3D in de film. Nieuw Nedinsco. Literatuur en populisme. Uur U voor kasteel Wijlre. De brieven van W.F. Hermans

9

onafhankelijk maandblad | jaargang 5 | september 2011

zuiderlucht Uur U voor kasteel Wijlre De brieven van W.F. Hermans

3D in de film God & de duivel in Polen

Nieuw Nedinsco Literatuur en populisme +++ Musica Sacra 2011 De Vreugde der Wet 1

www.zuiderlucht.eu

september 2011

INTERNATIONALE KUNST- EN CULTUURMANIFESTATIE

10 EN 11 SEPTEMBER 11.00 - 18.00 u.

KU N S T ST R O O M

The Noto Heerlen rious IBE > 9 t/m 1 1 septem ber Kunstda g e n Wittem > 9 septe mber t/m 2 oktober Musica S acra

ROERdalen 2011 LOCATIES IN NEDERLAND :

> 16 t/m

Herkenbosch: Kasteel Daelenbroeck Montfort: Kasteel Montfort Posterholt: Kasteel Aerwinkel Vlodrop: Schurenhof St.Odiliënberg: Landgoed Klein Paarl0, Tiendschuur Kasteel De Frymerson, Roerstreekmuseum, Basiliek.

WMC 60

> 22 septe

ber

Kerkrad

mber t/m

2 oktober

e

Nederlan Dansdag dse en > 7 t/m 9 ok

LOCATIE IN DUITSLAND:

Steinkirchen:

18 septem

St.Martinuskerk

GRATIS ENTREE

tober

W W W. K U N S T S T R O O M R O E R D A L E N . E U

M MARRES

de Avant-garde Specters of the Nineties 10 september-20 november Opening zaterdag 10 september 17.00 – 19.00 uur Werken, reconstructies en archiefmateriaal van: Art Club 2000 Sadie Benning Bernadette Corporation, Plamen Dejanov & Swetlana Heger Jeremy Deller Stephan Dillemuth en Hans-Christian Dany Maria Eichhorn Annika Eriksson Andrea Fraser Rainer Ganahl Renée Green Jens Haaning Pierre Huyghe Karen Kilimnik Ben Kinmont Job Koelewijn Renée Kool Matthieu Laurette Aleksandra Mir

Regina Müller N55 Marylène NegroKlaus Scherübel Laurie Parsons Asier Pérez González Dan Peterman Hinrich Sachs Joe Scanlan Tilo Schulz Superflex Apolonija Sustersic Barbara Visser Carey Young Tentoonstellingsessay: Hans-Christian Dany Curatoren: Lisette Smits in samenwerking met Matthieu Laurette

Capucijnenstraat 98 6211 RT Maastricht T 043.3270207 www.marres.org Open: Woensdag–Zondag, 12–5 pm Marres Books: Woensdag–Zondag, 12–5 pm

CENTRE FOR CONTEMPORARY CULTURE

2

www.zuiderlucht.eu

september 2011

HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG

OVERAL TE VINDEN!

WWW.HKLIMBURG.NL/ BEELDENDEKUNST

LANDELIJK OVERLEG KUNST IN OPDRACHT 13 OKTOBER 2011, ROYAL THEATER HEERLEN THEMA’S: DEMOGRAFISCHE KRIMP EN KUNST + INTERNATIONALE STAAT KUNST IN OPENBARE RUIMTE

JVE SHAUN GLADWELL Perpetual 360° Sessions 03 09 –27 11 2011

Jan van Eyck Academie Postacademisch instituut voor onderzoek en productie beeldende kunst, ontwerpen, theorie

Aanmeldingen Beeldende Kunst Beeldend kunstenaars worden uitgenodigd voorstellen voor (onderzoeks-)projecten in het verlengde van hun werk in te dienen voor het komend jaar in de afdeling Beeldende Kunst van de Jan van Eyck Academie. Het jaar start op 1 januari 2012. De uiterste datum voor aanmeldingen is 1 oktober 2011. Voor meer informatie, zie www.janvaneyck.nl, klik op ‘applications’. De voertaal tijdens de selectieprocedure en onderzoeksperiode is het Engels.

BONGERD 18, 6411 JM HEERLEN WWW.SCHUNCK.NL

Voor vragen en meer informatie over de aanmeldingsprocedure kunt u contact opnemen met Leon Westenberg, via [email protected] of +31 (0)43 350 37 24. Voor vragen over de Jan van Eyck Academie in het algemeen kunt u terecht bij Judith Lindekens, via [email protected] of +31 (0)43 350 37 21. Lex ter Braak, directeur

Schunck_Gladwell_adv_ZL.indd 1

3

Academieplein 1 6211 KM Maastricht t (0)43 350 37 37 e [email protected]

www.zuiderlucht.eu 15-07-11 10:55

september 2011

Speedboten met Vr 7 okt 2011 tommy Wieringa 19.30 - 22.00 u

foto Viviane Sassen

literaire aVond locatie: theater kumuluS, herbenuSStraat 89, maaStricht / kaartVerkoop: toegang: 18+ e 8,- / 18- e 5,- (incluSief conSumptie)

klantenSerVice centre céramique (043) 350 56 00 of aan de zaal. / meer info oVer de lezing

CURATOREN: ANNEMIE VAN LAETHEM - TANYA RUMPFF ORGANISATIE : VZW FORUM TRIANGULARE

WWW.kumuluS.nl / WWW.centreceramique.nl / meer info oVer de SchrijVer / WWW.tommyWieringa.nl

opening literaire Seizoen

www.toerismelanaken.be / +32 496 76 48 08

4 september 29 oktober 2011 opening 4 september, 15.00 - 17.00 uur

Rijksweg Noord 71, Geleen Vrijdag, zaterdag en iedere eerste zondag van de maand 14.00 - 17.00 uur

www.bis71.nl

Inleiding door Anne Berk Kunstrecensent van Het Financieele Dagblad en auteur

4

www.zuiderlucht.eu

september 2011

De inhoud 9

WFH

Uur U voor Kasteel Wijlre

10 20

10

W.F. Hermans als briefschrijver

13

Enkeltje Utopia: Hoge kwaliteit, lage drempel

14

Literatuur in tijden van populisme

18

3D in de film: gimmick of revolutie?

20

Weinig nieuws in Nieuw Nedinsco

22

God & de duivel in Polen

25

Time out of Mind: Roland Kaiser & Nina Hagen 25 De dood en de gladiolen

22 Pools fruit

26

‘Ook wij zijn in de zomer dicht…’

28

Wat was in…. augustus

29

Zilver & Antraciet, een debuut

31

De Steve Jobs van de hiphop

32

ZL-Cultuuragenda

35

Inkijk: Waterfeest in Luik

Oud-Nedinsco



18

26

De special

Bart

Musica Sacra 2011: De Vreugde der Wet

Pina

29

3

Stijn Boeve: vragen over vrijheid

4

Jubel voor de schepping begon in de barok

6

De oorsprong van Experimentum Mundi

8

Zo’n psalm toonzetten is bijna cru

9

Luisteren naar een sculptuur met Kate Moore

10

Souzan Haddads geloof in het huidige Syrië

4

Concilie

Debuut

Cover: Opbouw van de expositie Extended Drawings in het Bonnefantenmuseum Maastricht. foto Perry Schrijvers

5

www.zuiderlucht.eu

september 2011

UIT DEPOT EEn kEUzE UIT 25 jaar vErwErvIngEn kUnsTcOllEcTIE PrOvIncIE 1 T/m 30 sEPTEmbEr 2011

expositie in het kader van 25 jaar Gouvernement aan de maas Gouvernement aan de maas / LimburGLaan 10, maastricht open: ma-vr 9.00-17.30 uur za 10 - zo 11 september speciaLe rondLeidinGen info zie: www.LimburG.nL/25jaarGouvernement

Ken je Kumulus...?

Leer column schrijven

Columnist, journalist en schrijver Emile Hollman leert u hoe u persoonlijke ervaringen of observaties in een column kunt verwerken. Hij doet dit aan de hand van het werk van andere columnisten en zal zonder gêne uit de school klappen over zijn eigen praktijk. Verder is het schrijven geblazen in deze cursus: een column schrijven betekent schrappen en schaven tot alle woorden strak in het gelid staan.

Docent: Emile Hollman Lesdag: dinsdag Lestijd: 20.00 – 22.00u. Aantal lessen: 12 lessen Vanaf: 13 september 2011 Waar: Herbenusstraat 89, Maastricht

Op onze site vindt u een nog veel aanbod van spannende cursussen. groter www.kumulus.nl De Meester van de Zwarte Molen wordt mede mogelijk gemaakt door: Kijkuit, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Provincie Limburg, VSBfonds, Norma Fonds, Janivo Stichting, Stichting FSI, Dagblad De Limburger en Stadsschouwburg Sittard-Geleen

6

www.zuiderlucht.eu

september 2011

WWW.HETLAAGLAND.NL

Betrokken

Willemstraat 91a / Heerlen www.kunstencentrumsigne.nl

Feel Free

4 . 5 . 6 november Maastricht

Samenspeelweekend

D

e zomer van 2011 gaat onze herinnering in als de zomer van de Hollandse moesson. Mooie tijden voor de musea, denk je dan, maar werd die slecht-weer-bonus gerechtvaardigd door het aanbod? Traditioneel lassen veel kunstinstellingen een verkapte zomerpauze in: musea verlengen een staande expositie, plukken wat werk uit de kelders voor een collectie-presentatie, of zijn druk doende met de inrichting van een nieuwe tentoonstelling (zie cover). Theaters zijn gesloten, net als productiehuizen en opleidingen. Terwijl veel kunstenaars en makers werken aan nieuwe producties, gaan de instellingen in slaapstand en installeert het personeel de out-of-office reply. Zo is het al jaren, maar of het zo goed is? In dit nummer geeft artistiek leider Bart van Dongen van klankwerkplaats Intro In Situ blijk van zelfkritiek als hij constateert dat het publiek juist gedurende de zomer het meest mobiel is – en dat de kunstinstellingen dan te weinig thuis geven. Dat moet anders, concludeert hij. Dat heeft niets van doen met strenger beleid van de overheid, maar met goed (cultureel) ondernemerschap. Dat dat wel degelijk aanwezig is in de sector, blijkt uit de expositie Tijdelijk verblijf in kasteel Oud-Rekem, net over de grens bij Maastricht. We kennen het concept van nieuwe ideeën in oude gebouwen, maar zelden kwam eigentijdse kunst tussen afbladderende muren en vermolmde daken beter tot zijn recht dan hier. Van Dongen kraakt nog een andere noot die wél de tijdgeest ademt: het vervagend onderscheid in de kunsten tussen amateurs (liefhebbers) en professionals. Dat is overigens niet in elke sector even evident: in de beeldende kunst en de fotografie bijvoorbeeld weegt de conceptuele kant veel zwaarder dan bij muziek en theater waar in de uitvoering amateurs veel eerder aan bod kunnen komen. Een sprekend voorbeeld hiervan is het door traditionele ambachtslieden (metselaar, timmerman, schoenmaker, smid, etc.) uitgevoerde Experimentum Mundi van Giorgio Battistelli, een van de topacts van het muziekfestival Musica Sacra 2011. Het Italiaanse gezelschap toont een betrokkenheid en overgave die je bij muziekprofessionals nog maar zelden ziet. Dat het geen vanzelfsprekendheid is dat oude gebouwen nieuwe ideeën doen opborrelen, blijkt uit de restauratie van het voormalige Nedinsco-complex in Venlo. De beoogde invulling ervan maakt duidelijk dat er nog vooral veel onduidelijk is. Dat geldt ook – en nog steeds – voor de toekomst van kasteel Wijlre, het domein van Jo en Marlies Eyck, kunstverzamelaars op leeftijd. Hun aanbod om het landgoed, inclusief de kunstverzameling en het Hedge House (waarin natuur en kunst subliem samenvloeien), als een Gesamtkunstwerk over te doen aan de provincie, stuit daar op groot verzet. Je hebt mensen met oude ideeën, je hebt mensen met nieuwe ideeën en je hebt mensen met geen idee.

Hedendaagse Muziek voor Amateurs

workshops, improvisatie, allcomers event, concerten, debat

www.comamaastricht.nl

WIDO SMEETS hoofdredacteur

7

www.zuiderlucht.eu

september 2011

Kunstopdracht voor landschapspark gemeente Onderbanken Het Natuur- en Landschaftspark Roode Beek – Rode Bach is een groot grensoverschrijdend natuurpark in de gemeente Onderbanken en Gangelt (D). Kenmerkend voor dit gebied is de rust die er heerst. Daarnaast herbergt het gebied ook cultuurhistorische elementen. In dit gebied bevindt zich een kunstmatige heuvel van 17 meter hoog die een recreatieve bestemming heeft. De heuvel is onderdeel van een Europees project om dit gebied te renatureren. De gemeente Onderbanken wilt dit in het bijzonder benadrukken door er een beeldend kunstwerk te realiseren.

(Beaune, Frankrijk), schiLderijen.

jacky van desseL en BriGitte joosten

GezamenLijk werk van

(eindhoven), o.a. oBjecten en BeeLden.

Budget Voor deze opdracht is een budget beschikbaar van maximaal e 80.000 all-in, exclusief BTW

Procedure Voor uitgebreide

informatie over de procedure verwijzen wij u naar de website van de gemeente Onderbanken: www.onderbanken. nl Zie Home > Recreatie en vrije tijd > Kunst en cultuur > Kunstopdracht. Op deze pagina treft u deze kunstopdracht volledig omgeschreven aan. Tevens is er achtergrondinformatie en beeldmateriaal beschikbaar gesteld. Belangstellenden voor deze opdracht dienen zich voor 14 november 2011 aan te melden bij de Opdracht Gevraagd wordt een in het gemeente Onderbanken. natuurpark passend ruimtelijk kunstwerk van permanente aard. Het uitgangspunt dient te zijn: het versterken van de beleving van de landschappelijke ruimte en van de rust die uitgaat van het landschap. Hierbij ligt de nadruk op de heuvel zelf en het directe gebied eromheen.

8

LuciLe FriedLi

zaterdaG 3 septemBer

(openinG tussen 16.00 en 18.00 uur) t/m zaterdaG 22 oktoBer.

Galerie DIS | Tafelstraat 28 | 6211 JD Maastricht | Phone 043 325 91 17 | Open: Wed - Sat 12h - 17h and on appointment | www.galeriedis.nl

www.zuiderlucht.eu

september 2011

Het uur U nadert voor Kasteel Wijlre

Bezoekje

Met zijn kunst en het omringende cultuurlandschap dwingt Kasteel Wijlre over de hele wereld respect af. Nu het erop aankomt dit levenswerk van Jo en Marlies Eyck voor de komende generaties te behouden, geeft de provinciale politiek niet thuis. Of wordt er op het laatste moment alsnog een opening gevonden? door Wido Smeets

“I

In Kasteel Wijlre “vormen kunst, architectuur en landschap een perfecte eenheid”.

n Wijlre vormen kunst, architectuur en landschap een perfecte eenheid. Je kunt alleen maar diep respect hebben voor de zorgvuldige en toegewijde manier waarop het landgoed is vormgegeven. Wie meer wil weten, hoeft maar een kik te geven of er staat iemand voor hem klaar. In Kasteel Wijlre krijgt iedere bezoeker een voorkeursbehandeling.” In 1981 verwierven Jo en Marlies Eyck het in verval geraakte Kasteel Wijlre, knapten het op en gingen er wonen. Ze brachten hun kunstcollectie mee, begonnen met het herinrichten van het landgoed en kochten daar ook beelden voor aan. “We houden van beelden”, zegt Marlies Eyck, “maar wilden geen beeldentuin. In onze tuin wordt nooit een boom geofferd om plaats te maken voor een kunstwerk.” In de kasteeltuin zijn kunst en natuur aan elkaar gewaagd, nat als in het in 2001 in de tuin aangelegde Hedge House, naar een ontwerp van architect Wiel Arets. In Hedge House is een ruimte voor de kunst, maar ook een oranjerie voor planten, een bergplaats voor het tuingereedschap en een kippenhok. “Het is waarschijnlijk de

9

enige art gallery in de wereld waar men orchideeën ziet groeien in een ruimte die als een console boven de zaal hangt waar kunst wordt vertoond, en waar een triangelvormige glazen kippenren het gebouw completeert.” Omdat vreemde ogen beter dwingen, heb ik de voorafgaande citaten geleend uit NRC Handelsblad (27 mei 2005) en de New York Times (25 juni 2009). De keuze was willekeurig, in de loop der jaren hebben tientallen kranten en tijdschriften uit de hele wereld Kasteel Wijlre beschreven. Een rode draad in die artikelen is dat de Eycks hun kunst “met de mensen willen delen”, dat ze zo gastvrij zijn. Dat is geen kopregel uit een pr-folder. Vier jaar geleden hadden we in november Italiaanse vrienden op bezoek die ik Hedge House en de kasteeltuin wilde laten zien. Het was buiten openingstijd, dus ik belde Jo Eyck. Kom maar langs, zei hij, ik doe wel open. Maar hij zat krap in de tijd, na een minuut of tien moest hij er alweer vandoor. Doe rustig aan, zei hij, en trek als je weggaat de deuren en de poort achter je dicht – mijn Italiaanse vrienden met open mond achterlatend.

Inmiddels, zo heb ik begrepen, is het landgoed met camera’s beveiligd. Jaren geleden hebben de Eycks, Jo is de 80 inmiddels voorbij, laten doorschemeren dat ze het complete landgoed, inclusief de op 3,6 miljoen euro geschatte kerncollectie over te doen aan de provincie Limburg. Over alles viel te praten, inclusief de prijs, mits het Gesamtkunstwerk in zijn geheel en duurzaam behouden zou blijven voor Limburg. Diverse opties kwamen voorbij, er was een onderzoek door Berenschot, een taxatie door Christie’s. Bij de provincie bleef het dossier slingeren, tot op 27 april het aftredende college van GS ineens met een intentieovereenkomst kwam. Het Bonnefantenmuseum zou zich namens de provincie ontfermen over de kerncollectie Eyck, het Sittardse verzamelaarsechtpaar Albert en Hannie Groot zou het onroerend goed van Kasteel Wijlre overnemen, samen zouden ze het geheel in stand houden. Er werd een eind-goed-al-goed toost uitgebracht - maar het noodverband zou niet lang standhouden. Op 1 juli torpedeerden de fractievoorzitters van de nieuwe coalitie (PVV, CDA en VVD) de verklaring van het oude college (CDA, PvdA) met een vernietigend amendement. Ze vinden dat “de provincie zich niet actief moet bemoeien met het aankopen van kunst”, en dat de oude coalitie de Provinciale Staten bij de intentieverklaring “onvoldoende heeft betrokken”. Inmiddels staat het onderwerp opnieuw op de agenda: op 30 september in de provinciale commissie cultuur, op 21 oktober in Provinciale Staten. Wat hiervan te vinden? VVDfractieleider Erik Koppe beroept zich op de Thorbeckiaanse benadering van kunst. Dat betekent dat de overheid zich “niet met de inhoud van kunst moet bemoeien, dat hebben we zo met elkaar afgesproken”, zei hij voor L1 radio. Dat klopt, en juist daardoor zit hij ernaast. De

www.zuiderlucht.eu

intentieverklaring van 27 april was, door invulling en uitvoering van de deal bij het Bonnefantenmuseum neer te leggen, juist wél in de geest van Thorbecke. Trouwens, als provinciaal museum koopt het Bonnefanten wel vaker kunst, het kan Koppe niet zijn ontgaan. Het is als het ware een gedelegeerde verantwoordelijkheid. Gezien de tijdgeest voldoet de deal van 27 april tussen de Eycks, het Bonnefanten (namens de provincie) en Albert en Hannie Groot aan zowat alle normen die tegenwoordig aan cultureel ondernemerschap, ook door staatssecretaris Zijlstra, worden gesteld. Er is samenwerking met de particuliere sector (de aankoop van het onroerend goed), er worden eigen inkomsten gegenereerd, er wordt geïnvesteerd in publieksbereik, het kasteel is een uitgelezen plek voor cultuur- en natuureducatie en de voorgestelde publiek-private aanpak kan, mits succesvol, zelfs als internationale benchmark gelden voor het behoud van historisch erfgoed. Het Grote Misverstand is dat de politiek zich vooral uitspreekt over de aankoop van de kunstcollectie, terwijl die maar een onderdeel is van het Gesamtkunstwerk Kasteel Wijlre. Iedereen die er is geweest, begrijpt dat. Alleen: de meeste leden van Provinciale Staten waren er nog nooit. Ten einde raad nodigden de Eycks op 24 augustus de fractievoorzitters en andere geïnteresseerden op Kasteel Wijlre. En toen gebeurde iets vreemds. De PVV was de eerste partij die zich aanmeldde, anderen volgden. De twee andere coalitiegenoten VVD en CDA lieten het als enigen afweten. Vooral het CDA speelt hier een curieuze rol. Als onderdeel van het toenmalige college stond de partij achter de intentieverklaring van 27 april; nadat de bordjes na de verkiezingen waren verhangen, verwees de partij diezelfde verklaring op 1 juli naar de prullenbak. CDA-voorman Noël Lebens, die in het college van GS ooit uitriep ‘verliefd’ te zijn op Kasteel Wijlre, laat het, juist nu hij als gedeputeerde cultuur in portefeuille heeft, afweten. Toch lijkt, door het bezoekje van de PS-leden op 24 augustus, de deur voor de redding van Kasteel Wijlre weer op een kier te staan.

september 2011

W.F. Hermans als

Bedrijfspolitiek

De schrijver Willem Frederik Hermans (1921-1995) stond bekend als genadeloos polemicus. Ook in zijn brieven kon hij enorm tekeer gaan; zijn briefschrijverij was vooral een soort bedrijfspolitiek. “Ik zei: ‘Mulisch, je hebt nu succes, maar het zal je vergaan als Anna Blaman. Over tien jaar ben je vergeten’.” door Willem Otterspeer

W

im Hermans was ertoe veroordeeld Wim Hermans te zijn en dat kwam goed uit, want het was zo’n beetje het enige waar hij belangstelling voor had. Hij was even onvermijdelijk zichzelf als een klimatologisch of geologisch verschijnsel, een donderbui of een vulkaaneruptie. Hij kon best een zekere interesse voor iemand opbrengen, attent of bezorgd zijn, maar toch gaan die brieven altijd over hem zelf, zoals zijn romans ook altijd over hem zelf gaan. Er is er geen tegenstelling tussen zijn brieven en zijn romans. Zoals zijn brieven in grote haast op het papier gekwakt werden, met grote concentratie uit de schrijfmachine gehamerd, zo werden ook zijn romans eruit geslagen, in dezelfde haast en met dezelfde gedrevenheid. Je zou kunnen zeggen dat zijn romans brieven aan zijn lezers zijn. En als hij de geest had, werden zijn brieven kleine romans. De concentratie in die brieven samengeperst ontsnapt bij lectuur in de vorm van zoiets als brandlucht, alsof ze niet met de schrijfmachine, maar met het lasapparaat geschreven werden. De twee vingers waarmee hij tikte raasden achter zijn invallen aan, bevindingen buitelden over ideeën, anekdotes over raadgevingen, analyses van eigen werk over lectuur van anderen, jubelende euforie over grote neerslachtigheid. Dit was één van de meer wezenlijke functies van brieven voor Hermans, ze konden hem uit somberheid of lethargie halen, maar omdat die dan meteen omsloeg in een energie waar geen verweer tegen was, impliceerde een briefwisseling op termijn tegelijk het einde ervan. Hij eiste aandacht en wederwoord, maar het ogenschijnlijk gemak waarmee hij een brief van vijf of meer kantjes op papier smeet, was weinigen gegeven. Wat voor Hermans een existentiële behoefte was, was voor zijn adressanten vaak een dagtaak. Vrijwel alle brieven die Hermans schreef, schreef hij met de schrijfmachine. Zijn handschrift had het hoekige runenkarakter van zijn persoonlijkheid en was voor hem zelf vaak onleesbaar. Daarnaast was de fysieke ontlading van het hameren op de schrijfmachine een noodzakelijke pendant van

