I OPENER
32 De wereld is definitief veranderd 7 aspecten van de economische wereld worden nooit meer als voorheen
36 Topeconomisten met een lokaal perspectief VS, China, India, Turkije en Zwitserland: zit iedereen in hetzelfde bootje?
44 “De machine moet opnieuw op dreef” Voor Philippe de Buck, topman BUSINESSEUROPE, mag de crisis geen alibi worden
45
“Vertrouwen is onvoorspelbaar” Een Nederlandse hoogleraar economische psychologie geeft advies
46 Welke impact heeft de crisis op de bedrijven? 4 moedige bedrijfsleiders getuigen
32
NOVEMBER 2008
OPENER I
Wanneer een financiële crisis uitmondt in een mondiale economische crisis
De wereld is definitief veranderd
Oktober 2008 zal de geschiedenis ingaan als het moment waarop de werking van onze economische en financiële systemen een nieuwe wending nam. We voorvoelden wel dat de economie een cycluseinde naderde, maar wie had een dergelijke aardschok kunnen voorzien? Wie had kunnen denken dat door een verschrikkelijk domino-effect het onvermogen van de slachtoffers van de American Dream om hun subprimelening terug te betalen, zou leiden tot de ondergang van een instituut van het Amerikaanse kapitalisme zoals Lehman Brothers (opgericht in 1850), of dichter bij ons, de gedeeltelijke nationalisering of uitverkoop van goede huisvaderwaarden zoals Fortis of Dexia.
A
l meerdere maanden stuurde een aantal economisten of instituten zoals het Internationaal Monetair Fonds of de Bank for International Settlements (BIS) in Bazel waarschuwingen uit – zij het misschien niet krachtig genoeg – over het risico op uiteenspatten van het verziekte financieel systeem. Waarom heeft toen niemand willen luisteren? We hebben in deze bijdrage niet de bedoeling om verantwoordelijken aan te wijzen - dat zal wel gebeuren in de boeken die de komende tijd de boekhandels zullen overspoelen -, maar citeren de analyse van Richard Portes, voorzitter van het vermaarde Londense Centre for Economic Policy Research: “As long as the music plays, you gotta keep on
dancing!” Maar het bal is intussen afgelopen en de muziek gestopt… Een ander treffend beeld komt van Norbert Walter, hoofdeconoom van de Deutsche Bank, die stelt dat we ons in het hart van een lawine bevinden. Een lawine die veel schade zal aanrichten, veel reddingsploegen zal mobiliseren, maar gelukkig ook veel overlevenden zal tellen. Een aantal partijen zal hier zelfs beter uit komen. Wie dit zijn en wat dit allemaal zal betekenen voor het mondiale economische landschap, trachten we hier graag voor u op een rijtje te zetten. Ook de vraag naar de risico’s die ons nog boven het hoofd hangen, vraagt een duidelijk, maar niet eenvoudig te formuleren antwoord.
NOVEMBER 2008
33
I OPENER
1
Leven op krediet kan niet meer
den, maar men zal wel een evenwicht moeten vinden tussen dynamiek en traditie. De tijd van het gegoochel is voorbij”, meent Georges Ugeux. Om het vertrouwen bij de buitenwereld, maar ook het onderlinge vertrouwen, te herstellen, zullen de banken transparant moeten zijn en efficiënte manieren vinden om al hun activa onder de loep te nemen. En dan vooral deze buiten de balans, waarvan het gebrek aan transparantie zwaar bekritiseerd werd. “Het belangrijkste probleem is de ondoorzichtigheid van het systeem dat zich de laatste tien jaar ontwikkelde”, besluit Richard Portes. “De subprimehypotheken waren echt niet het enige lelijke eendje. De investeerders begrepen niet meer welke de risico’s waren en aan welke acti-
De kredietcrisis verplicht consumenten en bedrijven tot een bijsturing van hun gedrag. “Een groot gedeelte van de groei en de prijsstijgingen voor activa tijdens de laatste 10 jaar waren maar mogelijk door een overdreven schuldgraad”, vernemen we van Georges Ugeux, de Belg die Vice President van de New York Stock Exchange (NYSE) was en nu in Washington een consultancybureau leidt. Hij hoopt dat de Amerikaanse overheden eindelijk maatregelen zullen nemen om de burgers te beschermen tegen een te hoge schuldgraad en kredietpraktijken die tegen het oneerlijke aanleunen. Ook bedrijven zullen binnenkort niet meer op krediet kunnen leven. “Leveraged buy-out operaties zullen niet meer gefinancierd kunnen worden met 10% eigen vermogen”, vervolgt Ugeux. De schuldgraad van zowel bedrijven als burgers heeft een zodanige omvang Londen zal een financiële hoofdaangenomen dat in een aantal westerse landen, vooral in stad blijven, maar hele groepen de Verenigde Staten en Grootactiviteiten zullen verhuizen Brittannië, corrigerende maatrenaar o.a. Dubai en Hongkong” gelen én een soort opvoeding tot Stephen Green (HSBC Holdings) sparen nodig zijn. Het belangrijkste risico is ongetwijfeld dat banken een instant-allergie teva ze gelinkt waren”, erkent Stephen Green, de president van HSBC Holdings, de grootgen risico ontwikkelen, de kredietkraan dichtste bank ter wereld. draaien en daardoor duizenden bedrijven de De volledige financiële wereld moet weer op dieperik injagen omdat ze hun groei en onthet rechte pad komen. Ook de private equiwikkeling op korte termijn niet meer kunnen verzekeren. ty bedrijven, momenteel in vrije val, zullen zich aan een gewetensonderzoek moeten onderwerpen. “Het moet een soort ‘back to the future’ worden. Het idee van maximale winst in een minimum van tijd ('leveraging') was een vrij recent fenomeen. We zullen terugkeDe grootste optimisten onder ons zullen ren naar het idee van een business op langemisschien zeggen dat de bank opnieuw re termijn die over een periode van vijf à tien wordt wat ze meer dan 20 jaar geleden was, jaar in bedrijven investeert”, bekent Stephen dit wil zeggen een speler voor de ontwikkePagliuca, algemeen directeur van de investeling van de economie, die opnieuw een veelringsmaatschappij Bain Capital. “De private eer industriële dan zuiver financiële logica volgt. We zullen geconfronteerd worden met equity spelers zijn er niet in geslaagd om uit golven van overnames die het industriële te leggen wat hun rol is. We moeten overtuilandschap zullen hertekenen. Zaken- en gen dat we een deel van de oplossing zijn, retailbanken worden (opnieuw) samengeen niet een deel van het probleem.” voegd. “Ik denk niet dat het beroep van Hoewel het nu wat vreemd kan klinken, zoubankier tot een routineberoep zal verworden de beurzen door de kredietcrisis aan
“
2
De bank zal nooit meer zijn wat ze geweest is
34
NOVEMBER 2008
belang kunnen winnen. Het is niet uitgesloten dat heel wat kmo’s op zoek naar kapitaal naar de beurs trekken. “De publieke markt zal voor een groeiend aantal bedrijven waarschijnlijk de goedkoopste manier zijn om kapitaal te vinden”, voorspelt Catherine Kinney van NYSE Euronext.
3
Nieuwe heerschappij van het overheidskapitalisme
Niet alleen het financiële systeem, maar ook het kapitalisme zelf kwam in min of meerdere mate onder vuur te liggen. De meeste waarnemers menen dat het kapitalisme zal overleven, gewoon omdat men (nog) geen beter systeem heeft uitgevonden. Sommigen, waaronder Martin Wolf, de bekendste economische commentator van de Financial Times, meent dat we zullen evolueren naar een vorm van overheidskapitalisme, waarbij we in sleutelsectoren zoals financiën en energie meer inmenging door regeringen zullen zien. “En de autobedrijven zullen zeggen: u hebt de banken goed geholpen, wanneer zijn wij aan de beurt?” Nadat ze de financiële instellingen te hulp zijn geschoten, is het normaal dat de regeringen er de strategie van willen controleren. Ze lopen echter wel het risico om geconfronteerd te worden met een belangenconflict tussen enerzijds innovatie en het nemen van risico’s – die nodig zijn om de economische groei te stimuleren – en anderzijds de bescherming van de investe-
OPENER I
6
ges die het protectionisme heeft aangericht toen in de jaren '30 ook de nationalistische bewegingen de kop opstaken.
