230, 27 juni 2006)

12 mei 2006 

B ev i n d i n g en  (Behorend bij rapport 2006/230, 27 juni 2006) 

Onderzoek uit eigen beweging (artikel 9:26 van de Algemene wet bestuursrecht) naar de  uitvoering  van  de  zogenoemde  100%­controles  op  de  luchthaven  Schiphol  en  naar  de  behandeling  van  personen  die  als  resultaat  van  zo’n  controle  als  verdachte  van  drugssmokkel worden aangehouden. 

Verantwoordelijke bestuursorganen: 

1. de minister van Financiën;  2. de minister van Defensie;  3. de minister van Justitie.

2 

INHOUDSOPGAVE 

I. 

Inleiding................................................................................................................3 

II. 

Achtergrondinformatie ..........................................................................................7 

III. 

Formeel kader 100%­controles………………………………………………………...11 

IV. 

De controle door de douane................................................................................ 14 

V. 

Aanhouding door de douane en overdracht verdachten aan de KMar.................. 34 

VI. 

Opsporing door de KMar..................................................................................... 39 

VII. 

Behandeling betrokkenen in het Detentiecentrum Schiphol­Oost......................... 49 

VIII.  De “zwarte lijst drugskoeriers”............................................................................. 59  IX. 

Klachtbehandeling .............................................................................................. 71 

X. 

De Commissie van Toezicht van het Detentiecentrum Schiphol­Oost .................. 84 

XI. 

Algemene opmerkingen over de 100%­controles ................................................ 86 

XII. 

Ervaringen reizigers die onderworpen zijn geweest aan een  100%­controle op Schiphol ................................................................................. 88 

Bijlagen......................................................................................................................... 96

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

3 

INLEIDING 

I.  1. 

De 100%­controles en de verantwoordelijke bestuursorganen 

In  oktober  2003  bood  de  minister  van  Justitie  de  Tweede  Kamer  de  vijfde  Voortgangs­  rapportage drugssmokkel Schiphol aan 1 . In die rapportage gaf de minister aan dat hij een  intensivering van de controle­ en handhavingsinspanningen beschouwde als een aangrij­  pingspunt voor een scherpe reductie van de drugssmokkel door de lucht. Ter uitwerking  van deze voortgangsrapportage is op  10 december 2003 een Handhavingsarrangement  gesloten  tussen  het  Openbaar  Ministerie  te  Haarlem,  de  Koninklijke  Marechaussee  Schiphol en de Douane West. In dat arrangement zijn de taken en verantwoordelijkheden  van  de  verschillende  bij  de  controles  betrokken  diensten  beschreven  en  zijn  afspraken  vastgelegd over onder andere overdrachtsmomenten en over de sturing bij de controles.  In  december  2003  is  begonnen  met  het  uitvoeren  van  deze  intensieve  controles,  de  zogenoemde 100%­controles, van binnenkomende vluchten uit bepaalde landen. Bij een  100%­controle worden alle passagiers en de bemanning, alle bagage alsmede de vracht  en  het  vliegtuig  zelf  systematisch  gecontroleerd  op  de  aanwezigheid  van  drugs.  De  feitelijke  controles  worden  uitgevoerd  door  ambtenaren  van  de  Douane.  De  Douane  is  onderdeel van het Ministerie van Financiën. In geval van aanhouding wegens verdenking  van drugssmokkel  wordt de betrokkene door de Douane overgedragen aan ambtenaren  van  de  Koninklijke  Marechaussee  (KMar).  De  KMar is  onderdeel van  het Ministerie van  Defensie.  Een  daarop  volgend  opsporingsonderzoek  wordt  uitgevoerd  door  de  KMar,  onder verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie. Na hun aanhouding worden de  als  verdachte  aangemerkte  personen  overgebracht  naar  het  Detentiecentrum  Schiphol­  Oost.  De  verantwoordelijkheid  voor  de  verzorging  van  deze  verdachten  in  het  detentie­  centrum berust bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). De DJI ressorteert evenals het  Openbaar  Ministerie  onder  het  Ministerie  van  Justitie.  Een  en  ander  betekent  dat  drie  ministeries  (Financiën,  Defensie  en  Justitie)  nauw  zijn  betrokken  bij  de  100%­controles  en dat elk van die drie ministeries (eind)verantwoordelijk is voor een deel daarvan. 

2. 

Aanleiding voor onderzoek uit eigen beweging 

Sinds de invoering van de 100%­controles heeft de Nationale ombudsman van verschil­  lende  kanten  signalen  ontvangen  dat  reizigers  problemen  hebben  met  de  wijze  waarop  die controles worden uitgevoerd en de wijze waarop aangehoudenen worden behandeld.  Verschillende advocaten en organisaties vroegen de Nationale ombudsman om aandacht  voor de 100%­controles, en een aantal reizigers diende een klacht in naar aanleiding van  hun  persoonlijke  ervaringen  met  een  100%­controle.  Een  van  deze  klachten  leidde  tot  een onderzoek dat in januari 2006 werd  afgerond met een openbaar rapport 2  waarin de  Nationale  ombudsman  het  op  de  betrokkene  toegepaste  controlemiddel van  lijfsvisitatie  met schouwen van de holten van het onderlichaam door de Douane afkeurde (zie verder  paragraaf  3  van  hoofdstuk  II.),  Daarnaast  hebben  enkele  Tweede  Kamerleden  (van  de  1 

Brief van de minister van Justitie aan de Voorzitter van de Tweede Kamer d.d. 24 oktober 2003;  Tweede Kamer, vergaderjaar 2003­2004, 28 192, nr. 23.  2  Openbaar rapport 2006/001 d.d. 4 januari 2006; zie www.nationaleombudsman.nl.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

4 

SP­fractie)  bij  herhaling  kritische  vragen  gesteld  aan  de  minister  van  Justitie  over  de  behandeling  en  de  bejegening  van  personen  die  bij  100%­controles  zijn  aangehouden  (zie  verder  paragraaf  4  van  hoofdstuk  II.).  Deze  signalen  hebben  de  Nationale  ombudsman  doen  besluiten  om met  gebruikmaking van  zijn  bevoegdheid tot  onderzoek  uit eigen beweging (artikel 9:26 van de Algemene wet bestuursrecht) een onderzoek in te  stellen  naar  de  uitvoering van  de  100%­controles  en  naar  de  behandeling van  reizigers  die in dat kader als verdachte van drugssmokkel worden aangemerkt. 

3. 

Reikwijdte onderzoek 

Het onderzoek van de Nationale ombudsman gaat over het traject dat passagiers van de  aan 100%­controles onderworpen vluchten doorlopen  vanaf het verlaten van het toestel  tot aan het moment waarop een eventuele bewaring ingaat. Bewaring van aangehouden  personen vindt plaats op bevel van een rechter­commissaris en is daarmee een proces­  stap die plaatsheeft op basis van een beoordeling door een rechter. Om die reden is het  onderzoek  van  de  Nationale  ombudsman  beperkt  tot  de  fasen  die  voorafgaan  aan  een  eventuele  bewaring.  Het  onderzoek  is  niet  gericht  op  de  beleidskeuze  om  op  bepaalde  vluchten  een  100%­controle  uit  te  voeren.  Het  onderzoek  betreft  de  gedragingen  ter  uitvoering  van  dat  beleid.  Vragen  omtrent  doelmatigheid  en  effectiviteit  van  de  100%­  controles  en  van  de  ingezette  controle­  en  opsporingsmethoden  als  zodanig  zijn  niet  in  het onderzoek betrokken, evenmin als het opsporings­ en vervolgingsbeleid als zodanig  van het Openbaar Ministerie. 

4. 

Doel onderzoek 

De Nationale ombudsman heeft zich met zijn onderzoek ten doel gesteld om  ­ op basis  van een beschrijving van de wijze waarop de 100%­controles worden uitgevoerd en van  de  wijze waarop  wordt omgegaan met reizigers die worden aangehouden vanwege ver­  denking van drugssmokkel ­ vast te stellen in hoeverre bij die controles en bij de behan­  deling van  aangehoudenen  recht  wordt  gedaan  aan  de vereisten van  behoorlijkheid  die  gelden in het verkeer tussen overheid en burgers. In dat verband heeft hij zijn aandacht  in  het  bijzonder  gericht  op  eventuele  aanpassingen  en  wijzigingen  die  de  betrokken  ministers  sinds  de  invoering  van  de  controles  in  december  2003  in  het  licht  van  die  behoorlijkheidsvereisten  hebben  doorgevoerd.  In  zoverre  sluit  zijn  onderzoek  aan  bij  de  mededeling van de minister van Justitie van 4 januari 2006 dat voortdurend wordt bezien  of  bij  de  uitvoering  van  de  100%­controles  nog  verbetering  kan  worden  gebracht  (zie  hierna, onder II.4). 

5. 

Aanpak onderzoek 

Op 4 januari 2006 heeft de Nationale ombudsman de drie betrokken ministers schriftelijk  geïnformeerd over zijn besluit om een onderzoek naar de 100%­controles in te stellen.  Bij  brief  van  25  januari  2006  is  de  Nationale  ombudsman  zijn  onderzoek  daadwerkelijk  begonnen door deze drie ministers een aantal vragen voor te leggen (zie bijlage 2.). Ter  illustratie  van  de  signalen  die  de  Nationale  ombudsman  heeft  ontvangen,  zijn  aan  de

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

5 

ministers  tevens  de  door  mr.  H.  Gaasbeek,  advocaat  te  Haarlem,  opgetekende  relazen  toegestuurd van drie reizigers die in december 2004, juni 2005 respectievelijk september  2005 op Schiphol onderworpen zijn geweest aan een 100%­controle.  In het kader van het onderzoek hebben de substituut­ombudsman en drie onderzoekers  van het Bureau Nationale ombudsman in februari en maart 2006 op Schiphol de 100%­  controle van  enkele vluchten  uit  Paramaribo,  Suriname,  bijgewoond.  Op  22  maart  2006  brachten zij een bezoek aan het Detentie­ en uitzetcentrum Schiphol­Oost.  Op 17 februari 2006 werd een gesprek gevoerd met een man die op 4 juli 2005, na aan­  komst uit Suriname, in het kader van een 100%­controle is aangehouden op verdenking  van drugssmokkel.  Onderzoekers van het Bureau Nationale ombudsman voerden in februari en maart 2006  gesprekken  met  ambtenaren  van  de  ministeries  van  Financiën,  Defensie  en  Justitie.  Tijdens  die  gesprekken  kwamen  de  onderzoeksvragen  van  de  Nationale  ombudsman  aan de orde. Daarnaast werden interviews gehouden met de klachtencoördinator van het  Openbaar  Ministerie,  met  een  klachtencoördinator  van  de  Douane­West,  met  twee  medewerkers  van  de  Douane­West  die  zijn  betrokken  bij  de  uitvoering  van  de  100%­  controles, met de leider van het zogenoemde Veegteam van de KMar en met een mede­  werker van dat team, met twee privacyfunctionarissen van de KMar, met twee klachten­  functionarissen  van  de  KMar  District  Schiphol  en  de  klachtcoördinator  bij  de  Korpsstaf  KMar,  en  met  de  voorzitter  van  de  Commissie  van  Toezicht  van  het  Detentiecentrum  Schiphol­Oost. Van bedoelde gesprekken en interviews werden verslagen opgesteld, die  vervolgens  zijn  gefiatteerd  door  betrokkenen.  Telefonisch  werden  aanvullende  inlichtin­  gen ingewonnen bij een hoofd Doorlaatpost van de KMar District Schiphol. Verder waren  er  contacten  met  verschillende  personen  die  als  reiziger  een  100%­controle  hebben  meegemaakt  en  met  hulpverleners,  zoals  advocaten,  die  de  belangen  van  reizigers  behartigen.  Het  resultaat  van  het  onderzoek  is  op  12  mei  2006  als  verslag  van  bevindingen  voorgelegd  aan  de  drie  betrokken  ministers.  Hun  gezamenlijke  reactie  daarop,  gedateerd  13  juni  2006,  gaf  aanleiding  het  verslag  op  enkele  punten  aan  te  passen. 

6. 

Opzet rapportage 

In hoofdstuk II. wordt algemene achtergrondinformatie over de 100%­controles gegeven.  De  eerste  paragraaf  van  dat  hoofdstuk  bevat  een  aantal  basisgegevens  met  betrekking  tot de 100%­controles alsmede een korte beschrijving van het vervolgingsbeleid van het  Openbaar  Ministerie.  In  paragraaf  2 van  dat  hoofdstuk  wordt  ook  een  aantal  kerngege­  vens  over  uitgevoerde  controles  en  de  resultaten  daarvan  genoemd.  Paragraaf  3  van  hoofdstuk  II.  bevat  een  beschrijving  van  de  aard  van  de  signalen  die  de  Nationale  ombudsman heeft ontvangen over problemen bij de uitvoering van de 100%­controles, en  in paragraaf 4 wordt aandacht besteed aan vragen die in 2005 vanuit de Tweede Kamer  zijn gesteld over de 100%­controles.  In hoofdstuk III. geeft de Nationale ombudsman een globale beschrijving van de formele  bepalingen  die  een  rol  spelen  bij  de  uitvoering  van  de  100%­controles  (hoofdstuk  III.,  paragraaf  1).  In  paragraaf  2  van  dat  hoofdstuk  besteedt  hij  aandacht  aan  enkele  rele­  vante rechterlijke uitspraken. Paragraaf 3 van hoofdstuk III. bevat een korte beschrijving

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

6 

van  het  rapport van  de  Nationale  ombudsman  dat mede­aanleiding  heeft  gevormd voor  het starten van dit onderzoek.  Hoofdstuk IV. gaat over de controle door de Douane, en hoofdstuk V. over de overdracht  van personen die door de Douane zijn aangehouden aan de Koninklijke Marechaussee.  In hoofdstuk VI. wordt het optreden van de Koninklijke Marechaussee in het kader van de  100%­controles  beschreven,  waarna  in  hoofdstuk  VII.  aandacht  wordt  besteed  aan  enkele  aspecten  van  het  verblijf  van  aangehoudenen  in  het  detentiecentrum  Schiphol.  Hoofdstuk  VIII.  gaat  over  de  zogenoemde  zwarte  lijst  en  hoofdstuk  IX.  over  de  behandeling van klachten die samenhangen met de 100%­controles. Hoofdstuk X. bevat  de informatie die de voorzitter van de Commissie van Toezicht van het Detentiecentrum  Schiphol­Oost heeft verstrekt en in hoofdstuk XI. wordt aandacht besteed aan een aantal  algemene opmerkingen die vanuit de betrokken ministeries zijn gemaakt over de 100%­  controles.  Hoofdstuk  XII  bevat  een  impressie  van  de  signalen  van  enkele  reizigers  met  betrekking tot de controles. 3  In  bijlage  1  staat  het  juridische  kader  beschreven  en  in  bijlage  2  zijn  de  onderzoeksvragen opgenomen. 

3 

De  Nationale  ombudsman  heeft  geen  onderzoek  gedaan  naar  de  achterliggende  klachten  en  hij  geeft  daar 

ook geen oordeel over.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

7 

ACHTERGRONDINFORMATIE 

II.  1. 

Enkele basisgegevens en het vervolgingsbeleid van het Openbaar Ministerie 

In december 2003 is de Douane begonnen met het uitvoeren van de 100%­controles. In  eerste instantie ging het om alle vluchten afkomstig van Curaçao. In de maanden daarop  zijn  ook  alle  andere  vluchten  afkomstig  van  de  Nederlandse  Antillen  en  Aruba  en  de  vluchten  afkomstig  van  Suriname  in  het  controleprogramma  opgenomen.  Vanaf  april  2004 worden ook de vluchten uit Venezuela onderworpen aan een 100%­controle. Begin  2006  bedroeg  het  aantal  vluchten  dat  wekelijks  aan  een  100%­controle  werd  onderworpen  37.  Voor  het  uitvoeren  van  deze  controles  beschikt  de  Douane  over  ongeveer 225 formatieplaatsen. Bij de Koninklijke Marechaussee zijn medewerkers voor  ongeveer 140 fte belast met activiteiten die aan de 100%­controles zijn gerelateerd.  Sinds  de  invoering  van  de  100%­controles  tot  in  april  2006  zijn  ruim  8.300  personen  aangehouden op verdenking van drugssmokkel. In ruim 2.100 van deze gevallen ging het  om  een  aanhouding  op  grond  van  naar  achteraf  bleek  onterechte  verdenking  van  het  slikken van bolletjes. De betrokken instanties (Douane, KMar, Openbaar Ministerie) dui­  den deze categorie aangehouden personen aan met de term “negatieve slikkers”. Sinds  het begin van de 100%­controles zijn ruim 5.500 personen opgenomen op de zwarte lijst  drugskoeriers (zie verder hoofdstuk VIII.).  De  Koninklijke  Marechaussee  verstrekte  in  april  2006  enkele  overzichten  met  basisge­  4  gevens.  Een  van  die  overzichten  bevat  gegevens  over  het  aantal  gecontroleerde  vluchten, het aantal gecontroleerde passagiers en het aantal “zaken” (drugsvondsten c.q.  verdenkingen) dat die controles hebben opgeleverd: 

Vluchten  Passagiers Schiphol  waarvan transit passagiers  Zaken Passagiers  Zaken Vracht 

2004  1.641  452.127  130.957  4.499  703 

Totaal  2005  1.821  512.519  156.342  2.969  823 

2006  467  141.982  43.542  540  280 

100%  periode  3.971  1.114.387  331.458  8.291  1.807 

Ook  gaf  de  KMar  een  overzicht  van  de  hoeveelheid  cocaïne  in  kilogrammen  die  in  het  kader  van  de  100%­controles  in  beslag  is  genomen.  Omdat  per  inbeslagneming  ofwel  een  netto­  ofwel  een  brutogewicht  bekend  is,  dienen  de  genoemde  netto­  en  de  bruto­  hoeveelheden bij elkaar opgeteld te worden. Dit overzicht luidt als volgt:  Totaal  100%  periode  2004  2005  2006  24,5  888,6  1.005,6  270,9  2.189,6  313,3  3.785,5  1.387,3  210,4  5.696,5 

2003  Cocaïne  Cocaïne bruto  4 

E­mailbericht d.d. 18 april 2006; gegevens ontleend aan “Gezamenlijke weekrapportage Drugs op  Schiphol”.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

8 

De  hoeveelheid cocaïne  die in  het kader van  de  100%­controles  in  beslag  is  genomen,  vormt  ruim  de  helft  van  de  totale  hoeveelheid  cocaïne  (ruim  14.000  kg)  die  in  de  betreffende periode op Schiphol in beslag is genomen.  Daarnaast  verstrekte  de  KMar  een  overzicht  van  het  aantal  “zaken  passagiers”.  Dit  overzicht luidt als volgt: 

Week  Koeriers bruto  Negatieve Slikkers  Koeriers netto  Heenzendingen  Slikkers  Overige koeriers 

A  B  A­B 

2004  4.499  1.016  3.483  494  2.400  589 

Totaal  2005  2969  867  2102  109  1593  400 

2006  572  238  334  0  262  72 

100%  periode  8.323  2.176  6.147  672  4.374  1.101 

De  KMar  wees  er  op  dat  als  gevolg  van  het  door  het  Openbaar  Ministerie  gevoerde  opsporingsbeleid  in  2004  en  in  2005  niet  van  iedere  inbeslagname  op  Schiphol  het  exacte  gewicht  is  vastgesteld.  Een  en  ander  hangt  samen  met  de  door  het  Openbaar  Ministerie  vastgestelde  vervolgingsgrens.  Het  hanteren  van  een  dergelijke  grens  was  noodzakelijk in verband met een tekort aan cellen. Gedurende de eerste tijd na het begin  van  de  100%­controles  hanteerde  het  Openbaar  Ministerie  een  grens  van  3  kg  (netto­  gewicht).  Drugssmokkelaars  die  op  Schiphol  met  minder  3  kg  cocaïne  werden  betrapt,  werden  niet  strafrechtelijk vervolgd. Wel  werd  de  aangetroffen  cocaïne  in  beslag  geno­  men en werd de naam van betrokkene op de zwarte lijst geplaatst. Per 22 juli 2005 is de  vervolgingsgrens verlaagd naar 1.5 kg cocaïne (netto­gewicht). In verband met het wel in  beslag  nemen  van  aangetroffen  cocaïne  maar  het  niet  vervolgen  van  een  deel  van  de  smokkelaars werd gesproken van een stofgerichte aanpak. Indien de hoeveelheid aange­  troffen  cocaïne  inclusief verpakkingsmateriaal  onder  de  op  dat  moment  geldende  grens  van 3 respectievelijk 1.5 kg lag, werd er geen netto­gewicht bepaald. Per 1 januari 2006  is  de  als  tijdelijke  noodmaatregel  ingestelde  “stofgerichte  aanpak”  verlaten.  Vanaf  die  datum worden alle drugskoeriers die op Schiphol  worden aangehouden in het bezit van  verdovende  middelen,  conform  de  opnieuw  ingevoerde  dadergerichte  aanpak  door  het  Openbaar  Ministerie vervolgd. 5  Omdat in  april  2006,  toen  de  KMar  de  hiervoor  weerge­  geven  basisgegevens  verstrekte,  van  een  aantal  inbeslagnemingen  nog  geen  netto­ge­  wichten  waren  ontvangen  van  het  Nederlands  Forensisch  Instituut,  bevat  ook  het  over­  zicht over 2006 zowel bruto­ als netto­gewichten.  De KMar gaf voorts aan dat bolletjesslikkers gemiddeld negentig bolletjes in hun lichaam  vervoeren. Het grootste aantal dat ooit bij een persoon is aangetroffen, is 269 bolletjes. 6 

5  6 

Brief van de minister van Justitie aan de Nationale ombudsman d.d. 6 april 2006.  E­mailbericht d.d. 18 april 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

9 

2. 