10

de mentale ontlading van het schrijven zelf. Hij maakte van die brieven altijd doorslagen, nummerde ze en borg ze met de brief die de aanleiding was of er als antwoord op volgde in grote ladekasten op. Meestal deed hij dat op correspondent, vaak ook op thema. Er was zelfs een grote map met daarop in koeienletters: ‘Gekken’. Je hoort hem daarin opbergen, met die kraaienstem. Meer dan veertig verhuisdozen met brieven, meer dan dertig met dossiers (en dan hebben we het niet over de manuscripten, de foto’s, de knipsels) gingen er uiteindelijk vanuit het souterrain van het kleine zeemanshuisje waarin zijn vrouw Emmy haar laatste jaren woonde, in Broek in Waterland, naar Den Haag. Wie polemicus wil zijn, heeft Hermans een keer gezegd, moet een goed geheugen en een goed archief hebben. Hermans moet vele duizenden brieven geschreven hebben. Toch heeft hij zijn hele leven een ambivalente houding tegenover de brief gehad. Dit had misschien te maken met de manier waarop hij in zijn jeugd tot het schrijven ervan gedwongen werd. Zijn ouders vonden dat hij en zijn zusje aan allerlei ooms en tantes verjaardagsbrieven moesten schrijven en terwijl zijn zus daar braaf aan voldeed, zat Wim Hermans “met wanhopig bengelende benen op zijn potlood te kauwen om er een paar gemeenplaatsen uit te krijgen.” “Al die mensen interesseerden me geen lor en het heeft tot de hoogste klassen van het gymnasium geduurd, eer ik bedacht dat ik schrijven (brieven, schoolopstellen) ook nog wel gebruiken kon om iets anders uit te drukken dan dingen die ik niet meende, of die me ijskoud lieten.” Brieven ontsnapten niet aan de generieke achterdocht die Hermans in acht nam. Aan de taalkundige Frida Balk schreef hij dat alle brievenverzamelingen volgens hem “grote bedriegerijen” waren. “De werkelijk interessante brieven worden door familieleden of de auteurs zelf vernietigd of raken zoek. Er zijn geen uitgegeven brieven waarin geen stukken veranderd of verwijderd zijn. En het ergste: de meeste mensen, schrijvers niet uitgezonderd, schrijven in een brief

www.zuiderlucht.eu

maar zelden wat ze werkelijk menen. […] Er bestaan waarschijnlijk geen kwaadaardiger brieven van een auteur aan zijn uitgever dan de mijne aan Van Oorschot, maar er staat waarschijnlijk nog maar 60 % in van wat ik (soms) werkelijk over hem denk. Dikwijls zeg je bij jezelf: het heeft toch geen nut, houd je mond maar.” Naast ‘existentiële’ motieven zoals de bestrijding van lethargie of de behoefte aan ontlading, gebruikte Hermans zijn epistolaire activiteiten vooral uit hoofde van wat je bedrijfspolitiek zou kunnen noemen. Hermans heeft zich altijd intensief met de machtsfactoren binnen het literaire bedrijf bezig gehouden. Toen hij merkte dat de heersende romanopvattingen een adequate receptie van zijn romans in de weg stond, is hij zijn romans gaan uitleggen en zijn publiek gaan voorlichten. Dat deed hij ook in zijn brieven. Op 2 augustus 1958 schreef hij aan Frida Balk: “Zo gauw ik uit Parijs terugkwam, heb ik eindelijk De donkere kamer van Damokles voltooid. Elke dag gewerkt, van half april tot 15 juli. Het is een vrij dik boek geworden en toch uiterst beknopt geschreven. Ik weet zelf niet wat ik ervan denken moet. Voor het eerst heb ik n.l. een boek gemaakt met een intrige van grote eenvoud, een ‘machtig gegeven’, begrijp je wel. Het gegeven was zo machtig, dat al het andere in vergelijking daarmee onbelangrijk werd, ieder schilderachtig detail overbodig aandeed. Mijn vroegere werkwijze, waarbij het decor meespeelt in de handeling, moest dus verlaten worden. Het decor etc. verdween dus in het niet. Het is zoiets als Hamlet gespeeld in gordijnen en confectiepakjes.” Een tweede belangrijk element in zijn briefwisseling is literaire roddel. In het gevecht om de macht was betrouwbare intelligence, information from within, een eerste vereiste. Hermans werd heel graag op de hoogte gehouden van de nieuwtjes van de literatuur. Dankzij het feit dat hij zich steeds weer in uithoeken als Voorschoten, Groningen en Parijs wist te manoeuvreren, moest hij wel veel brieven schrijven en moest hij wel bedelen om nieuwtjes. Een van de collega’s waar zijn belangstelling bij voorkeur naar uitging was Harry Mulisch. Maar

september 2011

briefschrijver ‘Nee hoor, die auteur, dat ben ik eigenlijk niet; ik ben een kurkdroge fysisch geograaf’. droge bezigheid of niet?’ Een zin als: ‘Hij voelde de ruimte opstaan als een bontkraag in zijn hals en het lange zitten in de auto in zijn knieën’ is zoiets als ‘Zij voelde zijn kus branden op haar lippen en een eksteroog op haar kleine teen.’ Dan maar liever droog schrijven. Ik zei: ‘Mulisch, je hebt nu succes, maar het zal je vergaan als Anna Blaman. Over tien jaar ben je vergeten.’ Bedrukt begaf hij zich naar de trein. Hij had een lezing gehouden op een meisjes-HBS. Hij had in de klas verteld: Ik ken Wim Hermans, ik ga hem straks opzoeken! Is mij verteld door ouders die een dochter op die school hebben. O, wat ben ik toch onaardig, vind je niet?’” Ja, Hermans was onaardig. En hij was inconsequent. “Ik heb me in 99 van de 100 brieven die ik heb geschreven niet geroepen gevoeld mijn hart uit te storten, of te doen alsof. Veel andere schrijvers deden dat wel, “ schreef hij aan neerlandicus Rob Delvigne. Maar het is gewoon niet waar. Hermans heeft wel degelijk zijn hart uitgestort, of hoe je dat moet noemen bij iemand die scheldt en raast, klaagt en steunt. “Het ware schrijven begint pas”, schreef hij ooit in een brief, “als het niet tot een bepaalde persoon is gericht. En zelfs dan nog vond ik het, zeker tot mijn dertigste jaar ongeveer, meestal onprettig als ik mensen van vlees en bloed tegenkwam, die me vertelden dat ze een boek van me hadden gelezen. Ik probeerde me bij zulke gelegenheden zoveel mogelijk voor te doen als een totaal andere persoon dan degene die zij, naar ik dacht, op grond van mijn boek gedacht moesten hebben dat ik zijn zou. Beperkte het gesprek tot de flauwste banaliteiten e.d. Dit deed ik trouwens ook toen ik nog lector was: ‘Nee hoor, die auteur, dat ben ik eigenlijk niet; ik ben een kurkdroge fysisch geograaf’. “ Schrijver Hans van Straten ried hij aan de brieven die hij hem had gestuurd te gelde te maken. Ze bij je thuis houden was niet van gevaar ontbloot. “Ik fantaseer soms, dat Emmy eerder dood gaat dan ik. Wat later word ik, eenzame oude man, in mijn door de politie, omdat het zo stinkt opengebroken appartement gevonden, al weken morsdood. Voor mijn zoontje kan ingrijpen – die trouwens ook niet ruim behuisd is – verdwijnen al mijn bezittingen in een door de stadsreiniging op straat geplaatste container, waaruit de clochards de schrijfmachines pikken (ondanks ‘Interdiction de fouiller’) om ze op de vlooienmarkt te verkopen.”

W.F. Hermans in Finnmarken, 1961. foto © Torbjørn Fjellang / Letterkundig Museum Den Haag

hij was zelf ook altijd bereid tot een eigen bijdrage. Toen Frida Balk hem eens uit zijn tent lokte met de opmerking dat Mulisch toch wel zijn meest begaafde epigoon genoemd kon worden, ging hij daar gretig op in: “Een paar weken geleden had ik Harry Mulisch op bezoek. Ik heb toen een pagina van hem

11

kritisch doorgenomen en aangetoond waarom hij een prutsschrijver is. Hij zei: ‘Ik vind je kritiek zo droog.’ Ik zei: ‘Mulisch zegt in een aforisme: Schrijven is als straten maken: op je knieën liggen en achteruit werken. Dit beeld is sterk beïnvloed door Gerard Diels, maar goed, is straten maken een

www.zuiderlucht.eu

Willem Otterspeer is de biograaf van W.F. Hermans en een van de sprekers tijdens de manifestatie Ik heb altijd gelijk 1951 - 2011 op 17 september in Schunck Heerlen. De gelijknamige expositie in Schunck is van 29 augustus t/m 23 oktober. www.schunck.nl

september 2011

EXPOSITIE ONBEKEND TALENT

13, 19, 20, 26, 27 mei 2007

Myriam Custers, Antoine Berghs

i k h adarling bets fucke ryou

Kunst van mensen met een beperking uit Limburg Franca Kerkhof Blauwe Dame

9 SEPTEmBEr T/m 2 OKTOBEr 2011

Kloosterbibliotheek Wittem /Wittemerallee 32, 6286 AB Wittem/Gratis entree

www.KuNSTDAgENwITTEm.NL

uit de klei getrokken

underground gallery van sint fiet zaterdag 17 september van 16.00u tot 19.00u. zondag en u n d e 25 r g rseptember ound galle r yzondag v a n s i2noktober t fiet van 14.00u tot 17.00u. geopend van 14.00 tot 17.00 uur

Kunstopdracht Sint Geertruid

Eijsden-Margraten is een uitgestrekte gemeente in het zuidelijkste puntje van Nederland. De gemeente is met haar 15 kernen en 20 buurtschappen één van de mooiste Zuid-Limburgse gemeenten in natuurlijk, natuurhistorisch en toeristisch opzicht. Eén van de kernen wordt gevormd door het kerkdorp Sint Geertruid, gelegen tussen de kernen Eijsden en Margraten. De kern van Sint Geertruid is aangewezen als beschermd dorpsgezicht, vanwege de schilderachtige, karakteristieke uitstraling en de typisch Zuid-Limburgse geschiedenis. In het kader van het 100-jarig bestaan van de fanfare St. Gertrudis van het kerkdorp Sint Geertruid heeft het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Eijsden-Margraten een te realiseren kunstwerk toegezegd. Als locatie is het westelijk deel (gedeelte nabij de rustplek) van de parkeerplaats aan Julianalaan in Sint Geertruid aangemerkt.

Een uitgebreide beschrijving van de kunstopdracht, budget en procedure vindt u op de gemeentelijke website www.eijsden-margraten.nl.

van sint fiet / verzamelaar van kunst / hagengaard 49 6227 he maastricht

Kunstenaars die belangstelling hebben, worden hierbij uitgenodigd hun motivatie en ideeën voor het te realiseren kunstwerk kenbaar te maken. Uw motivatie, documentatiemap en cv (toelichting zie website) kunt u binnen 4 weken na publicatie van deze advertentie richten aan: Gemeente Eijsden-Margraten t.a.v. mevrouw A. Ramakers Postbus 10 6269 ZG Margraten Inlichtingen kunt u inwinnen bij mevrouw A. Ramakers, beleidsmedewerker Kunst en Cultuur / Sociaal maatschappelijk werk. telefoon: 043-4588449 [email protected]

Projectruimte t/m 25 september 2011

LOBKE BURGERS OUT OF THE BLUE

Theehuis 9 september t/m 30 oktober 2011

KEETJE MANS schilderijen

ODAPARK centrum voor hedendaagse kunst venray | www.odapark.nl

12

www.zuiderlucht.eu

september 2011

enkeltje utopia

Hoge kwaliteit, lage drempel

“J

e ruikt naar de dood”, zegt Emma Bovary aan de ontbijttafel tegen haar man, een wat eenzelvige plattelandsdokter. Even later loopt een zwarte kat over het toneel. In de verte loeit een koe, we horen een tractor met luid geraas voorbijkomen, en een brommer, een haan kraait, wat een symboliek. Zelden zal een theaterbewerking van Madame Bovary, de roman die 150 jaar geleden de wereldliteratuur op haar kop zette, beter op zijn plaats zijn geweest dan hier, in deze tot theater verbouwde schuur in Op Kapittelshof in Grathem. Na afloop is er op het erf en in het gras een brunch met de spelers. Een accordeonspeler speelt met de heftig balkende ezel een niet alledaags duet. Makers en kijkers zijn één, zo is theater ooit begonnen. Met de broodjes en het perensap wordt ook de thematiek van het stuk uitgeserveerd. Wie was er nu geschift: Emma Bovary, haar man of de wereld waarin ze leefden? Omdat de mens in het diepst van zijn wezen een ambtenaar is, gaan veel cultuurinstellingen in de zomer op slaapstand. Theaters trekken de gordijnen dicht, musea presenteren hun winkeldochters in thematische exposities met hoed noch rand: wij zijn met vakantie, u toch ook? Het zijn de maanden dat de amateurs het overnemen. En dan blijkt dat kunstenaars helemaal geen museum nodig hebben, en theatermakers geen schouwburg, en dat het publiek zichtbaar opleeft bij zoveel gastvrijheid. Zou je niet? Wie in het theater in Maastricht na afloop van een voorstelling een drankje neemt, gaat daarna af door een zijdeur. De hoofdingang is dan al dicht, omdat… ja waarom eigenlijk? De Bovary-bewerking in Grathem maakte deel uit van het Limburg Festival dat als geen ander laat zien dat hoge kwaliteit en een lage drempel zeer goed samengaan. Even indrukwekkend is hoe het festival erin slaagt om bijna terloops het Midden-Limburgse (cultuur)landschap te ontsluiten. Ik kan het weten, ik ben er opgegroeid. Tijdens de openingsavond op een weiland in de Lus van Linne schalt de stem van Maria Callas door de Maasvallei, ter begeleiding van een even spectaculaire als ontroerende pas de deux tussen

Openingsact Limburg Festival in Lus van Linne. foto Trudie Appermans

13

Werk van Esther Tielemans in Kasteel Oud-Rekem. foto Zuiderlucht

een danser en een graafmachine. Kippenvel. Ik kan het voelen, want in de verte staat de kerktoren van mijn jeugd. Toen ik hier opgroeide, en nog lang erna, hebben de graaf- en baggermachines er behoorlijk huisgehouden. Maar het landschap dat er voor in de plaats kwam is, eerlijk is eerlijk, indrukwekkend. Misschien zou er van die honderden miljoenen euro’s die hier indertijd zijn verdiend, een nano terug kunnen vloeien naar initiatieven als het Limburg Festival, dat elk jaar het verhaal vertelt van dit landschap en zijn geschiedenis. In de beeldende kunst is het weinig anders. Bij een enthousiaste bespreking in de Volkskrant van de tentoonstelling Out of Storage in de Maastrichtse Timmerfabriek, een casco-opgeknapt industrieel complex, vroeg de recensente zich af “waarom niet veel meer musea uit hun witte, steriele zalen komen – de kunst wordt er op slag avontuurlijker en minder heilig van.” Ik moest denken aan een medewerker van een gerenommeerd museum in dezelfde stad die zich tijdens de opening van diezelfde Out of Storage liet ontvallen: ”Waarom zijn wíj niet bij dit project betrokken.” Misschien had de vraag anders moeten zijn, reflectiever: “Waarom hebben wíj niet een project als dit bedacht?” Het presenteren van eigentijdse kunst in oude gebouwen is niet nieuw, en het komt ook lang niet altijd even goed uit de verf. Wat het Limburg Festival afgelopen zomer deed op theatergebied, de essentie benaderen van kunst, doet de presentatie Tijdelijk Verblijf in Kasteel Oud-Rekem, net over de Belgische grens bij Maastricht, op het gebied van beeldende kunst. Wie er nog niet was, moet snel gaan kijken, het kan nog tot 25 september. Ook hier wordt het gebrek aan budget gecompenseerd door het engagement van de makers die de door hen gekozen kunstwerken optimaal laten profiteren van dit afgeschminkte gebouw. Zoals het duet van de danser met de graafmachine in de Maasvallei bij Linne de geschiedenis van het landschap vertelt, benadrukt in Oud-Rekem elk gekozen kunstwerk de rijkdom en de raadselen, de magie en de mystiek van dit kasteel waar tot 1974 een gesticht was gehuisvest. Werken van Gabriel Lester en Esther Tielemans die ik elders verweesd in grote witte zalen zag, lijken bedacht voor deze rafelige, stoffige zalen. Ook in dit voormalige gesticht zou het stuk over Emma Bovary goed tot zijn recht komen. In een omgeving als deze was ze, als ze geen arsenicum had genomen, terechtgekomen want volgens haar man was ze geestesziek. In mijn hoofd zie ik een kat over het podium flaneren, en als de muren niet zo dik waren, hoorden we het loeien van een koe, een passerende tractor, een brommer en een kraaiende haan. En als je je best doet, ruik je ook hier de dood. WIDO SMEETS

www.zuiderlucht.eu

september 2011

Literatuur in tijden

Comfort-zone

“Cultuurpessimisten die schande spreken over commercialisering komen vrijwel nooit toe aan fundamentele en doordachte kritiek op het idee dat literatuur handelswaar is.” foto OBA

Het debat over linkse hobby’s is veel minder nieuw dan de kunstensector wil doen geloven. Al in de jaren zestig, toen de scheidslijn tussen hoog en laag vervaagde, stond het traditionele beeld van de kunsten ter discussie. Daarna kwam het neoliberale denken dat het alleen over rentabiliteit wil hebben. “We moeten ons de open vraag durven stellen naar het bestaansrecht van kunst en literatuur.” door Thomas Vaessens

I

n de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 begon in het Amsterdamse stadsbeeld opeens een rood stickertje op te duiken waarop met witte letters de woorden ‘linkse hobby’ stonden. Er was kennelijk een groep wildplakkers actief die het vooral op cultuur-gerelateerde objecten voorzien had: abri’s met een poster van het Concertgebouworkest, de deur van het Stedelijk Museum, de ticketshop van de Leidsepleintheaters, de etalageruit van de boekhandel… Een ludiek bedoelde actie, die het beeld opriep van stickers plakkende boze burgers die er nu écht genoeg van hadden, van al die geldverslindende

14

linkse hobby’s. In werkelijkheid viel het met de boosheid van die burgers nogal mee, althans op dit vlak. Niet Henk en Ingrid hadden de stickers geplakt, maar de sympathisanten van een via Facebook gecoördineerde actie tegen de populistische tendens in het cultuurdebat. De term linkse hobby werd in het publieke debat geïntroduceerd door PVV-politicus Geert Wilders. “Het kabinet moet nu fors gaan snijden in al die linkse hobby’s”, zei hij op 17 februari 2009, waarmee hij onder andere doelde op de milieu- en kunstsubsidies. De associatie van kunst en cultuur met hobby’s

www.zuiderlucht.eu

raakte een gevoelige snaar, niet zozeer bij Wilders’ eigen achterban, maar vooral in de cultuursector en bij kunstliefhebbers. Een hobby, dat is iets dat niet echt hoeft; iets dat we geneigd zijn te associëren met tijdverdrijf of pure ontspanning. “Wat zijn uw hobby’s?” - dat vraagt de quizmaster van het televisiespelletje aan Arie uit Amersfoort. En Arie blijkt dan te klaverjassen of te vissen. Kunst en cultuur zijn geen hobby’s. Hoort u me: géén hobby’s! Intussen ontkent Wilders, bij monde van zijn fractiesecretaris Martin Bosma, in alle toonaarden dat hij cultuur ooit een linkse hobby heeft genoemd. Maar steeds wanneer kritisch commentaar wordt gegeven

september 2011

van populisme

op het cultuurbeleid van het door Wilders gedoogde kabinet Rutte, worden de woorden weer van stal gehaald. Zo betitelde de Volkskrant de voorgenomen kunst- en cultuurbezuinigingen eind vorig jaar in het hoofdredactionele commentaar als “de wraak voor de zogenoemde linkse hobby’s”. Het is een retoriek die het nare, dreigende, maar niet realistische, beeld oproept van hordes rancuneuze burgers, die aan de poorten van de theaters en de kunstsubsidieloketten staan om daar hun belastingcenten terug te eisen. Het debat over kunst en cultuur wordt niet gevoerd door of met de aanhangers van Wilders. Die hebben andere dingen aan hun hoofd. Toch hebben Wilders’ woorden een welhaast verwoestend effect op dat debat. Door de retoriek over te nemen, is de hele cultuursector collectief in Wilders waarschijnlijk niet eens helemaal met opzet uitgezette val getrapt. Steeds als er weer aan het knettergekke idee van de linkse hobby wordt gerefereerd, hoe negatief de toonzetting van die referentie ook is, wordt de onderliggende analyse van Wilders herbevestigd en gelegitimeerd. Die analyse is helder en simpel. Op kosten van de belastingbetaler worden onder meer musici, toneelspelers, beeldend kunstenaars en schrijvers in leven gehouden. In de praktijk blijkt dat maar betrekkelijk weinig mensen baat hebben bij wat deze kunstenaars maken. En dan gaat het daarbij ook nog om mensen uit een ‘elite’, zoals we heel vaak mogen horen. Als kunst de hobby van een elite is, dan kunnen we toch onmogelijk de gewone man voor de kosten daarvan laten opdraaien. Ziehier de politieke subtekst van de ‘linkse hobby’. Een subtekst die door het huidige kabinet volkomen is geïnternaliseerd. Aan de draconische kunstbezuinigingen van Halbe Zijlstra en de zijnen ligt een intimiderende houding ten grondslag die door Bas Heijne in NRC Handelsblad als volgt werd geparafraseerd: “Burgers moeten leren hun eigen broek op te houden, er hebben er al te veel te lang aan het staatsinfuus gelegen, de Staat kan niet overal voor opdraaien – wat geen bestaansrecht heeft, kan niet eindeloos met subsidies overeind gehouden worden. Duidelijk?” Het probleem van deze neoliberale dogma’s is dat zij geen ruimte laat voor een andere logica dan een economische en dat zij de markt presenteert als de enige ruimte waarin men gezond kan zijn: wie het op de markt niet redt, moet aan het infuus. De retoriek van de linkse hobby, ook wanneer zij wordt gebruikt door uitgesproken tegenstanders van het huidige kabinetsbeleid en door goedbedoelende voorvechters van een gezonde en bloeiende cultuur, heeft als bijwerking dat zij de neoliberale marktlogica, die eraan ten grondslag ligt, normaliseert. Het is niet goed mogelijk over de huidige stand van zaken in kunst en literatuur, of over de toekomst

15

van kunst en literatuur, te spreken zonder het economische perspectief erbij te betrekken. En dan bedoel ik niet dat we het over geld moeten hebben of over marktwerking, maar dat de ontwikkelingen in het economisch denken diepe sporen achterlaten in onze cultuur. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werden noties als ‘vrije markt’ en ‘vrijhandel’ in de Westerse wereld ingezet als een probaat middel tegen de wereldwijde economische crisis. Kortgezegd zou handelsverkeer tussen verschillende culturen in staat zijn de residuen van de oude ideologische verschillen te overbruggen.

is. Ik lees boeken van schrijvers met een beurs van het Letterenfonds, koop kaartjes voor gesubsidieerde theatervoorstellingen en bezoek musea die hun collectie deels met overheidsgeld bijeen gekocht hebben. Als u zich een beetje in dit beeld herkent, dan kent u misschien ook het gevoel van gêne dat mij kan overvallen wanneer ik me realiseer hoe mager momenteel ons verweer is tegen de linkse hobbyretoriek en de neoliberale dogma’s die economisch nut ook binnen de kunst als enig mogelijke bestaansrechtvaardiging zien. Hoe zijn we in deze situatie terecht gekomen?