5
De zon gaat op in het oosten
ringen, in feite het geld van de belastingbetaler. Het kapitalistische systeem is gebaseerd op risico en innovatie. Een aantal waarnemers van de financiële sector waarschuwt er echter voor dat een overdosis aan regelgeving dodelijk is voor innovatie en dus groei.
4
Multilateraal of protectionistisch?
“Bij de hele Fortis-kwestie kende geen enkel van de drie betrokken landen de precieze situatie van de bank in de twee andere landen. Dat bewijst de mislukking van een nationaal kader”, stelt Richard Portes. Om te voorkomen dat er in de toekomst nog dergelijke ontsporingen plaatsvinden, is men het er ruimschoots over eens dat er nieuwe internationale, en zelfs mondiale financiële regels moeten komen. Over het feit of de controle van deze regels nationaal of internationaal moet gebeuren, bestaat er al heel wat minder eensgezindheid. In het streven naar meer transparantie voor de financiële wereld, waarvoor er de facto geen grenzen meer zijn, is er momenteel ook veel goede wil om de groeilanden meer bij deze zaak te betrekken, in het bijzonder de Aziatische. “Indien de economische crisis ernstig uitbreidt naar de hele wereld, zal het nog flink wat moeite kosten om deze openheid van de markten te behouden. De vrees voor protectionistische reflexen blijft aanwezig”, waarschuwt Stephen Green, die ons herinnert aan de rava-
Het belangrijkste gevolg op lange termijn zal ongetwijfeld de verplaatsing van het economisch zwaartepunt naar het oosten zijn. Onder meer Dubai, Sjanghai en Hongkong zullen met New York en Londen wedijveren als financiële hoofdsteden van de wereld. De Londense City zal het niet graag horen. “Londen zal een financiële hoofdstad blijven, maar hele groepen activiteiten zullen verhuizen naar o.a. Dubai en Hongkong”, verklaart de president van HSBC Holdings, die tevens een versnelde groei verwacht van de islamitische banken die steeds vernieuwender uit de hoek komen (in Londen, in de Golfstaten of in Maleisië). De commerciële stromen verplaatsen zich nu al: de handel tussen Azië en Afrika, of tussen Azië en Latijns-Amerika breidt uit. “Een Chinese recessie zou ondertussen al een grotere bedreiging zijn voor Brazilië dan voor de Verenigde Staten”, horen we van Gerard Lyons, hoofdeconoom van de Britse bank Standard Chartered. Deze landen ontwikkelen hun binnenlandse markten. De verschuiving van een deel van het economische overwicht naar het oosten biedt zowel economische (de Chinese groei, zelfs al is die iets zwakker, compenseert gedeeltelijk de recessie in het westen) als financiële opportuniteiten (de Staatsfondsen – sovereign wealth funds - kunnen een belangrijke rol spelen als verschaffer van kapitaal in het westen), maar bedreigt ook duizenden banen in Europa. Tot nog toe was er een gunstig evenwicht tussen enerzijds de westerse, vooral Angelsaksische wereld, die vooral op krediet leeft (in 2007 bereikte het Amerikaanse overheidstekort het recordbedrag van 244 miljard dollar) en anderzijds de groeilanden die op een berg van geldreserves zitten. Maar, om het met de woorden van Olivier Pastré en Jean-Marc Sylvestre te zeggen, “het evenwicht tussen tussen de Chinese boeren en de gepensioneerden in Florida hangt aan een zijden draadje”. Het ergst denkbare scenario is een koersval van de dollar, waardoor niemand nog leningen wil verstrekken, ongeacht aan wie.
Aandacht voor het milieu verdwijnt naar de achtergrond De meest cynische voorspellers zullen zeggen dat de recessie die in grote delen van de wereld voor de deur staat een goede zaak is voor het milieu en de strijd tegen de opwarming van de aarde, gewoon omdat mensen minder geld te besteden zullen hebben. Het echte, slechte nieuws is dat de milieuvraagstukken bij flink wat bedrijven naar de achtergrond worden geschoven. Overleven wordt nu even belangrijker dan milieukwesties. Volgens Gerard Lyons zou de groene revolutie wel eens twee tot drie jaar vertraging kunnen oplopen.
7
Weinig verheugende vooruitzichten Het is moeilijk om een sprankel hoop te vinden met betrekking tot de economische vooruitzichten voor de volgende maanden: recessie, stijging van de werkloosheid, crisis op de huizenmarkt… alle Europese landen zullen dit in min of meerdere mate voelen. Het enige goede nieuws is het feit dat de inflatie zo goed als zeker zal teruglopen, waardoor de centrale banken hun rentevoet opnieuw kunnen laten dalen. De regeringen zullen maatregelen moeten nemen om te voorkomen dat de sociale factuur te zwaar oploopt. “Voor de bedrijven zal er nood zijn aan fiscale stimuli. Op korte termijn mogen we budgettaire evenwichten vergeten”, voorspelt Richard Portes. “De overheidstekorten zullen de volgende jaren in bepaalde landen pijlsnel toenemen tot 7 à 10% van het bbp, iets wat een jaar geleden nog ondenkbaar was”, besluit Martin Wolf. Olivier Fabes
* “Le roman vrai de la crise financière”, Editions Perrin. We ontmoetten de meeste van de ondervraagden voor dit artikel tijdens een financiële top, georganiseerd door de Financial Times op 20 en 21 oktober in Londen.
NOVEMBER 2008
35
I OPENER
VS, China, India, Turkije en Zwitserland: zit iedereen in hetzelfde bootje?
Topeconomisten met een lokaal
perspectief
Nergens op aarde ontsnapt men aan de gevolgen van het instorten van het financieel systeem, zoveel is intussen duidelijk. Forward wilde weten hoe men de impact van de crisis inschat in diverse grote markten en hoe men er de economische toekomstverwachtingen evalueert. Gerenommeerde topeconomisten uit de Verenigde Staten, China, India, Turkije en Zwitserland werkten mee en bezorgen ons hun lokaal perspectief.
VS: Grote budgettaire tekorten onvermijdelijk Mark Vitner is sinds 1993 senior economist bij Wachovia en is een veelgevraagd expert in o.m. The Wall Street Journal, BusinessWeek en bij CNBC en CNN. Vitner doceert economie aan de University of Georgia. Wachovia Corporation, één van de grootste financiële dienstverleners in de VS, fuseerde midden oktober met Wells Fargo, naar eigen zeggen de enige bank in de States met een AAA-rating van zowel Moody's als Standard & Poor's.
