TABLE OF CONTENTS SAMENVATTING ................................................................................................................................. 5 SUMMARY ............................................................................................................................................ 7 1. INTRODUCTION............................................................................................................................... 9 1.1 The C2C concept........................................................................................................................... 9 1.2 Developments in the Venlo region.............................................................................................. 10 1.3 Research aim ............................................................................................................................... 10 1.4 Research questions...................................................................................................................... 11 1.5 Hypothesis................................................................................................................................... 11 1.6 Boundary setting ......................................................................................................................... 12 1.7 Map of the region........................................................................................................................ 12 2. METHODOLOGY ............................................................................................................................ 15 2.1 Desk study................................................................................................................................... 15 2.1.a Policy analysis ..................................................................................................................... 15 2.1.b Literature analysis................................................................................................................ 15 2.1.c Argumentation and discourse analyses ................................................................................ 15 2.1.d Knowledge analysis ............................................................................................................. 15 2.2 Field study................................................................................................................................... 16 2.2.a Interviews............................................................................................................................. 16 2.2.b Workshop............................................................................................................................. 16 2.3 Disclaimers.................................................................................................................................. 17 3. C2C IN BROADER CONTEXT....................................................................................................... 19 3.1 C2C and the existing sustainable development policy framework ............................................. 19 3.1.a European level ..................................................................................................................... 19 3.1.b National level....................................................................................................................... 19 3.1.c Provincial level .................................................................................................................... 21 3.1.d Municipal level .................................................................................................................... 21 3.1.e Conclusion ........................................................................................................................... 21 3.2 Public debate on C2C.................................................................................................................. 22 3.2.a General C2C discussion....................................................................................................... 23 3.2.b Discussion about C2C in sustainable spatial development.................................................. 23 3.2.c Participants in both discussions ........................................................................................... 24 3.2.d Conclusion ........................................................................................................................... 24 3.3 C2C and sustainable development discourse: interaction between science and politics............. 24 3.3.a Optimal discourse for sustainable development .................................................................. 25 3.3.b Actual discourse for sustainable development and C2C...................................................... 25 3.3.c Interaction between science and politics in education ......................................................... 26 3.3.d Conclusion ........................................................................................................................... 27 4. TRANSITION MANAGEMENT ..................................................................................................... 29 4.1 The transition towards C2C-based sustainable spatial development .......................................... 29 4.1.a Transition theory.................................................................................................................. 29 4.1.b Transition phases ................................................................................................................. 29 4.1.c Conclusion ........................................................................................................................... 30 4.2 The transition to sustainable spatial development: practice of decision-making ........................ 31 4.2.a Process management (De Bruijn & Ten Heuvelhof, 2001) ................................................. 31 4.2.b Consequences for sustainable spatial development ............................................................. 32 4.2.c Relation with C2C-based sustainable spatial development ................................................. 33 4.2.d Conclusion ........................................................................................................................... 33 5. THEORETICAL ANALYSIS OF GREENPORT VENLO.............................................................. 35 5.1 Consequences of the C2C approach for long-term sustainable spatial development in Greenport Venlo................................................................................................................................................. 35 5.1.a Profit .................................................................................................................................... 35 5.1.b Process ................................................................................................................................. 35 5.1.c People................................................................................................................................... 36
5.1.d Planet ................................................................................................................................... 36 5.1.e Conclusion ........................................................................................................................... 36 5.2 C2C versus carbon neutral: similarities and differences............................................................. 36 5.2.a Carbon neutral cities approach (Van der Sleen, 2008) ........................................................ 37 5.2.b Comparision between the carbon neutral cities approach and C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.................................................................................................. 37 5.2.c Questions remaining ............................................................................................................ 37 5.2.d Conclusion ........................................................................................................................... 38 5.3 Stakeholder force field of power in Greenport Venlo................................................................. 38 5.4 Governance conditions for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.... 40 5.4.a Governance recommendations............................................................................................. 40 5.4.b Degree of follow-up for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo. 40 5.4.c Conclusion ........................................................................................................................... 41 5.5 Pitfalls to avoid for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo ............... 42 5.5.a Process ................................................................................................................................. 42 5.5.b Profit .................................................................................................................................... 43 5.5.c Planet ................................................................................................................................... 43 5.5.d People .................................................................................................................................. 43 5.5.e Conclusion ........................................................................................................................... 43 6. PRACTICAL OBSERVATIONS FOR GREENPORT VENLO...................................................... 45 6.1 Opportunities and risks in sustainable spatial development........................................................ 45 6.1.a Motivation and approach ..................................................................................................... 45 6.1.b Practice ................................................................................................................................ 45 6.1.c Recommendations................................................................................................................ 46 6.1.d Conclusion ........................................................................................................................... 46 6.2 Opportunities and risks in legislation.......................................................................................... 46 6.2.a C2C requires a policy paradigm shift .................................................................................. 46 6.2.b The government as facilitator .............................................................................................. 47 6.2.c Recommendations................................................................................................................ 47 6.2.d Conclusion ........................................................................................................................... 48 6.3 Opportunities and risks in financial constructions ...................................................................... 48 6.3.a Requirements for a C2C (or sustainable) business model ................................................... 48 6.3.b Challenges for a C2C (or sustainable) business model........................................................ 48 6.3.c Recommendations................................................................................................................ 49 6.3.d Conclusion ........................................................................................................................... 49 6.4 Governance opportunities and risks ............................................................................................ 50 6.4.a Different role for policy officers.......................................................................................... 50 6.4.b Mandate of governing covenants not transparent ................................................................ 50 6.4.c Importance of leadership figures.......................................................................................... 50 6.4.d Conclusion ........................................................................................................................... 51 6.5 Knowledge gaps and knowledge management ........................................................................... 51 6.5.a Knowledge gaps................................................................................................................... 51 6.5.b Knowledge management ..................................................................................................... 51 6.5.c Knowledge dissemination, relation front runners and “laggers” ......................................... 52 6.5.d Role of the government ....................................................................................................... 52 6.5.e Recommendations................................................................................................................ 52 6.5.f Conclusion............................................................................................................................ 52 6.6 Stakeholder force field of power in Greenport Venlo................................................................. 53 6.6.a Importance of stakeholders .................................................................................................. 53 6.6.b Residents in Greenport Venlo area ...................................................................................... 53 6.6.c Stakeholder force field ......................................................................................................... 53 7. COMPARISON BETWEEN DESK STUDY AND FIELD STUDY ............................................... 55 7.1 Similarities .................................................................................................................................. 55 7.2 Differences .................................................................................................................................. 55 7.3 Conclusion .................................................................................................................................. 55
8. CONCLUSION ................................................................................................................................. 57 8.1 Politics, society and policy.......................................................................................................... 57 8.2 Transition management and knowledge transfer ........................................................................ 57 8.3 Implementation in spatial development ...................................................................................... 58 8.4 General conclusion...................................................................................................................... 58 9. DISCUSSION ................................................................................................................................... 61 9.1 Desk study................................................................................................................................... 61 9.2 Field study................................................................................................................................... 61 9.3 General discussion ...................................................................................................................... 62 10. RECOMMENDATIONS ................................................................................................................ 63 10.1 Future research .......................................................................................................................... 63 10.2 Future policy ............................................................................................................................. 63 11. ACKNOWLEDGEMENTS ............................................................................................................ 65 12. REFERENCES................................................................................................................................ 67 12.1 Literature................................................................................................................................... 67 12.2 Policy and government documents ........................................................................................... 67 12.3 Popular media ........................................................................................................................... 68 12.4 Quotes ....................................................................................................................................... 69 12.5 Internet sources ......................................................................................................................... 70 APPENDICES....................................................................................................................................... 71 A. Argumentation analysis (in Dutch) .............................................................................................. 71 1. C2C algemeen........................................................................................................................... 71 2. C2C in relatie tot duurzame gebiedsontwikkeling.................................................................... 76 B. Interviews (in Dutch).................................................................................................................... 79 1. Interviewvragen ........................................................................................................................ 79 2. Interviewverslagen.................................................................................................................... 81 I. Ondernemer ............................................................................................................................... 81 II. Milieuorganisaties.................................................................................................................... 83 III. Greenport ................................................................................................................................ 84 IV. Provincie en gemeente (ambtelijk) ......................................................................................... 86 V. Provincie (politiek) .................................................................................................................. 88 VI. Rabobank Venlo ..................................................................................................................... 89 VII. Bouwfonds ontwikkeling ...................................................................................................... 90 VIII. SenterNovem ....................................................................................................................... 92 C. Workshop proceedings (in Dutch)................................................................................................ 94 1. Draaiboek.................................................................................................................................. 94 2. Verslag workshop “C2C in duurzame gebiedsontwikkeling regio Venlo” .............................. 97 3. Flip-over sheets van de verschillende workshopgroepen ....................................................... 105 I. Nieuwe gebiedsinrichting........................................................................................................ 105 II. Nieuwe regelgeving+ ............................................................................................................. 106 III. Nieuw financieringssysteem ................................................................................................. 106
SAMENVATTING Cradle to Cradle (C2C), een designconcept ontwikkeld door McDonough en Braungart (2002) waarin ecologie en economie elkaar ontmoeten, stelt voor om materialen en afval op zo’n manier te beheren dat de materialen eindeloos kunnen worden hergebruikt: afval is voedsel, óf voor het volgende product óf voor het milieu. Dankzij de kwalitatieve ambities voor de interacties tussen mens, economie en milieu en dankzij het positieve en creatieve karakter is het concept aantrekkelijk voor groepen in de maatschappij die zich niet gemotiveerd voelen door de principes van duurzame ontwikkeling. Het was al eerder vastgesteld dat de principes van C2C succesvol kunnen worden toegepast op de schaal van een product of gebouw. Nu zal het concept voor het eerst op een regionale schaal worden gebruikt in Limburg met als intenties duurzame gebiedsontwikkeling en het “keurmerken” van de regio. Dit onderzoek heeft als doel om te analyseren welke bijdrage C2C-denken en -handelen kan hebben in het bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling, waarbij als evaluatiedimensies het viertal People, Planet, Profit en Process wordt gebruikt. De Process-dimensie is toegevoegd aan de 3P’s die vaak in “trilemma’s” rondom duurzame ontwikkeling worden gebruikt omdat duurzame gebiedsontwikkeling een ook een complex proces is dat zich op de lange termijn afspeelt: de duurzaamheid van gemaakte besluiten en het draagvlak van de lokale gemeenschap voor dergelijke besluiten wordt erg belangrijk gevonden in Nederland. Het onderzoek had een verkennend karakter, en draaide om de casus Greenport Venlo. De onderzoeksvraag was: Hoe past het C2C-concept binnen duurzame gebiedsontwikkeling? De hypothese was dat C2C binnen duurzame gebiedsontwikkeling past als het aantrekkelijke karakter van C2C kan worden behouden en als het kan worden gebruikt om stappen richting bredere duurzame ontwikkeling te bevorderen. Echter, het is mogelijk dat dat niet slaagt om uiteenlopende redenen: sommige zijn inherent aan het concept (dat niet gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek), andere hebben te maken met de omstandigheden (barrières in wetgeving, enzovoorts). Een theoretische literatuurstudie was uitgevoerd om de mogelijke voordelen en valkuilen van C2C in relatie tot duurzame gebiedsontwikkeling te bekijken, gevolgd door een veldstudie bestaande uit interviews en een workshop om ervaringen uit de praktijk te verzamelen. De literatuurstudie leidde tot de volgende resultaten. Op dit moment is er geen specifiek C2C-beleid: het valt binnen het duurzame ontwikkelingsbeleid. Aangezien het concept wars is van wetgeving is in plaats daarvan facilitatie door de overheid noodzakelijk. De analyse van het publieke debat over C2C onthult een kloof tussen politiek (voorstanders) en wetenschap (tegenstanders). De interactie tussen wetenschap en politiek over duurzame ontwikkeling wordt gedomineerd door de politiek. Dit kan betekenen dat de Planet-dimensie onderbelicht is. Transitietheorie definieert tenminste drie fasen: een pre-transitiefase (1), een take-off fase (2) en een post-transitiefase (3). C2C in duurzame gebiedsontwikkeling in Greenport Venlo lijkt zich tussen fase één en twee te bevinden, en past het beste in Rotmans’ theorie waarin een transitie voortkomt uit maatschappelijke veranderingen en de overheid een grote rol speelt als facilitator. Besluitvorming voor duurzame gebiedsontwikkeling speelt zich af in een interactieve setting, waarbij een procesmanagement-aanpak wordt gebruikt waarin de inhoud van het probleem niet centraal staat en de belangrijkste uitkomsten consensus en compromis zijn. Het C2C-concept heeft meerdere eigenschappen die het concept tot een aantrekkelijke aanpak voor duurzame gebiedsontwikkelingsprocessen maken. Greenport Venlo gebruikt C2C in duurzame gebiedsontwikkeling als instrument om lange termijnprocessen te beheren om tot creatieve oplossingen te komen (Process) en om de lokale economie te stimuleren (Profit). Milieukwaliteit (Planet) wordt meteen meegenomen in het ontwerp. Mensen (People) profiteren voornamelijk van de betere economie en het verbeterde planproces. De C2C-aanpak is compleet verschillend van de CO2-neutrale aanpak, die een groot aantal Nederlandse gemeenten laat zien, in motivatie (lokale vs. globale motieven), aanpak (bottom-up vs. top-down) en praktijk (verschillende typen maatregelen). Enkele governancecondities en valkuilen zijn geïdentificeerd: de belangrijkste voorwaarden waren tevredenheid van de stakeholders en het belang van kennisontwikkeling, basisregels en monitoring. Het veronachtzamen van deze condities zou ernstige valkuilen voor de toekomst kunnen creëren.
In de veldstudie werd de praktijk van duurzame gebiedsontwikkeling in Greenport Venlo in detail geobserveerd. Uit de interviews en de workshop bleek nog duidelijker dat C2C daar is aangewend voor strategische doeleinden. De concretisering van de principes is een aandachtspunt: kennisontwikkeling is essentieel voor het bereiken van de volgende transitiefase. De rol van wetgeving (normen loslaten en richten op kwaliteit), financiele constructies (breuk tussen maatschappelijke kosten en baten) en governance (leiderschap met visie essentieel) zijn ook behandeld. De veldstudie bevestigde de nadruk op Process- en Profit-aspecten en het enigzins verwaarlozen van Planet- en People-aspecten. De literatuurstudie en de veldstudie spreken elkaar tegen over de rol van wetgeving: in de literatuurstudie wordt het gezien als een belangrijke governanceconditie om goede resultaten te bevorderen en als raamwerk voor een monitoringssysteem, terwijl de meeste deelnemers aan de interviews en de workshop wetgeving als verstikkend voor duurzame innovaties ervoeren. Alles overziend kan worden geconcludeerd – in lijn met de leidende hypothese – dat C2C-denken kan bijdragen aan verbeteringen op procesaspecten gerelateerd aan duurzame gebiedsontwikkeling in de planfase dankzij het aantrekkelijke karakter (zoals betrokkenheid van de stakeholders). Stakeholders worden ook gestimuleerd om een integraal langetermijnperspectief voor ogen te nemen. Het is echter te vroeg om in te kunnen schatten hoe C2C-handelen de implementatiefase zal beïnvloeden. Een belangrijke opmerking is dat deze conclusie op slechts één case is gebaseerd, wat betekent dat de geldigheid beperkt is. Het wordt aangeraden om toekomstig onderzoek te richten op het te boven komen van institutionele en sociale barrières opdat de transitie soepel verloopt (gamma) evenals onderzoek naar de technologische aspecten om daadwerkelijke C2C-maatregelen voor ruimtelijke en milieukwaliteit te concretiseren (beta). Daarnaast zou dit onderzoek over enkele jaren moeten worden herhaald om de vooruitgang van het Greenport Venlo-experiment vast te stellen. Voor toekomstig beleid is het noodzakelijk dat de faciliterende houding van de overheid gepaard gaat met een goed monitoringssysteem.
SUMMARY Cradle to Cradle (C2C), an ecologically and economically friendly design-concept developed by McDonough and Braungart (2002) proposes to manage materials and waste in such a way, that the materials can be re-used perpetually: waste equals food, either for the next product or for the natural environment. Because of its qualitative ambitions for the interactions between humans, the economy and the environment and because of its positive and creative nature, the concept is appealing to societal groups that do not feel motivated by the principles of sustainable development. It was already established that the principles of C2C can be applied successfully on the scale of a product or building. Now for the first time, the concept will be used on a regional scale in Limburg for the purposes of regional branding and sustainable spatial development. This research aims to examine what contribution C2C thinking and acting could have in encouraging sustainable spatial development, taking into account the four evaluation dimensions People, Planet, Profit and Process. The Processdimension is added to the 3Ps commonly used in sustainable development “trilemmas” in this research because sustainable spatial development is a long-term oriented and complex issue and the sustainability of the made decisions and the support of the local community for these decisions is considered to be very important in the Netherlands. The research had an explorative nature, centred around the case study Greenport Venlo. The main research question was: How does the C2C concept fit into sustainable spatial development? It was expected that C2C fits into sustainable spatial development if the appealing nature of C2C can be maintained and if it can be utilised to promote steps in the direction of broader sustainable development. However, it may not succeed in this for many reasons: some are inherent to the concept (which is not based on scientific research), others are “environmental” (barriers in legislation, et cetera). A theoretical desk study was performed to scrutinise the potential benefits and pitfalls of C2C in relation to sustainable spatial development, followed by a field study which included interviews and a workshop to gather practice-based experience with C2C in sustainable spatial planning. The desk study led to the following results. Currently, there is no C2C policy: it seems to fall within the scope of sustainable development policy. Since the concept is averse to legislation, facilitation by the government is needed instead. The public debate on C2C reveals the gap between politics (proponents) and science (opponents). The interaction between science and politics on sustainable development is dominated by politics. This may imply that the Planet-dimension is underexposed. Transition theory defines at least three phases: a pre-transition phase (1), a take-off phase (2) and a post-transition phase (3). C2C in sustainable spatial development in Greenport Venlo seems to be between phase one and phase two, and fits best with Rotmans’ theory in which a transition is motivated by societal change and the government plays a large role as facilitator. Decision-making for sustainable spatial development takes place in an interactive setting, using a process management approach in which the content of the problem is not the central theme and the most important outcomes are consensus and compromise. The C2C concept has several features that make it an attractive approach for sustainable spatial development processes. Greenport Venlo uses C2C in sustainable spatial development as a tool to manage long-term processes to explore creative solutions (Process) and to kick-start the local economy (Profit). Environmental quality (Planet) is embedded from the design onwards. People co-benefit from the better economy and improved planning process. The C2C approach differs entirely from the carbon neutral approach in motivation (local vs. global), approach (bottom-up vs. top-down) and practice (diverse measures). Some governance conditions and pitfalls were examined: most important conditions were stakeholder satisfaction and the need for development of substantial knowledge, ground rules and monitoring. Neglect of these conditions may create severe pitfalls for the future. The field study observed the practice of sustainable spatial development in Greenport Venlo in detail. From the interviews and the workshop, it became even clearer that C2C is used for strategic purposes. The concretisation of the principles is a point of concern: knowledge development is essential for entering the next transition phase. The roles of legislation (letting go of norms and focus on quality),
financial constructions (disconnection between societal costs and benefits) and governance (leadership with vision essential) were also discussed. The field study confirmed the emphasis on Process and Profit aspects and some negligence on the Planet en People aspects. The desk study and the field study contradict each other on the role of legislation: in the desk study it is regarded as an important governance condition to promote good results and as a framework for a monitoring system, whereas most participants in the interviews and the workshop experienced legislation as suffocating for sustainable innovations. At last, it is concluded that C2C thinking can contribute to improvements on process issues (like stakeholder involvement) related to sustainable spatial development in the planning phase because of its appealing nature. It also stimulates stakeholders to take an integral long term perspective. However, it is too early to tell how C2C acting will affect the implementation phase. An important remark is that this conclusion is based on only one case, implying that the validity is limited. It is recommended to focus future research efforts on the overcoming of institutional and social barriers to ensure a smooth transition (gamma) as well as research on the technological aspects to concretise actual C2C measures for spatial and environmental quality (beta). Next to this, a follow-up study in a few years could determine the progress of the Greenport Venlo experiment. For future policy, it is necessary that the facilitating attitude is combined with a good monitoring system.
1. INTRODUCTION This section introduces the “Cradle to Cradle” concept and shortly explains its relation to sustainable spatial development in the Venlo region. After, the research aim and research questions are presented with the corresponding hypothesis and boundary setting. 1.1 The C2C concept The ecologically and economically friendly design-concept of Cradle to Cradle (C2C) was introduced by McDonough and Braungart (2002). In the C2C manufacturing model, the product is designed in such a way that the waste of this product will always be a nutrient for the next product or for the natural environment: waste equals food. The concept of waste (as we know it) does not exist within C2C: all material flows should be perpetually re-used either in technical or in natural systems, while maintaining the quality of the virgin material. To make the C2C concept work, technical and biological “nutrients” must be kept strictly separated. In practice, the principles of C2C translate to the use of natural, non-toxic materials wherever possible: for example, the use of wood for reflector posts next to the road, so the reflector post can deteriorate on the spot without damage to the environment. Technical components in the product must be easy to separate and of such high quality that they can be reused over and over. McDonough and Braungart place their C2C concept opposite to the (currently much-used) cradle-tograve manufacturing model, which they consider to be an end-of-pipe model that only elongates the road a product follows to the landfill or incinerator, since this model inherently leads to quality loss of the used materials. For example, a reflector post made of recycled car tires will eventually deteriorate because of the exposure to the elements and in doing so, it will release toxic substances to the environment. Eventually, the reflector post will need to be replaced and the old one will be discarded as waste since the quality of the used material is now too low to do anything else with it. Moreover, McDonough and Braungart introduce “eco-effectiveness”: a plea to not just reduce the environmental pressure caused by consumption of products (eco-efficiency: making products less bad for the environment) but even help improve the environment through the rigorous re-design of products according to C2C principles, from molecular scale to the scale of cities. For example, biodegradable ice cream wrappers could contain whole seeds of local plants, thereby promoting biodiversity (see appendix A1), or a severely polluted industrial site is redesigned in such a way that the waste water runoff is now cleaner when it leaves the site than when it entered the site in the form of rain and at the same time a healthy working environment for employees is created (McDonough & Braungart, 2002). In the vision of McDonough and Braungart, industries can manage the transition towards C2C design themselves without government interference in the form of legislation, since the concept should be economically feasible as well: a C2C-designed product can decrease costs of waste management and end-of-pipe solutions, while contributing to economical and ecological quality and bringing at least the same amount of joy to the consumer as the “traditionally” manufactured product did. McDonough and Braungart therefore feel that the current environmental policy based on ecoefficiency is a failure. They blame the public authorities for the exuberance in rules and regulations and criticise environmental activists for making the public feel guilty about their consumption behaviour by saying that consumption is bad for the environment. Because of the radically different way of approaching the interactions between humans, the economy and the environment, McDonough and Braungart feel that C2C is “more than sustainability”, which McDonough and Braungart consider to be the bare minimum for quality of life, both for current and future generations (see appendix A1). Many front runner companies (for example DSM: Sijbesma, 2008) have shown an interest in C2C. Attempting to close material cycles is a necessity for a more sustainable business conduct (Moll, 2004), and as explained above there are certainly possibilities for the industries as well as the environment to gain from applying the concept (de Groot, 2007). Korevaar (2008), otherwise rather critical
9
of C2C, applauds McDonough and Braungart for focusing on material aspects that are mostly neglected at the moment due to energy-related1 climate change issues. At the same time, many in the scientific community have expressed criticism on the C2C concept: the concept focuses to a disproportionate extent on the elimination of waste streams and, in doing so, it neglects energy2 and transport matters (for example, Rooijers, 2007). De Zeeuw (2008) even feels that C2C distracts from dealing with “real sustainable development issues” like energy use3, loss of nature and water availability. Furthermore, the principle utopian idea of C2C for combining economical and ecological wellbeing suggests that infinite production and economic growth are not only possible, but even beneficial to the environment. In addition, C2C relies on a technological fix without taking consumption behaviour into account (Lageweg, 2007; Martens & Amelung, 2007; Van Vliet, Amelung, Dutilh & Van Dieren, 2008). Moll (2004) already warned that waste management must always be placed in a societal context: waste is not just a technical issue. The promise of infinite economic growth (without harming the environment) and de-bureaucratisation is exactly what not only captains of industry, but also Dutch politicians like to hear. Prime-minister Balkenende (2008), Minister Cramer of Spatial Planning, Housing and Environment (VROM) (for example, 2008) and Minister Verburg of Agriculture, Nature and Food Quality (LNV) (for example, 2008) are charmed by the C2C concept in relation to the sustainable development strategy of the government (Coalition Agreement, 2007): the principle of C2C in which the economy becomes more sustainable to serve its own merits is appealing (Minister Cramer, 2008). 1.2 Developments in the Venlo region As McDonough and Braungart (2002) testify in their book, the C2C principles can be applied successfully on the scale of a product or building. Now for the first time ever, the C2C principles will be applied on a regional scale: in the Greenport Venlo area. This area is located in the southeast of the Netherlands and is considered to be a leading bio/techno hub-region with a large distribution area (approximately 30 million people) (Limburg Chamber of Commerce (KVK-L), 2007; Van Geenhuizen, personal communication, June 2009). A major event in 2012, the Floriade (a world exhibition for horticulture) serves as a suspension for the C2C framework and draws attention to the region, thereby catalysing the developments (KVK-L, 2007). In the context of the Greenport Venlo sustainable spatial development project based on C2C principles, the Dutch Advisory Council for Spatial, Environmental and Nature Research (RMNO) was requested by the Ministries of LNV and VROM to do research to determine the possible role of C2C in sustainable spatial development.
1.3 Research aim The research aim was to examine what contribution C2C thinking and acting could have in encouraging sustainable spatial development, taking into account not only People, Planet and Profit but also Process. The Process-dimension is added to the 3Ps commonly used in sustainable development “trilemmas” for the purposes of this research: since sustainable spatial development is a long-term
1,2,3
McDonough and Braungart (2002) advocate solar energy, but feel that the current fossil fuel energy problems are temporary in nature because of the enormous amount of solar power available, while the materials issue is permanent and therefore more important.
10
oriented and complex issue, the sustainability of the made decisions and the support of the local community for these decisions is considered to be very important in the Netherlands. The research had an explorative nature, centred around the case study Greenport Venlo. Stakeholder aspects, sustainability aspects, governance aspects and the broader societal and policy context were essential to this research. Transition theory is used as a reference framework for the transition towards C2C sustainable spatial development in Greenport Venlo.
1.4 Research questions The main research question was: How does the C2C concept fit into sustainable spatial development? To answer this research question, sub-questions in relation to the case study Greenport Venlo were formulated: C2C in broader context: • How does C2C relate to the existing sustainable development policy framework? • How does the C2C discussion in society progress? • How do science and politics interact in this case? Transition theory: • How does the transition theory framework relate to C2C sustainable spatial development (in Greenport Venlo)? • How does decision-making for complex societal problems like sustainable spatial development work in practice? Implications for Greenport Venlo: • What are the consequences of the C2C-approach for sustainable spatial development in Greenport Venlo? • What parallels and differences can be observed between the sustainable development approaches of carbon neutral cities on one hand and C2C “cities” on the other? • What are the positions and interests of the stakeholders? • What governance conditions are essential? • What pitfalls might obstruct this process? 1.5 Hypothesis Although this research was performed as an intermediate assessment of the pilot project, that is C2Cbased sustainable spatial development in Greenport Venlo (which is the experiment in itself), and therefore was more descriptive in nature, some general expectations concerning the main research question were formulated: the C2C concept can fit into sustainable spatial development approaches if its appealing nature (the positive outlook, the combination of economical and ecological principles) can be maintained – thereby reaching people who are not motivated by the principles of sustainable development – and if the concept contributes to spatial developments in a sustainable direction. However, the C2C concept may not succeed in obtaining this goal for many divergent reasons. These reasons may be inherent to the concept (which is not based on scientific research, and was not originally designed for sustainable spatial development) or may be related to “environmental” factors such as barriers in the form of laws and regulations (or lack of imbedding in these), economic setbacks, not considering C2C in broader sustainable development context and stakeholder or social turmoil. In this research, both the possibilities and the risks of using a C2C approach were examined in order to come to a nuanced perspective. However, the conclusions are limited to the general direction of the
11
developments concerning C2C in sustainable spatial development, because of the intermediate and descriptive character of this research and because only one case is studied.
1.6 Boundary setting In this research the focus was on the Greenport Venlo case only and the results are to be seen in the light of the broader societal context of the Netherlands. A case study approach is chosen because the concept of C2C as a strategy to stimulate sustainable spatial development is new. There are neither large datasets available, nor much practical experience: the southeast Netherlands will be the first place in the world to apply the C2C concept on a regional scale. An extra motivation for using a case study approach is that the C2C concept itself takes local sustainable development as a starting point4 (McDonough & Braungart, 2002). An elaborate assessment of the global sustainable development effects of C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo was beyond the scope of this research. For the case study, an important precondition was that the implementation of the C2C concept in sustainable spatial development in Greenport Venlo (versus implementing another sustainable spatial development concept) is not being debated. The political decision about this has already been taken and is supported by €22,9 million out of public finances from the Spatial Planning budget (Council of Ministers, 2008) and several other public financial resources have been approached. Since the case is still in the planning phase, this research was best described as an intermediate assessment. The comparison between C2C “cities” (Greenport Venlo) and another sustainable spatial development approach was confined to the carbon neutral cities approach.
1.7 Map of the region Figure 1a (upper right corner) presents an overview map of the Netherlands: the Venlo region is the dark square on this small map, which is magnified in larger figure 1b. Figure 1b (larger image) presents the Venlo region. It is important to note here that Greenport Venlo is a networking initiative focused on the enforcement of the economic structure of the region. Clover 4 is the actual sustainable spatial development project based on C2C. All statements in this report on specific spatial development issues within Greenport Venlo relate to Clover 4. The Greenport Venlo/Clover 4 sustainable spatial development area is approximately the area surrounded by the black lines: 5400 hectares (Van Geenhuizen, personal communication, June 2009). It will contain project 1 (agricultural development area), project 2 (integral area development, including the Floriade site and a C2C business park) and project 3 (industrial area). Eventually, the Greenport Venlo area may become larger, reaching in the east to Dusseldorf (Germany) and in the west adjacent to Brainport Eindhoven (Thesingh, personal communication, May 2009). Not shown in figure 1b are the plans for a sustainable energy plant, some nature development projects and the Greenport lane, which will connect national highways A67 and A73 and is intended to make the Greenport Venlo area (especially Clover 4) accessible more easily (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009).
4
One of the criticisms on C2C in earlier applications was the small scale of the concept (e.g. only one product or product cycle/chain or building), and that McDonough and Braungart (2002) do not take into account the effects of the application of the C2C concept on a global scale (PBL, 2008: see section 3.1).
12
Fig. 1a (upper right corner): Small overview map of the Netherlands, the Venlo region is the dark square. Fig.1b (larger image): Map of the Venlo region with Greenport Venlo area. Projects 1, 2 and 3 are part of the Greenport Venlo area (marked by the black lines). See section 1.7 for a more detailed description. Source: MIRT (multi-year program infrastructure, spatial development and transport) project book 2009.
13
14
2. METHODOLOGY This research was performed as part of an internship at the RMNO, an advisory council with a great deal of experience and scientific knowledge in the field of process management and governance for spatial, environmental and nature issues.
2.1 Desk study The results of the desk study are found in section 3 to 5. 2.1.a Policy analysis A quick-scan policy analysis from EU level to municipal level was performed to outline the sustainable development policy framework in which C2C is (or will be) incorporated. 2.1.b Literature analysis A literature study was performed, starting point was the book by McDonough and Braungart: “Cradle to cradle: Remaking the Way We Make Things” (2002). The research report of Wiersma: “Applying cradle to cradle on the regional scale: Spatial planning in the province of Groningen” (2008) was a starting point to gain insight into C2C-based sustainable spatial development. The results of the literature study were used in a qualitative multi-criteria analysis on C2C in a broader sustainable development perspective (taking into account the 4Ps mentioned earlier) and to compare the Greenport Venlo approach to a carbon neutral cities approach (see also Van der Sleen, 2008). In addition, to examine how transition theory relates to C2C in sustainable spatial development, the research report of Van der Sleen: “Towards a climate5 neutral city: Motivation, Approach and Practice” (2008) provided insight as a starting point for further investigation on transition theory. Transition theory also provided some governance suggestions on how C2C should be implemented in sustainable spatial development and to identify risks for this process. Furthermore, by means of the internship at the RMNO insight was gained into governance of complex societal problems and the relationship between knowledge and policy. Stakeholder analysis was an important tool to map the interests of those involved in decision-making. 2.1.c Argumentation and discourse analyses Argumentation and discourse analyses were performed to map the public debate around C2C and to investigate the interaction between science and politics in this matter. The sources for the argumentation analysis were articles from national newspapers and other respected and widely available media (like semi-popular magazines). The collected arguments were categorised into four groups: the ideological, system, problem, and instrumental level (VROM, 1999). This analysis was performed for C2C in general and for C2C in spatial development. The discussion analysis focused on the interaction between science and politics in decision-making for sustainable development and was mostly based on RMNO reports. The goal of these analyses was to determine whether the different groups in society (proponents and opponents of C2C, or scientists and politicians) are talking to each other (monologues), instead of with each other (dialogue). 2.1.d Knowledge analysis The role of available knowledge, knowledge gaps and knowledge management is addressed shortly in the desk study, but when the information from the desk study is combined with the information from 5, 6
The terms “climate neutral”, “carbon neutral” and “energy neutral” are gathered under the term “carbon neutral” for the purposes of this report. For more information on the differences between these terms, see Van der Sleen (2008).
15
the field study, the outlines of the role of knowledge within the case of Greenport Venlo become visible.
