4. Assimilatiebelichting met behulp van LED s of SON-T lampen

Theo de Geus, Clusius College, maart 2010

4. Assimilatiebelichting met behulp van LED’s of SON-T lampen Belichting Voor belichting heb je veel mogelijkheden, je hebt onder andere de keuze uit gloeilampen, fluorescentielampen, spaarlampen, halogeenlampen, SON-T lampen, HPI lampen en sinds kort LEDverlichting. Gloeilampen Gloeilampen zijn dan wel goedkoop, ze verspillen echter heel wat elektriciteit en zijn dus duur in verbruik. Slechts 10% van de verbruikte stroom wordt omgezet in licht, de overige 90% gaat verloren in de vorm van warmte. Het voordeel van dit soort lampen is dat ze direct branden wanneer je de schakelaar bedient. Ook zijn ze eenvoudig te dimmen. Naast de hoge verbruikskosten, is de korte levensduur (gemiddeld slechts één jaar) en de lage lichtstroom een nadeel. Gloeilampen zijn interessant op plaatsen waar het licht niet te lang dient te branden: toilet, … Fluorescentie- of TL-lampen Fluorescentielampen (TL-lampen) bestaan uit een fluorescerend poeder in een buis met gas. Een starter en ballast zorgen bij het aansteken voor een hoge spanning waardoor het gas geleidend wordt. Het fluorescerend poeder zet de straling die hieruit voortkomt om in licht. Fluorescentielampen hebben een erg laag energieverbruik en een hoge lichtopbrengst. Daarnaast kenmerken ze zich door hun lange levensduur. Ze zijn bovendien verkrijgbaar in verschillende wit-nuances en verspreiden zacht en diffuus licht. Doordat deze lampen leverbaar zijn in diverse kleuren en kleurweergaven worden ze veelvuldig gebruikt voor algemene verlichting. Nadeel is dat ze een aangepaste armatuur nodig hebben die veel meer plaats in beslag neemt. Een voorbeeld van de nieuwe fluorescentiebuizen is de T5-lamp. De T5 heeft slechts een diameter van 16 millimeter, springt zuinig om met energie maar vraagt wel om nieuwe armaturen. Spaarlampen Spaarlampen hebben dezelfde werking als TL-lampen en zijn eigenlijk een soort van opgevouwen TLlampen. De werking van een spaarlamp is als volgt: de stroom gaat door de lamp die gevuld is met kwikdamp en daardoor komt er een ultraviolette straling vrij. Deze is onzichtbaar. In de lamp tegen de glaswand is een poeder bevestigd dat de ultraviolette straling omzet naar wit licht. Spaarlampen hebben een lager energieverbruik. Ze verbruiken vier tot vijf keer minder energie dan een gloeilamp. Een spaarlamp van 12 Watt geeft net zoveel licht als een gloeilamp van 60 Watt. Bovendien gaan spaarlampen zes maal langer mee dan gloeilampen (6000 uren in de plaats van 1000 uren). De nieuwste generatie spaarlampen is kleiner en zelfs verkrijgbaar in peervorm zodat zij makkelijk in kroonluchters kunnen worden gebruikt. Ook het comfort is sterk verbeterd: de nieuwe, elektronische spaarlampen starten op zonder te knipperen en geven een veel warmer licht. Minpunten zijn de duurdere aankoopprijs en het feit dat het een tijdje duurt vooraleer ze op lichtsterkte zijn. Spaarlampen kunnen niet gedimd worden. In spaarlampen zit zeer kleine hoeveelheden kwik ,dat zorgt voor gevaar voor het milieu. Spaarlampen zijn niet geschikt voor plaatsen waar het licht steeds kort aan en uit moet (bijvoorbeeld op het toilet). Ze zijn wel ideaal voor plaatsen waar je lange tijd licht nodig hebt (keuken, zithoek, …) Halogeenlampen Halogeenlampen hebben een hoge lichtopbrengst en geven wit, schitterend licht af. Daardoor kan je met dit soort lampen mooie effecten verkrijgen. Met dit licht kan je voorwerpen accentueren of je kan het gebruiken als gericht werklicht. Bovendien gaan deze lampen minstens twee keer zo lang mee als gewone gloeilampen. Nadeel is dat ze toch heel wat energie verbruiken. Halogeenlampen zijn iets zuiniger dan gloeilampen, maar verbruiken meer dan spaarlampen.

