair. Ook fitness-kracht, aerobics en zwemmen lijken relatief populair onder homoseksuele mannen. Wielrennen/toerfietsen, hardlopen, tennis, karting en ‘kroegsporten’ als darts en biljart/pool lijken vooral populair onder heteroseksuele mannen. Tussen de sportkeuze van homoen heteroseksuele vrouwen bestaan geen significante verschillen. Wel is er de tendens dat homoseksuele vrouwen minder vaak zwemmen, vaker fietsen en wielrennen, en vaker cafésporten als darts en biljart/pool beoefenen. Bowlen lijkt zowel bij de mannen als bij de vrouwen meer door hetero’s te worden gedaan. Wellicht wordt dat ook relatief vaak in familieverband gedaan (bij kinderpartijtjes bijvoorbeeld). Opvallend is dat er relatief weinig wordt gevoetbald. Van alle georganiseerde sporten is voetbal al sinds mensenheugenis de meest beoefende. De voetbalbond telt meer dan een miljoen leden.30 Dat voetbal hier laag scoort heeft enerzijds te maken met de wijze waarop sport en sportbeoefening zijn gedefinieerd en anderzijds met de leeftijdsbegrenzing (alleen personen van achttien jaar en ouder zijn erin betrokken) en vormen de focus van het onderzoek (de gescreende deelpopulatie die is gematched, heeft een relatief hoog opleidingsniveau en concentreert zich in het verstedelijkte westen van het land). 30

Hoewel voetbal bekend staat als een echte mannensport, is het ook een van de grootste (georganiseerde) sporten voor vrouwen. Uit de eerder genoemde studies van Hekma (1994) en Caudwell (1999) kwam naar voren, dat voetbal erg populair is onder lesbische vrouwen. In het onderzoek van De Vos (2000) kwamen ook badminton en volleybal naar voren als disciplines die een relatief grote populariteit genieten onder homosporters. Ook dat beeld wordt in het onderhavige onderzoek niet echt bevestigd. Wellicht is er in het Belgische onderzoek sprake van een zekere vertekening, omdat de respondenten (ook) via homosportclubs zijn benaderd.

S EKSUELE



03-10-2003

15:07

Pagina 32

Wanneer een meer willekeurige steekproef van de bevolking gevraagd zou zijn naar de sporten die men wekelijks en/of in georganiseerd verband beoefent, zou dat een heel ander beeld opleveren.

4.3 Sportuitval 32

Behalve naar de actuele sportbeoefening is er ook gevraagd naar takken van sport die in het verleden wel beoefend zijn, maar die nu niet meer beoefend worden. De scores van de verschillende responsgroepen op deze vraag weerspiegelen min of meer de actuele sportvoorkeuren binnen diezelfde responsgroepen. Er zijn veel homoseksuele mannen die aan fitness doen, maar er zijn er ook veel die het wel ooit hebben gedaan, maar het nu niet meer doen. In vergelijking met de uitval onder heteroseksuele mannen is de uitval onder homoseksuele mannen relatief groot bij zwemmen, tennis, fitness, dansen en bowlen. Omgekeerd is de uitval onder heteroseksuele mannen bij zaal- en veldvoetbal juist groot. Dat er, met andere woorden, door homoseksuele mannen weinig wordt gevoetbald, impliceert niet dat zij die sport de rug hebben toegekeerd. Zij hebben er nooit voor gekozen. Bij de vergelijking van het sportverleden van hetero- en homoseksuele vrouwen valt op, dat de uitval onder heteroseksuele vrouwen relatief groter is bij aerobics/steps, gymnastiek/turnen en skiën/langlaufen en onder de lesbische vrouwen bij badminton, veldvoetbal, vecht- en verdedigingssporten, squash, hardlopen/joggen, handbal en bowling.

4.4 Organisatorisch verband Voor de takken van sport die zij het meest beoefenen, zijn aan de respondenten ook vragen voorgelegd met betrekking tot het organisatorisch verband waarin de sportbeoefening plaatsvindt (zie ook tabel 4i in de bijlage). Gezien de populariteit van fitness onder homoseksuele mannen, is het niet verbazingwekkend dat zij minder vaak in verenigingsverband sporten dan de andere responsgroepen. Terwijl meer dan eenderde van de mannelijke heterosporters in verenigingsverband actief is, geldt dat onder homosporters voor slechts eenvijfde. In de commerciële sport liggen de verhoudingen precies andersom. Ruim een op de drie homosporters komt bij een fitnesscentrum of sportschool over de vloer. Bij de mannelijke heterosporters gaat het om een op de zes. Heterosporters (mannen en vrouwen) beoefenen hun sport vaker dan homosporters in informele kring van familie, vrienden of kennissen. Wanneer er alleen naar de vrouwen wordt gekeken, valt op dat lesbische sporters aanmerkelijk vaker dan heterosporters alleen en ongeorganiseerd in touw zijn.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 33

Figuur 4.7 Organisatorisch verband Vraag: Beoefende u deze sport in de afgelopen twaalf maanden als lid van een sportvereniging, als abonnee/lid/cursist van een fitnesscentrum of andere commerciële sportaanbieder, in het kader van bedrijfssport, enz.? 40%

sportvereniging

35%

sportschool of fitnesscentrum

33

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% hetero

homo mannen

hetero

lesbi vrouwen

4.5 Motieven om te sporten Bijna driekwart van alle respondenten beschouwt zichzelf (overwegend) als recreatiesporter; nog geen vijf procent vindt zichzelf (overwegend) prestatiesporter.31 De overige respondenten vonden zichzelf evenveel recreatie- als prestatiesporter of konden hierop geen antwoord geven. Groot zijn de verschillen tussen de deelcategorieën zeker niet. Het betreft hooguit enkele procenten. Heteroseksuele mannen en lesbische vrouwen zien zichzelf iets vaker als prestatiesporter, heteroseksuele vrouwen beschouwen zichzelf iets vaker als recreatiesporter. De motieven om te sporten zijn voor de verschillende deelcategorieën vergelijkbaar (zie ook tabel 4j). De verschillen zijn nauwelijks significant te noemen. Gezondheid en plezierbeleving zijn voor de respondenten, ongeacht hun sekse of seksuele voorkeur, de belangrijkste motieven om te sporten. Sociale contacten en plezierbeleving zijn voor de heteromannen belangrijkere motieven dan voor de homomannen. Voor deze laatste categorie is het uiterlijk daarentegen weer belangrijker. Voor heterovrouwen zijn gezondheid en uiterlijk belangrijkere motieven om te sporten dan voor heteromannen, die het leveren van sportieve prestaties weer meer benadrukken.

31

Het onderscheid hiertussen is in de vragenlijst als volgt toegelicht: Prestatiesporters stellen hun trainingen in dienst van het bereiken van een zo hoog mogelijke sportieve prestatie, maken eventueel deel uit van een selectie, slaan trainingen en wedstrijden zelden over. Recreatiesporters stellen het plezier tijdens het sporten voorop, geven aan de sociale contacten en gezelligheid een hogere prioriteit dan aan het behalen van sportieve prestaties, laten relatief gemakkelijk verstek gaan bij trainingen en wedstrijden.

S EKSUELE



34

03-10-2003

15:07

Pagina 34

Behalve naar de persoonlijke motieven om te sporten is de respondenten ook gevraagd naar het relatieve belang dat zij hechten aan uiteenlopende aspecten van het sportaanbod. Ook in dit opzicht blijken er nauwelijks verschillen te bestaan tussen mannen en vrouwen met verschillende seksuele voorkeuren. Hygiëne, sfeer, veiligheid, bereikbaarheid en kwaliteit kader zijn voor iedereen verreweg het meest belangrijk. Om deze reden wordt in tabel 4k (zie bijlage) geen uitsplitsing gegeven naar de verschillende responsgroepen, maar wordt volstaan met een rangordening van de verschillende aspecten voor mannen en vrouwen van achttien jaar en ouder uit de totale Nederlandse populatie. Een van de weinige verschillen die aan het licht zijn getreden is dat homomannen (3,8) de aanwezigheid van wedstrijden competitiemogelijkheden minder van belang achten dan heteromannen (5,1), terwijl dat bij lesbische (4,7) en heterovrouwen (4,0) precies andersom is. Daarnaast lijken homoseksuele mannen (4,8) en lesbische vrouwen (3,8) meer belang te hechten aan de aanwezigheid van andere sporters met dezelfde seksuele voorkeur, dan heteroseksuele mannen (3,7) en vrouwen (3,2). Maar ook door de eerstgenoemde categorieën sporters wordt aan dat aspect toch de minste betekenis gehecht. Het wordt door homoseksuele mannen (6,3) en lesbische vrouwen (5,8) aanmerkelijk belangrijker gevonden dat er leeftijdgenoten zijn dan dat er seksueel gelijkgestemden zijn. In hoeverre homoseksuele mannen en lesbische vrouwen echt meer belang hechten aan de aanwezigheid van andere sporters met dezelfde seksuele voorkeur, is overigens de vraag. Het is voor heteroseksuelen wellicht zo vanzelfsprekend dat (de meeste van) hun medesporters dezelfde seksuele voorkeur hebben, dat zij nauwelijks stilstaan bij het feit dat het ook anders zou kunnen zijn.

4.6 Medesporters Desgevraagd verklaarde driekwart van alle homoseksuele en lesbische sporters dat het niet uitmaakt met wie er wordt gesport. “Het gaat om de sport” en “Het maakt niet uit” kon er bij herhaling en in allerlei varianten genoteerd worden. Een aantal andere citaten: “Het gaat erom dat ik met mensen sport die mijn geaardheid accepteren, maakt niet uit wat ze zelf zijn, en dat ze even fanatiek sporten als ik.” “Als de hond goed zou bridgen, speelde ik bridge met de hond, of die nou ho-, he-, of bi- is.” “Ik houd niet van specifieke doelgroepen, ik ga voor mensen van diverse pluimage.” “Ik sport voor mijn conditie, niet vanwege mijn geaardheid, daarom maakt het mij niet uit met wie ik sport.”

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 35

“Maakt dus niet uit met wie; als het maar gezellig en ontspannend is.” “Omdat het me werkelijk niks interesseert wat iemand in zijn privé tijd tussen de lakens doet en met wie (of wat).” “Stomme vraag!” “Interesseert me niet wat die ander is. Al gaat hij/zij met een paard naar bed.” “Als het goed is, dan ben je tijdens de sport niet bezig met je seksuele voorkeur.” Het resterende kwart van de homosporters sport het liefst met andere homoseksuele sporters, of in gemengd gezelschap. De voorkeur voor sporten onder elkaar wordt vooral ingegeven door gevoelens van verbondenheid en geborgenheid. Ook hier enkele citaten: “Met homoseksuele mannen onderling beleef ik de meeste pret.” “Je kunt jezelf zijn. Je hoeft niet alert te zijn op mogelijke vervelende opmerkingen. Heteromannen zijn op sportgebied nogal vervelend en macho-achtig.” “Het maakt mij niet echt uit, maar sporten met homo’s kan een tikkeltje meer het gevoel van ‘onder ons’ geven.”