2.2 Field study After the desk study, interviews (May 2009) and a workshop (June 2009) were held with involved parties (on a local, regional and national level) and some external experts to identify stakeholder positions and to gain insight in the issues related to the actual implementation of C2C in sustainable spatial development. It was attempted to group these interviews around the 4Ps of People, Planet, Profit and Process. The ambition was not to provide a complete overview of all the issues and stakeholders involved, but at least take a bird’s eye perspective. A good preparation was fundamental (Moll, Meuleman, Gribling & Jongeneel, personal communication, April 2009; www.rug.nl/noordster, April 2009). A summary of the observations of the field study are found in section 6. In section 7 the findings of the desk study and the field study are compared with each other. 2.2.a Interviews The participants for the interviews were selected based on a self-composed list of important stakeholders (max. 10), made with the involved RMNO council members (especially Krouwel and Bordewijk, personal communication, April 2009). Due to time constraints, the interviews were conducted in small groups of max. three from similar domains (for example, environmental organisations together, or executive personnel and upper management from the same project together) instead of individually. The participants were asked if they felt they could speak freely in front of the other parties beforehand. Furthermore, two of the interviews were conducted by telephone because it was impossible to meet face to face in the short timeframe: the project team was in the Venlo region for 3 days for the interviews (May 2009), and one more day for the workshop (June 2009). The reports were sent back by e-mail to the participants to be authorised with a deadline of a week. The participants were informed that if they did not respond, that would be interpreted as silent approval of the interview report. Of the 8 interviews held, 5 were authorised with some small adaptations, 3 were silently approved. The rather detailed process-oriented questions (formulated in cooperation with project leader Cecile Gribling and the policy officers involved at the ministries: Martijn Rooijakkers (LNV), Wim Heiko Houtsma (VROM) and Martine de Vaan (VROM/Joint Development Company (GOB)), personal communication, March 2009) were adapted to the participants, for example financial questions were only asked to those in domains involved with finances (e.g. the municipal bank president, policy officers and businessmen). The questions were sent to those interviewed beforehand so the participants were able to prepare if necessary and to provide a sort of “interview agenda”. The participants were also asked to formulate their “key message” and to bring this message forward quite early in the interview, to ensure that their position in the case of Greenport Venlo could be established even if the interview questions were too specific. In practice the interview questions worked more like a checklist to see if the mandatory topics (related to strategic guidance, financial-economical aspects, governance, instrumental aspects and knowledge) were covered, while the interview itself left plenty of room for the participants to share their perspective. A summary of the observations can be found in section 6. See appendix B for the interview questions and the interview reports (in Dutch). 2.2.b Workshop The observations of the interviews were used as input for the workshop. Participants (ca. 25) were presented with a short summary of the results of the interviews at the beginning of the workshop by the plenary chairman Bart Jan Krouwel and project leader Cecile Gribling, so as to give them a head start. Next, the participants were divided into three groups, in which the domains were mixed while keeping in mind the areas of expertise of the individual participants, around three themes that came forward from the interviews: related to spatial development (chair: Jeroen Bordewijk), legislation (chair: Niels van Geenhuizen) and financial constructions (chair: Bart Jan Krouwel). First, the groups
16
were asked in parallel sessions to identify possibilities and bottlenecks for these themes. Second, the three groups were asked to think about knowledge gaps, knowledge management and governance issues. In the workshop sessions, the participants had the opportunity to accentuate and add to the findings from the interviews. The participants were provided with blocks of yellow post-its that they could use to stick their key messages to a flip-over sheet (Van den Berge, De Boer & Klootwijk, 2002). The results of the parallel discussions were presented by the chairs to the plenary group with the objective of sharing the information and identifying possible connections between the themes. Each theme and the interrelations were then discussed in the plenary group. A summary of the observations can be found in section 6. See appendix C for the plan of action and a report of the workshop (in Dutch). Due to time constraints, the workshop report was not officially authorised although several participants have reviewed it. However, the experience from the interview reports was that only a few small adaptations were made: the outlines were clear beyond misunderstanding. This expectation was therefore the same for the workshop report. Finally, the findings of the desk study were compared with the findings of the field study in section 7.
See figure 2 for an overview of the research structure.
2.3 Disclaimers Scientific articles about C2C, especially in relation to spatial development, were extremely scarce because the concept is relatively new. However, the topic is very much alive in industry and policy circles and therefore the main sources are more “popular” documents and the Internet. The general application of the conclusions may be limited since only one case is studied, since only one realistic case is available.
17
Figure 2: Overview of the research structure as it was presented in section 2.1 and 2.2.
18
3. C2C IN BROADER CONTEXT This section explains how the C2C concept relates to broader sustainable (spatial) development and how the concept is perceived in society: the existing policy framework is examined; the public debate around C2C is mapped and the interaction between science and politics on sustainable development issues is examined.
3.1 C2C and the existing sustainable development policy framework A policy analysis was conducted to see how C2C relates to the existing sustainable development policy framework, from European level to municipal level. 3.1.a European level The European Commission (2005) identifies sustainable development as an important policy objective for the European Union, and this objective involves many domains. Six domains have priority: • Climate change and clean energy; • Public health; • Social expulsion, demography and migration; • Management of natural resources; • Sustainable transportation; • Global challenges related to poverty and development. The European Commission (EC) presents a progress report every two years. One of the aims is to make better policy and to engage more societal groups in the implementation of the ambitious goals for sustainable development. The national governments are required to formulate a strategy for sustainable development (EC, 2005). The Directorate-General for Environment of the EC considers C2C-ish approaches in its Integrated Product Policy (IPP) (for example: EC, 2006). The EC-greenpaper on IPP dates from 2001, before McDonough and Braungart (2002) published their book. A search for “cradle to cradle” within the search engine for European law EUR-Lex gave no results (EUR-lex website, July 2009). 3.1.b National level In the Coalition Agreement (2007) the Dutch government has made “a sustainable living environment” one of their pillars. This pillar includes not just a “clean” environment but also climate change, energy use, pollution, water shortage and food scarcity. Good stewardship is mentioned as a precondition for a humane existence both now and in the future, meaning: respect for life of humans, flora and fauna. The national government aims to promote connections between all the domains involved in sustainable development. For example: the relationships between spatial development, nature, landscape, infrastructure and energy use. The Planning Agency for the Environment (PBL) has produced a critical report on the possible role of C2C in Dutch environmental policy (2008). The report confirms that the concerns expressed by McDonough and Braungart (2002) related to material use and loss of high-quality resources are genuine. However, since McDonough and Braungart (2002) take a local perspective, they do not take sufficiently into account what the effects on (for example) land use and energy would be if the whole world became C2C (PBL, 2008). Also, the PBL (2008) feels that McDonough and Braungart underestimate the current problems related to fossil fuel energy and climate change. Furthermore, the PBL (2008) concludes that if the C2C concept is to have an impact on sustainable business conduct, the concept does in fact need support in the form of legislation to level the playing field, which is contrary to what McDonough and Braungart (2002) suggest. The PBL (2008) also feels that McDonough and Braungart (2002) do not make any concrete suggestions on how to realise a transition from our current society 19
towards a C2C-based society. And at last, the PBL (2008) finds the message of McDonough and Braungart (2002) about the possibilities of infinite consumption as long as the products consumed are based on C2C principles and thus do not harm the environment, to be very premature at best. So how does C2C relate to the current Dutch environmental policy? On a political level there seems to be more and more attention for the bio-based economy (LNV, 2008) which fits with the C2C principles, and plans for more sustainable forms of transport are on the way (V&W-website, April 2009: subsidy programme for sustainable mobility as part of the “Clean and Efficient”-programme). The PBL (2008) report states that environmental policy in the Netherlands is already moving away from eco-efficiency and towards eco-effectiveness, while keeping the system boundaries for land use and energy in mind. Many of the ideas proposed by McDonough and Braungart (2002) are already implemented into Dutch environmental policy from the 1970s onwards, for example the closing of material cycles: materials policy is part of the National Environmental Policy Plan IV, 2001 (VROM website, file Sustainable Business Conduct, December 2008). Even the concept of separated biological and technological cycles is common in Dutch environmental policy (De Zeeuw & Van de Griendt, 2009). According to the PBL (2008), non-renewable resources are not considered a priority in the Dutch environmental policy. It actually makes sense that these resources are not considered a priority, because the Netherlands does not have many non-renewable resources. There is an exception: natural gas and coal, but their use is considered to be economic, more specifically energy policy instead of environmental policy (EZ website, December 2008). This particular “blind spot” in the PBL (2008) report, in which other policy – related to environmental policy in an indirect way – apparently falls beyond the scope of their research, is remarkable (European Environment and Sustainable Development Advisory Councils (EEAC), in press): the PBL is independent in nature, but in its organisation the PBL is part of the Ministry of Environment6 (VROM website, Organisational structure, December 2008). However, it must be said that Braungart & McDonough (2002) do not focus on energy availability or climate change; they only advocate solar energy as an alternative resource. The Joint Development Company (GOB, an initiative of the ministries of VROM, LNV, Finance, Defence, V&W and EZ) (2009) sees C2C as a recruiting concept that can contribute to the sustainable development ambitions of the Coalition Agreement (2007): the concept can be an attractive form of societal responsible business conduct. The GOB (2009) also states that even though sustainable development has been a policy theme in the Netherlands for several decades, this policy has not led to large scale innovation in a sustainable direction. In addition to the redesign of products and buildings, the GOB (2009) feels that sustainable spatial development on a regional scale presents opportunities for the C2C concept, because of its cyclic approach of dealing with environmental problems. Several regions, including the Venlo region, have disclosed that they want to use the C2C principles as guiding principles in sustainable spatial development, to create a new positive impulse and to bring more dynamics into slow planning processes. The added value of the C2C concept lies in its positive outlook and the stimulating effect on process innovation in a sustainable direction: both are necessary to promote the transition to sustainable spatial development on a large scale (GOB, 2009). Within the Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment, C2C policy as such still needs to be developed, yet C2C is a priority concept for Minister Cramer (VROM-website, December 2008, file C2C). This ministry is the leading government department for sustainable development and spatial development. When the C2C concept provides added value to content or process of current policy, the concept will be fitted in. The key goal for VROM is to support a positive attitude towards C2C: to inspire and stimulate people to implement the C2C principles. C2C is integrated within VROM for production chain management, sustainable government purchasing and spatial projects. Next to this, VROM has several voluntary tools for companies that want to conduct their business in a more sustainable way (VROM, file sustainable business conduct, January 2009). 6
The same construction applies to the RMNO.
20
The Ministry of Economic Affairs mentions C2C in some policy documents, for example the Energy Report (2008), but does not elaborate on the concept. The sustainable development and innovation agency of the ministry, SenterNovem, is involved with stimulating C2C initiatives but so far there is no C2C-programme (SenterNovem-website, December 2008, C2C file). The minister of LNV has mentioned C2C several times in the last two years in speeches for the agricultural sector (see also quotes of Minister Verburg in App. A). This ministry sees C2C as an innovative concept for agriculture and spatial development, but policy still needs to be developed (LNV, 2009). The Ministry of Traffic and Water also mentions C2C in policy documents (Randstad Urgent, part of the Coalition Agreement 2007), but again provides no additional information. 3.1.c Provincial level The province of Limburg (2008) seems to have put the C2C concept in the centre of their sustainable development efforts, but against a broader sustainable development background (including ecoeffectiveness as well as eco-efficiency). The C2C framework of the Limburg Province contains: • “We are connected to our environment and deal with it accordingly”; • “Our waste is our food”; • “The sun is our energy supplier”; • “Our air, soil and water are healthy”; • “We design for the wellbeing of all generations”; • “We provide enjoyable mobility”. The province has selected the following main points in their sustainable development policy: 1. Sustainable decision making; 2. Sustainable business conduct; 3. Knowledge development and knowledge dispersion on the subject of sustainable development; 4. Sustainable spatial development; 5. Sustainable construction and housing; 6. Sustainable production. The province of Limburg (2008) recognises that she is only one of the stakeholders in sustainable development and C2C and that real change can only happen if organisations (both governmental and corporate) and civilians choose to cooperate: the role of the province is to connect, facilitate and stimulate sustainable or C2C alternatives to make them applicable and affordable. 3.1.d Municipal level The municipality of Venlo uses sustainable development as a leading principle in their coalition programme (2006); the programme (2006) also mentions Greenport, Floriade and Clover 4, but not yet their commitment to the C2C principles. In their budget plan for 2009, they announce to stimulate C2C initiatives (Verheijen, 2008). Furthermore, they are stakeholder in the Region Venlo Inc., which in their turn is a stakeholder in large development projects such as the Floriade (NV Regio Venlo website, April 2009). 3.1.e Conclusion In conclusion, on the European level sustainable development is considered very important and C2Cish approaches are part of the environmental policy. However, since the IPP greenpaper (2001) dates from before the book of McDonough and Braungart (2002), it is not likely that this policy was influenced by the attention for C2C. On the national level, the C2C principles are overall considered attractive for helping to obtain the sustainable development goals – a central theme in the Coalition Agreement (2007) –, but no real pol-
21
icy exists yet. And again, many aspects of C2C are already part of the current environmental policy (for example: PBL, 2008). On the regional and local scale, the C2C principles are a central theme in sustainable development policy and especially the description of the Limburg Province (2008) is very detailed. It is remarkable that the Province names sustainable decision making as the first goal, while sustainable spatial development is fourth. This fits with the use of C2C as a tool to to bring more dynamics into slow planning processes (GOB, 2009). Furthermore, since C2C takes local sustainable development as a starting point (McDonough & Braungart, 2002) and it was the region that first committed itself to C2C, it makes sense that the plans on the local scale are most elaborate (see section 1.2 and 1.6). See also table 1 for a summarising overview on how C2C relates to the existing sustainable development policy framework. Policy level European Union
National Provincial and municipal
Possibilities for C2C Sustainable development important objective (EC, 2005); C2C-ish approaches considered in IPP (ex: Europeans for Environment, 2006) C2C principles overall considered attractive in obtaining sustainable development goals, no policy yet (ex: VROM-website, file C2C, December 2008) C2C central theme in sustainable development policy (ex: Limburg Province, 2008)
Table 1: Summarising overview on the relation between C2C and the existing sustainable development policy framework.
3.2 Public debate on C2C Argumentation analysis was used to map the public debate around C2C in general and around C2C in sustainable spatial development. Table 2 illustrates by means of search engine Google that C2C is a far more popular topic in the Netherlands than in other countries, with the exception of Germany (Braungart is from Germany). Relatieve aantal hits op Google voor C2C per land Land Taal Aantal hits Inw (mln) Hits/mln % als NL=100 Datum Duitsland Duits 299.000 82 3.646 260 12-11-2008 Nederland Nederlands 22.400 16 1.400 100 12-11-2008 Noorwegen Noors 4340 4,6 943 67 17-11-2008 Belgie Nederlands+Frans 9867 10,6 931 66 17-11-2008 Denemarken Deens 3400 5,5 618 44 12-11-2008 VS Engels 177000 304 582 42 17-11-2008 Canada Engels+Frans 9408 33 285 20 17-11-2008 Nieuw-Zeeland Engels (Maori) 876 4 219 16 17-11-2008 Groot-Br. Engels 9820 61 161 11 12-11-2008 Gem. rest EU+OESO 625 109 26 2 12/17-11-2008 Table 2: The relative amount of Google hits per country for “Cradle to Cradle”. Source: Based on Jongeneel & Meuleman, personal communication, November 2008.
As was explained in section 2.1, the sources for the argumentation analysis were mostly national newspapers and some widely available semi-popular magazines. For the quotes (including names and functions) and an overview table per discussion, see Appendix A (in Dutch). The arguments were collected in November 2008, and date back to 2006. The collected arguments were categorised into four groups: the ideological, system, problem, and instrumental level (VROM, 1999). The objective of the argumentation analysis was to determine whether proponents and opponents of C2C are talking to each other or talking with each other, for example: if proponents and opponents
22
each argue at different levels, it might be difficult to get a dialogue started. Or: proponents and opponents may agree on ideological matters, but not on the way to deal with the issue. In general the participants in the discussions have very different backgrounds, from the inventors of the C2C concept Braungart and McDonough themselves, to ministers and municipal politicians, to scientists and consultants, to businessmen. The overall results therefore do not represent the government’s or anyone else’s position on the subjects of C2C and C2C in sustainable spatial development. 3.2.a General C2C discussion For the general C2C discussion, the argumentation levels are defined as follows (Gribling & Jongeneel, personal communication, November 2008): • Ideological: the principle idea that reducing our ecological footprint and/or sustainable development is not enough; • System: the complete set of notions that together form C2C (for example: the eternal material cycles); • Problem: the issue that C2C wants to resolve (being: waste); • Instrumental: how the problem needs to be solved (policy, innovation, market, cooperation et cetera). The data that was used to indicate the following trend and translated into corresponding figures 3a and 3b can be found in appendix A1 (in Dutch). The discussion about C2C in general was mainly held at the instrumental level (C2C as a tool), although the ideological (C2C versus sustainable development) and system level (C2C principles) were right behind it. Prominently present proponents are Braungart himself and minister Verburg (LNV) who advocated C2C at the instrumental level, but also presented ideological arguments. Among the opponents, Rooijers (a consultant) presented the most arguments: he also mostly argued at the instrumental level although he had objections at the system and problem level as well. Nevertheless it is important to note that Rooijers was one of few who took a more detailed perspective, seeing the benefits as well as the risks of C2C. See also figure 3a and b (in Dutch) for an overview chart of the general C2C discussion. Totaal PRO
Totaal CONTRA
3
7
8
Ideologisch
Ideologisch
7
Systeem
Systeem
Probleem
Probleem
Instrumenteel
4
Instrumenteel
1 7
2
Figure 3a,b: An overview chart of the general C2C discussion. 3a represents the proponents of C2C, 3b represents the opponents. Source: Quotes and table in appendix A1 (in Dutch).
3.2.b Discussion about C2C in sustainable spatial development For the discussion about C2C in sustainable spatial development, the argumentation levels are defined as follows (Gribling & Jongeneel, personal communication, November 2008): • Ideological: sustainable development as driving force behind C2C in spatial development; • System: the notions from C2C that will be applied in spatial development; • Problem: what sustainable development issue C2C needs to resolve for the region; • Instrumental: how C2C contributes to sustainable development in the region or nation (including export of the concept abroad).
23
Unfortunately there was not enough data to for this discussion or to translate into charts like figure 3, but a trend can be indicated. The original data along with the corresponding table (NB: not depicted here) can be found in appendix A2 (in Dutch). The proponents mostly argued at the system level (which C2C principles are appealing for sustainable spatial development), followed by the instrumental level (how C2C contributes to sustainable spatial development). Only one opponent-argument was available which was at the instrumental level. Both minister Cramer (VROM) and minister Verburg (LNV) were prominently present proponents in the discussion on C2C in sustainable spatial development. Their arguments were on the instrumental level as well as on the system level. 3.2.c Participants in both discussions Some of the advocates played a role in both the general discussion about C2C as well as the discussion about C2C in sustainable spatial development. Their arguments were found mostly on the instrumental level (C2C as a problem solving tool). The original data used to indicate this trend and to translate into table 3 can be found in the combination of appendix A1 and A2 (in Dutch). The most prominent advocates were Verburg and Cramer on the proponents’ side. They focus mostly on the instrumental level, but ideological and system arguments were also present. De Zeeuw, professor in spatial development, is a prominent opponent of C2C; he has arguments on all levels but the ideological level. See also table 3 (in Dutch) for an overview of the advocates in both discussions and the level of their arguments. SPELERS IN BEIDE DISCUSSIES Naam Standpunt Ideologisch Systeem Probleem Instrumenteel Totaal Cramer (Min. VROM) voorstander 2 1 0 3 6 Verburg (Min. LNV) voorstander 1 2 0 4 7 Cox (C2C-enthousiasteling) voorstander 1 2 0 0 3 Verheijen (Wethouder EZ Venlo) voorstander 1 1 1 0 3 TOTAAL voorstander 5 6 1 7 19 De Zeeuw (Prof. Gebiedsontw.) tegenstander 0 1 1 1 3 Totaal beide 5 7 2 8 22 Table 3: Overview of advocates in both C2C discussions, and the levels of their arguments Source: Quotes and tables in the combination of appendix A1 and A2 (in Dutch).
3.2.d Conclusion In conclusion, although the amount of available data was limited, it is remarkable that the problem level is underexposed in both discussions, while the other levels are more or less equally represented. Furthermore, among the proponents of C2C, participants with some kind of administrative or sociopolitical background were over-represented while among the opponents of C2C, participants with a scientific or practical background were over-represented (see also the original data in appendix A1 and A2 (in Dutch)). 3.3 C2C and sustainable development discourse: interaction between science and politics In the field of societal relevant scientific research, it is important to understand the position of the target group that is being addressed. Failure to do so might lead to non-use of valuable research which benefits neither the scientist nor society as a whole (RMNO, 2003a). In the case of sustainable development, a sound interaction between science and politics is essential for making progress in this field (RMNO, 2003a). Therefore it is important for scientists as well as politicians to understand how these interactions work in practice. There are several discourse models which exemplify the relationship between science and politics on the basis of: • Who has primate: science or politics; • Whether science and politics have common or divergent interests (RMNO, 2003a). 24
3.3.a Optimal discourse for sustainable development RMNO (2009) states that ideally in the field of sustainable development, there should be a dialogue between politics on the one hand and science on the other. In the case of a dialogue for sustainable development, there is no primate: science has the roles of agenda-setting, advising and providing applied science to solve problems presented by policy makers; and politics has the roles of agendasetting and programming. Interactions and mutual learning between science and politics is necessary in order to reach a common goal: sustainable development based on People, Planet, Profit and Process7. This fits best with the learning discourse model (RMNO, 2003a). See also figure 4a (based on RMNO, 2003a).
Figure 4a: The optimal discourse for C2C as tool for sustainable development. Source: Based on RMNO, 2003a.
3.3.b Actual discourse for sustainable development and C2C In practice, the Sustainable Development-pillar of the Coalition Agreement (2007) regards the “sustainable living environment” (Planet) as one of many factors needed for a sustainable economy (Profit) and society (People/Process). Since social scientists focus on the People-, Process and Profit-dimensions, it is relatively easy for them to interact with politicians as they have similar goals; however, natural scientists logically focus firstly on the Planet-dimension of sustainable development (Gribling, 2006). This subtle difference in emphasis creates a barrier between natural scientists and politicians where efforts from both scientists as well as politicians get “lost in translation” (RMNO, 2009). For the C2C discourse, the primate is completely on the side of politics. This is evident from the fact that, although the concept is criticised by the scientific community (see section 1.1 and 3.2) and not many scientific articles about C2C are available (as was mentioned in section 2.3), politicians still want to invest in a large pilot project (for example Council of Ministers, 2008). So the interaction between science and politics for sustainable development and for C2C is best described by the bureaucratic discourse model. In this model, the primate is on the side of politics, and science serves as a data supplier to support the desired policy. The interests of (natural) scientists and politicians diverge, because there is no overall agreement on the definition of the goal. See also figure 4b (based on RMNO, 2003a; 2009).
7
For sustainable and democratic decision-making.
25
These findings are based on RMNO (2003a; 2009), and illustrated by a speech of Brinkhorst (2002) as minister of LNV: “When it comes to sustainable development, we cannot permit ourselves to get stuck in idealism. The concrete dilemmas must be discussed. Models and future scenarios can support policy, but the daily practice is hard and complex. (...) But the complex practice must not lead to the primate of the technocrats. If we make choices, the primate is with politics. Scientists and technical professionals are important for starting the societal debate and the preparation for political societal choices.”
Figure 4b: The actual discourse for C2C. Source: Based on RMNO, 2003a; 2009.
3.3.c Interaction between science and politics in education Concerning a more direct involvement of science with C2C, the University of Maastricht has started to get involved with Greenport Venlo: eventually, a faculty educating C2C should arise in the Venlo region (KVK-L, 2007). Furthermore, Braungart is now professor at the Erasmus University of Rotterdam within the Dutch Research Institute For Transitions (DRIFT) and wants to cooperate with the Delft University of Technology (TU Delft). His chair at DRIFT was paid for in part by VROM, but also by companies with a stake in C2C (inauguration, April 2009). SenterNovem has the “Learning for Sustainable Development”-programme 2008-2011 (SenterNovem website, March 2009), to initiate effective learning processes, so the societal choices for sustainable development might be made more consciously and easily. This programme is supported by several national government organisations, including the ministries of Education, Culture and Science (OCW), VROM, LNV, V&W and EZ.
26
3.3.d Conclusion In conclusion, the interaction between science and politics for sustainable development is dominated by politics, instead of the interaction being a dialogue between equals (compare figures 4a and b). Especially for natural scientists, it is important to be aware of this disconnection in order for them to communicate their results in a way that the relevance of their research is clear to the politicians beyond misunderstanding. Providing Braungart with a chair at a university institute can be seen as an attempt by politics and industry to create a more solid scientific status for the C2C concept.
27
28
4. TRANSITION MANAGEMENT This section begins with an explanation of how transitions come to be and discusses different views on transitions. Next it is discussed how the decision-making around complex societal issues is organised and what consequences this decision-making process has for sustainable spatial development. 4.1 The transition towards C2C-based sustainable spatial development Transition theory is utilised in this research as a reference framework to examine how the transition towards C2C-based sustainable spatial development should be managed, in order to utilise of the C2C concept’s positive energy for long term sustainable development benefits in society. 4.1.a Transition theory As mentioned in section 1.3, sustainable spatial development is a long-term oriented complex issue in the Netherlands, in which many stakeholders are involved. This nature makes sustainable spatial development a good case to be discussed in the light of transition theory: transition processes are complex and best viewed as unstructured problems, demanding interaction between science, policy and society (De Bruijn et al, 2004; Rotmans, 2003; RMNO, 2003b). Transitions are broad societal developments, not just top-down processes, and therefore they cannot be governed by “command and control” strategies: transition theory should be viewed more as “guiding principles” than as a recipe (Rotmans, lecture April 2009). Transition processes directed towards sustainable (spatial) development require a shift from a sectoral to an integral multi-level approach and from a short term to a long term perspective (Geels, 2002 and Loorbach, 2007 in Van der Sleen, 2008; RMNO, 2003b). It is accepted that different visions on a goal may lead to different pathways (RMNO, 2003b). Transtion theory is still in the pre-paradigimatic stage and it is therefore wise to embrace more than one philosophy about transitions (RMNO, 2003b). Spoor (2005) has thoroughly examined the theories of both Rotmans and Hughes as a theoretical framework: Rotmans (2004) defines a transition as “a long term structural societal change that results from interacting and mutually reinforcing developments in the fields of economy, culture, technology, institutions, nature and environment that takes place on several levels of scale”, in which the government has a large role from the start; whereas Hughes (1983) feels that a new system emerges out of technical necessity and not because the system was imposed by society: private initiative is the starting point and no commitment to a certain vision is made, government involvement arises in a later stage. 4.1.b Transition phases Transitions can be divided into phases, but in practice transitions are more of an iterative cyclic process than a linear one, due to their complexity. The authors mentioned above each define a different number of phases, but in general they at least discern (see also figure 5): 1. A pre-transition phase in which a new technological idea from outsiders via a niche market starts to penetrate the “old” system (Geels, 2005 in Van der Sleen, 2008): non- or less dominant knowledge challenges dominant knowledge and innovation emerges in the thinking process (RMNO, 2003b). A network setting is essential in the pre-transition phase to help define a mission that is agreeable to the majority of the stakeholders (Loorbach, 2007 in Van der Sleen, 2008): broadly supported decisions reduce risk of failure in a later stage (Spoor, 2005). The downside of a network approach is that this approach makes it difficult to guide the process in a certain direction and that this approach reduces efficiency and effectiveness of decisionmaking (De Bruijn & Ten Heuvelhof, 2001). Furthermore, a focus on streamlining process aspects might take away attention for the substance of the transition (De Bruijn & Ten Heuvelhof, 2001; RMNO, 2003b): in this case, the other 3Ps in sustainable (spatial) development. 2. A take-off phase in which the partners commit to the mission and tangible results must emerge (Rotmans, 2003). Technological cooperation in which stakeholders share their knowledge, en-
29
hances the speed of the transition (Spoor, 2005). The take-off phase is usually accompanied by the introduction of rules and regulations (legislation), promoting good results (Rotmans, 2003). Yet legislation as the only governance tool is not sufficient in obtaining the desired goal since transitions are broad societal developments instead of top-down organised processes (Rotmans, lecture April 2009): the government should also stimulate and facilitate the transition (RMNO, 2003b). 3. A post-transition phase which focuses mostly on the monitoring of autonomous projects to ensure that the results do actually lead to the goals that were identified in the first phase (RMNO, 2003b; Loorbach & Rotmans, 2004 in Van der Sleen, 2008). The monitoring parameters should include sustainable development indicators (RMNO, 2003b).
Figure 5: A simplified transition model. Source: Based on RMNO, 2003b; Rotmans, 2003; Spoor, 2005 and Van der Sleen, 2008.
4.1.c Conclusion In conclusion, transitions are uncertain processes. Although transition theory has not yet fully evolved, it seems like an appropriate framework to examine developments towards sustainable spatial development. The main difference between the transition theory of Rotmans (2004) and of Hughes (1983) concerns the level of involvement of the government in the transition. Transitions can be divided into phases. Each phase has a different objective and requires a different governance style.
30
4.2 The transition to sustainable spatial development: practice of decision-making As was explained in section 1.3, the Process-dimension is added to the 3Ps commonly used in sustainable development “trilemmas” for the purposes of this research: since sustainable spatial development is a long-term oriented and complex issue, the sustainability of the made decisions and the support of the local community for these decisions is considered to be very important in the Netherlands. Therefore, it is necessary to understand how decision-making for complex societal issues is structured in the Netherlands and what the consequences for and relationships with (C2C-based) sustainable spatial development are. This section starts with an introduction and short summary of the concept “process management” for interactive decision-making, based on De Bruijn & Ten Heuvelhof in “Handbook Policy Science” (in Dutch) (Abma & In 't Veld, 2001). Next, the consequences for (C2C-based) sustainable spatial development are discussed. At last, the relationship with the C2C concept is explored. 4.2.a Process management (De Bruijn & Ten Heuvelhof, 2001) In the past few years many public and private organisations have shifted towards a form of interactive decision-making – decision-making in deliberation with other parties in the vicinity of the organisation – in order to deal with complex societal issues and the integral approach they require. A much-used term for this participative form of decision-making is process management. The essence of process management is twofold: an initiator includes other parties in the decisionmaking process, and not the content of the issue but the process of decision-making itself takes a central role. Process management starts with the identification of the most important stakeholders and their interests, instead of starting with the content of a problem. During negotiations the interests of the stakeholders become clear and the problem is defined. The end-product is usually a package deal of measures that has something appealing for every involved party. Because of this desired end-product, the nature of complex problems makes them suitable for this approach. The process management approach is mostly used in network settings (as opposed to hierarchic topdown or market autonomous settings) and has the advantage of providing a common basis for the stakeholders, for example: consensus that there is a problem which they cannot solve individually and so they need each other. Furthermore the process management approach might improve the quality of decisions being made because next to their interests, parties also bring their knowledge and expertise about the problem to the table. Moreover this approach improves transparency since it is clear in advance which parties can make decisions and under which conditions. Next to this, the content of the problem is depoliticised because a process management approach is more neutral in nature. Important disadvantages to the process management approach are that this approach does not guarantee that a problem will be solved: the process can push away the content, or the final outcome is untenable from a content-perspective: for example, stakeholders can agree that the Earth is flat. The problem-solving capacity of the network can even deteriorate due to possible conflicts: for example, stakeholders agree that the Earth is flat, but disagree on the consequences of that statement, or argue about the process conditions for the next step in the negotiations, or even argue about something totally unrelated. Besides, the process management approach starts with the pre-existing force field, which slows down innovation as new parties (with new ideas) are not invited to join. Furthermore, the stakeholders’ possibility to participate is not always used or is used in too late a stage when the major decisions have already been taken. Next to this, parties that do not have a power position will not be able to participate in making the decisions. The process manager degrades the roles of formally responsible parties as he supervises the negotiations, but an independent third party will not have enough authority: the process manager should have a certain power position as well and so he has a double role. Furthermore, the negotiators should have commitment power: they need to be part of the organisation layer that is qualified to make the decisions at hand. Moreover, the process management approach is very time consuming. 31
Therefore, some agreements should be laid out in advance about the process course. Important success factors are: the sense of urgency (enough parties agree that there is a problem that they need to solve together); the process is open and honest, which leads to trust between parties and benefits the legitimacy of the end result; core interests and values are protected and are not debatable (for example: confidential business records, dealing with political responsibility, keeping the proceedings silent for a long period of time for representatives of societal organisations). To ensure progress, parties need to know that participation leads to a package deal that is interesting for them. Also, the end result should have some quality based on content, no matter how large the conflicts of interests may be. See table 4 for a summarising overview of the advantages and disadvantages of a process management approach.
Aspect Start Environment Overall process Quality of decisions Result
PROCESS MANAGEMENT Advantages Identification of stakeholders and interests Network setting Transparency Improves Package deal
Disadvantages Content of problem underexposed Pre-existing force field Time consuming Deteriorates No guarantee of solving problem
Table 4: Summarising overview of the advantages and disadvantages of a process management approach to negotiate about complex problems. Source: Based on De Bruijn & Ten Heuvelhof, 2001.
4.2.b Consequences for sustainable spatial development As mentioned in section 3.1.a, the national government aims to promote connections between all the domains involved in sustainable development (Coalition Agreement, 2007). For example: the relationships between spatial development, nature, landscape, infrastructure and energy use. Sustainable spatial development is very suitable for dealing with these domains in an integral way. However, sustainable spatial development adds several extra challenges to the process management approach which is commonly used in the Netherlands for interactive decision-making about long-term oriented and complex issues. Firstly, the spatial development must be sustainable, inevitably bringing up the question: what does that mean? Pleijte (2008) contemplates what the appropriate spatial scale and level of ambition is in order to reach sustainable development objectives. For example, a small spatial scale will not be sustainable since all interests combined will leave the area with a mediocre outcome. However, a large spatial scale may cause a disconnection between costs and benefits for local stakeholders. A halfhearted sustainable development objective may be obtainable, but no real progress will be made. Whereas a too ambitious objective may not appeal to stakeholders due to the (mostly financial) risks involved (Pleijte, 2008). Secondly, interactive decision-making further complicates the attainability of a shared definition for sustainable development (Padt, Boonstra & Reudink, 2008). Involving many stakeholders and their interests is common in (sustainable) spatial development, but brings many challenges for wellbalanced decision-making for sustainable spatial development based on the 4Ps, for example choices between residential (People) and ecological (Planet) objectives (Dirx, 2009). Thirdly, although Pleijte (2008) considers the involvement of more parties in (sustainable) spatial development as positive, governments need to keep the bigger picture in mind. Especially within (sustainable) spatial development this is difficult since governments (in this case) “wear three hats” as they say in Dutch: not only are they process manager which implies having to ensure process preconditions such as transparency; they are also government and as such have to protect societal interests; and next to that they are often a bargaining party when it comes to money and land, which means that they have to negotiate actively (Pleijte, 2008).