Hoge druk natriumlamp (SON-T) Voor Assimilatiebelichting is het belangrijk dat de lamp gekozen wordt die het hoogste rendement licht geeft dat de plant om kan zetten in assimilaten, ofwel de grootste hoeveelheid PAR (Photosynthetical Active Radiation) per W geïnstalleerd vermogen. De hoge druk natrium lamp geeft het hoogste rendement. Theo de Geus, Clusius College, maart 2010

1

Hoge druk kwikjodidelamp (HPI) Het lichtrendement van deze lampen (21,5%) is lager dan dat van een hogedruk natriumlamp. Omdat het lichtspectrum wat breder is en er meer licht in het blauwe gebied wordt uitgezonden wordt deze lamp wel gebruikt in combinatie met hogedruk natriumlampen. Vooral in situaties waarbij er naast het kunstlicht weinig natuurlijk licht op de planten valt. Gebruik van uitsluitend hogedruk natriumlampen kan plantafwijkingen geven omdat de verhouding tussen rood en blauw licht niet in evenwicht is. LED-verlichting De LED of de „light emitting diode‟ is vrij nieuw in het verlichtingslandschap en bevindt zich nog volop in de ontwikkelingsfase. Toch zijn ze al redelijk goed ingeburgerd. LED‟s worden steeds vaker gebruikt bij tuinverlichting. Het binnengebruik zal pas over enkele jaren op punt staan. Voordelen van deze technologie zijn dat LED‟s vrij zuinig met energie omspringen, dat ze heel duurzaam zijn en dat ze op laagspanning werken. Dit laatste maakt dat ze extra veilig zijn. De levensduur van LED‟s is aanzienlijk hoger dan die van normale verlichtingstypes, er zijn types die een levensduur hebben van meer dan 50 000 uren (gloeilampen hebben een levensduur van 1000 tot 1500 uren). Bovendien zijn ze in diverse kleuren beschikbaar. LED-verlichting is zeer duur in aankoopprijs. De huidige LED-verlichting is drie- tot tienmaal duurder in aankoopprijs dan andere verlichtingsbronnen. Deze verlichting is nog niet geschikt om goed hele ruimtes mee te verlichten. De LED‟s geven erg veel gericht licht af, en om een hele ruimte te verlichten zullen er veel LED‟s nodig zijn om alle richtingen te bestralen. Voor toepassingen zoals openbare verlichting, de sierverlichting en verlichting van fabrieken, werkhallen en industrieterreinen worden andere soorten lampen gebruikt. Het kan gaan om hogedruk kwikdamplampen, metaalhalogenidelampen en natriumlampen, naast lagedruk natriumlampen en inductielampen.

Introductie licht Licht is de belangrijkste groeifactor waar een tuinder mee te maken heeft. Het is belangrijk dat met de juiste begrippen gewerkt wordt om verwarring te voorkomen. Verder is het zinvol te weten wat licht nu eigenlijk is. Licht wordt gebruikt om de ontwikkeling van de plant mee te sturen en om de groei van het gewas te bevorderen. Met behulp van lichtenergie kan de plant uit CO2 en water suikers aanmaken. Dit proces, dat fotosynthese wordt genoemd vindt plaats onder invloed van licht. De warmtestraling van de zon is tevens de belangrijkste drijfveer voor transpiratie van het gewas. Begrippen rondom licht Over het begrip licht heerst er nog wel eens verwarring. Onderstaand wordt uitgelegd welke typen licht er zijn en wat hun betekenis is. Licht is het gedeelte van de straling dat voor mensen zichtbaar is. Dit golflengtegebied loopt van 400 tot 700 nm. Licht is dus de zichtbare straling. Zowel het menselijk oog als de plant zijn gevoelig voor licht. Het oog is echter voor heel andere kleuren gevoelig dan de plant. Daarom kan beter in verband met mensen het begrip ´kijklicht´ en in verband met planten het begrip ´groeilicht´ worden gebruikt. Groeilicht geeft de relatie tussen licht en fotosynthese beter weer. Voor een exacte relatie hebben we echter het begrip 'fotonenstroom' nodig