W
ie of wat is volgens u verantwoordelijk voor deze wereldwijde financiële crisis? “De huidige financiële crisis is het gevolg van een samenvloeiing van krachten die we blijkbaar hebben onderschat in de eerste helft van dit decennium. De Federal Reserve (FED) verlaagde de federale kapitaalrente tot 1 procent als reactie op de ineenstorting van de beurs in 2000/2001, de aanvallen van 9/11 en de angst voor meer terreur. De FED liet daarenboven verstaan dat de rente een tijdlang zo laag zou blijven en dat zorgde voor een heropleving in de huisvestingssector. Door de plots stijgende vraag naar woninghypotheken steeg de vraag naar Mortgage Backed Securities en CDO's. Investeerders en Wall Street raakten al gauw verslingerd aan deze effecten, zodat de vraag naar hypotheken snel groter werd dan
36
NOVEMBER 2008
het aanbod. Tegen 2005 had iedereen die ervoor in aanmerking kwam een hypotheek. Kredietverschaffers reageerden door de leningnormen te verlagen en zo nog meer kopers aan te trekken. Uiteindelijk stortte het hele systeem in omdat meer mensen moeilijkheden kregen met de afbetaling van hun hypotheek. Geldschieters stelden tot slot strengere
“
Waarom heb je een brandweer als ze nooit gaan blussen?” Mark Vitner eisen aan wie nog een lening wilde sluiten, wat het aantal potentiële leners drastisch verminderde en de prijzen deed instorten. Ik denk persoonlijk dus niet dat de kredietcrisis is ontstaan door een gebrek aan voorschriften. Het echte probleem is dat de regelgevers er niet in slaagden om de boekhoudregels op te leggen, en dat firma’s manieren vonden om
de regels te omzeilen. Er komt nu harde kritiek op de deregulering, nochtans voor zover ik kan zeggen, matigde de afschaffing van de Glass Steagall-Act (wet uit 1933 die bankactiviteiten reguleerde en terug werd afgeschaft in 1999 nvdr.) de problemen waar we nu mee kampen.” Welke impact verwacht u op de ruimere economie in uw land? “Het lijkt erop dat de Amerikaanse economie nu volop in een vrij diepe recessie zit. Ik verwacht dat het werkloosheidscijfer zal stijgen van de huidige 6,1 tot 8%. Woningbouw zal wellicht naar het laagste niveau sinds de recessie van 1973/75 zakken en de bouw van handelszaken zie ik met twee derde dalen.” Werden er concrete maatregelen getroffen voor betere wettelijke voorschriften? “Tot nu toe zijn er geen regels aangepast. De idee om de regeling van de financiële dienstensector te verstrengen, vooral niet geregelde of weinig geregelde markten zoals credit default swaps, kent veel bijval. Regelgevers en
OPENER I
marktspelers willen nu financiële instrumenten transparanter maken. Er is immers geen markt voor ondoorzichtige instrumenten en dat zal nog wel een tijdje zo blijven. De belangrijkste maatregelen m.b.t. nieuwe regelgeving zullen door de federale overheid en de regering van de Staat New York worden getroffen.” Zal de subprimecrisis en zijn gevolgen ons economisch model wijzigen? “De subprimecrisis heeft ons economisch model op korte termijn gewijzigd. De massale financiële verliezen en het vertrouwensverlies in het financiële systeem noopten de federale regering om kapitaal in het banksysteem te injecteren om het vertrouwen in het Amerikaanse financiële systeem te her-stellen. Velen deden die interventie meteen af als een verwerping van het kapitalisme Amerikaanse stijl, maar dit is sterk overdreven. Eén van de redenen waarom we een Federal Reserve en Schatkist hebben, is dat ze een reddende hand kunnen toesteken als de omstandigheden hierom vragen. Waarom heb je een brandweer als ze nooit gaan blussen? Zodra de crisis voorbij is, wordt de overheidsinvestering in het banksys-
teem terugbetaald en zal alles weer terug normaal verlopen.” De VS kampt met een aanzienlijk handelsen begrotingstekort. Wat gebeurt er als China en de olieproducerende landen hun vertrouwen verliezen in de solvabiliteit van de States? “Het federale begrotingtekort blijft een enorme uitdaging voor de Amerikaanse economie. Het handelstekort is het minst grote probleem van de twee. De Amerikaanse consument zal de komende jaren minder geld
uitgeven, zodat de import zal dalen. De vraag naar export zal echter ook verslappen, maar niet in die mate dat een verbetering van het handelstekort wordt gehypothekeerd. Het begrotingstekort is een groter probleem en het zal langer duren om dit recht te zetten. Na de grote uitgaven om de financiële crisis op te lossen, zullen er inspanningen komen om economische groei te stimuleren en om groeiende uitkeringen te betalen. We zullen dus zeker nog jaren kampen met grote tekorten, maar het is tijd dat de VS de tering naar de nering zet.” SBR
Crisis beperkte impact op Chinese draak Twee experts nemen voor ons de Chinese markt onder de loep: Ding Yifan(1), adjunct-directeur van het Institute of World Development, een afdeling van het Development Research Center of the State Council in China, en Duncan Freeman(2), senior research fellow aan het Brussels Institute of Contemporary China Studies (BICCS) aan de VUB.
I
n welke mate heeft de internationale financiële crisis een impact op de Chinese economie? Ding: “De crisis beïnvloedt maar in een beperkte mate. In elk geval bevindt de Chinese regering zich in een veel comfortabelere positie dan de meeste ontwikkelde landen. We hebben immers een aanzienlijke reserve aan buitenlandse deviezen en voor 2008 een be-
grotingsoverschot van 1 à 3% van het bbp. De regering beschikt dus over de middelen om fiscale maatregelen te nemen om de economie, en in het bijzonder de binnenlandse vraag, te stimuleren. Ze is dus in staat om een antwoord te bieden op de crisis.” Freeman: “Tot nog toe meldden de Chinese banken maar een relatief kleine blootstelling aan de subprimeleningen en de daaraan ge-
koppelde financiële producten. China kreeg dan ook niet af te rekenen met een credit crunch en de daaruit voortvloeiende moeilijkheden voor financiële instellingen. Dit neemt niet weg dat er wél een ruimere impact zal volgen van zodra de groei in de belangrijkste markten in de VS en Europa vertraagt of zelfs negatief wordt. In het Westen neemt men gewoonlijk aan dat de Chinese economie exportafhankelijk is, maar dat is niet correct. De export is maar goed voor een klein percentage van de groei. De Chinese groei wordt in de eerste plaats gedreven door investeringen, en dan vooral binnenlandse. Een vertraging van de export zal zeker een impact hebben op die sectoren en regio’s die focussen op export. In het algemeen kunnen we wel verwachten dat de groei zal aanhouden.” Ding: “We zien dat de export wat vertraagt, maar er is toch nog een zekere groei. Drie tot
NOVEMBER 2008
37
I OPENER
vier jaar lang bedroeg de exportgroei naar de Amerikaanse markt meer dan 20%, om dit jaar terug te vallen op 7,8%.” Freeman: “Vergeet niet dat de vertragende export niet alleen het gevolg is van de economische moeilijkheden op de belangrijkste markten. De export werd ook getroffen door de duurdere yen tegenover de dollar , de stijgende loon- en grondstofprijzen in China en veranderingen in het overheidsbeleid om de export af te remmen voor energieverslindende en vervuilende sectoren of sectoren met een lage toege-
heeft de rentetarie“venChina en de verplichte bankreserves verlaagd”
Duncan Freeman
voegde waarde. De voorbije maanden sloten in China duizenden speelgoedfabrieken hun deuren als gevolg van een combinatie van deze factoren. Op dit moment is het moeilijk om te zien welk het effect van elke factor afzonderlijk is. De Chinese overheid heeft net bekendgemaakt dat de groei tijdens het afgelopen derde kwartaal 9% bedroeg, dat is de laagste van de afgelopen jaren. Het is echter niet uit te sluiten dat de daling beïnvloed werd door de fabriekssluitingen tijdens de Olympische Spelen. Een groei van 9% blijft nog altijd heel mooi, en de Chinese economie zal blijven groeien, zij het misschien niet meer met twee cijfers zoals de voorbije jaren.”