32
And finally, governments in the role of process manager need room for many considerations. However, legislative norms (for example: x ppm pollution in surface water) reduce this space for negotiation. Therefore process managers prefer values or quality, (for example: clean surface water) as criteria (NRC, February 2009). 4.2.c Relation with C2C-based sustainable spatial development The C2C approach is considered to be attractive for the process of sustainable spatial development for several reasons. First of all, the C2C concept presumes that interactions between humans, the economy and the environment can be mutually beneficial (McDonough & Braungart, 2002). This implies that diverging interests for People, Planet and Profit do not necessarily conflict with each other, creating a very different outlook for negotiations: instead of negotiations being about making the right choices, negotiations become about making the right combinations. Second, the recruiting nature of C2C creates a new positive impulse and brings more dynamics into slow planning processes (GOB, 2009): this benefits the interactive decision-making approach. And third, the C2C concept is based on quality and is averse to legislation (McDonough & Braungart, 2002; see section 1.1), which are attractive traits from a process manager’s point of view as these create room for negotiation. This also fits with the movement of Dutch environmental policy towards eco-effectiveness (PBL, 2008; see section 3.2.b). 4.2.d Conclusion In conclusion, decision-making for complex societal issues takes place in an interactive setting, in which the content of the problem is not the central theme and the most important outcomes are consensus and compromise. The Process of interactive decision-making for sustainable spatial development is complex due to the need for balance between the stakes of People, Planet and Profit. The multiple roles of the government in these negotiations can conflict with each other. The nature of the C2C concept makes it an attractive approach for sustainable spatial development.
33
34
5. THEORETICAL ANALYSIS OF GREENPORT VENLO This section discusses the consequences of a C2C approach for sustainable spatial development, stakeholder positions, governance conditions and pitfalls for Greenport Venlo, based on literature findings. Also, the comparison between C2C in sustainable spatial development and carbon neutral cities is made based on motivation, approach and practice.
5.1 Consequences of the C2C approach for long-term sustainable spatial development in Greenport Venlo A qualitative multi-criteria analysis was performed to examine in what way C2C can influence longterm sustainable spatial development in Greenport Venlo. The criteria were the dimensions of sustainable development: People, Planet, Profit and Process. As was explained in section 1.3, the Processdimension is added to the 3Ps commonly used in sustainable development “trilemmas” for the purposes of this research: since sustainable spatial development is a long-term oriented and complex issue, the sustainability of the made decisions and the support of the local community for these decisions is considered to be very important in the Netherlands. 5.1.a Profit The “Tegenlicht”-documentary (2007) on C2C-enthusiasm in the Netherlands shows that the stakeholders in the Greenport Venlo project chose to apply C2C in sustainable spatial development to promote the region and to benefit the regional economy: the C2C concept as an economically viable form of sustainable spatial development in which innovation is valued and little government interference in the form of legislation is necessary, was appealing to them. Furthermore, the implementation of the C2C principles on a regional scale for the first time puts the Greenport Venlo project in the spotlights. These findings were confirmed at a RMNO-LNV-VROM meeting with local stakeholders (Gribling, personal communication, March 2009). The main reason for the economic motivation is that the Venlo region is one of the areas in the Netherlands where a decline in population is expected, with negative consequences for the local economy which can lead to a vicious cycle (Wiersma, 2008; Central Bureau of Statistics (CBS), 2008). The main economic purposes of this region are agriculture (horticulture) and industry (logistics) (website NV Regio Venlo, April 2009; Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009). 5.1.b Process From the “Tegenlicht”-documentary (2007), it was also evident that the (mostly government-oriented) stakeholders have participated in a networking phase in which they chose for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo and now they are publicly committed to this approach. In the networking phase, the C2C approach was tailor-made to fit the local circumstances, keeping in mind the physical limitations of the region and “psychological” factors by including the desires of the stakeholders (Limburg Province, 2008). For the moment, coordinating and supporting parties (province, municipality, Chamber of Commerce) appeal to companies’ own benefits (such as direct and indirect economic benefits, or a better image to society) to join C2C initiatives: no ground rules are formulated yet, but the provincial government has hinted that she might use incentives to promote the application of the C2C principles in a later stage (Limburg Province, 2008). The reluctance to use legislation as a governance tool fits with the voluntary nature of a C2C approach for sustainable spatial development (see also section 4.2.c). Instead, the involved municipalities and the province will work together in a Government Inc., intended to speed up decision-making to facilitate the developments (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009). Next to this, the municipality and the Province try to set the right example by moving into energy neutral buildings (de Limburger, August 2008; Limburg Province, 2008). Although the government is actively involved in the facilitation of Greenport Venlo (for example: Council of Ministers, 2008), the process was designed not to be very top-down: at first the C2C ap-
35
proach for sustainable spatial development was broadly supported by local entrepreneurs thanks to, among other things, an active Chamber of Commerce (Tegenlicht, 2007). The involvement of different groups of stakeholders was promising: how to keep the positive energy with the stakeholders going is therefore an important concern (GOB, 2009). 5.1.c People People co-benefit mainly from the better economy and the process improvements, leading to better decision-making. A possibly beneficial side-effect of the application of the C2C principles could be on public health: the reduction of harmful substances used in construction, and the redesign of buildings with the intent of making them more user-friendly leads to a healthier indoor environment with cleaner air and more natural light (Braungart & McDonough, 2002). NB: For more information on the relationship between energy efficient (residential) building design, indoor air quality and human health, see Jongeneel (2008). 5.1.d Planet As mentioned in section 1.1, C2C is an ecologically and economically friendly design-concept (McDonough & Braungart, 2002), so improvements in the local environment should go hand-in-hand with improvements in the local economy and improvements in the planning process (since the Planetdimension is incorporated in the plans from the start of the project). The proposed measures to be taken to develop the Greenport Venlo project based on C2C principles include increased energy efficiency and renewable energy, measures for water management, multiple utilisation of the available space and chain management – all in agreement with the local ecology (Limburg Province, 2008; Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009). Furthermore, the C2C approach values flexibility so the approach can be adapted if sustainable technologies evolve or if the local economical circumstances change (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009). 5.1.e Conclusion In conclusion, as Wiersma (2008) already stated based on an interview with a local policy officer, the objective for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo is “growth”. Translating the “growth”-objective to the 4Ps of sustainable spatial development, it appears that growth in Profit is a main objective, along with improvements in the planning Process. The main economic sectors in this region, horticulture and logistics, could benefit from the proposed measures within the C2C approach to make production processes more environmentally friendly. See table 5 for a summarising overview of the added value of C2C-based sustainable spatial development. Criterium Profit Process People Planet
Added value of C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo Sustainable growth (Tegenlicht, 2007) Positive energy with stakeholders (Tegenlicht, 2007) Beneficial health side-effects? (McDonough & Braungart, 2002) Diverse measures in agreement with local ecology (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009)
Table 5: Summarising overview of the added value of C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo, divided into the 4Ps of sustainable development.
5.2 C2C versus carbon neutral: similarities and differences The comparison with another sustainable spatial development approach is drawn between the vision of carbon neutral cities and the vision of C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo. The findings for the carbon neutral cities approach originate from the thesis of Van der Sleen (2008). She has evaluated the attempts of cities to become carbon neutral on motivation, approach and practice from a transition theory perspective.
36
5.2.a Carbon neutral cities approach (Van der Sleen, 2008) The motivation of cities to become carbon neutral was mostly based on global (environmental) concerns. Local short term co-benefits, like reducing costs by increasing energy efficiency, also played a role. Carbon neutral cities followed an adapted transition approach to guide them from the current “business as usual”-situation to the desired carbon neutral situation. This transition approach consisted of a networking phase in which a desired end situation is agreed upon by all or most of the involved parties. Next, these parties are asked to formally commit to the carbon neutral-objective and some ground rules are formulated. Eventually, projects develop autonomously which is most efficient and leaves some room for parties to differentiate in their approach to achieve the carbon neutral-objective. Additionally, Van der Sleen (2008) remarked that in practice the carbon neutral cities approach is very top-down oriented and that the inclusion of local stakeholders other than the municipality itself is very limited. This top-down orientation contradicts with the transition approach: transitions are broad societal developments that cannot be governed by “command and control” strategies (Rotmans, lecture April 2009; see section 4.1.a). The measures the municipalities took or propose to take to become carbon neutral are very diverse, but most measures are related to energy cascading and self-reliance in energy supply, for example by investing in renewable energy. 5.2.b Comparision between the carbon neutral cities approach and C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo As mentioned in section 5.1.a, the “Tegenlicht”-documentary (2007) shows that the stakeholders in the Greenport Venlo project chose to apply C2C in sustainable spatial development to promote the region and to benefit the regional economy. This economic-based motivation for C2C in sustainable spatial development in Greenport Venlo is very different from the “global environmental concerns”motivation of carbon neutral cities. As mentioned in section 5.1.b, the stakeholders in Greenport Venlo have participated in a networking phase in which they chose for C2C-based sustainable spatial development and now they are publicly committed to this approach (Tegenlicht, 2007). However, contrary to the carbon neutral cities approach no ground rules are formulated yet: maybe later (Limburg Province, 2008). Instead, the involved municipalities and the province focus on facilitating the developments by means of the Government Inc. (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009). Although the government is actively involved in the facilitation of Greenport Venlo (for example: Council of Ministers, 2008), the process is much less top down than the carbon neutral cities approach: at first the plans were broadly supported by local entrepreneurs (Tegenlicht, 2007). The involvement of different groups of stakeholders was therefore much more promising than in the carbon neutral cities approach. As mentioned in section 5.1.d, the proposed measures to be taken to develop the Greenport Venlo project based on C2C principles include increased energy efficiency and renewable energy (like in the carbon neutral cities approach), but also include measures for water management, multiple utilisation of the available space and chain management in agreement with the local ecology (Limburg Province, 2008; Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009). Whereas the carbon neutral cities approach primarily focuses on energy-related issues (Van der Sleen, 2008), C2C-based sustainable spatial development takes a much broader perspective. 5.2.c Questions remaining Then there are a few issues which Van der Sleen (2008) does not address. It is beyond the scope of this research to continue her investigation on these issues, but they are worth mentioning. Firstly, from Van der Sleen (2008) cannot be determined in what way the financing of the carbon neutral cities approach is arranged: how much does this approach cost and who is going to pay for it? It would be interesting to be able to compare the costs and benefits of “becoming carbon neutral” to the costs and benefits of “becoming C2C”: the Greenport Venlo/Clover 4 project is already budgeted at €2 billion (Trouw, February 2009). The national government has already invested in Greenport Venlo for €22.9 million out of the Spatial Planning budget (Council of Ministers, 2008).
37
Second, partly related to the financing-issue, in Van der Sleen (2008) the role of other levels of government was underexposed: she states that the cities’ efforts to become carbon neutral are welcomed by the national government to reach national CO2 targets, but provides no additional information. Whereas the Greenport Venlo project is openly being discussed and promoted even in the highest national political circles (for example: Council of Ministers, 2008; see appendix A). 5.2.d Conclusion In conclusion, the carbon neutral cities approach differs completely from the C2C in sustainable spatial development approach. See table 6 for a summarizing overview of the comparison between the carbon neutral cities approach and C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo. Criterium
Carbon neutral cities approach (Van der Sleen, 2008) Motivation Global concerns + local co-benefits Governance Adapted transition approach: networking => commitment + rules => autonomous developments Stakeholder involvement Insufficient: top-down Measures (proposed)
Mostly energy cascading and renewable energy
Finances
??? Not enough information
Government involvement Predominantly municipal??? Not enough information
C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo Boost local economy (Tegenlicht, 2007) Networking => commitment => autonomous developments (Tegenlicht, 2007). No rules (yet) (Limburg Province, 2008) So far, so good: broad support of local community (Tegenlicht, 2007) Energy important issue, but also water management, chain management and space use (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009) Partly public sources (for example Council of Ministers, 2008) Municipal (alderman Verheijen, 2008), provincial (Limburg Province, 2008), national (Council of Ministers, 2008)
Table 6: Summarising overview of the comparison between the carbon neutral cities approach and C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
5.3 Stakeholder force field of power in Greenport Venlo Based on literature findings, the presumed stakeholders in Greenport Venlo are: civilians, suppliers, customers, societal organisations, action groups, banks, insurance companies, (commercial) science and the government (national, provincial and municipal) (VROM-website, file sustainable business conduct, January 2009). See figure 6.
38
Figure 6: Theoretical stakeholder force field of power for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo. Source: Based on VROM-website, file sustainable business conduct, January 2009
39
5.4 Governance conditions for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo Based on a combination of the findings in section 4.1 and 5.1, transition theory seems like an appropriate framework for the transition towards C2C-based sustainable spatial development. The transition in Greenport Venlo appears to be somewhere between the pre-transition phase and the take-off phase. This transition fits best with Rotmans’ transition theory: commenced from a vision agreed upon by a broad group of stakeholders motivated by societal developments (boosting the local economy, societal attention for sustainable development in general) and a large influence of the government as facilitator. This section first describes some governance recommendations for the transition towards C2C-based sustainable spatial development. Next, a brief assessment was done to see to what extent these conditions from literature are followed in the Greenport Venlo project. 5.4.a Governance recommendations As mentioned in section 4.1.a, transition processes directed towards sustainable (spatial) development require a shift to an integral multi-level approach and to a long term perspective (Geels, 2002 and Loorbach, 2007 in Van der Sleen, 2008; RMNO, 2003b). Furthermore, transitions can be divided into phases (see figure 5). Therefore it is important to realise that developments in the pre- and take off phase on micro and meso level are best influenced (Spoor, 2005 based on the transition theory of Rotmans). To manage the developments in these phases successfully, attention should be paid to the creation of momentum for the transition, cooperation between stakeholders, the involvement of relative outsiders and the use of the available infrastructure (Spoor, 2005 based on the transition theory of Rotmans). Moreover at certain times during the transition, there must be room for reflection on the process and the goals: the monitoring parameters should include sustainable development indicators (RMNO, 2003b). As can be derived from section 4.1.a, both the transition theory of Rotmans (driven by societal developments), as well as the transition theory of Hughes (driven by market initiative) acknowledge the role of technological innovation in transitions (based on Spoor, 2005). The RMNO (2003b) then recommends analysing the regime to discover patterns and windows of opportunity (“prospective technology analysis”), so that possible pathways can be identified and determined how these pathways can be influenced by stakeholder positions. And although streamlining the process is a major part of managing transitions, the importance of substantial (technological) knowledge must not be underestimated (RMNO, 2003b). Also in that case it is essential to pay attention to social aspects of the transition – in the past, these aspects have received insufficient consideration: for example, compensation of losing parties will increase acceptance (Spoor, 2005 based on the transition theory of Rotmans), or involvement of executing parties that might resist change (Spoor, 2005). The government should have a stimulating and coordinating role in the earlier stages of transition (RMNO, 2003b): a “sense of opportunity” must emerge to keep the positive energy flow going (Spoor, 2005 based on the transition theory of Hughes). The creation of rules and norms (legislation) must be started in an early stage to promote good results (Rotmans, 2003). In a later stage, governments also have responsibilities like helping to finance demonstration projects (RMNO, 2003b). Innovation policy should be demand-driven, especially in areas of expertise where a country is considered to be in a “front runner” position, which also presents opportunities for export. In the case of the Netherlands, these sectors could be agriculture or water management (RMNO, 2003b). 5.4.b Degree of follow-up for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo Concerning the developments in the pre- and take-off phase, creation of momentum and a “sense of opportunity” was an important motivation for the stakeholders in Greenport Venlo to use the C2Capproach. This motivation was formulated during the networking phase in which the stakeholders cooperated with each other (Tegenlicht, 2007; see section 5.1.a and 5.1.b).
40
The use of the available infrastructure in the Greenport Venlo project is not without incidents: some discontent has emerged about the closing off of a freeway ramp before the Greenport lane8 is opened. In the meantime the municipal government has agreed to an alternative plan for the Greenport lane (Limburger, December 2008). Other than the public debate on C2C in sustainable spatial development that was discussed in section 3.2.b, no information is available about the involvement of relative outsiders. Room for reflection on the transition process and the goals is organised by means of reports, for example like those of the RMNO and others (for example: GOB, 2009). However, since no ground rules for Greenport Venlo are formulated yet – which also means that the compensation of losers is not an issue at the moment – (Limburg Province, 2008; see section 5.1.b), and since the C2C concept is based on quality instead of norms and values flexibility in design (McDonough & Braungart, 2002; see section 4.2.c and 5.1.d), so far there is no framework to serve as a basis for reflection on the goals related to sustainable spatial development. As for the technological aspects of the transition, the prospective technology analysis to identify pathways and the influence of stakeholders is organised by means of reports, for example like those of the RMNO and others (for example: GOB, 2009). As was mentioned in section 2.3, scientific articles about C2C, especially in relation to spatial development, were extremely scarce: substantial (technological) knowledge still needs to be developed. However the proposed measures to be taken to develop the Greenport Venlo project based on C2C principles are a good starting point (Limburg Province, 2008; Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009; see section 5.1.d). Also, as was discussed in section 3.3.c, universities have started to take an interest in Greenport Venlo and C2C (KVK-L, 2007; inauguration Braungart, April 2009). The project management, consultancy and engineering company Arcadis is involved in Greenport Venlo as an executing party (see quote in appendix A2). As was mentioned in section 5.1.b, the government is actively involved in the facilitation of Greenport Venlo, but is reluctant to use legislation as a governance tool (Limburg Province, 2008; see also section 4.2.c). Furthermore as was evident already in section 1.6, Greenport Venlo is partly financed by the government (for example: Council of Ministers, 2008). The argument of demand-driven innovation and possibilities for export has been propagated by several people in the public debate on C2C in sustainable spatial development: see appendix A2. 5.4.c Conclusion In conclusion, the transition towards C2C-based spatial development in Greenport Venlo meets most of the governance recommendations described in this section. However, many of the governance conditions are met only partially and it remains to be seen how this situation will develop in the future: more governance conditions might be met, or not – in which case the transition might be impeded. See table 7 for a summarising overview of the governance recommendations and their follow-up in the Greenport Venlo project.
8
See section 1.7: the Greenport lane will connect national highways A67 and A73 in order to make the Greenport Venlo area more accessible.
41
Transition aspect Governance recommendation Creating momentum (Spoor, 2005) Cooperation between stakeholders Developments in (Spoor, 2005) pre- and take-off Involvement of outsiders (Spoor, phase 2005) Use of available infrastructure (Spoor, 2005) Prospective technology analysis (RMNO, 2003b)
Technological aspects
Substantial knowledge (RMNO, 2003b)
Follow-up in Greenport Venlo project Reason to apply C2C (Tegenlicht, 2007) Stakeholders participated in networking phase (Tegenlicht, 2007) Not clear to what extent Freeway incident: now solved (Limburger, December 2008) RMNO report might fulfill this role Scientific articles scarce (see section 2.3), proposed measures good starting point (Limburg Province, 2008; Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009), Braungart professor at DRIFT/EUR (inauguration, April 2009)
Compensation of losing parties Not an issue: no ground rules yet (Limburg Province, 2008) (Spoor, 2005) Involvement of executing parties Arcadis (appendix A2) (Spoor, 2005) Sense of opportunity (Spoor, 2005) Reason to apply C2C (Tegenlicht, 2007) No ground rules yet (Limburg Province, 2008), focus on Creation of rules and norms facilitation by Government Inc. (Greenport Venlo/Klavertje 4, (Rotmans, 2003) Government's 2009) role Financing demonstration projects For example Council of Ministers, 2008 (RMNO, 2003b) Demand-driven innovation policy Export opportunities (appendix A2) (RMNO, 2003b) NB: Spoor (2005) compared the transition theories of Rotmans and Hughes, see also section 4.1.a. Table 7: Summarising overview of the governance recommendations and their follow-up in the Greenport Venlo project, divided into developments in pre- and take-off phase, technological aspects and the government’s role.
5.5 Pitfalls to avoid for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo From the literature, several pitfalls can be discerned for the transition towards C2C-based sustainable development. If the leading stakeholders in Greenport Venlo are aware of these risks, negative consequences may be averted. The pitfalls to avoid can be divided into their relations to the 4Ps of sustainable development (Process, Profit, Planet and People) and are immediately discussed in the context of the Greenport Venlo project, since most of the pitfalls to avoid are (directly or indirectly) related to the governance recommendations mentioned in section 5.4.a. 5.5.a Process The most important pitfalls to avoid in the Process-dimension concern the motivation (GOB, 2009), satisfaction and cooperation of the stakeholders (Spoor, 2005 based on the transition theory of Rotmans): as mentioned in section 5.1.b, so far Greenport Venlo has been doing well on this aspect (Tegenlicht, 2007). Next to this, a legislative framework is necessary for transitions like the transition towards C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo (Rotmans, 2003). However for now, the governments are focusing on facilitation of the developments (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009; see section 5.1.b). Nevertheless, caution is urged since even front-runners might eventually be discouraged (both morally and economically) by the lack of a local level playing field (PBL, 2008), and monitoring becomes complicated (see section 5.4.b). Moreover, uncertainties in practical measures need to be dealt with right away to prevent problems in a later stage (Spoor, 2005). Substantial knowledge development is therefore essential (RMNO, 2003b; see section 5.4.b).
42
And last, momentum and broad support are enlarged by demonstration projects (Spoor, 2005 based on the transition theory of Hughes), like Greenport Venlo or the Floriade, but can be disturbed by backlash or unexpected societal developments: according to Hughes such developments might have technological consequences, while according to Rotmans they will negatively affect the speed of the transition (Spoor, 2005). The economic recession of 2008/2009 is such an unexpected societal development (for example, Financieële Dagblad, April 2009; see section 5.5.b). 5.5.b Profit First of all, at the moment the global economy is shaky due to the economic recession of 2008/2009. This situation presents risks as well as opportunities for new concepts, like C2C-based sustainable spatial development: financing is difficult to obtain, while innovation is valuable (Financieële Dagblad, April 2009) Moreover, as mentioned in 5.1.a, the stakeholders in the Greenport Venlo project chose to apply C2C in sustainable spatial development for economic reasons. However, to only emphasise the economic considerations for using a certain approach (like C2C) will be insufficient to explain or motivate the behaviour of actors (Spoor, 2005). 5.5.c Planet The challenges related to monitoring affect the Planet-dimension as well, since the monitoring parameters should include sustainable development indicators (RMNO, 2003b). Still, since the C2C concept is supposed to be more effective than the minimal legislative environmental standards (McDonough and Braungart, 2002; see section 1.1) and based on the proposed measures to be taken to develop the Greenport Venlo project (see section 5.1.d), developments should perform better than a “business as usual”-scenario. However, once more monitoring is needed to confirm this hypothesis. 5.5.d People As mentioned in section 5.1.c, people co-benefit mainly from the better economy and the process improvements. Therefore, the risk for these dimensions present risks for the People-dimension as well. Furthermore, as mentioned in section 5.4.a, it is a risk not to take the social dimension of the transition, like the transition towards C2C-based sustainable spatial development, into account (Spoor, 2005 based on the transition theory of Rotmans). 5.5.e Conclusion In conclusion, the transition towards C2C-based spatial development in Greenport Venlo is susceptible to several pitfalls at the moment. Not all are easy to avoid (for example, the economic recession), however, especially in combination with earlier sections 4.1.b and 5.4, the need for ground rules and substantial knowledge development becomes inevitably clear. See table 8 for a summarising overview of the pitfalls to avoid and their follow-up in Greenport Venlo project.
43
Dimension of sustainable development
Pitfalls to avoid
Follow-up in Greenport Venlo Project
Stakeholders unhappy (Spoor, 2005)
So far, so good (Tegenlicht, 2007) No ground rules yet (Limburg Province, 2008), focus on No legislative framework (Rotmans, 2003) facilitation by Government Inc. (Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009) No ground rules yet (Limburg Province, 2008) + C2C No monitoring and/or does not include concept based on quality and values flexibility sustainable development indicators (McDonough & Braungart, 2002) = no basis for Process (RMNO, 2003b) monitoring Scientific articles scarce (see section 2.3), proposed No substantial knowledge development measures good starting point (Limburg Province, 2008; (RMNO, 2003b) Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009), Braungart professor at DRIFT/EUR (inauguration, April 2009) Unexpected societal developments Economic recession of 2008/2009 (for example (Spoor, 2005) Financieële Dagblad, April 2009) Economic recession: risk or opportunity? Financing difficult to obtain, but innovation valuable (= unexpected societal development) (Financieële Dagblad, April 2009) Profit Focus on economic motivation only C2C approach chosen to promote the region and to (Spoor, 2005) benefit the regional economy (Tegenlicht, 2007) No ground rules yet (Limburg Province, 2008) + C2C concept based on quality and values flexibility (McDonough & Braungart, 2002) = no basis for monitoring No monitoring and/or does not include BUT: proposed measures good starting point (Limburg Planet sustainable development indicators Province, 2008; Greenport Venlo/Klavertje 4, 2009), C2C (RMNO, 2003b) supposed to be more effective than the minimal legislative environmental standards (McDonough and Braungart, 2002) Not taking social dimension of transition Not clear to what extent People into account (Spoor, 2005) NB: Spoor (2005) compared the transition theories of Rotmans and Hughes, see also section 4.1.a. Table 8: Summary of the pitfalls to avoid, summarising overview of the pitfalls to avoid and their follow-up in Greenport Venlo project, divided into their relation to the 4Ps of sustainable development.
44
6. PRACTICAL OBSERVATIONS FOR GREENPORT VENLO This section discusses opportunities and risks of sustainable spatial development, legislation, financial constructions, governance, knowledge issues and stakeholder interrelations that were brought forward by the participants in the interviews and the workshop9. See also and tables 9a-e for summarised findings and figure 7 for an overview of the stakeholder force field. As mentioned in section 2.2, all 8 interviews were conducted in May 2009 and the workshop was held in June 2009.
6.1 Opportunities and risks in sustainable spatial development 6.1.a Motivation and approach C2C-based sustainable spatial development in Greenport was originally intended for regional branding and as a tool to manage long-term processes with the objective of exploring creative solutions (Greenport Venlo, interview). Moreover, the branding compels the region to live up to its high ambitions (provincial delegate, interview; Jongeneel, workshop 1). The motivating power of C2C lies in its economic profitability and in its voluntary image (Greenport Venlo, interview; workshop 3). Spatial development is mainly coordinated by the provincial and municipal governments (entrepreneur, interview; environmental organisations, interview). For the moment, C2C is used as a strategic instrument to engage politicians and other officials (both public and private) to organise high quality spatial processes in a different way (Greenport Venlo, interview). This requires a new way of thinking (workshop 3), a different form of process organisation and in turn a different way of building (Greenport Venlo, interview; Senternovem, interview; environmental organisation, workshop 1; GOB, workshop 1) which implies new environmental standards (Greenport Venlo, interview; see also section 6.2). The ambitions should focus on the strong points of the area (province, interview): application C2C in Greenport Venlo should be specialised in horticulture and logistics (Rabobank Venlo, interview). 6.1.b Practice How this new way of thinking will be translated towards concrete measures is an important question (province, interview; Rabobank Venlo, interview; chair, GOB & Greenport Venlo, workshop 1; workshop 3). A better and more detailed description of the principles and the relation to concrete actions is essential (Bouwfonds Ontwikkeling, interview; province & chair, workshop 1). Closing natural cycles for water and energy and creatively combining long-term and short-term goals are the focus of the C2C ambitions: spatial quality in Greenport Venlo is considered a derivative of environmental quality, instead of spatial quality being derived off physical structures such as buildings (Greenport Venlo, interview). These measures are a practical translation of the C2C principles, since the principles originally focused on resource management and under-appreciate the concerns related to energy availability and climate change issues – which Braungart and McDonough (2002) consider to be a temporary problem (GOB, workshop 1). However, utilising the closed cycle principle is not very new or innovative (Bouwfonds Ontwikkeling, interview).
9
For the purpose of readability, the references to the interviews and the workshop are kept as short as possible: each participant is referred to by the organisation they represent followed by “interview” or “workshop x”. The chairs of the parallel sessions of the workshop were referred to as “chair”, followed by “workshop x”. Please note that due to a miscommunication no minutes were available for workshop 3 on financial constructions, so the findings for this workshop are based on the flip-over sheet only. All in all it is therefore strongly recommended to also see appendix B (in Dutch) for the interview questions and interview reports and appendix C (in Dutch) for workshop proceedings.
45
6.1.c Recommendations To make the ambitions more implementable, some suggestions were made by the participants. For example: • Municipalities should make spatial links with other domains than agriculture and economy (entrepreneur, interview & workshop 1): for example with recreation (environmental organisations, interview). • Zoning could be used as an instrument to accomplish the ambitions on short and on long term which requires flexibility in the design, while leaving the ecological structure of the area intact (environmental organisations, interview & workshop 1). • The interdependencies (for example, for energy or water) that arise as a consequence of the C2C approach for sustainable spatial development should be dealt with in accordance with the market (entrepreneur, interview). A broker could be used to connect supply and demand (province, interview). • As the Greenport Venlo area evolves, environmental quality can be monitored at set times (SenterNovem, interview). 6.1.d Conclusion In conclusion, the motivation, approach and proposed measures for C2C in sustainable spatial development match with the findings of the desk study (see section 5.1). The translation from plans to practice is becoming problematic: this hinders the take-off phase of the transition (see section 4.1.b). The development of substantial knowledge is essential (see section 5.4.b). See table 9a for a summarising overview of opportunities and risks of C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
Criterium
C2C-BASED SUSTAINABLE SPATIAL DEVELOPMENT IN GREENPORT VENLO Opportunities Risks
C2C used for regional branding and as a tool to manage Translation to concrete measures unclear Motivation long-term processes with the objective of exploring (province, interview; Rabobank Venlo, creative solutions (Greenport Venlo, interview) interview; chair, GOB & Greenport Venlo, workshop 1; workshop 3). Development of Different way of building requires different way of substantial knowledge essential (RMNO, thinking (workshop 3; Greenport Venlo, interview; Approach Senternovem, interview; environmental organisation, 2003b) workshop 1; GOB, workshop 1) Closing natural cycles for water and energy and Utilising the closed cycle principle is not creatively combining long-term and short-term goals Practice very new or innovative (Bouwfonds as focus of the C2C ambitions (Greenport Venlo, Ontwikkeling, interview) interview) NB: For more details, please see appendix B and C (in Dutch) Table 9a: Summarising overview of opportunities and risks of C2C-based sustainable development in Greenport Venlo.
6.2 Opportunities and risks in legislation 6.2.a C2C requires a policy paradigm shift The C2C principles are oriented towards “seizing the opportunity” and flexibility in design for the future: both require creativity (SenterNovem, interview; Greenport Venlo, workshop 1; chair, workshop 2). C2C is also about letting go of the old policy paradigm (municipality, interview; chair, workshop 2; workshop 3): from environmental and spatial norms to environmental and spatial quality, an ambition which is embedded from the design onwards instead of relying on end-of-pipe solutions (province, interview; provincial delegate, interview; SenterNovem, interview; Jongeneel, workshop 1).