4.7 Categorale sportbeoefening Iets minder dan vijf procent van alle homoseksuele en lesbische sporters is aangesloten bij een homo-/lesbische sportclub of -groep. Ongeveer evenveel sporters hebben in de afgelopen twaalf maanden deelgenomen aan specifieke toernooien of evenementen voor deze doelgroep. Uiteraard bestaat hiertussen een grote overlap. De keuze voor sporten in eigen kring is een combinatie van ‘drang’ en ‘dwang’. Zogenaamde push- en pullfactoren spelen hierbij een rol, maar de positieve aspecten van de eigen club (prettige ‘eigen’ sfeer, vrienden zijn lid) geven de doorslag. Negatieve ervaringen en angst voor discriminatie elders, zijn slechts sporadisch genoemd als reden om in eigen kring te gaan sporten. Wanneer de motivatie om te sporten van sporters uit categorale en algemene clubs met elkaar wordt vergeleken, valt op dat sporters die in eigen kring hun sport beoefenen niet alleen significant meer belang hechten aan sociale contacten en plezier, maar ook aan het leveren van sportieve prestaties. De sporters die niet voor categorale sportbeoefening (aansluiting bij een homo-/lesbische sportclub of -groep) kiezen, hebben daar naar eigen zeggen in vier van de vijf gevallen ook geen behoefte aan. Een klein aantal respondenten wijst erop dat een dergelijke keuze de emancipatie en/of integratie van homoseksuelen in de weg staat, en voelt er om die reden niets voor. Ongeveer vijf procent van de sporters zou wel in eigen kring willen

S EKSUELE


35


36

03-10-2003

15:07

Pagina 36

sporten, maar mist daarvoor de mogelijkheden in de directe omgeving. Hoewel het overgrote deel van de homoseksuele en lesbische sporters het niet per se wenselijk of noodzakelijk zegt te vinden om te sporten met gelijkgestemden, er ook relatief weinig in eigen kring sporten, en op grond hiervan geconcludeerd zou kunnen worden dat de seksuele voorkeuren van de beoefenaren er niet zo heel veel toe doen in de sport, is dat wellicht toch een te voorbarige conclusie.33 Minstens vier van de tien homoseksuele en lesbische sporters sport namelijk in de praktijk wel degelijk ook, of zelfs in overwegende mate, met andere homoseksuelen. Terwijl anderzijds niet meer dan een op de tien heterosporters aangeeft samen met homoseksuelen te sporten (zie ook tabel 4l). Figuur 4.8 Seksuele voorkeur medesporters Vraag: Met wie beoefende u de sport waaraan u in de afgelopen twaalf maanden het meest heeft deelgenomen? Hiermee worden de mensen bedoeld met wie u daadwerkelijk samen sportte en niet bijvoorbeeld andere leden binnen uw vereniging of sportschool. 100%

weet niet/niet van toepassing hetero- en homoseksuelen gemengd

80%

overwegend homoseksuelen overwegend heteroseksuelen

60%

40%

20%



4.8 Seksuele voorkeur en sportgedrag Ruim eenvijfde van alle homoseksuele sporters verklaarde desgevraagd dat hun seksuele voorkeur ooit van invloed is geweest op hun sportgedrag. Daarbij werd vooral gerefereerd aan de keuze voor een homo-/lesbische sportclub of -groep, maar ook wel aan het mijden van bepaalde sporten (team- en contactsporten, voetbal) of sportorganisaties (machosfeer). Enkele citaten: “Absoluut. Ik zou graag voetballen, maar zeer homo-onvriendelijk. Nu speel ik in een homoteam bij een gewone sportvereniging. Het is mede hierdoor op de club geen issue. Bij meer openlijke homo’s in een sportclub, is het makkelijker aarden. 33

Uit een eerder uitgevoerde enquête onder 1.400 homoseksuelen (Sandfort 1997) kwam naar voren dat 23 procent van hen de voorkeur geeft aan sporten bij homoclubs. In het onderhavige onderzoek gaat het om een aanmerkelijk lager percentage. Omdat alle respondenten in de enquête uit 1997 via specifieke homo-organisaties en -media zijn benaderd, is deze echter minder representatief.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 37

Maar die zijn er meestal niet. En ik sport ook liever met andere homo’s. Veel gezelliger, vinden de hetero’s in ons team ook!” “Het dansen met partners van hetzelfde geslacht zorgde voor een specifieke dansschool, waar voornamelijk, maar niet uitsluitend, homo’s en lesbo’s dansen.” “Ja, ik denk niet dat het op prijs wordt gesteld dat ik bijvoorbeeld op voetbal ga. Punt 1 is de opvatting dat dit een mannensport is en dus niet voor mietjes. Punt 2 mijd ik sporten waarbij ik verplicht in een kleedkamer of douche terechtkom. Dit vanwege het feit dat er dan absoluut mensen zijn die denken dat ik het daarom doe.” “Fitness opgegeven vanwege de allesoverheersende heterosfeer op het centrum; verder beoefen ik sporten die ik alleen en niet in groepsverband kan uitoefenen.” “Ja kies sneller voor individuele sportbeoefening. Bij sportactiviteiten heerst vaak een behoorlijk ‘mannen’-cultuurtje waarin stoer gedrag de boventoon voert. ‘Homo’ is daar al snel een goed bedoeld scheldwoord. Daar voel ik me niet in thuis.” “Meer voorkeur voor individuele sport dan groepssport. In een team willen mensen ‘van alles van je weten’. Heb ik geen zin in.” “Moeilijk te zeggen. Ik heb vroeger heel veel gesport: tennis, volleybal, basketbal (deze laatste twee voornamelijk op school). Ik heb wel van tennisclub naar tennisclub gezworven – voelde me aanvankelijk nergens echt thuis – behalve in mijn allereerste club (voordat ik ging studeren). In hoeverre mijn lesbisch zijn hiermee te maken heeft gehad, is moeilijk te zeggen. Ik ben sowieso een Einzelgänger. Wel heb ik in 1990 meegedaan aan de Gay Games in Vancouver (tennis). Als ik nu weer zou gaan tennissen, zou ik me waarschijnlijk aansluiten bij een homoclub.”

4.9 Betrokkenheid Bijna de helft van alle respondenten voelt zich nauwelijks betrokken bij de sportclub of -groep waarvan zij deel uitmaken. Dit geldt voor mannelijke en vrouwelijke hetero-, homoen biseksuele sporters. Homomannen en heterovrouwen, tenzij georganiseerd in categoraal verband, voelen zich het minst vaak betrokken. Dat heeft mede te maken met het organisatorisch verband waarin zij sporten. In de commerciële setting van een sportschool of fitnesscentrum is de gemiddelde betrokkenheid (ook onder heterosporters) veel minder groot dan in de traditionele verenigingssport (zie ook tabel 4m).

S EKSUELE


37


03-10-2003

15:07

Pagina 38

Figuur 4.9 Betrokkenheid bij sportclub of -groep Vraag: Voelt u zich betrokken bij uw sportclub of -groep? 100%

ja, sterk ja, tamelijk

80%

enigszins nee, nauwelijks

60%

38

40%

20%



4.10 Negatieve ervaringen De geringere betrokkenheid van de homomannen kan een uitvloeisel zijn van negatieve ervaringen in de sport. Ongeveer vijftien procent van alle sportende homomannen heeft, naar eigen zeggen, in de sport ooit te maken gehad met homo-onvriendelijke opmerkingen, grappen en/of discriminatie op grond van seksuele voorkeur. Van alle lesbische sporters rapporteerde slechts zes procent dergelijke voorvallen. In de meeste gevallen betrof het flauwe grappen die vaker worden gemaakt. Zoals een van de respondenten het stelde: “de laat-je-zeep-nu-maar-niet-vallen-opmerkingen in omkleed-/doucheruimtes bij sportfitnesscentra.” Ook werden er wel scheldpartijen, pesterijen en gebrek aan medewerking gemeld. Een enkele keer werd er gerapporteerd dat medesporters niet wilden douchen en dat men slachtoffer van geweld (“in elkaar geslagen”) of intimidatie was. Opmerkelijk is dat homoseksuele mannen en lesbische vrouwen die in eigen kring sporten, significant vaker negatieve reacties rapporteren. Ter verklaring kan er enerzijds worden gewezen op de mogelijkheid van negatieve ervaringen in de algemene sport, die aanleiding kunnen zijn geweest om te kiezen voor het sporten in eigen kring. Anderzijds kan er een samenhang zijn met de grotere openheid over de seksuele voorkeur die ontstaat door het samen sporten in categoraal verband.

4.11 Vrijwilligerswerk Zowel homoseksuele mannen als lesbische vrouwen zijn, behalve wanneer zij in categoraal verband sporten, relatief minder actief in vaste vrijwilligersfuncties (zie ook tabel 4n). Deels kan dit (wederom) worden verklaard door het organisatorisch verband waarin zij sporten. Er wordt in sportscholen en fitnesscentra minder vrijwilligerswerk gedaan dan in verenigingen. Van de homoseksuele mannen zou men ook kunnen zeggen dat de geringere betrokkenheid zich vertaalt in een geringere bereidheid om vrijwilligers-

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 39

taken op te pakken, maar voor lesbische vrouwen gaat dit niet op. Die zijn minder dan heterovrouwen actief als vrijwilliger, maar voelen zich door de bank genomen vaker betrokken bij hun sportclub of -groep. Bij de beoordeling van de participatie in vrijwilligersfuncties dient overigens bedacht te worden dat vrijwilligers in het verenigingsleven relatief vaak betrokken zijn bij de opvang, begeleiding en training van jeugdleden en dat deze vrijwilligers vaak worden geworven in de kring van betrokken ouders. Dat kan de beperkte inzet van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in vrijwilligersfuncties wellicht (mede) verklaren. 39

Figuur 4.10 Vrijwilligerswerk in de sport Vraag: Heeft u in de afgelopen twaalf maanden vrijwilligerswerk verricht in de sport? 25%

ja, incidenteel ja, vaste taak

20%

15%

10%

5%



Hoewel relatief weinig homoseksuele mannen zich als vrijwilliger verdienstelijk maken in de sport, steken de vrijwilligers uit deze responsgroep wel veruit de meeste uren in het vrijwilligerswerk (gemiddeld ruim 151 uur per jaar). In schril contrast hiermee staat de inzet van de lesbische vrouwen (gemiddeld 44 uur per jaar). Zie ook tabel 4o. Wanneer de aard van het vrijwilligerswerk nader wordt bekeken (zie ook tabel 4p in de bijlage), valt op dat homomannen relatief weinig actief zijn in de rol van scheidsrechter of jurylid.

S EKSUELE



03-10-2003

15:07

Pagina 40

Figuur 4.11 Vrijwilligersfuncties Vraag: Welke functies vervulde u in de afgelopen twaalf maanden (als vrijwilliger) in de sport? 60%

bestuurslid

50%

scheidsrechter/jurylid

trainer

commissielid

40

40%

anders (o.a. bar, ehbo)

30% 20% 10% 0%

hetero

homo

hetero

mannen

lesbi vrouwen

4.12 Vriendschappen en relaties Veel sporters doen via de sport nieuwe vrienden en zelfs relaties op. Ongeveer de helft van de respondenten heeft in de sport nieuwe ‘sportvrienden’ ontmoet: mensen met wie ze vooral sporten, maar die ze ook wat beter hebben leren kennen. De helft zegt in die sfeer zelfs goede vrienden te hebben ontmoet, mensen met wie ook buiten de sport regelmatig activiteiten worden ondernomen. Ruim één op de twintig sporters heeft aan de sport zelfs een vaste partner overgehouden.Voor homoseksuele mannen en lesbische vrouwen lijkt de sport deze sociale functie minder te vervullen (in tabel 4q in de bijlage vindt u de gegevens van alle onderzoeksgroepen). Dat homosporters minder vriendschappen en relaties aan sport overhouden, hangt in belangrijke mate samen met de organisatorische setting waarin zij sporten. In verenigingsverband worden (door homo- én heterosporters) procentueel gezien twee keer zoveel vrienden en drie keer zoveel vaste partners gevonden als in commercieel verband. Homoseksuele mannen en lesbische vrouwen die in eigen kring sporten, doen daar overigens wel significant vaker vrienden op, maar knopen niet vaker relaties aan.34

34

Zie ook Elling & De Knop (1998).

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 41

Figuur 4.12 Vriendschappen en relaties Vragen: Heeft u via uw deelname aan sport nieuwe ‘sportvrienden’ ontmoet; mensen met wie u vooral sport, maar die u ook wat beter kent? Heeft u via uw deelname aan sport nieuwe ‘goede vrienden’ ontmoet; mensen met wie u ook buiten de sport om regelmatig activiteiten onderneemt? Heeft u via uw deelname aan sport een ‘vaste’ partner ontmoet? 50%

nieuwe sportvrienden nieuwe goede vrienden vaste partner

40%

30%

20%

10%

0%

hetero

homo mannen

hetero

lesbi vrouwen

S EKSUELE


41


03-10-2003

42

“H ET


15:07

Pagina 42


03-10-2003

15:07

Pagina 43

5 Samenvatting en conclusies In de inleiding van dit rapport werden de achtergronden van het onderhavige onderzoek geschetst en werden uit de homo-emancipatienota van het kabinet de beleidsvragen aangehaald die richting hebben gegeven aan het onderzoek. Dat waren: -

Is er sprake van minder sport en beweging onder homoseksuelen? Van welk sportaanbod maken zij gebruik?

43

Om deze vragen van een antwoord te kunnen voorzien, is op grote schaal geënquêteerd. Daarbij is er gebruikgemaakt van het Capi@home panel van het NIPO. Dit is een database van circa 25.000 huishoudens, ruim 60.000 personen, die via hun eigen (multimedia) pc aan allerlei vormen van onderzoek meewerken. Na een screening op seksuele voorkeur zijn daarbinnen ruim 1.400 niet-heteroseksuele respondenten van achttien jaar of ouder getraceerd. Deze zijn voor het sportdeelname-onderzoek benaderd. Een even omvangrijke en op relevante achtergrondvariabelen gematchte groep heterorespondenten is daaraan toegevoegd. Bijna driekwart van alle daarvoor benaderde personen heeft aan het sportdeelname-onderzoek deelgenomen. In deze rapportage is eerst nagegaan in welke zin homoseksuele mannen en lesbische vrouwen zich onderscheiden van heteroseksuele mannen en vrouwen. Vervolgens is hun sportdeelname onder de loep genomen en vergeleken. Vele en uiteenlopende aspecten van sportdeelname hebben daarbij aandacht gekregen: de frequentie van de sportbeoefening, het verband waarin wordt gesport, de beoefende takken van sport, de motieven om te sporten, specifieke voorkeuren met betrekking tot het sportaanbod, positieve en negatieve ervaringen in de sport, vrijwilligerswerk in de sport, enzovoorts. Na een korte uitweiding over de methodologie van het onderzoek, zullen in dit slothoofdstuk puntsgewijs de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek op een rijtje worden gezet. Vervolgens zullen daaruit enkele meer algemene conclusies worden getrokken en zullen er overwegingen worden geformuleerd.