2

Kijklicht Kijklicht is de samenstelling van het licht waarvoor het menselijk oog gevoelig is. Het gevoeligst zijn wij mensen voor geel licht. Met een luxmeter wordt het licht gemeten in dezelfde relatieve gevoeligheid als ons oog. De kleur geel telt sterker mee in de meting dan bijvoorbeeld de kleur rood. De intensiteit die gemeten wordt met een luxmeter wordt weergegeven in lux. De belichtingsintensiteit van assimilatiebelichting wordt nog vaak in lux uitgedrukt. Bij eenzelfde hoeveelheid lux kan de ene lamp echter meer plantengroei geven dan de andere lamp. Voor een eerlijk vergelijk van lampen kan het beste de fotonenstroom worden gemeten. Relatieve gevoeligheid van het menselijk oog voor licht Groeilicht Groeilicht is de samenstelling van het licht waarvoor de plant gevoelig is. Planten hebben een hele andere relatieve gevoeligheid voor licht dan mensen. De plant is het meest gevoelig voor de kleuren rood en oranje en het minst gevoelig voor groen licht. Deze kleur wordt grotendeels door het blad weerkaatst. Daarom ziet een blad er ook groen uit. Een PAR-sensor meet het licht met dezelfde relatieve gevoeligheid als de plant. PAR staat voor de engelse term Photosynthetical Active Radiation. De hoeveelheid PAR wordt 2 weergegeven in W/m . Hoeveel licht uiteindelijk voor de fotosynthese wordt gebruikt kan echter met een PAR-meter niet worden bepaald. Hiervoor is een kwantumsensor nodig welke fotonen meet. Relatieve gevoeligheid van de plant voor licht Fotonen Licht is een apart verschijnsel. Het gedraagt zich als een golfbeweging, net als geluid, maar de energie die met licht overgedragen wordt zit in hele kleine deeltjes, fotonen genaamd. Die fotonen leveren de energie voor het fotosyntheseproces. De energie-inhoud van een foton verschilt per golflengte waarop deze uitgezonden wordt. De energie-inhoud van een foton wordt uitgedrukt in kwantum (E). Een PARsensor meet de energie van de fotonen, deze zal voor eenzelfde aantal fotonen in het blauwe gebied op een hogere energiehoeveelheid uitkomen dan voor fotonen in het rode gebied (hogere golflengte). Het fotosyntheseapparaat van een plant reageert echter alleen op het aantal fotonen. Dus om precies te bepalen hoeveel fotosynthese er bij een bepaalde hoeveelheid licht mogelijk is dient het licht gemeten te worden met een kwantumsensor. De door de kwantum-sensor gemeten fotonenstroom


De relatie tussen Watt en µmol is niet lineair bij 400 nm is 1 Watt = 3,4 µmol bij 700 nm is 1 Watt = 5,8 µmol PAR en PPFD zijn daarom niet naar elkaar om te rekenen.

3

wordt uitgedrukt in de eenheid in micromol 2 (µmol) per m per seconde. Vroeger werd i.p.v. micromol ook wel de term microEinstein gebruikt, genoemd naar de ontdekker van het fenomeen kwantum. Wat de kwantumsensor meet is PPFD. Dit is een afkorting voor de engelse term Photosynthetic Photon Flux Density, of vrij vertaald de stroomdichtheid van fotonen t.b.v. fotosynthese.

Assimilatiebelichting met behulp van LED’s Led staat voor Light Emitting Diodes (LED‟s) Led verlichting is uiterst efficiënt, duurzaam, milieuvriendelijk en van nature regelbaar. Nu worden alle vele gebouwen verlicht door op LED‟s gebaseerde oplossingen. LED‟s hebben diverse voordelen boven andere lichtbronnen :  hoge niveau‟s van helderheid en intensiteit;  energiezuinig;  werken op gelijkspanning;  geen kwik in de lichtbron;  robuust en trillingbestendig;  geen IR - of UV straling in de lichtbundel;  lange levensduur van de lichtbron;  kunnen eenvoudig geregeld en geprogrammeerd worden.