groot, maar ten opzichte van het totale vermogen is dat momenteel verwaarloosbaar en perfect beheersbaar.” Om dit groetritme te behouden, moedigt de Chinese overheid momenteel de binnenlandse vraag aan. Welke maatregelen heeft ze daarvoor tot haar beschikking? Freeman: “De Chinese economie beschikt over een bewegingsmarge. De voorbije jaren heeft het overheidsbeleid de nadruk gelegd op het vermijden van een oververhitting van de economie en de inflatie. Daarom nam ze maatregelen om de economie af te remmen. In het licht van de recente tendensen heeft ze dit beleid omgekeerd en de rentetarieven en de verplichte bankreserves verlaagd.” Ding: “Al minstens vijf jaar werkt de Chinese overheid aan een bijsturing van het ontwikkelingsmodel en worden Chinese bedrijven aangemoedigd om zich meer toe te leggen op de binnenlandse markt. Dat heeft tot nog toe niet de verhoopte effecten opgeleverd, maar uiteindelijk zullen de bedrijven wel verplicht zijn. Ik denk dat tegen het einde van het jaar de overheid maatregelen zoals belastingvrijstellingen of -verminderingen – zal nemen om bedrijven aan te moedigen om te investeren in
“De regering beschikt over
Zal China getroffen worden via buide middelen om maatregelen tenlandse investeringen? te nemen om de binnenlandDing: “De Chinese economie wordt inderdaad getroffen via buitenlandse se vraag te stimuleren” investeringen, vooral op de AmeriDing Yifan kaanse markt. Een aantal van onze financiële instellingen heeft Amerikaanse sectoren met een belangrijke binnenlandse schulden overgenomen, of in Amerikaanse vraag, en dat zijn er heel wat. Zo moet er gebedrijven en financiële instellingen geïnveswerkt worden rond efficiënt energiegebruik, teerd. Maar aangezien Chinezen eerder milieubescherming, het terugdringen van conservatief en voorzichtig zijn, vertegenvervuiling, enz. Bedrijven moeten hun inveswoordigen deze investeringen maar een teringen en ontwikkelingen concentreren op klein percentage van het geheel. Zelfs voor technologieën die een antwoord bieden op grote Chinese banken vertegenwoordigen deze problemen. Voor de sector van de conze maar ongeveer 1% van hun investeringen. sumptiegoederen denk ik dan aan producten Het verlies in absolute cijfers is tamelijk die beter beantwoorden aan de verwachtin-
38
NOVEMBER 2008
gen van de Chinese consument. Door het Chinese begrotingsoverschot beschikt de regering over de middelen om maatregelen te nemen om deze binnenlandse vraag te stimuleren.” Hoe ziet u de rol van China bij het tot stand komen van een nieuw internationaal financieel systeem? Ding: “China is erg actief in het kader van een regionale correctie. Het land staat bijvoorbeeld zeer positief tegenover de oprichting van een Aziatisch fonds om landen te helpen bij deze crisis. Dat komt er niet zomaar. Al enige tijd is China betrokken bij het ‘ASEAN Plus Three’-overleg tussen de 10 landen van de Associatie van Zuidoost-Aziatische landen (ASEAN) en China, Japan en Korea. Dit heeft tot zeer gunstige resultaten geleid, in het bijzonder op monetair en financieel vlak.” Freeman: “Hoewel China markthervormingen heeft doorgevoerd, staat het land nog mijlenver van het Amerikaanse kapitalistische model. Recent hebben hooggeplaatste Chinese ambtenaren directe kritiek geuit op de werking van het Amerikaanse financiële systeem. China zou wel eens een belangrijke rol kunnen gaan spelen bij toekomstige besprekingen over de hervorming van het systeem. Het is zeker niet ondenkbaar dat er daarbij raakpunten zullen zijn tussen de visie van de EU en China over de noodzakelijke veranderingen aan het systeem.” Ding: “China is bereid om deel te nemen aan een ruimere dialoog om het volledige internationale monetaire systeem te herbekijken. Zijn de ontwikkelde landen echter bereid om een dergelijke dialoog aan te gaan?” Interview: Florence Delhove
(1) Yifan Ding is tevens vicevoorzitter van de Chinese associatie voor mondiale economische studies. Hij studeerde aan het Instituut voor vreemde talen in Peking (Frans) en aan het Instituut voor politieke studies in Bordeaux. Hij schreef meerdere studies over de globalisering, de euro en internationale financiële crisissen. (2) In Freemans onderzoek ligt de nadruk op het Chinese economische beleid, buitenlandse investeringen en de Europees-Chinese handel en investeringen. Hij woonde en werkte 15 jaar in China en Hongkong en heeft heel wat publicaties over de Chinese economie en het bedrijfsleven op zijn naam staan.
OPENER I
India droomt van nieuwe rol als financieel centrum De 45-jarige Indische economist Chandrajit Banerjee is sinds mei 2008 algemeen directeur van de Confederation of Indian Industry. Hij werkt al 20 jaar voor de organisatie en doorliep diverse regionale afdelingen en sectoren. Hij is één van de pioniers van de corporate governance-beweging in India.
W
at is de impact van de financiële crisis op de bredere economie in uw land tot
nu toe? “De impact is vooral voelbaar door een ernstig gebrek aan liquide middelen, omdat buitenlandse investeerders die in hun eigen land kapitaal nodig hebben, hun fondsen terugtrekken uit de Indische markten. De voorbije jaren stroomde er veel kapitaal naar India (in 2007-2008 stroomde er netto 108 miljard USD toe). Het tij is nu gekeerd. Om het tekort aan liquide middelen te compenseren verlaagde de Reserve Bank of India (RBI) vorige maand haar reservebehoeften met 250 basispunten. Dit verlichtte het tekort
uitstroom van kapitaal aanhoudt, zal dit een negatieve impact hebben op de economie. Volgens mij zal de situatie zich stabiliseren na een periode van 3 à 4 maanden. De daling van de grondstofprijzen is een positieve factor voor Indische ondernemingen omdat hun kosten hierdoor dalen. Hierdoor kan de inflatie ook afnemen en in afwachting hiervan heeft de RBI de rentes al verlaagd. De investeringen en groei zouden nog een tijd gematigd kunnen blijven. Maar de aantrekkingskracht van India als investeringsbestemming blijft onveranderd en ik verwacht dat de investeringen weer gaan stijgen zodra de onmiddellijke crisis voorbij is.”
Zolang de uitstroom van “kapitaal aanhoudt, zal dit een
Werden er concrete maatregelen getroffen voor betere wettelijke voorschriften? “De Indische financiële sector was behoudsgezind en kende weinig of geen blootstelling aan de subprime-aandelen of aan instellingen die failliet gegaan zijn. De regering beraadslaagt nog over verschillende aanbevelingen voor een hervorming van de financiële sector. Enkele van deze aanbevelingen zijn dat meer buitenlandse investeringen in banken en verzekeringsmaatschappijen worden toegestaan, dat verzekerings- en pensioenfondsen hun investeringsrichtlijnen flexibeler mogen opstellen. Door de financiële crisis is de kans wel klein dat deze versoepelingen binnenkort al doorgevoerd worden.
negatieve impact hebben op de economie” aan fondsen tussen de banken onderling. De ondernemingen hebben echter nog steeds te kampen met een credit crunch en dit kan een impact hebben op groei en investeringen.” Hoe zal de situatie de komende maanden evolueren? “De grondslagen van de economie blijven sterk en India is vrij geïsoleerd van de wereldwijde economie omdat het land minder afhangt van export dan van binnenlandse consumptie. Maar zolang de
De regelgevers worden blijkbaar meer behoudsgezind.” Zal de subprime-crisis en zijn nu veel bredere gevolgen ons economisch model wijzigen? Ziet u dit vanuit India als het einde van een kapitalisme waarbij de VS centraal staat? “Ja, ten minste is dit het einde van het onafhankelijke makelaarsmodel. Wereldwijde banken met toegang tot retaildeposito's zijn de duurzame financiële instellingen van de toekomst. Ten tweede komen de soevereine vermogensfondsen en grote banken in Aziatische landen op als de nieuwe kapitaalbronnen. Vele ervan hebben al participaties genomen in de Westerse banken en financiële instellingen. Het wordt boeiend om te kijken naar de opkomst van een nieuwe financiële architectuur waarin Azië centraal staat.” Welke wijzigingen verwacht u op lange termijn? “Zoals gezegd verwacht ik een financiële architectuur waarin Azië centraal staat. Daarnaast verwacht ik meer regelgeving in de Westerse wereld die riskante investeringen beperken en meer transparantie opleggen. Voorts lijken er beperkingen te komen op de lonen van bestuurders als gevolg van de huidige crisis.” SBR
NOVEMBER 2008
39
I OPENER
Turkije: potentiële groei geschat op 3% Akil Özçay, chief advisor van de CEO, Türk Ekonomi Bankasi, was van 2001 tot 2004 algemeen directeur van de Centrale Bank van Turkije (CBT) Afdeling Geldmarkten. Hij lag aan de basis van de maatregelen die de CBT nam om de liquiditeits- en valutacrisis van 2001 te bedwingen. Özçay stapte onlangs over naar de Türk Ekonomi Bankası.