‘‘In de 19e eeuw was literatuur een reddingsboei voor gevaren van de vrijetijd, zoals als drank, massacultuur en sport.’ De val van de Muur geldt als het epoche-makende moment bij uitstek: toen zagen we de tegenstellingen voor onze ogen verdampen: Oost en West gingen op in een nieuw evenwicht dat volgens het toenmalige neoliberale evangelie van Francis Fukuyama in zekere zin boven-cultureel was en neutraal. Het kapitalisme werd gevierd als het waardenvrije, ‘eerlijke’ alternatief voor de oude ideologieën. En die vrije markt als medicijn tegen de verblinding die daarvan het gevolg was. De kapitaalstromen van de consumptiemaatschappij, zo was ongeveer de gedachte, vormden eenvoudigweg een afspiegeling van de wensen en behoeften van de consument. Hoe goed we, na vijftig jaar deconstructie en vooral ook na 9/11, weten hoe onjuist deze gedroomde voorstelling van ‘het einde van de geschiedenis’ ook was, in de huidige politiek én in de huidige cultuur is het neoliberalisme er niet minder dominant om. We zien dit heel scherp in het hedendaagse cultuurdebat. In de retoriek van de voorstanders van het cultuurbeleid van het kabinet Rutte is de enig denkbare legitimering van kunst een economische, en het debat wordt uitsluitend nog gevoerd vanuit de vraag naar cultuur. Dit heeft een totale commodificering, de vermarkting van het discours tot gevolg, en dat zien we niet alleen bij politici, maar opvallend genoeg in alle sectoren, ook in de culturele. Ik ben mij ervan bewust dat ik tot de mensen behoor op wie de demagogen doelen wanneer ze over een ‘elite’ van kunst- en cultuurliefhebbers spreken. Ik ben hoog opgeleid, woon in de stad, heb een bovenmodaal salaris en mijn politieke voorkeur valt ruimschoots binnen de grenzen van wat in mijn weldenkende en welvarende, milieubewuste vriendenkring betamelijk

www.zuiderlucht.eu

En hoe kan ik in een historische analyse daarvan aanknopingspunten vinden voor een effectieve strategie – althans in de literatuur, waar ik werkzaam ben? Allereerst presenteer ik u de stelling van waaruit mijn analyse start: ‘Het ergerniswekkende feit dat dit kabinet ‘bestaansrecht’, ook als het om kunst gaat, louter definieert in economische termen ontslaat de kunstensector er niet van zich de vraag te stellen naar wat kunst, of literatuur, intrinsiek de moeite waard maakt.’

D

at betekent dat we ons de open vraag moeten durven stellen naar het bestaansrecht van kunst en literatuur. Wat is bestaansrecht? Wat is de intrinsieke waarde van literatuur? Wat is de bijdrage van de schrijver aan de samenleving, los van zijn of haar eventuele economische bijdrage? Nog niet zo vreselijk lang geleden was discussie over de mogelijke antwoorden op zulke vragen niet werkelijk urgent. Eigenlijk lagen die antwoorden wel zo’n beetje vast. Tot halverwege de twintigste eeuw wisten Westerse kunstenaars en intellectuelen met succes een cultuurbegrip te verdedigen, waarin de waarde van kunst en literatuur werd gezocht en gevonden in de intrinsieke kwaliteiten van de cultuurproducten zelf. Dit monumentale cultuurbegrip, voor zover het de literatuur betreft, voert terug op het liberale humanisme van Matthew Arnold, de belangrijkste representant van de 19e-eeuwse Culture & Civilization-movement. In zijn boek Culture and Anarchy uit 1869 diagnosticeert Arnold de tijd waarin hij leeft, en wijst hij de cultuur

september 2011

>>

‘We kunnen wel blijven roepen dat het huidige kabinet een lomp en bang dat we het daar niet mee redden.’ aan als mogelijke reddingsboei. Aan de ene kant is er de anarchie, die mogelijk het gevolg kan zijn van de industriële revolutie. Concreet denkt Arnold daarbij aan het fenomeen vrijetijd. Dankzij de mechanisering van het arbeidsproces zullen ook mensen uit de lagere klassen in toenemende mate over vrijetijd gaan beschikken, wist Arnold. En daarin schuilde een gevaar. Want wat zouden de mensen met die vrijetijd gaan doen? De gevaren waren legio: de drank, de opkomende massacultuur, de sport… Wie of wat moest sturing brengen in deze dreigende chaos? Dat was de cultuur, voor Arnold “the great help out of our present difficulties’: dankzij de verheffende werking ervan kon de nieuwe middenklasse zich werkelijk emanciperen, en ontworstelde zij zich aan de gevaren van de nieuw verworven vrijheid. Over wat cultuur precies was, bestond voor Arnold geen onzekerheid. Dat was de literaire cultuur; de verzameling van het beste dat in de wereld was gezegd en gedacht. Dat wij een term als ‘het beste’ inmiddels tamelijk problematisch vinden, dat speelde voor Arnold destijds nog niet zo’n rol. Mensen die ervoor doorgeleerd hadden, die herkenden het wel. En de anderen, die lieten zich tamelijk gedwee leiden en voorlichten door de deskundigen. Het beste was ook echt het beste, zonder dat daarbij de vraag gesteld werd naar het beste voor wie.

I

nmiddels leven we in een cultuur die in ten minste twee opzichten oneindig veel diverser is dan die van 1869. In de eerste plaats zou Arnold zich niets hebben kunnen voorstellen bij de mediale diversiteit van vandaag. Voor de fabrieksarbeider van anderhalve eeuw geleden was het boek een van de weinige, en dus voor de hand liggende media. Nu kan de cultuurconsument ook tv kijken, gamen, surfen, mailen, sms-en, bladeren in een glossy, en nog wel meer. Belangrijker wellicht nog is de toegenomen etnische diversiteit van onze huidige cultuur. Het referentiekader van Arnolds zorgenkind was een homogene groep van gelijkgestemde stadgenoten van dezelfde kleur en met hetzelfde culturele referentiekader. Daar kan Wilders vandaag alleen nog maar van dromen. Sinds Arnold zijn de traditionele hiërarchieën in de Westerse cultuur onderuit gehaald, zeker de meest typerende 19e eeuwse tegenstelling tussen hoge en lage cultuur. Onder invloed van de cultuurkritische, postmoderne denkbeelden is het monumentale cultuurbegrip sinds de jaren zestig van de 20e eeuw ernstig in diskrediet geraakt. We werden ons er nog beter dan voorheen van bewust dat ‘kwaliteit’ geen intrinsieke eigenschap is van een kunstwerk

16

“Het cultuurdebat wordt uitsluitend nog gevoerd vanuit de vraag.” Wachtende bezoekers bij Britse paviljoen tijdens Biënnale van Venetië. foto Zuiderlucht

of literaire tekst, maar een predikaat dat aan zo’n kunstwerk wordt toegekend door mensen met eigenschappen en belangen. Hoe heilzaam deze intellectuele terughoudendheid ook was, ze had ook funeste bijwerkingen, vooral in het onderwijs. De bijna volledige verdwijning van de verplichte boekenlijsten uit het middelbaar onderwijs is niet zozeer het gevolg van ontlezing of luiheid van de leraren Nederlands, als wel de consequentie van het postmoderne besef dat er geen universele grondslagen zijn die de keuzes legitimeren die voor zo’n verplichte lijst gemaakt moeten worden. De culturele elite is gevangen geraakt in cultuur- en waarderelativisme: wie oordeelt, doet dat geheel en uitsluitend namens zichzelf. Er is onder deskundigen en kenners geen enkele overeenstemming meer en geen gedeeld discours. Een gedegen theoretische reflectie op de eigenheid en de intrinsieke waarde van literatuur ontbreekt. Probleem van deze situatie is dat buiten de kring van ontwikkelde, academisch opgeleide en geoefende lezers niemand er iets van begrijpt. Het moet voor de gemiddelde belastingbetaler, voor de gemiddelde politicus, ronduit verbijsterend zijn dat de culturele elite er niet in is geslaagd een eigentijds, inhoudelijk alternatief te vinden voor het verworpen Arnoldiaanse humanisme. Er is geen lobby, er is geen verhaal. Wat ruw formulerend, zou je kunnen zeggen dat het postmodernisme een gat heeft geslagen waar de neoliberalen handig ingesprongen zijn. Alsof ze dachten: ‘als de literaire specialisten zélf niet willen uitleggen waarom literatuur belangrijk is, dan

www.zuiderlucht.eu

doen wij het wel!’ Zo kon in de tweede helft van de 20e eeuw een geheel andere, in zekere zin cultuurvijandige, visie op cultuur terrein winnen. In zijn op de Angelsaksische situatie toegesneden boek The Expediency of Culture (2003) ontwaart George Yúdice een herijking van het cultuurbegrip. Sinds de jaren zestig, schrijft hij, raakte het langzaam maar zeker algemeen geaccepteerd om over cultuur te spreken in termen van nuttigheid. Zijn claim is zelfs dat deze visie – de visie waarin cultuur zichzelf legitimeert onder verwijzing naar een markt waarop zij méér dan symbolisch kapitaal verwerft – andere visies op cultuur inmiddels geheel verdrongen hebben. Steeds meer wordt de vraag gesteld naar het nut van cultuur. In het Nederlandse cultuurdebat van de afgelopen jaren wordt het nut van cultuur toch vooral gedefinieerd in termen van economische levensvatbaarheid. Het neoliberale denken staat maar één legitimering toe: de economische; de ‘zin’ van cultuurgoed en literatuur wordt gedefinieerd in termen van rentabiliteit. Na de deconstructie van het monumentale cultuurideaal heeft de culturele elite nagelaten te werken aan een nieuw inhoudelijk legitimeringsdiscours voor de kunst en literatuur. Zoals we geen antwoord hebben op de retoriek van de linkse hobby, zo zijn we ook het antwoord schuldig gebleven op het verdwijnen van de vanzelfsprekendheid van het belang van literatuur. Dus zagen de aanbidders van de vrije markt hun kans schoon het begrip cultuur te herijken in termen van ‘nut’, ‘opbrengst’ en ‘vraag’. En dat is extra pijnlijk

september 2011

Mode met stip Stokstraat 28-32 6211 GD Maastricht T. 043.3216432 www.kikiniesten.nl

revanchistisch kunstbeleid voert, ik ben

omdat de stevigheid van deze praktische criteria zo opzichtig contrasteert met het totale ontbreken van een zingevingsdiscours binnen de kunstensector. Wat al even pijnlijk is: terwijl de culturele elite voor zichzelf bedacht dat het oude humanistische idee van een onaantastbare, boven-historische en universele canon uit de tijd was, begonnen politici, van de Socialistische Partij tot Trots Op Nederland, schaamteloos te roepen om lijstjes en canons, om heldere overzichtjes van ‘het beste’ of ‘het belangrijkste’. Hoe goed de redenen voor de intellectuele gêne inzake canonisering en waardebepaling ook waren, het heeft iets tragisch dat de partijen hier zo hopeloos langs elkaar heen praten. Zo ben ik van de historische analyse weer teruggekeerd bij de politiek. Misschien had u dat van mij als wetenschapper niet verwacht maar ik vind dat ik, als onderdeeltje van wat we maar gewoon schaamteloos ‘de culturele elite’ moeten noemen, de hand in eigen boezem moet steken. Ik vind ook dat het mij en andere deskundige deelnemers aan het debat over cultuur en literatuur niet past om ons in de gegeven omstandigheden in onze ivoren toren te verschansen. We kunnen wel stickers met ‘linkse hobby’ plakken op de abri’s in de stad, en we kunnen wel blijven roepen dat het huidige kabinet een lomp en revanchistisch kunstbeleid voert, ik ben bang dat we het daar niet mee redden. Terwijl de literatuur voor politici en de media vooral zichtbaar is wanneer zij economisch rendabel is, en terwijl we als samenleving steeds meedogenlozer worden in een kruideniersvisie op de culturele sector, blinken wij als literatuurwetenschappers, schrijvers, critici, leraren, boekenvakkers en uitgevers vooral uit in defaitisme en pessimisme. Uit de boekenbijlagen en de literaire tijdschriften zijn de pessimistische statements met bosjes tegelijk op te diepen. De massacultuur slokt alles op, jongeren lezen niet meer, het boek legt het af in onze digitale cultuur, et cetera et cetera… Zulke uitspraken berusten zelden op onderzoek: meestal zijn het de indicatoren van een conservatieve cultuurpolitiek en van een nostalgisch verlange n naar de tijd van voor de democratisering van de smaak, de tijd waarin de deskundigen en de kenners nog de dienst uitmaakten. Ze getuigen van een gebrek aan benieuwdheid naar hoe nieuwe media een nieuwe mentaliteit tot uitdrukking brengen, hoe deze media die nieuwe mindset zelfs veroorzaken. Baudrillard schreef het in de jaren tachtig van de vorige eeuw al: wij

17

ervaren een hyperrealiteit die tot een andere perceptie en een ander bewustzijn leidt. Dat nieuwe bewustzijn zoekt naar nieuwe uitdrukkingswijzen, en we zullen wel zien wat dat betekent voor de literatuur. In boeken, maar misschien wel vooral daarbuiten. Het is, luisterend naar de retoriek van de linkse hobby’s, misschien verleidelijk te klagen over de teloorgang van cultuur en literatuur, en het is nog verleidelijker om daarbij met de beschuldigende vinger te wijzen in de richting van de smaakloze, ongeletterde en vooral ongeïnteresseerde lomperiken die over kunst en cultuur denken in termen van doelgroepen en marktsegmenten. Wat me echter stoort aan de klachten over de commercialisering van de cultuur, is dat ze zelden ontsnappen aan de economische logica die aan deze commercialisering ten grondslag ligt. De cultuurpessimisten onder de deelnemers aan het debat over de literatuur, die schande spreken over commercialisering, komen vrijwel nooit toe aan fundamentele en doordachte kritiek op het idee dat literatuur handelswaar is. En het soort gemediatiseerde literaire intellectueel dat eenvoudigweg negeert dat we in een andere tijd leven dat vijftig jaar geleden, type Conny Palmen of Gerrit Komrij, heeft er zelfs helemaal geen belang bij om dat idee te bekritiseren. Er is maar één manier waarop we weerstand kunnen bieden aan de neoliberale miskenning van de intrinsieke waarde van de literaire cultuur. Ons staat niets anders te doen dan de handschoen opnieuw op te nemen, door opnieuw publiekelijk, maar ook onderzoekend en zonder vooropgezette quasi-zekerheden, te gaan nadenken over de grote vragen van de literatuur: vragen naar kwaliteit, zin en waarde. Ja, daarmee verlaten we de comfort-zone van het cultuurrelativisme. En ja: daarmee riskeren we op onze beperkende ideologie te worden afgerekend. Maar we hebben geen andere keus: we moeten zoeken naar een nieuw levensvatbaar humanisme voor onze tijd.

Prada, Prada Red Line, Miu Miu, Jil Sander, Marni, Dolce & Gabbana, Balenciaga, Etro, Orson + Bodil, Lanvin, Alaïa, Chloé, Viktor&Rolf, Burberry Prorsum, Dries van Noten, Bottega Veneta, Hogan, Sergio Rossi, Brunello Cucinelli, Tods

Dorpsstraat Mheer

Heukelom Verbeek landschapsarchitectuur

Dit is een ingekorte versie van de lezing die Thomas Vaessens, hoogleraar moderne letterkunde in Amsterdam, op 28 mei hield tijdens de Dag van de Verandering in Maastricht. De volledige versie plus de andere lezingen staan in de bundel ‘Cultuur onder vuur – Observaties & analyses’ en is voor 12,50 euro verkrijgbaar via [email protected]

www.zuiderlucht.eu

september 2011

Een gimmick, of een

3D

Dit najaar verschijnt met Nova Zembla de eerste Nederlandstalige 3D-film, in 2010 waren wereldwijd drie van de vier meest winstgevende producties in 3D. Maar volgens critici is de techniek alweer op z’n retour. Dat is voorbarig. “Mits de ruimtes personages worden, en licht, perspectief en kleuren door 3D een veel grotere rol krijgen. Eigenlijk was dat altijd al de essentie van cinema.” door Ronald Rovers

Scene uit Pina van regisseur Wim Wenders.

18

www.zuiderlucht.eu

september 2011

filmrevolutie in de dop? T

oen Avatar, Toy Story 3 en Alice in Wonderland kort na elkaar elk meer dan een miljard dollar opbrachten, leek 3D plotseling niet meer weg te slaan uit Hollywood. Het publiek leek blij met het nieuwe speeltje en de kassa’s rinkelden. De studio’s hoopten dat hiermee eindelijk de gestaag dalende bezoekersaantallen konden worden omgebogen. Ridley Scott, de man achter Blade Runner, Gladiator en Robin Hood en nu bezig met de scifi-horror Prometheus, riep eind juli dat hij nooit meer zonder 3D wilde werken. Zelfs niet in de kleinste dialoogscènes. En Scott is een grote naam in Hollywood. Maar zei de Brit dat puur uit liefde voor de techniek? Nee. Want 3D is niet alleen een manier van filmen, het is op het moment ook Hollywoods belangrijkste wapen in de strijd tegen piraterij. Echte 3D-films zijn alleen te bekijken met 3D brillen in speciaal uitgeruste bioscopen. De illegale downloader kan er thuis niks mee. Zolang dat illegale downloaden juridisch niet kan worden aangepakt, hopen de studio’s dat 3D de kijkers naar de bioscopen blijft lokken. Het is niet de eerste keer dat zoiets gebeurt. In de jaren vijftig lanceerde Hollywood het filmkijken in widescreen als wapen tegen de opmars van televisie. Nergens anders kon het publiek zulke fantastische weidse beelden zien als in de bioscoop. Dat avontuur liep slecht af: widescreen verdween naar de zijlijn en televisie veroverde de wereld. Hoe het 3D avontuur zal verlopen is niet te voorspellen, maar zo geruisloos als widescreen indertijd verdween zal deze nieuwe techniek zich niet laten afserveren. Ook al laten de tegenstanders steeds luider van zich horen, en lopen de opbrengsten in de VS terug nu de nieuwigheid eraf lijkt en bezoekers nog steeds gemiddeld vijf dollar per kaartje moeten bijpassen voor een 3D-film. Amerika’s bekendste filmcriticus Roger Ebert schreef vorig jaar in een ingezonden stuk in Newsweek onder de titel Why I hate 3D (And you should too) dat Hollywoods hysterisch produceren van 3D-films suïcidaal was. Volgens hem voegt de techniek niets toe, leidt het de filmkijker alleen maar af en zorgt het bij sommigen zelfs voor misselijkheid en hoofdpijn. “Als je film niks wordt, maak hem dan 3D”, was een grap die vorig jaar online een tijdje rond zong. En terecht. Na de enorme kassuccessen van Avatar en een paar andere titels leek ineens elk actiespektakel in de 3D-mal gegoten te moeten worden. Het bleek zelfs geen probleem als er niet 3D gefilmd was want de beelden konden daarna met speciale software alsnog worden omgezet. Met als resultaat derdehands rommel als Clash of the Titans waarin een doodgeboren scenario

19

kunstmatig in leven moest worden gehouden door de 3D special effects. Als het zo ging, zou het publiek die vijf dollar snel in z’n zak houden. Het was dus geen verrassing toen het Amerikaanse bioscooppubliek onlangs flink aan de bel trok. Bij het verschijnen van Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides en Animation’s Kung Fu Panda 2 ging voor het eerst meer publiek naar de 2D versies die ook van beide films te zien waren. De 3D versies liet men links liggen. Wereldwijd heeft die teruggang nog niet doorgezet maar de angst zit er goed in bij de studio’s. Steven Spielberg en Peter Jackson, twee andere grote spelers in Hollywood, verklaarden een maand geleden dat de prijzen voor de kaartjes eigenlijk omlaag moeten. Dat zou inderdaad kunnen helpen. En misschien verandert de markt wel weer ten gunste, zodra het publiek massaal 3D televisies gaat kopen en de films thuis gekeken kunnen worden. Maar de belangrijkste les is toch: als je het doet, doe het dan goed. Misschien kunnen zelfs de arthousefilms daar een rol in spelen.

bezoekers na de première op het filmfestival van Toronto bij het verlaten van de zaal spraken alsof ze in de grot hadden gestaan en niet alsof ze net een film hadden gezien. Ook op andere plekken buiten Hollywood wordt inmiddels 3D ingezet. Het Royal Opera House in Londen produceerde een 3D filmversie van Bizets opera Carmen en in 2012 zal een 3D versie van Madame Butterfly verschijnen. De boel is dus in beweging. Inmiddels dalen de productiekosten van 3D en wordt de technologie beter, ook onder invloed van de grote sprongen die fabrikanten van ‘gameconsoles’ maken. Ongetwijfeld gaat daardoor de scherpte van de beelden toenemen en zullen de films lichter worden; nu zijn ze vaak nog te donker. Dat zou de scepsis van tegenstanders kunnen doen verdwijnen, maar dan moet er behalve goedkopere kaartjes ook nog iets anders gebeuren. Want de simpele waarheid is dat de technologie in filmland alleen een succes zal worden als de kwaliteit van de verhalen de

Als filmmakers de kansen ervan benutten, kan 3D de cinema een flinke stap verder brengen. Want sinds kort is 3D niet meer alleen het toverwoord van de Amerikaanse blockbusterfilms. Ook op andere plekken gebeuren spannende dingen. Voor Wim Wenders werd het door 3D eindelijk mogelijk zijn al jarenlang geplande dansfilm over de Duitse choreografe Pina Bausch te maken. Wenders, niet verlegen om klare taal, zegt inmiddels verslaafd te zijn aan de technologie. Hij kan geen reden bedenken om te stoppen met het gebruik ervan. De meningen over het succes van het gebruik ervan in Pina zijn verdeeld. De een vindt dat de verhoudingen tussen de ruimtes en de dansers nu veel beter tot z’n recht komen, de ander vindt de film een gimmick voor dansliefhebbers, geen must-see voor cinefielen. En dan is er die andere megalomane Duitser, Werner Herzog. Totaal onverwacht besloot Herzog een 3D film te maken over de wandschilderingen in de meer dan 30.000 jaar oude Grotte Chauvet Pont-d’Arc in de Franse Provence. Hij verklaarde ‘mild-sceptisch’ te zijn over de toekomst van de technologie in film en gaf ook eerlijk toe dat hij die deels had ingezet omdat de financiering van z’n film dan gemakkelijker zou zijn. Maar Herzog had ook overtuigend artistieke redenen om zijn film in 3D te willen maken: volgens hem kon alleen zo de ervaring van het indie-grot-zijn aan de kijker worden overgebracht. In een interview vertelde de regisseur dat

www.zuiderlucht.eu

boventoon blijft voeren. Zelfs bij een actie-vehikel als Clash of the Titans. Als 3D alleen gebruikt blijft worden als gimmick dan zal die verdwijnen. De vraag is of de technologie ook nog anders ingezet kan worden. Misschien meer expressionistisch, suggereerde een Nederlandse filmcriticus onlangs, bedoelend dat de beelden meer verdraaid, verstoord en vertekend kunnen worden al naar gelang de stemming van de hoofdpersoon. Daar ligt wellicht een sleutel tot succes. 3D biedt, zoals in Alice in Wonderland, een prachtkans werelden te creëren waarin de kijker zich kan onderdompelen. Maar zoiets werkt alleen door een hele uitgekiende cameravoering. Dan kan het zelfs bij minder spectaculaire arthousefilms een krachtig effect hebben. 3D vraagt van regisseurs wel een hele andere benadering, eentje die alle ruimtelijke verhoudingen in de beelden ten volste benut, zodat niet alleen de gezichten van de acteurs maar ook de ruimte zelf kracht en expressie krijgen. De ruimtes moeten personages worden, en licht, perspectief en kleuren moeten door 3D een veel grotere rol krijgen. Eigenlijk was dat altijd al de essentie van cinema. Als filmmakers dat opnieuw willen accepteren, kan 3D de cinema een flinke stap verder brengen. De 3D film Pina draait in september bij Lumière in Maastricht. www.lumiere.nl

september 2011

Weinig nieuws

Bauhaus

Na jarenlange verwaarlozing krijgt de voormalige Nedinscofabriek in Venlo eindelijk een bestemming. De stad haalt opgelucht adem nu het rijksmonument opgeknapt wordt, maar wat te doen met al die ruimte? “Woonwenz maakt er een sprookje van: Nedinsco was lelijk en oud, en wij gaan het weer mooi maken.” door Annemarie Staaks

Impressie van Nieuw Nedinsco. Artist’s impressions Architectenbureau Diederendirrix Eindhoven