Principe van LED verlichting: De Light Emitting Diode (LED) zendt licht uit bij stroomdoorgang. Als elektronen bij een diode de p-nbarrière oversteken, emitteren de atomen in het silicium fotonen (licht). Bij de meeste dioden worden deze fotonen echter weer opgenomen. Bovendien heeft het opgewekte licht een frequentie buiten het zichtbare gebied, meestal infrarood. Gebruikmakend van het juiste materiaal en de juiste constructiemethode, is het mogelijk om een diode licht te laten uitstralen in het zichtbare gebied. Het moeilijkste is om licht in hogere frequenties te laten uitstralen; vandaar dat blauwe LED's nog steeds moeilijk zijn te fabriceren en daardoor duur zijn. (bron: Wikipedia) LED‟s zijn gemaakt om licht in een bepaalde hoek of als lichtstraal uit te zenden. Logisch is dat hoe nauwer de spreiding van de lichtstraal, hoe hoger de “lichtdruk” ofwel intensiteit van de lamp. Als de lichtstraal te smal is zal het licht van de aangrenzende LED‟s elkaar niet kunnen overlappen waardoor er “blinde vlekken” zullen ontstaan op het te verlichten oppervlak. Voor een groeilamp is dat geen goede situatie. Echter is de spreiding te groot, dan wordt er een groter oppervlak verlicht dan nodig is Theo de Geus, Clusius College, maart 2010

4

en gaat er kostbare lichtenergie verloren. Wij hebben LED‟s geselecteerd welke voor ons een zo‟n gunstig mogelijke situatie creëert. Deze gebruikte LED‟s verlichten een cirkel van ongeveer 25 tot 30cm in diameter op een afstand van 25cm van de lichtbron. Aangezien de clusters niet meer dan 6cm groot zijn zullen ze dus in de meeste gevallen 100%dekking geven. De LED‟s zijn krachtig genoeg om het bovenste bladerdek te penetreren en kan zo dus ook voldoende licht aan lager gelegen bladeren geven.

Led-verlichting verandert glastuinbouw 31 mei 2009 13:30 De glastuinbouw staat aan de vooravond van een belangrijke technologische vernieuwing. Steeds meer tuinders experimenteren met led-verlichting ter vervanging van de zogenoemde SON-Tlampen, die momenteel in het merendeel van de kassen worden gebruikt. Elektronicaconcern Philips, marktleider in tuinbouwverlichting, experimenteert mee. De led-lamp wordt gezien als een energiezuiniger en geavanceerder alternatief voor de gloeilamp. Een led is een chip die licht geeft als er een elektrische stroom door gaat. De markt voor ledverlichting groeit volgens Rudy Provoost, topman van Philips Lighting, jaarlijks met 30 procent en kan de komende vijftien jaar een marktwaarde bereiken van 30 miljard dollar (21,6 miljard euro). Tot nu toe zijn leds ten opzichte de zogenoemde SON-T-lampen die nu de markt van tuinbouwverlichting beheersen, nog relatief duur en op zichzelf niet energie-efficiënter. Nieuwe mogelijkheden maken deze nieuwe vorm van verlichting toch interessant. Een van de voordelen van led-verlichting is dat de lamp warmte niet direct richting de plant afgeeft, zoals de SON-T-lamp. Hierdoor kan de verlichting dicht bij de planten worden geplaatst. Dit komt bijvoorbeeld van pas in de tomatenteelt. "Tomatenplanten zijn hoge planten. De huidige verlichting hangt erboven. De tomaten onderaan krijgen daardoor minder licht. Led-verlichting kan tussen de planten worden gehangen, waardoor ook de tomaten onderin de plant, met dezelfde hoeveelheid licht beter kunnen groeien'', legt Udo van Slooten, die vanuit Philips de tuinbouwexperimenten met led leidt, uit. Volgens Van Slooten kan de led-lamp binnen één à twee jaar commercieel interessant worden in de tomatenteelt. Dit wordt nu al getest bij tomatenteler Dekker in Wervershoof. Naar verwachting levert led-verlichting straks een tot 20 procent hogere tomatenopbrengst op. Bij andere toepassingen begint de lamp nu al commercieel interessant te worden, aldus Van Slooten. In de meerlagenteelt, bijvoorbeeld. Hier worden kleine, jonge plantjes in meerdere lagen boven elkaar geteeld. Meestal hangen tl-lampen een eind boven de planten. "De led-verlichting wordt slimmer gebruikt doordat de lampen op een kortere afstand boven de planten kunnen hangen. Hierdoor gaat minder licht verloren'', legt Van Slooten uit. Een ander voordeel van de led-verlichting is dat kleur beter te sturen is. ,,Planten reageren op een andere manier op licht dan mensen. Zo weten we dat rood en blauw licht belangrijke kleuren zijn voor planten. Elk gewas heeft baat bij een andere combinatie aan kleuren'', aldus Van Slooten. Het telen van gewassen is volgens Van Slooten net een kookboek. "Je kunt bijvoorbeeld spelen met de temperatuur en de hoeveelheid water. Door te variëren met licht maak je een belangrijk ingrediënt anders.'' Er zal volgens Van Slooten nog veel moeten worden geëxperimenteerd, voordat SON-Tlampen in kassen één op één worden vervangen door leds. "Dat kan nog vijf jaar duren.'' Beleidsmedewerker Guus Meis van de belangenorganisatie voor de glastuinbouw, LTO Noord Glaskracht, bevestigt dat de tuinbouwsector veel verwacht van led-verlichting. "Vorig jaar zijn een aantal proeven gehouden over een paar duizend vierkante meters. De uitkomsten van deze proeven waren iets minder positief dan verwacht, maar de ontwikkelingen gaan snel. Hoewel led-verlichting nu misschien nog niet rendabel is, kan dat volgend jaar al weer anders zijn.''