Een beeld van de grieven 

De  Nationale  ombudsman  heeft  sinds  de  invoering  van  de  100%­controles  een  aantal  klachten  ontvangen  over  de  uitvoering  daarvan.  Voor  een  deel  gaat  het  om  individuele  klachten,  voor  een  deel  ook  om  bundelingen  van  klachten  die  door  advocaten  en  door  organisaties aan de Nationale ombudsman zijn voorgelegd. Deze klachten betreffen een  breed scala aan aspecten van de 100%­controles. Samengevat gaat het voornamelijk om  de volgende aspecten:  ­ tijdsduur;  ­ toepassing van lijfsvisitatie;  ­ onterechte verdenking van drugssmokkel;  ­ bejegening;  ­ dienstbetoon;  ­ informatieverstrekking;  ­ behandeling van aangehoudenen in het Detentiecentrum Schiphol­Oost.  Uit de ontvangen signalen blijkt dat bij een aantal betrokkenen het gevoel bestaat dat er  sprake is van discriminatie. 

3. 

Kamervragen 

Twee leden van de SP­fractie uit de Tweede Kamer stelden op 6 januari 2005 schriftelijk  vragen aan de minister van Justitie over de behandeling en de bejegening van personen  die in het kader van de 100%­controles als verdacht van het slikken van bolletjes worden  7  aangemerkt.  Deze vragen betroffen onder andere de behandeling van een reizigster die  ten onrechte was aangehouden op Schiphol, het gebruik van de zogenoemde zwarte lijst,  de tijd die is gemoeid met de controles en het bieden van compensatie aan personen die  achteraf gezien ten onrechte zijn aangehouden.  In  zijn  antwoorden  van  14  februari  2005 8  deelde  de  minister  van  Justitie  mee  dat  een  gezamenlijke werkgroep onderzoek verrichtte naar de mogelijkheden om de wachttijden,  voor  verschillende  stappen  in  het  proces,  terug  te  brengen.  Voorts  ging  hij  in  op  het  gebruik van de zwarte lijst. Wat betreft het bieden van compensatie wees de minister op  de mogelijkheid een verzoek tot schadevergoeding te doen op grond van de artikelen 89,  591  en  591a  van  het  Wetboek  van  Strafvordering  en  op  de  mogelijkheid  de  Staat  aansprakelijk te stellen wegens het plegen van een onrechtmatige daad.  Dezelfde  kamerleden  stelden  op  3  november  2005  opnieuw  een  aantal vragen  over  de  100%­controles. Onder meer vroegen zij aandacht voor de uitspraken van de rechtbank  Haarlem over lijfsvisitatie (zie ook hierna, onder III.2.) en voor de procedure van klacht­  behandeling.  De minister van Justitie antwoordde op 4 januari 2006 9 . In zijn antwoord gaf hij aan dat er  drie  momenten  zijn  waarop  onderzoek  aan  of  in  het  lichaam  wettelijk  is  toegestaan,  7 

Tweede Kamer, vergaderjaar 2004­2005, Aanhangsel, 850.  Tweede Kamer, vergaderjaar 2004­2005, Aanhangsel, 925.  9  Tweede Kamer, vergaderjaar 2005­2006, Aanhangsel, 651. 8 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

10 

namelijk in de controlefase op grond van artikel 17 van de Douanewet, in de opsporings­  fase  op  grond  van  artikel  56,  tweede  lid,  van  het  Wetboek  van  Strafvordering,  en  bij  binnenkomst  of  bij  het  verlaten  van  een  penitentiaire  inrichting  op  grond  van  artikel  29  van  de  Penitentiaire  beginselenwet.  Naar  aanleiding  van  de  vragen  over  klachtbehan­  deling  wees  de  minister  erop  dat  medio  2005  was  begonnen  met  een  gecoördineerde  behandeling van klachten (zie verder hoofdstuk IX.).  In  antwoord  op  de  vraag  of  de minister van mening  was  dat  de  100%­controles  met  de  nodige zorgvuldigheid, beleefdheid en het vereiste respect werden uitgevoerd, deelde de  minister van Justitie het volgende mee:  “…Ik  realiseer  mij  dat  de  100%­controles  een  grote  impact  hebben  op  de  passagiers.  De controles zijn echter noodzakelijk om de smokkel van verdovende middelen door de  lucht  tussen  Suriname,  de  Nederlandse  Antillen,  Aruba  en  Venezuela  enerzijds  en  Nederland anderzijds te kunnen bestrijden.  Ik  ben  van  mening  dat  bij  de  uitvoering  van  de  100%­controles  de  nodige  zorgvuldig­  heid, beleefdheid en het vereiste respect wordt betracht, hetgeen onverlet laat dat voort­  durend wordt bezien of hierin nog verbetering kan worden gebracht…”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

11 

FORMEEL KADER 100%­CONTROLES 

III.  1. 

Enkele relevante verdragsrechtelijke en wettelijke bepalingen 

De Douane, die valt onder het Ministerie van Financiën, controleert goederenstromen om  na  te  gaan  of  er  (voldoende)  belasting  is  betaald, maar  ook  om  de  samenleving  en  het  milieu  te  beschermen.  Alle  taken  van  de  Douane  die  niet  zijn  gericht  op  het  heffen  en  innen van belastingen, komen voort uit wetgeving van andere ministeries. Voor de uitvoe­  ring daarvan worden onderlinge overeenkomsten gesloten. 10  Ambtenaren van de Douane  zijn  buitengewoon  opsporingsambtenaar  (BOA)  en  uit  dien  hoofde  beschikken  zij  over  algemene opsporingsbevoegdheden.  Het  Openbaar  Ministerie  is  verantwoordelijk  voor  de  opsporing  en  vervolging  van  strafbare feiten. Voor de opsporing van strafbare feiten wordt onder andere de Koninklijke  Marechaussee  (KMar)  ingeschakeld.  Voor  zover  de  KMar  strafrechtelijk  onderzoek  ver­  richt, gebeurt dat onder het gezag van het Openbaar Ministerie. In de Politiewet 1993 is  de uitvoering van de politietaak op de luchthaven Schiphol uitdrukkelijk opgedragen aan  de KMar.  Een  aantal  wetten  geeft  de  Nederlandse  autoriteiten  de  bevoegdheid  reizigers  die  Nederland  binnenkomen  te  onderwerpen  aan  een  controle  en  hen  te  onderzoeken  aan  hun bagage, hun kleding en hun lichaam. In de Douanewet zijn de bevoegdheden van de  Douane geregeld ter controle op de naleving van wettelijke bepalingen. Zo is in artikel 17  van  de  Douanewet  bepaald  dat  personen  die  aanwezig  zijn  op luchthavens,  zijn  onder­  worpen aan lijfsvisitatie door de belastinginspecteur. In artikel 14 van het Communautaire  douanewetboek  is  bepaald  dat  voor  de  toepassing  van  de  douanewetgeving  elke  per­  soon  verplicht  is  de  Douaneautoriteiten  alle  nodige  bescheiden  en  inlichtingen  te  ver­  strekken  en  in  artikel  37 van  het  Communautaire  douanewetboek  is  bepaald  dat  alle  in  het douanegebied van de Europese Gemeenschap binnengebrachte goederen vanaf het  ogenblik waarop zij worden binnengebracht aan douanetoezicht zijn onderworpen en dat  deze  goederen  overeenkomstig  de  geldende  bepalingen  door  de  douaneautoriteiten  kunnen worden gecontroleerd.  In het kader van opsporing kan de officier van justitie op grond van artikel 56, tweede lid,  van  het  Wetboek  van  Strafvordering  in  bepaalde  gevallen  bepalen  dat  de  verdachte  in  zijn  lichaam  wordt  onderzocht.  Artikel  9  van  de  Opiumwet  geeft  opsporingsambtenaren  de  bevoegdheid  om  personen  die  worden  verdacht  van  een  bij  die  wet  als  misdrijf  strafbaar gesteld feit aan hun kleding te onderzoeken.  Daarnaast zijn er verdragsrechtelijke en grondwettelijke bepalingen, bijvoorbeeld artikel 8  van  het  Europees  Verdrag  tot  bescherming  van  de  rechten  van  de  mens  en  de  fundamentele vrijheden  (EVRM)  en  artikel  11 van  de Grondwet  die  grenzen  stellen  aan  (de  gebruikmaking  van)  dit  soort  controle­  en  opsporingsbevoegdheden.  Genoemde  bepalingen zijn naast een aantal andere relevante wetsartikelen opgenomen in Bijlage 1.  Wat  betreft  de  gebruikmaking  van  controle­  en  opsporingsbevoegdheden  spelen  voorts  verschillende  vereisten  van  behoorlijkheid  ­  zoals  het  evenredigheidsvereiste  –  een  rol.  Het zijn deze behoorlijkheidsvereisten waaraan de Nationale ombudsman toetst.  10 

Brochure Belastingdienst/Douane, juli 2004. Documentcode: DO 065/1Z*4FD.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

12 

2. 

Jurisprudentie over lijfsvisitatie in het kader van de 100%­controles 

In  2005  heeft  de  rechtbank  Haarlem  in  enkele  zaken  waarin  een  betrokkene  op  grond  van  de  artikelen  89  en  90  van  het  Wetboek  van  Strafvordering  vanwege  onterecht  ondergane vrijheidsbeneming na aanhouding op Schiphol op verdenking van drugssmok­  kel  om  schadevergoeding had gevraagd, uitgesproken dat de behandeling die betrokke­  nen op Schiphol hadden ondergaan zeer vernederend was te achten. Deze behandeling  bestond uit het moeten bukken ten einde de openingen van het onderlichaam uitwendig  te laten bekijken. In verband daarmee kende de rechtbank betrokkenen een hogere dan  de  normaal  toe  te  kennen  vergoeding  toe  voor  hun  verblijf  in  het  Detentiecentrum  Schiphol. 11 

3. 

Rapport 2006/001 van de Nationale ombudsman 

Op  4 januari  2006  bracht de  Nationale  ombudsman  een  rapport  uit  naar  aanleiding van  een klacht van een Surinaamse vrouw die in april 2005 bij aankomst op Schiphol in het  kader van een 100%­controle door de Douane was onderzocht aan haar lichaam. Daarbij  moest  zij  haar  ondergoed  uittrekken,  zij  moest  zich  bukken  en  ze  moest  haar  anus  en  vagina opensperren. Volgens de Douane was de controle gebaseerd op artikel 17 van de  Douanewet en was die controle op een correcte wijze uitgevoerd.  De Nationale ombudsman overwoog in zijn rapport dat eenieder ingevolge de Grondwet  en het EVRM recht heeft op onaantastbaarheid van het lichaam, behalve wanneer daar­  aan in ­ of op basis van ­ de wet beperkingen zijn gesteld. In het Wetboek van Strafvor­  dering  is  bepaald  dat  het  uitwendig  schouwen  van  holten  en  openingen  van  het  onder­  lichaam  een  onderzoek  is  in  het  lichaam.  Zo’n  onderzoek  mag  slechts  onder  strenge  voorwaarden  worden  uitgevoerd:  er  moet  sprake  zijn  van  een  verdachte  van  een  straf­  baar  feit,  ten  aanzien  van  wie  ernstige  bezwaren  bestaan,  er  moet  opdracht  worden  gegeven door de officier van justitie en het onderzoek moet worden uitgevoerd door een  arts.  De  Nationale  ombudsman  achtte  het  niet  consistent  dat  iemand  die  zich  op  een  luchthaven bevindt in het kader van een douanecontrole, zonder dat daarvoor in de wet  nadere waarborgen zijn gegeven en zonder dat er sprake is van een verdenking van een  strafbaar  feit,  te  maken  kan  krijgen  met  een  onderzoek,  waaraan  in  het  kader  van  een  opsporingsonderzoek  ten  aanzien van  een verdachte  juist  strikte  wettelijke  beperkingen  zijn  gesteld.  De  Nationale  ombudsman  concludeerde  dan  ook  dat  de  klacht,  vanwege  schending van het recht op onaantastbaarheid van het lichaam, gegrond was. Aan de –  voor  de  Douane  verantwoordelijke  ­  minister  van  Financiën  deed  hij  de  aanbeveling  te  bewerkstelligen dat de instructies inzake lijfsvisitatie op grond van de Douanewet zodanig  worden gewijzigd dat onder lijfvisitatie niet wordt verstaan het schouwen van de holten en  openingen van het onderlichaam.  De  staatssecretaris  van  Financiën  liet  bij  brief  van  30  januari  2006  aan  de  Nationale  ombudsman weten dat de aanbeveling was opgevolgd en dat hij de Douane op Schiphol  op  5  januari  2006  had  geïnstrueerd  de  bewuste  lijfsvisitatie met  onmiddellijke ingang  te  staken. De staatssecretaris voegde daar het volgende aan toe:  11 

Rechtbank Haarlem, 4 april 2005, 04/1144 en 10 augustus 2005, 05/33.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

13 

“…Ik  betreur  het  overigens  dat  u  het  onvoldoende  acht  dat  in  instructies  waarborgen  voor het schouwen voor de douane zijn neergelegd en dat u meent dat daarvoor wette­  lijke waarborgen nodig zijn. Ook ik vind dat wettelijke waarborgen wenselijk zijn, hoewel  juridisch  niet  vaststaat  dat  deze  noodzakelijk  zijn.  Momenteel  ligt  er  een  wetsvoorstel  “Algemene  Douanewet”  bij  de  Raad  van  State,  waarin  voor  de  lijfsvisitatie  wettelijke  waarborgen  zijn  opgenomen.  Het  door  u  bedoelde  schouwen  zal  dan  ook  tot  het  moment waarop dit wetsvoorstel van kracht wordt niet langer worden gedaan.  Bij  de  overweging  om  de  aanbeveling  op  te  volgen  heeft  een  grote  rol  gespeeld  het  gegeven  dat  deze  vorm  van  lijfsvisitatie  door  de  douane  op  Schiphol  sinds  mei  2005  nog sporadisch werd toegepast, namelijk slechts eenmaal en in het bijzijn van een ver­  pleegkundige…”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

14 

DE CONTROLE DOOR DE DOUANE 

IV.  1. 

Inleiding 

Een  werkgroep  van  de  Douane  heeft  een  werkdocument  opgesteld  over  de  100%­  controles. Onder het kopje “Bevoegdheden” staat het volgende: 12  “…Ingevolge art. 37 van het Communautaire douanewetboek zijn alle aan boord van het  vliegtuig binnengebrachte goederen aan douanetoezicht onderworpen en kunnen deze  overeenkomstig  de  geldende  bepalingen  door  de  douaneautoriteiten  worden  gecontro­  leerd.  Daarbij  maakt  de  douane  gebruik  van  de  in  hoofdstuk  2,  paragraaf  3  van  de  Douanewet  (artikelen  11  t/m  18)  voorziene  bevoegdheden  ter  controle  op  de  naleving  van wettelijke bepalingen.  Bij  de  100%­controles  is  het  onderzoek  door  de  douane  in  de  eerste  plaats  gericht  op  het vinden en het afnemen van de aanwezige cocaïne en secundair op de koerier (…).  Het  aantreffen  en  testen  van  drugs  bij  passagiers  om  deze  vervolgens  in  beslag  te  nemen,  staat  dus  voorop.  In  verband  daarmee  maakt  de  douane  dan  ook  primair  gebruik van haar controlebevoegdheden. Dat ingevolge de rechtspraak van het HvJEG  (Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap; N.o.)met betrekking tot de invoer van  verdovende  middelen  geen  rechten  verschuldigd  zijn,  neemt  niet  weg  dat  ook  binnengebrachte  cocaïne  valt  onder  de  goederen  die  ingevolge  artikel  37  CDW  (Communautaire  Douanewet;  N.o.)  aan  douanetoezicht  zijn  onderworpen.  Dit  brengt  mee  dat  de  bij  artikel  12  Dw  (Douanewet;  N.o.)  gegeven  bevoegdheid  tot  het  onder­  zoeken van goederen, aanwezig op luchthavens, geen uitzondering lijdt met betrekking  tot cocaïne…” 

2. 

De controle van passagiers en van hun handbagage bij de gate 

Vluchten  die  vanuit  de  Nederlandse  Antillen,  Aruba,  Suriname  of  Venezuela  aankomen  op de luchthaven Schiphol zijn opgenomen in het programma van de 100%­controles. De  toestellen  die  aan  zo’n  controle  worden  onderworpen,  komen  aan  bij  de  E­pier  of  bij  de  G­pier. Op beide pieren zijn ruimten ingericht voor het uitvoeren van de controles van de  passagiers en van hun handbagage. Daartoe behoren ook afzonderlijke ruimten op beide  pieren  voor  de  zogenaamde  nadere  controle  door  de  Douane.  De  Koninklijke  Marechaussee is niet werkzaam op de E­pier. In geval van aanhouding van een reiziger  wordt deze door de Douane overgebracht naar de G­pier en aldaar overgedragen aan de  KMar.  Deze 100%­controle door de Douane bestaat uit een reeks van afzonderlijke onderdelen:  a. inzet speurhond;  12 

Werkdocument van Douane­West ter ondersteuning van de oplossing voor knelpunten in het  controleproces (hierna: het werkdocument).

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

15 

b. selectie­interview (toetsing aan slikkerscriteria);  c. kledingvisitatie (fouillering);  d. handbagage door de X­ray;  e. visueel onderzoek handbagage;  f.  lijfsvisitatie (met ontkleding). 

Ad  a.  inzet  speurhond:  direct  na  het  verlaten  van  het  vliegtuig,  aan  het  begin  van  of  halverwege de slurf, staat een Douane­ambtenaar met een aangelijnde hond. Deze hond  is  getraind  in  het  ruiken  van  drugs  die  in  handbagage,  in  de  kleding  of  op  het  lichaam  wordt  meegevoerd.  Drugs  die  ín  het  lichaam  zijn  verborgen,  kunnen  door  de  hond  niet  worden  geroken.  Alle  reizigers  die  het  vliegtuig  verlaten,  passeren  de  hond  op  korte  afstand. Indien deze drugs ruikt, loopt hij met de betrokken reiziger mee of gaat hij, indien  de reiziger stilstaat, naast deze reiziger zitten. Het is de bedoeling dat de hond niet blaft,  gromt of bijt. Als uit het gedrag van de hond blijkt dat deze drugs ruikt, wordt de betref­  fende  reiziger  uit  de  rij  passagiers  gehaald  en  meegevoerd  voor  nadere  controle.  De  hond wordt beschouwd als hulpmiddel bij de uitoefening van controlebevoegdheden van  de Douane. 