O

p de vergadertafel van woningvereniging Woonwenz liggen artist impressions van het toekomstige Nedinsco. Enkele jaren geleden nam Woonwenz het uit 1921 stammende industriële complex voor 1 euro over van de stad, en steekt nu achttien miljoen euro in restauratie en herontwikkeling van de door een Bauhausepigoon ontworpen fabriek. De 3D-beelden van het Eindhovense architectenbureau Diederendirrix beloven een hagelwitte en opgepoetste versie van een gebouw dat Venlonaren vooral kennen als een verpauperde, bijna slooprijpe gribus aan de boorden van de Maas. Na jarenlange verwaarlozing krijgt Nedinsco, een voormalig onderdeel van optiek- en wapenfabrikant Carl Zeiss, een tweede leven. Er komen sociale

20

huurwoningen en gemeentelijke kantoren, in de dominante toren is nog plek voor een commerciële partij. Meest ambitieuze onderdeel is een ‘mediahuis’, te vestigen in onder meer de glazen machinehal. Omroep Venlo heeft inmiddels getekend, de gesprekken met L1 en Mediagroep Limburg zijn naar verluidt in volle gang. Directeur Frank van Engelen van Woonwenz: “We zijn blij dat de we dit monument in oude glorie kunnen herstellen, maar behoud is niet voldoende. Bij industrieel erfgoed is het zaak een functie te vinden die recht doet aan de architectuur en de geschiedenis van het gebouw.” Volgens Van Engelen past een mediacluster goed bij de uitstraling van het gebouw. “Het vele glas sluit aan bij de openheid waar journalistiek naar streeft. Bovendien willen we het gebouw een functie geven met eenzelfde hoogwaardige en moderne uitstraling als

www.zuiderlucht.eu

de technologische industrie die er destijds gevestigd was.” Nedinsco is niet het eerste cultureel erfgoed dat door Woonwenz wordt aangepakt. Een algemene visie of beleid voor de aanpak van dit soort monumenten, is er echter niet. Van Engelen: “Onze kernfunctie is wonen. Maar Venlo heeft al zo weinig monumenten, vandaar dat we soms erfgoed onder onze hoede nemen. Met Nedinsco hopen we de levendigheid in dat deel van de stad bevorderen. Voor ons is dit geen project op zich. We zijn met de ontwikkeling van de hele Maaswaard bezig.” Hoewel stad én Woonwenz in eerste instantie een meer publieke functie - een museum, een casino, een bioscoop of een poppodium – voor ogen stond, sneuvelden die plannen gaandeweg. Niet haalbaar, want te duur of te onpraktisch. Van Engelen: “En je

september 2011

in Nieuw Nedinsco verschuift het probleem. We kunnen de bibliotheek wel hierheen halen, maar dan heb je in de binnenstad een groot gebouw leegstaan. Bovendien wilden we de transparantie van de Bauhaus-architectuur in ere houden. Met een bioscoop of een poppodium ben je gedwongen om alles dicht te maken.” Hij laat zijn oog vallen op de artist impressions die voor hem liggen. “Het wordt een heel nieuw gebouw, in een nieuwe setting.” Tot zover de visie van de eigenaar, maar wat vindt de stad? Gemeenteraadslid Henk Brauer is bestuurslid van Goed Industrieel Erfgoed Venlo: “Ik gedoog de nieuwe plannen, want ik ben allang blij dat Nedinsco behouden blijft. Woonwenz speelt een positieve rol in het behoud van cultureel erfgoed, maar het probleem is dat er in Venlo geen goed beleid is voor de omgang met historie. In de nieuwe cultuurnota komt industrieel erfgoed niet eens voor. Venlo is vooral bezig met vernieuwing, de geschiedenis wordt vaak vergeten. Nedinsco was een fabriek waar periscopen, seinlampen en afstandsmeters werden ontwikkeld, destijds hoogwaardige technologie. Laat de nieuwe functie naar dat verleden verwijzen. Dan heb je namelijk ook nog een parallel naar het heden. Venlo staat landelijk tweede op het gebied van kennisindustrie en vijfde als het gaat om maakindustrie. Een mediahuis past, gezien de link met de instrumenten voor communicatie, wel in dat

“Er staan nu aan de Maas zoveel joekels van gebouwen, dat je Nedinsco straks niet eens meer ziet liggen.” foto Zuiderlucht

enige partij die dit soort gebouwen financieel gezien kán ontwikkelen. Ik ben dan ook blij dat de vorige directeur Arnold van Hooff zijn verantwoordelijkheid heeft genomen om Nedinsco te redden. De vraag die

‘Het ziet er hooguit wat opgeruimder uit als je Venlo binnenrijdt.’ beeld maar appartementen en gemeentekantoren hebben er niks mee te maken.” Als cultureel ondernemer in de ‘creatieve wijk’ Q4 heeft Marcel Tabbers het debat over de invulling van het complex van nabij gevolgd. “Nedinsco blijft behouden, maar op een manier die niet interessant is voor de stad. Had je er een openbare en spannende functie aan gegeven, dan had die oude fabriek een landmark voor Venlo kunnen zijn. Het plan dat er nu ligt, is een gemiste kans. Er is niet gewerkt vanuit een duidelijke visie, maar vanuit een oplossing voor een probleem. Ik zeg niet dat het gemakkelijk is om zo’n gebouw te ontwikkelen – het is groot, duur en vervallen – maar ik geloof zeker dat er andere mogelijkheden waren geweest. Het was fout van de gemeente om het gebouw aan Woonwenz over te dragen. Dan weet je immers zeker dat er huurwoningen in zullen komen. Een andere partij, bijvoorbeeld de stichting Boei, had wellicht een beter plan gehad.” Architect Jan Hermkes studeerde in 1993 af met een plan voor Nedinsco. “Eigenlijk is Woonwenz de

21

echter te weinig is bediscussieerd, is: wát wil je precies bewaren? Mijns inziens is dat de geschiedenis van het gebouw: het verhaal van een Duitse oorlogsindustrie in het hart van de Venlose samenleving. Woonwenz maakt er een sprookje van: Nedinsco was lelijk en oud en wij gaan het weer mooi maken. Begrijpelijk hoor, maar waarom zou het uitgangspunt esthetisch moeten zijn? Het verleden hoeft wat mij betreft niet verhuld te worden. Laat de waarheid maar zien. In Berlijn is onlangs een stuk muur teruggeplaatst. Daarmee laat je zien: dit is gebeurd, dit is wie we waren en wat ons gevormd heeft. Nedinsco zou ook zo’n betekenis kunnen hebben.” Kastelein Louis Klaassen is lid van de ondernemersvereniging Venlostad: “Het complex ligt er al jaren als grof vuil bij, dus ik ben blij dat er eindelijk iets mee gedaan wordt. De keuze voor Omroep Venlo en gemeentekantoren vind ik prima, dat zijn tenminste maatschappelijke functies. Maar of het geheel iets toevoegt aan de aantrekkingskracht van de stad…? Het ziet er hooguit wat opgeruimder uit als je Venlo binnenrijdt. Het is goed dat er

www.zuiderlucht.eu

geïnvesteerd wordt in het behoud van erfgoed, maar er is geen enkele visie. Zo worden er momenteel aan de Maas zoveel joekels van gebouwen neergezet, dat je Nedinsco straks niet eens meer ziet liggen. Iedereen praat over een geweldig landmark, maar zo geweldig is het nou ook weer niet. Cultureel erfgoed kan een trekker zijn, maar dan moet je er wel écht iets bijzonders van maken. Met Nedinsco winnen we het niet van andere steden.” Peter Keijsers is grondlegger van de Nedinsco-pagina op Wikipedia: “Nedinsco is een herkenningspunt in Venlo, dat bovendien symbool staat voor onze band met Duitsland. Of een monument die geschiedenis moet tonen, weet ik niet. Het moet in ieder geval in oude glorie hersteld worden en een trekpleister voor bezoekers zijn. Wat mij betreft was Nedinsco daarom een ideale locatie voor Made in Venlo, een inmiddels verouderd plan voor een cultuurcluster met een poppodium, een theater en een filmhuis. Waarom zou je iets nieuws bouwen, als er een mooi, historisch pand leeg staat? Bovendien was Nedinsco dan toegankelijk geweest voor bezoekers. Toch ben ik blij met de functionele invulling waar nu voor gekozen is. Het wordt weer een mooi gebouw en dankzij het vele glas kun je als voorbijganger toch naar binnen kijken. Alleen die gemeentekantoren op de begane grond, die vind ik een beetje twijfelachtig.” Begin juli gingen de eerste bouwwerkzaamheden voor de restauratie van start. Het herstel van het betonnen skelet is inmiddels in volle gang. Naar verwachting wordt eind 2012 het hele complex opgeleverd.

september 2011

In Polen zijn God en

Rebels

Polen is voorzitter van de Europese Unie. Vandaar dat het Adam Mickiewicz Instituut in Warschau in tien wereldsteden en tien tijdzones met een ambitieus programma de hedendaagse Poolse cultuur onder de aandacht brengt. Er waait een frisse en tegelijk rebelse wind over het nieuwe Polen. door Paul Depondt

P

oolse kunst is theatraal, literair, absurd en vaak ook politiek. De kunstenaars hebben een soort energieke veerkracht die het mogelijk maakt – aldus de samenstellers van The Power of Fantasy, een tentoonstelling van hedendaagse Poolse kunst in het Brusselse Bozar – “iets te creëren uit het niets”. Polen, zegt David Crowley, een van hen, hebben durf. “Ze waren altijd al rebels en fantasierijk.”

Alina Szapocznikow in haar studio, 1967. foto Wiels Brussel

22

www.zuiderlucht.eu

Door de eeuwen heen hebben Polen zich steeds verzet tegen bezetters en dictaturen. Ze leefden van 1795 tot 1918 onder vreemd bewind, ze werden in de Tweede Wereldoorlog eerst door de Duitsers aangevallen en later door de voormalige Sovjet-Unie bezet, ze werden jarenlang geregeerd door alom gehate communistische autoriteiten. Veel kunstenaars lieten zich leiden door een soort patriottische waanzin; hun fantasie was de enige mogelijkheid om zich te verzetten. Al nuanceert Crowley dat enigszins: “Gewoonlijk associëren we fantasie met escapisme, maar Poolse kunstenaars hebben die veeleer gebruikt als een manier om commentaar te leveren op de realiteit, of na te denken over alternatieve werkelijkheden.” Hun fantasie is een vorm van weerbaarheid. Aan het eind van de bezoekersroute van The Power of Fantasy, wanneer je al door veel zalen, alkoven en trappengangen bent gelopen, bots je op een vrolijk uitgedoste stoet: de Bródno People, een uit allerhande materiaal vervaardigde sculptuur van opmarcherende Poolse burgers. Al een paar jaar werkt de kunstenaar Pawel Althamer (in 2005 exposeerde hij in het Bonnefanten in Maastricht) met bewoners van Bródno, een verwaarloosde en onpopulaire wijk in Warschau, met veel werkloosheid en hoge criminaliteitcijfers, aan groepskunstwerken die hij onderbrengt onder de strijdvaardige noemer ‘Common Task’ – ‘Gemeenschappelijke Taak’. De bewoners maken ‘sociale sculpturen’ met wat ze maar kunnen vinden, ze klinken heel optimistisch en ondernemend, ze hebben ook een boodschap die als een stevig statement klinkt: “We zijn niet bang voor de toekomst.” Het was ooit anders. Rechtse politici en de katholieke kerk bepaalden – zeker nog tot 2007 – het reilen en zeilen van de Poolse samenleving en verordonneerden wat er in het land kon en niet kon. Toen de gerenommeerde Italiaanse kunstenaar Maurizio Cattelan in de Zacheta National Gallery in Warschau exposeerde en er zijn bekende beeld van de paus,

september 2011

de duivel nooit ver weg ‘Alsof de duivel weer eens uit het wijwater is gesprongen.’

Alina Szapocznikow, ‘Dessert III [Coupe de seins]’, 1971. Courtesy of Piotr Stanisławski

bekneld door een vallende meteoriet, toonde, hebben Poolse parlementairen in regelrechte commandostijl de heilige vader uit zijn benarde positie bevrijd. Ze lieten een brief achter in het museum waarin ze tekeergingen tegen misbruik van “katholiek belastinggeld” en waarin ze de bevlogen directrice Anda Rottenberg aanraadden “voortaan maar in Israël dat soort exposities te organiseren”. In Polen tref je nog flagrant antisemitisme aan. Ook het ‘heksenproces’ tegen Dorota Nieznalska ligt nog vers in het geheugen. De kunstenares exposeerde in een galerie in Gdansk haar provocerend werk Passie, een kruisbeeld waaraan een penis bengelde. Nieznalska werd omwille van godslastering veroordeeld. In Slupsk, waar ze in de ‘heksentoren’ zou exposeren, werd een wake gehouden om te bidden voor haar bekering. Sommigen eisten dat ze werd gestenigd of gekruisigd. God en de duivel zijn nooit ver weg in Polen. Wladyslaw Kazmierczak, de curator van de expositie in Slupsk, is heel scherp voor politici die kunstuitingen bestrijden die katholieke en patriottische gevoelens kunnen kwetsen. Sommige galeries kleefden ooit ‘waarschuwingsstickers’ op de ramen van hun expositieruimtes, met de tekst: “Deze tentoonstelling is niet bestemd voor leden en sympathisanten van de Liga van Poolse Families.” De Liga is een uitgesproken rechtse en katholieke actiegroep die de censuur wil herinvoeren. “Polen moet begrijpen”, zegt Kazmierczak, “dat een galerie of een museum een plek is voor reflectie, conflict en ook provocatie.”

23

In Venetië is het Poolse paviljoen dit jaar wellicht de meest gedurfde en zeker meest politiek geladen presentatie van de Biënnale. De Zacheta National Gallery of Art nodigde de in Israël geboren en in Amsterdam opgeleide kunstenares Yael Bartana uit. Ze richtte, met veel ideologische verwijzingen, de Jewish Renaissance Movement in Poland op die pleit voor de terugkeer van 3,3 miljoen joden naar Polen. Op de vernissage was geen enkele Poolse politicus aanwezig. Het Adam Mickiewicz Instituut (genoemd naar de grote Poolse dichter) zet zich al meer dan tien jaar in voor de export van Poolse cultuur. Er is een kentering. In Polen wordt hard gewerkt aan collectievorming van hedendaagse kunst. In het Ujazdowski Castle, het nogal rommelige Centrum voor Hedendaagse Kunst in Warschau, volgen curatoren de nieuwste trends en experimenten. De Zacheta National Gallery organiseert omvangrijke tentoonstellingen, van Luc Tuymans en Neo Rauch. Het in 2008 geopende museum voor hedendaagse kunst in Lodz, op het voormalige terrein van de Manufaktura, de grootste textielsite van het negentiende-eeuwse Europa, toont momenteel werk van Jan Fabre. In de lente van 2014 opent, naast het Paleis van Cultuur en Wetenschap, het nieuwe en spectaculaire Poolse Museum voor Moderne Kunst zijn deuren. Het verrijst pal naast het cultuurpaleis, de ‘Stalinistische fallus’, een cadeau van de voormalige Sovjet-Unie, een pompeus gebouw in klassieke suikerbakkerstijl dat door kunstenaars gekscherend ‘de pik van Wojtyla’ wordt genoemd. Maar voor sommigen lijkt het alsof de duivel toch maar weer eens uit het wijwater is gesprongen.

www.zuiderlucht.eu

Terug naar Brussel, waar Bozar de belangrijkste thema’s in de hedendaagse Poolse kunst laat zien. De ruim tweehonderd werken zijn heel divers: naast ‘natuurlijke’ decors, zoals het bekende tuintafereel van de symbolistische schilder Józef Mehoffer of het apocalyptische schouwspel van Jacek Malczewski – twee iconische meesterwerken als referenties uit de late negentiende eeuw – ook een grotesk oorlogspanorama van Jakub Julian Ziólkowski; een omgekeerde Poolse FIAT die een naaimachine aandrijft, een door Maciej Kurak bedachte metafoor voor het huiselijke leven; een reconstructie van een Pools dorpskerkhof, een melancholische ‘installatie’ van Robert Kusmirowski. The Power of Fantasy, het omvangrijkste overzicht sinds de val van het communisme, weerspiegelt “het fantastische en het magische, het waanzinnige en het absurde”. Er zijn meer initiatieven. Tijdens het EUvoorzitterschap zullen vijf Poolse kunstenaars in en nabij de Europese wijk in Brussel projecten in de publieke ruimte realiseren. In Wiels is de eerste buitenlandse retrospectieve te zien van de jonggestorven beeldhouwster Alina Szapocznikow (1926-1973), die afgietsels in polyester van het menselijk lichaam maakte, borsten, buik en benen. Toen ze hoorde dat ze ongeneeslijk ziek was maakte ze een serie aangrijpende beelden, haar Tumors, met hars, krantenpapier, gaas en foto’s. De meeste jonge kunstenaars zijn in de jaren zestig en zeventig geboren. Ze hebben ‘de overgang’ meegemaakt tussen twee heel verschillende werelden, twee ‘Poolse realiteiten’: ze groeiden op in de Volksrepubliek Polen, maar maakten carrière in het democratische Polen. Ze verzetten zich tegen zowel het communisme als tegen de strakke terugkeer naar het conservatieve en katholieke patriottisme. Hun werk wordt gekenmerkt door een tegendraadsheid, die je ook bij de schilder/dramaturg Tadeusz Kantor (1915-1990) en de schrijver Bruno Schulz (1892-1942) aantreft, een dwarsigheid die beide realiteiten in twijfel trekt. Ze lopen in het voetspoor van de excentrieke schrijver en filosoof Stanislaw Ignacy Witkiewicz (1885-1939). Hij was een verwoed verzamelaar van curiosa, een getalenteerd woordkunstenaar en vooral een kritische man die elke vorm van burgerlijk en hypocriet fatsoen verwierp. Poolse kunstenaars houden een traditie van het absurde en van kritische reflectie in stand, met een opvallend rebelse veerkracht.

The Power of Fantasy – Modern and Contemporary Art from Poland, tot 18 september in Bozar Brussel. www.bozar.be Alina Szapocznikow Sculpture Undone 1955 - 1972, van 10 september t/m 8 januari in Wiels Brussel. www.wiels.org

september 2011

zuiderlucht

word begunstiger van

zuiderlucht

welkomstgeschenken Boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets, Rowland Jones Matchbook en 10% korting op wijnen van Vin Munnen Een maand gratis naar healthcenters Il Fiore www.ifhc.nl

www.zuiderlucht.eu/abonnees

AccENT OP DE STEm

graphic design | wycker pastoorstraat 11 | 6221 em | maastricht [email protected] | www.obidesign.nl | 06 512 94 096

geeft obidesign

vorm.

9 SEPTEmBEr T/m 2 OKTOBEr 2011 Kloosterbibliotheek Wittem /Wittemerallee 32, 6286 AB Wittem

www.KuNSTDAgENwITTEm.NL Kloosterbibliotheek Wittem /Wittemerallee 32, 6286 AB Wittem/Gratis entree LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a.

Een project met een Euregionale collectie van hedendaagse kunst

Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken

SPACE Collection + Friends 08.09.2011 t/m 16.10.2011 WO - ZO 12.00 - 17.00 uur Opening 08 september 19.00 uur

Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Bellefroidlunet40, 12F, 6221 Maastricht Savelsbosch 6228 SBKN Maastricht

moderne kunst

043 361 01 38 Even voorkijken? Zie: www.lm-modernekunst.nl

24

’t Brandweer is de presentatieruimte van Stichting Ateliers Maastricht (SAM) in de oude brandweerkazerne aan de Capucijnenstraat 21 te Maastricht.

www.zuiderlucht.eu

september 2011

TIME OUT OF MIND 26

siciliaanse herinneringen

Leon Verdonschot en Wido Smeets wisselen van gedachten over ontwikkelingen in de popmuziek. Over rennen in Berlijn en tweede carrières. “Hé, Nina, sag mal, wie heisst deine neue Schalplatte? “

De comeback van het jaar

De dood en de gladiolen

orige maand was ik een tijd in het oosten van Berlijn. ’s Ochtends ging ik rennen in een park. Om het park heen hingen veel, vooral linkse, verkiezingsposters. Maar ook concertposters, zoals die van een wat oudere man in een wit hemd, met daaronder de tekst ‘Comeback des Jahres’, om zijn kennelijk tweede carrière aan te kondigen. Ik had de eerste ook al gemist, dus lette er verder niet op. Een paar dagen later lag ik ’s avonds op bed langs de kanalen te zappen. Er waren wat goede films op, helaas Duits nagesynchroniseerd, en ik kan Clint Eastwood niet serieus bekijken wanneer hij dezelfde stem als Samuel L. Jackson heeft. Verder zappend zag ik ineens een uitzinnige menigte op een plein die juichte voor en meezong met een wat stramme man op een podium. Zijn zang was tergend vals, zoals je in Nederland wel eens ziet bij voorronden van talentenjachten, vlak voor de jury de kandidaten genadeloos naar huis stuurt. Ik had heel even met hem te doen. Dit was vast een live-uitzending, hij had misschien geen monitorgeluid en leefde in de veronderstelling dat hij prima uit de verf kwam. Dadelijk, als hij plaats zou maken voor de volgende artiest, zou hij aan de sms’jes van zijn gezin merken hoe het had geklonken. Maar de bezoekers klapten hun handen stuk zoals alleen Duitsers en Amerikanen dat kunnen. Pas toen zijn band het volgende nummer inzette, drong het tot me door: dit was geen festival, die tienduizenden mensen waren hier voor deze man! En dit was geen slecht gemixte live-uitzending, zo klonk hij gewoon. Van het volende nummer herkende ik het intro: Dromen zijn bedrog! Nu heette het Sag ihm, dass ich dich liebe. Ik googelde de titel, en vond zijn naam. Roland Kaiser. Een van de foto’s kwam me bekend voor: de poster bij het park. De comeback van het jaar! Ik keek naar deze Roland Kaiser en kon me werkelijk niet voorstellen wat iemand hier goed aan kon vinden. Zo zit er op dit moment vast een Duitser op een Nederlandse hotelkamer naar een van ónze volkshelden te kijken, en is die net zo verbijsterd.

B

erlijn is een stad die niet loslaat. Ik bezocht de stad tientallen malen, voor het eerst in de tijden van de good old DDR, toen je voor 25 mark een dagvisum kreeg. Je kreeg er 25 DDR-mark voor terug, monopolygeld dat je in die ene dag kapot mocht slaan. Wat natuurlijk niet lukte, tenzij je het verzamelde werk van Marx en Engels in leren banden mee naar huis wilde slepen. Als student was ik er een keer met een Duits vriendinnetje. Op een avond belandden we in de hipste discotheek Dschungel van West-Berlijn. Hier, tussen de spiegels en de gekleurde TL-buizen ontmoetten de kopstukken van de Deutsche Welle, zo wisten we, onze helden van toen: David Bowie, Iggy Pop en Nick Cave. Strak van de zenuwen lulden we ons langs de strenge portiers Sabine en Suzanne (ooit lieten ze Boris Becker en Sylvester Stallone buiten staan), en kochten als niet-rokers subiet een pakje sigaretten. Wie in de Dschungel niet rookte, al was het maar een sigaret, was een loser. We schoven naar de bar en bestelden een cocktail; quasinonchalant informeerde ik bij de barman wiens muziek er werd gedraaid. Wat een onnozele vraag! Met draaiende ogen richtte hij zich tot een punkmeid die met haar 17-kleurig kapsel straalbezopen over de toog hing: “Hé, Nina, sag mal, wie heisst deine neue Schalplatte?” Een seconde of twee lichtte ze haar hoofd, keek me aan en liet het weer vallen. Tot zover, terwijl haar ondraaglijk gekrijs uit de luidsprekers scheurde, mijn korte maar heftige ontmoeting met Nina Hagen. Later, in haar tweede carrière, zagen we haar aan de hand van Herman Brood door Amsterdam paraderen en speculeerden we wie het eerst zou sneven onder de geneugten van de hero en de coke. De uitslag is bekend. Veel dieper in het Berlijnse nachtleven ben ik trouwens niet beland, al die jaren erna ook niet, en van rennen in een van die vele prachtige stadsparken is het evenmin gekomen. Wel heb ik er drie keer de marathon gelopen, vijf jaar geleden deed ik het in 3 uur 44. Sneller was ik nooit. In mijn tweede carrière tenminste.