5

Praktijkproef – Dekker Glascultures Met Philips GreenPower LED research modules In een praktijkproef op 700 m2 in de productiekas voor trostomaten van Dekker Glascultures in Wervershoof werd de helft van de natrium lampen vervangen door Philips GreenPower LED modules tussen het gewas. Het resultaat: een opbrengst verbetering van 15%. De proef is uitgevoerd in samenwerking met Plant Dynamics,Installateur van der Laan en Lights Interaction Agro.

“ In onze eerste veldtest in de tomatenkas hebben we 15% meer opbrengst bereikt. Daarom hebben we besloten om dit jaar de volgende stap te zetten. Voortbouwend op wat we geleerd hebben verwachten we met de nieuwe systemen nog betere resultaten”- Frank Dekker

Green power LED production De GreenPower LED production module voor meerlagenteelt toepassingen (gemiddeld 50-150 μmol/s/m2) kan conventionele TL verlichting (36 W of 58 W) vervangen en daardoor tot 60% energiebesparing realiseren. Voor de meeste toepassingen kan de deep red/blue combinatie gebruikt worden. Met LEDs bespaart U niet alleen op energie, maar ook de warmtestraling is minder terwijl de lichtdistributie meer uniform is. Dit maakt de module ook ideaal voor geconditioneerde omgevingen. De GreenPower LED production module met ingebouwde 230/240 V driver is robuust, waterdicht en eenvoudig te installeren. In combinatie met zijn lange levensduur betekent dit weinig of geen onderhoud. Er is een LED alternatief beschikbaar voor de meest gangbare installaties: de modules hebben dezelfde lengte als de 36 W TL (123 cm) of 58 W TL (153 cm). De TL in een bestaande installatie met 2x 36 W of 2x 58 W kan vervangen worden door één module die een vergelijkbaar lichtniveau produceert.