Ad b. selectie­interview  en slikkerscriteria:  direct  na  het verlaten van  de  slurf  komen  de  reizigers  in  een  ruimte  waarin vier  plekken  zijn  ingericht  om  de  reizigers  een  kort  inter­  view af te nemen. De namen van de betrokken interviewers van de Douane zijn voor de  reizigers  niet  kenbaar.  Bij  deze  gelegenheid  wordt  aan  de  reizigers  een  aantal  vragen  gesteld en wordt hun verzocht hun paspoort te tonen. Aan de hand van de zogenoemde  “slikkerscriteria” bepaalt de Douane of betrokkene kan worden aangemerkt als potentiële  slikker.  Deze  slikkerscriteria  zijn  opgesteld  door  het  Openbaar  Ministerie  en  worden  volgens  de  betrokken  ministeries  steeds  bijgesteld.  Blijkens  eerder  genoemd  werkdocument wordt de bevoegdheid van de Douane om reizigers inzage in het paspoort  te vragen, gebaseerd op artikel 14 van het Communautaire douanewetboek.  Sinds  1  januari  2006  is  de  inzage  van  een  identiteitsbewijs  expliciet  geregeld  in  artikel  10a van de Douanewet.  Indien tijdens het interview blijkt dat iemand voldoet aan een aantal van de criteria wordt  hij  aangemerkt  als  een  potentiële  slikker  en  wordt  hij  aan  een  nadere  controle  onder­  worpen. Na het doorlopen van de overige controleprocessen bepaalt de Douane definitief  of  betrokkene  als  verdachte  van  drugssmokkel  moet  worden  aangemerkt.  Deze  defini­  tieve  beoordeling  vindt  sinds  februari  2006  plaats  door  een  speciaal  team.  In  februari  2006  is  dit  speciale  team,  het  zogenoemde  kwaliteitsteam,  opgericht.  Het  team  bestaat  uit  twaalf  Douane­ambtenaren  die  veel  ervaring  hebben  met  het  interviewen  van  reizigers. In alle gevallen waarin een ambtenaar van de Douane bij het (eerste) selectie­  interview  aan  de  hand  van  de  slikkerscriteria  meent  dat  er  reden  voor  aanhouding  is,  wordt door zo’n ervaren ambtenaar een second­opinion gegeven. Bij dit vervolginterview  wordt  gebruik  gemaakt  van  de  gegevens  uit  het  eerste  interview  en  van  de  andere  informatie die uit de controle is verkregen. Volgens de Douane is bij elke 100%­controle  een van de leden van het kwaliteitsteam aanwezig, en is het altijd een van de leden van  dit team die namens de Douane besluit over aanhouding. Ook wanneer op basis van het

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

16 

eerste  interview  wordt  getwijfeld  of  betrokkene  in  aanmerking  komt  voor  aanhouding,  13  wordt de second­opinion van een lid van dit team gevraagd.  Indien  een  reiziger  als  verdachte  wordt  aangemerkt,  wordt  hij  door  de  Douane  aange­  houden  en  wordt  hij  vervolgens  door  de  Douane  overgedragen  aan  de  Koninklijke  Marechaussee.  Bij de selectie van (vermoedelijke) bolletjesslikkers spelen de speurhond, de kledingvisi­  tatie, het onderzoek van de handbagage en de lijfsvisitatie geen rol. Voor deze categorie  drugssmokkelaars  vormen  de  slikkerscriteria  het  relevante  controlemiddel.  In  het  kader  van het onderzoek van de Nationale ombudsman heeft de minister van Justitie het lijstje  met slikkerscriteria verstrekt. Het gaat om 21 concrete criteria waaraan de Douane in het  kader van de 100%­controle toetst. Indien een passagier aan vijf of meer van de criteria  voldoet, wordt hij als vermoedelijke slikker aangemerkt. Bij de verstrekking van het lijstje  met slikkerscriteria wees de minister erop dat hij het met het oog op de effectiviteit van de  controles en opsporingsactiviteiten van groot belang acht dat de criteria niet in de open­  baarheid komen. In verband daarmee verzocht hij om vertrouwelijke behandeling van de  criteria. De Nationale ombudsman heeft dit verzoek gehonoreerd. Tijdens de gesprekken  die in het kader van het onderzoek zijn gevoerd, zijn de slikkerscriteria herhaaldelijk aan  de orde  gekomen. Een medewerker van het zogenoemde Veegteam van de Koninklijke  Marechaussee wees erop dat men na een lange vliegreis al snel voldoet aan voldoende  criteria voor aanhouding. 14  Een  klachtcoördinator  en  twee  klachtbehandelaars  van  de  KMar  deelden  in  dit verband  het volgende mee:  “…Veel klachten gaan over de slikkerscriteria of over de toepassing daarvan. De criteria  zelf zijn een zaak van het Openbaar Ministerie, de toepassing daarvan is een zaak van  de Douane. Overigens zijn er altijd bedenkingen geweest ten aanzien van de slikkerscri­  teria.  (…)  Verder blijven de slikkerscriteria toch wat moeilijk in de praktijk. Een op de drie aanhou­  dingen  blijkt  niet  tot  strafvervolging  wegens  cocaïne­invoer  te  leiden.  Hoewel  er  geen  cijfers bekend zijn over hoe dit percentage bij andersoortige strafbare handelingen ligt,  lijkt  dit  wel  hoog.  Je  voldoet  al  snel  aan  drie  of  vier  criteria.  Het  Openbaar  Ministerie  heeft de criteria bedacht en deze worden ook zonodig bijgesteld. Maar het blijft toch vrij  subjectief.…” 15  Tijdens  de  controles  die  door  medewerkers  van  het  Bureau  Nationale  ombudsman  zijn  bijgewoond, bleek dat zich al snel rijen wachtenden vormden voor een selectie­interview  en dat een deel van de reizigers daardoor enige tijd in de slurf moest wachten.  Een teamcoördinator van de Douane bevestigde dat reizigers vaak moeten wachten in de  slurf, en dat het daar koud kan zijn. 16 

13 

Informatie van de Douane tijdens bezoek aan Schiphol op 13 maart 2006.  Interview d.d. 3 april 2006.  15  Interview d.d. 31 maart 2006.  16  Interview d.d. 23 maart 2006. 14 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

17 

Een lid van het zogenoemde kwaliteitsteam dat de tweede interviews afneemt, deelde in  het kader van het onderzoek van de Nationale ombudsman het volgende mee over zijn  werk: 17  “…Ik ben sinds het begin al betrokken bij de 100%­controle. In het begin deed ik vooral  de eerste interviews, daarna  ook de tweede. Het  werk van het tweede interview houdt  het volgende in. Eigenlijk stel ik dezelfde vragen nog een keer, ik ga er dieper op in en  controleer of de reizigers hetzelfde antwoord geven. Uit de reacties kun je ook wel wat  opmaken.  Je  werkt  eigenlijk  op  basis  van  je  gevoel  en  van  je  verstand.  Er  komt  ook  ervaring bij. Je leert door de jaren heen. Je krijgt de informatie van het eerste interview,  zodat je weet wat de reiziger al gezegd heeft en waarom hij is doorgestuurd.  Op grond waarvan ik iemand doorstuurde naar de verdiepte controle is niet zo gemak­  kelijk  aan  te  geven.  Het  blijft interpreteren van  antwoorden  in  combinatie met  uiterlijke  dingen en gevoel. Sinds kort ben ik benoemd tot kwaliteitsfunctionaris bij deze controle.  Nu toets ik samen met andere kwaliteitsfunctionarissen alle tweede interviews tijdens de  verdiepte controle. Op basis van die toets wordt door ons beslist of iemand wordt aan­  gehouden of wordt heengezonden. Ik maak het proces verbaal van aanhouding en doe  ook de aanhouding.  Voor  dit  specifieke  werk  van  kwaliteitsfunctionaris  heb  ik  een  interviewtraining  gehad.  Iemand van het Schipholteam was bij de opleiding betrokken. Ik werk nu vijf jaar bij de  Douane op Schiphol.  Het  werk  van  kwaliteitsfunctionaris  is  intensief  dat maakt  het  wel  zwaar.  Je  moet  heel  alert zijn. Gemiddeld per vlucht krijg je zeven mensen voor je. De tijd dat je met iemand  bezig  bent,  varieert  per  persoon.  Als  je  iemand  gaat  aanhouden,  moet  je  proces­  verbaal opmaken, dan ben je langer bezig. Je moet hem ook overdragen aan de KMar.  Een eerste interview is veel korter. Je moet snel een oordeel hebben. Je moet zo’n 400  reizigers met drie of vier collega’s doen. Pas als je denkt dat er iets is, vraag je door. Bij  de meeste weet je dat er niets aan de hand is.  (…)  Meestal  staat  een  aantal  collega’s  tegelijk  met  mij  de  tweede  interviews  te  doen.  Het  kan heel druk zijn. Als er twintig mensen de verdiepte controle ingaan, dan redt iemand  dat niet alleen. Voorheen deed het Schipholteam de interviews, wij doen het om hen te  ontlasten…” 

Ad  c.  kledingvisitatie:  kledingvisitatie  bestaat  uit  het  aftasten  van  de  kleding  van  de  passagier,  ten  einde  na te  gaan  of  hij in  of  onder  de kleding  drugs  heeft verborgen. De  kledingvisitatie  wordt  uitgevoerd  door  een  Douaneambtenaar van  hetzelfde  geslacht  als  dat van de gecontroleerde persoon. Indien deze kledingvisitatie aanwijzingen oplevert dat  betrokkene  onder  de  kleding  drugs  bij  zich  draagt,  wordt  betrokkene  overgebracht  naar  17 

Interview d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

18 

de ruimte voor verscherpte controle, en aldaar onderworpen aan een lijfsvisitatie met ont­  kleding.  De  bevoegdheid  reizigers  te  onderwerpen  aan  kledingvisitatie  wordt  door  de  Douane  gebaseerd  op  artikel  17 van  de  Douanewet  waarin  de  bevoegdheid  tot  lijfsvisi­  tatie is vastgelegd:  “Hieronder (lijfsvisitatie; N.o.) wordt verstaan de bevoegdheid een passagier aan de kle­  ding of aan het lichaam te onderzoeken”. 18  Het  fouilleren  vindt  plaats  in  het  zicht  van  de  reizigers  die  in  afwachting  zijn  van  een  selectie­interview.  De  leider  van  het  Veegteam  van  de  KMar  District  Schiphol  merkte  daarover het volgende op: 19  “Ik heb ook een paar keer gesproken met mensen van het Comité Stop Vernederingen  Schiphol  en  die  uitten  onder  meer  hun  ongenoegen  over  het  feit  dat  de  fouilleringen  open en bloot plaatsvinden. Dat zou toch ook achter een gordijntje of zo kunnen gebeu­  ren.” 

Ad  d.  controle  handbagage  via  X­ray:  nadat  het  selectie­interview  is  afgenomen  en  de  reizigers zijn onderworpen aan een kledingvisitatie, wordt alle handbagage gecontroleerd  met gebruikmaking van X­ray­apparatuur. 

Ad e. visueel onderzoek handbagage: na controle van de bagage met gebruikmaking van  een X­ray­apparaat vindt nog een fysieke controle van de handbagage plaats. Deze con­  trole wordt toegepast op een deel van de reizigers. De selectie wordt deels gebaseerd op  een  verdacht  beeld  en  deels  op  een  onduidelijk  beeld,  en  vindt  deels  ook  willekeurig  plaats. Douaneambtenaren vragen de reizigers die zijn geselecteerd voor deze vorm van  controle hun handbagage te openen en onderzoeken vervolgens de inhoud daarvan.  Indien één van de vijf hiervoor beschreven controlemiddelen een aanwijzing oplevert dat  een  reiziger  drugs  bij  zich  heeft,  wordt  hij  overgebracht  naar  een  aparte  controleruimte  voor een nadere controle. In het kader van nadere controle wordt door de Douane soms  ook  gebruik  gemaakt  van  een  aanvullende  methode,  namelijk  die  van  lijfsvisitatie  met  ontkleding. 

Ad f. lijfsvisitatie met ontkleding: in een aantal gevallen wordt aan reizigers verzocht zich  in  het kader van  de  controle  geheel te  ontkleden.  In het  betreffende  werkdocument van  Douane­West 20  wordt de lijfsvisitatie met ontkleding (m/o) als volgt beschreven:  “Lijfsvisitatie m/o  behelst  het visueel  onderzoeken  (schouwen)  van  de  ontklede  passa­  gier, in staande houding, met het doel smokkelgoederen te vinden, welke deze onder de  kleding verborgen op het lichaam draagt en welke door middel van enkel kledingvisitatie  niet of niet afdoende kunnen worden ontdekt.”  18 

Eerder bedoeld werkdocument; zie voetnoot 12.  Interview d.d. 3 april 2006.  20  Eerder bedoeld werkdocument; zie voetnoot 12. 19 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

19 

Ter  toelichting  op  de  wenselijkheid  gebruik  te  kunnen  maken  van  de  mogelijkheid  van  lijfsvisitatie m/o naast kledingvisitatie staat in genoemd werkdocument het volgende:  “De  kledingvisitatie  levert  vaak  slechts  een  aanwijzing  op  dat  zich  onder  de  kleding  goederen bevinden. Er kunnen ook andere aanwijzingen zijn, dat de passagier cocaïne  bij  zich  heeft  (bijv.  een  reactie  van  de  drugshond),  waarbij  een  kledingvisitatie  geen  uitsluitsel  biedt.  Voorts  moet  bedacht  worden  dat  sommige  technieken  van  body­  packing  (m.n.  vloeistof)  alleen  door  visuele  waarneming  vastgesteld  kunnen  worden.  Voor  dergelijke  gevallen  is  het  noodzakelijk  om  de  passagier  zich  geheel  te  laten  ontkleden.”  Evenals  de  bevoegdheid  een  passagier  aan  de  kleding  te  onderzoeken,  baseert  de  Douane de bevoegdheid tot lijfsvisitatie met ontkleding op artikel 17 van de Douanewet.  In  het  vierde  lid  van  dit  artikel  is  bepaald  dat  lijfsvisitatie  geschiedt  door  personen  van  hetzelfde  geslacht  als  dat  van  de  persoon  die  aan  lijfsvisitatie  wordt  onderworpen.  In  eerder genoemd werkdocument staat in dit verband nog het volgende:  “Art.  17  Dw  stelt  geen  andere  voorwaarden  voor  de  toepassing  dan  de  bij  kleding­  visitatie al genoemde gelijkheid in geslacht van douaneambtenaar en gecontroleerde. In  het  Handboek  Douane  wordt  daarenboven  voor  lijfsvisitatie  m/o  toestemming  van  de  teamleider verlangd.  Lijfsvisitatie  m/o  is  in  zijn  toepassing  voor  de  betrokken  passagier  een  ingrijpend  controlemiddel.  In  verband  daarmee  geldt  voor  de  toepassing  als  aanvullende  voor­  waarde, dat de coördinator van het Schipholteam na toetsen van de aanwijzingen daar­  voor toestemming  geeft.  De  toetsing  geldt  als  second­opinion van  een  ervaren  en  niet  direct  bij  de  controle  betrokken  collega,  die  aan  de  hand  van  de  bevonden  gegevens  opnieuw afweegt of lijfsvisitatie m/o geïndiceerd is.  Verder gelden als uitvoeringsvoorwaarden, dat vooraf de passagier over het doel en de  wijze van toepassing van de lijfsvisitatie ingelicht wordt en dat het onderzoek plaatsvindt  in een afgescheiden ruimte. Tenslotte moeten bepaalde gegevens met betrekking tot de  lijfsvisitatie m/o worden vastgelegd in het controleformulier.”  In het werkdocument is voorts aangegeven dat bij lijfsvisitatie met ontkleding de volgende  gegevens  moeten  worden  vastgelegd  op  het  controleformulier:  de  toestemming  van  de  coördinator;  datum,  vluchtnummer,  naam  visiterende  ambtenaar,  naam  gecontroleerde  en het resultaat van de visitatie.  Indien bij lijfsvisitatie met ontkleding blijkt dat betrokkene “bodypacker” is (dat wil zeggen,  een  passagier  die  drugs  aan  zijn  lichaam  meevoert),  dan  wordt  hij  eerst  met  de  drugs  aan  zijn lichaam  gefotografeerd.  Daarna  neemt  de  Douane  de  aangetroffen  drugs  in  en  weegt en test deze.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

20 

Lijfsvisitatie met ontkleding vindt uitsluitend plaats in de gevallen waarin de Douane aan­  wijzingen  heeft  dat  betrokkene  drugs  bij  zich  draagt.  Indien  een  passagier voorafgaand  aan de lijfsvisitatie met ontkleding meedeelt “slikker” of “duwer” 21  te zijn, dan wordt hij (na  een  tweede  toetsing  door  een  Douaneambtenaar)  aangehouden  zonder  toepassing van  het controlemiddel van lijfsvisitatie met ontkleding.  Een passagier die aan de Douane meedeelt bodypacker te zijn, wordt wel onderworpen  aan lijfsvisitatie met ontkleding.  Lijfsvisitatie  met  ontkleding  vindt  altijd  plaats  in  het  kader  van  de  zogenoemde  nadere  controle  (ook  aangeduid  als  verdiepte  of  verscherpte  controle).  Deze  nadere  controle  wordt uitgevoerd in een afzonderlijke ruimte. Alle reizigers die worden onderworpen aan  een  nadere  controle  worden  bij  binnenkomst  in  de  voor  die  controle  bestemde  ruimte  eerst door de Douane geregistreerd. Naast eventuele lijfsvisitatie met ontkleding (in een  apart  hokje)  kunnen  de  eerder  toegepaste  controlemiddelen  –  met  uitzondering  van  de  inschakeling  van  de  hond  –  in  het  kader  van  de  nadere  controle  opnieuw  worden  aangewend.  Tot begin januari 2006 maakte de Douane in het kader van de 100%­controles ook nog  gebruik van de mogelijkheid van lijfsvisitatie met ontkleding met uitwendig schouwen van  de  natuurlijke  openingen  en  holten  van  het  lichaam.  Daarbij  werd  de  gecontroleerde  opgedragen  om  zich  na  ontkleding  voorover  te  buigen  waarbij  betrokkene  doorgaans  werd opgedragen om zelf de natuurlijke openingen van het onderlichaam (anus, vagina)  zichtbaar te maken.  In het werkdocument is aangegeven dat de werkgroep die het document heeft opgesteld  een  uitvoerige  discussie  heeft  gevoerd  over  de  toepassing  van  deze  variant  van  lijfsvisitatie, en daarbij als uitgangspunt heeft gehanteerd dat toepassing daarvan niet in  strijd is met wettelijke bepalingen. De discussie heeft geleid tot de volgende keuze:  “…De  modaliteit  wordt  alleen  toegepast  in  de  controlesfeer,  indien  zonder  deze  vorm  van lijfsvisitatie m/o een bewijsprobleem zou ontstaan…”  Ter toelichting staat in het werkdocument het volgende:  “…De werkgroep heeft zich hierbij afgevraagd in welke specifieke gevallen de modaliteit  om deze reden in de controlesfeer zou moeten plaatsvinden.  Op  dit  moment  zijn  geen  praktijkgegevens  voorhanden,  waaruit  kan  blijken  om  welke  specifieke  gevallen  het  daarbij  zou  kunnen  gaan.  Enerzijds  worden  geen  cijfers  bijge­  houden van controles zonder positieve bevindingen. Anderzijds zouden van de positieve  bevindingen  de  dossiers  op  pv­niveau  doorgenomen moeten  worden  om  conclusies  te  trekken. Het verdient daarom in ieder geval aanbeveling om in de toekomst zowel vanuit  de gegevens van het OM terugkoppeling te verkrijgen over deze specifieke onderzoeks­  21 

Onder “slikker” wordt verstaan een persoon die drugsbolletjes heeft ingeslikt en in zijn maag­  darmkanaal meevoert. Een “duwer” heeft drugs verborgen in een of meerdere natuurlijke  openingen of holten van zijn lichaam.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

21 

vorm,  als  om  zelf  specifieke  gegevens  vast  te  leggen,  die  inzicht  kunnen  geven  in  de  resultaten van de gevallen, waarin de douane de modaliteit zelf heeft toegepast.  De werkgroep is van mening dat het in het algemeen de voorkeur heeft om deze vorm  van lijfsvisitatie m/o  uit te voeren  in  het  Detentiecentrum  “Oude  Meer”,  na  aanhouding  van  de  verdachte  en  dus  onder  de  bevoegdheid  en  omkleed  met  de  waarborgen  van  art. 56 Sv.  In de praktijk gaat het vrijwel altijd om passagiers, tegen  wie reeds voldoende verden­  king bestaat voor aanhouding:  ­  in  de  voorafgaande  controleprocessen  is  de  aanwezigheid  van  cocaïne  (of  aanwij­  zingen daarvoor) geconstateerd;  ­  voorafgaand aan de lijfsvisitatie m/o heeft de betrokkene desgevraagd aangegeven  dat hij geslikt of geduwd heeft;  ­  in  sommige  gevallen  is  bij  de  lijfsvisitatie m/o  (zonder  het  uitwendig  schouwen  van  de natuurlijke openingen en holten van het lichaam; N.o.) geconstateerd dat het om  een duwer gaat.  Indien  er  evenwel  uit voorgaande  controleprocessen  onvoldoende  grondslag  resulteert  voor aanhouding van de passagier, terwijl er toch gerede aanwijzingen zijn voor de aan­  wezigheid van  cocaïne,  dan  acht  de  werkgroep  het van  belang  dat  de modaliteit in  de  sfeer van de douanecontrole toch kan worden toegepast.  In zo’n specifiek geval dient na toetsing van bedoelde aanwijzingen uitdrukkelijk een op  toepassing van de modaliteit gerichte toestemming gegeven te worden door de aanwe­  zige coördinator van het Schipholteam. Voor de invulling van hierbij te hanteren criteria  kan gedacht worden aan een positieve, op de passagier gerichte reactie van de hond, in  combinatie  met  bevindingen  bij  de  lijfsvisitatie  m/o,  welke  duiden  op  de  aanwezigheid  van cocaïne.  (…)  Voor wat betreft de uitvoering is extra aandacht voor instructie, training en begeleiding  van de betrokken medewerkers gewenst.  Tenslotte  moeten  voortaan  gegevens  gegenereerd  worden  voor  analyse  en  effect­  meting, zodat inzicht en verantwoording over de toepassing verkregen kunnen worden. 

Standpunt 4: In  beginsel wordt een passagier bij aanleiding voor de modaliteit aange­  houden en overgebracht naar Detentiecentrum “Oude Meer” om daar onder het regime  van  art.  56  Sv.  deze  vorm  van  lijfsvisitatie  m/o  te  ondergaan.  Alleen  in  uitzonderlijke  gevallen wordt de modaliteit in de controlesfeer toegepast. In dat geval is daarvoor uit­  drukkelijk toestemming van de coördinator van het Schipholteam vereist.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

22 

Standpunt  5:  Van  deze  beide  procesgangen  worden  expliciete  gegevens  vastgelegd  m.b.t. toepassing en resultaten, zodat analyse en effectmeting mogelijk worden…”  Met  ingang van mei  2005  zijn  de  interne  instructies voor  de  toepassing  van  lijfsvisitatie  met  ontkleding  en  schouwen  in  die  zin  aangescherpt  dat  dit  controlemiddel  alleen  nog  mag  worden  toegepast  door  een  verpleegkundige.  De  staatssecretaris  van  Financiën  stelde in dat verband het volgende:  “…Het kiezen voor een verpleegkundige en niet voor een arts is ingegeven door het feit  dat de ervaring leert dat het oproepen van een arts de nodige tijd kan vergen. Hiermee  is gekozen voor een evenwicht tussen het tempo van het afronden van de controle en  het betrachten van de nodige zorgvuldigheid…” 22  Naar  aanleiding  van  een  aanbeveling  van  de  Nationale  ombudsman  heeft  de  staats­  secretaris  van  Financiën  de  Douane  op  Schiphol  op  5  januari  2006  geïnstrueerd  deze  vorm van lijfsvisitatie met onmiddellijke ingang te staken (zie hoofdstuk III, onder 3.).  In het kader van het onderzoek verstrekte het Ministerie van Financiën de volgende infor­  matie over het aantal gevallen waarin in 2005 in het kader van de 100%­controles lijfsvisi­  tatie (met ontkleding) is toegepast:  “…Vanaf december 2004 vindt er vastlegging plaats van lijfsvisitatie, vanaf maart 2005  wordt er per maand vastgelegd hoe vaak lijfsvisitatie plaatsvindt. Vanaf december 2004  tot 1 januari 2006 heeft de douane 78 keer lijfsvisitatie toegepast, waarbij er 20 keer is  geschouwd. Het aantal passagiers dat in die periode in het kader van de 100%­controle  23  is gecontroleerd is meer dan een half miljoen  …” 

3. 