5.1 Seksuele voorkeur als variabele Het is per definitie moeilijk om betrouwbare informatie te verkrijgen over de leefsituatie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Seksuele voorkeuren zijn niet eenvoudig te registreren, zijn niet (goed) zichtbaar en worden in een aantal gevallen ook bewust verborgen gehouden. In de inleiding van dit rapport werd vastgesteld dat er om die reden nog nauwelijks grootschalig kwantitatief onderzoek is gedaan op het terrein van homo-emancipatie en -participatie. Het onderhavige onderzoek vormt een uitzondering op de regel. Dat gegeven gekoppeld aan de op beleidsniveau manifeste behoefte aan meer kwantitatieve gegevens over deze specifieke bevolkingscategorie, maakt het wenselijk om hier nogmaals stil te staan bij de aanpak van het onderzoek. Welke lessen kunnen eruit worden getrokken voor toe-

S AMENVATTING

EN CONCLUSIES


03-10-2003

15:07

Pagina 44

komstig onderzoek waarin het gewenst is om homoseksualiteit als achtergrondvariabele mee te nemen? Wat zijn de mogelijkheden en beperkingen van de gehanteerde methode en het type onderzoek?

44

Hoewel er een duidelijke behoefte bestaat aan meer kennis over deze specifieke minderheidsgroep en het ook vanuit een ‘emancipatoir’ oogpunt wenselijk kan zijn om in grote onderzoeken ook de seksuele voorkeur van de respondent als achtergrondvariabele mee te nemen en in enquêtes daarover vragen te stellen, bestaat er bij veel onderzoekers grote terughoudendheid op dit vlak. Kan op grond van de ervaringen uit dit onderzoek nu worden geconcludeerd dat deze reserves gerechtvaardigd zijn? Ofschoon slechts een klein percentage van de totale populatie (1,3 procent) zich hierover niet wenst uit te spreken, is dat percentage – met name onder oudere respondenten (45 jaar en ouder) – hoog (3,4 procent) wanneer dat wordt gerelateerd aan het percentage respondenten in deze categorie dat aangeeft een homo- of biseksuele voorkeur te hebben (2,4 procent). Dat gevoegd bij de wetenschap dat deze bevolkingscategorie een kleine minderheid vormt, maakt het niet vanzelfsprekend om seksuele voorkeur als achtergrondvariabele in onderzoek op te nemen. Enerzijds dienen er enorme steekproeven te worden samengesteld om algemeen geldende uitspraken over deze specifieke bevolkingscategorie te kunnen doen. Anderzijds is de betrouwbaarheid van deze uitspraken niet optimaal, omdat het onzeker is of de respondenten die zich als homoseksueel (laten) identificeren een goede afspiegeling vormen van de homoseksuelen in de samenleving. Het is, getuige de bevindingen uit het onderhavige onderzoek, aannemelijk dat vooral oudere en lager opgeleide respondenten ondervertegenwoordigd zullen zijn, maar in welke mate is eigenlijk niet (goed) te zeggen. Het Capi@home panel van het NIPO heeft dankzij de grote omvang van het totale respondentenbestand een flinke steekproef uit deze minderheidsgroep opgeleverd. De representativiteit daarvan blijft uiteindelijk toch wat problematisch. Het panel is vanwege zelfselectie (deelname op basis van vrijwilligheid) en computerbezit (voorwaarde voor deelname) als geheel sowieso geen zuivere afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Maar er kunnen wel representatieve steekproeven uit worden gehaald door binnen het panel respondenten te selecteren. En het is mogelijk om de uitkomsten te corrigeren (representatief te maken) door toepassing van wegingsfactoren, die afgeleid worden uit betrouwbare gegevens over de totale populatie. Dergelijke gegevens ontbreken echter over homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Dat compliceert elk onderzoek naar (aspecten van) de leefsituatie van homoseksuelen in Nederland, ook het onderhavige onderzoek. Omdat er geen gegevens voorhanden zijn over de omvang en samenstelling van de totale (homo-)populatie is het niet mogelijk om de representativiteit van steekproeven te staven en kan de betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten niet volledig worden gegarandeerd. Impliceert dit nu dat de uitkomsten van het onderhavige onderzoek niet zo betrouwbaar (kunnen) zijn en dat de zeggingskracht van deze uitkomsten per definitie beperkt is? Nee, zeker niet!

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 45

Allereerst kan erop worden gewezen dat de responsgroep in dit onderzoek qua samenstelling spoort met gegevens uit eerder (vaak meer kwalitatief) onderzoek over homoseksuelen (meer homoseksuele mannen dan lesbische vrouwen, relatief hoog opleidings- en welstandsniveau, concentratie in grote steden). Dat geeft nog geen zekerheid, maar wel enig vertrouwen ten aanzien van de representativiteit van de responsgroep. Het geeft voldoende vertrouwen om, met de nodige voorzichtigheid, de bevindingen uit het onderzoek te generaliseren. Daarnaast is in dit verband ook de matching van hetero- en niet-heterorespondenten, die in dit onderzoek is toegepast, van grote betekenis. Want ook al kunnen er wellicht kanttekeningen worden geplaatst bij de representativiteit van het panel of van een steekproef daaruit, deze matching maakt het mogelijk om de invloed van seksuele voorkeur op sportdeelname, -voorkeuren, -gedragingen en -ervaringen wel degelijk nauwkeurig te meten. Voor toekomstig ander onderzoek waarin seksuele voorkeur eveneens een (onafhankelijke) variabele is, kan het gebruik van het computerpanel dan ook als een serieuze optie worden beschouwd. Voorwaarde daarbij is wel dat er sprake is van een goede matching van respondenten met verschillende seksuele voorkeuren.

5.2 Bevindingen Homo- en biseksuele mannen en vrouwen vormen een minderheid in de Nederlandse samenleving. Ongeveer 95 procent van de bevolking is heteroseksueel. De percentages homoen biseksuelen houden elkaar ongeveer in evenwicht. Er zijn drie keer zoveel homoseksuele mannen als lesbische vrouwen. -

Iets minder dan 95 procent van de Nederlandse bevolking zegt heteroseksueel te zijn, bijna twee procent labelt zichzelf als homoseksueel en eveneens bijna twee procent als biseksueel. Anderhalf procent van de mensen wil de eigen seksuele voorkeur niet bekendmaken.

-

Er zijn procentueel gezien bijna drie keer zoveel homoseksuele mannen (bijna drie procent) als lesbische vrouwen (één procent). Biseksualiteit komt onder mannen en vrouwen ongeveer in even grote mate voor (bijna twee procent).

-

Biseksuelen zijn over het geheel genomen meer op het andere dan op hetzelfde geslacht gericht en hebben vaker een heteroseksuele dan een homoseksuele of lesbische relatie. Veel biseksuelen leiden een heteroleven. Dat rechtvaardigt de toespitsing van de aandacht in het onderzoek op de categorieën homoseksuele mannen en lesbische vrouwen.

-

De gemiddelde leeftijd waarop homoen biseksuelen zich als zodanig identificeren ligt rond het twintigste levensjaar. Homo- en biseksuele mannen zijn daarin een paar jaar vroeger dan lesbische en biseksuele vrouwen.

S AMENVATTING

EN CONCLUSIES

45


-

03-10-2003

15:07

Pagina 46

Homoseksuelen onderscheiden zich onder andere van heteroseksuelen door een gemiddeld hoger opleidings- en welstandsniveau, en een sterke concentratie in de grote steden en de Randstad. Ook de persoonlijke leefsituatie van homoen heteroseksuelen verschilt. Homoseksuelen zijn vaker alleenstaand.

Homo- en biseksualiteit zijn nog altijd taboe in de Nederlandse samenleving. Met name ook in de sport worden homoen biseksuele voorkeuren verborgen gehouden. 46

-

Hoewel er ook principiële redenen kunnen zijn om privacygevoelige vragen niet te beantwoorden, is het aannemelijk dat relatief veel mensen die hun seksuele voorkeur niet willen prijsgeven, eigenlijk tot de categorie van homo- of biseksuelen moeten worden gerekend. Een systematische vergelijking van de verschillende responsgroepen wijst in die richting.

-

Vooral ouderen en mensen met een lager opleidings- en/of welstandsniveau zijn minder geneigd om openheid te geven over hun seksuele voorkeur.

-

Er rust in de samenleving nog altijd een taboe op homoen biseksualiteit. Verondersteld moet worden dat er net als in andere onderzoeken over dit thema sprake is van een zekere onderrapportage en dat homoen biseksualiteit in de samenleving iets vaker voorkomen dan uit de cijfers kan worden opgemaakt.

-

Homoseksuelen zijn tegenover personen uit hun omgeving (familie, vrienden, collega’s, buren, medesporters) veel opener over hun seksuele voorkeur dan biseksuelen. Maar de openheid is zeker niet maximaal. Zo houdt ongeveer veertig procent van alle homoseksuele mannen de eigen seksuele voorkeur verborgen voor een of meer buren.

-

Van alle levenssferen is men over de gehele linie in de vrije tijd/sport nog het minst openhartig. Ongeveer de helft van de sportende homomannen en ruim tweevijfde van de lesbische sporters geeft aan dat er in deze sfeer niemand of (slechts) enkele personen op de hoogte zijn van hun seksuele voorkeur.

-

Eén op de drie homosporters en één op de tien lesbische sporters houdt de seksuele voorkeur juist in de sport ook het liefst verborgen.

Er zijn nauwelijks kwantitatieve verschillen in sportdeelname tussen homoen heteroseksuele mannen en vrouwen. -

De verschillen in sportdeelname tussen homoen heteroseksuelen zijn klein. Meer dan driekwart van alle mannen en vrouwen heeft in het afgelopen jaar gesport.

-

Onder homomannen zijn iets minder sporters (63 procent) dan onder heteromannen (69 procent), maar homosporters komen wel weer vaker in actie (77 tegenover 66 keer per jaar).

“H ET



-

03-10-2003

15:07

Pagina 47

Lesbische vrouwen (72 procent sporter) zijn in vergelijking met heterovrouwen (70 procent sporter) niet in grotere getale sportief actief. Maar voor zover zij aan sport doen, doen zij dat wel duidelijk vaker (83 tegenover 62 keer per jaar).

In kwalitatief opzicht zijn er wel verschillen in sportdeelname tussen homoen heteroseksuele mannen en vrouwen. Hun voorkeuren verschillen significant. Ze kiezen voor andere sporttakken en organisatieverbanden. 47

-

Homomannen sporten veel minder dan heteromannen in verenigingsverband (20 om 33 procent), veel meer in commercieel verband (35 om 15 procent), doen veel minder aan teamsporten (28 om 56 procent) en contactsporten (12 om 21 procent) en beoefenen vaker sporten die populair zijn onder vrouwen (13 om 4 procent).

-

Lesbische vrouwen sporten ongeveer even vaak als heterovrouwen in verenigingsverband (28 om 27 procent) en iets vaker in commercieel verband (32 om 28 procent), doen meer aan teamsporten (37 om 30 procent), minder aan contactsporten (10 om 15 procent), en beoefenen veel vaker sporten die populair zijn onder heteromannen (57 om 41 procent).

-

Fitness staat bij alle responsgroepen boven aan het lijstje van meest beoefende sporten, maar wordt vooral door homoseksuele mannen en lesbische vrouwen op grote schaal gedaan. Onder homomannen zijn ook aerobics en zwemmen relatief populair. Tussen lesbische en heteroseksuele vrouwen zijn de verschillen in sportkeuze kleiner dan tussen homoen heteromannen. Lesbische vrouwen zwemmen wat minder, zitten vaker op de (race)fiets en doen meer aan zogenaamde cafésporten (darts, biljart/pool).

-

De sportuitval (takken van sport die ooit wel, maar nu niet meer beoefend worden) weerspiegelt voor alle categorieën sporters de actuele sportvoorkeuren. Het is niet zo dat men bepaalde takken van sport de rug toekeert en daarvoor een andere in de plaats stelt.

-

Ongeveer driekwart van alle sporters (homoen heteroseksueel) ziet zichzelf als (overwegend) recreatiesporter. Heteromannen en lesbische vrouwen kiezen iets vaker voor prestatiesport.

