24. Mijn oma heeft in een Japans interneringskamp gezeten. Kan ik voor informatie daarover bij het Nationaal Archief terecht? Jappenkampen Kort na de capitulatie van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) en de Japanse bezetting van vrijwel geheel Nederlands Oost-Indië in maart 1942 werd door het Japans bestuur een begin gemaakt met de internering van de Europese (Nederlandse) burgerinwoners van het eilandenrijk in kampen. Aanvankelijk trof deze maatregel alleen de vooraanstaande burgers, zoals de hogere functionarissen uit bestuur, politie en rechtspraak, maar allengs raakte vrijwel de gehele bevolkingsgroep inclusief vrouwen en kinderen geïnterneerd. Er werden aparte kampen ingericht voor vrouwen en kinderen en voor de mannen en al wat grotere jongens. In 1943 had dit proces zijn beslag gekregen. Met de Japanse capitulatie en de Indonesische onafhankelijkheids-verklaring in augustus 1945 en de daaropvolgende strijd (‘bersiap’) kwam er evenwel niet onmiddellijk een einde aan het kampbestaan. ARCHIEVEN Let wel: • de begrippen ‘internering’ en ‘geïnterneerden’ kunnen ook op andere situaties en personengroepen betrekking hebben dan algemeen wordt verondersteld. Verwijzingen op deze trefwoorden geven dat onderscheid niet altijd bij voorbaat aan. • zie ook onder ‘geïnterneerden’ in: Jan H. Kompagnie (eindred.), Onderzoeksgids Personen op Papier (POP-gids). Overzicht van archief- en bibliotheekbestanden over persoons- en beroepsgroepen in het Nationaal Archief 4e druk (Den Haag 2003) volgnrs. 0322, 3144, 5090 –5094, enzovoort. Overheidsarchieven bij het Nationaal Archief: • toegang 2.03.01 Ministerie voor Algemene Oorlogvoering van het Koninkrijk AOK, Ministerie van Algemene Zaken AZ, Kabinet van de Minister-President KMP, 1942-1979 inv.nrs. 4522-4526 Stukken betreffende krijgsgevangenen en geïnterneerden, 1942-1947. • toegang 2.05.48.23 Nederlands Consulaat te New York, 1855-1954 inv.nr. 358 Stukken betreffende en lijsten van Nederlandse geïnterneerden in het Verre Oosten, met bijlagen, 1943-1945. • toegang 2.10.14 Algemene Secretarie van de Nederlands-Indische Regering en daarbij gedeponeerde archieven, (1942)1944-1950 Let op: stukken beschreven in deel 1 van de toegang (inventarisnummers onder de 2000) zijn bij het Arsip Nasional in Jakarta, Indonesië. OORLOGSGIDS -1– 24. Mijn oma heeft in een Japans interneringskamp gezeten. Kan ik voor informatie daarover bij het Nationaal Archief terecht?