Controle ruimbagage 

In het kader van de 100%­controles wordt ook alle bagage die uit het ruim van het vlieg­  tuig komt, onderworpen aan een controle. Dit gebeurt in de bagagekelder van Schiphol.  Zowel  ruimbagage  van  passagiers  die  Amsterdam  als  bestemming  hebben  als  ruimba­  gage met een transferbestemming wordt in de 100%­controles betrokken.  De  controles  vinden  plaats  met  behulp  van  de  scanapparatuur  (X­ray)  en  van  een  speurhond. Bij aanwijzingen voor de aanwezigheid van drugs (cocaïne) in bagage wordt  deze  onder  verantwoordelijkheid  van  de  hondengeleider  in  de  bagagekelder  geopend.  Indien  cocaïne  wordt  aangetroffen  in  de  bagage  van  een  reiziger  met  bestemming  Amsterdam,  wordt  de  betreffende  bagage  weer  gesloten  en vervolgens  “onder  toezicht”  overgebracht  naar  de  reclaim­area.  De  bagage  wordt  aldaar  in  aanwezigheid  van  de  betrokken passagier aan een nader onderzoek onderworpen.  Indien  de  Douane  cocaïne  aantreft  in  de  bagage  van  een  transit­passagier  wordt  de  cocaïne in beslag genomen en overgedragen aan de coördinator in de onderzoeksruimte  22 

Brief van de staatssecretaris van Financiën d.d. 15 november 2005 in het kader van het onder­  zoek van de Nationale ombudsman dat heeft geleid tot rapport 2006/001 d.d. 4 januari 2006.  23  E­mailbericht van het Ministerie van Financiën d.d. 9 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

23 

bij  de  G­pier.  Eventueel  wordt  daarna  nog  een  nader  onderzoek  ingesteld  naar  de  in  24  beslag genomen cocaïne. De transit­passagier wordt niet aangehouden. 

4. 

Controle in de reclaim­ruimte 

Nadat de passagiers hun ruimbagage van de lopende band hebben gehaald, wordt deze  ruimbagage met gebruikmaking van de X­ray nogmaals gecontroleerd. Een deel van de  ruimbagage wordt daarnaast nog aan een fysieke controle onderworpen. Ook hier wordt  de selectie deels gebaseerd op een verdacht beeld en deels op een onduidelijk beeld, en  vindt die deels ook willekeurig plaats.  Indien  bij  deze  controle  in  de  reclaim­ruimte  drugs  worden  aangetroffen,  wordt  de  betrokken reiziger met zijn bagage overgebracht naar de ruimte voor nadere controle op  de G­pier. 

5. 

Informatieverstrekking aan passagiers 

Tot  begin  2006  verstrekte  de  Douane  aan  reizigers  van  vluchten  die  aan  een  100%­  controle waren onderworpen in de reclaim­ruimte op Schiphol, dus aan het einde van het  controletraject, een “flyer” met de volgende inhoud: 

24 

Mededeling van de Douane tijdens bezoek aan Schiphol op 13 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

24 

“Geachte passagier,  Als Douane vragen wij uw aandacht voor het volgende.  Zoals  u  wellicht  bekend  is,  worden  sommige  vluchten  naar  Schiphol  ook  gebruikt  om  verdovende  middelen  naar  Nederland  te  smokkelen.  Om  dit  tegen  te  gaan  heeft  de  overheid verschillende maatregelen getroffen.  Eén  daarvan  is  een  intensievere  douanecontrole  op  deze  risicovluchten.  Met  deze  controles wil de Douane met name de smokkel van verdovende maatregelen tegengaan.  Hiervoor vragen wij uw begrip.  U  heeft  hier  mogelijk  persoonlijk  hinder  van  ondervonden.  Daar  bieden  wij  u  onze  excuses voor aan.  Algemene informatie kunt u opvragen bij de BelastingTelefoon Douane (…)  Belastingdienst/Douane West  (…)  Voorzitter Managementteam…” 

Op  de  achterzijde  van  de  flyer  is  dezelfde  tekst  in  het  Engels,  Papiamento  en  Spaans  weergegeven.  In  de  loop  van  januari  2006  is  de  Douane  gaan  werken  met  informatiepanelen  met  teksten en pictogrammen. Deze panelen worden opgesteld in de ruimten (bij de E­pier en  bij de G­pier) die reizigers betreden bij het verlaten van de slurf, en in de ruimten voor de  nadere controle.  De Nederlandstalige tekst van de panelen bij de uitgang van de slurf luidt als volgt:

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

25 

“ 100% controles van de Douane op Schiphol  In verband met  de  uitvoering van  het  drugsbeleid van  de  Nederlandse  regering  houdt  de Douane intensieve controles op zogenaamde risicovluchten: de 100% controles. · U  bent  reeds  gecontroleerd  met  behulp  van  drugshonden  (afbeelding  van  hond  in  slurf waar mensen voorbij lopen).  Er vindt nog een aantal andere controles plaats: · Interview (afbeelding douaneambtenaar die reiziger interviewt) · Kledingvisitatie (afbeelding douaneambtenaar die reiziger visiteert aan kleding) · Controle van (hand)bagage (afbeelding handbagage door x­ray)  De Douane is zich ervan bewust dat de controles als belastend kunnen worden ervaren  en  gaat  daarom  zo  zorgvuldig  en  zo  efficiënt  mogelijk  te  werk.  De  Douane  biedt  excuses aan voor het ongemak.” 

De  Nederlandstalige  tekst  van  de  panelen  die  bij  de  ingang  van  de  ruimten  voor  de  nadere controle worden opgesteld, luidt als volgt: 

“ 100% controles van de Douane op Schiphol  

U bent geselecteerd voor nadere controles in het kader van de 100% controles.  ­ U levert uw paspoort en reisbescheiden in waarna registratie plaatsvindt.  ­ U neemt plaats in de wachtruimte, waar u wordt opgeroepen.  ­ De controle vindt plaats in volgorde van binnenkomst. 

De nadere controle bestaat uit:  ­ Controle van (hand)bagage.  ­ Controle van kleding.  Indien nodig, kan lijfsvisitatie plaatsvinden.”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

26 

De panelen die op een andere plaats in de ruimten voor nadere controle zijn opgesteld,  bevatten de volgende tekst: 

“100% controles van de Douane op Schiphol  

U bevindt zich in de controleruimte voor de 100% controles.  De nadere controle bestaat uit:  ­ Controle van (hand)bagage.  ­ Controle van kleding.  Indien nodig, kan lijfsvisitatie plaatsvinden.  Indien u wordt aangehouden, wordt u overgedragen aan de Koninklijke Marechaussee.  Anders  kunt  u  uw  weg  vervolgen  naar  de  aankomsthal  waar  uw  koffer  wordt  gecon­  troleerd.” 

Naast  de  panelen  met  teksten  in  het  Nederlands,  stelt  de  Douane  panelen  op  met  vertalingen in het Engels, Spaans en Papiamento. Volgens het Ministerie van Justitie en  het  Ministerie van  Defensie  betekent  het  op  een  eerder  moment informeren van  de  rei­  zigers een verbetering. Daarbij werd erop gewezen dat de aankomsthal voorheen na de  aankomst van een risicovlucht bezaaid lag met flyers. 25  Reizigers  van  wie  de  bagage  in  de  bagagekelder  van  Schiphol  in  het  kader  van  een  controle is geopend, worden door de Douane niet geïnformeerd over de opening van hun  bagage. 26 

6. 

Tijdsduur 100%­controle 

In  verschillende  verzoekschriften  aan  de  Nationale  ombudsman  is  aandacht  gevraagd  voor de lange tijdsduur van de 100%­controles. In het kader van een onderzoek naar een  klacht  over  die  tijdsduur  liet  de  voorzitter  van  het  managementteam  van  de  Belasting­  dienst/Douane West het volgende weten: 27  “…De  verantwoordelijk  leidinggevende  van  de  Unit  FT  passagiers  heeft  mij  het  volgende meegedeeld.  25 

Gesprek met vertegenwoordigers van de Ministeries van Justitie en van Defensie op 16 maart  2006.  26  Informatie van de Douane tijdens werkbezoek op 10 februari 2006.  27  Brief van de Belastingdienst/Douane West aan de Nationale ombudsman d.d. 24 november  2005, kenmerk 567/5162.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

27 

­  Op vluchtniveau  streeft  de  douane  er  naar  om  de  tijd  die  de  100%  douanecontrole  toevoegt aan het normale afhandelingsproces, te beperken tot 2 uur.  ­  Op vluchtniveau  wordt  de  doorlooptijd van  de  subprocessen  door  de  Douane  vast­  gelegd. Behoudens bijzondere omstandigheden lukt het om op vluchtniveau binnen  de gestelde norm van twee uur te blijven…”  In  het  kader  van  het  onderhavige  onderzoek  werd  meegedeeld  dat  het  streven  van  de  Douane erop is gericht de doorlooptijd van het hele proces te beperken tot twee uur, en  dat een passagier in principe maximaal twee uur kwijt is, gerekend vanaf het moment van  het  verlaten  van  het  vliegtuig  tot  en  met  het  afhalen  van  de  ruimbagage  in  de  reclaim­  area. Wat betreft de controle bij de gate, het zogenoemde gate­proces, werd aangegeven  dat  daarvoor  maximaal  één  uur  staat.  Dit  betekent  dat  alle  passagiers  en  hun  handbagage  binnen  een  uur  na  het  verlaten  van  het  toestel  moeten  zijn  gecontroleerd.  Daarbij  werd  opgemerkt  dat  moeilijk  is  aan  te  geven  hoeveel  extra  tijd  men  door  een  100%­controle  gemiddeld  kwijt  is  aangezien  deze  controle  is  ingepast  in  het  logistieke  afhandelingsproces en in de paspoortcontrole van de Koninklijke Marechaussee. 28  Tijdens  de  controles  die  de  onderzoekers  van  de  Nationale  ombudsman  in  februari  en  maart  2006  hebben  bijgewoond,  bleek  telkens  dat  zich  wachtrijen  vormden  voor  de  tafeltjes  waaraan  het  eerste  interview  wordt  afgenomen.  Door  de  lengte  van  deze  rijen  was een deel van de passagiers gedwongen in de koude slurf te wachten.  Ook  de  team­coördinator  van  de  Douane  met  wie  werd  gesproken,  ging  op  dit  aspect  29  in:  “…Voor reizigers is het heel vervelend dat ze door de controle moeten wachten. Eerst  komen ze uit de slurf en krijgen een interview. Daar ontstaan dan al rijen. In het begin  was er de afspraak met de vliegmaatschappijen dat reizigers die slecht ter been waren  en ouders met kinderen als eerste uit het vliegtuig kwamen en dat daarna de mensen in  groepen van vijftig naar buiten zouden komen. Het is moeilijk gebleken om dit te hand­  haven. Iedereen wil na de landing zo snel mogelijk het vliegtuig uit. Het blijft lastig. Nu  moeten ze vaak wachten in de slurf. Daar kan het koud zijn, dat is niet ideaal...” 

7. 

Registratie controleresultaten 

In het eerder genoemde werkdocument is over de registratie van gegevens het volgende  gesteld:  “…Uitgangspunt is dat van controles waarbij geen (aanwijzingen voor de aanwezigheid  van) drugs worden bevonden, geen gegevens worden vastgelegd. Daarop bestaan twee  uitzonderingen:  *  De  passagier  gaat  als  mogelijk  malafide  passagier  naar  de  ruimte  voor  nadere  controle. Op dat moment wordt een formulier opgemaakt voor het adequaat administre­  28 

Gesprek op het Ministerie van Financiën d.d. 27 februari 2006 en informatie tijdens bezoek aan  Schiphol op 22 maart 2006.  29  Interview met teamcoördinator Douane d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

28 

ren  van  documenten,  procesgang  etc.  Na  afloop  van  de  controle  zonder  resultaat  worden vastgelegd: datum, vluchtnummer, naam passagier en de aanduiding “negatief”.  *  Er  wordt  een  lijfsvisitatie  m/o  toegepast.  Voor  de  lijfsvisitatie  m/o  is  het  een  toepassingsvoorwaarde dat daarvoor bepaalde gegevens vastgelegd worden…”  In  het  werkdocument  is  ook  voorgeschreven  dat  een  registratie  wordt  bijgehouden  van  alle  in  de  bagagekelder  van  Schiphol  opengemaakte  bagage.  De  hondengeleider  is  daarvoor  verantwoordelijk.  Per  gecontroleerde  vlucht  worden  de  volgende  gegevens  geregistreerd,  ook  indien  geen  drugs  worden  aangetroffen:  datum,  vluchtnummer,  tagnummer van de onderzochte koffer, bevindingen.  In het werkdocument is voorts het volgende uitgangspunt geformuleerd:  “…De  namen  van  de  controlerende  ambtenaren  worden  niet  per  controle  vastgelegd.  Aan  de  hand  van  het  dienstrooster  kan  zonodig  achteraf  worden  vastgesteld  welke  ambtenaren bij een bepaalde vlucht een bepaald controleproces hebben uitgevoerd…”  Op  verzoek  van  de  Nationale  ombudsman  verstrekte  het  Ministerie  van  Financiën  de  volgende  nadere  informatie  over  de  gegevens  die  per  gecontroleerde  vlucht  worden  geregistreerd: 30 

“Gegevens van het controle­proces per vlucht met betrekking tot het passagiersproces:  De volgende gegevens worden vastgelegd:  ­  aantallen  passagiers,  het  aantal  daarvan  dat  transfereert,  en  het  aantal  no  shows  (gegevens van de luchtvaartmaatschappij);  ­  het  aantal  verdiepte  controles,  het  aantal  aanhoudingen,  het  aantal  keren  toepas­  singen  lijfsvisitatie  (dit  wordt  vastgelegd  op  een  verzamellijst  met  onderliggende  for­  mulieren per vlucht).  Van alle personen die voor verdiepte controle zijn geselecteerd wordt vastgelegd:  ­ datum  ­ vluchtnummer  ­ naam  ­ geboortedatum.  Dat  staat  op  een  controle­formulier  per  persoon;  deze  formulieren  worden  per  vlucht  verzameld en voorzien van een verzamellijst.  Van de lijfsvisitatie met ontkleding wordt op  het controle­formulier de toestemming  van  de  “tweede”  ambtenaar  voor  het  mogen  uitvoeren  daarvan  vastgelegd,  de  resultaten  van  de  visitatie,  datum  en  vluchtnummer  en  naam  visiterende  ambtenaar  en  naam  gecontroleerde persoon. 

30 

E­maibericht d.d. 21 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

29 

Als  er  niets  wordt  bevonden  komt  de  aanduiding  N  of  Neg van  negatief  op  het  onder­  liggende formulier te staan. Dit formulier blijft bij de verzamellijst per vlucht.  Als er wel wat wordt bevonden wordt dat aangetekend; mét de vermelding op basis van  welk  procesonderdeel; vervolgens  wordt  een  proces­verbaal  opgemaakt.  Het  controle­  formulier  wordt  in  dergelijke  gevallen  in  het  proces­verbaal­dossier  gevoegd;  op  de  vlucht­verzamelstaat wordt een verwijzing naar het procesverbaal gemaakt. 

Controle van de koffers met de honden in de bagagekelder.  Hondengeleiders moeten bij bevindingen een relaas opmaken.  Daarnaast moeten zij van de koffers die open zijn gemaakt maar waarbij geen bevinding  is gedaan wél een vastlegging doen, zodat traceerbaar is wat is gecontroleerd door het  openmaken van  de  koffer  (per vlucht  wordt  een  overzicht  gemaakt van  de  betreffende  claimtagnummers). 

Overdracht door douane aan de Koninklijke marechaussee  Ten behoeve van de strafrechtelijke afwikkeling:  ­  door  de  douane  wordt  proces verbaal van  aanhouding  en  bevindingen  opgemaakt;  daarin wordt de overdracht gerelateerd;  ­  bij dit proces­verbaal moet tevens (voor zover van toepassing) een kennisgeving van  inbeslagname gevoegd worden;  ­  en een kopie van het bewijs van ontvangst.  Deze drie documenten blijven fysiek bij de smokkelaars en/of de goederen (worden dus  mee  overgedragen)  en  beide  organisaties  houden  een  exemplaar  achter  van  deze  documenten. 

Doorlooptijden  Doorlooptijden van het proces; dus géén extra tijd van de douane:  ­­  doorlooptijd  gateproces  (eerste  passagier  stapt  uit  tot  laatste  passagiers  gecon­  troleerd; richttijd 45 minuten);  ­­  doorlooptijd  reclaimproces  (eerste  koffer  op  de  reclaimband  tot  laatste  passagier  gecontroleerd; richttijd 5 kwartier);  ­­  doorlooptijd van het totaalproces; (eerste passagier stapt uit tot laatste passagier in  reclaim gecontroleerd) met dus als richttijd binnen twee uur op Plaza.” 

8. 

Faciliteiten op de beide pieren 

8.1. Verschillende ambtenaren met wie in het kader van het onderzoek van de Nationale  ombudsman werd gesproken, maakten opmerkingen over de ruimten waarin de controles  van de Douane plaatsvinden.  8.2.  Een  teamcoördinator  van  de  Douane  bij  de  100%­controles  deelde  het  volgende  mee: 31 

31 

Interview d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

30 

“…De  100%­controle  wordt  wel  als  een  zware  belasting  ervaren.  Je moet  steeds  alles  weer  opnieuw  opbouwen  en  afbreken  voor  elke  controle.  Er  is  geen  pier  permanent  ingericht voor de controles.  De controle gebeurt op de G­ of de E­pier. Het lastige van het werk is ook dat je vaak  moet  wachten  voordat  het  vliegtuig  komt.  In  de  tussenliggende  tijd  kun  je,  terwijl  er  genoeg te doen valt elders, alleen maar afwachten. Dat kan frustrerend zijn.  (…)  Zo is kort geleden ook de controleruimte op de E­pier behoorlijk verbeterd. Op de G­pier  is  dat  nog  niet  het  geval.  Daar is  op  dit moment maar  weinig  ruimte  beschikbaar voor  het  afhandelen,  waardoor  ook  de  privacymogelijkheden  beperkter  zijn  dan  op  de  E­  pier…”  8.3. Een andere ambtenaar van de Douane, lid van het zogenoemde kwaliteitsteam bij de  100%­controles, merkte in dit verband het volgende op: 32  “…Ook zou het een verbetering zijn als we een vaste pier hadden, die er helemaal op  ingericht is. Op de E­pier is de controleruimte pas verbouwd en voldoet aan alle eisen,  maar de G­pier moet wat dat betreft nog onder handen worden genomen.  Het  is  op  de  G­pier  nu  toch  maar  behelpen.  Het  ziet  er  niet  zo  goed  uit.  Vooral  de  wachtruimte  beneden  vind  ik  niet  zo  goed.  Ook  alle  energie  die  gaat  zitten  in  het  opbouwen en weer afbreken van alles is zonde…”  8.4.  De  leider  van  het  Veegteam  van  de  Koninklijke  Marechaussee  District  Schiphol  deelde ter zake het volgende mee: 33  “…Een  ander  punt  betreft  de  inrichting van  de  G­pier.  Ik  denk  dat  die veel  beter moet  worden  ingericht.  Het  is  er  rommelig,  je  wordt  er  haast  depressief  van.  Er  zou  een  aparte ophoudruimte moeten komen waar mensen na hun aanhouding door de Douane  en  overdracht  aan  de  KMar  zouden  moeten  kunnen  wachten  op  onze  administratieve  afhandeling en op vervoer naar Schiphol­Oost. Een fatsoenlijke ruimte met meubilair en  een vriendelijke uitstraling, en vooral ook voorzien van een slikkerstoilet. En een scan­  apparaat.  Ik  begrijp  dat  de  leiding van  de  luchthaven hier  ook  een  belangrijke  stem  in  heeft, maar dit soort wensen moet wel worden besproken…”  8.5. Een medewerker van het Veegteam stelde in dit verband het volgende: 34  “…De  ruimte  waar  de  verdiepte  controle  en  de  overdracht  van  verdachten  door  de  Douane  plaatsvinden,  is  niet  prettig.  Er  zou  een vaste  goed  ingerichte  ruimte  beschik­  baar moeten zijn voor deze taken…”  8.6.  Op  zowel  de  E­pier  als  de  G­pier  zijn  in  de  ruimte  voor  de  nadere  controle  twee  afsluitbare  ruimten  beschikbaar  voor  het  uitvoeren  van  lijfsvisitaties  met  ontkleding.  32 

Interview d.d. 23 maart 2006.  Interview d.d. 3 april 2006.  34  Interview d.d. 3 april 2006. 33 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

31 

Tijdens hun bezoek aan de E­pier op 10 februari 2006 stelden de onderzoekers van het  Bureau  Nationale  ombudsman  vast  dat  de  visitatieruimten  aldaar  vuil  waren,  dat  zij  slechts  waren  voorzien  van  een  tafel  en  dat  er  geen  kledinghaken  aanwezig  waren.  Tijdens een bezoek aan de G­pier op 13 maart 2006 bleek dat de visitatieruimten aldaar  zijn  voorzien  van  deuren  van  een  materiaal  waardoor  de  silhouetten  van  in  de  ruimte  aanwezige personen goed zichtbaar zijn door die deuren. Deze twee visitatieruimten zijn  wel voorzien van kledinghaken, maar niet van een tafel. 