6

LED’s blijven ons positief verrassen – Kalanchoë teler Aad Vreugdehil De afgelopen maanden is er hard gewerkt aan beoordeling en interpretatie van de twee opkweekrondes (lange dag) kalanchoës in de led-proefkas bij BVB Substrates. Daarnaast hebben we de eerste afkweekronde KD (Kortedag) ook kunnen beoordelen. De tweede ronde KD staat nog bij Kwekerij Vreugdenberg in de kas, het is nog te vroeg om daar concrete resultaten van te meten. De lichtsom is in de verschillende proeven gelijk gehouden (8.6 mol/m2/dag), alleen de spectra zijn aangepast. In de tweede proef hebben we ook bemesting en EC aangepast. Een samenvatting van de ontwikkelingen en resultaten van de 2 led-proeven: Algemeen : Kalanchoës zijn heel goed onder leds op te kweken. Groei De planten onder de leds lijken iets trager op gang te komen na de beworteling. De planten hebben over het algemeen in de proefkas minder licht ontvangen (proef 1 25-30% minder), geen extra CO2 en in het begin een iets lagere temperatuur gekregen dan in de kas van Kwekerij Vreugdenberg. De verschillen in gewicht zijn veel kleiner (10-20%) dan op basis van bovenstaande klimaatverschillen te verwachten zou zijn. De ontwikkeling van de led-planten liep gelijk op met de controle planten (van Kwekerij Vreugdenberg). Bij de afkweek wordt de kleine achterstand in gewicht in de meeste gevallen weer gelijk getrokken. In een aantal gevallen schieten de led-planten de controle zelfs voorbij in gewicht. De planten hebben een sterke uitgangssituatie meegekregen en tonen zeker genoeg groeikracht. Ontwikkeling Er zat niet veel verschil in ontwikkelingssnelheid van de verschillende behandelingen en de referentie. Toch zien we bij de led-planten af en toe een scheut meer bij de eindbeoordeling. Daar staat tegenover dat het lijkt dat de referentie iets dikkere scheuten heeft. Of dit een vasthoudend patroon is kunnen we nog niet met zekerheid zeggen. Plantmorfologie Led-planten met het hoogste blauw percentage bleven meestal iets achter in ontwikkeling en groei op de andere led-planten. De effecten van hoge blauwpercentages op compactheid zijn ons tegengevallen. We hadden gedacht dat dit sterker tot uiting zou komen (veel blauw, meer compact). Rassen die normaal in de kas geremd moeten worden, moeten ook onder de leds geremd worden. Wel kan je dit voor sommige rassen oplossen met een aanpassing in EC en samenstelling voeding. Deze planten met aangepaste voeding lijken ook weer sterker te reageren op de verschillende lichtbehandelingen (verschillen worden groter). Bladvorm, randen en bladstand waren onder leds wel vaak iets anders in vergelijking met de planten uit de kas en ook onderling waren er verschillen. Het blad onder het meer rode licht, was groter, buitenranden licht naar omhoog gebogen en iets meer gekarteld. Bij meer blauw licht, kleinere en hardere bladeren, welke meer rood verkleurde bladrandjes heeft. Bij de korte dag fase trok dit wel weer wat naar de controle toe. Bovendien is ons in kleine extra proeven opgevallen dat de plant binnen een week reageert met zijn bladvorm op veranderend spectrum. Theo de Geus, Clusius College, maart 2010

7

Nieuwe plannen Inmiddels is er een nieuwe ronde lange dag ingezet waarin we lichtniveaus variëren. Dit om een idee te krijgen van een 'optimaal' lichtniveau/lichtsom en ook een idee of je de lange dag periode kan inkorten of juist met minder licht een zelfde resultaat kan bereiken. Ook zullen we al wat meer gaan rekenen en kijken hoe Kwekerij Vreugdenberg de opgedane kennis nu ook in de praktijk kan gebruiken.

“Hogere productie rozen bij Led licht 18 jan 2010” Led-belichting heeft een positief effect op de productie en kwaliteit van rozen van het cultivar Prestige.

Dat blijkt uit het onderzoek afgelopen jaar bij Zuurbier & Co Rozenkwekerijen BV. Op het bedrijf was tevredenheid over de resultaten, omdat de productie aanzienlijk hoger lag dan onder SON-T. Vooral in wintermaanden In het eindrapport dat onlangs verscheen wordt geconcludeerd dat telen onder Led bovenbelichting tussen januari en maart een hogere productie per mol PAR opleverde, zowel in aantal takken als in gewicht. Daarna werd het verschil kleiner naarmate het natuurlijk licht toenam. Tussenbelichting met Led‟s had een stimulerend effect op gewicht en geen effect op aantal. Het individuele takgewicht was het hoogst onder SON-T + Led belichting. Loosvorming kwam meer voor onder SON-T dan onder Led. Die kan het gevolg zijn van een verschil in lichtkwantiteit en van een verschil in rood/verrood verhouding. Het zou interessant zijn om takgewicht en loosvorming bij exact gelijke lichtkwaliteit SON-T en Led te vergelijken.

Fotosynthesemetingen De verhoogde productie in deze proef kan deels worden verklaard door een hogere huidmondjes geleidbaarheid en actuele bladfotosynthese. Uitgebreidere fotosynthese metingen lieten zien dat bladfotosynthese in de cultivar Prestige piekt tussen 625 nm en 660 nm, rood licht en dat planten geteeld onder Led belichting een hogere fotosynthese-efficiëntie hebben tussen 550 nm en 66 nm. Door de lagere gewastemperatuur bij de Led belichting moest er een extra verwarmingsbuis boven het gewas worden aangebracht, om vochtblaadjes te voorkomen.