B

LEON VERDONSCHOT

WIDO SMEETS

PIETER BEEK

V

25

www.zuiderlucht.eu

loemen in overvloed in onze tuin op Sicilië, maar geen snijbloemen. Geen bloemen dus voor in de vaas. Die zijn zeker in september ook bij de bloemisten nauwelijks te betalen, want dan is de alles verzengende zomer nog in volle gang. De enige plek waar je voor een paar euro’s snijbloemen kunt kopen, is het kerkhof. In het kleine stadje waar we woonden, stonden bij het kerkhof het hele jaar door drie of vier bloemenkraampjes, waar vooral hele mooie gladiolen werden verkocht. Gladiolen en de dood gaan hier hand in hand. Zoals ze dat in vroeger dagen al deden bij de gladiatorengevechten in de Romeinse arena’s. De dood of de gladiolen was het toen. Nu is het: de dood en de gladiolen, de bloemen van de dood. Over de dood gesproken. Wie naar Sicilië verhuist, wordt doorgaans heel oud, maar ook op dat eiland ga je op een gegeven moment gewoon dood. En wat moet je dan als je daar als buitenlander woont? We hebben het daar eens met vrienden over gehad. Ik zie ons nog zitten in de tuin. Een gesprek over alledaagse dingen. Missen jullie de kinderen en kleinkinderen niet? Vinden jullie het hier in de zomer niet te warm en in de winter niet te koud? Willen jullie hier voor altijd blijven wonen? Over die laatste vraag hebben mijn vrouw en ik het nog nooit gehad. Tot aan dit gesprek in elk geval niet openlijk, maar ik heb er wel degelijk over nagedacht en ik weet zeker dat hetzelfde voor mijn vrouw geldt. “Als we hier blijven wonen dan zullen we hier ook een keer doodgaan”, zeg ik. “En wat dan?”, vraagt een van de vrienden. “Laten jullie je dan hier begraven of cremeren of moeten jullie lijken terug naar Nederland?” “Ik weet het eigenlijk nog niet zo goed”, zeg ik. “Ik wil hier wel blijven wonen en honderd jaar worden, maar of ik hier ook dood wil gaan?” “Ik wil hier niet begraven worden en ik wil hier zelfs niet doodgaan”, zegt mijn vrouw beslist. Maar ja, als je daar zo zeker van bent, wanneer besluit je dan om terug te gaan naar Nederland? Wij hebben die vraag gelukkig niet in de praktijk hoeven te beantwoorden, want het is nu alweer bijna twee jaren geleden dat we, gedwongen door ziekte en de slechte gezondheidszorg op Sicilië, weer in Nederland zijn komen wonen. En we zullen hier blijven. Maar er blijft iets knagen. Ik wil eigenlijk terug naar het eiland, al is het na mijn dood. Wil iemand ervoor zorgen dat mijn as na de crematie naar Sicilië wordt gevlogen (kan gewoon als handbagage) en daar ergens aan de rand van de weg op een onopvallende plek wordt uitgestrooid? Een bos gladiolen erbij en heel Sicilië zal weten dat daar een betreurd, maar tevreden restje mens ligt.

september 2011

Bart van Dongen: “Het is een teken dat de kunst is losgezongen van haar omgeving, dat het een ding op zichzelf is geworden.” foto Joep Lennarts

26

www.zuiderlucht.eu

september 2011

Shocktherapie 2

‘Ook wij zijn in de zomer dicht…’

Verrassend is wel het minste wat je kunt zeggen van de muziekproducties van Intro In Situ. Wie zitten er achter die curieuze naam? Artistiek leider Bart van Dongen over amateurs in de kunst, publieksbereik en het voorbeeld van de sport. “Op tv praten kunstenaars alleen over hun eigen projectje. Nooit gaat het over de rol van de kunst in de maatschappij.” door Wido Smeets

“D

e toekomst van de kunst ligt daar waar de amateur de professional ontmoet.” Het klinkt als een door de tijdgeest ingefluisterd credo, maar zo is het niet. Bart van Dongen kent de tijdgeest – die af wil van het onderscheid tussen hoog en laag, tussen professionals en amateurs – als ieder ander, maar hanteert sinds jaar en dag een andere referentie: de sport. “Elke professional in de sport is ooit als amateur begonnen. De meeste sportkoepels herbergen zowel amateurs als professionals.” In de kunsten is dat dus niet zo, en dat bevreemdt Van Dongen, artistiek leider van muziekpodium en klankwerkplaats Intro In Situ in Maastricht. In de kunstsector is de kloof tussen profs en amateurs (in de betekenis van liefhebbers) alleen maar gegroeid. Ook in de sector waar Van Dongen thuis is, de muziek, waar de kloof niet eens zo heel groot is. Van Dongen: “Ergens aan het eind van de 18e eeuw is het misgegaan. Toen ontstonden professionele concerten, daarvóór was muziek vooral een sociaal gebeuren. Net als de opera in zijn beginjaren. Er werd gegokt, er waren hoeren. Er was geen licht, alleen fakkels, je zag amper wat er gebeurde op het podium. En pas als de hoogste aria werd gezongen, gingen de mensen naar de zaal.” Die betrokkenheid is er dus niet meer. Twintig jaar gaf Van Dongen pianoles aan muziekscholen, hij praat uit ervaring. “Bij de voetbalclub van mijn zoontje is het vanzelfsprekend dat ouders twee keer per week aanwezig zijn. Als we dat in het muziekonderwijs voor elkaar krijgen, zou het er heel anders uitzien. Dan maak je van een beginnend orkestje binnen twee jaar een wereldband.” Opgejaagd door de bezuinigingen van staatssecretaris Zijlstra heeft de kunstsector zich inmiddels omzichtig in de staart gebeten. “Mensen als Johan Cruijff, Erica Terpstra en Richard Krajicek kunnen in twee zinnen uitleggen waarom sport zo belangrijk is. Tijdens het cultuurdebat van afgelopen voorjaar heeft niemand het belang van kunst voor de samenleving kunnen uitleggen. Onvoorstelbaar.” De kunstenaars zelf laten het trouwens ook afweten, vindt hij. “Bij De Wereld Draait Door praten ze alleen maar over hun eigen projectje. Nooit gaat het over de rol van de kunst in de maatschappij. Het is een teken dat de kunst is losgezongen van haar omgeving, dat het een ding op zichzelf is geworden.” Zonder te googelen schudt Van Dongen ze uit zijn mouw: de internationale onderzoeken die het belang van kunstonderwijs onderstrepen. In Hongarije

27

werden de prestaties van twee schoolklassen met elkaar vergeleken: één klas kreeg muziekonderricht, de andere niet. De leerlingen met muziekles gingen met meer plezier naar school, en waren beter in wiskunde. Uit Amerikaans onderzoek bleek dat de instroom naar hbo en universiteit twintig tot dertig procent hoger ligt bij leerlingen die kunstonderwijs genieten.” Precies een jaar geleden trad Bart van Dongen (Zeeland, 1959) als artistiek leider in dienst van Intro In Situ. Zijn voorganger was na anderhalf jaar voortijdig verdwenen, daarvoor zaten zeven vette jaren onder Johan Luijmes, inmiddels artistiek leider van het Orgelpark in Amsterdam. Onder insiders heeft Intro In Situ een klinkende naam, maar het publiek heeft geen idee waar die curieuze naam voor staat. Het is een beetje als met dat andere Maastrichtse productiehuis, het Huis van Bourgondië (theater): hun producties zijn in heel Nederland te zien, maar in eigen stad maken ze amper iets los. Daar wil Van Dongen verandering in gaan brengen. Een productie mag geen ding op zichzelf meer zijn, maar moet ‘locatie- en contextgebonden’ zijn. “We moeten ons voortdurend vragen stellen. Waarom? Waar? Hoe? Met wie? Wat we doen moet maatschappelijk relevant zijn.” Als voorbeeld noemt hij het stuk De fanfare en alles wat verandert, over de krimp, over oude en nieuwe tijden, met een tekst van de Maastrichtse dichter Frans Budé, dat deze maand op Cultura Nova in première gaat. Er gaat dus een andere wind waaien bij Intro In Situ? “Ja, ook omdat het een andere tijd is. We zullen minder extreem in onze keuzes zijn, en ik wil het publiek aan ons binden. Vanaf oktober zullen we elke dinsdag open zijn met lezingen, films en concerten. Qua producties kijk ik naar de verkoopbaarheid, en de omvang. Ook qua kosten moet het beheersbaar zijn. Als we voor een grotere productie kiezen, dan gaan we met amateurs werken. Zoals volgend jaar, bij het jubileum van het Maastrichtse conservatorium. Dan willen we alle klokken van de stad laten luiden, en vervolgens 600 schoolkinderen met handbellen bijeen laten komen op het Vrijthof.” Is er nog wel een toekomst voor Intro In Situ, gezien de bezuinigingen? “Productiehuizen mogen vanaf 2013 niet meer bij het Fonds voor de Podiumkunsten aankloppen. In Maastricht heeft een wethouder ooit gezegd ‘We

www.zuiderlucht.eu

houden van jullie zolang het rijk van jullie houdt’, maar gelukkig is onze relatie met de stad nu goed. We hebben een gemiddeld budget van 425.000 euro per jaar, inclusief een bijdrage van de Europese Unie. Het is evident dat het minder wordt, toch zie ik wel kansen om door te gaan, zeker als de EU ons blijft steunen.” Jullie hebben met het Huis van Bourgondië gesproken over fusie. “Klopt, maar inhoudelijk zitten we toch op een ander spoor. Op termijn willen we in de Timmerfabriek graag samenwerken, maar vooralsnog willen we kijken of we zelfstandig verder kunnen.” Bart van Dongen is geen man van de theorie, hij is gevormd door de praktijk. In de jaren negentig was hij toetsenist van Nancy Works on Payday, een band die “alle popstijlen in één hoed speelde.” Hun tweede cd namen ze op in New Orleans, met de legendarische Allen Toussaint. “Terug in Nederland was er geen enkele journalist die belde. Ik heb toen geleerd dat wil je commercieel succes hebben, álle dominosteentjes achter elkaar moeten vallen. Als musicus heb je daar verrekte weinig invloed op.” Bij Intro In Situ bevindt hij zich opnieuw in een van derden afhankelijke positie. Hoe zit het met de eigen inkomsten van Intro In Situ, en het publieksbereik? “Een compositieopdracht van een fonds, valt dat onder eigen inkomsten? Zijlstra wil van 17,5 naar 20 procent, met wat wij doen is dat een enorm bedrag. De vraag is: wil men publieksinkomsten of publieksbereik. Vorig jaar hadden we tijdens Musica Sacra het muziekstuk Jesus’ Blood Never Failed Me Yet… van Gavin Bryars geprogrammeerd in winkelcentrum Entre Deux. Daar hebben 500 mensen staan luisteren. Als je het in een zaal speelt, komen er 35 man. Maastricht kan daar een grote rol in spelen. In Luxemburg-stad was afgelopen zomer elke dag vanaf vier uur ’s middags een cultuurprogramma op het Place d’Armes. Daar liggen kansen, maar we moeten ook kritisch zijn naar onszelf: ook wij zijn in de zomer, wanneer de meeste mensen op pad zijn, dicht.”

Producties van Intro In Situ in september: De fanfare en alles wat verandert. Op 3 en 4 september (Cultura Nova), op het De Hesselleplein Heerlen. www.culturanova.nl Mis voor ongelovigen. Op 17 en 18 september (Musica Sacra), in de Ridderbrouwerij Maastricht. www.musicasacramaastricht.nl

september 2011

Wat was in... augustus

Kroniek

22

Directeur Guus van Hove (44) van poptempel 013 in Tilburg en zijn vriendin sterven door uitdroging in het Joshua Tree National Park (VS). Ze zijn met de auto gestrand in de woestijn.

23

Toxicologisch onderzoek wijst uit dat Amy Winehouse niet aan een overdosis drugs is overleden. De gevonden sporen van alcohol worden nader onderzocht.

24

Het schiereiland Coronmeuse in Luik in 2017, volgens een masterplan van VenhoevenCS.

1

Films The Smurfs en Cowboys and Aliens brachten in de VS in hetzelfde openingsweekend elk 36,2 miljoen dollar op. Over de inhoud zijn de media minder spraakzaam.

2

Het Roermondse Tweede Kamerlid Karin Straus vraagt zich in Dagblad De Limburger af waarom kaartjes van het LSO ‘zo zwaar moeten worden gesubsidieerd’ als het publiek bereid is om ‘150 euro te betalen voor een kaart voor U2’.

3

Op de lijst van de meest invloedrijke personen in de Nederlandse kunstwereld staat Els Swaab, ex-voorzitter van de Raad voor Cultuur, bovenaan. Runner up is Paul Hustinx (TEFAF, PAN).

4

Schrijver A.H.J. Dautzenberg is meer dan tien keer met de dood bedreigd omdat hij zich ‘uit sympathie, mededogen en protest heeft aangesloten bij pedofielenvereniging Martijn.

5

De veerboten in Oostende en Nieuwpoort die Roger Raveel (90) beschilderde blijken een toeristisch succes. De boten vervoerden deze zomer ruim 90.000 mensen.

6

Dance Valley trekt met 30.000 de helft minder toeschouwers dan de vorige editie. Volgens de organisatie door de ‘krankzinnige btw-verhoging en de barre weersomstandigheden’.

7

In het Concertgebouw neemt cellist Stefan Metz (70) na 30 jaar afscheid van het Orlando Festival. Op 1 september stopt hij ook bij de door hem opgerichte

28

Strijkkwartet Academie.

8

bijeengebracht door de inwoners van de stad.

De sportauto waarin de Franse schrijver Albert Camus in 1960 verongelukte, zou zijn gesaboteerd door de KGB. Sovjetminister Sjepilov haatte Camus omdat die hem in 1956 een beul had genoemd na de inval in Hongarije.

Regisseur Eddy Terstall komt met een toneelstuk over Theo van Gogh waarin Ayaan Hirsi Ali probeert een toneelstuk te schrijven over de dood van de cineast.

Het Wereldmuseum in Rotterdam hoopt met de verkoop van zijn Afrikacollectie zestig miljoen euro binnen te halen. Collega-musea schrijven een boze brief aan burgemeester Aboutaleb.

Volgens haar biograaf zou Coco Chanel (1883-1971) tijdens de Tweede Wereldoorlog een spion zijn geweest voor de nazi’s, via haar geliefde baron Von Dincklage.

9

10

De Vlaamse film Rundskop van Michaël R. Roskam wint de New Flesh Award for Best First Feature Film op de 15de editie van het filmfestival van Montréal.

11

Chef cultuur Paul Steenhuis in NRC over het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië: “Het is of een middelbare schoolklas tijdens het knutseluurtje een multimediaproject in elkaar heeft mogen zetten. Vooral leuk voor familie en vrienden.”

12

Er komt een derde film rond Bridget Jones, bevestigt auteur Helen Fielding, met opnieuw Renée Zellweger, Hugh Grant en Colin Firth in de hoofdrollen. We kunnen niet wachten.

13

Dazzled Kid (Geert Bomhoff) geeft een privé-concert voor vier personen in een luchtballon tijdens het Zomerparkfeest in Venlo.

14

Na 25 jaar wordt de 35 miljoen euro kostende renovatie van de Dom van Aken afgerond. Het geld werd deels

15

16 17

Luik maakt zich op voor de kandidatuur van Expo 2017. Het Mamac laat de expo’s van 1905, 1930 en 1939 nog eens zien. Op het schiereiland Coronmeuse ontstaat een nieuw dorp, aldus het masterplan van VenhoevenCS.

18

Tijdens de openingsdag van Pukkelpop komen vijf festivalgangers om het leven tijdens een zwaar noodweer. Het festival wordt afgelast.

19

Zanger Frans Bauer krijgt een gastrol in de nieuwe reeks Flikken Maastricht. De oergezellige bard debuteerde als acteur in de film Kabouter Plop en het vioolavontuur.

20

Muziekzender TMF verdwijnt. Eigenaar MTV Networks komt met twee nieuwe televisiestations Comedy Central Extra en MTV Music 24, de laatste al te zien bij Ziggo en UPC.

21

Met een concert op de Markt in Sittard viert Guido’s Orchestra het 10-jarig jubileum. Er komen 4000 mensen op af.

www.zuiderlucht.eu

The Travel Bookshop in de Londens wijk Notting Hill gaat dicht. Het winkeltje uit de film Notting Hill waar Julia Roberts en Hugh Grant elkaar ontmoetten, trok meer toeristen dan kopers.

25

Schrijver Peter Buwalda (Blerick, 1971) is met Bonita Avenue genomineerd voor Academica Literatuurprijs voor fictiedebuten.

26

Het Limburgs Museum heeft twintig uur film verworven van Adriaan J. Vroom (Rotterdam 1912-Maastricht 2001). De afdelingschef van V & D filmde vooral zijn gezin en omgeving.

27

Goethe is door de Duitse boulevardkrant Bild uitgeroepen tot ‘grootste Duitser aller tijden’, na een bevraging van maar liefst 2000 Duitsers.

28

Kati Heck (Düsseldorf, 1977) wint de ikob Kunstpreis 2011. Voor de Eupense prijs waren ook Judith Krebbekx, Tatjana Gerhard, Vera Hilger en Brigitte Reisz genomineerd.

29

Het Zeeuwse festival Film by the Sea gaat in samenwerking met het CPNB een nieuwe prijs voor boekverfilmingen instellen. Zo komen we natuurlijk nooit van die boekverfilmingen af.

30

Dirigent Jaap van Zweden maakt vandaag als chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest met ‘de achtste’ van Bruckner zijn debuut op de BBC Proms in Londen.

31

Doris Day (87) komt na bijna twintig jaar met een nieuwe cd: My Heart. Na haar filmsuccessen en hits als Que Sera Sera zette ze zich vooral in tegen dierenleed.

september 2011

Een zomernacht van velours

Toermalijn

Emile Hollman, eindredacteur van Zuiderlucht, debuteert als romanschrijver met Zilver & Antraciet. Twee jongens zijn tot elkaar veroordeeld tegen het decor van de voormalige steenkolenmijnen in Zuid-Limburg. Loen lonkt naar de mijnen, Ever wil dichter worden. Noodgedwongen zoeken ze houvast bij elkaar, bij God in de hemel en diens plaatsvervanger op aarde. Een voorpublicatie.

Emile Hollman. foto Perry Schrijvers

T

ante Ans duwde me zachtjes de kamer binnen. Nou ja kamer, die opgevoerde kast dus waar de meiden sliepen tegen hun zomernacht van velours. Waar je vanaf je kussen naar de hemel kon kijken. Maria en Fien waren met hun matrassen tijdelijk verhuisd naar de goede kamer waar ze zelf hun tranen op mochten dweilen. Tante Ans wilde Ever zo lang mogelijk bij zich houden. Ik schuifelde naar binnen en liet de eigenaardige grondachtige geur die er hing binnendringen in mijn hoofd. Het rook in elk geval niet naar Ever. ‘Ik laat je even alleen met hem,’ zei tante Ans en ze sloot de deur achter me zo stil dat het leek alsof die van stof was. Aanvankelijk deed ik net of er geen kist stond. Of er geen blok licht door de glazen dakplaat op de kist viel. Alsof het deksel van de kist niet open stond. Of er niemand in de kist lag. Achter het gordijn stond het raam kennelijk op een kier. De plooien van het gordijn bewogen statig, alsof ze uit piëteit niet uitbundig wensten te wapperen. Ik staarde naar de flakkerende kaarsen aan weerzijden

29

van de kist. Het leek wel of mijn maag tot een bal ineenkromp en vervolgens weer flink uitzette. Ik moest aanvankelijk bijna spugen toen ik een blik in de kist wierp. Was dit Ever? Hij leek op Ever, maar was dit Ever? ‘Ever zonder leven’, zei ik hardop. ‘Dit is Ever zonder leven.’ Het verschil tussen leven en dood werd hier voor het eerst van mijn leven zichtbaar. Ik had geprobeerd mijn moeder zonder leven voor te stellen, maar dat was nooit gelukt. Zijn huid voelde koud en plakkerig aan. Alleen boven zijn rechteroog zat een schrammetje. Hij was net Sneeuwwitje maar dan anders. Ever droeg zijn mooiste kleren, zijn lakschoenen glommen. Aan zijn vinger stak een gouden ring met een steen van toermalijn. De zon, de aarde, de maan, de oneindigheid van alle dingen zouden over een paar dagen aan zijn vinger begraven worden. Hier bij het dode lichaam van Ever zou alles op moeten houden. Maar het houdt nooit op. Zoals het leven ook niet was opgehouden bij de vier broers die in dodelijke omarming op het kerkplein waren

gevonden. Pap had mam niet kunnen redden, pap had Ever niet kunnen beschermen. Kennelijk had de ring hem geen soelaas geboden. Ik dacht erover na terwijl ik met mijn ogen een foto van Ever probeerde te maken. Misschien zijn sommige zaken te groot voor ons mensen, dacht ik. Van onder mijn blouse grabbelde ik een toilettasje te voorschijn. Eerst kamde ik zijn zilveren haren in een perfecte scheiding. Uit een klein glazen flesje trok ik een dopje met een beige kwastje waarmee ik zijn nagels verniste. Ik doopte mijn wijsvinger in een kruikje met Keuls Water en bracht het vocht aan achter zijn oorlellen zoals ik Ever zelf vaker had zien doen. Ik streek ermee langs zijn wangen en over zijn kin. In het toilettasje resteerden nog twee attributen. Met een schaartje knipte ik zijn nagels heel precies. Zo had ik mijn eigen nagels nog nooit onder handen genomen. Ik geef toe dat ik even na heb moeten denken wat ik met dat zwarte staafje aanmoest dat ik verder nog vond in zijn tasje. Het leek op schmink, een zwart potlood, dat ik uitprobeerde door mijn eigen naam in de binnenkant van de kist te schrijven. Mocht Ever straks wakker worden in de hemelen dan hoefde hij zo in elk geval niet meer lang na te denken over waar hij vandaan kwam. Het heeft eerlijk gezegd heel lang geduurd eer ik snapte dat een doodskist geen houten koffer was die je zou beschermen op je laatste reis. Heel subtiel trok ik twee lijntjes

www.zuiderlucht.eu

op zijn onderste oogleden en kuste als een broer zijn voorhoofd. De tranen kwamen terug. Ik schoof de gordijnen open om het licht nu volop doorgang te verlenen en klapte de vensters wijd open. Heerlijk frisse lucht stroomde binnen. Mijn blik dwaalde over straat, kroop tegen de stammen van de bomen de kruinen in en weer terug, alsof mijn ogen lenzen waren die alleen maar registreerden. Ik herinner me geen gedachten, geen tijd, geen ruimte. Alleen hoorde ik tante Ans een keer vragen of het goed ging daarbinnen. ‘Nog heel even’, riep ik terug. ‘Nog heel even.’ Geen idee hoe lang ik aan het raam heb gestaan. Toen ik weer bij mijn positieven kwam, lag er een dun laagje stof op de vensterbank. Natuurlijk, ragfijn kolengruis. Wij bekeken de wereld destijds door een dunne laag kolengruis. Met mijn vinger die nog naar reukwater geurde, schreef ik zijn naam in het stof. Mijn handen. Ik veegde stof van mijn handen en draaide me om. Als je goed keek zag je het: op het gelaat van mijn opgemaakte zilveren vriendje, klaar voor zijn tocht omhoog, lag een dun filter van steenkoolstof.