9. 

Aanvullende informatie van twee Douaneambtenaren 

De  hiervoor  al  bedoelde  ambtenaar  van  de  Douane  die  als  lid  van  het  zogenoemde  kwaliteitsteam betrokken is bij de uitvoering van de 100%­controles en de ambtenaar van  de Douane die als teamcoördinator aan die controles deelneemt, verstrekten in het kader  van  het  onderzoek  nog  een  aantal  inlichtingen  over  verschillende  aspecten  van  hun  werk. 35  Het lid van het kwaliteitsteam deelde onder meer het volgende mee:  “…Het werk is steeds anders. De manier waarop mensen het spul vervoeren is steeds  anders. De reizigers krijgen zelf ervaring, weten hoe  een controle in zijn werk gaat. Je  moet daarom heel alert blijven. In het begin was het veel makkelijker. De pakkans was  groot en de mensen  waren verrast door de controle. Nu  weet iedereen dat je er  staat.  Mensen  worden  scherper  en  gehaaider.  Er  zijn  nu  minder  slikkers  en  meer  body­  packers.  Mensen  verstoppen  het  steeds  op  andere  plekken.  Dat  steeds  toch  weer  te  ontdekken dat maakt het werk wel spannend.  Terugkoppeling  van  de  controles  door  de  KMar  met  de  bodyscan  vonden  voorheen  plaats  als  je  daar  zelf  om  vroeg.  Tegenwoordig  wordt  dat  per  dag  op  standaardlijsten  teruggekoppeld.  Ik  wil  zelf  ook  wel  weten  wat  er  met  de  aangehouden  reizigers  is  gebeurd.  Soms  zit  je  er  toch  naast  en  dan  probeer  je  te  begrijpen  waar  het  mis  is  gegaan.  Deze  informatie  wordt  in  interne  besprekingen  meegenomen.  Zoals  bijvoor­  beeld in het overleg van de kwaliteitsfunctionarissen.  Een verbetering in  het  proces  zou  wat  mij  betreft  zijn dat  we  in  plaats van  het  tweede  interview een  scan  doen. Dan  heb je meteen zekerheid en kun je mensen veel sneller  doorsturen.  Er is op werkniveau niet veel contact met de KMar. Alleen bij de overdracht. Op hoger  niveau  zal  het  er  wel  zijn. Wij  zelf  hebben  onze  eigen  taken  en  weinig  overlap met  de  KMar.  Meestal werken mensen zonder problemen mee, ook aan het tweede interview. Heel af  en toe gaat er iemand door het lint, maar dat zijn incidenten. 

35 

Interviews d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

32 

Als iemand problemen maakt, leg ik rustig uit waarom de controle plaats heeft en dat hij  verplicht  is  mee  te  werken.  Meestal  is  er  dan  geen  probleem.  Mensen  willen  zo  snel  mogelijk naar huis.  Een enkele keer blijft iemand problemen maken bij het eerste interview, die gaat dan de  verdiepte controle in. Vaak is er dan ook wel wat aan de hand…”  De teamcoördinator merkte onder meer het volgende op:  “…Voor de Douane  was de invoering van de 100%­controles best een grote belasting.  Deze  controle  is  prioriteit  numero  één.  Alle  andere  werkzaamheden  moeten  er  voor  wijken.  Het zware van het werk is ook dat je vaak de controles bij twee vliegtuigen vlak achter  elkaar moet doen. Het kan dan gaan om tweemaal 400 passagiers.  De  kick  is  wel  als je  dan  inderdaad mensen  met  cocaïne  kunt  aanhouden.  Het  belang  van de controles is groot. Als je vandaag zou stoppen, kun je er zeker van zijn dat het  morgen weer binnenstroomt.  Toen  men  met  de  controles  begon,  werden  er  eerst  vrijwilligers  gevraagd.  Zelf  heb  ik  me toen niet aangemeld. Later is een hele groep aangewezen om mee te draaien. Aan­  vankelijk was ik terughoudend, ik houd me liever bezig met het bredere douanewerk. Ik  werk nu vijf jaar bij de Douane op Schiphol. Bij de 100%­controles ligt er een heel ander  accent. Je hebt ook veel meer te maken met fouilleren en dat is voor reizigers belastend  maar ook voor het personeel. Het is toch heel intiem dat fouilleren aan de kleding. Nu ik  eenmaal meedraai, vind ik het wel goed zo. Je kunt op verschillende plekken in het con­  troleproces  worden  ingezet.  Als  coördinator  zet  ik  mijn  mensen  zoveel  mogelijk  in  op  basis  van  hun  competenties  en  voorkeur.  Zelf  heb  ik  bijvoorbeeld  voorkeur  om  bij  de  bagageband te staan met de ruimbagage. Op die manier probeer ik de snelheid in het  proces te bevorderen.  De interviews worden niet door alle douaniers gedaan, daarvoor moet je bepaalde erva­  ring  (minimaal  een  jaar)  en  aanleg  hebben.  Niet  iedereen  is  er  geschikt  voor  en  niet  iedereen wil het doen.  De cocaïnevangst was in het begin enorm. Nu is dat minder.  Als coördinator heb ik wel te maken met veel wisselingen binnen het personeel.  Er komen veel jonge nieuwe mensen  binnen. Deze moeten  worden opgeleid. Ze gaan  twaalf weken in opleiding, zes weken lopen ze mee met hun mentor en zes weken lopen  ze  mee  met  de  100%­controle.  Ook  dit  is  wel  een  belasting.  Mensen  moeten  steeds  weer geschoold worden. Ze moeten leren hoe ze met de reizigers moeten omgaan, ze  moeten zich leren in te leven hoe het is om na een lange vlucht op deze manier gecon­  troleerd  te  worden.  Ook  wordt  aandacht  besteed  aan  culturele  achtergronden  en  de  impact die een 100%­controle kan hebben op een reiziger.  Wat betreft nadere scholing heb ik geen wensen. Het meeste haal je uit de praktijk.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

33 

Voor  reizigers  is  het  heel  vervelend  dat  ze  door  de  controle  moeten  wachten.  Eerst  komen ze uit de slurf en krijgen een interview.  Daar ontstaan dan al rijen. (…) Toch verloopt de controle over het algemeen goed. Er  zijn bijna geen mensen die hun medewerking weigeren.  Op  werkvloerniveau  vindt  er  geen  overleg  plaats  tussen  Douane  en  de  KMar  over  de  100%­controles. Op andere niveaus vindt wel overleg plaats.  Wel  wordt  door  de  KMar  dagelijks  met  standaardlijsten  teruggekoppeld  welke  aange­  houden reizigers positief of negatief waren. Zelf houd ik ook bij in hoeverre degenen die  ik  doorstuur  ook  worden  aangehouden  en  of  er  uiteindelijk iets  bij  ze  gevonden  wordt.  Daar  leer  je  toch  weer  van  en  die  informatie  is  ook voor  andere  collega’s  van  belang.  Als je iemand vindt passen in het slikkersprofiel dan stuur je hem door naar de verdiepte  controle. We gaan werken met loopbriefjes. De informatie uit het eerste interview wordt  daarop doorgegeven aan degene die het tweede interview doet. Dit kan ook mondeling  gebeuren.  De  kwaliteitsmedewerker  doet  daarna  altijd  nog  een  toets  op  het  tweede  interview en doet verder de aanhouding. Hij stelt ook het proces­ verbaal van aanhou­  ding op en draagt over aan de KMar.  Voor  de  controle  houden  we  een  briefing  en  meestal  vindt  na  afloop  van  dienst  een  debriefing  plaats.  Dan  worden  bijzonderheden  doorgenomen.  Wat  ging  er  mis.  Waar  moeten op gelet worden. Je moet steeds scherp blijven. Er zijn steeds nieuwe manieren  van  smokkelen.  Ook  voor  de  nieuwe  mensen  is  het  belangrijk  steeds  de  gang  van  zaken te bespreken.  Contact met de KMar is er tijdens de uitvoering van de 100%­controles niet veel, behal­  ve bij de aanhouding. De Douane maakt het proces­verbaal van aanhouding, de KMar  neemt  de  reiziger  over.  Er  is  op  operationeel  niveau  geen  structureel  overleg  met  de  KMar over de uitvoering van de 100%­controle. Niet op ons niveau, wel op hoger niveau  De  uitvoering  van  de  100%­controles  is  vanaf  het  begin  een  lerend  proces  geweest,  waarbij steeds onderdelen zijn bijgesteld en verbeterd. Eerst namen we bijvoorbeeld de  mobiele  telefoons  in  bij  de  verdiepte  controle.  Nu  vragen  we  de  reizigers  hem  uit  te  zetten.  Voorheen  bekeken  we  alleen  de  reisbescheiden.  Nu  bekijken  we  ook  de  pas­  poorten, dit mag sinds januari 2005 op grond van de Wet op de identificatieplicht.  Er  wordt  nu  ook  via  posters  en  zo  meer  informatie  verstrekt.  Dat  voorkomt  ook  dat  mensen gaan klagen. Als ze van te voren weten waarom het is en dat het even duurt,  laten ze het meestal gelaten over zich heen komen…”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

34 

V. 

AANHOUDING DOOR DE DOUANE EN OVERDRACHT  VERDACHTEN AAN DE KMAR 

1. 

Inleiding 

In  het  eerdergenoemde  werkdocument van  de  Douane  is  in  algemene  zin  het volgende  opgemerkt over de scheidslijn tussen controle en opsporing:  “…Uit  de  jurisprudentie  van  de  H.R.  (Hoge  Raad;  N.o.)  kan  worden  afgeleid,  dat  bij  samenloop  van  controle  en  opsporing  geen  verplichting  bestaat  om  opsporing  boven  controle te laten prevaleren. Uit het oogpunt van subsidiariteit is het zinvol (zeker bij het  massale  en  sterk  gestructureerde  proces  van  de  100%­controles)  om  met  toepassing  van de controlebevoegdheden eerst zo volledig mogelijk de aanwezigheid van cocaïne  vast te stellen. Bovendien strookt deze aanpak met het uitgangspunt van de stofgerichte  benadering,  waarbij  de  inbeslagneming  van  de  totale  hoeveelheid  drugs  die  zich  aan  boord bevindt, voorop staat.  In  een  opvolgend  stadium  wordt  de  eventuele  verdenking  ten  aanzien  van  personen  geïndividualiseerd  en  geobjectiveerd.  Het  onderzoek  gaat  dus  pas  over  in  de  opspo­  ringssfeer, wanneer na afronding van een of meer van de onderdelen van het controle­  proces ten aanzien van een individuele passagier uit de vastgestelde feiten en omstan­  digheden een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit voortvloeit.  Daarbij  moet  erop  worden  gelet,  dat  als  tijdens  het  onderzoek  controle  en  opsporing  samenvallen,  de  aan  de verdachte toegekende  waarborgen  (met  name  het zwijgrecht)  in acht genomen worden…”  In het Handhavingsarrangement ter uitwerking van de Vijfde voortgangsrapportage staan  de  verantwoordelijkheden  en  de  taken  van  de  Douane,  de  KMar  en  het  Openbaar  Ministerie  in  het  kader  van  de  100%­controle  exact  omschreven.  Ook  worden  hier  de  werkprocessen  inclusief  het  moment  van  de  overdracht  van  de  arrestanten  door  de  Douane aan de KMar na de aanhouding omschreven. . 

2. 

De feitelijke gang van zaken 

De aanhouding  Indien  de  Douane  een  passagier  van  een  toestel  dat  is  onderworpen  aan  een  100%­  controle verdenkt van drugssmokkel, houdt de Douane deze passagier aan. De Douane  baseert deze verdenking op de zogenoemde door het Openbaar Ministerie vastgestelde  slikkerscriteria zoals hiervoor omschreven in hoofdstuk IV onder 2b of op de vondst van  drugs in de bagage of aan het lichaam. Indien de Douane in de reclaim­ruimte cocaïne in  de  bagage  aantreft,  brengt  de  Douane  de  passagier  en  de  bagage  over  naar  de  G­pier  voor nader onderzoek.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

35 

Aan de betrokkene wordt op het moment van aanhouding meegedeeld dat hij wordt ver­  36  dacht van de invoer van drugs.  De overdracht  De  Douane  maakt  een  proces­verbaal  van  aanhouding  op  en  draagt  de  betrokkene  vervolgens, met zijn hand­ en ruimbagage, over aan de Koninklijke Marechaussee op de  G­pier.  De  coördinator  van  het  Veegteam  van  de  Koninklijke  Marechaussee  District  Schiphol deelde hierover het volgende mee. 37  “…We  hebben  ook  lange  tijd  problemen  gehad  met  het  aangeleverd  krijgen  van  de  ruimbagage  van  aangehouden  personen.  Wij  nemen  alleen  nog  maar  aangehouden  personen over met hun bagage en mét eventuele cocaïne, omdat we daar in het verle­  den veel  problemen mee  hadden.  Dan  hadden  we  de  persoon  op  Schiphol­Oost maar  niet zijn bagage. Als we hem dan wilden heenzenden, duurde het vaak heel lang voor­  dat we de bagage eindelijk hadden. We hebben voet bij stuk gehouden, en nu gaat het  veel sneller. De Douane kan binnen een kwartier de ruimbagage uit de kelder of uit de  reclaim­ruimte halen. Op het moment dat verdiepte controle plaatsvindt, zou de bagage  van  de  personen  die  voor  de  verdiepte  controle  in  aanmerking  komen  al  geoormerkt  moeten worden om te voorkomen dat er oponthoud ontstaat wegens het ontbreken van  bagage bij de verdachte…”  Indien de aanhouding heeft plaatsgevonden op de E­pier, brengt de Douane de betrokke­  ne eerst over naar de G­pier. Voor dit transport maakt de Douane gebruik van een busje.  De KMar neemt de arrestant over van de Douane na controle van de processen­verbaal,  de  in  beslag  genomen  goederen  en  nadat  de  bagage  compleet  is  bevonden.  Indien  de  (hulp) officier van justitie (KMar) de gronden onvoldoende acht voor aanhouding wordt de  reiziger onmiddellijk heengezonden.  De KMar maakt na de overdracht foto’s van elke verdachte met zijn bagage. Deze foto’s  worden gevoegd bij het administratieve dossier. Deze foto’s worden gemaakt ter identifi­  catie  en  om te voorkomen  dat later  niet meer  te  achterhalen  is  welke  bagage  bij  welke  persoon hoort.  De tijd dat men wacht op het vervoer benut de KMar om de aangehouden persoon reeds  in  het  Bedrijfsprocessensysteem  (BPS) 38  te  plaatsen .  Ook  vindt  dan  de  administratieve  voorbereiding voor de plaatsing op de zwarte lijst plaats. 39  Met  betrekking  tot  de  inbeslagneming  van  goederen  van  aangehouden  personen  ver­  strekte de KMar de volgende informatie: 40 

36 

Artikel 2 Opiumwet.  Interview d.d. 3 april 2006.  38  Het BPS vormt een registratie in de zin van de Wet politieregisters.  39  Zie hierna, hoofdstuk VIII.  40  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006. 37 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

36 

“…Inbeslagneming  vindt  plaats  op  grond  van  het  gestelde  in  artikel  94a  van  het  Wetboek van Strafvordering. Het Openbaar Ministerie beslist op grond van het Wetboek  van Strafvordering over teruggave van in beslag genomen goederen. Behoudens (snel)  bederfelijke goederen, worden de goederen ingeleverd bij de Beheerder In beslag geno­  men Goederen en Gelden (BIGG). Deze verzorgt conform het Wetboek van Strafvorde­  ring zo nodig de teruggave en de deponering c.q. vernietiging. Snel bederfelijke goede­  ren die in beslag genomen zijn worden op last van de OvJ vernietigd c.q. afgevoerd.”  De  overdracht  na  aanhouding  aan  de  hulpofficier  van  justitie  dient  zo  spoedig  mogelijk  plaats  te  vinden. 41  In  het  Handhavingsarrangement  staat  vermeld  dat  deze  overdracht  binnen  een  uur  dient  plaats  te  vinden.  De  leider  van  het  Veegteam  van  de  Koninklijke  Marechaussee District Schiphol deelde hierover het volgende mee: 42 ∙  “…Een belangrijk knelpunt zit hem in de overdacht van verdachten door de Douane aan  de  KMar.  De  Douane  houdt  aan  en  maakt  proces­verbaal.  Dat  aanmaken  van  een  proces­verbaal  gaat  geautomatiseerd  in  een  Excel­bestand.  Dat  aanmaken  van  een  proces­verbaal duurt veel te lang. Wij nemen verdachten pas over als alles compleet is,  en dat duurt zo anderhalf uur…”  Faciliteiten op de G­Pier  Tijdens het verblijf op de E­ of G­pier zijn, zoals hiervoor in hoofdstuk IV onder 8 al aan  de  orde  kwam,  geen  bijzondere  faciliteiten  voor  de  opvang  van  arrestanten.  Er  is  geen  aparte  ophoudruimte.  De  reizigers  die  voor  de  verdiepte  controle  zijn  geselecteerd  en  degenen die zijn aangehouden en wachten op de overdracht aan de KMar bevinden zich  in één ruimte. Uit de gesprekken met verschillende functionarissen van de Douane en de  43  KMar is naar voren gekomen dat zij deze situatie verre van ideaal vinden.  Ook zijn er  geen faciliteiten om arrestanten van voedsel en drinken te voorzien. De KMar verstrekt in  deze  fase  alleen  zonodig  water  en  geen  warme  drank,  dit  ook  in  verband  met  de  44  medische  risico’s  bij  bolletjesslikkers.  De  KMar  gaf  in  het  kader  van  het  onderzoek  45  hierover de volgende informatie:  “…Op  Schiphol,  op  de  E­pier  en  de  G­pier  zijn  geen  voorzieningen,  alleen  een  nood­  toilet. Op Schiphol­Oost zijn alle voorzieningen die bij normale verzorging noodzakelijk  zijn. Op  Schiphol­Oost is  de  medische  dienst  beschikbaar  en  zonodig  ook  een  GG  en  GD arts die snel ter plaatse kan zijn. Tevens zijn er zaken om een eventuele reanimatie  uit  te  kunnen  voeren  (zgn  ‘crash­kar’).  Verder  is  er  medicatie  aanwezig  en  kunnen  er  laxeermiddelen  worden  verstrekt  indien  men  dat  wenst  of  medisch  noodzakelijk  wordt  geacht, bijv. bij slechte kwaliteit van de bollen.  Bij gebruik van het chemische toilet kan er geen beoordeling worden gemaakt over de  verpakkingskwaliteit van  de  bollen.  Zolang  dit  niet  het  geval is  kan  derhalve  ook  geen  41 

Artikel 56 Wetboek van Strafvordering.  Interview d.d. 16 maart 2006.  43  Interviews d.d. douane 23 maart 2006 en 3 april 2006.  44  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.  45  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006. 42 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

37 

reële inschatting worden gemaakt over de mate van levensbedreiging waarin de koerier  verkeert.  Pas na het spoelen van de bollen kan daarover een eerste indicatie plaatsvinden…”  Na aanhouding  stelt de KMar, indien de arrestant dit wenst, zijn familie of kennissen op  de hoogte van de situatie. De arrestant mag niet zelf bellen in verband met het lopende  onderzoek.  De  leider  van  het  Veegteam  van  de  Koninklijke  Marechaussee  District  Schiphol deelde hierover het volgende mee: 46  “…Van de mogelijkheid die aangehouden reizigers wordt geboden om afhalers te laten  bellen  om  hen te  infomeren  over  het  oponthoud  wordt  weinig  gebruik  gemaakt.  Ik  heb  de  indruk  dat  men  het  niet  prettig  vindt  dat  familieleden  via  de  KMar  of  de  Douane  geïnformeerd worden…”  In  het  gesprek  van  16  maart  2006  werd  daar  nog  de  volgende  informatie  aan  toege­  voegd: 47  “…Men  mag/kan  bellen  met  afhalers/familieleden  tenzij  het  onderzoeksbelang  zich  daartegen verzet. Dit is doorgaans niet het geval bij de 100%­controle. Daarnaast krijgt  verdachte bezoek van de reclassering en een advocaat die hiervoor zorgt.  Men mag tot de aanhouding  bij de Douane  bellen om afhalers in kennis te  stellen van  een verlate komst. Na de aanhouding worden de mobiele telefoons in beslag genomen  en kan men eventuele afhalers in kennis stellen via een telefoon (eigen telefoon is dan  als  bewijsmateriaal in  belang van  het  onderzoek  in  beslag  genomen).  Negatief  aange­  houden verdachten worden in de gelegenheid gesteld alhier te bellen. Het staat de aan­  gehouden personen vrij om hun ambassade in kennis te laten stellen. Dit wordt tijdens  het strafrechtelijk onderzoek door de KMar ook tijdens het verhoor gevraagd en normaal  in het verhoor verwerkt…”  Het transport naar het Detentiecentrum Schiphol­Oost  De KMar zorgt voor het transport van de arrestanten vanaf de G­pier naar het Detentie­  centrum  Schiphol­Oost.  In  het  kader  van  het  onderzoek  van  de  Nationale  ombudsman  gaf de KMar de volgende informatie over het vervoer: 48  “…Verdachten  worden  in  ingerichte  arrestantenbusjes  vervoerd.  Kinderen  worden  in  speciaal  vervoer  vervoerd  in  verband  met  de  veiligheid.  Het  vervoer  vindt  zo  spoedig  mogelijk plaats.  De KMar heeft één arrestantenbus beschikbaar die zo effectief mogelijk wordt ingezet.  Een  ‘rondje’  Luchthaven  naar  Schiphol­Oost  duurt  ca  één  à  anderhalf  uur  (afhankelijk  van het aantal verdachten, in­ en uitladen pax en bagage etc). 