W
elke impact heeft de financiële crisis tot dusver op de ruimere economie in uw land? “Deze crisis lijkt zowel in tijd als in ernst de algemene verwachtingen van enkele maanden geleden te overtreffen. Hoewel Turkije niet immuun is voor de wereldwijde ontwikkelingen, stond het land toch iets steviger dan de meeste andere opkomende markten. De verklaring moet worden gezocht bij een sterk banksysteem, geen blootstelling aan de besmette Amerikaanse activa, een laag hypothecair kredietpeil (3,6% van het bbp), een nationaal gedre-
Turkije heeft af te “rekenen met een sterk tekort op de betalingsbalans” ven groei, een strak monetair beleid met flexibele wisselkoersen, uiterst lage Staatsschulden en een lage financieringsbehoefte van de overheid. Anderzijds heeft Turkije af te rekenen met een sterk tekort op de betalingsbalans. Voornaamste oorzaken daarvan zijn de hoge olieprijzen en de financiering van dit tekort via langlopende leningen bij de bedrijfswereld. De Turkse reële sector* kijkt aan tegen een stijging van de kredietkosten bij beperkte kredietbedragen. Dit zal gevolgen hebben voor het investeringsklimaat. De dalende nationale vraag en de afkalvende exportcijfers zullen het potentiële groeipercentage van Turkije op termijn halveren tot rond 3%.” Wat zijn de gevolgen van deze crisis tot dusver voor de Islamitische bankwereld?
40
NOVEMBER 2008
Kan deze sector een oplossing bieden voor de huidige kredietcrisis? “Het universele bankzakenmodel is toonaangevend voor het Turkse banksysteem. Terwijl depositobanken goed zijn voor 93% van het Turkse banksysteem, blijft het aandeel van de Islamitische bankzaken beperkt tot 4%. De huidige kredietcrisis is het gevolg van een extreem verlies van vertrouwen wereldwijd, een toegenomen risicovol gedrag en zwakke wereldwijde verwachtingen. De terughoudendheid en aarzeling om bedrijven bijkomende financiële middelen ter beschikking te stellen, zijn kenmerkend voor alle modellen, ook voor het Islamitische bankwezen.” De Turkse en Belgische banksector hebben via Fortis en Dexia nauwe banden. Was de Belgische bankencrisis voelbaar en ging Turkije over tot een verscherpte regulering? “Turkije kende in 2001 een zware bankcrisis die werd bezworen door een herkapitalisatie van het banksysteem met de steun van de
Turkse Overheid en Centrale Bank. Een van de natuurlijke reacties op deze zware crisis was een doorgedreven reglementering en dito toezicht. De ratio van de kapitaalbehoefte van het Turkse banksysteem ligt met 17,5% aanzienlijk hoger dan die van de meeste ontwikkelde en ontwikkelingslanden. Nadat de EU-lidstaten aanvankelijk uiterst kostbare tijd verloren met ongecoördineerde nationale inspanningen als antwoord op het verlies aan vertrouwen in de eurozone, slaagden ze uiteindelijk toch in een georkestreerd optreden. De Europese landen, waaronder België, troffen aanzienlijke maatregelen die de potentiële negatieve impact zullen temperen.” Betekent deze crisis voor Turkije het einde van het kapitalisme met de VS als spil en brengt dit Wall Street een duurzame klap toe? “Deze crisis bracht het liquiditeitsrisico en het systemisch risico weer onder de aandacht. Hoewel de kredietinstellingen een stevige reputatie genoten, had de aandacht moeten uitgaan naar de afzonderlijk uitgegeven instrumenten, m.a.w. door hypothecaire zekerheid gedekte effecten. Zodra de liquiditeiten opdrogen, komen ook de emitterende instellingen in de problemen. Andermaal werd aangetoond dat kortzichtige politici die enkel oog hebben voor verkiezingen de perfecte ingrediënten vormen voor een fatale financiële crisis. Voor de toekomst zal de aantrekkelijkheid van de wereldwijde financiële centra, waaronder Wall Street, afhangen van de betrekkelijke voordelen, de sterke punten en het aanpassingsvermogen van de centra in het kader van nieuwe voorschriften om financiële crises te voorkomen.” SBR
* De reële sector omvat de activiteiten die verband houden met het totaal van het aanbod van goederen en diensten en het totaal van de vraag binnen een economie.
I OPENER
Zwitserland ontspringt de dans niet Cédric Tille is hoogleraar in de economie aan het Institut universitaire de Hautes Etudes Internationales et du Développement in Genève. Daarvoor behaalde hij een doctorsdiploma in Princeton en werkte hij negen jaar bij de Federal Reserve in de Verenigde Staten van Amerika.
H
oe is Zwitserland gewapend om het hoofd te bieden aan deze crisis?
“Zwitserland is, net als België, een klein land met een economie die in grote mate op de rest van de wereld is gericht. Het land is dus altijd heel gevoelig voor de wereldwijde conjunctuur. Gelukkig is de export heel gevarieerd en goed verdeeld tussen de verschillende regio’s wereldwijd, wat het moge-
zouden worden geleid door specialisten in hun activiteitsgebied. Bovendien zou er op die manier meer concurrentie zijn.” Zal de financiële crisis andere wijzigingen meebrengen voor de manier waarop het financieel systeem functioneert? “Ja. Het systeem voor de regulering van de financiële markten werd vele tientallen jaren geleden ingevoerd, in een tijd waarin er
alles goed gaat, zouden “deWanneer banken hun eigen kapitaal moeten kunnen verhogen, in tijden van crisis zouden ze het kunnen verlagen” lijk zou moeten maken om de schok op te vangen. Zwitserland heeft één zaak gemeen met landen als België en Nederland: het zijn stuk voor stuk kleine landen waar heel grote banken gevestigd zijn. Indien Citigroup door een faillissement wordt bedreigd, kunnen de Verenigde Staten tussenbeide komen. Indien Crédit Suisse of UBS echter in dezelfde situatie verkeerde, zou de Zwitserse belastingbetaler dan kunnen volgen? We vinden deze dimensie terug in de tussenkomst van de overheid op 16 oktober (de overheid heeft een reddingsplan van 60 miljard dollar goedgekeurd, nvdr.). De Zwitserse overheid is tussengekomen terwijl UBS nog voldoende eigen kapitaal had, maar met ernstige liquiditeitsproblemen kampte. De soliditeit van de huidige situatie op langere termijn moet worden bestudeerd. Een mogelijke oplossing zou erin bestaan om de genoemde banken in kleinere, gespecialiseerde entiteiten te splitsen. De activiteiten van de banken zijn heel uiteenlopend en wie aan het hoofd staat van een financiële instelling kan die activiteiten niet allemaal goed kennen. Kleinere entiteiten
42
NOVEMBER 2008
een duidelijk onderscheid was tussen zakenbanken enerzijds en investeringsbanken anderzijds. Het systeem moet dus worden aangepast en geconsolideerd. Er moet ook iets worden gedaan aan de perverse gevolgen van de hefboomeffecten. Ze vertegenwoordigen een wezenlijk onderdeel van de financiële systemen, maar moeten het voorwerp zijn van veel strengere regels. Ten derde eisen de reguleringsinstanties dat de banken een bepaalde hoeveelheid eigen kapitaal hebben: in geval van crisis moeten ze hun activa snel te gelde maken om hun schulden te kunnen delgen en deze ratio te handhaven. Wanneer één bank dat doet, vormt dat geen probleem. Doen ze dat allemaal tegelijk, dan ontstaat er een stroom van verkopen die gevolgen heeft voor de prijzen. Indien de banken hun activa waarderen tegen de marktprijs, dan komt men in een vicieuze cirkel terecht: aangezien deze activa in waarde dalen, zijn ze verplicht er veel meer te verkopen om hun ratio te behouden. Men zou dus de hoeveelheid verplicht eigen kapitaal kunnen berekenen in functie van de conjunctuurcyclus: wanneer alles goed gaat, zouden de banken hun eigen kapitaal moeten verhogen, in tijden van crisis zouden ze het kunnen verlagen. Met andere woorden, wanneer de economie goed draait, houdt men ze kort, wanneer ze slecht draait, laat men ze los.” Interview afgenomen door Pierre Cormon (L'entreprise Romande)
Bank for international Settlements
Nog toekomst voor het Basel-II-akkoord? In de centrale bankwereld is zwijgen goud, vertelde een insider ons onlangs. Van de Bank of International Settlements (BIS) horen we dan ook zelden. Nochtans speelt de instelling een centrale rol in het bevorderen van de internationale monetaire en financiële samenwerking. Bovendien is de BIS ook de bank van de respectieve centrale banken en is de Europese Centrale Bank een lid van de BIS, net als bv. de Federal Reserve. Eén van de bekendere initiatieven zijn de Basel-akkoorden, een internationaal gestandaardiseerd stelsel voor het bepalen van de kapitaalvereisten van banken. Nout Wellink, voorzitter van De Nederlandsche Bank (DNB) en voorzitter van het Basel Committee on Banking Supervision van de BIS: “Toezichthouders focussen doorgaans op
bankgerelateerde aspecten, maar de crisis heeft ons geleerd dat we ook aandacht moeten hebben voor de algemene financiële stabiliteit.” Het Basel-II akkoord biedt nog aldus de topman een adequaat kader om aan de versterking van de sector tegemoet te komen. “De behoefte aan hogere marges als bescherming tegen onzekerheid wordt ook duidelijk omdat de snelle financiële vernieuwing voortduurt en de onzekerheid toeneemt over hoe deze nieuwe producten, waarderingen, markten en de echte economie op elkaar zullen inwerken in tijden van spanning. Tot slot is het belangrijk dat de banken en toezichthouders de basisregels van een degelijk risicobeheer en inschrijvingspraktijken doen respecteren om een terugkeer naar financiële stabiliteit te promoten.”