46
Currently, there is little room in legislation to deviate from the operational-based norms, which in turn leaves little room for innovation based on quality (Greenport Venlo, interview; municipality, interview; province, workshop 2). Rules that were once installed to motivate “laggers” and protect society or the environment are now actually slowing down sustainable initiatives (municipality, interview; entrepreneur & chair, workshop 1). The amount of legislation and the sectoral “no, unless”-nature of rules and regulations of all levels of government, but especially of the ministries of LNV and VROM were considered an obstacle by many participants (entrepreneur, interview & workshop 1; SenterNovem, interview; chair, workshop 2; workshop 3). Policy for sustainable (spatial) development would benefit from a more integral approach within and between all levels of government (environmental organisations, interview; province & municipality, interview; provincial delegate, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, interview; entrepreneur, workshop 1; water board & TransForum, workshop 2; plenary discussion workshop). However, legislation can also be mentioned as an excuse to not participate in sustainable innovation (provincial delegate, interview). Rules and regulations also challenge creativity (environmental organisations, interview; Rabobank Venlo, interview), make innovative investments feasible (GOB, workshop 1) and they keep evolving, although very slowly (SenterNovem, interview). Rules and regulations should be regarded as a tool by both government and businesses: eventually, the integrated end result is what should be examined (provincial delegate, interview; water board, workshop 2). 6.2.b The government as facilitator Next to the stringent norms, the good will of innovating parties is challenged by the opaque process of governmental decision-making in which many interests are at stake: the entrepreneur faces a whole new arena of negotiation (entrepreneur, interview). The lack of support and willingness to cooperate from government’s side was perceived as very discouraging and frustrating (entrepreneur, interview): the national government could do more to facilitate innovators wanting to serve public interests (entrepreneur, interview; environmental organisation, workshop 1; chair & entrepreneur, workshop 2). The fact that C2C requires stimulating quality policy (carrot) instead of prohibiting norms policy (stick) in which the government facilitates and rewards sustainable behaviour, including subsidies and co-investments where necessary is generally well-received (province, interview; environmental organisation & chair, workshop 1; water board, workshop 2; workshop 3; plenary discussion workshop). However, once the application of the principles enters the operational phase the goals will probably need to be translated into percentages to be able to measure success or failure: this somewhat contradicts the “out of the box” attractiveness of C2C (GOB, workshop 1). 6.2.c Recommendations To make the legislation more C2C-friendly, some suggestions were made by the participants. For example: • Maintaining a spectrum reaching from “rock-bottom” norms on one side, which covers serious public health risks and such, to desired quality on the other. This spectrum would improve the flexibility in detail needed to ensure progressing spatial and environmental quality. However, monitoring is important in this system (province, workshop 2). • Some participants wanted to go even further: to let go of all time-consuming bureaucratic procedures and to rely completely on stakeholder negotiations instead (chair, workshop 2). This way, the stakeholders have the opportunity to decide in which way their region will develop: strategic stakeholder negotiations would need to be incorporated from the early planning phases onwards to maintain a high-level focus and to form new coalitions (chair, Knowhouse, TU Delft & water board, workshop 2), although it is uncertain how sustainable these coalitions will turn out to be and for how long (workshop 3). A tailor-made governance approach would be required (workshop 3). • Frequent stakeholder meetings at the Government Inc. are important anyway since chain management is essential for C2C in sustainable spatial development (chair, workshop 2). • The Greenport Venlo area could be a pilot case for experimental law (Greenport Venlo, interview; GOB, workshop 1), although it is no structural solution from a spatial, judicial or financial perspective (SenterNovem, interview; entrepreneur & Jongeneel, workshop 1; plenary
47
discussion workshop). Moreover, the special procedures for these experimental zones are time-consuming while a favourable end-result is uncertain (plenary discussion workshop). 6.2.d Conclusion In conclusion, C2C in sustainable spatial development requires a shift from legislation to facilitation by the government, which fits with the findings in section 4.2.c. The participants of the interviews and the workshop have pointed out some very legitimate weaknesses of the current norms-based policy system. However, as mentioned in section 5.4.a, the formulation of some ground rules is essential to promote good results in the take-off phase of the transition. In addition, a good monitoring system is important, especially without a legislative framework (see section 5.4.b). See table 9b for a summarising overview of opportunities and risks in legislation for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
Criterium Quality vs norms
Integral vs sectoral
Facilitation vs legislation
LEGISLATION FOR C2C-BASED SUSTAINABLE SPATIAL DEVELOPMENT IN GREENPORT VENLO Opportunities Risks Environmental and spatial quality embedded from design onwards instead of end-of-pipe solutions (province, interview; provincial delegate, interview; SenterNovem, interview; Jongeneel, workshop 1) Integral approach benefits sustainable development Monitoring is essential, especially without a environmental organisations, interview; province & legislative framework (see section 5.4.b; Rotmans, municipality, interview; provincial delegate, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, interview; entrepreneur, workshop 2003; RMNO, 2003b) 1; water board & TransForum, workshop 2; plenary discussion workshop) Focus on facilitation creates room for innovation (entrepreneur, interview; environmental organisation, workshop 1; chair & entrepreneur, workshop 2) NB: For more details, please see appendix B and C (in Dutch)
Table 9b: Summarising overview of opportunities and risks in legislation for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
6.3 Opportunities and risks in financial constructions 6.3.a Requirements for a C2C (or sustainable) business model One of the entrepreneurs (interview & workshop 1) stated that since C2C relies so much on image (environmental organisation & Greenport Venlo, workshop 1; workshop 3) and strategic considerations such as inspiration, the operational focus or resultant should be broader sustainable (spatial) development including quality and profitability of the end-result (entrepreneur, interview & workshop 1). Feasibility is important (environmental organisations, interview; provincial delegate, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, interview): as it is unlikely that consumers will be eager to pay extra for C2C products, the financial benefits of a C2C (or sustainable) business model must be created earlier in the product system (entrepreneur, interview; provincial delegate, interview). Eventually, C2C initiatives should create added value and thereby pay for themselves in an economic sense as well as in a societal sense (SenterNovem, interview): for example responsible resource use and multiple use of the available space, as propagated by C2C, are inherently cheaper in both senses (workshop 3). 6.3.b Challenges for a C2C (or sustainable) business model The design of a new C2C financing construction is an important knowledge question at the moment (province, interview; chair & GOB workshop 1; workshop 3). New financial constructions could improve the attainability of economic and sustainable (spatial) development goals and address the disconnection between the costs and benefits in sustainable investment (province, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, interview), by capitalising externalities and making societal benefits tangible for the entrepreneur (environmental organisation, workshop 1; workshop 3; plenary discussion workshop). 48
The economic recession may provide an opportunity to redefine the meaning of the term “value”, including these societal costs and benefits (SenterNovem, interview; workshop 3). However, the break-even point for investments might be further away in time than in a traditional business model which is considered a risk by banks and entrepreneurs (province, interview; Rabobank Venlo, interview; entrepreneur, workshop 1; workshop 3). A clear distinction between short term and long term investments should be made, where the government deals with the long term investments such as infrastructure projects (entrepreneur, interview & workshop 1). Another important role of the government in stimulating sustainable innovation is that of the launching customer (workshop 3): by means of programs like “Sustainable Government Purchasing”, the government creates an economic scale level which makes investments in sustainable innovation attractive and feasible for their suppliers (VROM-website, file Sustainable Government Purchasing, August 2009). 6.3.c Recommendations Some suggestions to attain a more sustainable and viable business model were made by the participants: • More service-oriented forms of ownership need to emerge, for example public-private cooperations and civilian participation (province, workshop 2; workshop 3). Civilian participation can also counteract the NIMBY-effect that sustainable projects (for example, wind mills) tend to have (province, workshop 2; workshop 3; plenary discussion workshop). However, parties have to be willing to engage in alternative forms of ownership (workshop 3). A drawback could be that the procedures to achieve these new ways of financing are very timeconsuming, on the other hand: these new forms of ownership are more fit to deal with these issues than traditional financial constructions would be (plenary discussion workshop). • C2C sees land as a service: selling the land to C2C (or sustainable) innovators at lower prices, gives the entrepreneur a one-time advantage (environmental organisations, interview). A lease construction limits the possibilities for misuse of the land itself – ownership gives incentive to pollute – as well as preventing the sale of the land as a short term income-boost for the municipal budget. The original owner retains the right to claim the land back in “clean” condition (province & municipality, interview; chair, workshop 1; province, workshop 2). But a leasebased system does not create added value (province, workshop 2): during the workshop sustainable entrepreneurs disapproved of the lease construction since the land on which their business is located provides financial security for them (entrepreneur, workshop 1). • Still municipalities need to fund their budgets somehow and are very limited in their options. One suggestion was to reinstate a previously discarded municipal tax measure (GOB, workshop 1). • Furthermore, the government could help facilitate new financial constructions by providing tax breaks for C2C (or sustainable) companies, et cetera (Rabobank Venlo, interview; GOB & entrepreneur, workshop 1). However, no one wants to get stuck in the subsidy trap: an innovation is only sustainable if it can survive without additional financial support eventually (environmental organisation, workshop 1). 6.3.d Conclusion In conclusion, the development of new C2C or sustainable financial constructions is important. However, the business-related participants of the interview and the workshop were not very enthusiastic about the alternatives that were presented as these are not compatible with the traditional business models. Substantial knowledge development about this issue is necessary. The economic recession presents both opportunities and risks (see section 5.5.b; Financieële Dagblad, April 2009).
49
See table 9c for a summarising overview of opportunities and risks in financial constructions for C2Cbased sustainable spatial development in Greenport Venlo. FINANCIAL CONSTRUCTIONS FOR C2C-BASED SUSTAINABLE SPATIAL DEVELOPMENT IN GREENPORT VENLO Criterium Opportunities Risks Economic New definition of value (SenterNovem, interview; No high-risk investments are made (Financieële Dagblad, recession workshop 3) April 2009) Disconnection between societal costs and benefits must be addressed (province, interview; Bouwfonds New New financial constructions include societal Ontwikkeling, interview), break-even point further away business benefits (environmental organisation, workshop 1; in time than in traditional business model: risk for banks model workshop 3; plenary discussion workshop) and entrepreneurs (province, interview; Rabobank Venlo, interview; entrepreneur, workshop 1; workshop 3) NB: For more details, please see appendix B and C (in Dutch) Table 9c: Summarising overview of opportunities and risks in financial constructions for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
6.4 Governance opportunities and risks 6.4.a Different role for policy officers C2C may require less legislation, but more governance in the form of facilitation (workshop 3; see also 6.2.b). Facilitation requires a different role of the involved policy officers: some participants felt these displayed risk-avoiding behaviour (chair, workshop 2; plenary discussion workshop). However, the culture within the government punishes risk-takers (plenary discussion workshop). Moreover, usually the policy officers were hardly given the chance to facilitate: the other stakeholders involved them too late in the process, leaving them no other option than to examine the project in the context of legislation only (plenary discussion workshop). 6.4.b Mandate of governing covenants not transparent Good management of Greenport Venlo is an important success factor (TU Delft, workshop 2). At the moment, it is still vague who has final responsibility over the preconditions and the implementation of the ambitions in Greenport Venlo: the governing covenants, that have a high level of autonomy when it comes to coordination and translation of political decisions to actual implementation, are very unclear (Rabobank Venlo, interview; Jongeneel, workshop 1). The general impression is that these tasks belong with the Government Inc. which is intended to accelerate decision-making for implementation (Greenport Venlo, workshop 1; chair, workshop 2). However, some participants were worried that the Government Inc. just adds another government layer which does not speed up the process at all (workshop 3; plenary discussion workshop). On top of the responsibility issue, comes the challenge of the project being in a difficult phase in which the ambitions must be implemented (SenterNovem, interview). The lack of a good definition and operational knowledge of C2C become problematic in this phase (Rabobank Venlo, interview; chair & Jongeneel, workshop 1). Thoroughness in implementation is essential in this phase (province, interview). 6.4.c Importance of leadership figures Leadership figures are considered more important than legislation: the leader needs to have the courage to transform the current rigid system, which implies that he or she needs to be willing to take risks (Greenport Venlo, interview; province, interview; TransForum, workshop 2). This requires vision however, which is considered to be lacking at the moment (entrepreneur, interview; environmental organisations, interview; workshop 3).
50
6.4.d Conclusion In conclusion, government facilitation requires institutional change. The lack of transparency in the governing covenants and the other concerns of the participants about the functioning of the Government Inc. are worrisome because it does not inspire trust with the stakeholders: transparency and trust are important process management preconditions (see section 4.2.a). Since the transition process of Greenport Venlo relies heavily on a networking approach and stakeholder cooperation (see section 5.1.b) this is a serious concern. The Government Inc. needs a powerful director with vision. See also table 9d for a summarising overview of governance opportunities and risks for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
GOVERNANCE FOR C2C-BASED SUSTAINABLE SPATIAL DEVELOPMENT IN GREENPORT VENLO Criterium Opportunities Risks Role policy Facilitation instead of legislation Requires institutional change (plenary officer (workshop 3; see also 6.2.b) discussion workshop) Intended to accelerate implementation Other stakeholders worried: may slow Government (Greenport Venlo, workshop 1; chair, down implementation (workshop 3; Inc. workshop 2) plenary discussion workshop) Very important (Greenport Venlo, Vision is lacking (entrepreneur, Leadership interview; province, interview; interview; environmental organisations, TransForum, workshop 2) interview; workshop 3) NB: For more details, please see appendix B and C (in Dutch) Table 9d: Summarising overview of governance opportunities and risks for C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
6.5 Knowledge gaps and knowledge management 6.5.a Knowledge gaps Lack of most forms of knowledge is a serious obstruction for the C2C transition in sustainable spatial development in Greenport Venlo at the moment: knowledge is needed to make the concept work, which in turn will decrease scepticism (workshop 3). Although the C2C design principles should benefit environmental and spatial quality, participants acknowledge that there are many uncertainties that they will have to deal with along the way: although it is considered inefficient to worry too much about these issues now, it is anticipated that these questions will emerge in the future (Greenport Venlo, interview; provincial delegate, interview). 6.5.b Knowledge management A large C2C expertise centre (Rabobank Venlo, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, interview; chairs, workshop 1 & 2) combined with a knowledge network is desirable, instead of all the small consultancies involved with C2C initiatives right now (Greenport Venlo, interview). The expertise centre and knowledge network should deal with all issues related to sustainable spatial development: technological, methodological, organisational et cetera (chair, workshop 1). Knowledge connections between sectors are necessary as sectors might learn from each other and it stimulates creativity, instead of horticulture just learning from other horticulture and logistics just learning from other logistics which leads to obvious and generic solutions (Rabobank Venlo, interview). But participants must be willing to join efforts and to share their knowledge (workshop 3).
51
6.5.c Knowledge dissemination, relation front runners and “laggers” Knowledge dissemination is essential for expanding the transition: front runners are in a difficult position because they have to depend on internal motivation for innovation (province, interview). They get frustrated by rigid legislation and once they find a way to deal with this, the ones that lag behind get annoyed with them because they realise that soon they will have to conform to the precedent set by the front runners (entrepreneur, interview & workshop 1). Because of the advantages related to the new spatial design principles, “laggers” will follow naturally (Greenport Venlo, interview). This strategy is most efficient, but needs to be amplified by rapid knowledge transfer (Rabobank Venlo, interview). Agreements about cooperation can and probably will be made (Greenport Venlo, interview), but these should not be too stringent as this conflicts with the voluntary nature of C2C (province, interview). Either way, it is important that the laggers do follow eventually, since this group makes the largest difference for sustainable spatial development (Bouwfonds Ontwikkeling, interview). 6.5.d Role of the government The government should play a key role in facilitating this knowledge transfer and in stimulating societal consciousness (province, interview; SenterNovem, interview; water board, workshop 2). This does not only benefit the region, but also the country as a whole because it will accelerate the transition to sustainable spatial development and it provides export opportunities (provincial delegate, interview; SenterNovem, interview; workshop 3). Also, cooperation with universities and other educational institutes needs to be stimulated (workshop 3). 6.5.e Recommendations Concrete knowledge questions posed by the participants are for example: • Related to new forms of organisation and justification of decisions: even if decision-making is developed in a more integral way, its positive contributions will be minimal if the parameters by which the decisions are judged stay traditional (e.g. including only time and money). This socio-cultural institutional change is imperative: an important knowledge gap lies in how to accomplish this (SenterNovem, interview). • Related to the organisation of energy and water supplies: these questions are urgent as they are an important success factor for concretising C2C in sustainable spatial development (Greenport Venlo, interview). 6.5.f Conclusion As was expected from the desk study (see section 5.4.b), substantial knowledge development is essential for bringing C2C-based sustainable spatial development to the next phase in the transition. Bundling of the available knowledge and facilitation of new knowledge development is desirable. Both the needs of the front runners as well as stimulation of the “laggers” require attention. The government should play a large role in facilitating the transfer of knowledge. See table 9e for a summarising overview of the needs for knowledge in C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
52
KNOWLEDGE FOR C2C-BASED SUSTAINABLE SPATIAL DEVELOPMENT Criterium Need Institutional, organisational, methodological, Gaps technological, etc (chair, workshop 1) Expertise center and knowledge network (Rabobank Venlo, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, Management interview; chairs, workshop 1 & 2; Greenport Venlo, interview) Benefits front-runners and "laggers" (province, interview; entrepreneur, interview & workshop 1; Dissemination Rabobank Venlo, interview; Bouwfonds Ontwikkeling, interview) Facilitation and stimulating societal consciousness (province, interview; SenterNovem, interview; water board, workshop 2). NB: For more details, please see appendix B and C (in Dutch)
Role of government
Table 9e: Summarising overview of the needs for knowledge in C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo.
6.6 Stakeholder force field of power in Greenport Venlo 6.6.a Importance of stakeholders Acknowledgement of all stakeholders is important (entrepreneur, workshop 1): the inclusion of many stakeholders is beneficial to the project and stimulates creativity, whereas not including certain stakeholders breeds negativity (chair, workshop 2; plenary discussion workshop). The stakeholders in Greenport Venlo very politically oriented (Rabobank Venlo, interview). Better cooperation between the stakeholders would make a stronger stand against vested interests (e.g. energy companies) (environmental organisations, interview): effective and creative coalitions must be built (SenterNovem, interview; province, workshop 1). 6.6.b Residents in Greenport Venlo area There are little residents in the designated area, making it easy to overcome social resistance. Greenport Venlo feels that they do more than enough to engage the residents in their plans (Greenport Venlo, interview). 6.6.c Stakeholder force field Figure 7 shows a revised stakeholder force field of power, with Profit and Process as main drivers and other stakes being marginal.
53
Fig. 7: Actual stakeholder force field of power for C2C in spatial development Greenport Venlo. Source: Based on the findings of the interviews and the workshop, see also appendix B and C (in Dutch).
54
7. COMPARISON BETWEEN DESK STUDY AND FIELD STUDY This section discusses shortly the similarities and differences between the analyses of the desk study (section 5 in particular) and the observations of the field study (section 6). 7.1 Similarities The motivations for stakeholders in Greenport Venlo to choose for C2C-based sustainable spatial development are related to Profit and Process. Horticulture and logistics are the main economic sectors in the Venlo region. These sectors should be at the centre of the C2C efforts as these could benefit most from it. The “new way of thinking” based on quality, as propagated by C2C must be translated towards concrete measures, in which the Planet-dimension is incorporated from the design onwards. The proposed measures are a practical translation of the C2C principles and serve as a starting point. Development of substantial knowledge is becoming a bottleneck for entering the next transition phase. Stakeholder involvement is considered very important in Greenport Venlo in general, but especially because the governance relies heavily on stakeholder negotiations. The government has a large role in the facilitation of Greenport Venlo by means of the Government Inc. Legislation based on norms is perceived negatively because of its rigidity and its disregard for quality and creativity. The economic recession of 2008/2009 will probably have an impact on the progress of the developments in Greenport Venlo. The social aspects of the transition were underexposed.
7.2 Differences Two types of differences can be identified between the desk study and the field study. First of all, the observations of the field study are more specific than the generic analyses of the desk study. For example, the Government Inc. was addressed without much detail in the desk study and the development of substantial knowledge was discussed as an important governance condition, but how this knowledge development should be managed was not examined. Financial constructions were not addressed in the desk study, while the subject of monitoring was underexposed in the field study. Second, the desk study and the field study contradict each other on the role of legislation. In the desk study it is regarded as an important governance condition to promote good results and as a framework for a monitoring system, whereas most participants in the interviews and the workshop experienced it as suffocating for sustainable innovations.
7.3 Conclusion In conclusion, the relevance of most theoretical opportunities and pitfalls of C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo that were identified in the desk study was confirmed by the observations of the field study, while the latter provides more details. It would benefit the progress of the developments if the governance recommendations were taken seriously.
55
56
8. CONCLUSION As mentioned in section 1.5 and 2.3, due to the explorative nature of this research no hard conclusions can be drawn, but a general direction can be indicated. The conclusions of the sub-questions will be discussed first (divided into societal aspects, transition aspects and implementation aspects) and finally a general conclusion will be presented.
8.1 Politics, society and policy The national government wants to pursue a more integral approach of the living environment in which environmental quality is only one of many aspects, instead of a precondition (based on Coalition Agreement, 2007). The limits of the current Dutch and European environmental norms are nearby and spatial pressure increases (NRC, February 2009): this makes sustainable spatial development a complex issue in need of creative solutions, supported by (and serving the interests of) many stakeholders. A C2C approach for sustainable spatial development is attractive because of its inherent economical, environmental and spatial quality ambitions, as well as its positive and creative nature. Moreover, the application of C2C principles fits well into the current political climate which focuses on the streamlining of process aspects (“efficient public management”) rather than substance (RMNO, in press). This coincides with a primate shift away from science and towards politics: especially for natural scientists, it is important to be aware of this development. The public debate on C2C is remarkable in how it overtly reveals the gap between politics (as proponents) and science (as opponents). Nevertheless, “talk is cheap”: progressing successes or failures in the implementation phase will determine whether C2C in sustainable spatial development is to be regarded as a philosophy or if it really provides perspectives for concrete action. Many aspects of the C2C principles already fit into Dutch environmental policy (PBL, 2008). The C2C approach prefers a shift from legislation-based policy to facilitation-based policy, in which local stakeholders have a powerful position. As could be expected, current legislation-based policy lags behind these (and similar) developments: a more integral policy approach would benefit sustainable spatial development, provided that a base level quality remains secured, for example by the use of market-based incentives like local emissions trading (Levels & Gribling, personal communication, June 2009).
8.2 Transition management and knowledge transfer The transition towards C2C-based sustainable spatial development fits best within Rotmans’ transition theory: commenced from a vision agreed upon by a broad group of stakeholders motivated by societal changes and with a large influence from the government. This conclusion is supported by the fact that Braungart is now professor at DRIFT10, yet Braungart and Rotmans also disagree on ideological details (lecture, April 2009). The transition appears to be somewhere between the pre-transition phase and the take-off phase. Stakeholder-related matters and substantial knowledge development are important governance conditions for this transition. The government plays a large role as facilitator in both issues. Legislation-based policy is a delicate issue in C2C-based sustainable spatial development in Greenport Venlo. The literature stresses the importance of ground rules to promote good results (Rotmans, 2003)
10
Rotmans is professor at DRIFT, Erasmus University Rotterdam
57
and to provide a basis for monitoring, while the participants in the field study found the current legislation-based policy to be a major obstacle for sustainable spatial developments.
8.3 Implementation in spatial development From the literature analyses as well as from the observations in the field study, it was evident that the C2C approach for sustainable spatial development in Greenport Venlo is utilised as an integral theme for regional branding, to boost the local economy (Profit-motivated) and to manage long-term processes with the objective of exploring creative solutions (Process-motivated). Planet-quality is incorporated from the design onwards instead of using end-of-pipe measures. People co-benefit mainly because of the better process and the improved economy. The unclear governing covenants are a point of concern: the lack of transparency does not inspire trust with the stakeholders. Moreover, the Government Inc. could be a good mediator between governments and entrepreneurs, but some stakeholders worry that it will increase administrative pressure. An important task for the Government Inc. is to bring stakeholders together. Major stakeholders are Process-related and Profit-related; other stakes (People, Planet) are only marginally involved. The economic crisis of 2008 and 2009 presents opportunities (new definition of value) as well as risks (high-risk credit unpopular) for the Greenport Venlo project. More sustainable ways of financing can benefit society, but banks and entrepreneurs do not seem very interested. This impasse needs to be broken by means of a new distribution of societal costs and benefits. Nevertheless, C2C or sustainably produced products (be it tomatoes, buildings, areas et cetera) eventually must be able to pay for themselves and compete with traditionally produced products. The C2C approach for sustainable spatial development and the carbon neutral cities approach differ completely in motivation, approach and practice. It shall be interesting to see how both will develop in the coming years.
8.4 General conclusion The research aim was to examine what contribution C2C thinking and acting could have in encouraging sustainable spatial development (taking into account People, Planet, Profit and Process). The main research question was: How does the C2C concept fit into sustainable spatial development? The corresponding hypothesis was that the C2C concept can fit into sustainable spatial development approaches if its appealing nature can be maintained – thereby reaching people who are not motivated by the principles of sustainable development – and if the concept contributes to spatial developments in a sustainable direction. The European Commission (2005) has formulated the aim of engaging more groups in the implementation of ambitious goals for sustainable development. Dutch environmental policy struggles with implementation problems, partially due to its sectoral and top-down approach (Ringeling, 1997). C2C can contribute to improvements on these Process-issues related to sustainable spatial development in the planning phase because of its positive and creative nature (“thinking”). It challenges stakeholders to amplify the (economic) strong points of the area and to take an integral and long term perspective from strategic ambitions onwards. How to keep the positive energy with the stakeholders going is therefore an important concern (GOB, 2009).
58
However, it is too early to tell in what way C2C will affect the implementation phase (“acting”). The proposed measures are a good starting point for sustainable spatial development based on environmental and spatial quality, but lack of substantial knowledge on just about every aspect of implementation is becoming a serious impediment which has even started to have an impact on the enthusiasm of the stakeholders. Moreover, the economic recession of 2008/2009 will probably affect the progress of the developments in Greenport Venlo.
59
60
9. DISCUSSION In this section the results will be placed in scientific and societal context, to determine the validity and relevance of the conclusions. First, the validity of the findings of the desk study and the field study will be discussed. After, the relevance of the general conclusion will be determined.
9.1 Desk study The main challenges with the desk study were the following: Firstly, as was already mentioned in section 1.6 and 2.3, data availability was limited for the argumentation analysis and the subject of C2C in sustainable spatial development. The argumentation analysis was performed quite thoroughly, but the results are based on 58 quotes and many people contributed with only one quote. The low number of quotes in total and per person implies that the results can only indicate a trend. Because C2C is more of a societal subject than a scientific subject, not a great deal of scientific reflection was available. This was confirmed by Wiersma (2008). However, ample research was available on the governance of sustainable spatial development and on the interaction between science and politics. Many of these findings could be extrapolated to the issues around C2C in sustainable spatial development in Greenport Venlo. Secondly, and contrary to the limited data availability is the large quantity of policy and policy documents that are produced by the European Commission, the Dutch ministries, municipalities and all their executing agencies. The policy analysis was performed by searching on the terms “cradle to cradle”, “C2C” and “sustainability” and “sustainable development”. It is impossible to provide a detailed overview of all available policy from the EU downwards. This is confirmed by the field study where not only the nature of the legislation but also the amount of it was mentioned as an obstacle for sustainable innovation (entrepreneur, interview). However, by including in the policy analysis the European Commission, all the national ministries involved, the province of Limburg and the municipality of Venlo, the policy outlines become clear. The findings on transition management, carbon neutral cities and C2C in sustainable spatial development are confirmed by the theses of Van der Sleen (2008) and Wiersma (2008). Although the approach of a desk study combined with some form of field work is comparable, each report follows a different methodology and emphasises different aspects. So the three reports complement each other (triangulation).
9.2 Field study The interviews and the workshop were conducted with a variety of stakeholders. Although it was attempted to let the participants reflect the stakes of People, Planet, Profit and Process, the bias for Profit and Process was inevitable. This bias in itself confirms the expectations from the desk study. As was mentioned in section 2.2 and evident from section 6, during the interviews a great deal of freedom was given to those interviewed to present their own issues. During the workshop participants were able to speak freely as well, but the workshop was more oriented towards concretisation of the strategic ambitions of C2C in sustainable spatial development: with variable results. Development of substantial knowledge and a more integral approach for sustainable spatial development, including new forms of governance and alternative financial constructions, seems desirable. The need for monitoring is supported by the transition theory.
61
9.3 General discussion The used methodologies and findings resulting from these methodologies answer the research question for so far as possible at this moment in time: the value of C2C for sustainable spatial development appears to be positive in the planning phase (“thinking”). Since scientific knowledge on C2C in sustainable spatial development is limited, this report certainly contributes to the existing knowledge base. However, the conclusions are drawn from just one case: the validity of the conclusions is limited when placed into a broader perspective. Sustainable spatial development is an important theme in the Netherlands for the coming decades which will require many of the government’s resources. Consequently, a critical assessment of the role of C2C in sustainable spatial development, as was described in this report, is very relevant for society.
62
10. RECOMMENDATIONS In this section, some recommendations are formulated. The recommendations are directed towards future research and future policy. 10.1 Future research First of all, substantial (scientific) knowledge development about C2C is urgently needed: research to overcome institutional and social barriers is needed to ensure a smooth transition (gamma) and research on the technological aspects to concretise actual C2C measures for spatial and environmental quality (beta).
Furthermore, a study similar to this one should be performed again in a few years to see how the experiment of C2C in sustainable spatial development is working out: did the project encounter any challenges that could be expected from this study, or other challenges, how were these dealt with, et cetera. Next to this, it would be interesting to expand the research on different approaches for sustainable spatial development. The comparison between C2C and carbon neutral cities could be performed more elaborately: including a cost-benefit analysis and an analysis of the spatial consequences. But also the consequences of (for example) life style changes on land use could be examined. Moreover, the much-discussed transition from norms-based legislation to quality-based legislation could be investigated by means of creating scenarios based on policy analysis and interviews or surveys. Perhaps, parallels with the financial crisis leading to the economic recession of 2008/2009 can be drawn. This will help to determine how many “degrees of freedom” is optimal for an integral approach in sustainable (spatial) development. At last, beta scientists need to take their layman-communication more seriously if they want their target audience to listen. Results need to be communicated in a way that the relevance of their research is clear beyond misunderstanding.
10.2 Future policy C2C-based sustainable spatial development is considered a “learning by doing” approach, which requires a facilitating attitude while keeping the end goal in mind. A more integral policy approach for sustainable (spatial) development is desirable and needs to be accompanied by a good monitoring system. Furthermore, the government needs to set aside more money for truly independent research: the government’s focus on societal and/or policy-relevant research leads to undesirable disconnections and interdependencies between science and politics.
63
64
11. ACKNOWLEDGEMENTS • • • • • •
My supervisors from the RMNO bureau: Louis Meuleman (secretary-director) and Cecile Gribling (project leader C2C) My supervisors from the University of Groningen: Henk Moll and Sanderine Nonhebel Participating RMNO council members: Roel in ‘t Veld (chair), Jeroen Bordewijk, Bart-Jan Krouwel and Herman Eijsackers Those directly involved at the ministries: especially Martijn Rooijakkers (LNV), Wim Heiko Houtsma (VROM) and Martine de Vaan (VROM/GOB) Those who participated in the interviews and the workshop My colleagues at the RMNO Bureau
In loving memory of: My mother Hepzibah Kousbroek (1954 – 2009) My sorority friend Josien den Hartog (1986 – 2009)
65
66
12. REFERENCES
12.1 Literature De Bruijn, H. & Ten Heuvelhof, E. (2001). Procesmanagement. In: Abma, T. & In ’t Veld, R. (2001). Handboek Beleidswetenschap. Amsterdam, Netherlands: Boom. De Bruijn, H., Van der Voort, H., Dicke, W., De Jong, M., Veeneman, W. (2004). Creating system innovation. Leiden, Netherlands: Balkema. Gribling, C. (2006). Powerful science for a sustainable democracy: successful strategies for the natural science sector to renew social agendas. EMPA report, The Hague, Netherlands. Jongeneel, L.S. (2008). Home heating and human health. IVEM research report, University of Groningen, Groningen. McDonough, W. & Braungart, M. (2002). Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things. New York, USA: North Point Press. Moll, H.C. (2004). Material metabolism through society and environment: a new view on waste management. In: Lens, P.; Hameler, B.; Hoiting, H. & Bidlingmaier, W. (2004). Resource Recovery and Reuse in Organic Solid Waste Management. London, United Kingdom: IWA Publishing. Padt, F.J.G.; Boonstra, F.G.; Reudink, M.A. (2008). De betekenis van duurzaamheid in gebiedsgericht beleid. WOt-report, Wageningen UR, Wageningen. Ringeling, A.R. (1997). Sturing van het milieubeleid: een advies over de bestuurskundige aspecten van de tussenrapportage van het blok sturing NMP3. Erasmus University, Rotterdam. Rotmans, J. (2003). Transitiemanagement: sleutel voor een duurzame samenleving. Assen, Netherlands: Koninklijke Van Gorcum BV. Spoor, T. (2005). De transitietheorie in transitie: een onderzoek naar de compleetheid van transitietheorie aan de hand van de grote technologische systemen theorie. Technical University of Delft, Delft. Van den Berge, A.P.; De Boer, A.J & Klootwijk, J.W. (2002). Werkboek conferenties. The Hague, Netherlands: Reed Business Information. Van der Sleen, M. (2008). Towards a climate neutral city: Motivation, Approach and Practice. IVEM research report, University of Groningen, Groningen. Wiersma, B. (2008). Applying cradle-to-cradle on the regional scale: Spatial planning in the province of Groningen. FRW/IVEM research report, University of Groningen, Groningen.
12.2 Policy and government documents CBS (2008). Provincie op maat 2007: Limburg. EEAC (in press). Sustainable development and the governance of long-term decisions. European Commission (2001). Greenpaper on Integrated Product Policy.
67
European Commission (2005). Communication from the Commission to the Council and the European Parliament on the review of the Sustainable Development Strategy: A platform for action. European Commission (2006). Greening familiar products. In: Environment for Europeans (25), p:11. EZ (2008). Energierapport. Gemeente Venlo (2006). Bouwstenen voor het collegeprogramma 2006-2010. GOB (2009). Cradle to Cradle als inspiratiebron voor duurzame gebiedsontwikkeling. Greenport Venlo/Klavertje 4 (2009). Masterplan Klavertje 4. LNV (2008). Bio-based economy: “Agro met chemie verbinden”. LNV (2009). “Afval = voedsel” en “LNV in bedrijf”. In: Ondernemen in innovatie (25), p:3-5,8. Kamer van Koophandel Limburg (2007). Persbericht: Regio Venlo wordt Cradle to Cradle. 01/06/2007. Ministerraad (2008). Nota Ruimte. Planbureau voor de Leefomgeving (2008). Een quick scan van het concept Cradle-to-Cradle in de context van het Nederlandse milieubeleid. Provincie Limburg (2008). Beleidskader Duurzame Ontwikkeling/Cradle to Cradle 2008-2011. Regeerakkoord (2007). Samen werken, samen leven. RMNO (2003a). Werk op de grens tussen wetenschap en beleid: paradoxen en dilemma’s. RMNO (2003b). Omgaan met kennis in transities: een verkenning van het ongekende. RMNO (2009). Duurzame ontwikkeling in onderwijs en onderzoek in Nederland. RMNO (in press). Heruitgave Willens en Wetens. Verheijen, M. (2008). In: Persbericht “Coalitie op koers, overschot op begroting”. 30/09/2008. V&W (2009). MIRT projectenboek. VROM (1999). De omgevingsanalyse: instrumenten om de interne, externe en politieke arena te leren kennen.
12.3 Popular media De Zeeuw, F. & Van de Griendt, B. (2009). Met Cradle to Cradle terug naar het stenen tijdperk. Management & Consulting (page 10-14), February edition. Dirx, J. (2009). Polderen slecht voor het landschap. Kennis Online (page 5), February edition, University of Wageningen, Wageningen, The Netherlands. Financieële Dagblad (2009). Banken en ondernemers spreken een andere taal. 23/04/2009. 68
Limburger (2008). Raad Venlo: afritten A67 behouden. 18/12/2008. NRC (2009). Advies: milieu mag politiek niet hinderen. 21/02/2009. Pleijte, M. (2008). Geld stuurt straks ruimtelijke ontwikkeling. Kennis Online (page 12), May edition, University of Wageningen, Wageningen, The Netherlands. Tegenlicht (2006). “Afval = voedsel” (documentary). VPRO, 02/10/2006. Tegenlicht (2007). “Afval = voedsel: een revolutie in Nederland” (documentary). VPRO, 26/11/2007. Trouw (2009). De onzekere toekomst van Greenport Venlo, 23/02/2009.