46 

Interview d.d. 3 april 2006.  Verslag d.d. 16 maart 2006.  48  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006. 47 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

38 

De wachttijd op Schiphol­Centrum wordt benut om de aangehouden personen reeds in  49  het  BPS  en  RBS  te  plaatsen  zodat  als  men  op  Schiphol­Oost  aankomt  men  daar  meteen van start kan gaan (tijdbesparende factor).  We  wachten  niet  op  een volle  bus  maar  kijken  wel  of  dat  we  een  effectieve  bezetting,  bijvoorbeeld als er op korte termijn nog een of een paar verdachten aankomen en deze  binnen  15  à  20  minuten  ook  vervoersklaar  zijn  dan  wachten  we  daarop.  Dit  om  te  voorkomen dat die personen dan weer onnodig lang moeten wachten. Personen die zijn  aangehouden met kinderen hebben absolute voorrang.  Na  controle  van  de  processen­verbaal,  de  inbeslaggenomen  goederen  en  het  afhan­  delen van de zwarte lijst zal men, indien het vervoer beschikbaar is, ca. binnen 30 à 45  minuten worden vervoerd.” 

49 

RBS: Recherchebasissysteem, evenals als het BPS een register in de zin van de Wet  politieregisters.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

39 

VI.  1. 

OPSPORING DOOR DE KMAR  Inleiding 

De  KMar  verricht  het  opsporingsonderzoek.  De  aanhouding  vindt  plaats  op  verdenking  van  overtreding  van  de  Opiumwet.  Wanneer  cocaïne  is  gevonden  in  de  bagage  of  is  meegevoerd  aan  het  lichaam  (bodypackers)  is  de  verdenking  bevestigd.  De  arrestant  wordt dan zo spoedig mogelijk voorgeleid aan een (hulp) officier van justitie en in verze­  kering gesteld wegens invoer van drugs. In geval van verdenking van het meevoeren van  cocaïne in het lichaam (de slikkers en de duwers) moet onderzoek worden ingesteld om  vast te stellen of er reden is voor verdere strafvervolging.  Op grond van het Wetboek van Strafvordering heeft de KMar vanaf het moment van aan­  komst  op  de  plek  van  verhoor  zes  uur  de  tijd  voor  onderzoek.  Binnen  dit  tijdbestek  worden de verdachten voorgeleid aan de (hulp) officier van justitie, die beslist of er grond  is voor inverzekeringstelling.  De  KMar  zet  in  het  kader  van  de  100%­controle  ook  het  scanapparaat  (röntgenfoto)  in  om vast te stellen of er sprake is van het slikken of duwen van bolletjes. Door middel van  een  scan  kan  op  eenvoudige  wijze  worden  vastgesteld  of  de  verdachte  bolletjes  in  het  lichaam  heeft.  Indien  dit  wordt  vastgesteld  wordt  de  verdachte  in  verzekering  gesteld.  Een onderzoek met de scan vindt plaats op vrijwillige basis. Indien geen bolletjes worden  aangetroffen is de verdenking niet bevestigd en dient de arrestant zo spoedig mogelijk in  vrijheid te worden gesteld.  Wanneer  de  arrestant  geen  scan  wil  laten  maken,  blijft  hij  verdacht  en  wordt  hij  ook  in  verzekering gesteld. De termijn voor inverzekeringstelling bedraagt drie dagen. 50  Volgens  de KMar is deze termijn in het algemeen voldoende om drie maal te “produceren”. Deze  termijn kan bij dringende noodzakelijkheid eenmaal voor ten hoogste drie dagen verlengd  worden. 51  Het kan overigens wel tien dagen duren voordat een slikker alle bolletjes heeft  52  uitgepoept.  Indien  bij  het  produceren  cocaïne  wordt  aangetroffen,  is  het  strafbare  feit  bewezen  en  wordt  de  arrestant voorgeleid  aan  de  rechter­commissaris,  die  beslist  over  de inbewaringstelling.  De KMar is tot het moment van de inbewaringstelling verantwoordelijk voor het strafrech­  telijk onderzoek. 

2. 

Onderzoek 

Op de vraag van de Nationale ombudsman aan welke onderzoeken de aangehoudenen  worden onderworpen voordat een eventuele bewaring begint, deelde de KMar 53  het vol­  gende mee: 54 

50 

Artikel 58 Wetboek van Strafvordering.  Artikel 58 Wetboek van Strafvordering.  52  Mededeling Medische Dienst tijdens bezoek aan Detentiecentrum Schiphol op 13 maart 2006.  53  De bij brief van 26 januari 2006 door de Nationale ombudsman over dit onderwerp gestelde  vragen zijn opgenomen in Bijlage 2, onder III J.  54  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006. 51 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

40 

“…Zonodig  voor  transport  wordt  aangehoudene  aan  een  veiligheidsfouillering  aan  de  kleding bij c.q. overbrenging/ophouding onderworpen.  Bij de toetsing aanhouding bij de voorgeleiding door de HOvJ, vindt een uitvraag plaats  voor  vrijwillige  medewerking  aan  het  maken  van  röntgenfoto’s  (scan),  verhoor  door  HOvJ bij inverzekeringstelling.  Indien er ernstige bezwaren zijn, kan door de opsporingsambtenaar een onderzoek aan  de kleding worden ingesteld (art 9 lid 2 Opiumwet).  Op last van een (H)OvJ kan bij gerezen ernstige bezwaren een onderzoek aan kleding  en of het lichaam worden bevolen of zonodig op last van de OvJ in het lichaam (art 56  Sv).  Na overdracht aan DJI doet DJI in samenwerking met de KMar een insluitingsfouillering  om van twee naar één fouillering toe te werken (veiligheids­ en insluitingsfouillering).Dit  heeft tevens tot doel om de discussie over de aanwezigheid van waardevolle eigendom­  men en geldmiddelen te vermijden…”  Op  16  maart  2006  verstrekten  vertegenwoordigers  van  het  Ministerie  van  Justitie  (Openbaar Ministerie en Dienst Justitiële Inrichtingen) en van het Ministerie van Defensie  (Koninklijke  Marechaussee)  in  aanvulling  op  de  schriftelijke  informatie  van  de  KMar  en  van de plaatsvervangend directeur van het Detentiecentrum Schiphol aanvullende infor­  matie aan de onderzoekers van de Nationale ombudsman. Deze informatie werd door de  onderzoekers  vastgelegd  in  een  verslag.  Met  betrekking  tot  het  onderzoek  werd  de  volgende informatie verstrekt: 55  “…Na  de  overdracht  van  een  verdachte  door  de  Douane  aan  de  KMar  vindt  een  kledingfouillering  plaats.  Vervolgens  wordt  een  verdachte  naar  Schiphol­Oost  overge­  bracht  alwaar  hij  aan  de  hulpofficier  van  justitie  wordt  voorgeleid.  Daarna  kan  in  het  kader van de strafvordering opnieuw onderzoek aan en in het lichaam plaatsvinden.  De  DJI  en  KMar  werken  zoveel  mogelijk  samen  om  de  stappen  in  het  proces  te  beperken.  DJI  kan  op  grond  van  de  Penitentiaire  beginselenwet  in  het  kader  van  de  veiligheid  binnen  de  inrichting  onderzoek  doen  aan  het  lichaam,  waarbij  de  lichaams­  holten worden geschouwd. Daarnaast is er, op grond van de PBW, de mogelijkheid tot  onderzoek in het lichaam. Hiervoor dient altijd een arts ingeschakeld te worden. Binnen  het DC Schiphol­Oost is zo’n inwendig onderzoek echter nimmer voorgekomen.  Een  medisch  onderzoek  maakt  wel  deel  uit  van  het  onderzoek  door  de  KMar.  Dit  medisch onderzoek is een beoordeling van de medische toestand van de verdachte en  dient niet het strafvorderlijk onderzoek. Een scan­onderzoek wordt uitgevoerd door een  daartoe  opgeleide  verpleegkundige.  Bij  aangetroffen  drugs  in  de  lichaamsholten  (duwers) krijgen verdachten gelegenheid om de drugs zelf te verwijderen in plaats van  door een arts.  Vanuit  de  PBW  is  er  voor  DJI­medewerkers  geen  fysiek  contact  toegestaan  tussen  medewerker  en  verdachte  bij  het  onderzoek  aan  het  lichaam.  Dit  onderzoek  wordt  uitgevoerd door medewerkers van het hetzelfde geslacht.  Voor  de  KMar  geldt  dat  de  wijze  waarop  uitvoering  wordt  gegeven  aan  fouillering  e.d.  dwingend is voorgeschreven…”  55 

Verslag van de bespreking d.d. 16 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

41 

Op  de  vraag  van  de  Nationale  ombudsman  in  hoeverre  is  gewaarborgd  dat  deze  onderzoeken  voor  betrokkenen  op  zo  min  mogelijk  belastende  wijze  plaatsvinden,  antwoordde de KMar: 56  “…Er is een rechtsbasis voor de onderzoeken. Alleen indien er een grond aanwezig is  worden  de  noodzakelijke  onderzoeken  uitgevoerd.  De  onderzoeken  vinden  plaats  bij  mannen door mannen en bij vrouwen door vrouwen en de onderzoeken in het lichaam  worden alleen uitgevoerd door een (politie)arts.  De  veiligheids­  en  insluitingsfouillering  worden  tegelijk  uitgevoerd  door  DJI  en  de  KMar...”  In het hiervoor genoemde gesprek van 16 maart 2006 werd daar nog de volgende infor­  matie aan toegevoegd: 57  “…Men  tracht  het  aantal  stappen  in  de  procedure  wel  te  beperken  maar  herhaling  is  noodzakelijk omdat zowel in de controle, na de aanhouding als na de insluiting dient te  worden  gefouilleerd.  Om  zaken  zo  efficiënt  mogelijk  te  laten  verlopen,  werken  DJI  en  KMar samen...”  Over lijfsvisitatie en de inzet van het scanapparaat in het kader van het onderzoek deelde  de KMar het volgende mee: 58  “…Verdachte  kan  op  basis van vrijwilligheid  na  aanhouding  meewerken  aan  een  rönt­  genonderzoek. De bodyscan wordt derhalve gebruikt om de onschuld sneller te kunnen  aantonen.  Lijfsvisitatie  is  een  controlemiddel  en  geen  opsporingsmiddel  en  wordt  niet  door  de  KMar toegepast. De persoon die wordt verdacht van het inwendig vervoeren van verdo­  vende  middelen  wordt  in  de  gelegenheid  gesteld  om  vrijwillig  door  de  scan  te  gaan.  Indien  nodig  wordt  dit  met  behulp  van  een  tolk  gedaan.  De  persoon  moet  hiervoor  echter wel een verklaring tekenen en wordt eerst medisch onderzocht. De andere wijze  waarop in het opsporingsonderzoek  wordt vastgesteld of dat men wel en of niet geslikt  of  geduwd  heeft  zijn: v.w.b.  het  ‘slikken’  drie maal  het  produceren van  een  ‘voldoende  en schone’ ontlasting met een tussentijdse periode van 8 uren en v.w.b. het ‘duwen’ een  onderzoek  in  het  lichaam  (art  56  Sv  op  last  van  een  OvJ).  M.b.t.  de  zogenaamde  bodypacker  is  een  onderzoek  aan  de  kleding  en lichaam toereikend  (art  56  Sv  op last  van een (H)OvJ)...”  In genoemd gesprek van 16 maart 2006 werd over de lijfsvisitatie en het gebruik van het  scanapparaat nog de volgende informatie verstrekt: 59 

56 

.E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.  Verslag van de bespreking d.d. 16 maart 2006.  58  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.  59  Verslag van de bespreking d.d. 16 maart 2006. 57 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

42 

“…De bodyscan is een röntgenologisch onderzoek waarmee kan worden vastgesteld of  iemand  bolletjes  heeft  geslikt  of  geduwd.  Het  maken  van  een  scan  gebeurt  altijd  op  vrijwillige  basis.  Betrokkene  moet  daar  ook  voor  tekenen,  toestemming  wordt  gerela­  teerd in het p.v. en de ondertekende verklaring wordt bij het strafdossier gevoegd. In het  algemeen wil men wel een  scan. Sommige slikkers weigeren, kennelijk in de hoop  dat  ze niet worden gesnapt. Een 100%­controle betekent uiteraard niet dat ook 100% wordt  gevonden. Een weigering kan ook cultureel bepaald zijn.  De  scan  wordt  beheerd  door  de  DJI.  De  verpleegkundigen  die  de  scan  bedienen,  hebben daar  een  bijzondere opleiding voor gevolgd. Bij aankomst van een risicovlucht  zorgt  DJI  ervoor  dat  er  deskundig  personeel  beschikbaar  is voor  het  bedienen van  de  scan. Tot 23.00 uur kan gebruik worden gemaakt van het apparaat. Zoals al is aange­  geven,  worden  er  maximaal  drie foto’s  gemaakt,  elk van  een  ander  deel  van  het  af  te  zoeken gebied, en worden er verder geen opnamen gemaakt wanneer op de eerste foto  bollen zijn te zien.  Van  het  resultaat  van  de  scan  wordt  p.v.  opgemaakt,  ook  indien  de  conclusie  is  dat  betrokkene niet heeft geslikt of geduwd.  De scan staat in het DC Schiphol­Oost. De cellen kunnen worden gebruikt als politiecel,  maar  ook  als  cel  voor  in  verzekering  gestelden  of  voor  insluiting  in  het  kader  van  bewaring op bevel van de rechter­commissaris.  De hulp­ovj toetst de aanhouding. Daarna kan een nader onderzoek volgen naar drugs  in het lichaam. Als men geen scan wil, betekent dit voor een verdachte van wie achteraf  blijkt dat hij daadwerkelijk niet heeft geslikt, dat hij drie keer “schoon moet produceren”.  Dit  kan  enkele  dagen  duren voordat  dat  gerealiseerd  is.  Om  aan  de  bezwaren van  de  daarmee samenhangende lange tijd van hechtenis tegemoet te komen, is de scan inge­  voerd.  Bij  ernstige  bezwaren  tegen  de  verdachte  kan  op  grond  van  het  Wetboek  van  Strafvordering onderzoek aan of in het lichaam plaatsvinden.  De  scan  is  geen  veiligheidscontrole.  De  scan  is  er  speciaal  voor  bolletjesslikkers  en  duwers.  Overigens  wordt  er  binnenkort  bij  wijze  van  proef  een  mobiele  scan  geplaatst  op  de  luchthaven Schiphol zelf. Als die proef slaagt, kan er veel winst worden geboekt. Aange­  houden personen die willen meewerken aan een scan behoeven dan immers niet meer  naar Schiphol­Oost overgebracht te worden.  De wetgeving over straling is in dit verband relevant. De bodyscan ondergaat wettelijke  testen die met een wettelijk verplichte periodiciteit uitgevoerd worden door een gecerti­  ficeerd  bedrijf.  Hieruit  blijkt  dat  de  bodyscan  voldoet aan  de  wettelijk  gestelde  normen  en veilig is voor diegene die gescand wordt. Op basis hiervan dient tevens geoordeeld  te  worden  dat  de  DJI  ruim voldoet  aan  het  beperken  van  de  stralingsbelasting voor  te  onderzoeken  personen  zoals  vermeld  in  het  Besluit  stralingsbescherming.  In  antwoor­  den op kamervragen is daar specifiek op ingegaan.  Zwangere vrouwen worden niet gescand en gaan ter bescherming het normale “produc­  tieproces” in…”  Een  medewerker  van  het  Veegteam van  de  Koninklijke  Marechaussee  District  Schiphol  deelde over zijn ervaring met het gebruik van het scanapparaat nog het volgende mee: 60  60 

Interview d.d. 3 april 2006

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

43 

“…Verder erger ik mij aan het feit dat verpleegkundigen die de scan bedienen niet altijd  bevoegd zijn om de foto’s te beoordelen. De foto’s moeten dan eerst naar een radioloog  worden  doorgezonden.  Dit  leidt  tot  veel  onnodige  vertraging.  Langdurige  onzekerheid  over  de  uitslag  bepaalt  de  houding van  betrokkene.  Je moet  ze  de  kans  geven  aan te  tonen dat ze niet hebben geslikt. Als ze moeten wachten op de scanuitslag, moeten ze  terug naar hun cel. Het zou beter zijn als daar een aparte wachtruimte zou komen.  Ik herinner mij een voorbeeld tijdens afgelopen Oud en Nieuw. De verpleegkundige die  de scan bediende, bleek niet bevoegd te zijn om de foto’s te beoordelen. Er was op dat  moment  geen  specialist  beschikbaar  om  de  foto’s  te  beoordelen.  Het  gevolg  was  dat  mensen  onnodig  lang  moesten  wachten  op  de  uitslag  van  de  scan.  Er  zou  altijd  een  bevoegd arts ter plaatse moeten zijn om de foto’s te beoordelen…” 

3. 

Pilot 

Eind maart 2006 is gestart met een pilot, waarbij een mobiel scan­apparaat geplaatst is  op  de  G­pier.  Indien  de  arrestant  na  aanhouding  aangeeft  akkoord  te  gaan  met  het  maken van een scan, kan dit ter plaatse gebeuren. Ook hier beheert de DJI het apparaat  en  maakt  de  medische  dienst  de  scan.  Het  voordeel  daarvan  is  dat  men  sneller  kan  vaststellen  of  degene  die  is  aangehouden  daadwerkelijk  een  slikker  of  een  duwer  is.  Indien  de  arrestant  vrijwillig  meewerkt  aan  een  scan  en  schoon  bevonden  wordt  hij  onmiddellijk  in vrijheid  gesteld.  Het  transport  naar  het  Detentiecentrum  Schiphol­Oost  is  dan niet meer nodig.  De leider van het Veegteam van de Koninklijke Marechaussee District Schiphol merkte in  dit verband op: 61  “…Door  het  plaatsen  van  een  mobiele  scan  kan  veel  tijd  worden  gewonnen  die  nu  besteed  moeten  worden  aan  het  transport  van  verdachten  naar  Schiphol­Oost.  Een  ander aandachtspunt is de tijd die gemoeid is met het terugbrengen van reizigers die na  de  scan  geen  slikkers  blijken  te  zijn.  Afhankelijk  van  de  beschikbaarheid  van  een  auto  kan de wachttijd tot een uur oplopen…”  Ook  een medewerker van  de  Douane,  tevens  lid van het  kwaliteitsteam,  liet  op  dit  punt  weten: 62  “…Een verbetering in het proces zou wat mij betreft zijn dat we in plaats van het tweede  interview een  scan  doen. Dan  heb je meteen zekerheid en kun je mensen veel sneller  doorsturen…”  Tijdens  het  onderzoek  is  door  het  Openbaar  Ministerie  de  mogelijkheid  geopperd  om  voorafgaande  aan  de  eventuele  aanhouding  reizigers,  die  worden  verdacht  van  het  smokkelen  van  drugs  (slikken  of  duwen)  in  de  gelegenheid  te  stellen  medewerking  te  verlenen  aan  het maken van  een  scan.  Er is  op  dat moment  al  een  redelijk vermoeden  61  62 

Interview d.d. 3 april 2006.  Interview d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

44 

van  schuld.  De  bestaande  bevoegdheid  tot  aanhouding  wordt  in  afwachting  van  het  mogelijk ontlastende resultaat van de scan niet uitgeoefend. Indien uit de scan blijkt dat  betrokkene  geen  bolletjes  in  het  lichaam  heeft,  kan  hij  zijn  weg  vervolgen.  Blijkt  dat  hij  wel  bolletjes in  zijn  lichaam  heeft  dan  wordt  hij  aangehouden  en  overgebracht  naar  het  Detentiecentrum­Schiphol.  Indien  hij  weigert  zijn  medewerking  te  verlenen  zal  hij  eveneens worden aangehouden en overgebracht naar het detentiecentrum. 

4. 