inv.nr. 2222-2234 Stukken betreffende krijgsgevangenen en geïnterneerden, 1942-1947 (inv.nr. 2227 bevat lijsten van overleden Nederlandse krijgsgevangenen en burger-geïnterneerden, opgesteld door het Nederlands-Indische Rode Kruis). inv.nr. 4824 Rapport van het Rode Kruis, afdeling Medan, inzake de geëvacueerde personen uit het kamp Lawe Sigalagala, november 1946. inv.nr. 5192 Organisatieschema’s van het Hoofdkwartier en de plaatselijke commando’s van de Kempeitai op Java, met schema’s van de organisatie van het gevangeniswezen, de internerings- en krijgsgevangenenkampen; 32 staten met inhoudsopgave, 1946. inv.nrs. 5242-5244 Stukken betreffende internerings- en krijgsgevangenenkampen: de organisatie, instructies aan kampcommandanten enzovoort, gedeeltelijk opgemaakt aan de hand van verhoren, deels in het Engels, deels in Japans schrift, 1943-1946. inv.nrs. 5245-5257 Archivalia afkomstig van de Japanse kampleiding van het interneringskamp nr. 1, Tjideng, in Batavia. Voor een groot deel in Japans schrift, 1944-1945. Bevat onder meer staten van geïnterneerden, overledenen, zieken, in beslag genomen persoonlijke goederen, enzovoort. inv.nr. 5258 Ingekomen brieven betreffende Nederlandse en Indonesische geïnterneerden in Japan en op de Filippijnen, augustus 1946. inv.nr. 5259 Briefwisseling met de Opsporingsdienst van Overledenen (ODO) betreffende enige overleden dan wel geëxecuteerde geïnterneerden, 1946. inv.nrs. 5275-5276 Stukken betreffende de berechting van Kawabe Masashi en Nakata Masayuki, gewestelijk commandant respectievelijk commandant van de krijgsgevangenen- en interneringskampen op Java, 1948. inv.nrs. 5368 Kaart uitgegeven door de Netherlands Forces Intelligence Service ‘Location of the prisoners of war and internment camps in the Netherlands East Indies’, NEFIS nr. 2, schaal 1:7.500.000, lichtdruk, 1944. • toegang 2.10.45 Ministerie van Koloniën te Londen, 1940-1946(1948) inv.nrs. 284-285 en 297 Lijsten van en stukken betreffende krijgsgevangenen en burger-geïnterneerden in Azië respectievelijk Nederlands-Indië, 1943-1945.
OORLOGSGIDS -2– 24. Mijn oma heeft in een Japans interneringskamp gezeten. Kan ik voor informatie daarover bij het Nationaal Archief terecht?
Een aantal particuliere archieven bij het Nationaal Archief: • toegang 2.21.121 J.W. Meyer Ranneft inv.nr. 517 Stukken betreffende interneringskampen, evacués en krijgsgevangenen op Java. Gestencild, getypt, 1946 • toegang 2.21.123 H.J. van Mook inv.nr. 22 Nota van N.N. betreffende de opvang van bevrijde burgerlijke en militaire gevangenen, met begeleidbrief, in het Engels, augustus 1945. • toegang 2.21.205.01 P.M. Adriaanse inv.nrs. 18–21 en 24 Stukken betreffende zijn verzameling van (kunst)voorwerpen en tekeningen van Nederlanders in Japanse kampen, 1972-1979. inv.nr. 106 Briefwisseling over de uitgave van historische werken en memoires over de Japanse kampen in Nederlands-Indië door mr. C. Binnerts, J.C. Hamel, C. van Heekeren, R. Korteweg, A. Ofeigssen-Takes en D. van Velden, 1974-1976. • toegang 2.21.205.09 A.H. Böhm inv.nr. 9 Official documenta and papers collected from the records of the civilian internment camp (no. 1 camp) at Lintang, Kuching, Sarawak during the years 1942-1943-1944-1945, door J.B. Archer. Gedrukt. 1946. • toegang 2.21.281.17 A.F.X.E.J. Vos de Wael Bevat dagboekaantekeningen en andere informatie over zijn werkzaamheden met betrekking tot vrouwenkampen, in het bijzonder het kamp Ambarawa op Java; kampen in Kandy (Ceylon); geëvacueerden op het schip Kota Baroe. • toegang 2.21.281.31 L.F. de Groot Beperkt openbaar archief. Voor raadpleging en publicatie van gegevens uit inv.nrs. 9-11, 1315, 17-18, 20-22, 30 en 36-38 is tot 1 januari 2026 toestemming vereist van de directeur van het Nationaal Archief; conform de bepalingen van het auteursrecht kan slechts met schriftelijke toestemming van mw. E.M.E. de Groot-Puls, Zwolsestraat 114, 2587 WB Den Haag, in extenso worden geciteerd uit de inv.nrs. 10, 38 en 40. inv.nr. 31 Verzamelde stukken betreffende Japanse interneringskampen, 1942-1945. OORLOGSGIDS -3– 24. Mijn oma heeft in een Japans interneringskamp gezeten. Kan ik voor informatie daarover bij het Nationaal Archief terecht?
