Inhoud Inleiding 11 Zingeving versus maakbaarheid 13 Zingeving: een vast item in diverse contexten 15 Zingeving in de GGZ 16 Zingeving versus objectiviteitseisen in de GGZ 17 Zingeving als item in personeelsmanagement 19 Gevoeligheid aan de grens van ons kunnen 20 Zingeving op de spiritualiteitsmarkt 20 Zingeving en spiritualiteit in een tijd van surfen en plukken 21 Indeling 22
Hoofdstuk 1 Evidence-based revisited: een uitdaging voor de GGZ 1.1. Probleemstelling 1.2. Terug naar de oorspronkelijke definitie 1.3. Een breder referentiekader Integrale kijk op behandeling en therapie Value-based behandelen Verruiming opvatting over kennis 1.4. Handvatten voor zorgverleners in de GGZ Kwaliteitsbevordering en competentieontwikkeling Praktijkervaringen die confronterend werken Vertrouwen in eigen expertiseontwikkeling Toetsing van behandelprotocol vanuit de praktijk Centraal stellen van zingevingsproces 1.5. Aanbevelingen voor netwerken en verenigingen van psychotherapeuten Proactief werken Brug tussen onderzoek en praktijk Praktijkcongruente onderzoeksmethodes Geëigende onderzoeksconcepten Differentiatie zorgsetting-gerelateerd onderzoek
GeestGezond-v6.indd 5
26 26 27 30 33 33 34 36 38 38 40 41 41 42 43 44 44 45 45 47
18/06/2012 11:28:09
6
Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit
1.6. Handvatten voor goed handelen in de praktijk van het psychotherapeutisch werk Actieve houding Laat zien dat het werkt Inter-disciplinair en inter-therapeutisch Gesprek met actoren in de samenleving Communicatie over het meerzinnig gehalte van therapie 1.7. Besluit
Hoofdstuk 2 De therapeutische relatie: inspirerende basis voor zorg, therapie en teamsamenwerking 2.1. De therapeutische relatie en cliëntenparticipatie Geïntegreerd werken De patiënt als centrale figuur Ruimte voor een aangepast therapeutisch aanbod De dynamiek van de therapeutische relatie en cliëntenparticipatie Aandacht voor de meer kwetsbare patiënt als kritische toets Het therapeutisch werk, het management, en de cliënten als actieve partners 2.2. De therapeutische relatie als fundament van psychotherapie en zorgverlening Richtinggevend streefdoel De kracht van het interpersoonlijk contact Relatie, alliantie, of contract Diepere betekenis Ruimer draagvlak Taakgerichte verdichting van het relationele veld Het lichaam en de alteriteit van de persoon De lege plek en het samen zin zoeken 2.3. De kritisch-integratieve functie van de therapeutische relatie Beheersmatig handelen en het niet-planbare
GeestGezond-v6.indd 6
47 48 48 49 49 50 51
54 54 55 56 57 58 59 61 62 64 64 65 67 69 70 71 71 73 74 75
18/06/2012 11:28:09
Inhoud
7
Congruente zorg 76 Zorgen voor samenhang 77 Tochtgenoot-zijn 79 Kwetsbaar-zijn 80 Je bezieling en veerkracht vinden 82 2.4. Besluit 83
Hoofdstuk 3 Ruimte voor levensbeschouwing, spiritualiteit en religie in de GGZ
87 87
3.1. Levensbeschouwing en spiritualiteit in de GGZ 87 Het terrein van de levens- of zingevingsvragen 89 Het terrein van de levensvisies en de (niet-)religieuze levensbeschouwingen 90 Het terrein van de spiritualiteit 91 Erkenning van de behoefte aan samenhang en verdieping 92 Ondersteuning en middelen 93 Ruimte voor vorming en verdieping 95 3.2. Handvatten voor de praktijk in de begeleiding van spirituele en religieuze thema’s 96 Bereidheid tot diepgaand contact 97 Open blik 99 In de intake en de psychodiagnostische screening 100 In het psychotherapeutisch proces 102 In de begeleiding door verpleegkundigen 104 Authenticiteit en vrijmoedigheid 105 Interdisciplinaire samenwerking en doorverwijzing 106 3.3. Aandacht voor religieuze thema’s in psychotherapie 107 ‘Het religieuze’: een definiëring 108 Praktijkvoering 109 Positiebepaling in de verhouding tussen psychotherapie en het religieuze 109 Positie van de begeleider 111 Representatieve cliëntsituaties 113 Voorbeelden van begeleiding en interventiestijl 115
GeestGezond-v6.indd 7
18/06/2012 11:28:09
8
Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit
De eigen mogelijkheden van het cliëntgerichte perspectief Aanbevelingen en suggesties voor de therapeutische praktijk 3.4. Besluit
Hoofdstuk 4 De ethische dimensie van zorg en therapie
117 120 122
126 126
4.1. Aandacht voor waarden in de zorg 128 Ethiek in dialoog 128 Kwetsbare autonomie 130 Samengedragen zorg voor autonomie 131 Gericht op het ontwikkelen van veerkracht 133 4.2. Kwaliteitsvolle zorgrelatie 137 Inbedding in een breder teamverband 137 Authentiek contact versus vakmatig-methodisch handelen 139 Zorgafhankelijke medemens appelleert op een dieper existentieel niveau 140 Kwetsbare relatie en kwaliteitsvol omspringen met grenzen 142 Handvat rond lichaamsnabij contact 143 Handvat rond de eigen noden van de zorgverlener 145 4.3. De ethiek van het verlangen in psychotherapie 147 Het verlangen 148 Het verlangen en het vermogen om te sublimeren 149 De open dynamiek van het verlangen 150 Narcisme en moraliteit 151 Naam op drift 153 Verlangen in relatie 154 Het verlangen in psychotherapie 155 Context van GGZ 158 Spanningsveld 161 Ethische uitdaging 162 4.4. Besluit 163
GeestGezond-v6.indd 8
18/06/2012 11:28:09
Inhoud
9
Hoofdstuk 5 Verdieping vanuit het erfgoed van twee theologen
168 168
5.1. Karl Rahner 169 Heilig geheim 171 Vrijheid 172 Bredere horizon 173 Geen macht 173 Verhouding tot de concrete dingen 174 Ontvankelijk in het concrete 175 Contemplatie 176 Mystagogie 177 Logotherapie 178 Verbind je met wat in jou is 179 Zin van binnenuit 180 Ervaringsgeschiedenis 181 Tot slot 182 5.2. Jacques Pohier 182 Psychoanalyse 184 Ontbinding 184 Ambiguïteit van het leven 185 Levens- en doodsdrift 186 Dynamiek van het leven? 187 Verlangen 188 Trouw aan de eindigheid 189 Geen fusie met de Ander 189 Persoonlijke geloofsdynamiek 190 God aanwezig stellen 191 Sjekinah 192 Beweging en ontmoeting 193 In wat ons bezighoudt 194 Loslaten 194 Geen zinsgarantie, maar betekenis als Ander 195 Tot slot 196
Slot 204 Transformatie 204
GeestGezond-v6.indd 9
18/06/2012 11:28:09
10
Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit
Stilte als ruimte 205 Spiritualiteit als kracht en noodzaak 207 Liefde 208
Oorspronkelijke publicatie
210
Register 211
GeestGezond-v6.indd 10
18/06/2012 11:28:09