-

De motieven om te sporten zijn voor de verschillende categorieën sporters min of meer vergelijkbaar. Gezondheid en plezierbeleving zijn het meest belangrijk. Sportieve prestaties, sociale contacten en plezier zijn voor heteromannen belangrijker dan voor homomannen. Voor deze laatste categorie is het uiterlijk belangrijker (slanke lijn, gespierd bovenlijf). Voor homovrouwen is presteren in de sport belangrijker dan voor heterovrouwen.

-

Er zijn nauwelijks verschillen tussen mannen en vrouwen met verschillende seksuele voorkeuren in het belang dat zij hechten aan uiteenlopende aspecten van het sport-

S AMENVATTING

EN CONCLUSIES


03-10-2003

15:07

Pagina 48

aanbod. Hygiëne, sfeer, veiligheid, bereikbaarheid en kwaliteit kader zijn voor iedereen belangrijk. Het overgrote deel van de homoseksuele en lesbische sporters sport in algemeen verband. Een kleine minderheid kiest bewust voor sportbeoefening in eigen kring. -

Aan de aanwezigheid van andere sporters met dezelfde seksuele voorkeur wordt (ogenschijnlijk) weinig belang gehecht. Zowel homoseksuele mannen als lesbische vrouwen vinden het veel belangrijker dat er leeftijdgenoten zijn (scores 6,3 en 5,8 op een schaal van 1 tot 10) dan seksueel gelijkgestemden (scores 3,7 en 3,2).

-

Driekwart van alle homoseksuele en lesbische sporters zegt dat het niet uitmaakt met wie er wordt gesport: “Het gaat om de sport”. De rest sport het liefst met andere homoseksuele c.q. lesbische sporters of in gemengd gezelschap. In de praktijk sporten niettemin zeker vier van de tien homoseksuele en lesbische sporters ook, of zelfs overwegend, met andere homoseksuelen.

-

Iets minder dan vijf procent van alle homoseksuele en lesbische sporters is aangesloten bij een homo-/lesbische sportclub of -groep. Ongeveer evenveel sporters hebben in de afgelopen twaalf maanden deelgenomen aan specifieke toernooien of evenementen voor deze doelgroep. Eveneens ongeveer vijf procent van de sporters zou wel in eigen kring willen sporten, maar mist daarvoor de mogelijkheden in de directe omgeving.

48

De keuze voor sporten in eigen kring is het resultaat van ‘drang en dwang’. Enerzijds wil men graag sporten met gelijkgestemden. Anderzijds voelt men zich, onder andere door discriminatie, niet altijd thuis in de reguliere sport. -

De keuze voor sporten in eigen kring is een combinatie van drang en dwang. Pushén pullfactoren spelen een rol. De positieve aspecten van de eigen club (sfeer, vrienden) geven de doorslag. Negatieve ervaringen en angst voor discriminatie elders werden slechts sporadisch genoemd als reden om in eigen kring te gaan sporten.

-

Ruim eenvijfde van alle homoseksuele en lesbische sporters stelt dat hun seksuele voorkeur ooit van invloed is geweest op hun sportgedrag. Hierbij wordt bijvoorbeeld gerefereerd aan de keuze voor een homo-/lesbische sportclub of -groep, maar ook wel aan het mijden van bepaalde sporten (team- en contactsporten, voetbal) of sportorganisaties (machosfeer).

-

Ongeveer vijftien procent van alle sportende homomannen en zes procent van alle lesbische sporters heeft, naar eigen zeggen, ooit te maken gehad met homo-onvriendelijke opmerkingen, grappen en/of discriminatie op grond van seksuele voorkeur. In de meeste gevallen ging het om flauwe grappen.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 49

Homoseksuele en lesbische sporters voelen zich minder dan heteroseksuele sporters betrokken bij hun sportclub of -groep, vervullen daarbinnen minder vaak vrijwilligersfuncties en doen daar minder vaak vriendschappen en relaties op. -

Gemiddeld genomen voelen homoseksuele en lesbische sporters zich relatief weinig betrokken bij de sportclub of -groep waarvan zij deel uitmaken. Dat wordt vooral verklaard door de organisatorische setting (commerciële sportscholen en fitnesscentra) waarin velen hun sport beoefenen.

-

Homoseksuele mannen en lesbische vrouwen zijn relatief weinig in touw als vrijwilliger in de sport. Niet meer dan 12 respectievelijk 14 procent is op incidentele basis of in een vaste functie als vrijwilliger actief. Onder de heteroseksuelen gaat het om 21 respectievelijk 18 procent.

-

De homomannen die wel vrijwilligerstaken uitoefenen in de sport steken daar relatief zeer veel tijd in (gemiddeld 151 uur per jaar, tegenover 131 uur bij heteromannen). Voor lesbische vrouwen geldt het omgekeerde (op jaarbasis 60 uur tegenover 81 uur).

-

Veel heterosporters doen via de sport nieuwe vrienden op. Eén op de twintig heterosporters heeft aan de sport zelfs een vaste partner overgehouden. Voor homoseksuele mannen en vrouwen vervult de sport deze sociale functie in veel mindere mate. Dit hangt opnieuw vooral samen met het verband waarin wordt gesport. In de commerciële setting worden veel minder vriendschappen gesloten en relaties aangegaan.

5.3 Conclusies en overwegingen Alles overziend kunnen de beleidsvragen die hierboven nog eens werden aangehaald nu snel en kort worden beantwoord: -

Homoseksuelen hebben als bevolkingscategorie géén achterstand in sportdeelname. Zij sporten niet minder dan heteroseksuelen. Homoseksuele mannen en lesbische vrouwen hebben wel een eigen sportprofiel. Ze hebben ten dele andere sportvoorkeuren dan heteroseksuele mannen en vrouwen. Ze maken meer gebruik van het commerciële en minder van het traditionele sportaanbod.

Wanneer de sportdeelname van homoen heteroseksuelen wordt vergeleken, komen er dus niet zozeer kwantitatieve maar eerder kwalitatieve verschillen aan het licht. Dat is toch wel verrassend. Op grond van eerder onderzoek werd namelijk verondersteld dat met name homomannen minder aan sport zouden doen. Hoe is deze discrepantie te verklaren? Mogelijk is het een kwestie van beeldvorming en stemt de werkelijkheid niet overeen met het beeld dat zich daaruit heeft ontwikkeld. Dat is niet uit te sluiten. Het stereotype beeld

S AMENVATTING

EN CONCLUSIES

49


50

03-10-2003

15:07

Pagina 50

van de homoman is nu eenmaal niet dat van de fanatieke sporter. Daarnaast wordt het beeld van de sport in belangrijke mate bepaald door de gang van zaken in de traditioneel georganiseerde verenigingssport, en juist daarin zijn homoseksuele mannen ondervertegenwoordigd. Mogelijk is er in het verleden wel degelijk sprake geweest van een relatief lage sportdeelname onder homoseksuelen, maar is dat inmiddels een achterhaald gegeven. De sterke opmars van de commerciële sport is immers van recente datum35 en heeft een sportaanbod geschapen dat er eerder nog niet was: juist van dat sportaanbod wordt door homoseksuele mannen en vrouwen relatief veel gebruikgemaakt. Ook een andere belangrijke vraag dringt zich op. Hoe moeten de waargenomen verschillen in sportdeelname worden gewaardeerd? In hoeverre is het problematisch dat homoseksuele mannen en lesbische vrouwen een ander sportprofiel hebben dan heteroseksuele mannen en vrouwen? Het is verleidelijk om daar luchtig op te reageren. Wat maakt het uit wie waar welke sport beoefent? Het gaat toch om de sport? Toch is er reden om hier ook weer niet al te gemakkelijk over heen te stappen. Het geeft te denken dat verschillende categorieën in de bevolking enigszins gescheiden van elkaar sporten. Niet alleen sporten voor homoseksuele mannen en vrouwen hebben een eigen sportprofiel en -circuit. Ook allochtone mannen, vrouwen en kinderen maken in dit opzicht eigen keuzes.36 Om te sporten maken allochtonen relatief veel gebruik van het sportbuurtwerk en van de openbare ruimte (voetballen in parken en op pleinen), en ook zij sporten soms in categorale verbanden. Beide minderheidsgroepen kiezen op basis van vrijwilligheid voor bepaalde takken van sport, organisatievormen en voorzieningen. Formele belemmeringen om in verenigingsverband te sporten ondervinden zij niet, maar informele barrières zijn er wel degelijk. De toegankelijkheid van de (algemene) verenigingssport voor minderheidsgroepen is niet optimaal en krijgt daarom ook beleidsmatig aandacht. In het verenigingsleven heerst een ongedwongen ‘van-en-voor-leden’-sfeer. Dat is de kracht, maar in zekere zin ook de zwakte van deze organisaties. Er bestaat onder de leden (nog altijd) een relatief grote betrokkenheid bij de organisatie. Er worden veel vriendschappen gesloten en zelfs duurzame relaties aangegaan. Maar veel verenigingen hebben ook een eigen cultuur en een relatief gesloten karakter, waar minderheidsgroepen zich niet vanzelfsprekend in thuis voelen. Er is daardoor sprake van in- en uitsluiting in de sport. In de meeste gevallen werkt dat mechanisme waarschijnlijk zo subtiel, dat de betrokkenen het zich nauwelijks realiseren.37 De dominante groep staat er eenvoudig niet bij stil dat zij een sfeer om zich heen Zie o.a. Van den Heuvel & Van der Werff (1998). Zie o.a. Lagendijk & Van der Gugten (1995) en Janssens (1999). 37 Dat de subtiliteit soms ook ver te zoeken is, bleek uit een enquête onder alle Nederlandse profvoetballers, waarvan de resultaten gepubliceerd werden in het voetbalmaandblad Johan (oktober 2002). Mede naar aanleiding van enig tumult rond een nieuw (roze) tenue van Feyenoord voor uitwedstrijden (volgens voetbalfans te homo-achtig), werd aan de profvoetballers de volgende stelling voorgelegd: “Er is geen plaats voor homo’s in de voetbalwereld.” Aangezien ‘slechts’ twintig procent van de voetbalprofs hiermee instemde, kopte het blad “Enquête onder de profs: homo’s welkom…” 35 36

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 51

schept waarin minderheidsgroepen zich minder goed thuis voelen. Minderheidsgroepen zoeken ‘ontsnappingsroutes’ zonder dat zij menen ergens voor te moeten vluchten. Veel homoseksuele mannen en lesbische vrouwen hebben in de sportscholen en fitnesscentra een omgeving gevonden waar zij kunnen sporten zonder op te gaan in een sociaal netwerk waarin de heteronorm vanzelfsprekend is. In de commerciële setting gaat het, veel sterker dan in het verenigingsleven, ook écht alleen om de sport. 51

S AMENVATTING

EN CONCLUSIES


03-10-2003

52

“H ET


15:07

Pagina 52


03-10-2003

15:07

Pagina 53

Tabellen Tabel 2a Bevolking en panel Ideaalcijfers Nederlandse bevolking vergeleken met gescreende populatie Capi@home panel Populatie Nederland38

NIPO-panel

Geslacht Man

48

58

Vrouw

52

42

Leeftijd 18 - 24

10

3

25 - 34

21

19

35 - 44

21

29

45 - 54

19

24

55 - 64

13

15

65+

16

9

Sociale klasse A (hoog)

16

21

B1

32

42

B2

18

18

C

29

17

6

1

D (laag) Opleiding Basis

8

2

LBO

23

11

MAVO

13

11

MBO

25

29

8

10

18

25

4

12

HAVO/VWO HBO/WO (kandidaats) WO (doctoraal) Regio Amsterdam/Rotterdam/Den Haag

16

13

Rest west

29

35

Noord

11

11

Oost

21

20

Zuid

24

22

Leefsituatie Alleenstaand

14

15

Samenwonend geen kinderen

40

34

Samenwonend en kinderen

46

51

38

Het betreft hier de zogenaamde ideaalcijfers die het NIPO zelf als norm hanteert.