I OPENER
Philippe de Buck, topman BUSINESSEUROPE
“Machine moet opnieuw op dreef, maar
niet
tegen gelijk welke prijs” Volgens Philippe de Buck, secretaris-generaal van BUSINESSEUROPE, de koepel van Europese bedrijven, mag de crisis niet gebruikt worden als alibi om de overheidsuitgaven opnieuw te laten ontsporen.
W
© D. Rys
at is de belangrijkste vrees van de Europese bedrijven bij deze financiële crisis die stilaan omslaat in een economische crisis? Philippe de Buck: “Onze bedrijven vrezen vooral een beperkte toegang tot krediet. Dat risico verontrust meer dan de terugval van de groei, de tweede grote vrees. Een economie verstikt immers wanneer het financiële systeem niet meer werkt. Bedrijven kunnen niet meer groeien en de consumptie van de gezinnen stokt. Ik wil hier geen onderscheid maken tussen de financiële en de reële economie, beide zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ten derde vrezen bedrijven voor het ontstaan van nationale interventionistische bewegingen, die de voordelen van het tot stand komen van de interne markt opnieuw teniet kunnen doen.” Wat verwacht u van de politici? “Eerst en vooral zijn we hen erkentelijk voor de uitzonderlijke maatregelen voor het redden van de banken. Dat legt een basis om het vertrouwen langzaam te laten terugkeren. Het is ook bemoedigend om te kunnen vaststellen dat het beleid van de verschillende landen beter op elkaar afgestemd wordt binnen Europa, maar ook op transatlantisch en zelfs mondiaal niveau. Die coördinatie is absoluut noodzakelijk. Nu moeten de maatregelen die internationaal werden overlegd ook op nationaal niveau worden doorgevoerd. Maar hier zien we het protectionistische spook opduiken. Landen zullen overheidssteun bieden en die zouden dan weer concurrentieverstorend kunnen zijn. We zul-
44
NOVEMBER 2008
len een gulden middenweg moeten vinden om de machine weer op dreef te brengen.” Zijn eventuele overheidstekorten toelaatbaar om de machine weer op dreef te brengen? “Ons standpunt is duidelijk: het stabiliteitsen groeipact is de sokkel waarop de euro rust, het is een essentieel onderdeel. Vooral in België weten we maar al te goed tot welke ontsporingen overheidstekorten kunnen leiden. Het pact voorziet echter in uitzonderlijke maatregelen voor uitzonderlijke situaties. De regeringen zullen de opportuni-
situatie mag niet gebruikt worden als alibi om de overheidsuitgaven opnieuw te laten ontsporen.” Een flink deel van de bevolking is geschokt door de gouden parachutes die betaald werden aan een aantal topmensen van banken in moeilijkheden. Hoe staat u hier tegenover? “De meeste van onze leden hebben ondertussen beseft dat de bedrijven een gematigder verloningsbeleid voor hun topmanagers zullen moeten voeren. Dat moet op nationaal niveau gebeuren, via de statutaire organen van de bedrijven. Er is niets beters dan een gedragscode. We hebben altijd gepleit voor het vrij bepalen van verloningen, maar met dat voorbehoud dat gouden parachutes in verhouding moeten staan tot de korte- en langetermijnresultaten van de bedrijven. Niemand twijfelt er aan dat de huidige verloningstechnieken deels hebben bijgedragen tot bepaalde elementen van de crisis.”
twijfelt er aan dat “deNiemand huidige verloningstechnieken
Ziet u ondanks alles toch iets positiefs aan deze crisis? deels hebben bijgedragen tot “Ik denk dat er nu vooral bebepaalde elementen van hoefte is aan een goede Eurode crisis pese integratie. Op 21 oktober benadrukte Nicolas Sarkozy in het Europees Parlement de noodzaak van teit ervan moeten beoordelen. Het lijkt ons een Europees economisch bestuur. Dat vraechter niet aangewezen om nu al te besluigen wij al een hele tijd. Daarnaast durf ik ten dat we dure herstelplannen moeten lanhopen dat de financiële sector hier sterker ceren. Deze kunnen de overheidstekorten uit zal komen, en zich aan alle bedrijven en elk jaar doen toenemen, met een niet meer gezinnen zal tonen als een verantwoorde te overziene rentelast tot gevolg. Wij Belgen sector die zich werkelijk met hun problemen hebben ons lesje voor eens en altijd geleerd. bezighoudt. Gelukkig hebben we in Europa Ik hoop dat dat ook geldt voor de andere uitstekende banken die wellicht een aantal landen. De steunplannen voor de banken extra troeven in handen hebben ten opzichzijn trouwens niet noodzakelijk kosten op te van hun concurrenten in de Verenigde lange termijn. Indien alles loopt zoals geStaten.” pland, zal de overheid het geïnvesteerde geld kunnen recupereren, en er misschien zelfs een rendement op boeken. De huidige Interview: Olivier Fabes
”
OPENER I
Hoogleraar Fred van Raaij, Universiteit van Tilburg
“Vertrouwen is onvoorspelbaar” Het is nota bene zijn vakgebied, maar de Nederlander Fred van Raaij, hoogleraar economische psychologie aan de Universiteit van Tilburg, had niet verwacht dat de kredietcrisis zo zou ingrijpen op het vertrouwen van beleggers en spaarders. Een pasklare oplossing heeft hij niet, maar banken moeten terug naar de klant en de regering moet vertrouwenwekkend communiceren.