Indien betrokkenen onschuldig blijken te zijn 

Indien  het  onderzoek  van  de  KMar  uitwijst  dat  de  aangehouden  persoon  geen  drugs  heeft gesmokkeld of indien de KMar anderszins aanleiding ziet betrokkene niet verder te  vervolgen, dient hij te worden heengezonden. 63  Op de vraag welke informatie aan betrokkenen wordt verstrekt en of er een compensatie  wordt aangeboden voor het ondergane leed antwoordde de KMar: 64  “…Betrokkenen  wordt  medegedeeld  dat  de  verdenking  tegen  hen  verder  niet  meer  aanwezig is en dat zij in vrijheid worden gesteld en derhalve niet op de zwarte lijst zullen  worden geplaatst. Tevens biedt de KMar namens de KMar en het OM sinds 2 januari jl.  middels  een  folder  haar  excuses  aan  voor  het  ongemak.  In  deze  folder  is  tevens  de  verdere  gang  van  zaken  uitgelegd  en  de  mogelijkheid  tot  het  indienen  van  een  klacht  geboden,  waarbij de adressen van de KMar en het OM staan vermeld. De KMar biedt  haar excuses aan. Er wordt geen verdere financiële compensatie geboden…”  De  bedoelde  folder  draagt  het  opschrift  “U  bent  aangehouden  geweest  bij  de  100%  controles op Schiphol” en is behalve in het Nederlands ook in het Engels, Frans, Spaans  en Papiamento beschikbaar. De tekst van de folder luidt als volgt: 

63 

Percentages aanhoudingen waarbij achteraf gezien geen drugs aanwezig bleken te zijn: 2004:  22,58%; 2005: 29,98%; volgens opgave van de KMar.  64  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

45 

DE 100%  CONTROLES  OP SCHIPHOL  Naar aanleiding van de grote overlast  van  een  aanhoudende  stroom  van  drugskoeriers  is  besloten  om  op  bestemmingen  vanuit  zogenaamde  risicolanden 100% controles te houden.  U  bent  tijdens  een  100%  controle  door  de  douane  op  de  luchthaven  Schiphol  aangehouden  terzake  ver­  moedelijke  overtreding  van  de  Opium­  wet  en  voor  nader  strafrechtelijk  onderzoek  overgedragen  aan  de  Koninklijke Marechaussee.  Naar  aanleiding  van  het  strafrechtelijk  onderzoek  door  de  Koninklijke  Mare­  chaussee  is  de  aanvankelijk  gerezen  verdenking  NIET  komen  vast  te  staan  en wordt u weer in vrijheid gesteld.  U zult zo spoedig als mogelijk is worden  teruggebracht naar de luchthaven.  Als  u  voldoet  aan  de  voor  de  inreis  in  Nederland  geldende  voorwaarden  dan  zult u worden afgezet in de reclaimhal  van de luchthaven.  Indien u nog niet heeft voldaan aan de  voorwaarden van inreis in Nederland  of u voldoet niet aan de voorwaarden  voor  inreis  in  Nederland,  dan  zult  u  worden  gebracht  naar  een  doorlaat­  post  van  de  afdeling  Grensbewaking  van  de  Koninklijke  Marechaussee  voor een nadere controle 

2006.00003 

c.q.  zal  u  de  inreis  in  Nederland  wor­  den  geweigerd.  Nb:  Was  uw  inreis  voorlopig geweigerd in afwachting van  het  nadere  strafrechtelijke  onderzoek  en  voldoet  u  verder  wel  aan  de  voorwaarden  van  inreis  dan  zal  door  de afdeling Grensbewaking de voorlo­  pige weigering worden geannuleerd.  Indien  u  aan  de  inreis  formaliteiten  heeft  voldaan  of  bent  u  rechtstreeks  naar  de reclaimhal van  de luchthaven  Schiphol gebracht dan kunt u daar uw  bagage ophalen bij bagageband 19.  Indien  uw  bagage  zich  niet  meer  op  de  bagageband  bevindt  dan  kunt  u  zich in verbinding stellen: (1) met é én  van  de  dienstdoende  douaneamb­  tenaren die u zullen verwijzen naar de  bewaarplaats  van  uw  bagage  of  (2)  naar  de  balie  van  uw  luchtvaart­  maatschappij indien uw bagage niet is  aangetroffen door de Douane.  Andere zaken: 

Foto's  en  vingerafdrukken:  Indien  van  u  al  foto's  en  mogelijk  een  dactyloscopisch  signalement  (vingerafdrukken)  zijn  vervaardigd  dan  zullen  deze  gegevens  worden  vernietigd. 

Vergoeding  van  kosten:  Indien  u  door  de  aanhouding  aantoonbare  kosten  heeft  moeten  maken  dan  kunt  u  deze  schriftelijk  claimen.  In  uw brief geeft u aan welke onkosten  u heeft moeten maken, voorzien van  bewijsstukken  van  de  gemaakte  kosten  te  sturen  naar:  Parket  Haarlem,  Postbus  601,  2003  RP  Haarlem.  Indien u vragen en of klachten heeft  over de gang van zaken of over uw  behandeling  dan  kunt  u  deze  zenden  naar  bovenstaande  adressen.  Indien  uw  klacht  (ten  dele)  betrekking  heeft  op  het  optreden  van  de  Douane,  zullen  medewerkers  van  de  KMar  of  het  Parket  Haarlem  uw  klacht  naar  deze organisatie doorsturen.

Uw persoonsgegevens:  deze  zullen  door  de  Douane  en  Koninklijke  Marechaussee  alleen  worden  ge­  bruikt  ter  verantwoording  van  uw  aan­ en ophouding. 

Zwarte Lijst: Uw persoonsgegevens  worden  niet  op  de  zogenaamde  zwarte lijst vermeld. Indien u alsnog  een  inzageverzoek  wenst  te  doen,  kunt u dit schriftelijk indienen bij:  Commandant  Koninklijke  Mare­  chaussee t.a.v. de privacyfunctiona­  ris,  Koningin  Beatrix  Kazerne,  Post­  bus 90615, 2509 LP  Den Haag 

d e Nat io nale o mb ud sman 

46 

Aan  de  betrokkenen  wordt  de  keus  gelaten  zelf  van  het  Detentiecentrum  Schiphol  te  vertrekken dan wel te wachten op vervoer door de KMar naar Schiphol­Plaza. Vanwege  de  slechte  bereikbaarheid  van  het  detentiecentrum  kiezen  de  meeste  betrokkenen  volgens de KMar voor vervoer door de KMar terug naar Schiphol.  De leider van het Veegteam van de Koninklijke Marechaussee District Schiphol deelde in  dit verband het volgende mee: 65  “…Een probleem is dat wij geen geschikte ruimte hebben om mensen die kunnen wor­  den heengezonden te laten verblijven. Ze zo naar buiten laten gaan op Schiphol­Oost is  ook geen optie, maar je wilt ze ook niet door het proces laten lopen. Daarom sluiten wij  ze  weer  op  in  een  ophoudcel  in  de  F­straat,  in  afwachting van vervoer  naar  Schiphol­  Plaza. Het is een vervelende situatie, maar het is gewoon niet anders…”  Betrokkenen krijgen dan ook de gelegenheid familie en vrienden op de hoogte te stellen  van hun vrijlating. Indien zij niet in het bezit zijn van een mobiele telefoon of als deze nog  niet terug hebben gekregen, kunnen zij gebruik maken van een telefoon van de KMar.  Het kan volgens de KMar wel enige tijd duren voordat de betrokkene weer terug vervoerd  wordt naar Schiphol­Plaza.  Sinds  begin  maart  2006  werkt  de  KMar met  zogenoemde  charme­officieren.  Zij  hebben  de taak de “negatieve slikkers” excuus te maken en informatie te verstrekken. De leider  van  het  Veegteam  van  de  Koninklijke  Marechaussee  District  Schiphol  deelde  in  dit  verband het volgende mee:  “…De officier van dienst is aangewezen als zogenaamde charmeofficier. Ik ben een van  die officieren. Het komt erop neer dat afhankelijk van de beschikbaarheid ik erbij word  gehaald  als  er  problemen  zijn  of  dreigen  te  komen.  De  functie  van  de  charmeofficier  blijkt in de praktijk toch iets tegen te vallen, de mensen begrijpen niet wat de bedoeling  is en zien ons meer als een van de andere opsporingsambtenaren. In de praktijk komt  het  niet  over  op  de  burger.  Je  bent  meer  een  vraagbaak  voor  de  collega’s  dan  de  charme­officier voor de “klanten”…”  Voor  personen  die  niet  de  Nederlandse  nationaliteit  hebben,  duurt  het  oponthoud  wat  langer. Op het moment dat zij worden  aangehouden  wordt hun tevens op grond van de  Vreemdelingenwet 66  de toegang tot Nederland geweigerd wegens gevaar voor de open­  bare orde. Een Hoofd Doorlaatpost van de KMar verklaarde in antwoord op de door een  medewerker van de Nationale ombudsman gestelde vragen het volgende: 67 

“1.  Wat  gebeurt  er  met  een  vreemdeling  die  op  Schiphol  wordt  aangehouden  in  het  kader van de 100%­controle?  Deze vreemdeling  wordt  aan  de  grens  geweigerd  op  grond  van  de  Vreemdelingenwet  wegens  gevaar  openbare  orde.  De  toelating  wordt  geweigerd.  Het  kan  zijn  dat  het  Veegteam  van  de  KMar,  sinds  kort  Rechercheteam  geheten,  met  de  vreemdeling  65 

Interview d.d. 3 april 2006.  Artikel 3 Vreemdelingenwet 2000.  67  Verslag van het telefoongesprek d.d. 19 april 2006. 66 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

47 

terugkomt als blijkt dat hij niet het strafcircuit ingaat. Hij wordt dan in vrijheid gesteld en  door het rechercheteam zo snel mogelijk vanaf Schiphol­Oost naar de Doorlaatpost op  Schiphol gebracht. Deze vreemdelingen hebben absolute voorrang. Dan vindt alsnog de  toetsing voor toelating plaats, zoals dit bij alle vreemdelingen gebeurt. Gekeken wordt of  het paspoort in orde is, of zij een visum hebben indien dit vereist is, of zij over voldoen­  de financiële middelen beschikken, of zij als ongewenst vreemdeling staan gesignaleerd  en dergelijke. Wij noemen het een hertoetsing, maar eigenlijk is het een eerste volledige  toetsing. 

2. Wordt dat in het SIS systeem geregistreerd?  Nee,  het  SIS­systeem  is  een  informatiesysteem,  hierin  worden  geen  processen  beschreven. Deze informatie slaan we op in het Vreemdelingenbasissysteem (VBS) dat  gebruikt  wordt  door  de  KMar  en  de  vreemdelingendiensten.  Als  iemand  alsnog  wordt  toegelaten, wordt dit daarin ook vermeld. Alle stappen staan in dit systeem. 

3. Hoe lang duurt een dergelijke toetsing?  Niet lang, vijf tot tien minuten als alles in orde is. De post is 24 uur per dag bemand. In  de vroege en late dienst zijn er twee Hoofden Doorlaatpost aanwezig, die bevoegd zijn  de  toetsing  te  doen.  ’s  Nachts  is  er  een  Hoofd  aanwezig,  dat  is  voldoende.  Deze  mensen hebben voorrang, dus zijn meteen aan de beurt.  Het  wordt  een  ander  verhaal  als  zij  onder  voorwaarde(n)  kunnen  worden  toegelaten.  Bijvoorbeeld  als  er  nog  een  garantstelling  moet  komen.  De  garant  wordt  dan  uitgeno­  digd om naar Schiphol te komen om de garantstelling in orde te maken. Dat kost tijd.  De  vreemdeling  wordt  dan  verzocht  in  de  Internationale  Lounge  op  Schiphol  af  te  wachten. In zulke gevallen duurt het even lang als bij de normale toelating van vreem­  delingen.  Dit  heeft  verder  niets  te  maken  met  de  100%­controle.  Het  heen  en  weer  reizen  van  Schiphol­Oost  naar  de  doorlaatpost  kost  natuurlijk  wel  wat  tijd,  maar  dat  geldt  voor  alle  verdachten. Wij  hebben  in  ieder  geval  geprobeerd  zo  snel  mogelijk  de  toegang te realiseren vanaf het moment dat zij bij ons worden aangeleverd. 

4. Gaat het om veel vreemdelingen per dag?  Ja,  we  hebben  er  elke  dag  wel  een  paar  bij  zitten.  De  meesten  zijn Surinamer.  Ik  ken  geen aantallen. 

5. In welke taal communiceert u met deze vreemdelingen?  Gewoon  in  het  Nederlands,  de  meeste  zijn  Surinamer.  Het  is  in  de  praktijk  geen  pro­  bleem.  We  kunnen  altijd  ook  een  tolk  inschakelen,  maar  de  meeste  mensen  spreken  voldoende Engels.”  Over  het  aantal  aanhoudingen  van  reizigers,  die  naar  later  bleek  geen  drugs  in  hun  lichaam  hadden  vervoerd,  merkte  de  leider  van  het  Veegteam  van  de  Koninklijke  Marechaussee District Schiphol nog het volgende op: 68 

68 

Interview d.d. 3 april 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

48 

“…De  hovj,  een  KMar­ambtenaar,  checkt  de  rechtmatigheid  van  de  aanhouding.  Dit  gebeurt  nu  op  Schiphol­Oost.  Bij  betere  voorzieningen  zou  dit  al  direct  op  de  G­pier  kunnen.  Elke  week  wordt  er  wel  iemand  direct  heengezonden.  De  hovj  toetst  aan  de  slikkerscriteria, als iemand daar niet meer aan voldoet op het moment dat de hovj hem  ziet,  wordt  hij  heengezonden.  Het  kan  best  zijn  dat  zo  iemand  tijdens  de  controle  wél  aan die criteria voldeed.  De Douane doet nogal panisch over aanhoudingen. Het aantal aanhoudingen neemt af,  maar in verhouding  loopt  het  aantal  aanhoudingen van  negatieve  slikkers  fors  op. We  zitten  nu  soms  op  60­70%  negatieve  slikkers.  Deze  aanhoudingen  zijn  niet  onrecht­  matig, maar de verdenking houdt op.  Zelf kom ik uit het Schiphol­team, en uit ervaring weet ik dat het maanden duurt voordat  je het vak beheerst en aan reizigers kunt zien of zij bolletjes hebben geslikt. De mensen  die de 100%­controles uitvoeren, komen binnen met een heel andere achtergrond, en er  is ook onvoldoende tijd om hen goed op te leiden of ervaring te laten opdoen. Dit geldt  overigens voor zowel de KMar als de Douane.  Het  is  de  keuze  van  de  minister van  Justitie  om  de  100%­controles  te  laten  uitvoeren  door de Douane, en niet door bijvoorbeeld een gemengd team als het Schipholteam. Ik  ben trouwens van mening dat je de controles veel slimmer kunt aanpakken, door meer  te variëren en door minder voorspelbaar te zijn…”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

49 

VII.  1. 

BEHANDELING BETROKKENEN IN HET DETENTIE­  CENTRUM SCHIPHOL   Inleiding 

Na  de  overdracht  door  de  Douane  aan  de  KMar  worden  de  arrestanten  overgebracht  naar  het  Detentiecentrum  Schiphol,  dat  onderdeel  uitmaakt  van  de  Dienst  Justitiële  Inrichtingen  (DJI).  Zolang  de  arrestanten  nog  geplaatst  zijn  in  een  politiecel,  is  de  Arrestanten en Passanten Wacht (APW) van de KMar verantwoordelijk voor het toezicht  en de verzorging. Na insluiting in het detentiecentrum valt de arrestant voor het toezicht  en de verzorging onder de verantwoordelijkheid van de DJI. De KMar zet het onderzoek  in de strafprocedure in het detentiecentrum voort. De DJI heeft geen betrokkenheid bij dit  onderzoek. 

2. 

Algemene informatie over het Detentiecentrum Schiphol  De  plaatsvervangend  Locatiedirecteur  van  het  Detentiecentrum  Schiphol  verstrekte  de  volgende  algemene  informatie  over  het  Detentiecentrum  Schiphol,  voor  zover  het  de  verantwoordelijkheid van de DJI betrof: 69  “…Het  Detentiecentrum  Schiphol  (DC  Schiphol)  is  een  onderdeel  van  de  Dienst  Justitiële  Inrichtingen  (DJI)  en  is  gehuisvest  op  het  Justitiële  Complex  Schiphol  te  Schiphol­Oost,  waar  meerdere  ketenpartners  gehuisvest  zijn  die  onderdeel  uitmaken  van  de  aan  de  luchthaven  gerelateerde  justitiële  keten.  Op  het  complex  zijn  een  Rechtbank,  het  Openbaar  Ministerie  (OM),  de  Koninklijke  Marechaussee  (KMAR),  de  Douane en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) aanwezig.  Het  Justitiële  Complex  Schiphol  is  weliswaar  op  luchthaventerrein  gelegen,  maar  niet  gehuisvest  op  de locatie  waar  de  terminals  zijn  en  reizigers  hun  100%­controle  onder­  gaan. Reizigers worden pas overgebracht naar het Justitiële Complex Schiphol indien er  daadwerkelijk  een  verdenking  en/of  bewijs  is  en  men  na  een  verhoor  voor  een  inver­  zekeringstelling (IVS) in aanmerking komt. 

Detentiecentrum Schiphol  De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) heeft onder meer het beheer en de verzorging van  gedetineerden en de daarbij behorende capaciteit ter verantwoording.  DC  Schiphol vormt,  als  onderdeel van  DJI,  derhalve geen  actief  onderdeel  binnen  het  proces van de 100%­controle. Het DC Schiphol heeft aldus geen betrokkenheid en deel­  verantwoording  betreffende  strafrechtelijke  en  opsporingsprocessen  aangaande  de  100%­controles.  Als gevolg hiervan is er geen personeel van het DC Schiphol aanwezig bij de processen  op de luchthaven…” 

69 

Brief d.d. 24 februari 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

50 

3. 

Verblijfsomstandigheden 

Met betrekking tot de verblijfsomstandigheden liet de plaatsvervangend directeur van het  Detentiecentrum Schiphol het volgende weten: 70  “…Verdachten  van  drugssmokkel  op  het  lichaam  of  in  de  bagage  worden  tijdens  hun  IVS­periode geplaatst in een politiecel, waar de Arrestanten en Passanten Wacht (APW)  van de KMAR het toezicht op uitoefent. Deze politiecellen bevinden zich op het Justitiële  Complex Schiphol te Schiphol­Oost.  Verdachten  van  het  slikken van  bolletjes  worden,  pas  nadat  zij  formeel  in verzekering  gesteld  zijn,  uiteindelijk  ingesloten  op  het  Detentiecentrum. Welke  zich  ook  bevindt  op  het Justitiële Complex Schiphol te Schiphol­Oost.  De verzorging en het toezicht op slikkers wordt uitgeoefend door het personeel van DJI.  Pas  vanaf  dit moment  begint  de verantwoording van het  DC  Schiphol  op  de  gebieden  van toezicht en verzorging.  Het proces op het slikkertoilet, dat eveneens plaats vindt op dezelfde afdeling, valt niet  onder  de  verantwoording  van  DJI.  Daar  dit  een  opsporingstaak  is  blijft  dit  een  verant­  woording voor de KMAR, die het slikkertoilet dan ook bemant.  Het  DC  Schiphol  heeft  een  uitgebreid  scala  aan voorzieningen  op  het  gebied van ver­  zorging.  Zo  kent  het  slikkerregime  vanwege  de  grote  medische  risico's  het  hoogste  niveau van medisch toezicht binnen het gevangeniswezen. Zo is er 24 uur per dag een  gespecialiseerde verpleegkundige met een intensive care­ en/of ambulancestatus aan­  wezig om direct in te kunnen grijpen zodra een bolletje knapt of gaat lekken, hetgeen de  dood tot gevolg kan hebben.  Vanwege  het  voorgaande  ondergaat  iedere  persoon  die  binnenkomt  dan  ook  een  medische  controle  om  de  gezondheidsrisico’s  en  mate  van  medische  begeleiding  te  bepalen. Aan het DC Schiphol zijn dientengevolge huisartsen, psychologen, tandartsen  en psychiaters verbonden. Tevens is er twee dagen per week een pastor voor de gees­  telijke verzorging aanwezig, die in voorkomend geval collegae van andere overtuigingen  inschakelt.  De voorzieningen qua faciliteiten en activiteiten voldoen aan de Penitentiaire Beginselen  Wet (PBW), met dien verstande dat er beperkingen zijn voor IVS­gestelden en slikkers.  De IVS­gestelden, niet zijnde slikkers, vallen niet onder de PBW, daar zij nog arrestant  zijn. Zij vallen onder de regeling politiecellen. Hiervoor is de APW van de KMAR verant­  woordelijk.  Voor  slikkers  geldt  dat,  zolang  zij  nog  bolletjes  in  het  lichaam  hebben,  er  beperkende  maatregelen gelden. Deze omstandigheden zijn benodigd als gevolg van het feit dat de  verdachten  het  bewijs  (de  bolletjes)  nog  in  het  lichaam  hebben  en  er  grote  medische  70 