TABELLEN

53


03-10-2003

15:07

Pagina 54

Tabel 2b Seksuele voorkeur en geslacht (panel) Variabelen samengesteld op basis van vragen over geslacht en seksuele geaardheid Heteroseksueel Geslacht Man

54

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

Totaal

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

13162

94,5

356

2,6

229

1,6

184

1,3

13931

100

Vrouw

10724

95,7

143

1,3

204

1,8

133

1,2

11204

100

Totaal

23886

95,0

499

2,0

433

1,7

317

1,3

25135

100

Tabel 2c Seksuele voorkeur en geslacht (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over geslacht en seksuele geaardheid Heteroseksueel Geslacht Man

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen Totaal

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

11342

94,1

334

2,8

207

1,7

163

1,4

12047

100

Vrouw

12286

95,3

132

1,0

236

1,8

241

1,9

12896

100

Totaal

23629

94,7

467

1,9

444

1,8

404

1,6

24943

100

Tabel 2d Seksuele voorkeur en leefsituatie (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over samenstelling huishouden en seksuele geaardheid Heteroseksueel Alleenstaand

Homoseksueel

Biseksueel


Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

4149

18

225

48

168

38

131

32

4672

19

8469

36

159

34

89

20

166

41

8883

36

Samenwonend geen kinderen Samenwonend en kinderen

11010

47

84

18

187

42

110

27

11387

46

Totaal

23628

100

467

100

444

100

404

100

24942

100

Tabel 2e Seksuele voorkeur en regio (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over woonplaats en seksuele geaardheid Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel


Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Adam/DH/Rdam

3579

15

120

26

77

17

68

17

3844

15

Rest west

6918

29

130

28

143

32

114

28

7305

29

Noord

2504

11

28

6

58

13

39

10

2629

11

Oost

4915

21

83

18

72

16

93

23

5162

21

Zuid

5693

24

105

22

94

21

90

22

5983

24

Totaal

23609

100

466

100

444

100

404

100

24924

100

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 55

Tabel 2f Seksuele voorkeur, item non-respons en regio (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over woonplaats en seksuele geaardheid Adam/DH Rest west

Noord

Zuid

Oost

Nederland

/Rdam Percentage homo-/biseksuelen

5,1

3,7

3,2

3,1

3,0

3,7

Percentage wil niet zeggen

1,8

1,6

1,5

1,5

1,8

1,6

Tabel 2g Seksuele voorkeur en leeftijd (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over leeftijd en seksuele geaardheid Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel


Leeftijd

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

18 - 24

2412

92,8

67

2,6

95

3,7

24

0,9

2599

10

25 - 34

4916

94,8

117

2,3

122

2,4

33

0,6

5187

21

35 - 44

4929

94,9

116

2,2

99

1,9

50

1,0

5194

21

45 - 54

4500

94,8

103

2,2

59

1,2

86

1,8

4749

19

55 - 64

3103

95,9

36

1,1

31

1,0

64

2,0

3234

13

65+

3769

94,7

28

0,7

37

0,9

147

3,7

3981

16

23629

94,7

467

1,9

444

1,8

404

1,6

24943

100

Totaal

Tabel 2h Item non-respons en leeftijd (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over leeftijd en seksuele geaardheid 18-24

25-34

35-44

45-54

55-64

65+

Percentage homo-/biseksuelen

6,2

4,6

4,1

3,4

2,1

1,6

Percentage wil niet zeggen

0,9

0,6

1,0

1,8

2,0

3,7

TABELLEN

55


03-10-2003

15:07

Pagina 56

Tabel 2i Seksuele voorkeur en opleidingsniveau (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over de hoogst genoten opleiding en seksuele geaardheid Heteroseksueel Opleiding

56

Homoseksueel

Biseksueel


Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

Basis

1046

4

38

8

6

1

81

20

1169

% 5

LBO

4127

18

42

9

74

17

78

20

4321

18

MAVO

3173

14

54

11

50

11

48

12

3325

14

MBO

5939

26

96

21

113

26

69

17

6218

25

HAVO/VWO

2084

9

44

9

38

9

30

8

2197

9

HBO/WO (k)

4698

20

113

24

99

22

56

14

4966

20

WO (d) Totaal

2177

9

81

17

63

14

35

9

2356

10

23244

100

467

100

442

100

398

100

24552

100

Tabel 2j Seksuele voorkeur en sociale klasse (Nederlandse bevolking) Gewogen variabelen samengesteld op basis van vragen over inkomen en opleiding, en over seksuele geaardheid Heteroseksueel Sociale klasse

Homoseksueel

Biseksueel


Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

A (hoog)

3705

16

105

23

79

18

53

13

3942

16

B1

7515

32

148

32

114

26

87

22

7864

32

B2

4184

18

74

16

97

22

52

13

4407

18

C

6976

30

106

23

124

28

125

31

7331

30

D (laag) Totaal

1120

5

33

7

25

6

84

21

1261

5

23500

100

466

100

438

100

400

100

24804

100

Tabel 3a Respons Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel


Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

populatie

1450

100

672

100

433

100

317

100

2872

100

Respons

1076

74

463

69

323

75

224

71

2086

73

Onderzoeks-

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 57

Tabel 3b Achtergrondkenmerken Variabelen ontleend aan database Capi@home panel gecombineerd met antwoorden op vraag over seksuele geaardheid Nederlandse Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

populatie %

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Man

48,1

54,0

-

73,4

-

52,6

-

61,6

-

Vrouw

51,9

-

46,0

-

26,6

-

47,4

-

38,4

Geslacht

Leeftijd 18 - 24

10,5

1,5

5,9

3,8

-

2,9

13,1

0,7

1,2

25 - 34

20,6

16,4

29,3

25,0

14,6

18,8

32,7

7,2

14,0

35 - 44

20,7

28,2

30,7

31,8

38,2

29,4

34,0

20,3

22,1

45 - 54

18,9

26,9

17,0

26,2

31,7

26,5

13,7

34,1

31,4

55 - 64

12,9

16,2

12,5

9,7

13,8

15,3

4,6

27,5

16,3

65+

16,4

10,8

4,6

3,5

1,6

7,1

2,0

10,1

15,1

A (hoog)

15,8

25,5

22,0

31,8

20,3

31,2

22,2

20,3

14,0

B1

31,5

42,9

37,2

37,9

48,8

36,5

39,2

42,0

32,6

B2

17,6

19,3

21,2

15,6

17,1

20,0

21,6

18,1

19,8

C

29,3

11,4

17,0

12,4

11,4

12,4

12,4

15,2

23,3

5,8

0,9

2,0

2,1

2,4

-

2,0

2,9

9,3

Basis

7,9

0,9

1,6

1,2

1,6

0,6

0,7

4,3

7,0

LBO

22,9

7,2

6,9

7,9

4,9

6,5

5,9

10,9

16,3

Sociale klasse

D (laag) Opleiding

MAVO

13,4

12,9

14,1

10,9

10,6

10,0

9,2

11,6

17,4

MBO

24,8

25,6

28,5

21,8

29,3

27,6

30,7

21,7

18,6

HAVO/VWO

7,7

11,2

11,9

8,2

7,3

12,4

11,8

10,9

12,8

HBO/WO (k)

18,4

26,3

23,4

29,7

33,3

22,4

29,4

27,5

15,1

4,3

15,8

13,5

20,3

13,0

20,6

12,4

12,3

12,8

A’dam/R’dam/DH

15,5

20,4

19,4

30,1

22,8

14,7

15,1

18,1

24,4

Rest west

29,2

43,0

38,8

33,8

29,3

39,4

35,9

34,1

37,2

Noord

10,6

3,6

8,7

4,4

13,8

7,6

9,8

10,1

7,0

Zuid

24,1

18,9

18,4

17,1

13,8

21,8

21,6

17,4

9,3

Oost

20,6

13,9

14,7

14,7

20,3

16,5

17,6

20,3

22,1

WO (d) Regio

Leefsituatie Alleenstaand

14,2

29,8

29,3

45,0

38,2

35,3

30,1

23,1

37,2

Gezin - kinderen

39,5

29,9

23,9

47,6

46,3

21,2

24,9

34,8

37,2

Gezin + kinderen

46,3

40,3

46,8

7,4

15,5

43,5

45,0

42,1

25,6

581

495

340

123

170

153

138

86

N

TABELLEN

57


03-10-2003

15:07

Pagina 58

Tabel 3c Seksuele voorkeur en doelgroepen Vraag: Rekent u zichzelf tot een van de volgende groepen? Heteroseksueel Ouderen

58

N

Wil niet zeggen

Totaal

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

243

22,6

68

14,7

49

15,2

80

35,7

440

21,1

10

0,9

10

2,2

4

1,2

5

2,2

29

1,4

122

11,3

42

9,1

44

13,6

32

14,3

240

11,5

6

0,6

412

89,0

137

42,4

9

4,0

564

27,0

725

67,4

37

8,0

135

41,8

118

52,7

1015

48,7

Homo-/biseksuelen Geen van alle

Biseksueel

%

Allochtonen Gehandicapten

Homoseksueel

Abs

1076

463

323

224

2086

Tabel 3d Seksuele voorkeur biseksuelen Vraag: Tot wie voelt u zich seksueel het meest aangetrokken? Zelfde geslacht

Andere geslacht Maakt niet uit

Totaal

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Biseksuele mannen

12

18,5

24

36,9

29

44,6

65

100

Biseksuele vrouwen

10

14,5

21

30,4

38

55,1

69

100

Tabel 3e Seksuele voorkeur en partnerkeuze Vraag: Had u in de afgelopen twaalf maanden, gedurende minimaal drie maanden, een partner? Zelfde geslacht Homoseksuele mannen

Andere geslacht Geen

Totaal

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

200

64,9

2

0,6

106

34,4

308

100

Biseksuele mannen

5

7,7

40

61,5

20

30,8

65

100

Lesbische vrouwen

76

76,0

-

-

24

24,0

100

100

Biseksuele vrouwen

15

21,7

39

56,5

15

21,7

69

100

Tabel 3f Seksuele voorkeur en identificatie Vraag: Vanaf welke leeftijd identificeerde u zichzelf als homo- of biseksueel? Gemiddelde leeftijd

N

Homoseksuele man

18,8

Biseksuele man

20,9

65

Lesbische vrouw

22,0

100

Biseksuele vrouw

22,6

69

“H ET


308


03-10-2003

15:07

Pagina 59

Tabel 3g Seksuele voorkeur en openheid Vraag: In hoeverre zijn personen uit uw omgeving op de hoogte van uw seksuele voorkeur?

Familie

Vrienden/kennissen

Studie en/of werk

Buren

Vrije tijd/sport

Vrije tijd/overig

N

Homoseksuele

Lesbische

Biseksuele

mannen

vrouwen

mannen

Biseksuele vrouwen

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Niemand

12

3,9

1

1,0

31

47,7

16

23,2

Enkelen

37

12,0

8

8,0

23

35,4

22

31,9

Iedereen

259

84,1

91

91,0

11

16,9

31

44,9

Niemand

9

2,9

1

1,0

26

40,0

4

5,8

Enkelen

33

10,7

3

3,0

27

41,5

35

50,7

Iedereen

266

86,4

96

96,0

12

18,5

30

43,5

Niemand

35

11,4

2

2,0

44

67,7

33

47,8

Enkelen

48

15,6

18

18,0

13

20,0

20

29,0

Iedereen

225

73,1

80

80,0

8

12,3

16

23,2

Niemand

45

14,6

4

4,0

54

83,1

41

59,4

Enkelen

79

25,6

28

28,0

8

12,3

16

23,2

Iedereen

184

59,7

68

68,0

3

4,6

12

17,4

Niemand

40

13,0

6

6,0

41

63,1

33

47,8

Enkelen

71

23,1

23

23,0

15

23,1

14

20,3

Iedereen

18,8

108

35,1

41

41,0

3

4,6

13

N.v.t.

89

28,9

30

30,0

6

9,2

9

13,0

Niemand

42

13,6

7

7,0

44

67,7

28

40,6

Enkelen

94

30,5

26

26,0

16

24,6

27

39,1

Iedereen

172

55,8

67

67,0

5

7,7

14

20,3

308

100

65

69

Tabel 3h Seksuele voorkeur en openheid in de sport Vraag: In hoeverre zijn personen uit uw omgeving op de hoogte van uw seksuele voorkeur (categorie vrije tijd/sport)?

Niemand

Homoseksuele

Lesbische

Biseksuele

mannen

vrouwen

mannen

Biseksuele vrouwen

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

40

18,3

6

8,6

41

70,7

33

55,0

Enkelen

71

32,4

23

32,9

15

25,9

14

23,3

Iedereen

108

49,3

41

58,6

3

5,2

13

21,7

Totaal (excl. n.v.t.)

219

100,0

70

100,0

59

100,0

60

100,0

TABELLEN

59


03-10-2003

15:07

Pagina 60

Tabel 3i Verbergen seksuele voorkeur Vraag: In welke van deze omgevingen bent u (bewust) het minst openhartig over uw seksuele voorkeur en houdt u deze het liefst verborgen?

60

Familie

Homoseksuele

Lesbische

Biseksuele

mannen

vrouwen

mannen

Biseksuele vrouwen

Abs

%

Abs

%

Abs

%

Abs

%

29

9,4

6

6,0

42

64,6

30

43,5

Vrienden/kennissen

17

5,5

-

-

26

40,0

3

4,3

Studie/werk

65

21,1

17

17,0

41

63,1

30

43,5

Buren

53

17,2

12

12,0

38

58,5

22

31,9

Vrije tijd/sport

70

22,7

8

8,0

24

36,9

16

23,2

Vrije tijd/sport excl. n.v.t.