“H
et is cynisch om te zeggen dat deze crisis goed is voor de economische psychologie, maar het klopt dat mijn vakgebied in beeld komt als er sterke schommelingen in de economie zijn. Zaken als vertrouwen en emotie krijgen dan meer aandacht. Maar economen blijven huiverig voor psychologische verklaringsfactoren. Ze willen graag dat economie een exacte wetenschap is met harde cijfers. Het werken met vragenlijsten om het vertrouwen in kaart te brengen, wordt beschouwd als minder exact.”
ven en particulieren die daar rekeningen hebben uitstaan. Ik vind het extreem om te stellen dat het kapitalisme heeft gefaald, maar de crisis geeft wel aan dat marktwerking niet goed functioneert als er zulke grote marktpartijen zijn. En het erge is: als gevolg van de kredietcrisis worden de overgebleven banken nóg groter. In Nederland zou je op den duur nog twee grote banken kunnen overhouden. Daar krijg ik een unheimisch gevoel bij. Drie grote banken in Nederland lijkt mij het miniDe crisis geeft met elk zo’n 30% aan dat marktwer- mum, marktaandeel. Dan houd je king niet goed nog 10% over voor de kleifunctioneert ne banken.”
“
Hoe erg is het gesteld met het vertrouwen? “Het vertrouwen in de algemene economie – de ontwikkeling van de werkgelegenheid, de inflatie, groei – is al een tijdje aan het dalen, maar over de eigen economische situatie is de consument een stuk positiever. En juist dat vertrouwen in de ‘eigen’ economie is belangrijk, want dat bepaalt het koop- en spaargedrag van consumenten. (…) Het zou interessant zijn om te weten hoe het consumentenvertrouwen zich de afgelopen weken heeft ontwikkeld. Als daaruit blijkt dat het consumentenvertrouwen is gedaald, zal dat leiden tot meer pessimisme over de toekomst. In die zin werkt het consumentenvertrouwen als een selffulfilling prophecy. Het jaargetijde zit ook niet mee: in het najaar is de consument negatiever dan in het voorjaar. Maar dat heeft met het weer te maken.”
Wat is er bijzonder aan de huidige crisis? “Deze crisis gaat over het falen van het financieel systeem zelf. Fortis is onderdeel van dat systeem, net als AIG, waar de helft van de Amerikanen is verzekerd. Als bedrijven van die omvang omvallen, raakt dat alle bedrij-
”
Hoe kun je het vertrouwen herstellen? “Het is niet een knop waarop je drukt. Je kunt als regering proberen de trend te keren door maatregelen te nemen en vertrouwenwekkende mededelingen te doen.” Kun je in dit soort situaties beter niets zeggen? “Je móet wat zeggen. Dat verlangt de burger. Maar je moet niet veel meer dan het hoogst noodzakelijke zeggen. Je moet niet zeggen dat je het gezonde deel van Fortis hebt veiliggesteld. Je moet niet te concreet worden en geen vergelijkingen maken met vroeger of met andere marktpartijen. Dus ook niet zeggen dat Fortis-ABN Amro nu de veiligste bank van Nederland is, want daarmee zeg je dat de andere banken minder veilig zijn. In dit geval zou ik het houden bij: uw spaargeld is veilig. Wat de regering verder kan doen, is het bieden van lichtpuntjes op andere terreinen. Als bijvoorbeeld het najaarsoverleg met de sociale partners een akkoord oplevert, kun je laten zien dat het niet
alleen maar kommer en kwel is. En als de burger dan ook nog eens merkt dat er aan zijn eigen financiële situatie weinig verandert, kan hij daarin het bewijs zien dat het eigenlijk wel meevalt.” Hoe kan de banksector weer vertrouwen winnen? “Wat het beste zou werken, zijn positieve ervaringen die klanten hebben met hun bank. Banken moeten hun best doen om de klant tevreden te stellen. Kijk naar de Amerikaanse Citibank, die verkoopt desnoods financiële producten van de concurrent als de klant die wil en de bank ze zelf niet levert. De push market, waarbij tussenpersonen steeds nieuwe financiële producten aanbieden aan de consument, is geen goede markt. Banken moeten meer op de vraag van klanten reageren, samen met de klant de lange-termijnlevensdoelen in kaart brengen met de financiële behoeften die daarbij horen. Tussenpersonen zouden meer een financial planner moeten zijn, die los staat van een bank of verzekeraar en geen commissie krijgt.” Paul Scheer, Jiska Vijselaar (uit een interview dat op 16 oktober gepubliceerd werd in FORUM, het blad van de Nederlandse werkgeversorganisatie VNO-NCW)
NOVEMBER 2008
45
I OPENER
CMI, Umicore, Etilux en Option getuigen
Welke impact heeft de crisis op de bedrijven? Krapte op de kredietmarkt, meer faillissementen, productiesites die sluiten… de gevolgen van de internationale financiële crisis zijn duidelijk voelbaar in het bedrijfsleven. Vier bedrijfsleiders maken de balans op.
CASE 1
Umicore - Marc Grynberg, Vice President
© Belga
“Een van de gevaren is dat de zwakke conjunctuur in Noord-Amerika en Europa de groei van de Aziatische economie aantast”
D
e materialentechnologiegroep Umicore zegt nog geen rechtstreeks effect van de financiële crisis te ondervinden. “Dit is omdat we een relatief lage schuld kennen die bovendien gespreid is in de tijd. Ook bij onze klanten zien we nog geen betalingsproblemen. Maar we blijven uiteraard waakzaam”, reageert Marc Grynberg, Vice President van Umicore en vanaf 20 november CEO van het bedrijf. Het uitdeinen van de crisis naar Azië beschouwt Grynberg als het grootste risico. “De groei in opkomende landen, en dan vooral in Azië, was de voorbije jaren een belangrijke motor voor de groei van de groep. Onze
met de nodige voorzichtigheid, zoals altijd. groei in deze landen compenseerde de Op die manier behouden we onze winstgezwakkere Noord-Amerikaanse markt. Een vendheid en verzekeren we dus de finanvan de grote gevaren van de huidige financiering van onze groei op lange termijn. De ciële crisis is dan ook dat de zwakke huidige omstandigheconjunctuur in NoordAmerika en Europa de Om het effect van den veranderen daar niets aan. Anderzijds zijn groei van de Aziatische de stijgende kosten economie aantast, want van grondstoffen en de kosten van bepaalde grondstoffen en andere die blijven sterk afhanmaterialen te beper- materialen gestegen de kelijk van export en via ken, nemen we spe- afgelopen jaren. Om het een sneeuwbaleffect cifieke maatregelen” effect daarvan te beperook de groei van de binken of te verminderen, nenlandse vraag.” nemen we specifieke maatregelen”, zegt Ondanks de huidige financiële crisis is Umicore niet zinnens haar beleid om te Grynberg. gooien. “We beheren onze kosten, onze HV productiecapaciteit en onze investeringen
“
CASE 2
Etilux - Didier Bronne, gedelegeerd bestuurder
“Niet alle producten en markten zullen het tegelijk slecht doen”
D
e Luikse kmo Etilux is actief in verschillende domeinen, zoals het maken en verkopen van etiketten, industriële kleefstoffen en trackingoplossingen voor goederen. Gedelegeerd bestuurder Didier Bronne blijft – ondanks de crisis – vol vertrouwen in het groeipotentieel van
46
NOVEMBER 2008
het bedrijf. "De omzet en de status van de grote bestellingen zijn stabiel ten opzichte van het vorige boekjaar. Daarom houden we het investeringsplan aan dat we nog voor de crisis hebben opgemaakt." Deze kmo, die actief is in verschillende producten en dien-
OPENER I
CASE 3
Cockerill Maintenance & Ingénierie (CMI) Bernard Serin, gedelegeerd bestuurder
D
e Groep CMI is een internationale fabrikant van technische uitrusting die actief is in de sectoren energie, industrie en defensie. Tot nu toe heeft deze groep nog geen impact ondervonden van de financiële crisis, meldt Bernard Serin, voorzitter en gedelegeerd bestuurder van CMI. "Voor onze engineeringactiviteiten (o.a. bouw van elektriciteitscentrales en staalfabrieken) heeft de crisis geen onmiddellijke gevolgen, want vanaf het ogenblik dat het contract gesloten werd, lopen deze projecten over 24 tot 30 maanden." De meeste contracten werden een of twee jaar geleden, of zelfs begin dit jaar gesloten. Energie en staalindustrie, de twee belangrijkste activiteitengebieden voor engineering van CMI, zouden echter op een andere manier beïnvloed kunnen worden. "Op het vlak van energie hebben bepaalde regio’s in de wereld projecten op stapel staan die sterk politiek getint zijn, zoals Rusland en de Golfstaten. Momenteel zien we hier nog geen weerslag van de crisis."