12.4 Quotes Balkenende, J.P. (2008). In: Speech tijdens werkbezoek in Limburg. 03/09/2008. Brinkhorst, L.J. (2002). In: Spreekpunten tijdens symposium “Naar een duurzaamheidsbalans” van het RIVM. 04/06/2002. Cramer, J.M. (2008). In: Spreekpunten voor het VROM-budget 2009. 12/09/2008. De Groot, F. (2007). In: Nieuwe industriële revolutie: leven zonder afval; Venlo is de eerste regio ter wereld die de principes van ultraduurzaamheid in praktijk wil brengen. NRC Handelsblad, 04/08/2007. De Zeeuw, F. (2008). In: Cradle to cradle is dwaalleer. Financieele Dagblad, 12/08/2008. Lageweg, W. (2007). In: Duitse Duurzaamheidsgoeroe. Financieele Dagblad, 13/09/2007 Korevaar, G. (2008). In: Cradle to cradle: iets heel anders dan recycling. Intermediair.nl (digital), 28/02/2008. Martens, P. & Amelung, B. (2007). In: Cradle to cradle is ondoordachte hype. Trouw, 07/12/2007. Rooijers, F. (2007). In: C2C is niet altijd de beste oplossing voor het milieu. Trouw, 01/11/2007. Sijbesma, F.; Van Vliet, P.; Amelung, B.; Van Dieren, W. & Dutilh, C. (2008). In: Cradle to cradle is een prachtconcept, nu nog even uitvinden hoe het werkt. De Volkskrant, 26/04/2008. Verburg, G. (2008). In: Speech bij de 4e internationale conferentie over hernieuwbare hulpbronnen en Biorefineries. 01/06/2008
69
References per year 20
Number
15 10
#articles
5 0
Year Overview of used articles and their publishing year.
12.5 Internet sources The following websites were visited from October 2008 to July 2009 (available in PDF on request): http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm www.ez.nl www.google.nl www.nvregiovenlo.nl www.rug.nl/noordster www.senternovem.nl www.venlo.nl www.venw.nl www.vrom.nl NB: other websites were visited for background information, but not used as a source in this report.
70
APPENDICES A. Argumentation analysis (in Dutch) 1. C2C algemeen Ideologisch: “Het geheel van ideeën over de mens, de menselijke relaties en de inrichting van de samenleving”. Hieronder wordt verstaan, het achterliggende idee (reduceren/duurzaamheid is niet goed genoeg). “Als je vanuit de VS naar Mexico wilt en je merkt dat je naar het noorden rijdt, kun je wel langzamer gaan rijden, maar eindig je toch in Canada.” (McDonough over energiecascades zoals gequote in Intermediair 28/02/2008) “Een beetje minder vervuiling is niet goed genoeg. Dat is net zoals: Ik sla mijn dochter niet tien keer maar vijf keer.” (Braungart in de Volkskrant, 10/06/2006) En ook milieuminister Cramer meende dat 'economie en ecologie een goed huwelijk kunnen aangaan' (Het Parool, 26/11/2008) “Als ik iemand vraag hoe zijn relatie met zijn partner is en het antwoord luidt duurzaam, dan heb ik medelijden met die persoon. Duurzaamheid is het uitgangspunt, het minimum. Cradle to Cradle gaat verder dan duurzaamheid.” (Braungart in FD, 06/11/2007) “Cradle to Cradle zegt: groei is niet slecht, groei is goed, alleen moeten we anders met productie omgaan.” (Wethouder Venlo Mark Verheijen in de Volkskrant, 31/12/2007) “C2C is een leidraad voor het creëren van een nieuwe samenleving, niet alleen op basis van innovatie maar ook door een nieuwe manier van denken.” (Roger Cox, vastgoedmakelaar en advocaat in FD, 27/08/2008) “News from our society: the cradle to cradle philosophy, which is based on the eternal recycling of refuse, is gaining in popularity. I am pleased to see that attention is being given to this concept.” (Minister Verburg van LNV op 04/06/2008)
Systeem: “Een stel ideeën met verbanden ertussen, bijvoorbeeld een stelsel van eenheden”. Hieronder wordt verstaan, het geheel van denkbeelden wat samen C2C vormt (oneindige kringlopen enz.) “Ik zie in hun gedachtegoed een bevestiging, dat het noodzakelijk en haalbaar is om zaken structureel anders aan te pakken” (DSM-topman Fijke Sijbesma in de Volkskrant, 26/04/2008) “Het is een prima streven. (…) ben ik net als Braungart ervan overtuigd dat bedrijven door op deze manier "extreem slimmer" te produceren de concurrentie met China en andere Aziatische landen beter aankunnen. De kringloopgedachte past ook in het basisprincipe van bedrijven zo zuinig mogelijk met hun materialen om te gaan. Er is steeds meer interesse bij individuele bedrijven en ook in ketens van bedrijven.” (Frits de Groot, secretaris energie van werkgeversorganisatie VNO-NCW, NRC 04/08/2007) “Het concept levert twee grote voordelen op voor bedrijven: het is duurzaam en het genereert economische groei.” (Roger Cox, vastgoedmakelaar en advocaat in Trouw, 01/11/2007)
71
“Wereldwijde duurzaamheid, houdbaar op de langere termijn, vraagt om een drastische herijking van onze manier van produceren en consumeren. Het voorkomen van afval en daarbij het behoud van grondstoffen zijn daar een onderdeel van. Het principe dat Cradle to Cradle (C2C) zo aanlokkelijk maakt, namelijk: 'het beter doen' in plaats van 'minder slecht' - 'less bad isn't good'. (…) De wereld groeit op alle fronten: bevolking, economie, behoefte aan voedsel, gebruik van grondstoffen, uitstoot van CO2, et cetera. Besparingen en reducerende maatregelen hier zijn slechts druppels op de gloeiende plaat. (…) Het is de uitdaging: dingen beter doen in plaats van minder slecht, die C2C voor bedrijven zo aantrekkelijk maakt.” (Marieke van der Werf, partner Nieuwe Maan Adviesgroep in FD, 28/08/2008) “De milieubeweging probeert ons al decennia een schuldgevoel aan te praten. Met lelijke producten als ongebleekt papier - dat het milieu overigens nog steeds belast - en sombere preken zijn we geen stap verder gekomen. Consumenten willen het niet, en bovendien stimuleert soberheid bedrijven niet om anders te gaan produceren. Niemand gaat anders denken van ongebleekt toiletpapier.” (Braungart in Het Parool, 18/03/2008) “Het idee is interessant: het is bijzonder dat je in principe elk product kan recyclen.” (Frans Rooijers, directeur van het milieuonderzoeksbureau CE Delft in Trouw, 01/11/2007) “Het is eigenlijk een heel logisch economisch verhaal.” (Wethouder Venlo Mark Verheijen in de Volkskrant, 31/12/2007)
Probleem: “Een vraagstuk dat vooralsnog onopgelost is”. Hieronder wordt verstaan, het vraagstuk dat C2C wil oplossen (zijnde afval): “De duurzaamheiddiscussie richt zich momenteel vooral op energie. Bij Braungart en McDonough gaat het om materialen. Zij zeggen, en volkomen terecht: Wij laten die energie maar even zitten en kijken naar de stoffen, want dat aspect wordt momenteel verwaarloosd. Dat waardeer ik zeer.” (Gijsbert Korevaar, coördinator van de masteropleiding Industrial Ecology aan de TU Delft in Intermediair 28/02/2008)
Instrumenteel: hieronder wordt verstaan hoe (met welk gereedschap) het probleem dient te worden opgelost (beleid/innovatie/markt/samenwerking etc.) “We hebben de industrie nodig, omdat we de kringloop gebruiken. We moeten dus ook elektronische apparaten bouwen. Een bedrijf als Philips heb je nodig omdat het de knowhow heeft. Het is idioot om producten over de wereld heen en weer te slepen.” (Braungart, NRC 04/08/2007) “Ik heb deze ijswikkel ontworpen in opdracht van Unilever. Het bedrijf wil ijs verkopen in China en India. Dit zijn landen waar bijna alles achteloos wordt weggegooid. Dat is helemaal geen probleem, tenminste als het afval biologisch afbreekt en bijdraagt aan iets nieuws.” (Braungart in de Volkskrant, 10/06/2006) “Daarom werk ik nu samen met Nike aan sportschoenen waarvan de rubberen zool na achttien maanden gewoon vergaat. Het is een sportschoen met een houdbaarheidsdatum. Nu ontwikkelt Nike sportschoenen die na achttien maanden lelijk zijn, omdat er anders geen markt overblijft. Dit is pure verspilling. Alle producten die bedrijven produceren, kunnen worden gefabriceerd in een gesloten systeem, dit geldt ook voor sportschoenen. Het materiaal dat ik gebruik, is in tegenstelling tot het vaak gebruikte pvc niet schadelijk voor het milieu. Ik moet er wel bij zeggen dat een bedrijf als Nike dit doet uit angst. In de jaren negentig hebben ze een rechtszaak aan de broek gekregen in Vietnam, vanwege giftige schoenen. Dit soort problemen kan een multinational zich niet veroorloven. Wanneer ze samenwerken met een saaie professor uit Duitsland, is dat goed voor hun imago.
72
Positief is wel dat de ontwikkelingen overwaaien naar andere bedrijven. Zo maken Puma en Adidas ook bijna geen schoenen meer die pvc bevatten.” (Braungart in FD, 06/11/2007) “I also find it most encouraging to see how agricultural entrepreneurs are already creating new, inventive markets. Primary refuse - tree prunings and roadside grass cuttings - secondary refuse - beet pulp and sawdust and tertiary products - animal fats, garden waste and algaes, little by little they are finding their way into the penicillin and vitamin B2 products of DSM and BASF. Into plastic, into bio-ethanol. Composite. Insulated blankets. That is useful and welcome.” (Minister Verburg van LNV op 04/06/2008) “Nederland heeft een bloeiende maakindustrie. Al bij het begin van het productieproces kunnen ontwerpers rekening houden met het feit dat hun product recyclebaar moeten zijn. Bovendien zijn én de agrarische, én de logistieke én de industriële sector goed vertegenwoordigd in Nederland. Al deze industrieën kunnen samenwerken bij de toepassing van het concept. De overheid, het bedrijfsleven en de consument moeten hun krachten bundelen.” (Albin Källin, mede-eigenaar van EPEA in Trouw, 01/11/2007) “Maar door Cradle to Cradle worden consumenten en bedrijven wel meer doordrongen van het feit dat er iets gedaan moet worden aan het milieu. Bedrijven voelen de verantwoordelijkheid en C2C heeft ervoor gezorgd dat ze eindelijk in beweging komen.” (Frans Rooijers, directeur van het milieuonderzoeksbureau CE Delft in Trouw, 01/11/2007) “Verder wil ik in dat verband (duurzaamheid/duurzaam inkopen) ook het bekende Cradle to cradle verder stimuleren. Door samen met het bedrijfsleven vier ketenprojecten te starten wil ik de toepassing van dit principe bevorderen.” (Minister Cramer van Milieu op 12/09/2008) “Ook de wil moet er zijn. De inzet om de hele cyclus te overzien en daar concrete gevolgen aan te geven.” (Minister Verburg van LNV op 05/12/2007)
Gesignaleerde risico’s hoe hiermee om te gaan (ondervangen/vermijden): Ideologisch: “Je hoeft geen deskundige te zijn om te bedenken dat ongebreidelde groei een even aanlokkelijk als onzinnig perspectief is” (Bas Amelung van onderzoeksinstituut ICIS in de Volkskrant, 26/04/2008) “Braungart zet mensen aan om niet meer na te denken over de gevolgen van hun gedrag.” (Chris Dutilh, milieucoördinator van Unilever Nederland in de Volkskrant, 26/04/2008) “Er wordt de indruk gewekt dat ongebreidelde groei mogelijk is. Die claim is absolute onzin.” (Peter van Vliet, voorzitter van iNSnet, een stichting die duurzame ontwikkeling promoot in de Volkskrant. 26/04/2008) Systeem: “Ik denk dat het door technische en financiële belemmeringen moeilijk is C2C voor 100 procent toe te passen.” (Frits de Groot, secretaris energie van werkgeversorganisatie VNO-NCW, NRC 04/08/2007) “Waarom is C2C dan nu zo populair? De Amerikaanse optimistische toonzetting, gecombineerd met een slimme marketing, werkt kennelijk aanstekelijk. En de boodschap dat er veel geld mee valt te verdienen en we gewoon economisch door kunnen blijven groeien, maakt het ook voor bedrijven aantrekkelijk om zich aan te sluiten bij dit nieuwe kerkgenootschap.” (Friso de Zeeuw, hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft in FD, 12/08/2008)
73
“De boodschap dat we eindeloos zouden kunnen consumeren, noem ik nogal onverantwoord. McDonough en hij maken er een ideologische alleingang van en dat is fout. Bovendien weten ze zelf ook niet wat voor beleid er nodig is voor hun plannen. Braungart heeft afspraken gemaakt met het ministerie, maar daar zitten ze nu met hun handen in het haar. Ze hebben geen idee hoe dat beleid eruit moet zien” (Wouter van Dieren, die aan de wieg stond van de Nederlandse en internationale milieubeweging en lid is van de Club van Rome, is al vijfentwintig jaar goed bevriend met Braungart. De Volkskrant, 26/04/2008) “Opdrachtgevers moeten oppassen met het in detail voorschrijven van deze aanpak. (…) Het kringloopdenken van Cradle to Cradle mag geen dogma worden.” (Frans Rooijers, directeur van het milieuonderzoeksbureau CE Delft in NRC, 07/12/2007).
Probleem: “C2C leidt naar een dwaalspoor van een monogame focus op afvalvermijding. De focus op afvalverwijdering is irrelevant en verkeerd” (Friso de Zeeuw, hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft in FD, 12/08/2008) “De focus op afvalverwijdering is dus irrelevant en verkeerd, want via C2C zijn nog maar een paar procenten te winnen op de huidige recyclingscores.” (Friso de Zeeuw, hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft in FD, 12/08/2008) “Braungart en McDonough propageren hergebruik van plastics, maar recyclen kan soms zo veel energie kosten dat het klimaat er niet bij gebaat is.” (Frans Rooijers, directeur van het milieuonderzoeksbureau CE Delft in NRC, 07/12/2007).
Instrumenteel: “Hergebruik van margarine of shampoo is sowieso niet mogelijk.” (Chris Dutilh, milieucoördinator van Unilever Nederland in de Volkskrant, 26/04/2008) “Daarnaast wijst Braungart iets als normale recycling af.” (Wouter van Dieren, die aan de wieg stond van de Nederlandse en internationale milieubeweging en lid is van de Club van Rome, is al vijfentwintig jaar goed bevriend met Braungart. De Volkskrant, 26/04/2008) “Plastic afval wordt in Nederland nu verbrand. Onelegant misschien, maar wel een efficiënte manier om energie te winnen uit producten die van aardolie zijn gemaakt.” (Frans Rooijers, directeur van het milieuonderzoeksbureau CE Delft in NRC, 07/12/2007). “Het recyclen van bioplastics kost veel geld vanwege hoge energierekeningen. Er moet een goede afweging worden gemaakt wanneer het gebruiken daadwerkelijk milieuvoordelen oplevert en wanneer niet.” (Frans Rooijers, directeur van het milieuonderzoeksbureau CE Delft in Trouw, 01/11/2007) “Zijn paradigma is: met techniek is alles op te lossen. Maar dat is niet waar, het milieuprobleem gaat óók over consumptiegedrag. Daar heeft hij niet veel over te melden.” (Willem Lageweg, voorzitter MVO in FD, 13/09/2007) “Voor elk nieuw product zijn nieuwe grondstoffen nodig en de voorraden daarvan zijn nou eenmaal eindig. Bovendien doen ze net alsof het toepasbaar is op alle producten en diensten. Zo makkelijk is het niet. Je zult dat per product moeten bekijken. Daarnaast wordt niet doorberekend hoeveel extra energie- en transportkosten het gevolg zullen zijn van Cradle to Cradle.” (Peter van Vliet, voorzitter van iNSnet, een stichting die duurzame ontwikkeling promoot in de Volkskrant. 26/04/2008)
74
“Slimme ingenieurs met marketingkwaliteiten die bestuurskundigen een MVO speeltje (het C2C concept) geven. Natuurlijk is het logisch dat bij ontwerpen van producten al rekening wordt gehouden met het afvalstadium, en met het grondstof- en energieverbruik gedurende de levenscyclus. Maar het is geen panacee. Helaas, we zullen zwaar moeten investeren (wie o wie?) om onze energievoorziening te verduurzamen, C2C helpt daarbij slechts marginaal.” (Anonymus, reactie op artikel FD 12/08/2008 via Sprout) Naam McDonough Braungart Cramer Verheijen Cox Verburg PRO Sijbesma De Groot Van der Werf Rooijers Korevaar Källin Totaal PRO Amelung Dutilh Van Vliet De Groot RISICO'S De Zeeuw Van Dieren Rooijers Lageweg Anoniem Totaal RISICO'S Totaal/ZP discussie
CRADLE TO CRADLE AN SICH Ideologisch Systeem Probleem Instrumenteel Totaal 1 0 0 0 1 2 1 0 3 6 1 0 0 1 2 1 1 0 0 2 1 1 0 0 2 1 0 0 2 3 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 0 1 2 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 7 7 1 8 23 1 0 0 0 1 1 0 0 1 2 1 0 0 1 2 0 1 0 0 1 0 1 1 0 2 0 1 0 1 2 0 1 1 2 4 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 3 4 2 7 16 10 11 3 15 39 Overzicht van de algemene C2C discussie.
75
2. C2C in relatie tot duurzame gebiedsontwikkeling Duurzame ontwikkeling: een concept waarin ecologische, economische en sociale belangen bij elkaar komen, voor zowel de huidige als de toekomstige generaties.
Ideologisch, d.w.z. duurzame ontwikkeling als drijvende kracht achter C2C in gebiedsontwikkeling: “Vorig jaar heb ik de duurzame ambities van Almere al toegejuicht. Afgelopen voorjaar hebben we die ambities richting gegeven door ze te koppelen aan het Cradle to Cradle-principe. Nogmaals: pico bello. Ik onderschrijf de Almere Principles van harte.” (Minister Cramer van Milieu op 23/10/2008)
Systeem, d.w.z. de denkbeelden uit C2C die toe worden gepast in gebiedsontwikkeling: “De Floriade is nauw verwant aan de geestelijk vader van Cradle to Cradle. Over vijf jaar staan hier concepten als gezondheid, groene economie en educatie centraal.” (Minister Verburg van LNV op 05/12/2007) “Duurzaamheid en economie kunnen en moeten elkaar versterken. In Limburg zien we daar nu al concrete voorbeelden van in praktijk.” (MP Balkenende op 03/09/2008) “Klavertje 4 betreft de realisatie van een duurzaam economisch werklandschap, waarin de principes van Cradle to Cradle worden toegepast. Het gebied wordt gerekend tot een van de economische kerngebieden van Nederland en vormt onderdeel van de toptechnologie regio Zuidoost Nederland.” (VROM, 09/05/2008; verantwoordelijk departement: LNV) “Wie bedenkt dat C2C onder meer het gebruik van zonne- en windenergie behelst alsook de integratie van natuurlijke ecosystemen in stedenbouw, kan slechts concluderen dat (…) met het C2C-concept goed uit de voeten kan bij het zoeken naar duurzame oplossingen in gebiedsontwikkeling. Steden als Almere en Venlo hebben dat al lang begrepen en hanteren inmiddels de “C2C principles” bij planvorming voor ruimtelijke ontwikkeling.” (Roger Cox, vastgoedmakelaar en advocaat in FD, 27/08/2008) “Het principe is hetzelfde als dat van een gesloten kas waarbij je kringlopen sluit: het afval van het ene product is voedsel voor het andere. Dit gebeurt nu op het niveau van een hele stad ter grootte van Manhattan. Dat wil China bereiken met Nederlandse kennis en kunde. De Chinese ambitie is er, en die is vele malen groter dan de ambitie die ik in ons land aantref. Nederland kan een leidende positie nemen. Als wij er nu voor zorgen dat onze kennisontwikkeling net even een stapje voorblijft op de kennisbenutting elders, dan hebben we onze positie heel helder gemaakt. Daar moeten we dan wel in investeren.” (Henk van Latesteijn van Transforum over Greenport Sjanghai in FD 10/10/2007) “Duivesteijn (wethouder RO en wonen in Almere) heeft de uitgangspunten opgesteld met architect William McDonough. Die ontwikkelde met chemicus Michael Braungart de zogeheten Cradle to Cradle-filosofie. Vertaald naar Almere levert dit, op het eerste gezicht weinig concreet, opdrachten op als 'combineer stad en natuur' en ‘mensen maken de stad’.” (Volkskrant 02/05/2008) “We waren op zoek naar een thema voor regiobranding. Toen zagen we een uitzending van het tvprogramma Tegenlicht over Cradle to Cradle. Het paste precies in onze plannen. We zien C2C niet primair als een milieuconcept, maar als een innovatief concept. De vraag naar duurzame oplossingen zal enorm toenemen, ook in landen als China, India en Brazilië. Dat is een grote kans voor het Nederlandse bedrijfsleven. Straks kunnen we die oplossingen exporteren, zodat de opkomende economieën niet dezelfde milieufouten maken die wij hebben gemaakt” (Dick Thesingh, marketing manager van de Kamer van Koophandel Noord-Limburg in de Volkskrant 13/06/2008)
76
Probleem, d.w.z. wat C2C voor de regio dient op te lossen (DO PPP): “We willen voor 2012 vijftig bedrijven in de regio hebben die C2C-innovaties hebben ingevoerd. Dat wil zeggen dat ze het begrip afval hebben geëlimineerd en geen grondstoffen verloren laten gaan.” (Wethouder Venlo Mark Verheijen in de Volkskrant, 31/12/2007) “Duurzame gebiedsontwikkeling moet mooi zijn. Schoonheid is van essentieel belang. We ontwikkelen voor mensen.” (Annemarie Rakhorst, directeur van Search, in FD, 25/08/2008) “Helemáál geen afval kan op dit moment niet, klaar. Maar we willen wel laten zien wat het concept inhoudt.” (John Boon, hoofdarchitect Arcadis voor Floriade project Venlo, Volkskrant Banen 03/01/2008)
Instrumenteel, d.w.z. hoe C2C bijdraagt aan DO in de regio/nationaal (incl. exporteren concept naar buitenland): “De Ministerraad stelt op voorstel van minister Cramer 22,9 miljoen euro beschikbaar voor het project Klavertje 4 in Venlo. De bijdrage is afkomstig uit het budget voor de uitvoering van de Nota Ruimte. Met de uitvoering van het project wordt bijgedragen aan het tot uitvoering brengen van de ruimtelijke doelstellingen van het kabinet.” (VROM, 09/05/2008; verantwoordelijk departement: LNV) “Daar zijn van de organisatie een vooruitziende blik, visie en moed voor nodig.” (Minister Verburg van LNV in Limburg op 05/12/2007) “De toepassing van C2C in de ruimtelijke ontwikkeling is nog nieuw.” (Minister Cramer van Milieu op 23/10/08) “Concreet betekent dit voor Almere bijvoorbeeld dat aan de hand van deze regels woningcorporaties de opdracht hebben 'sociaal duurzaam' te bouwen in Almere Hout Noord, oftewel: de wijk zo in te richten dat deze niet na enkele tientallen jaren een probleemwijk wordt.” (Duivesteijn, Volkskrant 02/05/2008)
Gesignaleerd risico hoe hiermee om te gaan (ondervangen/vermijden): Instrumenteel: “Door het enthousiasme dreigt het gevaar dat we met zijn allen weer op productniveau gaan ontwerpen. Supergelovigen als Anne-Marie Rakhorst preken met flair, maar hebben geen oog voor de complexiteit van duurzame gebiedsontwikkeling. Als de C2C-filosofie in onze ruimtelijke ordening de overhand krijgt, betekent dat een forse stap terug in de voortgang van de huidige gebiedsontwikkeling. Dan werken we weer vanuit woning of materiaalniveau.” (Schoorl en De Zeeuw in Duurzaam, juni 2008)
77
CRADLE TO CRADLE IRT DUURZAME GEBIEDSONTWIKKELING Naam Ideologisch Systeem Probleem Instrumenteel Totaal Cramer 1 1 0 2 4 Verburg 0 2 0 2 4 Balkenende 0 1 0 0 1 Cox 0 1 0 0 1 Van Latensteijn 0 1 0 0 1 PRO Duijvesteijn 0 1 0 1 2 Thesingh 0 1 0 0 1 Verheijen 0 0 1 0 1 Rakhorst 0 0 1 0 1 Boon 0 0 1 0 1 Totaal PRO 1 8 3 5 17 Schoorl 0 0 0 1 1 RISICO'S De Zeeuw 0 0 0 1 1 Totaal RISICO'S 0 0 0 2 2 Totaal/ZP discussie 1 8 3 7 19 Overzicht van de discussie over C2C in gebiedsontwikkeling.
78
B. Interviews (in Dutch) 1. Interviewvragen a. Strategische sturing i. Op welke manier wordt duurzaamheid geoperationaliseerd bij deze concrete casus van C2C in gebiedsontwikkeling? ii. Welke ambities ten aanzien van duurzame gebiedsontwikkeling passen naadloos in het – op de ketenbenadering gestoelde – C2C-concept? iii. Welke ambities vragen om een extra vertaalslag? Wat is nodig om de gestelde C2C-ambities ook naar plannen te vertalen? iv. Hoe wordt gestuurd op de implementatie/uitvoering van deze ambities? v. Wat zijn de kritische succesfactoren en hoe wordt hierop gestuurd? Hoe wordt aan complexiteitsreductie gedaan? vi. Hoe is duurzame gebiedsontwikkeling via C2C-achtige benaderingen op de agenda te plaatsen? b. Financieel-economische principes i. Hoe staat de markt/het bedrijfsleven hier financieel-economisch gezien in? Wat zijn voor hen de belangrijkste triggers? Hoe ziet het risicoprofiel eruit en hoe gaat men hiermee om? Waar loopt men tegenaan? Op welke punten worden (ongewenste) externe effecten nu nog onvoldoende in de prijs tot uiting gebracht, welke consequenties heeft dat voor C2C-achtige gebiedsontwikkelingsprocessen? ii. Hoe vindt de vertaling in een businesscase plaats (gebieds- en bedrijfsexploitaties)? In welke mate/hoe is daarin rekening gehouden met mogelijke verdere innovaties? In hoeverre vraagt de implementatie van de ambities bijzondere financiële constructies en welke constructies zijn dit dan? iii. Hoe kan worden omgegaan met het probleem dat degene die investeert in duurzaamheid vaak niet de degene is die ervan profiteert? iv. Hoe kun je C2C in gebiedsontwikkeling zodanig vormgeven dat ook actoren die zich niet bij voorbaat al op duurzaamheid willen profileren worden meegenomen/geënthousiasmeerd? c. Governance i. Welke actoren zijn erbij betrokken? Op welke wijze? ii. Hoe vindt sturing plaats op individueel resp. collectief gedrag? Welke principes of mechanismen worden hierin toegepast? Hoe gaan (individuele) bedrijven en/of ketens om met onderlinge afhankelijkheden? Denk aan o.a. collectieve (gebieds- of keten-) sturing op water-, stoffen- en energiebalans. iii. Waarin onderscheiden C2C-koplopers zich van de rest; waardoor wordt dit bepaald? iv. Vraagt C2C in gebiedsontwikkeling om een andere aanpak van de planprocessen? Zo ja, hoe zouden planprocessen kunnen worden ingericht om C2C in gebiedsontwikkeling beter te faciliteren? d. Instrumentele aspecten i. Hoe kunnen ruimtelijke inrichtingsprincipes (bundeling, compact bouwen, stedelijke netwerken, etc.) in het C2C-concept een plek krijgen, zodanig dat ondermeer de identiteit van gebieden wordt versterkt én wordt voldaan aan duurzaamheidsambities? ii. Idem voor het locatie/vestigingsbeleid: gelijksoortige bedrijven bij elkaar of juist op elkaar aansluitende bedrijven bij elkaar (om kringlopen te sluiten)? Wat zijn de eventuele risico’s (o.a. bestuurlijk, juridisch/wettelijk, markt, maatschappelijk, technisch) en hoe kunnen deze worden ondervangen/beheerst?
79
e.
80
iii. Waar loopt men concreet tegenaan, op het terrein van instrumenten en regelgeving? Hoe gaat men hiermee om en welke oplossingen worden hierin bedacht? iv. Hoe kunnen bedrijfsleven en gemeenten warm gemaakt worden om een C2Cachtige filosofie te hanteren bij gebiedsontwikkelingsprocessen? v. Hoe kan het draagvlak voor een C2C-achtige benadering bij bedrijven en gemeenten worden vertaald in economisch/technologisch haalbare innovatieve processen? Kennislacunes i. Welke kennislacunes zijn er, onder andere op het gebied van (a) strategische sturing, (b) financieel-economische principes, (c) governance en (d) instrumentele aspecten? ii. Welke C2C/DGO-kennisbehoeften zijn er bij bedrijven en overheden? iii. Welke vorm van actief bespreken en verspreiden van kennis is optimaal?