70

32,0

8

11,4

24

40,7

16

26,7

Vrije tijd/overig

10

3,2

4

4,0

2

3,1

-

-

Geen

162

52,6

67

67,0

6

9,2

20

29,0

N

308

100

65

69

Tabel 4a Wel of niet sporten Vraag: Heeft u in de afgelopen twaalf maanden een sport beoefend? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

Wel sport

79,9

81,0

75,0

78,0

79,4

83,0

66,7

V% 68,6

Geen sport

20,1

19,0

25,0

22,0

20,6

17,0

33,3

31,4

N

581

495

340

123

170

153

138

86

Tabel 4b Wel of geen sporter Vraag: Hoeveel keer heeft u in de afgelopen twaalf maanden in totaal gesport? Indien u dit niet precies weet, probeert u het dan zo goed mogelijk in te schatten. Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

≥ 12 x gesport (wel sporter)

69,2

69,9

62,6

71,5

66,5

68,6

51,4

59,3

< 12 x gesport (geen sporter)

30,8

30,1

37,4

28,5

33,5

31,4

48,6

40,7

Tabel 4c Frequentie sportbeoefening Vraag: Hoeveel keer heeft u in de afgelopen twaalf maanden in totaal gesport? Indien u dit niet precies weet, probeert u het dan zo goed mogelijk in te schatten. Heteroseksueel Gemiddeld aantal keren gesport

“H ET


Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M

V

M

V

M

V

M

V

66,2

62,1

76,6

82,9

67,8

63,5

53,8

68,2


03-10-2003

15:07

Pagina 61

Tabel 4d Identificatie als sporter Vraag: Ziet u zichzelf als sporter? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

Geheel niet/nauwelijks

41,4

50,6

48,3

44,8

45,6

51,9

43,6

V% 50,8

Enigszins

31,3

31,6

33,3

32,3

31,6

25,6

35,1

23,7

Tamelijk/zonder meer

27,3

17,8

18,5

22,9

22,8

22,5

21,3

25,4

Tabel 4e Sportkeuze: individuele sport - teamsport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Individuele sporten

81,3

89,2

88,5

84,5

82,5

95,3

78,5

82,3

Semi-individuele sporten

54,1

40,5

42,4

40,8

58,0

45,7

42,1

40,3

Teamsporten

56,3

29,5

27,5

36,9

49,0

25,6

52,3

40,3

Tabel 4f Sportkeuze: mannensport - vrouwensport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

‘Mannensporten’

69,8

41,3

51,8

57,3

72,6

50,4

72,8

37,3

‘Vrouwensporten’

4,3

27,3

13,3

18,8

8,9

30,7

5,4

23,7

‘Gemengde sporten’

59,9

69,8

61,6

61,5

61,5

59,1

65,2

76,3

Overige sporten

57,5

59,3

63,5

67,7

57,8

64,6

43,5

42,4

Tabel 4g Sportkeuze: contactsport - niet-contactsport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Contactsporten

21,1

14,5

11,8

10,4

25,9

15,0

10,9

15,3

Niet-contactsporten

97,0

99,3

99,6

100,0

94,8

99,2

100,0

96,6

TABELLEN

61


03-10-2003

15:07

Pagina 62

Tabel 4h Sportkeuze: takken van sport Vraag: Welke sport of sporten heeft u in de afgelopen twaalf maanden beoefend? Heteroseksueel

62

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Aerobics/steps

0,9

15,2

6,5

5,7

2,9

15,7

1,4

8,1

Atletiek

1,0

0,6

1,8

0,8

0,0

0,7

1,4

1,2

Badminton

7,9

6,3

3,8

8,9

10,0

6,5

6,5

4,7 1,2

Basketbal

1,5

0,8

0,6

0,8

1,2

0,7

0,0

Biljart/pool-biljart/snooker

11,9

3,0

4,4

5,7

16,5

10,5

6,5

4,7

Bowling

12,6

12,5

8,2

7,3

15,3

13,1

8,7

4,7

Bridge

2,1

2,6

3,2

4,9

2,9

2,0

1,4

2,3

Dammen

1,7

1,2

2,1

0,8

6,5

2,6

3,6

3,5

Danssport

3,4

7,7

4,4

2,4

4,7

9,8

1,4

8,1

Darts Duiksport

11,7

3,8

3,5

8,1

8,8

5,9

6,5

3,5

2,8

1,8

2,6

0,8

3,5

2,0

0,7

0,0

Fitness-conditie

21

27,1

31,8

27,6

26,5

35,9

18,8

15,1

Fitness-kracht

9,3

11,9

17,9

13,8

13,5

19,6

9,4

9,3

Golf

5,0

1,8

2,6

4,1

5,3

0,7

2,9

3,5

Gymnastiek/turnen

0,2

2,6

0,0

0,8

0,0

2,0

0,0

0,0 0,0

Handbal

0,3

0,4

0,0

0,8

1,2

0,7

0,7

17,7

9,3

9,1

13,8

14,1

7,8

9,4

8,1

Hockey

1,0

2,4

0,9

1,6

4,1

0,0

0,7

0,0

Honkbal/softbal

0,3

0,8

0,3

0,0

1,2

0,0

0,0

0,0

Jeu de boules

5,0

2,8

2,1

3,3

3,5

6,5

6,5

3,5

Kano

3,8

3,8

1,8

8,1

4,1

7,2

2,9

4,7

Karting

9,3

2,4

2,9

0,8

5,3

1,3

5,8

2,3

Klimsport/bergwandelen

5,2

4,0

6,8

8,9

5,9

8,5

2,9

1,2

Korfbal

1,2

0,4

0,0

0,0

0,6

0,0

0,7

1,2

Midgetgolf

3,8

5,1

3,8

3,3

4,1

7,2

3,6

2,3

Hardlopen/joggen/trimmen

Motorsport

1,4

0,4

0,0

0,8

1,2

0,7

2,2

0,0

Paardensport

0,2

2,4

0,3

2,4

0,0

5,9

0,0

5,8

Roeien

2,1

1,0

1,5

0,8

2,4

1,3

1,4

1,2

Schaatsen

6,5

6,3

2,1

7,3

4,1

3,3

2,9

3,5

Schaken

7,4

1,0

3,2

3,3

8,8

2,0

8,0

2,3

Schietsport

2,8

0,4

0,6

0,0

3,5

0,0

0,7

0,0

Skeeleren/skaten

6,9

11,9

6,8

10,6

6,5

15

4,3

7,0

Skiën/langlaufen/snowboarden

7,7

9,1

8,2

7,3

9,4

5,2

3,6

7,0

Squash

7,2

5,5

3,5

2,4

5,3

4,6

5,1

2,3

Tafeltennis

4,6

3,0

2,6

2,4

4,7

2,0

5,1

3,5

10,8

6,3

5,0

10,6

7,1

7,2

10,9

5,8

Tennis Vecht- en verdedigingssporten

2,1

0,4

0,9

0,0

4,1

2,0

0,0

1,2

Veldvoetbal

6,7

0,2

2,4

1,6

6,5

0,0

3,6

0,0

Volleybal

5,3

2,8

4,7

3,3

8,2

4,6

5,1

3,5

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 63

Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

15,0

19,2

14,1

16,3

15,3

17,0

14,5

16,3

5,2

2,6

4,7

5,7

4,7

1,3

2,2

1,2

20,3

10,3

11,8

15,4

18,2

12,4

17,4

8,1

Zaalvoetbal

3,3

0,2

1,2

1,6

2,9

0,0

1,4

0,0

Zwemsport

14,5

28,9

23,2

18,7

23,5

24,2

15,2

19,8

0,5

0,6

0,3

0,8

1,8

1,3

2,9

0,0

Geen sport

20,1

19,0

25,0

22,0

20,6

17,0

33,3

31,4

N

581

495

340

123

170

153

138

86

Wandelsport Watersport/zeilen/surfen Wielrennen/mountainbiken/fietsen

Andere sport

Tabel 4i Organisatorisch verband Vraag: Beoefende u deze sport in de afgelopen twaalf maanden als lid van een sportvereniging, als abonnee/lid/cursist van een fitnesscentrum of andere commerciële sportaanbieder, in het kader van bedrijfssport, enz.? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Sportvereniging

33,4

26,8

20,0

28,4

29,6

24,8

28,3

33,9

Sportschool of fitnesscentrum

15,4

28,3

35,3

31,6

18,5

29,6

13,0

23,7

Bedrijfssport

5,4

3,0

7,1

3,2

13,3

4,0

8,7

5,1

Soc.cult.werk/sportbuurtwerk

2,0

1,5

0,8

1,1

2,2

4,0

4,3

3,4

Georg. sportvakantie

2,8

3,5

3,5

1,1

3,7

0,8

2,2

3,4

Georg. sportevenement

9,5

7,3

8,6

4,2

4,4

4,0

14,1

10,2

Groep familie, vrienden

29,7

30,1

20,4

22,1

25,2

28

42,4

15,3

Alleen, ongeorganiseerd

47,7

37,4

47,8

49,5

45,2

37,6

42,4

40,7

3,5

3,8

1,6

4,2

3,0

8,0

4,3

5,1

Anders

TABELLEN

63


03-10-2003

15:07

Pagina 64

Tabel 4j Motieven Vraag: Kunt u op een schaal van 1 tot 10 aangeven vanuit welke motieven u deelneemt aan sport? Hierbij geldt dat 1 staat voor helemaal niet belangrijk en 10 voor heel erg belangrijk. Heteroseksueel

64

Gezondheid

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M

V

M

V

M

V

M

V

7,7

8,3

8,0

8,4

7,8

8,2

8,4

8,5

Presteren

5,4

4,5

4,8

5,1

5,0

4,7

5,1

4,5

Sociale contacten

6,3

6,3

5,8

6,2

6,7

6,4

6,4

6,4

Plezierbeleving

8,0

8,2

7,4

8,2

8,0

8,1

8,2

8,5

Uiterlijk (slank, gespierd)

5,0

6,2

6,4

6,0

5,4

6,0

5,4

5,3

Compensatie arbeid

4,9

4,9

4,9

5,3

4,7

5,0

5,0

4,7

Anders39

3,1

3,1

2,8

3,3

3,3

3,8

3,1

2,9

Tabel 4k Belangrijke aspecten sportaanbod (Nederlandse bevolking) Gewogen antwoorden op de vraag: Kunt u op een schaal van 1 tot 10 aangeven in hoeverre u de volgende aspecten belangrijk vindt met betrekking tot sportbeoefening? Hierbij geldt dat 1 staat voor helemaal niet belangrijk en 10 voor heel erg belangrijk. Nederlandse populatie > 18 jaar M

V

Hygiëne sportaccommodatie

8,2

8,6

Sfeer binnen de sportgroep

7,8

7,8

Veiligheid route naar/rondom sportaccommodatie

6,8

7,7

Bereikbaarheid per fiets

6,8

7,4

Kwaliteit trainer/begeleider

6,5

7,7

Omgang met trainer/begeleider

6,6

7,2

Bereikbaarheid auto

6,6

6,8

Kosten

6,4

7,3

Aanwezigheid mensen van mijn leeftijd

6,1

6,2

Prestatieniveau

5,6

5,2

Bereikbaarheid openbaar vervoer

4,8

5,3

Wedstrijd-/competitiemogelijkheden

5,1

4,0

Nevenactiviteiten (o.a. feesten, toernooien)

4,4

3,9

Extra voorzieningen (bijv. sauna, kinderopvang)

3,9

4,2

Aanwezigheid mensen met (een) vergelijkbare fysieke en/of verstandelijke beperking(en)

3,9

4,1

Aanwezigheid mensen met dezelfde etnische achtergrond

3,7

3,5

Aanwezigheid mensen met dezelfde seksuele voorkeur

3,7

3,2

39

Een regelmatig genoemd ander motief was: ‘in de buitenlucht zijn’ of ‘in de natuur zijn’.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 65

Tabel 4l Seksuele voorkeur medesporters Vraag: Met wie beoefende u de sport waaraan u in de afgelopen twaalf maanden het meest heeft deelgenomen? Hiermee worden de mensen bedoeld met wie u daadwerkelijk samen sportte en niet bijvoorbeeld andere leden binnen uw vereniging of sportschool. Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Overwegend heteroseksuelen

51,9

44,7

36,1

29,2

46,3

38,8

30,9

25,4

Overwegend homoseksuelen

0,2

-

11,4

7,3

0,7

0,8

-

-

Hetero- en homoseksuelen gemengd

8,4

10,9

29,8

33,3

22,1

22,5

16,0

15,3

39,5

44,4

22,7

30,2

30,9

38,0

53,2

59,3

Weet niet/niet van toepassing 40

Tabel 4m Betrokkenheid bij sportclub of -groep Vraag: Voelt u zich betrokken bij uw sportclub of -groep? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

Nee, nauwelijks

47,0

45,7

46,3

43,8

44,9

41,1

46,8

V% 33,9

Enigszins

18,9

24,4

26,3

17,7

20,6

26,4

19,1

22,0

Ja, tamelijk

18,9

16,0

15,7

24,0

17,6

18,6

19,1

30,5

Ja, sterk

15,2

13,8

11,8

14,6

16,9

14,0

14,9

13,6

Tabel 4n Vrijwilligerswerk in de sport Vraag: Heeft u in de afgelopen twaalf maanden vrijwilligerswerk verricht in de sport? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Ja, vaste taak

12,7

11,5

7,9

7,3

13,5

6,5

11,6

10,5

Ja, incidenteel

8,1

6,1

4,1

6,5

5,9

6,5

3,6

10,5

79,2

82,4

87,9

86,2

80,6

86,9

84,8

79,1

Nee

40

Hierbij gaat het, behalve om sporters die niet op de hoogte zijn van de seksuele voorkeur van hun medesporters, ook om vormen van sportbeoefening die niet in gezelschap plaatsvinden.