Emile Hollman, Zilver & Antraciet, uitgeverij Azul Press, 15 euro (E-book 12,50 euro). Vanaf 28 september verkrijgbaar in de boekhandel of via www.azulpress.com

september 2011

Colofon

Zuiderlucht is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd maandblad

Podium

Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu

Maastricht

Heerlen

dat in een oplage van 15.000 gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz,

Za 10 sept t/m 30 okt | tentoonstelling | Maastrichtse Fotoprijs

ROYAL THEATERS /H5 THEATERS HEERLEN In september o.a. te zien

‘Onbehagen’

Zo 4, ma 5 en di 6 sept | film | The Shining | Royal Theaters Heerlen |

Zo 11 sept | theatervoorstelling | Boekenlief

Jack Nicholson Filmtour | Aanvangstijden op website

Za 24 sept | interactieve Lezing | Wat kan ik als fotograaf met de

Vanaf do 8 sept film | The Devil’s Double | Royal Theaters Heerlen

CENTRE CÉRAMIQUE highlights september

iPad?

| Over de man die gedwongen werd de dubbelganger te zijn van

Stationsplein 27, 6221 BT

Zo 25 sept | opera NY Metropolitan | Don Pasquale met lezing in

Saddam Hoesseins zoon | Aanvangstijden op website

Maastricht.

Pathé – bibliotheekleden gratis

Vanaf do 15 sept | film | Midnight in Paris | Royal Theaters Heerlen |

Telefoon: 0031 43 3510029

Zo 25 sept | vertelvoorstelling | Moeders Knie - theater - door

De nieuwe film van Woody Allan | Aanvangstijden op website

Fax: 0031 43 3500636

Jacques Vriens

Di 20 sept | muziekdocumentaire | Pearl Jam Twenty | Royal Theaters

Email: [email protected]

Nieuw jaarprogramma! Meer info: www.centreceramique.nl

Heerlen | Aanvangstijden op website

Hoofdredactie: Wido Smeets

Woe 28 sept | live opera | Faust van Gounod live vanuit The Royal

Telefoon: 0031 43 3500591

HET HUIS VAN BOURGONDIË

Mobiel: 0031 653 338905

productiehuis voor theater en performance

Kijk voor meer informatie, het programma en om te reserveren op

Zo 11 sept | workshop | De Verleiding | vrolijke workshop vol

www.royaltheaters.nl of bel 045-5714200

Email: [email protected] Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 3500592 Mobiel: 0031 646 052505 Email: [email protected] Commercie en relatiebeheer: Loes Franck Tel: 0031 648 188 400 [email protected]

Opera House te Londen | Royal Theaters Heerlen | 20.00 u

verleidingstrucs van Maarten Westra Hoekzema| 13.30u en 15.30u Zo 11 sept | theater | Rasoptimisten | absurde voorstelling over

Sittard

superioriteit en uitsluiting | 14.45u en 16.30u Vr 27 en za 28 sept | theater | Geintje | voorstelling waarin nik&ben met oeverloze energie de wereld proberen te redden | 20.30u Hoogfrankrijk 27, Maastricht | 043 321 99 60 |

HET LAAGLAND

www.huisvanbourgondie.nl

hartstochtelijk theater voor jong en oud De Meester van de Zwarte Molen (8+) | een muzikaal

Medewerkers: Pieter Beek,

KUMULUS

Jozefien Van Beek, Jurriaan

Nu inschrijven voor 2011-2012! | www.kumulus.nl

Za 1 en zo 2 okt | theater | Premièreweekend | Stadsschouwburg

Benschop (Berlijn), Paul Depondt

Za 3 sept | Open dag | 11 - 15u | Kumulus Herbenusstraat

Sittard-Geleen / kaarten via www.uitbalie.nl.

(Brussel), Bart Ebisch, Annette

Za 17 sept | Project In C | Binnenstad

Ma 24 okt | theater | op Festival Jong in Vrijthof Theater Maastricht

Embrechts, Fons Geraets, Meyke

Vr 7 okt | Speedboten met Tommy Wieringa | Theater Kumulus

/ kaarten via www.uitbaliemaastricht.nl.

www.kumulus.nl

Di 25 okt | theater | Parkstad Limburg Theaters Heerlen

Houben, Rowland Jones, Koen Kleijn (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, Willem Otterspeer, Ronald Rovers, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Marieke

kippenvelverhaal voor de hele familie

Vr 28 okt en za 17 dec | Het Laaglandtheater in Sittard-Geleen.

LUMIERE highlights

Ook in 2012 nog te zien in diverse Limburgse theaters.

Sept | film | Melancholia | Het einde der tijden door Lars von Trier.

Jeugdtheater Het Laagland – Engelenkampstraat 25 – Sittard –

Vanaf do 1 sept | film | The Future | Zes jaar na ‘Me and You and

www.hetlaagland.nl

Everyone We Know’, komt Miranda July (eindelijk!) met een nieuwe film.

Tongeren

Wiegel (Parijs), Patrick van

Vanaf do 8 sept | film | Le gamin au vélo | Opnieuw een prachtige

IJzendoorn (Londen).

film van de gebroeders Dardenne

Tekstcorrectie: Anna Peeters

Vanaf do 15 sept | film | Midnight in Paris | Nieuwe Woody Allen

Vormgeving: Obidesign

September | film | Musica Sacra | Met o.a. Jane Eyre-voorpremière

de VELINX openingsweekend in de VELINX

Fotografie: Chris Keulen, Franco

en Robert Bresson’s Pickpocket

Vr 30 sept | rock | funky jazz en pompende hiphopbeats van DJ

Gori, Jasper Groen, Maarten

Zie ook www.lumiere.nl

Grazzhoppa’s DJ Bigband | 20.30u

Kuypers, Jacques Peeters,

MUZIEKGIETERIJ | highlights september

Perry Schrijvers. Fotobewerking: www.mindswing.eu Administratie: Ineke Maas [email protected] Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Druk: Concentra, Hasselt (B.)

Za 1 okt | theater | theatraal vuurwerk in de klassieker ‘Onder het Melkwoud’ van Jan Decleir en Koen De Sutter | 20.30u

Za 3 & Zo 4 sept | Festival | BRUIS | 12.00u | gratis

Zo 3 okt | familie | de gelaagde, absurdistisch getinte, prettig

Za 10 sept | rock | Album Release Lesoir | 21.00u | gratis

gestoorde familievoorstelling ‘Kipkappen’ van Bronks samen met

Vr 16 sept | alternative |Rosa Parks Private Bus Seat + Box | 21.00u

Pascale Platel | 15.00u

| € 4,-

dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: www.develinx.be

Vr 23 sept | dub/Reggae | Jazzsteppa meets Blakkahill | 21.00u | € 12,Za 24 sept | electro Jazzpop | Brasstronaut | 20.00u | € 10,Speciale prijzen en meer info: www.muziekgieterij.nl

Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146

30

www.zuiderlucht.eu

september 2011

De Steve Jobs van de hiphop

Ouderwets

De rappers Jay-Z (l) en Kayne West samen, ‘de som van beide delen deugen’.

Eindelijk weer een cd die een ouderwetse hype mag worden genoemd. Het is nog een goede cd ook, die van Jay-Z (de favoriete rapper van president Obama) en Kanye West. Maar het beste nieuws aan Watch The Throne is dat het in 2011 nog mogelijk is met iets ouderwets als een compact disc te komen en daar wereldwijd miljoenen mensen zich op te laten verheugen. door Leon Verdonschot

D

e drie wereldwijd meest verkochte cd’s van 2010 waren de laatste van Lady GaGa, Eminem en Justin Bieber. Ze bleven onder de zes miljoen verkochte exemplaren hangen. Nummer vier kwam nog maar net boven de drie miljoen uit. Ter vergelijking: van het meest verkochte album aller tijden – Thriller van Michael Jackson - zijn er 110 miljoen verkocht. Vast ook in uw kast: The Dark Side of the Moon (45 miljoen) van Pink Floyd en Bat Out of Hell (de eerste) van Meat Loaf: 43 miljoen. De actuele verkoopcijfers stemmen artiesten nederig. Een paar jaar geleden werden ieder jaar wel een paar albums aangekondigd met de aankondiging dat het de “most anticipated album of the year” was. Dat wordt wat lullig wanneer je er vervolgens geen miljoenen meer van verkoopt. Nog los van het feit dat

31

het opkloppen van verwachtingen keihard kan terugslaan. Een van de meest beruchte voorbeelden in Nederland is het album Load van Metallica. Het was de opvolger van het legendarische Black Album, dat alleen al in de VS vijftien miljoen keer werd verkocht. Het in de jaren negentig in de hele wereld beroemde metalfestival Dynamo in Eindhoven had opeens een onbenoemd gat in de programmering staan. Het gerucht: Metallica kwam spelen, en hun nieuwe album voorstellen. Tot ontgoocheling en al snel woede van een veld met tienduizenden hardrockers bleek dat laatste te kloppen, maar het eerste niet. ’Kreatief met Kirk’, zoals het uur heette, bleek een luistersessie. Bijna honderdduizend mensen werden geacht zich uitverkoren te voelen: zij mochten als eersten samen naar het album luisteren, het eerste van Metallica dat zeer kritisch

werd onthaald. Er zijn aan de top van de hedendaagse popmuziek nog twee mensen voor wie begrippen als ‘nederigheid’ en ‘bescheidenheid’ volkomen onbekend zijn, en dat zijn rappers Jay-Z en Kanye West. Die laatste maakte volgens de internationale popkritiek vorig jaar met My Beautiful Dark Twisted Fantasy het zo niet beste, dan in ieder geval meest ambitieuze en muzikaal meest rijke album van het jaar. Kanye West zelf was het daar trouwens volmondig mee eens. Rapper Jay-Z heeft minstens drie klassieke hiphopalbums op zijn naam, waaronder het geniaal getitelde The Black Album. Hij is de man van zangeres Beyoncé en de favoriete rapper van president Obama. Vorig jaar verscheen zijn autobiografie, het rijk geïllustreerde, luxe uitgevoerde en opvallend lovend ontvangen Decoded. In het boek ging

www.zuiderlucht.eu

hij onder meer in op competitiedrift, in hiphop een oneindig dominantere factor dan in alle andere muziekgenres. Hij noemde als voorbeeld het jaar 2005, waarin in dezelfde week, ja zelfs op dezelfde dag, twee hiphopalbums zouden verschijnen: Late Registration van Kanye West, en Curtis, het nieuwe album van de toen nog zeer populaire 50 Cent. Die laatste daagde Kanye West uit tot een wedstrijd: wie zou de eerste week de meeste exemplaren verkopen? Het werd een enorm media-evenement. In zijn boek schrijft Jay-Z: “Het was allemaal grappig en bovendien een nuttige vorm van marketing – gewonnen door Kanye, met een verschil van 300.000 exemplaren – maar het had ook iets raars om mensen, gewone fans, helemaal in de ban te zien van een strijd om cijfers. Dat kan alleen in hip-hop.” Maar hij voegt er aan toe: “Ik klaag niet. Ik hou van competitie – zelfs in verkoopaantallen.” Dus nee. Het mag geen enkele verbazing wekken dat een samenwerking tussen deze twee rappers in de vorm van een gezamenlijk album niet met enige vorm van bescheidenheid op de markt wordt gezet. Dat wordt zo gehyped, dat die hype op zichzelf weer het onderwerp van nieuws wordt, namelijk het nieuws over de hype. Wie dat voor elkaar krijgt, is groot en begrijpt het spel – Kanye West en Jay-Z zijn de Steve Jobs van de hiphop. Dat Watch The Throne, zoals hun album heet, niet voortijdig is gelekt, dat is niet alleen opmerkelijk, de militaire mate van geheimhouding geeft vooral aan hoeveel economisch waarde dit album heeft. Dat blijkt ook uit de secure opbouw van de verkoop: eerst digitaal en via geselecteerde winkels, pas een paar dagen later overal verkrijgbaar. En anders wel uit de videoclip bij single Otis (inderdaad, met een prominente rol voor een sample van Otis Redding), een clip met een zichtbaar hoger budget dan menige filmhuisfilm. Is het een goed album? Ja, zonder meer. Het geheel is kwalitatief niet veel meer dan de som der delen, maar beide delen deugen. Maar het beste nieuws aan Watch The Throne is dat het in 2011 nog mogelijk is gebleken met iets inmiddels volstrekt ouderwets te komen als een compact disc, en daar wereldwijd miljoenen mensen zich op te laten verheugen, over te laten opwinden en ferme meningen over te zien hebben. Om, kortom, een album te maken dat er nog toe doet.

september 2011

ZL-Cultuuragenda GEERT MOLS & DORIS BECKE Items voor de agenda

waarin bezoekers mogen rondklimmen.

digitaal opsturen vóór de 15e van de

Van 3 juli t/m 2 oktober in Z33.

maand

www.z33.be

uitsluitend naar:

> ‘Prints! In mode- en

[email protected]

kostuumgeschiedenis 1750-2000’. Van

AKEN

25 juni 2011 tot 8 januari 2012 in het

> Grenskunstroute. Landartfestival

Modemuseum Hasselt.

met werk (t/m 17 juli) van de

www.modemuseumhasselt.be

Amerikaanse landscapekunstenaar

MAASTRICHT

Alan Sonfist. Van 19 juni t/m 30

> Topos-lezingen, over stedenbouw en

oktober in KuKuK e.V.

architectuur: Concept Structuurplan

Eupener Straße 420.

Maastricht 2030. Op 12 september.

www.grenzkunstroute.eu

Architectuur, mode en vormgeving DRIES ENGELEN

Beeldende kunst

Düsseldorf

Dromen over een Euregionaal

> Susan Philipsz- Seven Tears.

> Container Architectuur

ontwerp. Werken de steden in de

Schotse TurnerPrize-winnares zet het

Royale expositie over de

Euregio ook samen op ruimtelijk

museum deze zomer naar haar hand.

architectuurmogelijkheden van de

gebied? Op 10 oktober. Urban Campus

Van 10 juli t/m 25 september in Ludwig

zeecontainer met ontwerpen van

Revisited. Over de ontwikkeling

Forum. www.ludwigforum.de

architecten en kunstenaars uit de hele

van universitaire ruimten in de

> Boeboomknall. Interregionale kunst

wereld. Van 8 juni t/m 4 september in

Maastrichtse context. Op 14 november.

met werk van o.a. Tanja Ritterbex,

NRW-Forum Düsseldorf.

De bijeenkomsten, georganiseerd door

GIK-Gisela Klaßen , Han Rameckers,

www.nrw-forum.de

Architectuurcentrum Topos, zijn in

Joseph Kamikaze und R. W. Beerens .

GENK

Coffeelovers / De Annex, Plein 1992.

Van 3 september t/m 7 oktober in BBK

> Lezingen van Architectuurwijzer in

Aanvang 19.30 uur.

Aachen, Triererstrasse 1.

C-Mine Cultuurcentrum:

www.toposmaastricht.nl

www.bbk-aachen.de

Michael Braungart. Lezing van de

> Re-action! Duurzaamheid door

ALMERE

Duitse chemicus en mede-grondlegger

sociale innovatie. Drie jaar na de start

> Suchan Kinoshita. Het verkeerde

van Cradle-to-Cradle en duurzame

van haar programma maakt REcentre,

moment op de juiste plek.

architectuur. Op 5 oktober om 20.15 uur.

platform voor duurzaam design in

Overzichtsexpositie van in Maastricht

Bow-Wow . Japans atelier van Yoshiharu

de Euregio Maas-Rijn, de balans op.

levende Japans-Duitse kunstenares.

Tsukamoto en Momoyo Kaijima dat

Van 17 juli t/m 2 oktober. Midisage.

Van 17 april t/m 18 september in

bekend staat om zijn verrassende,

Kate Bull, mede oprichter van The

museum De Paviljoens.

maar duurzame woonprojecten in

People’s Supermarket (UK) spreekt

www.depaviljoens.nl

dichtbevolkte steden. Op 12 oktober 2011

over het belang van sociale innovatie

BEDBURG-HAU

Kunst route

om 20.15 uur.

als aanjager voor duurzaamheid. Op

> Wunderkammer. Groepsexpositie

Genk in stelling. Lokale architecten over

18 september om 15.00 uur in NAiM /

met werk van Nederlandse en Duitse

Genk er in 2013 zal uitzien. Op 19 oktober

Bureau Europa.

kunstenaars. Van 14 augustus t/m

om 20.15 uur. Open Monumentendag in

www.bureau-europa.nl

4 september in ArToll-Kunst-Labor.

drie oude gerechtsgebouwen in de stad.

> Internationale Biënnale over

www.artoll.de

Op 11 september van 10.00 tot 18.00 uur.

Leegstand en Herbestemming. Van 29

BERG EN TERBLIJT

10/11 en 17/18 september

www.architectuurwijzer.be

oktober t/m 6 november.

>Schilderijen en beelden van o.m.

DEN HAAG

www.biennalemaastricht.nl

Jozef Cals, Roman Zakrzewski, Les

> Rechte stoelen, rechtschapen

SITTARD

deux Garcons en Madeleine van der

burgers. Wonen volgens ’t Binnenhuis

> Jerome Paumen – Goodbadugly

Knoop. Van 20 maart t/m 31 december

(1900 – 1929). Bij ’t Binnenhuis van H.P.

redux. Expositie, van 28 augustus t/m

in Giardino Beeldentuin. www.

Berlage en Jac. van den Bosch kocht

27 september (open do, vrij en za).

giardinobeeldentuin.nl

vooral ‘de grachtengordel’, maar ook de

Lezingen: De fascinatie voor industrie,

BERLIJN

eerste generatie bewoners van Oud-Zuid

Maud van Banning, Rob Janssen,

> Seeing is believing.

en vroege BN-ers uit het Gooi. In de

Jerome Paumen, op 1 september.

Groepstentoonstelling reflecteert op

tentoonstelling worden familiestukken

Chemelot Campus door Broekbakema

het beeld op zichzelf en de beelden

gecombineerd met interieurfoto’s van

architecten op 22 september. Film:

die via de media over ons worden

Johannes Schwartz. Van 8 oktober t/m 4

Stalker van Andrej Tarkovski op 8

uitgestort. Van 11 september t/m

maart in het Gemeentemuseum.

september. Debat: Chemelot, een

13 november in KW Institute for

www.gemeentemuseum.nl

goede buur of een verre vriend, op 15

Contemporary Art.

HASSELT

september. Vaste aanvang: 19.30 uur. In

www.kw-berlin.de

> Numen / For Use – Net. Oostenrijks/

LABforYOU, Steenweg 64.

>7e Berlin Biennale 2012 voor

Kroatisch designcollectief slaat in Z33

www.labforyou.nl

hedendaagse kunst. Met de

MARIJKE STULTIENS

Maas land van 11.00 tot 18.00 uur www.maaslandkunstroute.nl

XANDER SPRONKEN

nieuwe wegen in met een netinstallatie

32

www.zuiderlucht.eu

september 2011

Poolse kunstenaar Artur Zmijewski,

januari 2012 in het Lehmbrückmuseum.

van het manifest Angewandte

www.lehmbruckmusuem.de

Gesellschaftskunst, als curator. Van 28

EINDHOVEN

april t/m 1 juli 2012 in KW Institute for

> Play Van Abbe (4): De pelgrim, de

Contemporary Art.

toerist, de flaneur (en de werker). Met

www.berlinbiennale.de

werk van onder meer Joseph Beuys,

BONN

Erwin van Doorn, Barry Flanagan,

> Stephanie Gerhardt – Inside.

Richard Long en Yang Zhenzhong.

Expositie voor kinderen en jongeren.

Van 26 februari t/m medio augustus.

Van 15 mei t/m 11 september.

Vanuit hier. Bij het 75-jarig bestaan

Rosemarie Trockel. Grensverleggende

toont het Van Abbemuseum drie

kunstenares, bekend van haar gebreide

tentoonstellingen die de relatie van het

schilderijen, eerder te zien De Pont in

museum met de regio belichten:

Tilburg. Van 9 juni t/m 4 september.

The City as Muse: De stad Eindhoven

Through the Looking Brain. Van 23

en het Van Abbemuseum zijn

juni t/m 25 september. Laura Owens.

al decennialang een artistieke

Eclectische Amerikaanse schildert

inspiratiebron voor kunstenaars

stromingen en genres aan elkaar.

uit binnen- en buitenland. The

Van 22 september t/m 8 januari

Collectors Show: Tien bij het Van Abbe

2012. Thomas Rentmeister. Duitse

betrokken verzamelaars delen hun

kunstenaar, bekend om zijn uit één

passie met het publiek. Piet Hein Eek

kleur opgetrokken plastieken. Van

deed de tentoonstellingsinrichting.

20 oktober t/m 5 februari 2012 in

En op zondag vieren we Vrijdag –

Kunstmuseum. Katharina Grosse; In

solopresentatie van de eigenzinnige

seven days time, wandsculptuur van

Eindhovense kunstenaar Dick Verdult.

7x20 meter. Vanaf 25 mei.

Van 3 september 2011 – 8 januari 2012.

www.kunstmuseum-bonn.de

www.vanabbemuseum.nl

> Zwischen Madonna und Mutter

EUPEN

Courage. Over de verbeelding van de

> Ikob-Kunstpreis. Werk van alle

vrouw in de kunst tussen 1905 en 1935.

genomineerden voor deze driejaarlijkse

Van 7 oktober t/m 29 januari 2012 in

kunstprijs. Van 28 augustus t/m 23

Museum August Macke Haus.

oktober. The Ikob Collection in

www.august-macke-haus.de

Progress. Werken uit de collectie. Van

BRUSSEL

28 augustus t/m 23 oktober in Ikob,

> Charlotte Beaudry. Figuratieve,

Museum für Zeitgenössische Kunst,

maar niet realistische schilderijen en

Biënnale over leegstand en herbestemming in Maastricht, van 29 oktober t/m 6 november. foto Zuiderlicht

tekening van Waalse kunstenares. Van 10 september t/m 31 december. Alina Szapocznikow. Eerste grote soloexpositie buiten haar geboorteland van Poolse beeldhouwster Szapocznikow (1926-1973). Van 10 september t/m 31 december in Wiels. www.wiels.org DEN HAAG > Marthe Wéry, retrospectief van een van de belangrijkste moderne kunstenaars van België die in 2005 plots overleed. Van 11 juni t/m 2 oktober. Markus Lüpertz In ’t God’lijk Licht. Overzicht van zelfverzekerde Duitse kunstschilder en beeldhouwer Markus Lüpertz (1941) voor wie het duidelijk is dat kunst ver boven het dagelijks leven uitstijgt, want ‘kunstenaars hebben God bij de schepping van de wereld geholpen. Van 25 juni t/m 2 oktober. Keepvogel en kijkvogel. In het spoor van Mondriaan. Kinderboekillustraties van Wouter van Reek. Van 2 juli t/m 30 oktober. Günter Tuzina. Duitse schilder die de abstracte kunst terugbrengt naar de menselijke maat met aandacht voor de persoonlijke toets van de schilder. Van 20 augustus t/m 13 november. Henk Peeters. Solopresentatie van mede-oprichter, met Armando, Jan Schoonhoven en Jan Hendrikse, van de Nul-beweging op, die de persoonlijke

33

signatuur van de kunstenaar wilde

> ARTI11. Zesde editie van kunstbeurs

uitbannen. Van 10 september t/m 11

heeft dit jaar ‘De Blauwe Kamer - Van

december. Thé Tjong Khing. Originele

Jan Toorop tot Hadassah Emmerich’,

prenten van bekende tekenaar bij

met twintig kunstenaars met

het bij het kinderkunstboek Nacht in

Indische roots, als bijzonder project.

het poppenhuis van Anna Woltz. Van

Van 5 t/m 9 oktober in de Fokker

5 november t/m 5 februari. XXSmall.

Terminal. www.artidenhaag.nl

Pronkpoppenhuizen uit de 18de eeuw

DÜSSELDORF

tot en met eigentijdse poppenhuizen

> Weltklasse. The Düsseldorf

geven beeld hoe er in verschillende

School of Painting. Eerste overzicht

tijden gewoond werd. Van 12

in dertig jaar van Düsseldorfse

november 2011 t/m 25 maart 2012 in

schildertraditie met meer dan 400

Gemeentemuseum.

werken. Van 24 September t/m 22

www.gemeentemuseum.nl

januari.

> Erwin Wurm - The beauty business.