2. Interviewverslagen I. Ondernemer Maandag 11 mei 2009, 13:00 uur te Heeswijk-Dinther Nieuw Gemengd Bedrijf: Marcel Kuijpers (vleeskuikenboer Kuijpers Kip) Vanuit de RMNO: Jeroen Bordewijk, Raadslid; Cecile Gribling, programmamanager en Sophie Jongeneel, stagiaire (beiden Bureau) Duur gesprek: ca. 1,5 uur Goedgekeurd door Marcel Kuijpers met enkele kleine wijzigingen Algemene introductie en visie op duurzaamheid Bulk en kwaliteit enerzijds en imago en inspiratie anderzijds zijn belangrijk binnen duurzaamheid: Productie: minder emissies, minder energie, minder transport, minder ruimte en toch een goed product • Bulk: dit is de basisvoorziening voor de wereldbevolking o MVO, materialenkringlopen, geen fossiele brandstoffen, zo min mogelijk logistiek • Kwaliteit: verbetering van bulk, doelgroepgericht, veel reststromen o MVO, transparantie, financieringsconstructies Communicatie: verantwoordelijkheid, transparantie, innovatief • Imago: marketing, identiteit, ontwikkelingskansen • Inspiratie: innovatie Duurzaamheid is dus een evenwicht tussen productie en communicatie. Voorbeelden: 1. Veehouderij zit oorspronkelijk vooral in de productie, gebrek aan communicatieaspecten brengen spanningen met zich mee in dit veld. 2. “Greenwashing”: vooral communicatie, geen significante productieveranderingen (koop een auto, plant een boom) 3. “Blackwashing”: aanvallen via communicatie op productie (bijvoorbeeld door nongouvermentele organisaties met een eenzijdig perspectief). C2C versus duurzaamheid Financieel-economisch: C2C is puur imago. De inspiratie is goed, maar bredere duurzaamheid is belangrijker. Kwaliteit en betaalbaarheid zijn daar evengoed een onderdeel van. Er zal geen extra geld betaald worden voor C2C producten, dus systemen moeten goedkoper. Duurzaamheid hoeft niet duur te zijn, uiteindelijk moet er toch een concurrerend product op de markt gebracht worden. Actoren: Duurzaamheid is een onderwerp wat de gehele samenleving aangaat. Iedereen zou erbij betrokken moeten worden. Visie: Als het gaat om C2C in gebiedsontwikkeling in Greenport Venlo zijn er geen echte visionairs. Marcel zet zijn visie op duurzaam kippenvlees uiteen Productie: Binnen het Nieuw Gemengd Bedrijf (NGB) komen reststromen, infrastructuur en secundaire grondstoffen bij elkaar, waardoor er efficiënt mee om kan worden gegaan. Het resultaat is goed vlees met weinig milieubelasting. De keten wordt verkort, wat minder transport en transparantere processen betekent. Marktconform is de enige manier om met onderlinge afhankelijkheden om te gaan. Maar indien partijen gebruik willen maken van restwarmte (want: goedkoper) kunnen wel eisen worden gesteld aan de bedrijfsvoering. Communicatie: Het NGB staat erg open voor opbouwende kritiek en heeft vrijwillig meegewerkt aan een duurzaamheidsscan met een goed resultaat, kleine verbeterpuntjes zijn waar mogelijk meteen doorgevoerd in de plannen. Obstakels rondom wet- en regelgeving Rijk: De rol van het Rijk zou moeten zijn het financieren van infrastructuur zodat de ambities geïmplementeerd kunnen worden. Obstakels zijn vooral afkomstig rondom regelgeving vanuit de ministeries van VROM en LNV. Een van de belangrijkste actuele blokkades in de wetgeving is Natura2000
81
welke ammoniakdepositienormen met zich meebrengt11. Een milieugerelateerd voorbeeld: de (toch al) lage-emissiestal wordt ook nog uitgerust met een luchtwasser voor extra emissiereductie. Een technische adviescommissie van VROM moest hierover besluiten. Dit proces is erg ondoorzichtig, meerdere belangen spelen een rol, allemaal erg omslachtig en uiteindelijk moest de minister zelf er aan te pas komen. Constructief overleg is moeilijk te bereiken en de regels zijn soms tegenstrijdig met elkaar. Sowieso kan een MVO12-aanpak voor de veehouderij niet op erg veel steun rekenen (“blackwashing”). Dit alles remt gunstige innovatie. De ministers zou moeten worden geadviseerd om een ondubbelzinnige keuze te maken voor duurzaamheid (met aandacht voor landschappelijke inpassing), mee te gaan in de voortschrijding der techniek en zelf de governance te coördineren. Provincie en gemeente: Ruimtelijke ordeningsaspecten worden vooral overgelaten aan provincie en gemeente. Uitbreiding op de huidige locatie in Noord-Brabant is niet mogelijk vanwege de ligging in extensiveringsgebieden (reconstructie), dus ging men verder kijken. De verhuizing naar Horst aan de Maas leidde tot verdeeldheid binnen de lokale en provinciale politiek, ook al was aan de milieueisen ruimschoots voldaan (economie en werkgelegenheid speelden ook mee). Uiteindelijk is de afspraak gemaakt met de gemeente dat er een bedrag per m2 wordt geïnvesteerd door het NGB voor landschappelijke inpassing en infrastructuur. De bouwvergunning zit inmiddels op de rit, dit is vooral een gemeenteaangelegenheid. De provincie is vooral betrokken geweest bij de milieuvergunningen. Tot nu toe lijkt dat allemaal goed te gaan, maar er bestaat nog altijd de kans op een juridische strijd. Koppelingen: De gemeente legt weinig koppelingen met andere beleidsterreinen/domeinen. Planprocessen: Er is behoefte aan goede regels, ruimte in wetgeving, bijvoorbeeld door het opheffen van de productierechten voor duurzame praktijken (ooit ingevoerd om onduurzaamheid tegen te gaan, maar nu belemmert het innovatie) en minder bureaucratie. Pionieren Eerst ontstaat een hype, bij het “landen” ontstaan de problemen. Het verschil tussen koplopers en de rest is aandacht voor communicatie, en een visie die verder kijkt dan alleen economische duurzaamheid. Draagvlak: De ondernemer moet in de volle breedte in allerlei arena’s een rol spelen, dat vereist een bepaald karakter. Hierbij kwam weinig steun van de boerenorganisaties: deze verdedigen vooral de belangen van de meerderheid, wat betekent dat er weinig aandacht is voor innovatie. De gemeenteheeft met het vragen van de gebiedsinvestering van per m2 aan het NGB een precedent geschapen voor andere bedrijven, wat wisselend ontvangen wordt. Dit is één van de moeilijkheden van een pioniersfunctie: enerzijds het zoeken naar een plek binnen de bestaande kaders en anderzijds verschuiven die kaders naar aanleiding van innovatie waar de achterblijvers weer niet gelukkig mee zijn (voortschrijdende normen). Communicatie: niet alleen inhoudelijke communicatie is belangrijk, maar ook goede connecties. Rol van wetenschappelijk onderzoek: Wetenschappelijk onderzoek zou besluiten moeten onderbouwen, maar de waarde devalueert: onderzoek A beweert dit, onderzoek B beweert het tegenovergestelde. Kennislacunes bevinden zich op het gebied van logistiek. Beeldvorming Sociale weerstand: Er is op een slinkse manier gebruik gemaakt van de sociale cohesie (of juist het gebrek daaraan) in de dorpen om sociaal verzet op gang te krijgen. De beeldvorming rondom het NGB is slecht: milieuorganisaties hekelen de grootse opzet. In verschillende regio’s in Nederland met vergelijkbare situaties zijn burgerinitiatieven op gang gekomen, maar deze houden geen stand in Den Haag. Dit stigma is tot nu toe gebleven, ondanks verwoede pogingen van het NGB om het contact met de buurtbewoners te verbeteren door middel van bijvoorbeeld workshops. Op het management van Greenport Venlo hoeven zij niet te rekenen: die zijn ook bang voor stigmatisering en de regio is al eerder doelwit geweest van dierenextremisme. Het paradoxale is dat het NGB door dit alles grotere 11
Ondernemers die met groen te maken hebben, hebben over de gehele linie grote moeite met Natura2000 om uiteenlopende redenen. 12
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
82
politieke invloed heeft dan de directe impact van het bedrijf ooit zal hebben doordat politieke partijen het project gebruiken om politieke invloed te verkrijgen (kop van Jut). Daarnaast spelen de media een grote rol in welke informatie de massa tot haar beschikking krijgt. Er lijkt een taboe te bestaan op goed nieuws uit de veehouderij. Dit doet de besluitvorming geen goed. II. Milieuorganisaties Maandag 11 mei 2009, 16:00 uur te Arcen Limburgs Landschap: Edmond Staal (stafmedewerker externe betrekkingen) Milieufederatie Limburg: Sandra Akkermans (medewerker milieuhygiëne stedelijk gebied) Vanuit de RMNO: Jeroen Bordewijk, Raadslid; Cecile Gribling, programmamanager en Sophie Jongeneel, stagiaire (beiden Bureau) Duur gesprek: ca. 1,5 uur Goedgekeurd door Sandra Akkermans met enkele kleine wijzigingen Algemene introductie Sandra legt uit dat zij geen expert is voor gebiedsontwikkeling, maar wel voor C2C. De Milieufederatie Limburg werkt mee aan gezamenlijke projecten met o.m. andere Milieufederaties. Zij kan zich vrij weinig voorstellen bij C2C in gebiedsontwikkeling. Edmond vertelt dat het Limburgs Landschap zich vooral bezig houdt met natuur- en cultuurmonumenten: naast nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen is het waardevol om te behouden wat al bestaat. Algemene opmerkingen Er is veel begripsverwarring rondom C2C, dit maakt bewustwording moeilijk. Variatie in landschap is ook van belang voor Greenport Venlo: het meewerken met natuurlijke processen zoals water en wind (in plaats van deze tegen te werken of te negeren) zou hierbij centraal moeten staan. Staatsbosbeheer heeft grond in eigendom in dat gebied13. Bovendien is het naastgelegen Molenbeekdal een onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur. Rol van de overheid Van sectoraal naar integraal: De overheid hoeft niet méér betrokken te zijn, wel integraler (ook dat is C2C). Nu werken groen- en economische afdelingen in het beste geval langs elkaar heen, vaak werken ze elkaar tegen. De betrokken mensen zijn capabel genoeg, maar functioneren te onafhankelijk van elkaar. Bijvoorbeeld: het “landmark” van de Floriade moest de Innovatoren worden, nu wordt er in de buurt een nóg hoger WTC-gebouw neergezet, wat deze landmark weer overschaduwt: over dit soort dingen wordt nog niet goed genoeg nagedacht. Integraal denken is van belang, anders ontstaan er rare situaties, bijvoorbeeld: het kappen van een aantrekkelijke rij bomen ten behoeve van een recreatief fietspad. Samenwerking tussen verschillende overheden: In plaats van allemaal hun eigen industrieterreintje te willen, zouden gemeenten beter moeten samenwerken. De ene gemeente kan dan meer wonen zijn, de andere meer industrie. Dat was ook zo geregeld in het POL14, maar daar is later toch weer van af geweken. De provincie laat erg veel over aan de gemeente. Faciliteren: Overheden moeten de infrastructuur leveren en ondernemers stimuleren om meer te doen dan alleen wat marktconform gevraagd wordt. De overheid en vooral politici hebben de verantwoordelijkheid over de randvoorwaarden, dit behelst meer dan alleen economie of C2C-imago. Koppelen van ruimtelijke functies. In dit gebied moeten betrokkenen eens verder kijken dan alleen economische doelstellingen. Recreatie is ook van belang voor de regio: voor groen en spiritueel toerisme is dit een aantrekkelijke streek. Er zijn meer mogelijkheden en belangen als er met een breder blik gekeken wordt. Vallen industrie en 13
Staatsbosbeheer is benaderd voor de workshop, maar kon geen deelnemer leveren.
14
Provinciaal Omgevingsplan Limburg
83
groen te combineren door een integrale belangenafweging? Hoe om te gaan met zichtlocaties en parkeerterreinen? Waarom worden daken van grote bedrijfshallen niet verhuurd als locatie voor zonnecollectoren?15 Zijn dit kennislacunes of procesproblemen? Architecten staan niet lang genoeg bij dit soort dingen stil om het schaalvoordeel duurzaam te benutten. Sowieso moet duurzaamheid in opleidingen aandacht krijgen, dan kunnen we dergelijke problemen bij de volgende generatie in elk geval voorkomen. Knelpunten (ter voorkoming) voor ontwikkelingen in het kader van Greenport Venlo Visie: Het parkmanagement moet creatief omgaan met integrale elementen en het combineren van langetermijn en kortetermijn doelstellingen. Is iemand voor zijn kleinkinderen aan het ontwerpen? Niemand heeft echt visie. Financieel economische aspecten: Haalbaarheid is belangrijk, beleid en financiële constructies moeten slim worden gecombineerd. Bij de ontwikkeling van het bedrijventerrein ‘Bedrijvenstad Fortuna’ in Sittard werden in eerste instantie ook allerlei duurzaamheidseisen geformuleerd, maar toen succes uitbleef zijn die weer losgelaten. Men moet verder denken dan puur innovatie. Als de provincie en/of gemeente echt serieus met duurzaamheid aan de slag wil, dan moet de verrekening anders. Bijvoorbeeld door lagere grondprijzen te vragen. Voorwaarden implementatie: De C2C voorwaarden die Greenport Venlo stelt aan bedrijven zijn de keuze (waar mogelijk) voor C2C materialen en hernieuwbare energie. Wet- en regelgeving: Regelgeving en geld dagen uit tot denken, creativiteit, budgetten. Samenwerking: Betere samenwerking zorgt dat partijen ook sterker staan richting bijvoorbeeld energiebedrijven16. Landschapsontwikkeling Zonering: De keuze voor groenvoorzieningen moet bewust worden gemaakt. Bijvoorbeeld voor water een C2C-achtige ontwikkeling, maar niet voor alles. Maak verschillende zones: een permanente ecologische structuur die aansluit op de rest van de natuur in de omgeving, en daarnaast flexibele eilanden die naar wens/smaak kunnen worden ingericht. Het is onduidelijk in hoeverre in de planningsfase al rekening is gehouden met landschapsontwikkeling in ruime zin. Park Zaarderheiken: De ontwikkelingen rondom park Zaarderheiken liggen gevoelig: een deel van het gebied is opgenomen in het Floriadeterrein. Een stuk volwassen bos wordt gekapt, hier wordt natuurcompensatie tegenovergesteld. Dat is hier gebeurd, maar dat kan en moet niet overal. Bij ruimtelijke ordening wordt vaak te weinig rekening gehouden met dat er 1,5 generatie nodig is voor een volwassen boom, laat staan voor een volwassen ecosysteem met beschermde diersoorten. Binnen ruimtelijke ordening overheersen sociale en economische doelstellingen, in plaats van gereguleerde groei. Aan bomen moet een andere (hogere) waarde worden toegekend. Mogelijke uitbreiding in de nabije omgeving Het gebied is vrij leeg, waardoor er weinig sociale weerstand is. Goede infrastructuur moet nog ontwikkeld worden. In de nabije omgeving zijn vrij weinig uitbreidingsmogelijkheden, dus het is beter om eerst bestaande industrieterreinen te revitaliseren en plaatselijke problemen op te lossen, in plaats van eerst bouwrijp te maken en daarna C2C weer op te bouwen. III. Greenport Woensdag 13 mei 2009, 11:00 uur te Venlo Greenport: Niels van Geenhuizen, projectmedewerker Arcadis voor Klavertje 4 en later ook Rob Brugts, bestuur Greenport Venlo
15
Lokale bedrijven zijn bezig met duurzame initiatieven van allerlei aard.
16
Decentrale stroomopwekking is één van de mogelijkheden voor de verduurzaming van het bedrijvenpark, maar gevestigde belangen bemoeilijken dit.
84
Vanuit de RMNO: Cecile Gribling, programmamanager en Sophie Jongeneel, stagiaire (beiden Bureau) Duur gesprek: ca. 1,5 uur Goedgekeurd door Niels van Geenhuizen met enkele kleine wijzigingen Algemene introductie en schets van de achtergrond van de plannen C2C in Venlo is begonnen met de Tegenlicht-documentaire in 2006. Dick Thesingh (marketing manager bij KvK destijds) heeft dit thema toen uitgekozen voor regiobranding bedrijfsleven. Hij had een lange termijnvisie voor ogen, het continue proces van C2C past daarbij (bestaande kaders niet). Hij heeft toen individuele bedrijven en Klavertje 4/Greenport Venlo benaderd. C2C is meer dan duurzaamheid, het vraagt om een andere manier van denken. C2C in gebiedsontwikkeling Hoe wordt C2C aangewend: op gebiedsniveau is het in eerste instantie meer strategisch gebruikt dan inhoudelijk. Het spreekt bestuurders aan op strategisch niveau. Dit is later uitgewerkt naar een ruimtelijk ontwerp en/of bedrijfsmatige invullingen. Ambities op deze vlakken zijn voornamelijk ten aanzien van water en energie. Deze zijn vastgelegd in het masterplan, businessplan en bestuurlijke convenanten. Plannen zijn meer procedureel van aard: niet meteen operationeel denken, eerst tactisch organiseren in verband met het verzet tegen de bestaande kaders (milieunormen). Waarom C2C als leidend principe: C2C is aantrekkelijk vanwege de profit en gaat uit van de behoeften van de mens. De eco-effectieve benadering daagt uit tot creativiteit: 0% uitstoot of opname is iets wezenlijk anders dan reductie. Op het niveau van gebouwen is dit concept behulpzaam, op het niveau van gebieden des te meer. Ruimtelijke inrichting binnen kleinere clusters vindt plaats op basis van energiebehoefte. Voor water zal biologische zuivering worden gebruikt. We zien het gebied als een koepel: alle stromen moeten op 0 eindigen of zelfs positief (opname vervuiling van buiten of produceren van energie). Als er een veebedrijf in het gebied moet worden neergezet om dit te bereiken (stroom: energie uit restafval) dan doen we dat. Ruimtelijke kwaliteit is een afgeleide van milieu-/ energiekwaliteit, dat is een kwestie van een stedenbouwkundige in een latere fase erbij betrekken. Juist het onverplichte karakter van C2C maakt het leuk en inspirerend. Als een ondernemer wil uitbreiden, denken wij mee over mogelijkheden “outside the box”. Fysieke zichtlocaties worden steeds minder belangrijk. Obstakels bij implementatie De obstakels zijn onder te verdelen in marktfalen en systeemfalen. Marktfalen: Marktfalen valt op te lossen met geld, bijvoorbeeld: vervlechting realiseren voor logistieke bedrijven die asfalt in de nabije omgeving en op hun eigen terrein belangrijk vinden. Systeemfalen: Systeemfalen is ingewikkelder en heeft te maken met wet- en regelgeving. We lopen vast tegen normen en procedures, bijvoorbeeld water: onze wens is om geen riool aan te leggen (lokale biologische zuivering), maar dat mag niet van het waterschapsbeleid. De wetgeving houdt het ontwerp- en ontwikkeltempo niet bij. De Greenportlane kan in een dergelijk kort tijdsbestek niet C2C worden ontworpen: procedurele regels werken innovatie in het proces tegen (iedere aanpassing in het ontwerp kost onnodig veel tijd om door de bureaucratie heen te loodsen). C2C is een concept wat blijft doorontwikkelen. Rol Rijk: Aan de ministers raden wij aan uit te gaan van de koepelgedachte in plaats van “business as usual”: geen deelbelangen meer, durf los te laten, hoeft niet per se een risico te zijn. Toon durf en leiderschap, faciliteer kennis en het delen daarvan en laat creativiteit benut worden. Verandering is eng, maar toch nodig voor betere kwaliteit. De normen zijn nu erg operationeel, terwijl er ook strategische/tactische/abstracte/gebiedsgerichte/integrale/andere vormen van sturing zijn. Normen benutten geen kansen. Stimuleren en uitdagen wel, brengt positieve spanning met zich mee, men spreekt zelfs van evolutie. Concretisering van strategische plannen Inrichtingsprincipes: De concretiseringsslag moet gemaakt worden om water en energieneutraal te worden (uiteindelijk ook uitstootneutraal). Water is het inrichtingsprincipe voor het gebied. Op de ene plek is de influx groter, op de andere plek de uitflux, rekening houdend met de randvoorwaarden van
85
het gebied. Het waterleidingbedrijf wil hier wel in meedenken: bijvoorbeeld decentrale units in plaats van een uitgebreid leidingenstelsel. Koppelingen: Het “werklandschap” moet aantrekkelijk blijven, functies lopen in elkaar over. De regelgeving stagneert de inrichting, in overleg moet dit opengebroken worden. Het koepelidee kan hier worden uitgeprobeerd, een “proeftuin” als het ware. Mobiliseren van volgers: Door de nieuwe vormen van clustering worden volgers uiteindelijk als vanzelf meegenomen. Een goede schakering wordt gerealiseerd via ruimtelijke ordening, maar later worden zij ook verplicht om een positieve bijdrage te leveren aan het systeem, anders ontstaat er onevenwichtigheid. Financieel-economische aspecten: Uiteindelijk betaalt het energiebeheersplan zichzelf: het is economisch en maatschappelijk rendabel op de lange termijn. Het parkmanagement investeert ook centraal, soms is dat beter om de schaalsprong te ondersteunen, te faciliteren met maatschappelijk rendement. Dit haalt ook weer een last weg bij de ondernemers. Voor infrastructuur is de clustering bijvoorbeeld interessant. Concreet kan dit betekenen dat daken worden verhuurd als locatie voor zonnecellen. De centrale overheid kan helpen hoe wij dit soort dingen het beste vorm kunnen geven. Kennis: Veel is nog onbekend, openstaan voor nieuwe dingen is belangrijk. Niet alles is voorspelbaar. Een netwerk van beschikbare kennis is wenselijk. Rondom water zijn er ook nog een hoop kwantitatieve en kwalitatieve vragen, evenals energie-organisatievraagstukken en milieuthema’s. Wij zijn ook niet snel tevreden. Draagvlak: Het contact met de bewoners is goed, het gebied is vrij leeg. De relatie met hen is open van aard, er is een klankbordgroep, benaderbaarheid is voor ons belangrijk, er worden informatieavonden en thema-avonden georganiseerd, goede informatievoorziening en transparantie worden gefaciliteerd, omgekeerd geven zij ons ook weer input. Regelgeving rondom inspraak is streng, wij doen méér dan de norm. IV. Provincie en gemeente (ambtelijk) Woensdag 13 mei 2009, 14:00 uur te Maastricht Provincie Limburg: Paul Levels, programmamanager Duurzame Ontwikkeling/Cradle to Cradle en Harma Albering, beleidsmedewerker duurzame ontwikkeling bij de afdeling Milieu en Duurzame Ontwikkeling Gemeente Venlo: Dick Thesingh, Kwartiermaker Klavertje 4 Vanuit de RMNO: Cecile Gribling, programmamanager en Sophie Jongeneel, stagiaire (beiden Bureau) Duur gesprek: ca. 1,5 uur Goedgekeurd door Harma Albering en Paul Levels met enkele kleine wijzigingen Algemene introductie De provincie ziet C2C als een vorm van duurzaam ontwikkelen. Zij ziet duurzaam ontwikkelen als een balans tussen de 3 Ps, People, Planet en Profit. Het is belangrijk dat in het ontwerp en ontwikkelingsproces bij gebiedsontwikkeling duurzaamheid als uitgangspunt wordt meegenomen. Het gaat hierbij niet om een blauwdruk, maar om waardecreatie. C2C vereist dat systemen veranderen (transitiedenken). Hoe het concept uit te werken naar concrete meetbare resultaten is een belangrijke vraag. Gemeenten Venlo vult aan dat C2C als uitgangspunt heeft dat de oude kaders moeten worden losgelaten. C2C heeft meer een economische insteek maar de uitkomst is hetzelfde als bij duurzaamheid. Hinder treedt op als gevolg van verkokering bij de overheid. De mobiliserende kracht van C2C in gebiedsontwikkeling Volgens de provincie gaat C2C om meer doen dan de wettelijke normen. Sterker nog, het C2C waardesysteem moet niet verharden in normen. Maar hoe komen we van normen naar kwaliteit? Op dit moment wordt duurzaamheid vaak meegenomen als een van de aspecten, ook bij de uitvoering van de MER procedure. Duurzame gebiedsontwikkeling en C2C stellen (milieu-)kwaliteitsambities, in plaats van later te moeten bedenken hoe duurzaamheid kan worden ingepast. Gebiedsontwikkeling volgens
86
C2C betekent rekening houden met equity, ecology en economy, EHS17, energie, water, verkeer e.d. (ook de financiële processen enz.). Rol van grond Systeemverandering: C2C vereist een systeemverandering welke bijvoorbeeld grond zou kunnen beschouwen als een dienst. Een voorbeeld van de uitwerking zou kunnen zijn dat de gemeente eigenaar blijft, maar de grond verpacht op voorwaarde dat zij “schoon” wordt teruggegeven. Op deze manier kunnen ontwikkelingen in de loop der tijd makkelijker worden geïmplementeerd en voor bedrijven is het ook voordelig. Dit nieuwe systeem zou volgens de gemeente Venlo dan in de plaats komen van de “tactiek der verschroeide aarde”-praktijken die nu gewoon zijn, waarbij een bedrijventerrein na een x aantal jaren wordt afgedankt. Met deze nieuwe methode worden schone grond en een vitaal bedrijventerrein gecreëerd, waarbij kan worden ingesprongen op veranderende functies. Politieke consequenties: Grond is vaak een lokaal politiek thema. Dit thema, zeker met bovenstaande nieuwe benadering vergt een andere manier van denken: meer langetermijn (20-30 jaar). Inkomsten uit bijvoorbeeld de concessie zijn dan gespreid in de tijd en dus minder gevoelig voor de waan van de dag. Grond verkopen geeft nú inkomsten, dat is nú leuk, maar daarna is het op: het financiële model moet loskomen van het politieke model. Dan kunnen andere accenten worden aangebracht en waar nodig de voorwaarden worden bijgesteld. Sturing vanuit de overheid Van sectoraal naar integraal: Gemeente Venlo: “Ontkoker, erken, experimenteer”. Ga van een sectorale naar een integrale benadering, en creëer ruimte in de regelgeving voor een andere aanpak. Geef lokale vrijheid voor verboden en tijdseenheden. Geef ontwerpvrijheid bij innovatieve ideeën. De overheid moet ruimte geven, zo niet dan beperkt zij innovatie. Bij erkenning moet ze dan ook faciliteren: het belang van een voorbeeldfunctie, het versnellen van processen. Nu is gebiedsontwikkeling vooral ruimte. Daar zou ook milieu en landschap in moeten zitten: integrale ontwikkelingsambities, ook op lokaal niveau. Kwaliteit van functies is belangrijk, dit heeft gevolgen voor de ruimtelijke inrichting. Er zijn in Nederland veel initiatieven, maar ook veel verkokering: soms zijn wel 10 verschillende personen betrokken, dat moeten we overstijgen. Dat werkt breder dan alleen de ministeries van VROM en LNV. De KADO18 gaat niet ver genoeg. Innovatie en economie zijn essentieel voor duurzaamheid. De provincie ondersteunt gebiedsontwikkelingsprojecten die een voorbeeldfunctie vervullen en voldoende onderscheidend zijn qua uitstraling. Het verspreiden van kennis en succesverhalen is belangrijk. Lange termijnperspectief: Gemeente Venlo (het C2C programmateam) heeft lange termijndoelstellingen geformuleerd. Binnen het beleid van de Provincie is duurzame ontwikkeling breder dan alleen milieu en is niet normgericht Het operationaliseren van duurzaamheid is belangrijk: wat is er mogelijk? Binnen de provincie is het publiekrechtelijke instrument en waarborg voor de gebiedsontwikkeling het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (POL) Het masterplan van Klavertje 4 bijvoorbeeld, beschrijft de ontwikkelingsrichting van het gebied, geïnspireerd door C2C. Het is de bedoeling om de uitvoering plaats te laten vinden door de OverheidsNV. Onder andere het vestigingsbeleid speelt een belangrijke rol bij formulebeheer van de NV. Motivatie voor C2C in gebiedsontwikkeling De onderliggende drijfveer voor de gemeente Venlo is een vitale bevolking, te bereiken door kwaliteit en faciliteiten in de regio. Bevolkingskrimp (25%!) is niet op te lossen met een bedrijventerrein. Maar het creëren van hoogwaardige werkgelegenheid voor de mensen die blijven, een gunstig vestigingsklimaat, natuur en landschap zijn belangrijk voor de vitaliteit van onze gemeenschap. Wij willen bijsturen op basis van Economy, Ecology en Equity: hoopvol en sociaal. De mogelijkheden in Limburg zijn aanwezig en ze zijn aan te boren via C2C. Dat hoeft niet duur te zijn, maar het vraagt om een 17
Ecologische Hoofdstructuur
18
Kabinetsbrede Aanpak Duurzame Ontwikkeling
87
nieuw investeringsmodel waarin regelgeving minder hindert. Kosten en baten zijn nu te veel losgekoppeld. Volgens de provincie is waardecreatie belangrijk bij duurzame gebiedsontwikkeling. Een belangrijk uitgangspunt is dat bij de ontwerpfase wordt uitgegaan van de dynamiek en de kracht van het gebied (menselijke, economische en landschappelijke waarden van het gebied). Kennislacunes Financieel-economisch: Op het gebied van financiële constructies ligt een kennisvraag. Het gaat op dit moment voor de uitvoering van de pilots. Maar als we ook de volgers willen meenemen is het belangrijk dat er ruimte gecreëerd wordt. Op dit moment wil een bank zekerheid: het LIOF19 zou deze ruimte kunnen geven. Rendement uit investering halen is noodzakelijk, maar misschien zou het rendement wat lager kunnen zijn dan nu de norm is. EZ bepaalt deze normen, wellicht kan zij ruimte scheppen. Bijvoorbeeld een ecotaks zou overbodig zijn als we energieneutraal worden (creëert ruimte voor investeringen.) Energie: Voor het smartgrid20 is een makelaar nodig om vraag en aanbod te verbinden. Daarnaast zouden energiebedrijven niet in hun traditionele rol gezien moeten worden, maar alleen als terugvaloptie. Lange termijnplannen: Gemeente Venlo: De Floriade is lokaal eigendom met nationale en internationale allure. Daar moeten we met zijn allen wat van maken. Na de Floriade komt er een C2C campus op dat terrein. Volgens de provincie Limburg vraagt duurzame gebiedsontwikkeling om een systeemverandering door de gehele maatschappij. Wat is nodig aan kennis? Er was een FES21-claim voorbereid, maar de FES is vrij traditioneel. Zij gaat voort op ingeslagen paden, terwijl bij C2C juist nog veel nieuw en onduidelijk is. Het detailniveau was ook lastig voor gebiedsontwikkeling. Men zou ruimte moeten geven op basis van visie en experimenten in plaats van bewezen techniek. Procesaspecten Kritische succesfactoren: Daadkracht in de uitvoering. Volgers meekrijgen bij ontwikkeling: De koplopers laten zien dat het haalbaar is, en het verspreiden van kennis is belangrijk. De systeemverandering levert andere businessmodellen op: de techniek is het probleem niet. Toch gaat het nieuwe businessmodel niet vanzelf. Koplopers gaan uit van interne motivatie en zoeken advies waar nodig om van generieke oplossingen naar gedetailleerd maatwerk te komen. Imago is belangrijk: invloedrijke personen zijn inspirerend. De nieuwe Wro22 biedt meer mogelijkheden voor ruimtelijke ontwikkelingen om vooraan in proces C2C of duurzaamheid mee te nemen. Afdwingen is moeilijk, maar wil je dat überhaupt? De plannen hebben meer weg van structuurplannen dan gebruikelijk. Via milieuvergunningen ontstaat niet per se iets duurzaams. Meer nadruk op de ontwerpfase vergt meer procesafspraken. V. Provincie (politiek) Donderdag 28 mei 2009, 9:15 uur, telefonisch Provincie Limburg: Ger Driessen, gedeputeerde belast met Ruimte Vanuit de RMNO: Sophie Jongeneel, stagiaire Bureau Duur gesprek: ca. ½ uur Stilzwijgend goedgekeurd Algemene introductie 19
Limburgs Ontwikkelingsfonds
20
Duurzame decentraal opgewekte stroom
21
Fonds Economische Structuurversterking, afkomstig uit aardgasbaten
22
Wet ruimtelijke ordening
88
In deze regio zijn we bezig voor de toekomst, niet alleen van de regio maar ook voor het land en zelfs internationaal. Het concretiseren van duurzaamheid is essentieel. Door te afficheren met C2C, verplichten wij ons om die ambities waar te maken. Daarnaast is duurzame gebiedsontwikkeling ook belangrijk voor waardecreatie. Daarbij gaan we uit van het transitiedenken op lange termijn: we zijn aan het ontwerpen voor morgen. Het beter doordenken van een ontwerp is ook gunstig voor de kosten, want goedkoper dan achteraf (ontoereikende) aanpassingen maken. Onze ambities zijn hoog, en wij willen ook dat iedereen daaraan meewerkt. Bij de invulling van die ambities zal het vooral gaan om de inhoudelijke discussies: mochten in deze fase problemen optreden dan kan men de ambities altijd nog afzwakken of deels loslaten. Maar daar gaan we voorlopig niet vanuit. Kennis We zijn niet in de veronderstelling dat we alles weten wat we nodig hebben. C2C in gebiedsontwikkeling is een leerproces, “the proof of the pudding is in the eating”. C2C, duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn belangrijk, het heeft ook met bewustwording te maken. Nu de rest van de samenleving nog! Wet- en regelgeving Vaak heeft wet- en regelgeving een te ééndimensionale blik. Alle afzonderlijke regels zijn goed, maar samen werken zij elkaar soms tegen. Een integrale aanpak is belangrijk. Regels zijn daarbij een hulpmiddel, uiteindelijk moet het totaalplaatje getoetst worden. Wet- en regelgeving wordt ook vaak aangegrepen als een legitimatie om iets niet te doen: “kan niet, te ingewikkeld”. Ondernemers die zich bezig houden met C2C en MVO laten zien dat het wel kan. Overheden kunnen daarbij helpen door kritisch te kijken wat de mogelijkheden zijn. Financieel-economische principes C2C verhoogt de opstartkosten. Uiteindelijk moeten de producten wel op de markt verkoopbaar zijn. Dit vergt een systeemaanpassing: andere fiscale regelingen zijn nodig, slechts een enkele consument zal extra betalen voor C2C. Koplopers De koplopers zetten een prestatie neer, deze moeten hierbij ondersteund worden. Goed voorbeeld doet volgen. Tegelijkertijd moet het peloton ook gestimuleerd worden: het is dus allebei, en niet het één of het ander. VI. Rabobank Venlo Donderdag 14 mei 2009, 10:30 uur, telefonisch Rabobank Venlo: Dick Hak, voorzitter Raad van Bestuur Rabobank Venlo Vanuit de RMNO: Jeroen Bordewijk, Raadslid en Sophie Jongeneel, stagiaire Bureau Duur gesprek: ca. 1 uur Stilzwijgend goedgekeurd Algemene introductie De Rabobank is betrokken bij Greenport Venlo en de Floriade. De Floriade is veel meer bezig met C2C dan Greenport Venlo, bij die laatste is C2C meer een aandachtspunt. Duurzaamheid is een speerpunt van de Rabobank. De uitdaging is: hoe kan C2C (het idee van kringlopen vooraf meenemen in plaats van achteraf) worden geconcretiseerd? C2C is een economisch en redelijk abstract concept. Nu moet een concretiseringsslag worden gemaakt: hoe C2C toe te passen? Implicaties voor gebiedsontwikkeling C2C in gebiedsontwikkeling gaat om keuzes maken: bijvoorbeeld voor aardwarmte en zonne-energie. Hier in de buurt bevindt zich geen grote industrie en de kantorendichtheid is ook laag. Mogelijkheden
89
voor C2C in de glastuinbouw en de transportsector zijn interessant. De integralere aanpak moet leiden tot snelle stappen en draagkracht. Financieel-economisch: Budgettair is er weinig ruimte voor innovatie omdat de terugverdientijd erg lang is. Het streven naar C2C is mooi, maar wat kan de markt absorberen aan kosten? Greenport Venlo geeft geen lagere grondprijzen, de grondbedrijven zijn eigenaar. Een andere constructie met grondprijzen is nog niet bekeken, nu is men vooral bezig met ontwikkelen. De systeemverandering van sectorale korte termijnaanpak naar integrale lange termijnaanpak vergt andere constructies omdat de beginkosten hoger zijn en dus de terugverdientijd langer. Banken beschouwen dit als een risico, evenals de gebrekkige definitie van het begrip C2C. C2C moet boven de al bestaande groenfinanciering uitstijgen. Dit kan worden nagegaan met een kwantitatieve checklist, maar die bestaat nog niet. Technici bepalen deze criteria, uiteindelijk werken LNV en de banken daar ook aan mee. Nu krijgen C2C-initiatieven geen extra voordeel bovenop de groenfinanciering. Dit is een hobbel in de regelgeving. Veel kassen worden gefinancierd met groenfinanciering: dit geeft fiscale voordelen waardoor de baten wat naar voren gehaald worden. Concretiseringsslag: Er vindt geen strategisch overleg met Greenport Venlo plaats. Zij hebben vooral aandacht voor het label en weinig aandacht voor de doorvertaling, behalve Dick Thesingh. Braungart heeft nu een leerstoel in Rotterdam. Dit roept de vraag op hoe men wil verbeteren: generiek of juist specialiseren? Door te specialiseren kan je mee met de flow in een bepaald gebied, de spin-off voor economie en duurzaamheid is groter (doen waar je goed in bent, in plaats van alles proberen te doen). Rol van lagere overheden: Gemeente en provincie helpen mee bij de vertaalslag, maar de C2Cexpertise ontbreekt. Er is nu geen strategisch plan en in de bestuurlijke constructie ontbreekt het aan verantwoordelijkheid en eenduidigheid (bijvoorbeeld: de gebrekkige definitie van C2C). Zoveel verschillende dossierhouders gaat ten koste van de eenheid, consistentie en slagvaardigheid. Daardoor blijven de initiatieven te vrijblijvend en kan er ook niet worden getoetst. Greenport Venlo is daar nog niet aan toe. Niet alleen de implementatie van C2C maar ook de te laconieke opstelling van de stakeholders om kansen te verzilveren is zorgelijk. De regio moet eindverantwoordelijkheid nemen en strategisch ontwikkelen. Wet- en regelgeving is een gegeven, deze biedt kansen en bedreigingen. Zoeken naar verbindingen is belangrijk. Rol rijksoverheid: C2C claims zijn nu niet te valideren. Uitgangspunt moet zijn de sterkte van het gebied (bijv: Almere woningbouw, Rotterdam transport/chemie, Venlo tuinbouw), daardoor wordt het gebied ook economisch sterker. Rol overige betrokkenen: De stakeholders zijn nu te veel politiek georiënteerd. De politiek moet randvoorwaarden scheppen, maar de vooruitstrevende ondernemers moeten het doen. Dit kan concreter, niet alleen op intentie. De koplopers trekken het spoor en maken het verschil. De rest volgt vanzelf wel, en zo ga je efficiënt met tijd en resources om. Kennislacunes Systeemverandering: Een andere manier van denken moet van de grond komen, daarbij moet ook aandacht worden gegeven aan hoe en waar deze moet landen. Dat is nog niet altijd duidelijk. Bundeling van kennis: Er zijn te veel consultancies betrokken bij deze gebiedsontwikkeling, één groot expertisecentrum zou beter zijn. Daar kan kennis worden gebundeld en gedeeld, veel kennis loopt nu langs elkaar heen. Er moet meer synergie komen, meer koppelingen zijn nodig, ook tussen sectoren. VII. Bouwfonds ontwikkeling Dinsdag 19 mei 2009, 13:30 uur te Den Haag Bouwfonds Ontwikkeling: Bas van de Griendt, milieumanager Vanuit de RMNO: Jeroen Bordewijk, Raadslid; Cecile Gribling, programmamanager en Sophie Jongeneel, stagiaire (beiden Bureau) Duur gesprek: ca. 1 uur Stilzwijgend goedgekeurd Algemene introductie Het Bouwfonds is sceptisch over C2C in gebiedsontwikkeling. Het idee van gescheiden bio- en technosferen is ontstaan in Nederland en is al sinds 1989 een onderdeel van het Nederlandse Milieubeleid. 90
De Nederlandse benadering spreekt over het dichtdraaien van kranen, de C2C benadering spreekt over “mengkranen”. In Nederland zijn wij gevoelig voor deze benadering, getuige de “derde groene golf”23. De Club van Rome propageerde minder gebruik van resources. C2C zegt dat je best méér mag gebruiken, mits de resources maar op de juiste manier gebruikt worden. Maar als je concreet kijkt naar wat dit voor output oplevert, is dit niet erg nieuw of innovatief. 1 op de 4 hits over C2C op Google is afkomstig uit Nederland. Een mogelijke oorzaak hiervan is dat in Nederland de burger min of meer gelijk staat met “consument”, waardoor maatschappelijke en economische belangen samenkomen. C2C raakt aan het Nederlandse milieudenken. Daarnaast is het natuurlijk gewoon een goed marketingconcept omdat het inspeelt op diepere psychosociale gedragskenmerken: “baat het niet, dan gaat het niet”, oftewel er moet (economisch/maatschappelijk) voordeel te behalen zijn. Imago en innovatie zijn ook belangrijk, de stimulerende werking van C2C appelleert aan behoeften. Voordelen en nadelen van C2C De rol van C2C om duurzaamheid maatschappelijk en politiek te agenderen is super, de materialenfocus is ook goed. C2C werkt dus als katalysator voor agendering en als spiegel. Maar de output blijft daarbij achter. Het is geen oplossing, meer een aanvliegroute zoals LCA’s en de initiatieven van de Dutch Green Building Council. Voor C2C in gebiedsontwikkeling geldt dat al helemaal, want gebiedsontwikkeling is méér dan alleen gebouwen (het hoogste niveau waarop C2C vrij goed lijkt te werken). Door de focus weer terug te leggen op het gebouw in plaats van het gebied, wordt in feite een stap teruggegaan. Het C2C-boek gaat tegen alle wetenschappelijke principes in. Proces is belangrijk voor C2C, focus ligt op marketing en materialen. C2C vraagt om flexibeler omgaan met regels: een nieuwe wet maakt dit mogelijk. Duurzaamheid: milieu, economie, maatschappij en ruimte Theorie: Het term duurzaamheid is niet duurzaam: iedereen definieert het anders. Vaak liggen hier economische redenen aan ten grondslag. Er is een relatie tussen Profit, Planet en Ruimte. Milieu en ruimte zijn dan de planologische instrumenten, aangestuurd door economie. De context is People, dat wil zeggen de markt: welke wensen en eisen zijn er en hoe moet daarmee om worden gegaan. Milieu is daarin minder relevant: uiteindelijk staat toch de prestatie centraal en milieubesef is daaraan ondergeschikt, maar er zijn wel koppelingen mogelijk. Praktijk: Theoretisch is zijn er dus veel mogelijkheden, maar praktisch wordt dat gehinderd door de omgeving. Een oplossing is dus alleen optimaal binnen de context: in een “nieuw” gebied/gebouw is het makkelijker om strenge normen toe te passen dan in een al bestaand iets, ook door de historische context. Obstakel: Financieel-economisch obstakel is dat kosten en baten te veel zijn gesplitst. Dat kan niet langer: dat vraagt om een andere kijk en nieuwe spelregels voor onderwerpen als energie. Door kosteneffectiviteit zit de gebiedsontwikkeling vast in zijn eigen systeem, keuzes moeten worden verantwoord op basis hiervan, daarom is administratie zo belangrijk. Implementatie in gebiedsontwikkeling in Greenport Venlo Ontwerp: De ontwerpprincipes van Greenport Venlo zijn niet voldoende uitgewerkt. Stroomschema’s voor energie en water bestaan al langer. Rol overheden: C2C is een lastig onderwerp voor de overheid: het gat tussen aanloop en boodschap is groot. Daarnaast moet zij een definitie vaststellen voor duurzame gebiedsontwikkeling. De rol van de lagere overheden kan zijn het organiseren van kennis. Daarnaast is er een grote behoefte aan procesmodellen en expertisecentra. Milieu is over het algemeen technocratisch en sectoraal, terwijl gebiedsontwikkeling juist integraal is: dit is een aandachtspunt voor de overheid. Meenemen volgers: Enthousiasmeer juist wél de achterblijvers, het peloton maakt het verschil. Dit is een rol van de overheid.