• toegang 2.22.09 Losse Aanwinsten Indische bestuursambtenaren inv.nr. 4 Lijst van geïnterneerden in het kamp Pare-Pare, 1945.
LITERATUUR • H. Beekhuis (eindred.), J. van Dulm, W.J. Krijgsveld, H.J. Legemaate, H.A.M. Liesker, Japanse burgerkampen in Nederlands-Indië 2e-5e druk (z.pl., 1999-2002). Deel 1 Java : 29 kampen Deel 2 Java : overige kampen Deel 3 Sumatra Deel 4 Borneo, Celebes e.o. Kaarten, Plattegronden, Transporten, Literatuur • H. Beekhuis, Japanse krijgsgevangenkampen in Oost-Azië (z.pl., 2002-2003). 6. Malakka (o.a. Singapore) 7. Birma, Thailand 8. Indo-China 9. China 10. Japan 11. Mantsjoerije • H. Beekhuis, H. van Oosten, Repatriëring / evacuatie uit Nederlands-Indië 8e druk (z.pl., 2003). 1. Botenlijst • H. Beekhuis, Republikeinse kampen in Nederlands-Indië (z.pl., 2001). 1. West-Java 2. Midden-Java 3. Oost-Java 4. Madoera (residentie) Index Java en Madoera Kaarten, Plattegronden, Transporten, Literatuur • E. Braches, Borneo-werkboeken. • J. van Dulm, W.J. Krijgsveld, H.J. Legemaate, H.A.M. Liesker, G. Weijers e.a., Geïllustreerde Atlas van de Japanse Kampen in Nederlands-Indië 1942 – 1945 2 dln (z.pl., 2000-2002). N.B.: Betreft de interneringskampen voor burgers en krijgsgevangenen. Per kamp de volgende gegevens: locatie, bestaansperiode, categorieën van geïnterneerden, namen van commandanten en kampleiders, aard van de behuizing, omheining en bewaking, data en richting van transporten en aantallen overlevenden. In deel 2 ook aandacht voor de naoorlogse zeetransporten (1945-1948) van evacués en repatrianten. • L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog (Leiden 19851986) deel 11 b , Nederlands-Indië II , hfdst 5, 345 e.v. , en hfdst. 9, 753 e.v. deel 11 c , Nederlands-Indië III, hfdst. 8, 521 e.v. • O. Norel, En, … Hoe was het daarbuiten? Buiten de Japanse kampen en in de Bersiap, een te weinig gestelde vraag. Een bibliografie van boeken en artikelen (ook) over het leven buiten de kampen tijdens de Japanse bezetting van het toenmalige NederlandsOORLOGSGIDS -4– 24. Mijn oma heeft in een Japans interneringskamp gezeten. Kan ik voor informatie daarover bij het Nationaal Archief terecht?
•
• •
Indië, in de daaropvolgende Bersiap periode en in de Indonesische interneringskampen (1941–1949) (Winterswijk 1999). W. Rinzema, Dit was uw Tjideng. Aspecten van de vertraagde afwikkeling van Japanse interneringskampen in Batavia met het Tjidengkamp als casus Stichting Icodo 2e druk (Utrecht 1991). Erik Somers, Mark Pier, Archievengids van de Tweede Wereldoorlog, Nederland en Nederlands-Indië Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (Zutphen 1994). D. van Velden, De Japanse Interneringskampen voor burgers gedurende de Tweede Wereldoorlog 4e druk (Franeker 1985).
OORLOGSGIDS -5– 24. Mijn oma heeft in een Japans interneringskamp gezeten. Kan ik voor informatie daarover bij het Nationaal Archief terecht?