Samurai, Bühnenstars und schöne

Lichtvoetig-kritisch werk van

Frauen. Japanse houtsnijkunst

invloedrijke Oostenrijkse kunstenaar.

van Kunisada en Kuniyoshi,

Van 25 juni t/m 18 september. Jonathan

met opvoeringen, lezingen en

Meese - Total Zelbstportrait

filmpresentaties. Van 10 september

Gevierde Duitse kunstenaar speelt

t/m 15 januari in Museum

rol van kind, dier én dictator en

Kunstpalast. www.museum-

creëert met zijn schilderijen,

kunstpalast.de

sculpturen en performances een

> Tomma Abts. Schilderijen en

geestuitdrijvend oeuvre. Van 1 oktober

tekeningen van de voormnalige

t/m 15 januari. Matthew Day Jackson.

winnares van de Turner Prize. Van 16

Aanstormend Amerikaans talent maakt

juli t/m 9 oktober in de Kunsthalle.

schilderijen, installaties, collages

www.kunsthalle-duesseldorf.de

en beeldhouwwerken waarin zijn

DUISBURG

verhouding tot de Amerikaanse droom

> 100 Jahre Lehmbrucks Kniende.

een grote rol speelt. Van 28 januari t/m

Paris 1911. Expositie met bruiklenen

22 april in GEM, museum voor actuele

over de artistieke atmosfeer in Parijs

kunst. www.gem-online.nl

1911-1914. Van 24 september t/m 22

www.zuiderlucht.eu

Rotenberg 12B. www.ikob.be HASSELT > Architecture of Fear. Internationale kunstenaars reflecteren op diverse manieren op de maatschappij van de angst en haar emotionele, sociale en ruimtelijke mechanismen. Van 2 oktober - 31 december 2011 in Z33 – huis voor actuele kunst, Zuivelmarkt 33. www.z33.be HEERLEN > Aad de Haas – Macht der Begeerte. Over de verschillende soorten vrouwenfiguren in het werk van de kunstenaar. Van 3 juni t/m 2 oktober. Atelier Robert Lambermont – Filter of truth. Van oorsprong Heerlense kunstenaar toont in de vitrine van Schunck verschillende bewegende objecten en installaties die in de afgelopen drie jaar ontstaan zijn. Van 26 augustus t/m 9 oktober. Headlines. Maria Stams en José Fijnaut boetseerden portretten van 120 personen uit de culturele wereld, terwijl Marie-José Moers hen interviewde. Van 3 september t/m 27 november. Shaun Gladwell. Films, performances en fotografie van Australische kunstenaar over belevingswereld en uitdrukkingswijzen in scenes van skaters, hiphop, en breakdance. Van 3 september t/m 28 november. Aad de Haas – In woord en beeld.

september 2011

ZL-Cultuuragenda

Keetje Mans exposeert van 9 september t/m 30 oktober in Odapark Venray .

Werken uit de collectie, aangevuld

editie van kunstroute tussen Itteren

privé-collectie. Van 3 juli t/m 18

machen kunst ja. Een tentoonstelling van

met documentair materiaal. Van

en Geulle met werk van Doris Becke,

september. Extended Drawing.

twee jonge kunstenaars die voortleven in

22 oktober t/m 27 november.

Dries Engelen, Geert Mols, Xander

Groepstentoonstelling met werk van

een herinnering. Van 3 september t/m 25

Charlotte Dumas. Portretten van

Spronken en Marijke Stultiens in de

Soll Lewitt, Robert Mangold, Bruce

september in Hedah, Sint Nicolaasstraat

Italiaanse werkhonden. Van 22

Maasvallei tussen Itteren en Geulle.

Nauman en Richard Serra. Van 18

7. www.hedah.nl

oktober t/m 27 november. Salon

Op 10/11 en 17/18 september van

september t/m 15 januari 2012 in het

> La Petite Saison de l’Eau 2011.

Parkstad 2011. Tweejaarlijkse

10.00 tot 18.00 uur.

Bonnefantenmuseum.

Tweeënzeventig jaar na de

overzichtstentoonstelling die ‘the

www.maaslandkunstroute.nl

www.bonnefanten.nl

Wereldwaterexpo in Luik neemt een

state of the art’ presenteert van de

KLEEF

> Out of Storage. Provisoire &

collectief van kunstenaars, ontwerpers,

professionele beeldende kunst in

> Jannis Kounellis. Nieuwe groep

Définitif. Grootste tijdelijke Europese

fotografen, musici, verhalenvertellers

Parkstad. Van 17 december t/m 22

werken van Jannis Kounellis in de

kunstmuseum,met wisselende

en historici de draad weer op. Van 27

januari 2012 in Schunck Glaspaleis.

eerste museale solotentoonstelling

presentaties uit de Collectie FRAC

augustus t/m 18 september in Cultuurhuis

www.schunck.nl

van deze arte povera kunstenaar

Nord-Pas de Calais. Van 25 juni t/m

Ainsi. www.la-petite-saison-de-l-eau-2011.

> De Nakomelingen. Alle zeven

in Noordrijn-Westfalen sinds

30 december in de Timmerfabriek,

blogspot.com

kinderen van kunstenaar Aad de

1997. Curator: Rudi Fuchs. Van

Boschstraat 5-9. www.outofstorage.nl

> Spector of the nineties. Hoe

Haas, Clement, Teuntje,

11 september 2 t/m 29 januari in

> Antoine Berghs en Myriam Custers.

tijdens het laatste decennium

Raph, Jesse, David, Esther en

Museum Kurhaus Kleef.

Eerste gezamenlijke presentatie van

van de 20e eeuw technologische

Deborah zijn actief in beeldende

www.museumkurhaus.de

kunstenaarspaar, op 18 en 25 september

ontwikkelingen van invloed waren op

kunst en muziek. Van 20 augustus

LEUVEN

en 2 oktober, in Underground Gallery,

de productie en distributie van kunst,

t/m 14 september bij Victor 4art,

> Pieter-Jozef Verhagen – In het

Hagengaard 49, tel 043 3616916.

publiekstoegankelijkheid en auteurschap.

Heerlerbaan 66. www.victor.nl

spoor van Rubens. 18e eeuwse

www.antoineberghs.com en

Van 10 september t/m 20 november in

HEUSDEN-ZOLDER

Vlaming schilderde een leven lang

www.myriamcusters.com

Marres. www.marres.org

> Mens Sana. Het universeel

in de stijl van Rubens. Van 7 april

> Guy Olivier – Zomergasten.

MARGRATEN

thema van helen en genezen wordt

t/m 25 september in M-Museum

Tekeningen en schilderijen over eten,

> Kunstroute Plateau van Margraten.

bestudeerd in een verzameling

Leuven. www.mleuven.be

drinken en vrouwen van in Luik

Beeldende kunst en muziek in

van etnische objecten en werken

LINNICH

wonende kunstenaar. Van 25 juni t/m 26

boerderijen, schuren, weilanden en

van actuele kunstenaars als Sara

> Works from the 20th Century.

september in OL Vrouwe Galerie.

ateliers van kunstenaars (Henk Speth,

Bomans, Nedda El-Asmar, Marc

Glaskunst uit de vorige eeuw, uit

www.olvrouwegalerie.nl

Hans Bekkers, Loe in de Braekt, Angelika

Janssens e.a. Van 28 augustus t/m 2

eigen collectie. Van 29 augustus t/m

> Roger Raveel - Een gevleugelde

Ding, Natascha Rieter.) Presentaties door

oktober Kunstgalerij De Mijlpaal.

21 oktober. Georg Meistermann -

gedachte. Gouaches, tekeningen,

Wanda Reiff op verschillende locaties in

www.demijlpaal.com

Das Leben ist in Farbe eingehüllt.

grafiek en multiples van de oude

Gasthuis Bemelen van Mireille Brouwer,

HORST

Werk van Rijnlandse glaskunstenaar

meester Roger Raveel (1921). Opening

Ton Slits, Ray Moon, Natascha Waeyen,

> Show van Lys Vosselman, het

die meer dan duizend glas-in-

18 september, in aanwezigheid van de

Tanja Ritterbex, Marliz Frencken, Marc

kunstenaarsechtpaar Coen en

loodramen ontwierp. Van 22

kunstenaar (onder voorbehoud). Van

Truyen, Rene Korten, Frank Tubee en

Guusje Kaayk en pas afgestudeerde

oktober t/m 29 januari in Deutsches

18 september t/m 29 oktober. Maureen

Rod Summers. Op 17 en 18 september.

jonge mode-ontwerper William Fan.

Glasmalerei-Museum, Rurstrasse

Bachaus - Identification. Recente

Muziekperformance door Natascha

Van 4 september t/m 9 oktober in

9-11.

assemblages, collages en sculpturen.

Waeyen, Zelinda Meli en Hildegard

Galerie Judy Straten, Schoolstraat 7.

www.glasmalerei-museum.de

Van 13 november t/m 22 december in

Moonen op 17/9 om 14 en 16 uur. Op 18/9

www.galeriejudystraten.nl

MAASTRICHT

Galerie Wansink.

om 16 uur concert Los Dancing Queens.

ITTEREN

> Collectie Van Herk.

www.galeriewansink.nl

MÖNCHENGLADBACH

> Maasland Kunstroute. Zevende

Terracottabeeldjes uit

> Mirianne en Mark Beerens - Wir

> Heins Mack, Kinetik. Presentatie

34

www.zuiderlucht.eu

september 2011

van bewegende sculpturen van Mack bij

Kerbusch. Van 6 november t/m 31 januari

zijn tachtigste verjaardag. Van 3 april

in Galerie de Kunstwinkel, Hoofdstraat

t/m 25 september. Evelyne Axell, Le Pop

65.

(werktitel). Expositie van jonggestorven

www.dekunstwinkelschimmert.nl

Axell ( 1935-1972), leerling van Magritte,

SITTARD-GELEEN

met erotisch en psychedelisch werk uit de

> Olaf Mooij. Temple of Doom. Met

jaren zestig. Van 23 oktober t/m 5 februari

tot de verbeelding sprekende objecten

2012. Morgan Fischer, Monochrome for

en beeldhouwwerken waarbij de auto

the Future. Presentatie van Amerikaanse

centraal staat, legt Olaf Mooij een

kunstenaar die wandschildering van

relatie tussen kunst en publiek. Van

generatiegenoot Blinky Palermo uit 1970

4 september t/m 29 oktober in BIS71,

becommentarieert. Van 23 oktober t/m 5

Rijksweg Noord 71. www.bis71.nl

februari 2012. Expressionistisches II. Werk

> Groepsexpositie met werk van

uit de grafische collectie van Abteiberg. Van

Vlaamse kunstenaars: Jo Pirard, Jef

13 november t/m 30 januari 2012 in Museum

Bertels en Marifey. Van

Abteiberg.

5 augustus t/m 18 september in Galerie

www.museum-abteiberg.de

3G, Steenweg 67B. www.galerie3g.nl

NEUSS

TEGELEN

> Vorhang auf! Uit de verzamelingen van

> Breekbare waar. Onthulling van

Irmgard Feldhaus en Christian Reuter. Van

nieuwe beelden van Nicolas Dings (1953),

11 maart t/m 16 oktober 2011 in dependance

bekend van o.a. het Spinoza-monumtn in

Feld-Haus - Museum für populäre

Amsterdam, is de aanleiding voor twee

Druckgrafik,

exposities. Van 29 mei t/m 4 september

Bergerweg 5 (tussen Insel Hombroich

in Tiendschuur Tegelen en botanische

en Raketenstation). Aristide

tuin Jochumhof. www.tiendschuur.net

Maillol und Maurice Denis - Eine

THORN

Künstlerfreundschaft. Van 18 september

> Panta Rhei, alles stroomt….Werk

t/m 8 januari 2101 in het Clemens-Sels-

van Limburgse kunstenaars die zich

Museum.

laten inspireren door poëzie over

www.clemens-sels-museum.de

muziek. Van 2 juli t/m 27 september.

NIJMEGEN

Museum Het land van Thorn. www.

> Zoeken naar Mariken. Het wonderlijke

museumhetlandvanthorn.nl

verhaal van Mariken van Nieumeghen.

> Kunst in Open Tuin. De internationale

Expositie voor kinderen. Van 2 juli t/m

Kunstgroep Artenzione toont werk

4 september in Museum Het Valkhof,

van beeldend kunstenaars. Op 3 en 4

Kelfkensbos 59.

september in een particuliere tuin aan

www.museumhetvalkhof.nl

de Kessenicherweg 1.

REKEM

> Nacht van Thorn. Eerste editie van

> Nikki Pelaez.

‘cultuurtocht’ door nachtelijk Thorn.

Overzichtstentoonstelling van multimediale

Met digitale beelden, geprojecteerd

kunstenares. Van 23 september t/m 6

op de witte muren komen beeldende

november (op afspraak) in Galerie de

kunst, muziek en poëzie samen. Op 17

Glazen Kast.

september om 20.30 vanaf Museum Land

+32 89 767 797

van Thorn.

[email protected]

www.museumhetlandvanthorn.nl

ROERDALEN

TILBURG

> Kunststroom Roerdalen. Internationale

> Ongewerveld. Peter Buggenhout

Kunst & Cultuur, met de rivier de Roer als

confronteert de kijker met een rauwe

grensoverschrijdende, verbindende factor.

werkelijkheid van 28 mei t/m 18

Op 10 en 11 september.

september. Brabant Nu 2011. Het Wild

www.kunststroomroerdalen.eu

Gillende Schildersgilde and friends .

ROTTERDAM

Elf jonge kunstenaars tonen elk in een

> Pet’s Marktplaats. Over de verzameldrang

eigen wolhok, een nieuw werk met hun

van visueel kunstenaar Pet van de

favoriete popsong als uitgangspunt. Van

Luijtgaarden die gefascineerd is door de

28 mei t/m 18 september, in De Pont,

absurditeit van de veelheid aan spullen.

museum voor hedendaagse kunst.

Van 2 juni t/m 11 september. Aad de Haas.

www.depont.nl

Overzichtsexpositie met werk van Aad de

VENLO

Haas (Rotterdam, 1920 - Schaesberg 1972)

> Suzanne Jongmans. Bredase

met zelfportretten als leidraad. Van 10

kunstenares toont foto’s als verstilde

december 2011 tot en met 4 maart 2012 in de

portretten en stillevens in de traditie van

Kunsthal. www.kunsthal.nl

de 16de en 17de eeuwse schilderkunst.

SCHIMMERT

Van 18 september t/m 6 november in

> Carin de Kok, Olga van der Lans,

Galerie Wilms, Bolwaterstraat 30.

Ellen en Hein Janssen, Els Peeters en

www.galeriewilms.nl

Sofie Henning exposeren keramiek

> 2011 een prisma. Schilderijen van

van 7 augustus t/m 30 oktober. Thema-

Gerard Staals. Verder werk van o.a. Jean

expositie Van de schoonheid en de troost.

Laudy, Piet Burhenne e.a. Van 1 augustus

Werk van Godelief Ceulemans, Yolanda

t/m 22 september in Lei Alberigs

Verdegaal,Anne Martens, Marian Waanders,

Museumkapel, Mgr. Zwijsenstraat 2.

Marga Janssen, Lei Hannen en Dré

> Met andere ogen. Een feestelijke

35

www.zuiderlucht.eu

INKIJK

Luik, La Grande Saison, 1939: zicht vanuit de kabelbaan.

Waterfeest in Luik door Duncan Liefferink

A

ls je er voor het eerst van hoort, zou je denken dat ze het van begin tot eind verzonnen hadden. Tachtig hectare tentoonstellingsterrein aan weerszijden van de Maas, twee tijdelijke bruggen, een kabelbaan die middels een reusachtige pyloon een hoogte van honderd meter bereikt en vijf miljoen bezoekers in drie maanden tijd. Het lijkt te veel om waar te zijn. Toch is het allemaal echt gebeurd. Op het industrieterrein tussen Herstal en Bressoux, aan de noordrand van Luik, zijn nog enkele stille getuigen te vinden. Het meest opvallend is het donkerrood betegelde Grand Palais de Fêtes de la Ville de Liège, tot voor kort nog in gebruik als kunstijsbaan. Even verderop staat een schooltje, destijds neergezet als opvang voor de jongste bezoekers. Een verdwaalde putdeksel verwijst nog naar de Exposition Internationale de l’Eau en naar het jaar: 1939. De tentoonstelling over waterbeheer en -technologie, ook wel bekend als La Grande Saison de l’Eau, werd georganiseerd ter gelegenheid van de opening van het Albertkanaal. Op een bepaald moment was zelfs de gevierde architect Le Corbusier bij de voorbereidingen betrokken. Zijn invloed is op oude foto’s nog herkenbaar. Frankrijk, Duitsland, Nederland en vele andere landen bouwden er hun paviljoens, het ene nog indrukwekkender dan het andere. De Duitse inval in Polen en de onfortuinlijke ontploffing van twee bruggen in Luik maakten een voortijdig einde aan de feestvreugde. De wereldgeschiedenis vaagde zelfs de herinnering aan het evenement grotendeels weg. Onder de titel La Petite Saison de l’Eau komt de Luikse watertentoonstelling dezer dagen weer even tot leven. Initiatiefnemers Paul Tieman en Gonnie Meijer doken in de archieven en verzamelden een schat aan anekdotes en wetenswaardigheden. Als Tieman eenmaal begint te praten, houdt hij niet meer op. De verhalen vormen de basis voor een ‘miniatuurexpositie’. In oude insectenkasten van het Natuurhistorisch Museum in Maastricht delen oude foto’s, documenten, collages en maquettes “historische speldenprikjes” uit, aldus Tieman. Het grootste deel van de tweede verdieping van Cultuurhuis Ainsi wordt ingenomen door het werk van zo’n twintig kunstenaars die zich in beelden, verhalen, video’s en installaties hebben laten inspireren door La Grande Saison. In sommige van die bijdragen, zoals die van Jacques Creusen en Jenneke van der Weijden over de activiteiten van ene George Dassin op de water-expo van 1939, weet je andermaal niet wat er nu echt is en wat er is verzonnen. Luik, La Grande Saison, 1939: zicht vanuit de kabelbaan. La Petite Saison de l’Eau. T/m 18 september in Cultuurhuis Ainsi, Lage Kanaaldijk 112, Maastricht. http://la-petite-saison-de-leau-2011.blogspot.com/

september 2011

ZL-Cultuuragenda

voor afstuderend fototalent uit Nederland en Vlaanderen. Van 10 september t/m 9 oktober. Gare du Nord. Nederlandse fotografen in Parijs 1900-1968. Werk van meer dan zestig Nederlandse fotografen die actief waren in de meest gefotografeerde stad ter wereld. Van 15 oktober t/m 12 februari. Zilveren camera. Alle genomineerde foto’s voor belangrijkste prijs voor fotojournalisten in Nederland. Van 21 januari t/m 26 februari in Fotomuseum Den Haag. www.fotomuseumdenhaag.nl

kap

en per men & wom

met of zonder

afspraak

46 MAASTR IC HT BOS CH STRAAT 11 SI TTARD HASPE LSESTRAAT IC HT MAASTR 2 G WE ST GER LA CH US 72 4 62 32 3 04 L (o p af sp ra ak ) TE ffe ur s.n l oi nc ve ho jn wi ww w.

terugblik op veertig jaar

Schilderijen van Keetje Mans van 9

DUISBURG

verzamelen. Ook met het Met

september t/m 30 oktober in Odapark.

> Hans-Christian Schink – Fotografien

andere ogen Live Atelier, waarin

www.odapark.nl

1980-2010. Overzichtstentoonstelling van

elke week een andere kunstenaar

WELL

invloedrijke Leipziger fotograaf. Van 1 juli

live op zaal werkt en in dialoog gaat

> Beestachtig. Hoofdrol voor dieren

t/m 30 noktober.

met collectie en publiek. Van 25

in veertig diersculpturen van zes

www.museum-kuppersmuele.de

september t/m 15 januari. Officiële

kunstenaars. Van 13 juni t/m 18

DÜSSELDORF

opening: zondag 16 oktober 2011 om

september in World Art House.

> Frontlinie. Können Bilder Kriege und

15.00 uur in Museum van Bommel

www.worldarthouse.nl

Krise beenden? De berfoemde foto van de

van Dam Deken van Oppensingel 6.

WUPPERTAL

Spaanse strijder uit 1936 van Robert Capa

www.vanbommelvandam.nl

> Alfred Sisley – der wahre

is een van de 200 foto’s, maar er zijn ook

VAALS

Impressionist. Na Renoir, Monet en

oorlogsfoto’s te zien van jonge Magnum

> Baumhaus. Internationaal

Bonnard presenteert het Von der Heydt-

Fotografen als Thomas Dworzak, Dominic

kunstproject van collectief Union

Museum tachtig werken van een van de

Nahr, Moises Saman, Peter van Agtmael

by Fiction waar meer dan 200

hoofdpersonen van het impressionisme.

und Alex Majoli. Van 24 september t/m 8

deelnemers een Gesamtkunstwerk

dieser Bewegung. Van 13 september

januari in NRW-Forum.

laten verrijzen tussen de toppen

t/m 29 januari in het Von der Heydt-

www.nrwforum.de

van de bomen. Van 18 juni t/m 4

Museum, Turmhof 8.

> Big Picture (Orte/Projektionen. Keuze

september op het drielandenpunt.

www.von-der-heydt-museum.de

van film- en videoinstallaties uit de

www.unionbyfiction.nl

ZUTPHEN

Kunstsammlung Nord-Rhein Westphalen

VALKENBURG AAN DE GEUL

> Ivon Drummen, Karol Gasienica-

met werk van o.a. Steve McQueen,

> Charles Eyck en Frankrijk.

Szostak en Jozef Polewka tonen oud

Shirin Neshat en Rodney Graham. T/m 21

Tentoonstelling laat zien hoe

en nieuw werk. Van 15 maart t/m 15

oktober in de kelder van K21, Grabbeplatz

Charles Eyck (1897-1983) zich liet

september in De Singel.

5. www.kunstsammlung.de

inspireren door Frankrijk, het

www.sutfene.nl

ESSEN

land waar hij in 1929 doorbrak

> Joel Sternfeld. Kleurenfotografie sinds

met een solo-tentoonstelling in Parijs toen al zijn getoonde

1970. Eerste Europese retrospectief

Fotografie en film

van Amerikaan Sternfeld (New York,

werken werden verkocht. Van

1944), representant van de New Color

3 april t/m 18 september in het

Photograpy die zich liet beïnvloeden

Museum Land van Valkenburg,

AKEN

door de kleurenleer van Bauhaus, met

Grotestraat Centrum 31. www.

> Sabine Weiss - Photographie aus

nooit eerder getoond werk uit de jaren

museumlandvanvalkenburg.nl

fünf Jahrzehnten. Solopresentatie van

zeventig. Van 16 juli t/m 23 oktober in

> Een inspirerende vriendschap.

inmiddels 87-jarige Franse fotografe

Museum Folkwang.

Tekeningen van Charles Eyck

die miden jaren vijftig al bekend werd

www.museum-folkwang.de

en Alphons Volders uit een

doorhaar foto’s in de legendarische

GENK

privécollectie. Van 3 april t/m

reizende expositie The Family of Man.

> Middelland. Post-industriële fotografie

18 september in Galerie Artego.

Van 6 augustus t/m 30 oktober in het

van La Louvière, Luik en het Belgisch-

www.zuid-limburgvandaag.nl/

Suermondt-Ludwig-Museum.

Limburgse mijngebied door Nicolas

ambiancegids/nl-valkenburg-artego

www.suermondt-ludwig-museum.de

Bomal. Van 2 september t/m 2 oktober.

VENLO

BONN

Overburden. Eerste deel van trilogie

> Nieuwe aanwinsten. Selectie uit

> Through the looking brain. Nog

van Nieuw-Zeelandse fotograaf David

recente aanwinsten uit de collectie.

nooit officieel getoonde collectie van

Cook over mijnwerkersstad Rotowaro

Van 20 februari t/m 11 september in

de Zwitserse Zellweger Luwa AG, die

in zijn geboorteland. Van 16 september

Museum Van Bommel Van Dam.

tot de beste en omvangrijkste in de

t/m 6 november. Over and Over.

www.museumvanbommelvandam.nl

conceptuele fotografie wordt gerekend.

Neslihan Akyazi, Sofie Bozzelli en Lien

> Valentin en François Galibert.