23
De eerste groene golf was het rapport “Limits to growth” van de Club van Rome
91
Vastleggen ambities: C2C is prima als strategisch doel, mits financieel betaalbaar. De markt moet leidend zijn bij gebiedsontwikkeling in Greenport Venlo. Binnen de behoefte is selectie mogelijk. Vaak is het milieu een randvoorwaarde (besluitvorming hierover hoort in politieke domein), maar een sluitende businesscase is wel belangrijk. Men moet groen naar het geld toe brengen en niet andersom. Klavertje 4 is pas duurzaam bij een volgende generatie: bedrijventerreinen zijn wegwerpproducten. Het Bouwfonds vindt dat de randvoorwaarden te allen tijde te verduurzamen moeten zijn. Het model moet de lat steeds hoger leggen: de start is altijd makkelijker. Tegelijkertijd is er geen kosten/batenafschrijftermijn vastgesteld, dit gaat “naar eer en geweten”. Opvattingen veranderen, langetermijn ideeën zijn vaak niet aanwezig. VIII. SenterNovem Dinsdag 26 mei 2009, 15:30 uur te Utrecht SenterNovem: Lidwien Reyn, initiator Communities of Practice C2C in gebiedsontwikkeling Vanuit de RMNO: Cecile Gribling, programmamanager en Sophie Jongeneel, stagiaire (beiden Bureau) Duur gesprek: ca. 1 uur Goedgekeurd door Lidwien Reyn met enkele kleine wijzigingen De bevindingen tot nu toe worden voorgelegd in de vorm van een schema Kennisvraag naar de wijze waarop C2C wordt georganiseerd als kritische succesfactor: Voor resultaten die er toe doen is het nodig dat bedrijven, instellingen en overheden andere keuzes maken en hun gedrag op grote schaal veranderen. Oude werkroutines blijven dominant en zijn moeilijk te veranderen. De organisatie meet succes bij C2C niet alléén meer af in productieomvang, marktaandeel of winst. Maar wat zijn dan wel de nieuwe parameters die succes meetbaar maken? Hoe beoordeel je of een inspanning een positieve bijdrage levert? Hoe realiseer je C2C? En hoe organiseer je dit? Dit is van belang voor de “hoe”-vraag. Bijvoorbeeld: een projectprogramma wordt uit de gemeentelijke organisatie getild, maar de beoordeling blijft traditioneel op basis van tijd en geld, in plaats van integrale kwaliteit zoals beoogd werd door het opzetten van een dergelijke directie. Hoe moet worden omgegaan met dit spanningsveld om ruimte te maken voor een duurzame bijdrage? Een systeemverandering vergt ook een organisatieaanpassing, dit is een institutionele ontwikkeling. Eigenlijk geldt dat breder dan alleen de overheid: kosten en baten zouden niet alleen in geld moeten worden uitgedrukt. Investeren in kennis Praktische kennis versus theoretische kennis: Al doende leert men. Het opdoen van praktijkervaring is erg belangrijk, ook moeten coalities worden gebouwd tussen verschillende probleemeigenaren. Bijvoorbeeld: het Rijk past de wetgeving aan, in samenwerking met lokale partijen en de provincie. Voordelen van kennisoverdracht: Het Rijk faciliteert en creëert ruimte waardoor lokale partijen kennis uit kunnen wisselen en samen kunnen leren en ontwikkelen. Uiteindelijk is het Rijk ook gebaat bij een snelle verspreiding van kennis voor duurzame projecten: niet alleen is dat gunstig voor binnenlandse ontwikkelingen maar het biedt ook mogelijkheden voor de export. Wij zijn het eerste land ter wereld wat hiermee bezig is! Waarin investeren: De “harde” technologische kennis is grotendeels al beschikbaar en ontwikkelt zich als vanzelf. Het zijn juist de “zachte” vraagstukken die te maken hebben met de sociaal-culturele context die problematisch zijn en waar onvoldoende in geïnvesteerd wordt. Verantwoordelijkheid Lokaal: Verantwoordelijkheid moet je nemen. Dat is het tonen van leiderschap. Dick Thesingh had oorspronkelijk het leiderschap en is nog steeds betrokken. Maar om de ambities waar te maken is nu bij de koplopers een moeilijke fase aangebroken van plannen en organiseren en uitvoeren, waardoor het enthousiasme wegebt. Een ander resultaat vraagt om een andere manier van doen. In deze moeilijke fase kan het concept en de regio alle steun gebruiken bij de realisering, en omdat het principe nog zo nieuw is zijn die invloeden schaars.
92
Rijk: Het rijk is mede verantwoordelijk voor de verspreiding van kennis. Een van de mogelijkheden is door middel van platforms en communities of practice. Transities zijn brede maatschappelijke ontwikkelingen, dit soort initiatieven dragen bij aan duurzaamheid. Naar concrete implementatie Wie betrekken: De invulling moet vanuit verschillende plekken komen. De maatschappelijke en technologische veranderingen zijn moeilijk te overzien: er zijn veel verschillende partijen betrokken en er is veel dynamiek. Dit is kenmerkend voor een bottom-up proces. Rol Rijk: Het Rijk moet obstakels uit de weg helpen en condities creëren waaronder de creativiteit van de markt om tot nieuwe oplossingen te komen voor bestaande functies wordt gestimuleerd en ondersteund. De regio Venlo een aparte experimentele status geven is geen structurele oplossing. Door de ontwerpgerichte benadering wordt de kwaliteit van de input het belangrijkst. Eventuele ongewenste effecten laten zich moeilijk voorspellen, dus het is niet erg efficiënt om daar nu al te veel op vooruit te lopen. Doordat de tijdelijkheid van het ontwerp inherent is aan de C2C-principes, is op dit soort tussenmomenten ruimte voor evaluatie. Vergelijking tussen C2C en industrial ecology: De verschillen of overeenkomsten zijn praktisch niet zo interessant. Allebei gaan ze uit van duurzame ontwikkeling als vooruitgang ten opzichte van de oude situatie. Kansen en risico’s: Regelgeving is stug, maar blijft wel doorevolueren. De economische crisis is een kans om het begrip “waarde” anders te definiëren. Dit kan worden versneld door maatschappelijke bewustwording, bijvoorbeeld door SenterNovem-programma’s zoals “Leren voor Duurzame Ontwikkeling”.
93
C. Workshop proceedings (in Dutch) 1. Draaiboek “Ronde 3: Workshop: toetsen project Venlo aan uitgangspunten van C2C-geïntegreerde duurzame gebiedsontwikkeling” Workshop waarbij zowel mensen uit de regio worden uitgenodigd, als mensen daarbuiten, waaruit moet blijken wat de beste condities zijn waaronder het C2C bij Greenport Venlo een bijdrage kan leveren aan een dynamisch duurzame gebiedsontwikkeling: 1. Analyse van verschillende dimensies van de governance van integrale gebiedsontwikkeling, van belang voor versterking dynamiek en duurzame gebiedsontwikkeling, met behulp van een workshop van een halve dag: • Instituties: welke instituties spelen thans een rol en welke bestaande instituties kunnen bijdragen aan of afbreuk doen aan de bedoelde C2C-geïntegreerde duurzame gebiedsontwikkeling in de regio Noord-Limburg? • Instrumenten: kansen en risico’s met betrekking tot instrumenten zoals vergunningverlening en de mogelijkheden van agrologistiek. • Processen: kansen en risico’s met betrekking tot de procesarchitectuur. • De rollen van actoren: welke actoren - lokaal, regionaal en nationaal - zijn (on)voldoende betrokken en wat zou hieraan kunnen verbeteren? Hoe kan het meest effectief gecommuniceerd worden met de niet direct betrokkenen (bewoners, lokale actiegroepen, maar ook de media, etc.)? 2. Inhoudelijke aspecten rondom: • Strategische sturing: vertaalslag naar operationalisering, kritische succesfactoren • Financieel-economische principes: “triggers” voor marktpartijen, financiële constructies • Instrumentele aspecten: wet- en regelgeving, ruimtelijke mogelijkheden, draagvlak • Kennislacunes: ten aanzien van bovenstaande aspecten 3. Aan de hand van bovenstaande dimensies en inhoudelijke aspecten: het inventariseren van reële mogelijkheden m.b.t. een C2C-geïntegreerde duurzame gebiedsontwikkeling, en van eventuele knelpunten om te voldoen aan de condities die tijdens de workshop noodzakelijk blijken. Locatie: Datum: Aantal deelnemers: Opstelling:
Bilderberg Château Holtmühle Tegelen 3 juni 2009, 13:30 – 17:00 uur (broodjes vooraf korte borrel na afloop) Circa 25 + organisatie (bedrijfsleven, overheden, wetenschap) Cabaret
Materialen: • Badges • Naambordjes • PowerPoint presentatie • Laptop • Beamer • 3 staanders voor flip-over sheets, verplaatsbaar • Memopapiertjes • Plakband • Stiften 3mm • RMNO boekjes • Cadeautjes voor voorzitters
94
•
Fototoestel (Anneke maakt foto’s)
Opzet workshop: 11:30 Bureau aanwezig Zaalcheck, beamers, flip-over standaards, pennen enz. 12:30 Werklunch met voorzitters (Bart Jan, Jeroen, Niels, Anneke, Cecile, Sophie) 13:00 Ontvangst 13:30 Introductie voorzitter Bart Jan vertelt iets over zichzelf, de RMNO, betrokkenheid bij dit project, doel en aanpak van project, stelt voorzitters parallelsessies voor 13:35 Belangrijkste bevindingen uit interviewronde Doel: input voor het maken van een vliegende start in de parallelsessies voor wat betreft. concretisering C2C in duurzame gebiedsontwikkeling Bart Jan presenteert de belangrijkste bevindingen uit de interviewronde “gebiedsinrichting, regelgeving, financiering: mogelijkheden en knelpunten”. Aan de hand van PowerPoint (in voorbereiding) NB: Sophie notuleert eventuele zijsprongetjes e.d. 14:00 3 Parallelsessies “hoe van abstract naar concreet” in gemixte groepen: Doel: het concretiseren van de mogelijkheden en het voorkomen van knelpunten, hoe daar invulling aan geven. Op basis van al in de interviews genoemde punten inventariseren van mogelijkheden, aandachtspunten om knelpunten te voorkomen of op te lossen, kennisbehoeften, governancepunten. Groep 1: Nieuwe gebiedsinrichting Voorzitter Jeroen, notulist Sophie + 8 deelnemers Groep 2: Nieuw regelgevingsysteem (incl. organisatievraagstukken e.d.) Voorzitter Niels, notulist Cecile + 9 deelnemers waarvan 1 eerder weg en 1 onder voorbehoud Groep 3: Nieuw financieringssysteem Voorzitter Bart Jan, notulist Anneke + 7 deelnemers 14:00 Voorstelronde 14:10 Mogelijkheden ☺ en knelpunten oplossen/voorkomen 14:10 Deelnemers krijgen 6 memobriefjes (3 voor ☺ en 3 voor ) om hun belangrijkste punten rond het deelsysteem van hun groep op de voorbereide flip-over sheet (☺ – ) te plakken 14:20 Deelnemers lichten briefjes toe en daarna groepsdiscussie, waarbij de groep onder leiding van de voorzitter de briefjes reduceert tot een top 3 ☺ en een top 3 en die nader concretiseert 14:45 Kennis en governance 14:45 Deelnemers krijgen 6 memobriefjes (3 voor kennis en 3 voor governance) om hun belangrijkste punten op de voorbereide flip-over sheet (Kennis – Governance) te plakken 14:55 Deelnemers lichten briefjes toe en daarna groepsdiscussie, waarbij de groep onder leiding van de voorzitter de briefjes reduceert tot een top 3 voor kennisissues en een top 3 voor governance-issues en die nader concretiseert 15:10 Voorbereiding terugkoppeling Voorzitter bespreekt kort na met de deelnemer en vult op de voorbereide flip-over sheet (☺KG) de belangrijkste punten voor ☺, , kennis en governance in om straks te kunnen presenteren 15:20 Koffiepauze De voorzitters en Sophie en Cecile trekken zich met de flip-over vellen terug in één van de zaaltjes om de terugkoppeling voor te bereiden ten behoeve van de integratie van de deelsystemen en te komen tot algemene conclusies die Bart Jan later zal presenteren. In de tussentijd overziet Anneke de koffiepauze en verplaatst de flip-over standaards naar de plenaire zaal. 15:45 Plenaire bespreking belangrijkste conclusies van de parallelsessies
95
Doel: het verbinden van de verschillende deelsystemen De flip-oversheets met de terugkoppeling worden op de standaards geplaatst. Cecile en Sophie notuleren. De flip-over sheets hangen naast elkaar in de ruimte. 16:45 Afsluiting Bart Jan legt uit wat er zal gebeuren met de bevindingen van vandaag (RMNO advies aan de ministers over C2C in duurzame gebiedsontwikkeling regio Venlo) en bedankt de deelnemers. Anneke bedankt de voorzitters met een klein cadeautje. Cecile en Sophie notuleren 17:00 Borrel
96
2. Verslag workshop “C2C in duurzame gebiedsontwikkeling regio Venlo” Woensdag 3 juni 2009 13:30 – 17:00 te Tegelen Deelnemerslijst: Naam Jan Linssen Jac Jeurissen Martine de Vaan Dick Thesingh Isabelle de Warrimont Dave Heesakkers Niels van Geenhuizen Pierre Sommer Jos van der Heijden Judith van Wijk Rob van Midden Margreeth Laurentzen Edmond Staal Martijn Rooijakkers Ton de Kok Marcel Kuijpers Richard van Gemert Paul Levels Harma Albering Roger Cox Rik Eweg Siebrand Tjalingi Frans Boekema Leen Oosterom Jeroen Bordewijk Bart Jan Krouwel Cecile Gribling Anneke Heinecke Sophie Jongeneel
Functie Directeur Medewerker Projectleider Kwartiermaker Beleidsmedewerker Manager Projectmedewerker Directeur Projectleider Projectmedewerker Afdelingshoofd Co-innovator Stafmedewerker Beleidsmedewerker MT-lid Ondernemer Adviseur Programmamanager Beleidsmedewerker C2C-enthousiasteling Projectregisseur Gastmedewerker Hoogleraar Coordinator Lid, tevens parallelvoorzitter Lid, tevens dag- en parallelvoorzitter Organisatie, programmamanager Organisatie, adviseur Organisatie, stagiaire
Organisatie Bedrijvenschap Venlo Greenpark Freshpark Venlo Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Venlo Gemeente Venlo Goodman Greenport Venlo Greenport Venlo Greenport Venlo Greenport Venlo Industriebank LIOF Knowhouse Limburgs Landschap LNV LNV Nieuw Gemengd Bedrijf Provincie Limburg Provincie Limburg Provincie Limburg Stichting Planet Prosperity TransForum TU Delft Universiteit Tilburg Waterschap Peel en Maasvallei RMNO RMNO RMNO RMNO RMNO
Groep 3 2 1 3 1 2 2 2 3 1 3 2 1 3 2 1 1 2 3 2 2 1 3 2 1 3 2 3 1
Introductie: Bart Jan Krouwel stelt zichzelf en de rest van het team voor en legt uit wat het doel is van deze middag. Daarna presenteert Cecile Gribling de belangrijkste bevindingen uit de interviews (PowerPoint beschikbaar op aanvraag). Vervolgens gaan de groepjes uiteen in parallelsessies. Workshop 1: nieuwe gebiedsinrichting (voorzitter: Jeroen Bordewijk, notulist: Sophie Jongeneel, deelnemers: Martine de Vaan, Judith van Wijk, Edmond Staal, Marcel Kuijpers, Richard van Gemert) Relatie tussen C2C en duurzame gebiedsontwikkeling: Jeroen Bordewijk legt uit dat het de bedoeling is om na te denken over hoe inhoud te geven aan C2C in duurzame gebiedsontwikkeling, welke spelers van belang zijn, wat concreet zou moeten worden toegepast en hoe de inrichting van het gebied zich verhoudt tot de andere gedefinieerde deelsystemen (regelgeving en financiering). Het is dus niet de bedoeling dat de discussie heel theoretisch verloopt: het gaat er echt om om slagen te maken richting maatschappelijke en economische duurzaamheid waarbij (in deze sessie) de fysieke inrichting centraal staat. De groep ziet C2C als middel om duurzame gebiedsontwikkeling te bereiken24. De concretisering hiervan blijft echter hangen: hoe van ambities inhoud te maken? Edmond Staal merkt op dat anders bouwen anders organiseren vergt: het industriegebied moet meerwaarde krijgen. Marcel Kuijpers zegt dat het C2C imago misschien mobiliseert, maar ook afweert omdat het inhoudsloos is. Daarnaast wordt innovatie gehinderd door de huidige regelgeving. 24
Hierover ontstaat later plenair nog wat discussie.
97
Op memoblaadjes wordt door de deelnemers kernachtig opgeschreven wat er goed gaat en wat er niet zo goed gaat. Martine de Vaan heeft opgeschreven dat zij de radicale ambitie goed vindt, evenals het feit dat C2C mensen aan het denken zet en duurzaamheid verbreedt: “een leuk leven, een mooie werkomgeving”. Jeroen Bordewijk merkt op dat de vertaalslag van ambitie naar concrete doelstellingen nog in de beginfase is. Negatief vindt zij dat Braungart en McDonough vrij luchtig doen over energie, dat mislukkingen teleurstellen en dat het zo nu en dan wordt afgebrand. Marcel Kuijpers zegt dat andere duurzaamheidsinitiatieven ook worden afgekraakt vanuit C2C-perspectief. Marcel Kuijpers zegt dat hij de inspiratie en het mobiliserende effect vanuit C2C voor duurzame ontwikkeling goed vindt. Hij begrijpt alleen niet waarom de principes in een gebied worden toegepast en vindt dat het vooral niet dogmatisch mag worden. Ook vindt hij dat hij niet de problemen waar hij binnen zijn bedrijf een oplossing voor gevonden heeft, later weer op zijn bordje moet krijgen (boemerangeffect). Jeroen Bordewijk vult aan dat de regelgeving niet te strikt moet zijn om innovatie een kans te geven. Edmond Staal zegt dat de regelgeving niet bedoeld is voor partijen die duurzaam bezig zijn, maar juist voor partijen die dat niet zijn. Marcel Kuijpers zegt dat het denkraam van C2C ook niet mag gaan knellen: dan is de innovatie weer “in the box” in plaats van daarbuiten. Bovendien moeten innovaties binnen 3 jaar kunnen worden afgeschreven. Dit geldt niet voor “permanente” constructies zoals infrastructuur wat duidelijk een lange termijnafschrijving is: de termijnen die de overheid daar momenteel voor aanhoudt zijn te kort. Richard van Gemert vindt de samenwerking en synergie die bij C2C ontstaat positief. Daarnaast vindt hij het goed dat het ontwerpprincipes zijn en geen voorschriften. Maar C2C mag niet verplicht worden. Bovendien blijft het een vaag concept. De C2C principes mogen niet gestandaardiseerd worden toegepast, dat creëert geen meerwaarde. Martine de Vaan zegt dat regels en voorschriften nodig zijn om te zorgen dat innovatie rendabel is voor ondernemers. Edmond Staal zegt dat duurzame ontwikkeling en C2C om externe overlegstructuren vraagt. De effectiviteit en creativiteit die hiermee gepaard gaat vindt hij positief. Daarnaast vindt hij het goed dat zuinig omgegaan wordt met grondstoffen en dat het onderwerp vraagt om stimulerend beleid. Negatief aan C2C vindt hij dat het imago de inhoud overheerst. Het concept is nog erg nieuw en er worden al snel resultaten verwacht. Hij is tegen subsidies, het is in het maatschappelijk belang dat er integraal gedacht en gewerkt wordt. In de praktijk valt dit nog vaak tegen. Judith van Wijk zegt als positieve punten dat C2C de wereld echt wat oplevert, dat het echt anders is. De ruimtelijke kwaliteit die wordt gecreëerd levert fijne plekken op. Nu en hier investeren betekent elders of later oogsten. Negatief vindt ze dat het dogma remt: C2C als inspiratie, maar hoe te operationaliseren? Ook het teveel aan imago vindt ze niet goed. Sophie Jongeneel vindt het eerst tactisch organiseren van C2C in gebiedsontwikkeling positief ten opzichte van achteraf-maatregelen. Het uitspreken van de ambitie werkt tevens verplichtend. Daar staat tegenover dat zij het negatief vindt dat het nu wel erg als strategisch instrument wordt gebruikt en dat de bestuurlijke arrangementen niet duidelijk zijn. Bovendien is C2C in duurzame gebiedsontwikkeling slecht gedefinieerd. Positief vindt zij de aandacht voor energie- en waterstromen. Maar een ecologisch gebouwd bedrijventerrein is niet hetzelfde als een bos, bij uitbreiding van het concept naar andere gebieden dient hier rekening mee gehouden te worden. Jeroen Bordewijk vraagt zich eveneens af wie nu de regie heeft. Hij vindt het idee van C2C als ontwerpmethode aantrekkelijk, maar de gebrekkige vertaling naar doelstellingen vindt hij een minpunt: hoe zit het businessmodel voor duurzame gebiedsontwikkeling in elkaar, hoe wordt deze inhoud gegeven? Hij stelt voor om grond te verpachten om tot duurzaamheid te komen. Marcel Kuijpers voelt daar niets voor: als ondernemer is de grond waar jouw bedrijf op staat ook een stukje financiële zekerheid. Martine de Vaan reageert op Jeroen Bordewijk dat deze concretiseringsvraag ook speelt bij het GOB. Enerzijds biedt de vaagheid ruimte, anderzijds is het bijna ondenkbaar dat bij het operationaliseren van de principes doelstellingen niet in percentages worden vastgelegd. C2C in duurzame gebiedsontwikkeling concretiseren: Richard van Gemert vertelt dat bij de provincie een kaart gemaakt is van op welke locaties Limburg energie wil besparen en waar zij inzet op duurzame energie. Door het te visualiseren en de plannen in kaart te brengen ontstonden vervolgens initiatieven in die richting op deze plekken. Marcel Kuijpers ziet dat verband niet zo: in en om metropolen (in het westen de Randstad, in het oosten het Ruhrge-
98
bied) is intensieve productie aanwezig, dus is er ruimte voor het duurzaam gebruik van reststromen. Ook vraagt hij zich af hoe C2C zich verhoudt tot intensieve veehouderij. Judith van Wijk reageert dat er geprobeerd wordt om flexibel te ontwerpen, zodat er met de tijd kan worden meegegaan. Jeroen Bordewijk stelt voor om de concrete stappen richting duurzame gebiedsontwikkeling op memoblaadjes te schrijven. Judith van Wijk noemt het duurzaam omgaan met grondstoffen, flexibiliteit in het ontwerp en een duidelijke regie (bij de GebiedsNV) als concrete stappen. Marcel Kuijpers waarschuwt voor verharding in regelgeving. Martine de Vaan vraagt zich af hoe de concretisering zich verhoudt tot (kennis)infrastructuur. Richard van Gemert vraagt zich af wie de afkadering doet, terwijl Marcel Kuijpers zich afvraagt wat de randvoorwaarden zijn. Daarnaast herhaalt hij dat de overheid een duidelijk onderscheid moet maken in governance voor korte termijn (tijdelijke zaken) en lange termijn (structurele zaken). De ondernemer volgt zijn businessmodel: prijs en kwaliteit zijn belangrijk. Jeroen Bordewijk vult aan dat de overheid de ondernemer hierin moet faciliteren. Edmond Staal stelt voor om duurzaamheidsaangelegenheden op lange termijn af te schrijven en zgn. “externalities” hierin te verdisconteren. Marcel Kuijpers zegt dat ondernemers niet geïnteresseerd zijn in lange termijn afschrijvingen. Edmond Staal reageert hierop dat bij de inrichting van een gebied het behouden van bestaande kwaliteit ook belangrijk is, en daarin structuur aan te brengen. Verder moet het algemene belang naar de ondernemer gebracht worden (bijvoorbeeld zonnepanelen op het dak). Daarin moet de overheid dan zijn financiële verantwoordelijkheid dragen, aangezien het algemeen belang gediend wordt. Marcel Kuijpers reageert hierop dat de regelgeving het ontwikkeltempo niet kan bijbenen. Martine de Vaan pleit voor een herinvoering van de OZB25, omdat dit zo ongeveer de enige manier is waarop een gemeente geld kan verdienen anders dan door de verkoop van grond. Een ecotaks is volgens haar noodzakelijk om een “level playing field” te creëren. Edmond Staal zegt daarop dat het berekenen van de reële kosten beter is dan een ecotaks. Martine de Vaan wil een experimenteerstatus voor Greenport Venlo. Marcel Kuijpers reageert dat dat juridisch niet haalbaar is (Raad van State accepteert het niet). Sophie Jongeneel vult aan dat het bovendien geen structurele oplossing is (en zei nog wel meer, maar schrijven en meediscussiëren tegelijk lukte niet zo goed: zie ook flip-over sheet “nieuwe gebiedsinrichting”: appendix C.2.I.). Marcel Kuijpers wil dat er steviger gestuurd wordt vanuit hogere overheden op ruimtelijke ordening: gemeenten zijn te veel bezig met deelbelangen. Daarnaast pleit hij voor een terugkeer van de Wir-premie26 voor duurzame innovaties. Verder zou hij graag zien dat er betere verbindingen werden gelegd tussen bijvoorbeeld wonen en werken (geïntegreerde vraag), meer rekening werd gehouden met de autonomie van het gebied en dat alle actoren worden erkend. Kennis, -lacunes en -management: Tot slot gaat de discussie over kennis. Jeroen Bordewijk zegt dat er behoefte is aan een duurzaamheidsexpertisecentrum, waar betrokkenen terecht kunnen met allerlei soorten vragen: van technologische tot financiële en organisatorische vragen. Edmond Staal pleit voor een breed samengestelde Raad van Bestuur voor Greenport Venlo. Marcel Kuijpers identificeert een kennislacune op het gebied van grondstoffen en het vestigingsbeleid. Ook ziet hij een marketingvraagstuk. Martine de Vaan vraagt om een verdiepingsslag op het gebied van voedsel en de C2C principes. Verder wil zij aandacht voor de “nieuwe economie”27 en methodologieën voor duurzame gebiedsontwikkeling. Ook vindt zij de verspreiding van goede voorbeelden belangrijk.