TABELLEN

65


03-10-2003

15:07

Pagina 66

Tabel 4o Tijdsbesteding aan vrijwilligerswerk Vraag: Hoeveel uur heeft u in de afgelopen twaalf maanden besteed aan vrijwilligerswerk in de sport? Indien u het niet precies weet, probeert u het dan zo goed mogelijk in te schatten. Heteroseksueel

66

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M

V

M

V

M

V

M

V

130,6

81,0

151,3

60,2

149,1

44,1

133,3

27,1

Gemiddeld aantal uren in afgelopen jaar

Tabel 4p Vrijwilligersfuncties Vraag: Welke functies vervulde u in de afgelopen twaalf maanden (als vrijwilliger) in de sport? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

V%

Bestuurslid

36,4

26,4

34,1

23,5

24,2

10,0

38,1

27,8

Trainer

11,6

13,8

24,4

23,5

27,3

20,0

9,5

5,6

Scheidsrechter/jurylid

28,1

14,9

7,3

17,6

39,4

5,0

52,4

5,6

Commissielid

29,8

18,4

24,4

29,4

39,4

15,0

23,8

22,2

Anders (o.a. bar, ehbo)

33,9

50,6

46,3

47,1

33,3

55,0

47,6

66,7

Tabel 4q Vriendschappen en relaties Vragen: Heeft u via uw deelname aan sport nieuwe ‘sportvrienden’ ontmoet; mensen met wie u vooral sport, maar die u ook wat beter kent? Heeft u via uw deelname aan sport nieuwe ‘goede vrienden’ ontmoet; mensen met wie u ook buiten de sport om regelmatig activiteiten onderneemt? Heeft u via uw deelname aan sport een ‘vaste’ partner ontmoet? Heteroseksueel

Homoseksueel

Biseksueel

Wil niet zeggen

M%

V%

M%

V%

M%

V%

M%

Nieuwe sportvrienden

49,9

38,1

33,7

44,2

50,4

46,4

55,4

52,5

Nieuwe goede vrienden

29,1

26,0

25,9

22,1

30,4

32,0

30,4

23,7

4,8

5,8

2,7

2,1

3,7

5,6

9,8

8,5

Vaste partner

“H ET


V%


03-10-2003

15:07

Pagina 67

Literatuur Andel, A. van (1999), Buitenspel? Een inventariserend onderzoek naar de toegankelijkheid van Zaanse voetbalverenigingen voor vrouwen, allochtonen, ouderen, gehandicapten, homoseksuele mannen en lesbische vrouwen, Anti-discriminatie bureau Zaanstreek, Zaandam. Breedveld, K. & A. van den Broek (red.) (2001), Trends in de tijd. Een schets van recente ontwikkelingen in tijdsbesteding en tijdsordening, SCP, Den Haag. Caudwell, J. (1999), ‘Womens’s football in the United Kingdom: Theorizing gender and unpacking the butch lesbian image’, In: Journal of Sport and Social Issues, 23, p. 390-402. Diopter – Janssens & Van Bottenburg BV (2000), Richtlijn Sportdeelname Onderzoek (RSO), Standaardmodel voor onderzoek naar sportdeelname, Diopter, ’s-Hertogenbosch. Elling, A. & P. De Knop (1998), Naar eigen wensen en mogelijkheden. Waarden en normen in de sport, NOC*NSF, Arnhem. Elling, A. (2002), “Ze zijn er (niet) voor gebouwd”. In- en uitsluiting in de sport naar sekse en etniciteit, Arko Sports Media, Nieuwegein. Gisah (1993), Discriminatie naar seksuele voorkeur in sportief Nederland. Een zwartboek, Stichting Gay Integration through Sports & Activities Holland, Den Haag. Graaf, H. de & T. Sandfort (2000), De maatschappelijke positie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Tien jaar sociaal-wetenschappelijk onderzoek, NISSO-studies nr. 24, Delft. Hekma, G. (1994), “Als ze maar niet provoceren”. Discriminatie van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen in de georganiseerde sport, Het Spinhuis, Amsterdam. Heuvel, M. van den & H. van der Werff (1995), Trendanalyse sport. Ontwikkelingen in sportdeelname en organisatiegraag van de sport in de periode 1975-1995, NOC*NSF, Arnhem. Hover, P. (2002), Sporters in cijfers 3. Ontwikkelingen ledentallen NOC*NSF 19782000, NOC*NSF, Arnhem. Janssens, J. (1999), Etnische tweedeling in de sport, Diopter/NOC*NSF, ’s-Hertogenbosch/Arnhem.

L ITERATUUR

67


03-10-2003

15:07

Pagina 68

Lagendijk, E & M. van der Gugten (1995), Sport en allochtonen: feiten, ontwikkelingen en beleid (1986-1995), DSP, Amsterdam. Ministerie van VWS (2001), Paars over Roze, nota homo-emancipatiebeleid, Den Haag. Mol, P.-J. & J. Janssens (2000), 163.000 sporters zoek! Slotdocument pilotproject Sportbonden en homo-emancipatie, Diopter, ’s-Hertogenbosch. 68

NISB (1999), Inventarisatie naar de behoefte aan externe ondersteuning bij homo/lesbische sportclubs in Nederland, NISB, Arnhem. NOC*NSF (2001), Ledencijfers 2000, NOC*NSF, Arnhem. NOC*NSF (2002), Peiling Sportbeoefening 2001 – op basis van Richtlijn Sportdeelname Onderzoek (RSO), (Arnhem, NOC*NSF). Peters, L. (2001), Respondent Panel And Face-To-Face Interview Compared In The ‘Cultural Changes In The Netherlands’ Survey 2000, op: www.scp.nl Pitts, B. (1998), ‘From leagues of their own to an industry of their own: The emerging lesbian sports industry’, in: Women in Sport and Activity Journal, 1998: p. 109-140. Pronger, B. (1990), The Arena of Masculinity. Sports, Homosexuality, and the Meaning of Sex, St. Martin’s Press, New York. Sandfort, T. & E. de Vroome (1996), ‘Homoseksualiteit in Nederland: een vergelijking tussen aselecte groepen homoseksuele en heteroseksuele mannen’, in: Tijdschrift voor Seksuologie, 1996, 20: p. 232-245. Sandfort, T. (1997), Samen of apart. Wat homoseksuele mannen en lesbische vrouwen beweegt, Utrecht. SCP (2001), Trendgegevens over sport. Een overzicht van databronnen met gegevens over ontwikkelingen in de Nederlandse (breedte-)sport, SCP, Den Haag. Stöpler, L. & J. Schuyf (1997), Seksueel Onbekend. Een verkenning rond de verdere mogelijkheden tot samenwerking tussen homoseksuele en lesbische sportclubs en de bonden, UU, Utrecht. Tielman, R. (1982), Homoseksualiteit in Nederland. Studie van een emancipatiebeweging, Meppel/Amsterdam. Vos, D. de e.a. (2000), Sporten als holebi. Een springplank of een struikelblok tot integratie, VUB, Brussel.

“H ET



03-10-2003

15:07

Pagina 69

“It’s the sport that counts” Participation in Sports by Gays and Lesbians

Summary 69

Background This research report discusses the findings of a broadly based quantitative study of the extent to which homosexual men and lesbian women participate in sports in the Netherlands. Statistical data on participation in sports reveals differences related to personal characteristics and background factors, such as age, education and ethnicity. The (experienced) state of health is also an important factor. The level of participation among people with a physical and/or mental disability is relatively low. The way in which sexual preference influences participation in sports has not yet been examined in a similar way. Qualitative research has shown that homosexual men experience barriers that deter them from participating in (organized) sports. Lesbian women experience this to a lesser extent. These barriers are mostly related to the ‘culture’ in sport. The atmosphere is perceived to be hostile and cases of overt discrimination and intimidation have been reported. This may have contributed to the emergence of sports clubs, groups, tournaments and sporting events purely for homosexuals. Partly as a result of the alarming signals issuing from circles of homosexual sportspeople, in the recent past attempts have been made to set up a number of projects that are specifically designed to promote the emancipation of homosexuals in organized sports. Generally speaking, sportsclubs were not particularly receptive to these projects. They did not feel that there was a problem. One of the reasons for this was the lack of data regarding the extent to which homosexual men and lesbian women participate in sports. Hence a quantitative study on participation in sports by homosexuals was commissioned by the Dutch Ministry of Health, Welfare and Sport (2001).

Method In order to find out more about the extent to which gays and lesbians participate in sports, homosexual men and lesbian women were singled out as target group. In the study on which this research report is based this was done via a computer panel drawn from a database of approximately 25,000 households - more than 60,000 persons who take part in all kinds of research studies via their own (multimedia) PCs. Screening on

S UMMARY


03-10-2003

15:07

Pagina 70

the basis of sexual orientation traced more than 1,400 non-heterosexual respondents of 18 years of age or older within the database. These people were approached and invited to take part in the study of participation in sports. A similar sized group of heterosexual respondents who were matched with the non-heterosexual respondents with regard to the relevant background variables was also approached. Almost three-quarters of all those who were approached agreed to take part in the study of participation in sports. 70

This research report starts by examining how homosexual men and lesbians can be distinguished from heterosexual men and women. Their participation in sports is then examined and compared. This comparison is based on a consideration of many wide-ranging aspects of participation in sports, such as the frequency of engagement in sport, the context in which the sport is pursued, the choice of sports, the reasons (motives) for engaging in sports, specific preferences in terms of resources, positive and negative experiences of sport, voluntary work in sport, and so on. After briefly elaborating on the methodology adopted, the most important findings of the study will be discussed. By definition it is difficult to obtain reliable information regarding the social situation of homosexual men and lesbian women. Sexual preferences cannot easily be registered, they are not (readily) visible and in many cases they are also deliberately concealed. For this reason hardly any large-scale quantitative studies pertaining to the emancipation and participation of homosexuals have been conducted in the Netherlands. This study is an exception to the rule. This fact combined with the manifest need at policy level for more quantitative data regarding this specific category of the population makes it advisable to consider the approach adopted by this study. What lessons can be learnt for future studies in which homosexuality needs to be included as a background variable? What are the possibilities and limitations of the method used and the type of study? Despite the fact that there is a clear need for more knowledge regarding this specific minority group, and from the point of view of emancipation it might well be desirable to include the sexual preference of the respondent as a background variable in large research studies and to ask questions about it in surveys, many researchers are extremely reticent in this respect. In light of the experience gained during the carrying out of this study, can it be concluded that these reservations are justified? Although only a small number of people is not willing to reveal their sexual preference, among the older respondents in particular this percentage is actually quite high given the percentage of respondents in this category that claimed to be homosexual or bisexual. When combined with the fact that this category of the population is a small minority, this makes it difficult to include sexual preference as a background variable in research studies. On the one hand it is necessary to compile enormous random samples in order to be able to make valid general statements regarding this specific category of the popu-

“I T ’ S

THE SPORT THAT COUNTS ”


03-10-2003

15:07

Pagina 71

lation. Yet on the other hand the reliability of these statements is not optimal because we do not know whether the respondents who claim to be homosexual, and are willing to allow themselves to be identified as such, accurately reflect homosexuals within Dutch society as a whole. The findings of this study suggest that the older respondents and those with lower educational qualifications are likely to be underrepresented, but it is difficult, if not impossible, to say to what extent this is the case. Thanks to the size of the database, the computer panel managed to compile a sizeable random sample of respondents from this minority group. The representativeness of the sample is still somewhat problematic. Due to the element of self-selection (participation on a voluntary basis) and possession of a computer (the only way in which respondents can take part), the panel as a whole is not an accurate reflection of the population of the Netherlands. Nevertheless it is possible to compile a representative random sample by selecting respondents within the panel. And it is also possible to correct the results (to make them representative) by applying weighting factors derived from reliable data regarding the total population. Yet when it comes to gays and lesbians such data does not exist. This complicates every research study of (aspects of) the living conditions and social situation of homosexuals in the Netherlands, including this study. Because there are currently no data regarding the size and composition of the total (homosexual) population, it is not possible to corroborate the representativeness of random samples, hence the reliability of the research results cannot be fully guaranteed. Does this imply that the results of this study are not, or cannot be, that reliable and that the validity of the results is, by definition, limited? No it does not! Firstly, in terms of its composition, the response group tallies with data compiled from previous (though often more qualitative) research on homosexuals (more homosexual men than lesbian women, relatively high educational qualifications, relatively high level of affluence, concentration in large cities). Though this does not provide any absolute assurance, it does evoke some faith in the representativeness of the response group. Thus, while still exercising the necessary caution, we can be confident enough to generalize the findings of the study on this basis. In this respect the matching of the heterosexual and non-heterosexual respondents in this study is also extremely important. For even if the representativeness of the panel or a random sample compiled from the panel might be called into question, the matching of the two groups makes it possible to measure the influence of sexual preference on participation in sports, preferences and behaviour in terms of sports, and experience of sport quite precisely. Hence the use of the Capi@home panel or other similar computer panels can be regarded as a serious option for future research studies in which sexual preference also needs to be included as a(n independent) variable provided that respondents with different sexual preferences are carefully matched.