Van 23 juni t/m 25 september in het

Volbragt zoeken oorden op in Genk

Werk van twee Franse schilders

Kunstmuseum.

waar de mijnbouw haar sporen heeft

uit het wijnplaatsje Marcillac

www.kunstmuseum-bonn.de

achtergelaten om de invloed van de

in de Aveyron. Van 2 juli t-m 25

DEN HAAG

tijd op de industriële archeologie te

september in Domani.

> Retrospectief Emiel van Moerkerken

onderzoeken. Van

www.domani-venlo.nl

(1916-1995). Terugblik op oeuvre van

16 september t/m 6 november in Coalface,

VENRAY

belangrijke en ongrijpbare fotograaf

vzw Het Vervolg, Vennestraat 127/2. www.

> Lobke Burgers. Monumentale

die o.a. reportages maakte voor

coalface.be en

draadsculpturen onder meer in de

De Strijdkreet. Van 23 april t/m 4

www.hetvervolg.org

A R C H I T E C T E N

gedaante van een tank gemaakt

september. Photo Academy Award

WWW.TRANS-FORM.NL

HEERLEN

van vijf kilometer fluorescerend wit

2011. Genomineerde werken voor prijs

> Filmfestival Euregio Maas-Rijn. Met

TRANS FORM

garen. Van 26 juni t/m 25 september.

36

www.zuiderlucht.eu

september 2011

en boekpresentatie op 4 september, expositie loopt t/m 10 oktober, in Centre Céramique. www.centreceramique.nl

Muziek HASSELT > Art Focus Euregio. Klankinstallatie Pavillon van Paul Devens en 87,3 Kilo Ohm van Erwin Stache. Van 10 september t/m 9 oktober in Ciap, Armand Hertzstraat 21. www.ciap.be HEERLEN > Concertgebouworkest – Enige concert in Nederland buiten het eigen Concertgebouw in 2011 van Nederlands beroemdste symfonieorkest. Op 11 november in Theater Heerlen. Onder leiding van Robin Ticciati. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Maria Mena op 21 november, dEUS op 26 november, Hooverphonic op 1 december, Racoon op 2 december, De Staat op 3 december, Beth Hart op 10 december, Epica & ReVamp op 13 januari, Front 242 op 14 januari en Within Temptation op 12 maart in de Limburgzaal van Theater Heerlen. www.parkstadlimburgtheaters.nl > Dylan Sneed - Amerikaanse singersongwriter. Op 6 september. Ton Engels - Singer-songwriter uit Noord-Limburg, komt met bassist Eric Coenen en gitarist Cor Mutsers. Op 13 september. Barnaby Bright, duo met Nathan en Rebecca Filmfestival Euregio Maas-Rijn op 17 en 18 september in Cultuurhuis Heerlen.

inzendingen van videoclubs uit België,

> Environments. Onthechte beelden van

in Schunck. Pluk van de Petteflet.

Duitsland en Limburg. Op 17 en 18

de Maastrichtse fotograaf Kim Zwarts.

Tekeningen van Fiep Westendorp bij

september in Cultuurhuis.

Van 26 juni t/m 4 september in Atelier

klassieker van Annie M.G. Schmidt.

www.cultuurhuisheerlen.nl

Luc Peire. www.lucpeire.com

Van 26 september t/m 29 november in

HORNU

OBERHAUSEN

Schunck. www.schunck.nl

> Michel Francois, 45.000 AFFICHES.

> I am serious about not being serious.

MAASTRICHT

1994-2011. Overzicht van de affiches met

Fotografie van Elliott Erwitt. Van 8 mei

> Letters bij de Lunch. Jung en Beowulf

foto’s van de in Sint Truiden geboren en

t/m 11 september in Ludwig Galerie

door Marietje Kardaun. Op 1 september

in Brussel werkende kunstenaar Michel

Schloss Oberhausen.

om 12.30 uur in Centre Céramique.

Francois (1956). Van 23 oktober 2011 t/m

www.ludwiggalerie.de

Lezerskoor door leden van de VLAM.

2 februari 2012 in MAC’s – Grand Hornu,

Op zondag 11 september tijdens Het

Rue Sainte-Louise 82. www.mac-s.be

Parcours op het pleintje Helpoort/

Literatuur

KEULEN > Burgerfotografie,

Bernardusstraat. Biografenavond met Maaike Meijer, Jos Perry en Rob Molin.

kunstenaarsportretten en

Muziek door Frank Peters en Patricia

modefotografie uit de 20e eeuw.

AKEN

van Ramsdonk. Op 22 september om

Meesterwerken uit de eigen collectie.

> Bijeenkomst van schrijvers, elke

20.00 uur in het Pesthuys. Letters bij

Van 2 februari t/m 4 september in

eerste woensdag van de maand.

de Lunch. Oud Schrift in Limburg door

Museum Ludwig.

Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben 22.

Truus Roks. Op 6 oktober om 12.30 uur in

www.museum-ludwig.de

www.literaturbuero-emr.de

Centre Céramique.

KERKRADE

HASSELT

www.vlammmaastricht.nl

> Fotografen uit de Euregio tonen hun

> LEO, Illustrator Leo Timmers.

> Schrijver en journalist Emile Hollman

werk: Kristof Vrancken en Alice Smeets

Originele illustraties van zijn

presenteert zijn debuutroman Zilver &

(België), Karl Heinz Offerman, Uwe

prentenboeken. Van 13 maart t/m 15

Antraciet op 28 september vanaf 20.00

Piper en Christa Walters (Duitsland)

oktober in Literair Museum Hasselt.

uur in Chalet Bergrust, Luikerweg 71.

en Henry Witpeerd, George Meijers,

www.literairmuseum.be

www.azulpress.com

Ger Gulikers, Ed Hoogenboom, Guido

HEERLEN

> Blijvend vers. Expositie over

Paulussen en Nico Bastens (Nederland).

> Ik heb altijd gelijk. Expositie (van 29

leven en werk van schrijver Ton

Van 14 t/m 16 oktober in Werkplaats K,

augustus t/m 16 oktober) en manifestatie

van Reen, bij gelegenheid van zijn

Elbereveldstraat 105.

(op 17 september) naar aanleiding

zeventigste verjaardag en zijn

KNOKKE

van berucht boek van W.F. Hermans

vijftigjarig schrijverschap. Opening

37

www.zuiderlucht.eu

Bliss. Op 20 september. Muziekinstrumentenmarkt , oud en nieuw, op 25 september. Jimmy Dee & Friends, jonge, veelbelovende singer-songwriter Jimmy Duchateau uit Maastricht. Op 27 september in Cultuurhuis (exPatronaat). ww.cultuurhuisheerlen.nl HOENSBROEK > Joseph Lam Jazzband. Amsterdamse band van oud-gedienden. Op 24 september vanaf 20.30 uur Trefcentrum Amicitia, Markt 10, Hoensbroek. KERKRADE > The Tale of the Priest and his Servant Balda van Dmitri Shostakovich. Filmopera uit 1936, gebaseerd op een sprookje van Poesjkin, in Nederlandse première met film en animatie met schaduwpoppen door Harmonie Sainte Cécile Eijsden, Studium Chorale en solisten o.l.v. de Noorse dirigent Odd Terje Lysebo. Tijdens WMC, op donderdag 22 september in de Rodahal. www.wmc.nl MAASTRICHT > Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek. Tweedaags evenement wil amateurs kennis laten maken met het klankidioom van hedendaagse muziek. Op 5 en 6 november bij Kumulus. www. KunstActiefMaastricht.nl/gezelschap/ CoMAMaastricht

september 2011

ZL-Cultuuragenda

meer oppervlakte en meer beelden dan voorheen in grootste historische zandsculpturenfestival van Nederland. Van 21 juni t/m 6 november in Kasteel Hoensbroek, Klinkerstraat 118. www.historischgoud.nl MAASTRICHT > Trilobieten – Minimonsters uit de oerzee. Uitgestorven diertjes lijken in de verte op reuzenpissebedden, maar wie de fossielen van dichtbij bekijkt ontdekt “een biologisch succesverhaal dat zijn weerga niet kent. Van 19 juni t/m 15 januari 2012 in het Natuurhistorisch Museum, De Bosquetplein 7. > Schuilen in Maastricht. Elke derde zondag in de maand. Museum Schuilen in Maastricht, Minister Goeman Borgesiusplantsoen. www.schuileninmaastricht.nl > Verhalencafé. Elke eerste donderdag van de maand van 14 tot 16 uur. Verhalen, gedichten en muziek. Ambyerstraatnoord 71 in Amby bij Eetcafé Jose. Werk van Han Rameckers in de groepsexpositie Boembooknall t/m 30 oktober in KuKuK e.V. in Aken.

stands, muziek en dans. Op 4 september

> Zondagmiddagconcerten in de

VALKENBURG

Cellebroederskapel: Arie Duo. Juan

> Opera in Valkenburg. De Zuid-

Carlos AranJcibia (gitaar) en Anita

Nederlandse Opera en Jef Baarts.

Farkas (fluit), 16 oktober om 16.00 uur.

Tentoonstelling over de vele opera-

Zephyrus blokfluittrio. Kamermuziek,

uitvoeringen in de jaren vijftig en

20 november om 16.00 uur. Gaudia,

zestig van de vorige eeuw in het

pastores, optate. Veronika Burger

Openluchttheater van Valkenburg

(mezzosopraan) en Elly van Munster

met Jef Baarts als grote inspirator.

(luit), 18 december om 16.00 uur. In de

Van 23 april tot 1 september 2011 in

Cellebroederskapel, Brusselsestraat 58.

het Museum Land van Valkenburg,

www.cellebroederskapel.nl

Grotestraat Centrum 31. www.

seizoen. Met de Prisor Jazz Band. Op

museumlandvanvalkenburg.nl

27/8. Magisch Theatertje.

> Benefietconcert. Marialiederen

www.magisch-theatertje.nl

door sopraan Marjon Lambriks.

> Musica Sacra. 29e editie van

De opbrengst is voor Care4Kids

veelzijdig kunstenfestival rond het

Event. Ook het kinderkoor van de

thema De Vreugde der Wet. Van

Plenkertschool uit Valkenburg zingt

15 t/m 18 september op diverse

mee. Op 9 oktober in het Casino. www.

locaties in Maastricht. www.

care4kidsevent.nl

musicasacramaastricht.nl > Audioscoop. Duo-concert met Yoshio Machida en Boris D Hegenbart-Matsui. Op 22 september om 20.30 uur. Medea

Theater

Redux door Noorderbrugcompagnie i.s.m. Els Roobroeck en Han Stubbe. Op

HEERLEN

23, 24 en 25 september in Werkplaats

> The Notorious IBE. Elfde editie van

Intro in situ. www.introinsitu.nl

het Internationaal Hip Hop Dans

> De fanfare en alles wat verandert.

Festival. Op 9, 10 en 11 september in en

Oude componist en jonge hiphopper

rond Schunck. www.schunck.nl

ontmoeten elkaar in een stuk waarin

MAASTRICHT

oud en jong, nieuw en traditie elkaar

> Nederlandse Dansdagen. Met

ontmoeten in een Zuid-Limburgse

o.a. Scapino Ballet Rotterdam, Het

context. Op 11 september om 14.00 en

Nationale Ballet en Conny Janssen

16.00 uur op de Thermen.

Danst. Op 7, 8 en 9 oktober.

www.introinsitu.nl

www.nederlandsedansdagen.nl

Mis voor ongelovigen, een vreugdevolle

> Momentum. Een versmelting van

en muzikale tocht. Gebaseerd op het

bewegingstheater, figurentheater

boek De Tien Geboden; handleiding voor

en muziek, geschreven en gespeeld

de 21ste eeuw van de Spaanse filosoof

door Ananda Puijk. Maakt het tonen

Fernando Savater. Op 17 (17.30 uur en

van onze kwetsbaarheid, onmacht

22.30 uur) en 18 september (10.30 uur) in

en onzekerheden ons wellicht niet

de Ridderbrouwerij, Oeverwal 3-9.

sterker? Op 10 September vanaf

www.musicasacramaastricht.nl

20.30 uur in ’t Magisch Theatertje.

38

> El Dunya. Mondiaal festival met allerlei

www.magisch-theatertje.nl

in het Stadspark bij de OLV-Wwal. www.

> Intensive care 3 a.m. Met

eldunyamaastricht.nl

acteurs, toneelschoolstudenten,

> l’Histoire. Häöf. Expositie over

videokunstenaars en een sounddesigner

verdwenen cultuurlandschap in de

maakte regisseur Carina Molier een

Maasvallei. Van 12 augustus t/m 6

voorstelling over de medische wereld

november 2011 in Sint Pietersmuseum op

en de vraag in hoeverre de mens

de Lichtenberg. Elke zondag van 12.00

controle over leven en dood heeft. Door

tot 16.30 uur.

Toneelgroep Maastricht, van 12 t/m 14

> Tunafestival, met meer dan 200

oktober try-outs, op 15 oktober première

muzikanten uit Zuid-Europa en Latijns-

en van 19 oktober t/m 6 november (van

Amerika. Op 23, 24 en 25 september in

woensdag t/m zondag) in het Derlon

de Bonbonnière. www.bonbonniere.nl

Theater. www.toneelgroepmaastricht.nl

MERBECK > Himmel un Ääd. Het 1e aardappelenfestival in Merbeck. Op 24

Diversen

en 25 september bij de St. Maternuskerk. www.merbecker-kartoffelfest.de

ARCEN

VENLO

> Mensen met een missie.

> Ixea – Je Romeinse woonwarenhuis.

Jubileumexpositie n.a.v. de stichting

Expositie over hoe de Romeinen hun

van Missiehuis St. Paul, 100 jaar

woning inrichtten, met een knipoog

geleden, waar paters en broeders van de

naar het Ikea-consumentisme van deze

Missionarissen van Mariannhill werden

tijd. Van 26 maart t/m 6 januari 2012 in

opgeleid voor uitzending naar de

Limburgs Museum.

missiegebieden. Van 4 september t/m

www.limburgsmuseum.nl

9 oktober in het Franz Pfanner Huis op

> Wat eten we vandaag. Tentoonstelling

Klein Vink. www.franzpfannerhuis.nl

over het verleden, heden en toekomst

CADIER EN KEER

van ons voedsel, als aanllop naar

>Afrika in huis. Hoe Afrikaanse

de Floriade 2012. Van 12 juni t/m 11

voorwerpen je huis kunnen verfraaien.

september in Museum Van Bommel Van

Plus: tentoonstellingen over het

Dam. www.vandbommelvandam.nl

dagelijkse leven, Afrikaanse kunst en

WITTEM

beeldentuin. Van 13 februari t/m 23

> In de 24ste editie van de Kunstdagen

oktober in het Afrikacentrum.

Wittem staat de menselijke stem

www.afrikacentrum.nl

centraal. Met o.a. Emma Kirkby, Sabine

HEERLEN

Lützenberger, het Egidius Kwartet,

> Cultuurbrouwerij. Debatpodium voor

Hubert Delamboye en het ensemble

de Parkstedelijke cultuurscene, elke

Agimont. Verder lezingen, wandelingen

eerste maandag van de maand in De

en exposities met werk van mensen met

Nieuwe Nor. www.cultuurbrouwerij.nl

een beperking. Van 9 september t/m 2

HOENSBROEK

oktober op diverse locaties.

> Zandsculpturen Festival. Meer zand,

www.kunstdagenwittem.nl

www.zuiderlucht.eu

september 2011

zaterdag 17 september van 16.00u tot 19.00u. zondag 25 september en zondag 2 oktober underground gallery van sint fiet g e o p e n dvan v a14.00u n 1 4 .tot 0 017.00u. tot 17.00 uur

UIT GE LI CH T

• Tijdelijk Verblijf. Verbluffend mooie tentoonstelling met werk van o.a. Jeroen van Bergen, Mark Manders, Andrei Roiter, Michelangelo Pistoletto. T/m 25 september in Kasteel Oud Rekem.

• Schilderijen van Lucile Friedli (Beaune, F.), en

• Myriam Custers en Antoine Berghs.

• Cultuurfestivals in Limburg.

Kunstenaarspaar toont nieuw

IBE, Kunstdagen Wittem,

v a n s i n t f i e t / v e r z a m e l a a r v a n k u n s t / h a g e n g a a r d 4 9 6 2 2 7 he maastricht

objecten en beelden van

Jacky van Dessel en Brigitte Joosten (Eindhoven). Van 3 september t/m 22 oktober in Galerie Dis in Maastricht. www.galeriedis.nl

INTERNATIONALE KUNST- EN CULTUURMANIFESTATIE Fuck you darling. Binnenkort: The Notorious

10 SEPTEMBER 11.00 - 60 18.00 u. werkEN op 25 11 september en Musica Sacra, WMC

KU N S T ST R O O M 2 oktober (opening op 17 september) in Underground Gallery van Sint Fiet. Hagengaard 49 in Maastricht.

Kerkrade en de Nederlandse Dansdagen. www.festivalslimburg.nl Z

omer par

> 11 t/m

M Limburg

> 17 t/m

CURATOREN: ANNEMIE VAN LAETHEM - TANYA RUMPFF ORGANISATIE : VZW FORUM TRIANGULARE www.toerismelanaken.be / +32 496 76 48 08

• James Mollison.

Where children sleep Expositie t/m oktober in het hoofdgebouw van DSM in Heerlen. www.dsm.com

• Re-Action!

• Kunstdagen Wittem

Tentoonstelling van REcentre over duurzame leef- en woonwijzen, in een scenografie van Maurer United Architects. T/m 2 oktober in NAIM/ Bureau Europa. www.bureau-europa.nl

Klassieke muziek met aandacht voor de stem, poëzie en kunst van mensen met een beperking. Van 9 september t/m 2 oktober in Kloosterbibliotheek Wittem. www.kunstdagenwittem.nl

eedboten met Vr 7 okt 2011 mmy Wieringa 19.30 - 22.00 u

Perpetual 360 degree Literaire avond met populaire sessions. Film, performance auteur van Joe Speedboot. en fotografie van Australische Op vrijdag 7 oktober Theater videokunstenaar. Van 3 Kumulus, Herbenusstraat 89 september t/m 27 november in DSM Headquarters Heerlen Schunck in Heerlen. Maastricht. Until October 2011 www.kumulus.nl www.schunck.nl

Feel Free

4.5.6 Maastricht

Samenspeelweekend Hedendaagse Muziek voor Amateurs

Projectruimte 4 september t/m 25 2011 29 september oktober 2011

Rijksweg Noo Vrijdag, zate eerste zonda 14.00 - 17.00

opening 4 september, LOBKE BURGE 15.00 - 17.00 uur www.bi

erVice centre céramique (043) 350 56 00 of aan de zaal. / meer info oVer de lezing

uluS.nl / WWW.centreceramique.nl / meer info oVer de SchrijVer / WWW.tommyWieringa.nl

Een keuze uit de provinciale kunstcollectie van verworven kunstwerken van de afgelopen 25 jaar. Van 1 t/m 30 september in het Gouvernement aan de Maas.

Werken, reconstruct archiefmateriaal va Art Club 2000 Sadie Benning Bernadette Corporat Plamen Dejanov & Swetlana Heger Jeremy Deller Stephan Dillemuth e Hans-Christian Da Maria Eichhorn Annika Eriksson Andrea Fraser Rainer Ganahl Renée Green Jens Haaning Pierre Huyghe Karen Kilimnik Ben Kinmont Job Koelewijn Renée Kool Matthieu Laurette Aleksandra Mir

W W W. K U N S T S T R O O M R O E R D A L E N . E U

Temple of Doom. Kunstenaar komt met eigen kijk op de auto. Opening op 4 september door Anne Berk. T/m 29 oktober in BIS71 in Geleen. www.bis71.nl november

toegang: 18+ e 8,- / 18- e 5,- (incluSief conSumptie)

• Uit Depot.

Opening zaterdag 10 september 17.00 – 19.00 uur

Expositie kijkt terug op de Roerdalen 2011 Capucijnenstraat 98 MARRES 6211 RT Maastricht positie van de kunsten in het Internationale en LOCATIES IN kunstNEDERLAND : CENTRE T 043.3270207 FOR www.marres.org CONTEMPORARY Open: Woensdag–Zond CULTURE Herkenbosch: Kasteel Daelenbroeck Montfort: Kasteel Montfort laatste decennium van de 20e cultuurmanifestatie die langs de Marres Books: Woens Posterholt: Kasteel Aer winkel Vlodrop: Schurenhof eeuw. Van 10 t/m 20 september Roer de Duitse grens overtrekt. St.Odiliënberg: Landgoed Klein Paarl0, Tiendschuur Kasteel De Frymerson, in Marres in Maastricht. Op 10 en 11 september van 11 tot Roerstreekmuseum, Basiliek. www.marres.org 18 uur op diverse locaties. LOCATIE IN DUITSLAND: www.kunststroomroerdalen.eu Steinkirchen: St.Martinuskerk

• Olaf Mooij.

eraire aVond theater kumuluS, herbenuSStraat 89, maaStricht / kaartVerkoop:

Clubfestival Muziekodroom Hasselt. Met o.a. Ed Rush, Balthazar en Hazard. Op 30 september en 1 oktober. www.muziekodroom.be

ROERdalen 2011 • Specters of te Nineties. • Kunststroom

Out of the Blue. T/m 25 september. Keetje Mans. Schilderijen. Van 9 september t/m 30 oktober. Odapark in Venray. www.odapark.nl

18, 6411 JM HEERLEN WWW.SCHUNCK.NL

• Play.

10 september-20 nov

tember

• Lobke Burgers

BONGERD foto Viviane Sassen

Schunck_Gladwell_adv_ZL.indd 1

us

Tussen Itteren en Moorveld zijn de ateliers van vijf kunstenaars geopend. Op 10/11 en 17/18 september van 11.00 - 18.00 uur. www.maaslandkunstroute.nl

DSM Art Collection consists of contemporary painting, sculpture, photography, glass, ceramics and design. The core collection contains more than 600 works of national and international artists.

opening literaire Seizoen

Specters of the Nin

Festival 21 august

• Kunstroute Maasland

Where03 children 09 –27sleep 11 2011 www.dsm.com

nl

de Avant-garde

Cultu ZomerrfaeNova s > 26 aug ustus t/mtival Hee rlen 4 sep

UIT DEPOT • Shaun Gladwell.

us

GRATIS ENTREE

SHAUN GLADWELL Perpetual 360° Sessions James Mollison • Speedboten met Tommy Wieringa

kfeest Ve

14 august

15-07-11 10:55 • Nieuw seizoen

Parkstad Limburg Theaters.

OUTInleiding OF door THE Anne BLUE Berk

• Meester van de • Feel Kunstrecensent van HetFree.

zwarte molen Samenspeelweekend, Financieele Dagblad en auteur

Een muzikaal kippenvelverhaal

hedendaagse muziek

EEn kEUzE UIT jaar vErwErvIngEn Met o.a. 25 Gino Vanelli, voor de hele familie door voor amateurs. Nederlands Danstheater, Candy Het Laagland. Op 1 en 2 oktober Op 4, 5 en 6 november Dulfer en Theo Maassen. in de Stadsschouwburg Sittard. in Maastricht. kUnsTcOllEcTIE PrOvIncIE Theehuis www.parkstadlimburgtheaters.nl www.uitbalie.nl www.comamaastricht.nl workshops, improvisatie, allcomers event, concerten, debat

9 september t/m 30 oktober 2011

KEETJE MANS

2011 39 1 T/m 30 sEPTEmbEr www.zuiderlucht.eu

De Meester van de Zwarte Molen wordt mede mogelijk gemaakt door: Kijkuit, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Provincie Limburg, VSBfonds, Norma Fonds, Janivo Stichting, Stichting FSI, Dagblad De Limburger en Stadsschouwburg Sittard-Geleen

september 2011

WWW.HETLAAGLAND.NL

www.comamaastricht.nl

James Mollison Where children sleep DSM Headquarters Heerlen Until October 2011 DSM Art Collection consists of contemporary painting, sculpture, photography, glass, ceramics and design. The core collection contains more than 600 works of national and international artists.

www.dsm.com

40

www.zuiderlucht.eu

september 2011