Workshop 2: nieuwe regelgeving+ (voorzitter: Niels van Geenhuizen, notulist: Cecile Gribling, deelnemers: Rik Eweg, Dave Heesakkers, Jac Jeurissen, Ton de Kok, Margreeth Laurentzen, Paul Levels, Leen Oosterom, Sybrand Tjalingi)
25
Onroerendezaakbelasting
26
Investeringspremie
27
Project van Herman Wijffels
99
Kansen benutten en ruim denken in plaats van sectorale kaders invullen: Niels van Geenhuizen zegt dat het belangrijk is om bij planvorming kansen te benutten en ruim te denken. Realisering van een C2C-gebiedsinrichting vergt creativiteit. Bestaande kaders moeten daarvoor los gelaten worden. Je moet dus eerst denken in kansen. Als je primair uitgaat van wat er beperkt mogelijk is binnen een bestemmingsplan dan timmert dat alles te zeer dicht. Zelfs het gebruik van de term ‘werklandschap’ doet dit al. Dus beter zou er helemaal geen bestemmingsplan moeten zijn, het levert ook ellenlange procedures. Maar daarvoor in de plaats: ik heb een plan, een idee, een concept. Om de kansen ruim te benutten, moeten zo vroeg mogelijk zo veel mogelijk stakeholders worden betrokken, ook omwonenden of organisaties die niet direct bij het onderwerp betrokken lijken te zijn. Dat levert creativiteit en nieuwe ideeën op. Voortvarend gebiedsinrichting realiseren i.p.v. eindeloze procedures: Niels van Geenhuizen zegt dat planvorming interactief aan een tafel met specialisten en verantwoordelijken ontwikkeld te dient te worden, bijvoorbeeld voor wat betreft het proces van waterzuivering, om vervolgens over twaalf weken met de feitelijke realisatie te kunnen beginnen. Planning en realisatie van een bepaalde gebiedsinrichting lopen dan rigoureus anders dan nu het geval is. Wil je nu bijvoorbeeld een kas bovenop je loods, dan kan dat niet, want je loopt tegen regelgeving vast. Dit levert veel proceduretijd. Het huidige systeem is een systeem van “nee tenzij, plus indekken met behulp van regels en vergunningen”. Er heerst nu een (ambtelijke) afrekencultuur, gebaseerd op regels. . De vermeende afrekencultuur ligt niet alleen aan eventueel ambtelijk indekken, maar ook aan een proces waarbij niet alle stakeholders zijn betrokken. Daardoor reageren bepaalde partijen negatief en spannen procedures aan. Na te streven kwaliteit via koepelvergunning voor een gebied: Paul Levels vindt dat men zich in een nieuw systeem zou moeten richten op de na te streven kwaliteit en niet op normen. Wil je iets realiseren dan loop je nu gigantisch tegen regeltjes aan. Uitgaande van integrale waarden zou gekomen moeten worden tot het formuleren van de steeds betere kwaliteit die je in een gebied wilt bereiken, beter dan de norm. Voor een aantal normen, bijvoorbeeld waterkwaliteit, moet je wel een bepaald minimumniveau waarborgen, om ernstige gezondheidsrisico’s af te dekken, bijvoorbeeld te voorkomen dat mensen vroegtijdig doodgaan. Tussen die “rock bottom”-norm en de echte kwaliteit die je wilt bereiken zit nog een grote bandbreedte om flexibele voortschrijdende gebiedsafwegingen mogelijk te maken. Gerelateerd aan de - voortschrijdende - na te streven samenhang in kwaliteit zou er een soort koepelvergunning voor een gebied moeten komen28. Binnen de koepelvergunning is differentiatie in eisen mogelijk. Datzelfde geldt voor de omgevingskwaliteiten in het gebied: niet alles hoeft overal even goed te zijn. De koepelbewaking van het gebied moet ook gehandhaafd worden. Het parkmanagement zou bijvoorbeeld verantwoordelijk kunnen worden dat het gebied zich door de jaren heen binnen de krimpende koepel houdt en dat bedrijven die niet in de pas lopen, beter gaan presteren. Belangrijk is het proces zodanig te realiseren dat het ruimte biedt voor flexibiliteit in handelen. Koepelexperiment voor het gebied, proeftuin Venlo: Het gebied Klavertje 4 Venlo wordt een proeftuin, dus dan moet bedacht worden dat er ook eens wat mis kan gaan. Durf het bestaande narrow-thinking van 'nee tenzij, en afrekenen op regeltjes' los te laten (zie boven). Een nieuw systeem kan je niet zomaar getest krijgen. Kan een koepelexperiment C2C echt wat veranderen? Je loopt vast tegen een aantal wetten aan. Ook RO29-mensen werken bijvoorbeeld nog sectoraal. Het is veel beter om een bepaald voortschrijdend doel met betrekking tot kwaliteit in het gebied te hebben, waarnaar je streeft. Dan zouden overheden en maatschappelijke or28
het Chemelot-terrein (met DSM en Sabic) heeft een soort koepelvergunning waarin de omgevingskwaliteiten en de gezamenlijke aspecten zijn geregeld en elk afzonderlijk bedrijf een eigen hoofdstuk met voorwaarden heeft.
29
Ruimtelijke Ordening
100
ganisaties moeten zeggen: als jij als ondernemer een goed verhaal hebt, dan gaan we met jou in zee. Dit zou ook een groep ondernemers kunnen zijn. Klavertje 4/Greenport Venlo NV kan dat stimuleren en faciliteren. Vroegtijdig samen invulling geven aan de regio, gefaciliteerd door het rijk: Bij het nastreven van C2C-gebiedsontwikkeling gaat het veel om ketenbeheer. Ketenbeheer vergt ketenoverleg, dus is het belangrijk om alle stakeholders erbij te halen. Gedacht kan worden aan ondersteuning, een projectteam of ontwerpteam. Margreeth Laurentzen ziet deze C2C-ontwikkeling als een grote kans om als regio zelf invulling aan te geven. Het verbindt partijen, wat positief is. Het is goed om al in een vroeg stadium de verschillende stakeholders te betrekken. Hierdoor ga je praten op een hoger niveau. Zoals, waar moeten welke functies zitten in een dergelijk gebied. Het is ook heel goed voor de ‘branding’ van het gebied, voor wat betreft verbinding en samenwerking. In grote lijnen zou de inhoud van de gewenste gebiedsinrichting samen ontwikkeld moeten worden, gefaciliteerd door de overheid. Dit laatste kan bijvoorbeeld door de kennis die er al is te verzamelen en op één punt bijeen te brengen. In plaats van vele sectorale werkgroepen te hanteren is het beter om alle stakeholders zo snel mogelijk aan tafel te krijgen. Dave Heesakkers onderstreept dat het helpt als de overheid geëngageerd meedoet in het gebied in de trant van "Ondermeer is dit onze ambitie. Wij gaan samen het traject in". Er ligt bij dit gezamenlijke proces ook een rol voor de NV. Sybrand Tjalingi benadrukt dat goed parkmanagement belangrijk is, evenals energie genereren, om samen te werken en tot een oplossing te komen. Dit moet niet gebeuren met regels en een afrekencultuur. Meer samenwerking is goed, zoals nu vanuit Rijkswaterstaat gebeurt bij het project 'Ruimte voor de Rivier'. Rijkswaterstaat reist daarbij rond en denkt mee met partijen. Daarbij wordt meer naar de geest dan naar de letter van de wet gekeken. Leen Oosterom merkt op dat het waterschap nu al goed bereikbaar is voor andere overheden. Het waterschap zou in het nieuwe systeem nog meer accent kunnen leggen op hoe zij ook voor ondernemers bereikbaar zijn. Ook benadrukt Leen Oosterom het belang van samen integraal naar de verschillende aspecten te kijken. Daar liggen juist de kansen. De groep zou kunnen bepalen dat ze bepaalde kennis erin willen stoppen. De overheid zou zelf kennis kunnen ontwikkelen en mee willen praten met de ondernemers. Het voortschrijdende, na te streven kwaliteitsdoel zou dan gaan over wat een overheid en onderneming samen wanneer willen bereiken en op welke manier dat gerealiseerd kan worden. Bijvoorbeeld werken met een helofytenfilter om de waterkwaliteit binnen het gebied te verzorgen. Een dergelijk gezamenlijk gesprek van stakeholders kan maatwerk leveren voor het gebied en brengt kansen om het bestaande starre systeem te doorbreken. Inspraak is bij de ontwikkeling van een dergelijk nieuw systeem ook een goede zaak. Laat je plan wat breder neerzetten en laat mensen er dan op reageren. Wanneer alle partijen aan de voorkant van het planvormingsproces betrokken worden, dan kunnen ook direct de bijbehorende vergunningen geregeld worden. Vooroverleg met gemeenten is een begin, het kan het geheel dichter bij oplossing brengen. Vooroverleg in een ontwerpteam. Daar kan bv een C2Cadviseur inzitten: een generalist met een brede blik en goede proceskennis. Uiteindelijk zullen diverse C2C-aspecten echter sectoraal – in samenhang – uitgewerkt moeten worden. Dus de specialisten kunnen uiteindelijk niet ontbreken, maar moeten wel zodanig ontwerpen (ook een vergunning) dat alles past binnen het integrale concept. Financiering, deel uit makend van een breder realiseringssysteem: Wanneer de provincie gaat praten met een ontwerpbureau kunnen nieuwe ideeën ontstaan. Bijvoorbeeld huisvesting leveren in plaats van een pand, in de zin dat de verhuurder voor de huisvestingnemer regelt dat de temperatuur in zijn pand altijd 12 graden is. Ook kan gedacht worden aan het openstellen van een financiële pot voor innovatieve technieken. Bijvoorbeeld een nieuw type windmolens situeren langs het spoor, waar nu toch al hoogspanningsmasten staan. Je zou kunnen denken aan een type investeringen waarbij voor de windmolens huur betaald wordt voor het gebruik van de locatie. Het moet natuurlijk geen subsidiepot zijn die al binnen drie dagen leeg is. Paul Levels denkt aan een breder systeem waarbij de na te streven kwaliteiten ook geaccepteerd en doorvertaald worden in de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld door energie af te nemen van die windmolens. Je zou dan kunnen denken aan een systeem waarbij je geen BTW hoeft te betalen als je de energie onderling uitwisselt. Je moet wel oppassen dat je bijvoorbeeld bij grond leasen jezelf niet de markt uit gaat prijzen. Een systeem van eeu-
101
wigdurende erfpacht heeft het voordeel dat je als gemeente of parkmanagement wel het recht houdt om de grond terug te krijgen. Bij een systeem van huur moet bedacht worden dat het geen waardecreatie genereert. Hoe kun je verder zaken op de juiste wijze vermarkten, daar lopen ze in de regio Venlo erg tegenaan. Starre generieke normen versus gebiedsgebonden saldering: Ton de Kok geeft aan geeft aan dat zij nog diezelfde dag concrete belemmeringen t.a.v. regelgeving wil horen, omdat het rijk op dit moment een AMvB voorbereidt om deze in het kader van de ‘crisis’ deze belemmeringen op te heffen. Rik Eweg vindt dat eigenlijk bij ieder plan dat opgestart wordt aangegeven moet worden tegen welke regelgeving concreet wordt aangelopen. Niels van Geenhuizen geeft als voorbeeld van een concrete belemmering, dat niet voor alle stoffen de huidige generieke normen gehaald zouden moeten worden, maar dat saldering mogelijk zou moeten zijn als een gebied op een bepaald vlak boven de norm presteert (bv op fijn stof), maar onder de norm voor een andere stof (bv NH3) (saldering binnen verschillende milieuthematieken). Tot dusver is saldering tussen milieuthema’s niet mogelijk, wel binnen 1 thema, en dan nog beperkt (fijn stof is bijv. niet te salderen met stikstofoxiden). Ook de bestaande wetgeving rond zorgboerderijen (gezonde boerderij) is moeilijk te rijmen met de regelgeving om dierziekten voorkomen. Ton de Kok oppert de mogelijkheid om te komen tot een integrale gebiedsvergunning vanuit verschillende typen wetgeving. Hiervoor zijn in verleden al diverse onderzoeken/pogingen gedaan, maar zonder succes. De wet Stad en Milieu biedt eventueel mogelijkheden. Meer integraal gebiedsbestuur en minder sectorale generieke regels: Rik Eweg pleit voor een systeem waarbij meer risico’s genomen worden. Ook in het WRR30-rapport ‘Lerende Overheid’ wordt dit bepleit. Bestuurders moeten in zijn ogen belangrijker worden dan regels. Ze moeten risico’s nemen en leiderschap tonen. Er kan geleerd worden van de wet Stad & Milieu. Regelgeving moet meer gebiedsgericht in plaats van sectoraal opgezet worden. Bijvoorbeeld zouden er in (hoogdynamische) ontwikkelingsgebieden andere (RO-)regels kunnen gelden dan in (laagdynamische) landschappelijke gebieden. Overigens kan uit de 25 wet Stad & Milieu-experimenten ook geleerd worden dat bij een goed interactief proces er oplossingen gevonden worden binnen de bestaande regelgevingen. Het is slechts in 2 gevallen nodig geweest om echt af te wijken van de wettelijke normen. Conclusies: Niels van Geenhuizen vat belangrijke bevindingen samen. 1. Eén aanspreekpunt. Vroegtijdig nadenken. 2. Open interactief planproces, alle stakeholders betrekken, in het begin vooral niet teveel specialisten, wel frisdenkers. 3. Geen bestuurlijke drukte. Geef ontwikkelaars de tijd en (ontwerp)ruimte. 4. Gezamenlijk kennis ontwikkelen, uitdragen en kennisconcepten ontwikkelen. 5. Durf ook risico’s te nemen in het gebied, toon durf en 6. Faciliteer initiatiefnemers. 7. Regelgeving en de afdekcultuur moeten veranderen in een algeheel meedenken
Workshop 3: nieuw financieringssysteem (voorzitter: Bart Jan Krouwel, notulist: Anneke Heinecke, deelnemers: Jan Linssen, Dick Thesingh, Rob van Midden, Harma Albering, Bert Keulen, Frans Boekema) NB: Achteraf blijkt dat van deze discussie geen verslag gemaakt is zoals hierboven, omdat deze groep zo druk in de weer was met de memoblaadjes. Dit hebben zij dan ook zeer uitgebreid gedaan: zie voor de belangrijkste punten de plenaire terugkoppeling en discussie en de flip-over sheet van deze groep. Aan de hand hiervan is hoofdstuk 6 aangevuld. 30
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
102
Plenaire terugkoppeling en discussie: Belangrijkste punten nieuwe gebiedsinrichting: In Venlo gaat het over duurzame gebiedsontwikkeling met C2C als inspiratiebron voor de lange termijn om tot creatieve lange termijnoplossingen te komen. Bij de concretisering blijkt het koppelen van bestuurlijke ambities aan de ambities van ondernemers in het gebied moeizaam: ondernemers hebben vrijheid en ruimte nodig. Bestuurders willen die wel geven, maar regels liggen dwars. Betere gedetailleerde beschrijving van principes en concrete acties die daaruit voortvloeien is noodzakelijk. Verder wordt gewaarschuwd voor de subsidie-valkuil: het businessmodel moet helder zijn! Als mogelijke stimulering voor duurzame innovatie wordt de herinvoering van de Wir-premie en de OZB geopperd. Grond is een belangrijk lokaal duurzaamheidsthema maar er bestaat nog geen consensus over hoe hiervan gebruik te maken (bijvoorbeeld in financiering). De nodige infrastructuur zal door de overheid moeten worden gefaciliteerd. Als concrete C2C maatregel wordt genoemd het beter omgaan met stromen (water, energie, materialen enz.) en het beschrijven van goede voorbeelden. Qua kennis is behoefte aan een expertisecentrum voor duurzame gebiedsontwikkeling, meer onderzoek naar financieringsmogelijkheden en hoe beter kan worden gecommuniceerd met de stakeholders. Plenaire discussie: Marcel Kuijpers vult nog aan dat duurzaamheid niet duur hoeft te zijn en dat sturen en faciliteren op een andere manier georganiseerd moet worden dan puur op basis van regelgeving: meer gericht op het faciliteren en belonen van duurzaam gedrag. Dick Thesingh zegt dat C2C geen sausje is voor over duurzame gebiedsontwikkeling: het is het uitgangsprincipe. Anders denken leidt tot anders doen. De ontwerpprincipes op basis van Ecology, Economy en Equity zijn wezenlijk anders dan de afrekeningsprincipes van People Planet Profit. De resultante is duurzaamheid. Sybrand Tjalingii vult aan dat opgepast moet worden dat duurzaamheid op basis van C2C geen verantwoordingssysteem wordt. Daarom moet men zich juist niet afzetten tegen duurzame ontwikkeling, terwijl tegelijkertijd de ontwerpinspiratie van C2C wordt vastgehouden. Dick Thesingh wil de kennis vastleggen in een C2C laboratorium. Edmond Staal benadrukt het belang van een integrale manier van denken om maatschappelijke belangen te kapitaliseren. Belangrijkste punten nieuwe regelgeving+: De discussie kwam neer op vijf thema’s. De regelgeving moet integraler, meer op basis van strategie (beoogde kwaliteitsambities) dan operationeel (normen). Niet alles hoeft van te voren al zo gedetailleerd te worden vastgelegd: je zou ook alvast kunnen beginnen en gaan voor 80% van de beoogde doelstelling(en) en dan nameten om te kijken of dat ook gelukt is. Verder is behoefte aan één aanspreekpunt: zo snel mogelijk regelmatig stakeholder-overleg bij de GebiedsNV. De overheid moet initiatieven faciliteren: geef vrijheid, ga het gesprek aan en maak gebruik van het momentum. Geef subsidies en risicoafdekkingen als dat nodig is. Het concept van C2C in duurzame gebiedsontwikkeling daagt uit tot anders rekenen. Dit moet nog wel verder worden geconcretiseerd. De getoonde durf bij de overheid waar om gevraagd wordt door de stakeholders moet ook tot uiting worden gebracht in wet- en regelgeving: bijvoorbeeld een aangepaste benadering in de trant van de wet Stad & Milieu, welke gemeenten de mogelijkheid biedt om af te wijken van wettelijke milieunormen onder bepaalde voorwaarden. Ook werd genoemd door Cecile Gribling om meer naar de geest van de wetgeving te kijken. Plenaire discussie: Marcel Kuijpers reageert hierop dat bij de Raad van State niet naar de geest van de wetgeving gekeken wordt maar naar de letter, en dat deze benadering dus uiteindelijk geen voordeel op zal leveren. Rik Eweg suggereert dat de Experimentenwet Bedrijfsgerichte Gebiedsverbetering misschien soelaas kan bieden, mits de na te streven kwaliteit daaraan gekoppeld wordt. Bart Jan Krouwel zou de voorkeur geven aan een ambtenaar die stelt dat als er niet staat dat het niet kan, dat het dan wél kan – in plaats van een ambtenaar die stelt dat als er niet staat dat het wél kan, dat het dan niet kan. Hij raadt aan om mensen al bij de aanvang in het denkproces mee te nemen en dergelijke principes dan goed te communiceren. Hierop komt een reactie uit de zaal dat het risicomijdend gedrag van ambtenaren niet zomaar is: handelen in strijd met de regels wordt hard afgestraft. Een ander vult aan dat op basis van de wet Stad & Milieu en zijn “ja, mits”-regel een dialoog noodzakelijk is waardoor toepassing van deze wet bijna niet nodig blijkt. Verschillende ondernemers reageren dat dit soort inspraakdiscussies met de gemeenten hen te lang duurt en de uitkomst vooraf te onzeker is: als de gemeenten marktpartijen willen betrekken moet daarmee rekening worden gehouden en termijnen worden gesteld. Bart Jan Krouwel beaamt dit. Edmond Staal reageert hierop dat ambtenaren ook juist vaak
103
bij hem klagen dat zij te laat worden benaderd in dergelijke gevallen, waardoor de mogelijkheid om mee te denken wordt ingeperkt en alleen nog maar getoetst kan worden. Voor meedenken is bestuurlijke rugdekking nodig. Niels van Geenhuizen zegt dat de ambtenaar in kwestie dat wel moet willen. Dick Thesingh zegt dat Tradeport Noord31 een coach heeft aangesteld voor dit soort situaties. Een andere deelnemer suggereert dat het toetsingskader bij de GebiedsNV zou moeten liggen in plaats van bij de gemeentes. Marcel Kuijpers zegt dat dit een extra bestuurslaag creëert, wat niet wenselijk is. Edmond Staal vraagt wat volgens hem dan nodig is voor de GebiedsNV. Marcel Kuijpers noemt verkokering hinderlijk. Bart Jan Krouwel vindt de stakeholderdialoog een verantwoordelijkheid van de GebiedsNV. Paul Levels benadrukt het belang van maatschappelijk draagvlak voor veranderingen. Belangrijkste punten nieuwe financieringssysteem: De belangrijkste positieve punten zijn dat de C2Caanpak de overheid een nieuwe rol geeft als aanjager, verspreider van goede voorbeelden en financieel facilitator. Bovendien ontstaan er nieuwe vormen van eigendom, meer servicegericht (ook: anders omgaan met bedrijfskennis). Daarnaast is participatie van veel partijen, onder meer burgers, een belangrijke positieve ontwikkeling. Belangrijkste negatieve punten zijn het ontbreken van visie voor het doorontwikkelen, dat het “tradionele denken” hindert evenals regelgeving en bureaucratie. Op het gebied van kennis zijn positieve ontwikkelingen dat er nieuwe samenwerkingen ontstaan, dat waardebegrippen anders worden ingevuld en dat er kennis ontwikkeld wordt. Bovendien ontstaan nieuwe coalities en het begrip “waarde” wordt opnieuw gedefinieerd. Negatief is het gebrek aan kennis op dit moment. Op het gebied van governance werkt de begripsverwarring rondom C2C negatief. Daarnaast is de huidige besluitvorming niet ingericht op C2C. Plenaire discussie: Een deelnemer merkt op dat dit soort trajecten voor nieuwe financiering erg lang duren, hoe moet hiermee om worden gegaan door ondernemers? Bart Jan Krouwel wil naar andere vormen van financiering toe die meer ingericht zijn op het lange voortraject: een soort combinatie van kleinere persoonlijke kredieten en het verhandelen van vruchtrechten. Ton de Kok is sceptisch gezien de opstelling van de financiële markt. Bart Jan Krouwel ontkent dit niet. Edmond Staal zegt dat maatschappelijk rendement in de regio tastbaar gemaakt moet worden. Marcel Kuijpers zegt dat de maatschappelijke acceptatie van duurzaamheid niet vanzelfsprekend is: vaak treedt toch het NIMBY32effect op. Bart Jan Krouwel zegt dat daarom burgerparticipatie zo belangrijk is en sluit de middag af. Cecile Gribling legt uit wat er met de bevindingen zal gebeuren: het RMNO advies wordt meegenomen in de Visie op Duurzame Gebiedsontwikkeling van VROM en Ton de Kok vult het perspectief van LNV aan: een politiek-bestuurlijke agenda waarbij gekeken wordt naar de geest van de wetgeving. De deelnemers discussiëren nog wat na over de rol van het Rijk en merken op dat dit een workshop is in een reeks van velen. De conclusie is dat gebiedsontwikkeling steeds belangrijker zal worden, daarom is het van belang om te bedenken hoe de overheden dit kunnen faciliteren. Kennisontwikkeling is daarbij een belangrijk thema.
31
Industriegebied in Venlo, zie ook plattegrond in hoofdstuk 1.7 het gebied aangegeven met 3.
32
Not In My Back Yard
104
3. Flip-over sheets van de verschillende workshopgroepen I. Nieuwe gebiedsinrichting
NIEUWE GEBIEDSINRICHTING ☺
CONCRETISERING KENNIS
C2C kennis mobiliseren
C2C: hoe businessmodel?
Ontwerp flexibel transformaties zijn/blijven
C2C mobiliseren van actie
C2C: wie heeft regie?
C2C des/principes
Ecologisch bouwen is niet natuur, voorzichtig met bos (Sophie)
Gebruik wat er nu mogelijk is maar houd opties open voor over 20 jaar Ontwerp deelplannen vanuit de kringloopgedachte
ontwerpmetho-
Duurzaam is grondstoffen
zuinig
met
waarbij mogelijk
Blijkt niet genoeg op te leveren
Gebruik alleen duurzame energie, wek deze zelf op
Nu investeren in vliegwiel/beleid/systeem is elders/later oogsten (geld en kwaliteit) Duurzaam kan goedkoper zijn: vraagt beleid
C2C alleen maar modegril
Houd de regie op een centrale plek
Extra investeringen nodig
Monitoring (Sophie)
Het levert de wereld wat op (echt anders) Samenwerking
Dogma remt meer dan het oplevert Politiek belang is subsidieval: niet duurzaam investeren Voorschrift
Zonering (Sophie)
Duurzame ontwikkeling vraagt om externe overlegstructuren Ruimtelijke kwaliteit verbetert op locatieniveau
Alleen imago
Synergie
Als alleen image dan ongeloofwaardiger
Zet mensen echt aan het denken
Vage beelden
Goed omgaan met energie en water (Sophie)
Is nieuw dus inzet vraag is groot: afbreukrisico
Eerst tactisch organiseren in plaats van achteraf problemen oplossen (Sophie) Inspireert tot radicale ambitie: niet onderhouden maar creëren
Nu te strategisch: te politiek, wie verantwoordelijk, bestuurlijk niet transparant (Sophie) C2C mag geen religie worden of worden opgelegd vanuit overheden Het doorvoeren van C2C tot in alle facetten werkt bedreigend voor innovaties (bedrijven lopen weg) Innovatie en lange termijn financiering is elkaars tegenpool
Ambitie uitspreken verplichtend (Sophie)
Inspiratie denken
voor
werkt
duurzaam
Verbreedt het concept van duurzaamheid Mogelijkheid om mensen te mobiliseren/beïnvloeden Mooie term voor gebied in de marketing van enkele bedrijven of personen
C2C stoot mensen (ondernemers) af als het te ver wordt doorgevoerd Luchtig over energie “toch genoeg” Bereiken van de resultaten heeft tijd nodig, makkelijk af te branden in de pers C2C in duurzame gebiedsontwikkeling is slecht gedefinieerd
Zorg voor een fall-back strategie (Sophie) Alle voor de hand liggende dingen (zonnepanelen op daken enz.) alvast doen (Sophie) Rekening houden met de autonome ontwikkeling van het gebied Erkenning van alle actoren die van belang zijn (ook intensieve veehouderij) Integreren van de vraag van de mensen/markten in de metropole samenleving Verbinden van mensen, bedrijven en wooncentra door overleg en infrastructuur Terugkeer van de Wir-premie voor duurzame innovaties Commitment van bewoners, gevestigde ondernemers
Expertisecenter duurzame gebiedsontwikkeling Venlo: C2C ontwerpmethoden zijn daar maar één aspect van Ruimte voor innovaties in tijd en geld Op grondstoffenniveau: ·Wat is er? Wat is er nodig? Wat is er over? Waar is het? Hoe krijg ik het op de gewenste plek? Kennis ontwikkelen op: Technisch ontwerp, verbindingen leggen tussen sectoren en stakeholders, organisatie, financiering/businessmodel Ruimte voor pilotprojecten (deelontwikkelingen) in Greenport Venlo Kennis van de marketing van duurzaam geproduceerde producten Over de muur bij de buren kijken: bestuurlijk en bedrijfsmatig Kennisinstellingen en bedrijven meer koppelen Hoe breng je mensen tot elkaar? Het delen van persoonlijke doelen Bedrijfsbezoeken
Toegankelijkheid van de kennis (voor publiek, minder wetenschappelijk) Verdieping op gebied van voedsel, kennisuitwisseling Vraag voor de raad van bestuur, ook algemene doelen goed formuleren Scenario’s maken (bijvoorbeeld de gevolgen van normen loslaten) (Sophie) Kennismakelaar
Publiekprivate samenwerkingsconstructies voor infrastructuren
Workshops en seminars (ervaringen delen)
Per deelgebied duidelijke richtlijnen (kan voor nieuwe gebieden worden aangepast) Mandaat voor een regisseur
Maatschappelijke belangen kapitaliseren zodat je ze kunt meewegen
In communicatie duurzaamheidsdoelen concreet maken voor belanghebbenden Integrale benadering overheden
Grondfinanciering koppelen aan duurzaamheidsdoelen voor
Organisatievraagstukken m.b.t. instituties, energie, water en monitoring (Sophie) Haak aan bij “nieuwe economie project” van Wijffels Creatief boekhouden
Formuleren van principes bij gebiedsontwikkeling werkt: wat
105
(Sophie)
het gebied
Vergt zulke veranderingen in regelgeving en financiering dat het tot deceptie kan leiden
Experimenteerstatus greenport Venlo
voor
mist zijn methodes, nu modellen ontwikkelen voor typen gebiedsontwikkeling (zie ook Community of Practice) Maak goede voorbeelden toegankelijk: hoe kleiner hoe beter. Hier maakt niemand tijd voor
Herinvoeren OZB Flinke opslag op fossiele energie Hoge belasting op vervuiling Stevige ruimtelijke ordening op hoge schaal en milieu Ruimtelijk vaste voorziening voor goede plekken en algemene maatschappelijke belangen met flexibele eilanden die afgestemd zijn op bedrijven zonder aan algemeen belang afbreuk te doen Bestaande kwaliteit handhaven
II. Nieuwe regelgeving+
NIEUWE REGELGEVING+ ☺
C2C sluit aan bij doel in plaats van middel voorschriften: ruimte voor creativiteit Ook positief voorbeeld regelgeving Wro-ontwikkelingsplanologie biedt meer ruimte (free zone) Marktwerking: vrijheden, afspraken op hoofdlijnen Integraal, één aanspreekpunt Biedt kansen Ruimdenkend, integraal C2C geeft waarde aan zinvolle regelgeving en vice versa C2C verbindt sectoren onderling en sectoren en omgeving C2C nog jong, in ontwikkeling: kans, biedt eigen gezicht Houdt bij ontwerpfase regelgeving buiten de deur Maakt bedrijven warm Rijk faciliteert Mensen (bestuurders) belangrijker dan regels: durf risico’s te nemen Formuleer bij elk plan/project de benodigde aanpassingen in regelgeving Ontwikkel gebiedsgerichte regelgeving in plaats van sectoraal Dwingend (landelijk) Dwingt om verder te kijken dan sectorale grenzen Stimuleert samenwerking tussen verschillende disciplines
Regelgeving is bewezen technologie en best practice: innovatie heeft experimenteerruimte nodig Lange procedures dodelijk voor innovatie van MKB-ers: kortere procedures wenselijk Knelpunt tussen sectorale regelgeving en kwaliteit Sectorale regels en één aanspreekpunt ontbreekt Regelgeving houdt vooroordelen in stand Denken in betutteling overheid Regels en wetten geformuleerd als “nee, tenzij” Energiewetgeving vormt probleem voor duurzame energiesystemen: experimenteerwet gewenst Normeringen in plaats van doelstellingen en ambities Normen alleen richten op kwaliteit die je vooraf bestuurlijk vaststelt Operationele wetgeving: pilot status, free zone nodig Benadering gebiedsontwikkeling nog steeds te sectoraal en technisch, te weinig stakeholders betrokken Enerzijds stimulering, anderzijds checklist: oplossing status aparte Inspraak Grond leasen Indekcultuur bij overheid: geen risico is geen resultaat C2C nu vastleggen Angst voor regeltjes: deze kunnen ook kaderstellend werken
III. Nieuw financieringssysteem
NIEUW FINANCIERINGSSYSTEEM ☺
KENNIS ONTWIKKELING, -GEBREK
GOVERNANCE
Te weinig bundeling van ontwikkelkracht: ieder vindt opnieuw het wiel uit, ongezonde competitie C2C lijdt onder het “not invented here” syndroom en “luxe”stigma. Sceptici en korte termijn denkers krijgen dan de overhand Onvoldoende bereidheid en stimulans bij onderne-
Overheid als aanjager “launching customer”, duurzaam inkopen
Lange termijn visie ontbreekt
Ontwikkeling C2C lab Venlo
“Products of service”: producten niet in eigendom maar in bruikleen
Visie (of gebrek daaraan)
Samenwerking universiteiten en hogescholen die C2C oppakken (DRIFT)
Kansen: nieuwe creatieve vormen van samenwerking, kennisinstellingen meer
C2C filosofie en technieken worden door investeer-
Open-minded attitude, bereidheid tot kennisvergaring en
106
actief betrekken
ders/banken eerder als extra risico gezien dan als positief en onderscheidend
delen
RegioNV in aandelen bezit regiobewoners of via pensioenfondsen
Traditionele verdienmodellen
Betrek burgers als ondernemende participanten
Veel ondernemers hebben moeite met alternatieve eigendomsvormen C2C veronderstelt paradigmashift waar mensen zich op nieuwe ijkpunten moeten vinden Ontwikkelen nieuwe business/financieringsmodellen moeilijk
Kansen voor het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsvormen Grote uitdaging voor kennisvermeerdering
Denkpatronen veranderen
Bestaande subsidiestromen, politiek klimaat is rijp voor nieuwe financiële vormen, economische crisis als impuls voor duurzaamheid Kwaliteit d.m.v. rating levert classificatie in waarde
C2C is permanente opwaartse druk in waardevermeerdering, is breed, in deze zin vermogen tot betere herfinanciering
Meervoudig ruimtegebruik kostenbesparing
leidt
tot
Traditionele competentiestrijd tussen universiteiten
Kennis steeds meer exportproduct
Geld is niet het probleem maar het aantonen van een concurrerende terugverdiencapaciteit (vergeleken met traditioneel) Financiering hoogwaardige bedrijvengebouwen: weinig of geen bereidheid private investeerders, tenzij overheid onrendabele top voor rekening neemt
Ontwikkeling kennisinfrastructuur regio Venlo i.s.m. lab, universiteiten en hogescholen Bereidheid tot publiekprivate samenwerking en het nemen van ieders verantwoordelijkheid
Regels
C2C als verbindend element in ontwikkeling en aansturing regio C2C stapsgewijs en onomkeerbaar aangezet leidt tot internalisering C2C als onderscheidend businessmodel voor bedrijven en producten: concurrentievoordeel Mogelijke creatieve bundeling met nieuwe partners
Verantwoord omgaan met grondstoffen leidt tot besparingen
Wettelijke knelpunten afvalstoffen
C2C maakt het mogelijk om af te komen van neerleggen onrendabele top bij overheid
Te veel overheidslagen
Leidt tot economisch verantwoord duurzaam ondernemen
Zwaar beroep op nationale en regionale overheden voor financiering/investering Rendementseisen o.a. LIOF
Risicospreiding
Angst bij ondernemers voor extra kosten Kosten en baten vallen nog altijd op dezelfde plek C2C maakt nieuwe combinaties mogelijk, maar hoe duurzaam zijn gelegenheidscoalities en hoe lang duren die? C2C wordt eerder gezien als filosofie dan als wetenschap Begripsverwarring
C2C is positieve drive: governance moet faciliteren
mingen om echt in C2C/duurzaamheid te investeren. C2C is marketingtool voor groen imago bedrijven Nog te weinig samenwerking tussen bedrijfsleven en kenniswereld C2C veronderstelt meer governance en minder management Duurzaamheid en C2C te weinig ingebakken in ontwikkeling, beheer gebiedsexploitatie Nog maar zeer vaag idee waar C2C voor staat en daar dan wel vanuit gaan voor beleid/plannen etc. Ruimte bieden voor pilotprojecten
Alleen nog beta-aandacht voor C2C, moet veel breder: zie behoefte nieuwe verdienmodellen, marketing, bedrijfskunde, filosofie, economie etc. Onbekend maakt onbemind Veelvuldige vooroordelen in plaats van verdieping Veel begripsverwarring
Duurzaamheid is vergaarbak C2C wordt gebruikt als nieuw woord voor duurzaamheid: niets is minder waar
C2C moet komen te staan in het teken van de beste norm die zichzelf handhaaft (zelfregulering) Nieuwe mogelijkheden nog niet gekoppeld aan regelgeving Kennis ontbreekt nog veel tot volledig Weinig partijen hebben echt C2C kennis
Gebrek aan kennis leidt tot afwijzing en afstandelijkheid Onvoldoende kennis en kennistransities over toepassing C2C en effect op kosten Hebben van kennis is al moeilijk, maar delen en toepassen van kennis is nog een veel hogere drempel (want businessconcept) Te zwaar accent op shareholdersvalue en kosten (korte termijn) dan op stakeholdersvalue en lange termijn effecten en kosten
107
108