S UMMARY

71


03-10-2003

15:07

Pagina 72

Findings about the population

72

Homosexual and bisexual men and women are very much a minority in Dutch society. Approximately 95 percent of the population claim to be heterosexual. There are approximately an equal number of homosexuals and bisexuals. There are three times as many gays as lesbians. In the following I will make general statements about homosexual and heterosexual sportspeople and developments in terms of (participation in) sports, but of course, the study on which my presentation is based, relates exclusively to the situation in the Netherlands. Although some people may refuse to answer questions concerning their sexual preference on principle, it is reasonable to assume that relatively many of those who are unwilling to reveal their sexual preference fall within the category of homosexuals or bisexuals. A systematic comparison of the different response groups suggests that this is the case. Older people and those with lower educational qualifications and/or a lower level of affluence are less inclined to be open about their sexual preference. Homosexuals tend to differ from heterosexuals on a number of counts. In this respect my research confirms the results of earlier studies. Among other things homosexuals are likely to have higher educational qualifications, a higher level of affluence and are concentrated in the urban conurbation in the west of the Netherlands and other large cities. In terms of their social situation homosexuals are also more likely to be single. Generally speaking, bisexuals tend to be more interested in people of the other sex than people of the same sex and are more likely to have a heterosexual relationship than a homosexual or lesbian relationship. Many bisexuals lead a heterosexual life. This justifies the focus of attention on the categories homosexual men and lesbian women in this study. Homosexuality is still taboo in Dutch society. Therefore, as with other research studies that address this subject, it must be assumed that homosexuality is underreported and is somewhat more common within society than the figures suggest. A lot of people conceal their homosexual preference. One in three homosexual men who engage in sports and one in ten lesbian women who engage in sports prefer to conceal their sexual preference particularly in the field of sport.

Findings about the matched groups of homo- and heterosexuals The differences between homosexuals and heterosexuals in terms of their participation in sports are slight. More than three-quarters of all men and women engaged in some form of sport during the last twelve months. Homosexual men are somewhat less likely to engage in sport than heterosexual men, but homosexual sportsmen pursue their chosen sport somewhat more frequently. Lesbian women engage in sport to the same extent as heterosexual women. But lesbian women who practice a sport do so significantly more often.

“I T ’ S



03-10-2003

15:07

Pagina 73

Homosexual men are far less likely to engage in sport via a sportsclub than heterosexual men, they are far more likely to pursue sport via a commercial sports institute and they are far less likely to engage in team sports and contact sports. Lesbian women are just as likely to engage in sport via a sportsclub as heterosexual women, they are somewhat more likely to pursue sport via a commercial sports institute, they are more likely to engage in team sports and less likely to engage in contact sports. Approximately three-quarters of all sportspeople (homosexual and heterosexual) see themselves as (primarily) recreational sportspeople. Heterosexual men and lesbian women are somewhat more likely to opt for competitive sports. The motives for engaging in sport are more or less the same for all of the different categories, health and enjoyment being the most important. Athletic performance, social contacts and enjoyment are just a bit more important for heterosexual men than for homosexual men. For the latter category appearance is more important (lean body, muscular shoulders, arms and torso). For lesbian women competitive sport is more important than for heterosexual women. There are hardly any differences between men and women with different sexual preferences in terms of the importance that they attach to various aspects of sporting facilities. Hygiene, atmosphere, safety, accessibility and competent staff are considered to be important by everyone. Gays and lesbians feel less involved in their sports club or group than heterosexual sportspeople, they are less likely to work for the club as a volunteer, and make fewer friends and establish fewer relationships at the club. The presence of fellow sportspeople with the same sexual preference is (apparently) considered to be relatively unimportant.Three-quarters of all gay and lesbian sportspeople say that the sexual preference(s) of their partner or team members makes no difference: “It’s the sport that counts”. The rest prefer to play with other homosexuals or lesbians or in mixed company. In practice at least four out of ten homosexual sportspeople also play with other homosexuals or even primarily with other homosexuals. The majority of gays and lesbians who engage in sports do so in mixed company. A small minority deliberately choose to engage in sports in homosexual circles. Approximately five percent of sportspeople would prefer to engage in sport with people who have the same sexual preference but do not have the possibility to do so in the immediate vicinity. The decision to engage in sport within homosexual circles is prompted by preference and pressure. On the one hand people are happy to practice sport with others who are of like mind. On the other hand homosexuals do not always feel comfortable in regular sports partly due to discrimination. About 15 percent of the gays who engage in sport and 6 percent of lesbians who engage in sport say that they have had to contend with hostile comments, jokes and/or discrimination on the grounds of sexual preference.

S UMMARY

73


03-10-2003

15:07

Pagina 74

Conclusions Taking everything into account the policy questions can be answered rapidly and concisely: 74

-

As a category of the population homosexuals do not participate in sport to a lesser extent than heterosexuals. Gays and lesbians have their own distinct sports profile. They choose slightly different sports, are more likely to use commercial sports institutes and less likely to use more traditional sports facilities.

A comparison of homosexual and heterosexual participation in sports reveals not so much quantitative differences but qualitative differences. This is surprising. On the basis of earlier research it was concluded that homosexual men in particular practised less sport. How can this discrepancy be accounted for? It may be the case that the reality of the situation does not conform to the image that has been conceived. This cannot be excluded. The stereotype image of the homosexual man is certainly not that of a fanatical sportsman. And the general image of sport is largely determined by the atmosphere that exists within traditional organized club sport, where homosexual men are underrepresented. Or it may be the case that in the past homosexuals were indeed less inclined to engage in sports but the situation has since changed. The rapid emergence of commercial sports institutes is a relatively recent development and has created a range of facilities that were not there in the past. These kinds of facilities are particularly popular among homosexual men and lesbian women. Another important question that needs to be addressed is how should the perceived differences between homosexuals and heterosexuals in terms of their participation in sports be evaluated? To what extent is it problematic that gays and lesbians have a distinctly different sports profile from heterosexual men and women? It might be tempting to make light of it. What difference does it make who practices what sport and where? It’s the sport that counts, isn’t it? Yet it is important that we do not dismiss these questions too lightly. The suggestion is that to some extent different categories of the population pursue sport separately. Homosexual men and lesbian women are not the only ones who have their own sport profile and their own sports circuit. Ethnic men, women and children also make their own choices in this respect. Ethnic people tend to engage in sport via sport community work and they also tend to use public spaces for this purpose (playing football in parks and on squares), they too sometimes engage in sports in categorial contexts. Both minority groups voluntarily opt for certain kinds of sports, and certain types of organizations and facilities. They do not experience formal barriers to engaging in sport in sportsclubs. But informal barriers clearly exist. Access to (general) club sport is not optimal for minority groups.

“I T ’ S



03-10-2003

15:07

Pagina 75

In club sport there is an informal ‘by and for the members’ atmosphere. This is one of the strengths but in a certain sense also one of the weaknesses of these organizations. Members are (still) highly involved in the organization. Many friendships and even longterm relationships are formed within the club. But many clubs also have their own culture, which is relatively closed. Minority groups do not automatically feel at home in these clubs. As a result there is inclusion and exclusion in sport. In most cases the way in which this mechanism works is probably so subtle that those involved are scarcely aware of it. The dominant group simply does not consider that it might be generating an atmosphere in which minority groups do not feel particularly comfortable. Minority groups seek ‘escape routes’ without having the sense that there is something they have to flee from. In sports institutes and fitness clubs many homosexual men and lesbian women have discovered an environment in which they can practice sport without having to integrate in a social network in which heterosexuality is automatically considered to be the norm. In a commercial setting, far more so than is the case in club sport, it really is purely the sport that counts.

S UMMARY

75


03-10-2003

15:07

Pagina 76


03-10-2003

15:07

Pagina 77

Ook interessant voor u! Informeer bij uw boekhandel of bestel via www.sport.nl/benm

Strategische Sportmarketing Het compacte en originele boek Strategische Sportmarketing is in eerste aanleg bestemd voor docenten en studenten sportmarketing. De vele voorbeelden en stappenplannen maken het echter tot een dermate praktische handleiding én theoretisch naslagwerk, dat deze uitgave ook voor belanghebbenden buiten het onderwijs van grote betekenis is. Dit boek, dat voor het eerst in een Nederlandse vertaling verschijnt, biedt een model voor strategische sportmarketing. De theoretische achtergronden en schema's worden ondersteund en verhelderd door (inter)nationale praktijkvoorbeelden, sportvisies en uitgebreide casestudy’s. Doordat sportmarketing in een context van algemene strategische besluitvorming geplaatst wordt, is dit boek onmisbaar voor een ieder die zich beroepshalve met sportmarketing bezighoudt. Auteurs Hans Westerbeek, Berend Rubingh, David Shilbury en Shayne Quick ISBN 90-77072-33-0 Prijs € 32,50 incl. BTW Verschijning November 2003

Verborgen Competitie Over de uiteenlopende populariteit van sporten In dit verrassende boek staan eenvoudige vragen centraal die velen interesseren, maar waaraan nog maar weinigen aandacht hebben besteed. Waarom behoort American football tot de populairste sporten van de Verenigde Staten, is China een tafeltennisbolwerk, Nederland een schaatsland en Nieuw-Zeeland een rugbynatie? Waarom wordt voetbal wereldwijd massaal beoefend en kent korfbal alleen in ons land een grote populariteit? Bij de beantwoording van deze vragen schuwt Maarten van Bottenburg een wijde blik niet. Hij beschrijft de verspreiding en popularisering van ongeveer dertig sporten over de hele wereld in de afgelopen honderd jaar. Auteur Maarten van Bottenburg ISBN 90-77072-38-1 Prijs € 31,50 incl. BTW Verschijning December 2003


03-10-2003

15:07

Pagina 78


03-10-2003

15:07

Pagina 79

Verplichte stof voor iedere verenigingsbestuurder (maar ook voor bondsbestuurders, marketingdeskundigen en overige geïnteresseerden in de sport)

Marketingkansen in de sport ‘Communicatie in de klantrelatie’

Marketingkansen in de sport is het eerste Nederlandstalige boek dat het brede perspectief van marketing en sport onder de aandacht brengt. De zowel praktijkgerichte als theoretische diepgang zorgt ervoor dat sportorganisaties competenties in marketing en sport kunnen verwerven. Talrijke mogelijkheden worden aangereikt om adequaat in te spelen op de vele marketingkansen die zich in de sportorganisaties voordoen. Het uiteindelijke doel is immers om sportorganisaties in de gelegenheid te stellen de marketingpraktijk in de sport naar een professioneler niveau te brengen. Auteur Jan van Wijk Omvang 224 pagina’s ISBN 90-77072-31-4

✁

Bestel vandaag nog! Met praktijkverhalen van onder meer:

Ja, ik bestel maal het boek Marketingkansen in de Sport (ISBN 90-77072-31-4) á € 27,95 incl. BTW (exclusief verzendkosten).

• • • • •

Bedrijfsnaam / Vereniging

..........................................................................................

Contactpersoon

...................................................................................m

KNAU Volleybalclub Noliko Maaseik KNVB De Ronde van Vlaanderen ABN AMRO

Bezoek www.sport.nl/benm voor meer interessante boeken.

/v

Postadres

..........................................................................................

Postcode / Plaats

..........................................................................................

E-mailadres

..........................................................................................

Handtekening

..........................................................................................

Stuur deze bon (zonder postzegel) naar: Arko Sports Media BV, t.a.v. De Lezersservice, Antwoordnummer 2638, 3430 VD NIEUWEGEIN. Of bestel via de website www.sport.nl/benm


03-10-2003

15:07

Pagina 80

7618 Mulier binnenwerk :07 Pagina 1 Het gaat om de sport

Recommend Documents