8

Vier behandelingen In de proef zijn vier lichtbehandelingen toegepast:  SON-T boven het gewas (referentie)  Led‟s boven het gewas  SON-T boven het gewas met Led‟s tussen het gewas  Led‟s boven het gewas en Led‟s tussen het gewas Praktijkervaringen van Rosaline Zuurbier:  Over het algemeen was het bedrijf zeer tevreden over het telen onder Led belichting, aangezien de productie duidelijk hoger lag dan onder SON-T.  In november 2008 werd het Led-systeem geïnstalleerd. In het begin waren er problemen met een zekering waardoor het Led systeem vaak uitviel, maar toen dat was verholpen werkte het systeem goed.  In december, toen de buitenluchttemperatuur daalde ontstonden er vochtproblemen in de kas. Er kon onvoldoende worden geventileerd waardoor het gewas het opgenomen vocht niet goed kon verdampen. Onder SON-T werd het gewas voldoende opgewarmd, maar onder Led bleef het te koud, waardoor er „vochtblaadjes‟ ontstonden.  Na installatie van een extra verwarmingsbuis (max. 40⁰C) boven de tussenbelichting ontstonden er geen nieuwe vochtblaadjes meer.  Het water in de koudwaterbuizen waarmee de Led‟s worden gekoeld was zo koud dat er condens ontstond, dat op het gewas druppelde. Gebruik van warmer koelwater betekent echter een lager rendement van de lampen.  Gedurende de hele proef viel het op dat de bovenste blaadjes dik, stug en donkerder groen waren.  De werknemers hadden door hun enthousiasme over de proef geen problemen met werken bij Led licht. Maar het effect op de gezondheid van langdurig werken onder deze lichtomstandigheden vergt meer aandacht.  Er was geen verschil in houdbaarheid tussen de verschillende behandelingen.


9

Assimilatiebelichting met behulp van SON-T en HPI lampen Hoge druk natriumlamp (SON-T) Voor Assimilatiebelichting is het belangrijk dat de lamp gekozen wordt die het hoogste rendement licht geeft dat de plant om kan zetten in assimilaten, ofwel de grootste hoeveelheid PAR (Photosynthetical Active Radiation) per W geïnstalleerd vermogen. De hoge druk natrium lamp geeft het hoogste rendement. Deze lampen zijn er in 230 en 400V uitvoering, met een vermogen van 400 of 600W. Aanpassing aan de lampconstructie heeft de laatste tijd nog verdere verbeteringen geleverd in het rendement. De beste lampen leveren een rendement van 26% PAR. In het plaatje hiernaast is de spectrale verdeling te zien van het licht dat een SON-T lamp uitzend, vergeleken met de relatieve gevoeligheid van de plant. Licht van een SON-T lamp in vergelijking met de De SON-T lamp zendt veel licht uit in het gele gevoeligheid van een plant gebied. Hier is de plant relatief gevoelig voor. Dit is dus allemaal PAR-licht. Dit geeft een hoge efficientie, ofwel het levert veel fotosynthese op.

Hoge druk kwikjodidelamp (HPI) Het lichtrendement van deze lampen (21,5%) is lager dan dat van een hogedruk natriumlamp. Omdat het lichtspectrum wat breder is en er meer licht in het blauwe gebied wordt uitgezonden wordt deze lamp wel gebruikt in combinatie met hogedruk natriumlampen. Vooral in situaties waarbij er naast het kunstlicht weinig natuurlijk licht op de planten valt. Gebruik van uitsluitend hogedruk natriumlampen kan plantafwijkingen geven omdat de verhouding tussen rood en blauw licht niet in evenwicht is.

Licht van een HPI lamp in vergelijking met een SON-T lamp


10

Voordelen LED’s ten opzichte van SON-T lampen LEDs hebben verschillende voordelen ten opzichte van SON-T lampen. Een van de voordelen is het kunnen reguleren van de temperatuur. Op warme dagen worden SON-T lampen uitgeschakeld omdat de kas teveel opwarmt; toch zou extra belichting gewenst zijn. Met LEDs is dit wel mogelijk,met name rozen kunnen 20 uur per dag belicht worden. Meer licht betekent een hogere productie.


11

4. Assimilatiebelichting met behulp van LED s of SON-T lampen

Recommend Documents