© Reporters
“We hebben de 'luxe' dat we enkele maanden kunnen wachten”
In de staalindustrie daarentegen, is CMI bang voor een erg snelle reactie van sommige groepen wat hun investeringsbeslishoudsprogramma's. Het is echter nog te singen betreft, aangezien de binnenkovroeg om de omvang hiervan in te schatmende bestellingen in deze sector ook erg ten." CMI is momenteel nog vrij gerust in snel dalen. "Bedrijven zouden deze beslissingen kunnen bevriezen tot ze een duidede toekomst. "Alle activiteiten bij elkaar lijk zicht hebben op de impact van de figenomen kunnen we een daling van de nanciële crisis op de economie. Maar deze werkbelasting van zo'n 20 tot 30% opvanbevriezing zal voor ons waarschijnlijk niet gen, en gedurende enkele maanden kunvoor eind 2009 of begin 2010 voelbaar nen we zelfs grotere dalingen aan." Maar zijn." Kunnen de loalles zal afhangen pende onderhoudsDe komende maanden van de omvang van de daling van de en serviceactiviteizouden we te kampen bestellingen, en van ten, die meer gericht kunnen krijgen met een de duur van deze zijn op de Europese daling van de activiteiten daling. "We hebben markt, meer te lijden hebben onder de de 'luxe' dat we envan onze klanten economische crisis? kele maanden kunnen wachten, tijd genoeg om ons even"Tot nu toe niet. Maar de komende maantueel aan te passen aan de wijzigende den zouden we te kampen kunnen krijgen marktomstandigheden." met een daling van de activiteiten van onze klanten, wat zich dan weer zou kunFD nen vertalen in een daling van de onder-
“
”
sten op tal van markten, is ervan overtuigd dat deze diversiteit van tijd te reageren op marktevoluties door ze op te nemen een waarborg is voor stabiliteit, zeker in periode van beroein ons businessmodel." In zijn dagelijks werk wil Etilux bijring. "Ik denk niet dat alle producten en alle markten het tevoorbeeld meer aandacht schenken aan de naleving van de betalingsvoorwaarden van de klanten en leveranciers, of laatgelijk slecht gaan doen." Het bedrijf verwacht dan ook dat het zich meer dan ooit kan blijven profileren op de exportmarkt. tijdige betalingen veel beter opvolgen. Wat de middelen daarentegen betreft, is het bedrijf momen"Momenteel behalen we 50% van onze omzet in België en 50% uit export. Dat is De middelen die de teel niet van plan om personeel te laten afvloeien. Op financieel vlak ten slotte voor ons een geruststelling. Die export is onderneming uittrekt zal Etilux er in het bijzonder op letten dat een belangrijke groeimotor voor het bevoor export worden het sneller over zijn financiële staten kan drijf." De bedrijfsleiding focust op de aanvolop ontwikkeld beschikken, om elke eventuele afwijking wezigheid op verschillende beurzen en ten opzichte van de budgetlijnen op te markten, meer bepaald via de AWEX (Waals sporen. "In één moeite door werd een grondig denkproces Agentschap voor Exportpromotie)-activiteiten. Men wil voorrang geven aan een aanwezigheid op de markten in Oostopgestart om de reële partnerrelatie tussen de onderneming Europa en op de Amerikaanse markt als de dollar gevoelig en haar bankiers te versterken; dit zou namelijk moeten leisterker wordt ten opzichte van de euro. "Voor een bedrijf als den tot een betere controle van de financiële kosten." het onze is het belangrijk om flexibel te zijn en in een mum FD
“
”
NOVEMBER 2008
47
I OPENER
CASE 4
Option - Jan Callewaert, CEO
“Innovatie is het enige antwoord op de huidige crisis”
J
an Callewaert, CEO van het beursgenoteerde technologiebedrijf Option, zegt nog geen effect te ondervinden van de huidige financiële crisis. “We zitten aan de goede kant van de medaille omdat we net uit een transitieperiode komen. We zijn geëvolueerd van een btob-georiënteerd bedrijf naar een consumentengericht bedrijf. We spelen nu in op consumentenbehoeften die deel uitmaken van een nieuwe levensstijl en die levensstijl is ‘mobiel’ en ‘draadloos’. Onze producten zitten perfect op de kruising van beide elementen. Ik zie consumenten wel de aankoop van een multimedia flatscreen of digitale camera uitstellen, maar omwille van de crisis smijt niemand zijn gsm weg. Het moet gezegd dat de mobiele telecomoperatoren ons daar flink bij helpen. Hen is het om datatrafiek te doen. Je ziet dan ook grote campagnes waarbij onze producten bijna worden weggegeven in combinatie met een abonnement van zes maanden of een jaar, of langer. Bovendien spoort de crisis bedrijven aan nog efficiënter te werken. Bedrijven
aan het internationaliseren zijn, verkopen schrappen in hun reisbudgetten, maar wilwe ook steeds meer in dollars. Een normalen wel contact houden met klanten. Dit zal le hedging politiek is op dit ogenblik zeker de vraag naar allerlei vormen van videoniet gemakkelijk”, zegt Callewaert. Hij wijst conferencing nog doen stijgen. Een prachtig voorbeeld van een draadloze en mobienaar Noord- en Zuid-Amerika, Europa, maar le levensstijl. Nog eens, mobiele operatoook naar Rusland als regio’s die het meeste ren zien dat ook en die gaan hier in de toerisico lopen. “Azië daarentegen heeft nog komst fors op inspelen. In de wereld van de een onontgonnen thuismarkt waarop men datacommunicatie (USB sticks, mobiele inzich kan richten om zich verder te ontwikketernettoestellen) is er nog steeds een pak len.” minder keuze dan bijVolgens Callewaert is voorbeeld in de handhet enige antwoord Azië heeft nog een setmarkt, waar je kunt onontgonnen thuismarkt op de financiële crisis zoveel mogelijk en zo kiezen uit tientallen waarop men zich kan snel mogelijk innovemerken en honderden richten om zich verder ren. “Waarbij de innomodellen. Ook dat is te ontwikkelen” een goede zaak voor vatie volop moet inons bedrijf. spelen op gewijzigde marktomstandigheden en behoeftes. Al Het gebrek aan vertrouwen tussen financiëblijven we steeds op onze hoede en volgen le instellingen onderling, dat broodnodig is we de financiële en economische situatie om de motor van de economie op gang te op de voet”, benadrukt Callewaert. Hij verhouden, ziet Callewaert als grootste risico. wacht dat het tot de tweede helft van 2009 “Als dit vertrouwen weg is, wordt het ook zal duren alvorens we het ergste van de crivoor bedrijven moeilijker om kredieten te sis zullen gezien hebben. Vanaf dan zal het krijgen. En dat moet absoluut vermeden stilaan beginnen te dooien, besluit hij. worden. Ook de capriolen van de dollar/ euro wisselkoersen is een aandachtspunt. HV Wij kopen veel in dollars en, omdat we snel
“
Met één klik op www.vbo.be weet u wat wij weten. Via onze site kunt u zich gratis elektronisch abonneren op onze persberichten en onze nieuwsbrief Infor. Of u raadpleegt er thema-analyses, Focusuitgaven, VBO-brochures of de agenda van de events en seminars.
www.vbo.be
Als u zich registreert (gratis, via de module 'Aanmelden'), zult u onmiddellijk op de hoogte worden gebracht van elk nieuw initiatief van het VBO. Zo bent u volledig mee met de actualiteit.