Brief d.d. 24 februari 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

51 

risico's  aan  deze  wijze  van  drugssmokkel  kleven.  Zodra  er  geen  sprake  meer  is  van  bollen in het lichaam krijgen zij weer alle rechten en plichten conform de PBW.  Het  DC  Schiphol  is  bestemd  voor  detentie  van  volwassenen.  Meereizende  minderja­  rigen komen dan ook niet onder verantwoording van DC Schiphol. Zij vallen onder ver­  antwoording van de KMAR.  Zoals  gezegd  valt  het  DC  Schiphol  onder  de  PBW.  Als  gevolg  hiervan  is  er  een  Commissie van Toezicht (CvT), die toezicht houdt op de bejegening en de wijze van de  ten uitvoerlegging van de detentie conform de PBW.  De CvT is een onafhankelijke commissie en bezoekt wekelijks de vleugels waar gedeti­  neerden  zijn  ingesloten  en  handelt  klachten  van  gedetineerden  af.  De  CvT  heeft  een  maandelijks overleg met de directie van het DC Schiphol.  Boven  de  CvT  staat  de  Raad  van  Strafrechttoepassing  en  Jeugddetentie  (RSJ).  Deze  onafhankelijke raad rapporteert aan de Minister van Justitie.  Daarnaast  oefent  de  Inspectie  voor  de  Gezondheidszorg  toezicht  uit  op  de  medische  verzorging aan de gedetineerden. Tot op heden waren de rapporten gekwalificeerd met  zeer goed.  DJI  is  verantwoordelijk  voor  de  voeding  van  de  gedetineerden.  Er  is  drie  maal  daags  een maaltijd, bestaande uit een koude maaltijd als ontbijt, een warme maaltijd tijdens de  lunch en een koude maaltijd in de avond. Deze maaltijden voldoen allen aan richtlijnen  qua hoeveelheid, gewicht, kwaliteit en voedingswaarde.  Slikkers krijgen extra voeding om te bevorderen dat bolletjes het lichaam zo snel moge­  lijk te verlaten. Dit om de termijn van medische risico’s te verkorten.  Gedurende  het  verhoor  en  het  proces  voorafgaand  aan  de  overdracht  aan  DJI  is  de  KMAR  verantwoordelijk voor  het  verstrekken van  voeding.  Zij  betrekken  deze  voeding  van DJI…”  Met betrekking tot het verblijf van de arrestanten in het Detentiecentrum Schiphol merkte  de KMar nog het volgende op: 71  “…Er  is  een  speciale  kinderkamer  en  er  zijn  speciaal  opgeleide  rechercheurs.  De  kin­  deropvang  wordt  overgenomen  door  een  particuliere  organisatie  die  aangewezen  is  door de Raad van Kinderbescherming, indien de ouders moeten blijven.  Er is een Commissie van Toezicht van DJI op Schiphol­Oost die toeziet op de voorzie­  ningen en daarnaast worden de voorzieningen dagelijks bekeken door het kader en het  afdelingsmanagement. Tevens  worden,  na  gebleken  noodzaak,  procedures  aangepast  c.q. bijgesteld…”  Op  16  maart  2006  verstrekten  vertegenwoordigers  van  het  Ministerie  van  Justitie  (Openbaar Ministerie en Dienst Justitiële Inrichtingen) en van het Ministerie van Defensie  (Koninklijke  Marechaussee)  in  aanvulling  op  de  schriftelijke  informatie  van  de  KMar  en  71 

E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

52 

van de plaatsvervangend directeur van het Detentiecentrum Schiphol met betrekking de  verblijfsomstandigheden de volgende  informatie aan de onderzoekers van de Nationale  ombudsman: 72  “…Het  DC  Schiphol  heeft  een  uitgebreid  scala  aan  voorzieningen  op  het  gebied  van  verzorging. Zo kent het slikkersregime vanwege de grote medische risico’s het hoogste  niveau van medisch toezicht binnen het gevangeniswezen. Zo is er 24 uur per dag een  gespecialiseerde  verpleegkundige  met  een  IC­  en/of  ambulancestatus  aanwezig  om  direct te kunnen ingrijpen zodra ene bolletje knapt of gaat lekken. Men is goed bekend  met intoxicatieverschijnselen. Dit moet ook wel, want er zijn in 2005 in totaal 130 zieken­  huisopnames geweest. In die zin is dit wel een speciaal detentiecentrum; de medische  voorzieningen zijn van een veel hoger niveau dan in een reguliere inrichting.  Soms  worden  mensen  wat  langer  vastgehouden  in  verband  met  hun  gezondheid  of  veiligheid. Het kan gebeuren dat iemand toch nog bolletjes in zijn lichaam heeft en dat  deze  toch  nog  knappen.  In  beginsel  zouden  ze  na  drie  keer  ontlasting  clean  moeten  zijn, maar ze zijn dat niet altijd. Dat kan een gevaar opleveren, hoe langer die bolletjes  in  het maagzuur  e.d.  drijven  hoe  groter  de  kans  op  knappen. Wat  betreft  de veiligheid  hebben  zich  hier  nare  situaties  voorgedaan.  Er  zijn  drugskoeriers  die  vanaf  Schiphol  werden ontvoerd en na bedwelming opengesneden.  Soms wordt er een tijd slecht verpakkingsmateriaal gebruikt en knappen of lekken er bij  verschillende koeriers op een dag bolletjes, dit met alle gezondheidsgevaren van dien.  Kinderen  moeten  binnen  zes  uren  worden  overgedragen  aan  Jeugdzorg.  Er  zijn  geen  gevallen  bekend  van  drugssmokkel  door  kinderen  onder  de  12  jaar.  Vanaf  12  jaar  gebeurt het incidenteel wel. Er is een keer een jongen van 14 jaar aangehouden. Deze  minderjarigen  krijgen  dezelfde  behandeling  na  aanhouding,  totdat  ze  schoon  zijn.  Dan  kunnen ze worden overgedragen.  Er wordt door DJI gewerkt conform de PBW. Door de aanwezige situatie van een hoog  medisch  risico  zijn  er  wel  beperkingen  opgelegd  aan  de  slikkers.  Tevens  staat  de  hygiëne hoog in het vaandel bij DJI. Om die reden krijgt iedere slikker die in verzekering  wordt gesteld kleding van de inrichting.  Voor  personeel  kan  het  werk  op  Schiphol­Oost  heel  belastend  zijn,  daarom  wordt  er  veel  gerouleerd  bij  de  KMar.  Zo  staat  men  bijvoorbeeld  maximaal  twee  uur  achtereen  achter de spoelmachine, daarna gaat men weer een tijd de verhoren doen.  De Commissie van Toezicht komt eenmaal per twee weken langs, en bezoekt de afde­  lingen,  spreekt  gedetineerden  en  personeel,  en  handelt  klachten  af.  Er  wordt  zowel  gelet  op  de  omstandigheden van  het  personeel  als van  de  gedetineerden.  Er  is  overi­  gens niet maar één  soort regime in de inrichting. De status van de aanwezige afdelin­  gen en cellen is verschillend. Daarnaast kan iedere cel worden aangemerkt als politiecel  of cel voor bewaring, afhankelijk van het regime dat op betrokkene van toepassing is.  De KMar verstrekt alleen water, geen warme dranken. Op de G­pier verstrekt de KMar  betrokkenen helemaal niets. De KMar kan eten bestellen bij DJI als het onderzoek lang  duurt  en  de  aangehoudene  er  om  vraagt.  Dan  komt  er  brood.  Eigenlijk  wordt  er  geen  voedsel verstrekt tot na de scan e.d., dit om medische redenen. 

72 

Verslag van het gesprek d.d. 16 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

53 

DJI is verantwoordelijk voor de voeding van de gedetineerden. Er is drie maal per dag  een maaltijd, bestaande uit een koude maaltijd als ontbijt, een warme maaltijd tijdens de  lunch  en  een  koude  maaltijd in  de  avond.  Deze  maaltijden voldoen  alle  aan  richtlijnen  qua  gewicht,  kwaliteit  en voedingswaarde.  Slikkers  krijgen  extra voeding  om  te  bevor­  deren dat bolletjes het lichaam zo snel mogelijk verlaten. Dit om de duur van medische  risico’s te verkorten…” 

4. 

Contact met advocaat.  Over  het  contact  tussen  gedetineerden  en  hun  advocaat  merkte  de  plaatsvervangend  directeur van het Detentiecentrum Schiphol het volgende op: 73  “…Indien een gedetineerde onder toezicht staat van DJI heeft een gedetineerde, indien  er geen beperkingen door de OvJ of de rechtercommissaris zijn opgelegd, recht op een  vrij contact met zijn of haar advocaat.  Hiertoe is er de mogelijkheid tot bezoek van en voor een advocaat gedurende de kan­  tooruren  (Overigens  is  er voor  de  piketadvocaat  een  ruimere mogelijkheid  tot  bezoek).  Tevens is er voorzien in middelen voor telefonisch contact.  De rechten en verplichtingen omtrent contact met rechtsbijstand zijn eveneens vastge­  legd in de PBW…”  De KMar voegde daar nog de volgende informatie aan toe: 74  “…Strafvordering  regelt  bijstand  door  een  raadsman.  Dit  is  ook  hier  het  geval.  De  Piketcentrale  advocatuur  wordt  na  inverzekeringstelling  daarvan  onverwijld  in  kennis  gesteld.(art 59 Sv)…” 

5. 

Lijfsvisitatie en de bodyscan 

Met betrekking tot de toepassing van lijfsvisitatie en het gebruik van de bodyscan in het  kader van het onderzoek liet de plaatsvervangend directeur het volgende weten: 75  “…Het beheer van de bodyscan  en de daaraan  gekoppelde processen als onderhoud,  logistiek en facilitair zijn een verantwoording van DJI.  Daarnaast is het medische personeel dat de bodyscan bedient in dienst van DJI. Zij zijn  opgeleid en bevoegd tot deze bediening.  In  het  onderzoek  van  de  Ombudsman  dient  voorkomen  te  worden  dat  het  onderzoek  aan  het  lichaam,  waar  DJI  gerechtigd  toe  is,  verward  wordt  met  de  controles  door  de  Douane en de KMAR in het kader van de 100%­controle.  Het  onderzoek  van  DJI  is  namelijk  gericht  op  de  orde,  rust  en  veiligheid  binnen  de  inrichting  en  niet  op  drugssmokkel  in  de  kader  van  de  opsporing.  Met  dit  onderzoek  73 

Brief d.d. 24 februari 2006.  E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.  75  Brief d.d. 24 februari 2006. 74 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

54 

wordt voorkomen dat een gedetineerde artikelen op het lichaam meesmokkelt, welke de  orde,  rust  en  veiligheid  van  het  complex  en  de  medegedetineerden  kan  verstoren.  Hierbij moet gedacht worden aan messen, aanstekers, glasstukken, naalden, wiet, e.d.  Conform artikel 27 en 29 van de PBW is DJI bevoegd tot dit onderzoek aan het lichaam  en  de  kleding.  Dit  onderzoek vindt  pas  plaats  nadat  iemand  een  insluitingtitel  heeft  en  overgedragen is aan DJI. Vanaf dat moment is de persoon een gedetineerde.  De  bodyscan  is  daarnaast  gerealiseerd  voor  een  heel  andere  doelstelling  en  is  niet  geschikt voor de doelstelling van het onderzoek van DJI, omdat:  ­  De bodyscan alleen is ingesteld en toegestaan voor bolletjesslikkers.  ­  Het ‘ondergaan’ van de bodyscan alleen op vrijwillige basis is.  ­  De bodyscan slechts een klein deel van het lichaam beslaat.  ­  Zachte stoffen zoals softdrugs e.d., zeker in kleine hoeveelheden, niet worden gede­  tecteerd.  ­  Kleine  artikelen  als  glasscherven  zijn  nauwelijks  te  onderscheiden  qua  formaat  en  materiaal.  ­  De textuur en de verwerkte materialen in kleding een negatieve invloed op de kwaliteit  van röntgenfoto’s hebben, waardoor men zich net als in ziekenhuizen alsnog dient te  ontkleden.  ­  Harde onderdelen van het lichaam zoals botten en tanden laten geen röntgenstralen  door,  waardoor  bijvoorbeeld  scheermesjes  om  tanden  en  tussen  vingers  niet  zichtbaar worden.  Het  meest  duidelijke  komt  het  verschil  tussen  het  onderzoek  aan  het  lichaam  en  de  bodyscan uit het volgende naar voren.  Het  DJI  onderzoek  richt  zich  op  het  uitwendige  van  het  lichaam  en  de  bodyscan  richt  zich op het inwendige. De bodyscan is dan ook enkel en alleen voor het laatste ontwor­  pen en geschikt.  De  twee  onderzoeken  hebben  kortom  verschillende  doelstellingen,  overlappen  elkaar  niet en zijn afzonderlijk niet geschikt om de ander te laten vervallen.  De  bodyscan  ondergaat  wettelijke  testen  die  met  een  wettelijke  verplichte  periodiciteit  uitgevoerd worden door een gecertificeerd bedrijf. Hieruit blijkt dat de bodyscan voldoet  aan de wettelijk gestelde normen en veilig is voor diegene die gescand wordt.  Technisch inhoudelijk gezien komt uit de testen naar voren dat de gemiddelde effectieve  dosis  van  de  op  het  Detentiecomplex  aanwezige  bodyscan voor  een  persoon  van  een  normaal postuur lager is dan 0,07 mSv. Het postuur van degene die de scan ondergaat  is van invloed op de hoogte van de dosis, maar blijft immer onder de 0,1 mSv.  De  geldende  richtlijn  uit  het  ‘Besluit  Stralingsbescherming’,  betreffende  de  toegestane  dosis per onderzoek, is 1,0 mSv. De dosis van de door ons gebruikte bodyscan is dus  nog geen tiende van de toegestane dosis per onderzoek.  Op  basis  van  deze  gegevens  is  er  geoordeeld  dat  wij  ruim voldoen  aan  het  beperken  van  de  stralingsbelasting  voor  te  onderzoeken  personen  zoals  vermeld  in  het  ‘Besluit  Stralingsbescherming’.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

55 

De Penitentiaire Beginselen Wet is alleen van toepassing op gedetineerden. Het onder­  zoek  aan  het  lichaam  dat  door  DJI  wordt  uitgeoefend  vindt  dan  ook  pas  plaats  nadat  een persoon een insluitingtitel heeft.  De genoemde artikelen uit de Grondwet en het EVRM (artikel 11 van de Grondwet en  de  artikelen  3  en  8  van  het  EVRM;  N.o.)  zijn  daarentegen  van  toepassing  op  de  vrije  burger.  Fysieke controle door DJI wordt overigens immer door een personeelslid van hetzelfde  geslacht gedaan. Gedurende het onderzoek aan het lichaam is er geen lichamelijk con­  tact tussen personeel en gedetineerde, hetgeen in het woord ‘schouwen’ is opgesloten.  Onderzoek in het lichaam is enkel en alleen toegestaan op en volgens de in artikel 31  van  de  PBW  beschreven  gronden.  Op  DC  Schiphol  heeft  dit  tot  op  heden  nog  niet  plaatsgevonden.  De  bodyscan  wordt  niet  toegepast  voor  een  onderzoek  op  grond  van  art.  29  van  de  Penitentiaire Beginselen Wet. Het onderzoek aan het lichaam daarentegen wel.  De uitspraak van de rechtbank Haarlem heeft betrekking op de visitatie van de Douane  bij de 100%­controle op de luchthaven en is niet van toepassing op het onderzoek aan  het lichaam van DJI.  Het door DJI uitgevoerde onderzoek aan het lichaam gebeurt op basis van art. 29 van  de PBW en heeft geen relatie met de 100%­controle...”  In reactie op het verslag van bevindingen merkte de minister van Justitie, mede namens  de  minister  van  Defensie  en  de  staatssecretaris van  Financiën,  over  de  laatste  alinea  van de brief van de plaatsvervangend directeur het volgende mee:  “…De  uitspraak van  de rechtbank  Haarlem  heeft  betrekking  op  het  ontbreken van  een  verslag van bevindingen inzake een lijfsvisitatie door de Douane dan wel proces­verbaal  van  bevindingen  met  betrekking  tot  een  onderzoek  aan/in  het  lichaam  op  last  van  de  officier  van  justitie  door  de  Koninklijke  Marechaussee  in  het  zittingsdossier.  Daar  de  verdachte volhield  deze  handeling  wel  te  hebben  moeten  ondergaan,  heeft  de  rechter  een hogere schadevergoeding toegekend…” 

6. 

Foto’s van verdachten 

De  DJI  verstrekte  de  volgende  informatie  over  de  foto’s  die  in  het  Detentiecentrum  Schiphol worden gemaakt van alle arrestanten: 76  “…Zodra  iemand  aan  DJI  is  overgedragen,  en  dus  een  insluitingtitel  heeft,  is  het  DC  Schiphol bevoegd tot het nemen van een foto. De gedetineerde is verplicht hieraan mee  te werken.  Dit gebeurt op grond van Art. 27 en 28 van de PBW. 

76 

Brief d.d. 24 februari 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

56 

De foto’s zijn bedoeld voor de identificatie en bejegening in het dagelijkse programma.  Door de grote doorloop zijn er dagelijks veel nieuwe gezichten, welke voor het toezicht­  houdende personeel onbekend zijn.  Tevens  is  het  bedoeld  om  al  dan  niet  opzettelijke  persoonsverwisselingen  te  voorko­  men. Op het DC Schiphol wordt men in principe met twee personen op een cel onder­  gebracht.  Ook  bij verdere transporten  naar  andere  locaties  en/of  rechtbank  kunnen  op  deze wijze persoonsverwisselingen voorkomen worden.  Daarnaast zijn er veel gedetineerden in het DC Schiphol die meerdere aliassen hebben  of  hun  identiteit  proberen  te  verhullen.  Om  hierin  de  juiste  identiteit  aan  de  juiste  persoon te kunnen koppelen is het nemen van foto’s onontkoombaar.  Ieder  Huis  van  Bewaring  (HvB)  in  Nederland  maakt  van  iedere  gedetineerde  een  dossier, waarvan een foto deel kan uitmaken. Dit dossier wordt na ontslag gearchiveerd  conform de daarvoor geldende richtlijnen.  Het  dossier  is  enkel  en  alleen  voor  gebruik  binnen  DJI  bestemd.  Andere  instanties  hebben dan ook geen toegang tot het dossier...” 

7. 

Informatieverstrekking aan gedetineerden 

Op  de  vraag  in  hoeverre  arrestanten  worden  geïnformeerd  over  de  toepassing  van  dwangmiddelen liet de DJI het volgende weten: 77  “…Op het moment dat DJI onderzoek aan het lichaam doet is de persoon geen reiziger  meer, maar een gedetineerde. De persoon heeft immers een insluitingtitel.  Aan de gedetineerde wordt vermeld wat de doelstelling is van het onderzoek en wat er  tijdens het onderzoek gebeurt.  Zodra  iemand  gedetineerd  is,  valt  hij  onder  de  PBW.  De  gedetineerde  is  verplicht  om  mee te werken aan een onderzoek aan het lichaam.  Conform art. 35 van de PBW kan er geweld worden toegepast indien de orde, rust en  veiligheid in gevaar is of indien de uitvoering van een beslissing van de directeur geen  doorgang  kan  vinden.  De  beslissing  om  eenieder  aan  het  lichaam  te  onderzoeken  bij  binnenkomst is een beslissing van de directeur.  Het toepassen van geweld in het kader van onderzoek aan het lichaam gerelateerd aan  de 100%­controle is voor zover bekend nimmer voorgekomen.  Tevens is er middels art. 23 en 24 van de PBW een mogelijkheid om een ordemaatregel  op  te  leggen.  Daar  dit  onderzoek  bedoeld  is  om  te  bezien  dat  een  gedetineerde  geen  artikelen smokkelt die een gevaar kunnen zijn voor medegedetineerde, personeel of de  gedetineerde zelf, ligt de maatregel tot afzondering voor de hand. 

77 

Brief d.d. 24 februari 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

57 

Het  komt  overigens  zelden  voor  dat  gedetineerden  weigeren  mee  te  werken  aan  een  onderzoek  aan  het  lichaam.  Weigeringen  binnen  de  100%­controle  populatie  zijn  überhaupt sporadisch…“  In het eerder genoemde gesprek van 16 maart 2006 werd daar nog de volgende infor­  matie aan toegevoegd: 78  “…Aangehoudenen  worden  op  de  normale  wijze  geïnformeerd  over  hun  positie.  Die is  niet anders dan bij andere aanhoudingssituaties.  Aangehoudenen  die  geen  scan  willen laten maken,  dienen  drie  keer  schoon  te  produ­  ceren, dat kan zo drie dagen duren.  Voor DJI gaat het hierbij om een kwestie van interne orde, rust en veiligheid. Iemand die  geen onderzoek aan het lichaam wil, kan in afzondering worden geplaatst. Zie verder de  schriftelijke reactie van de KMar.  Aangehouden  personen  bij  wie  geen  drugs  worden  aangetroffen,  krijgen  mondeling  uitleg  en  ontvangen  een  brief.  Zij  worden  teruggebracht  naar  Schiphol­Plaza,  of  zij  kunnen  worden  opgehaald  van  Schiphol­Oost.  Zij  krijgen  hun  bagage  dan  direct  mee.  Als  die  nog  op  Schiphol  staat,  wordt  men  overgebracht  naar  de  plaats  waar  men  de  bagage kan claimen c.q. in ontvangst kan nemen. De KMar aldaar wordt gebeld die de  bagage, na controle door de Douane, teruggeeft aan betrokkene.  Zoals  hiervoor  aangegeven,  krijgen  reizigers  mondelinge  uitleg  en  een  folder  waarin  excuses  worden  aangeboden.  Voor  de  meer  bijzondere  gevallen  is  er  onlangs  een  zogenoemde  charme­officier  ingesteld  die  een  persoonlijk  gesprek  heeft  met  betrok­  kene. Op die manier kunnen klachten worden voorkomen. Daarnaast worden de mede­  werkers goed getraind in de omgang met aangehoudenen, dat is de grootste waarborg  in het proces...” 

8. 

De bejegening 

Op  de  vraag  in  hoeverre  is  gewaarborgd  dat  verdachten  op  correcte  wijze  worden  bejegend en in hoeverre hier aandacht voor is binnen de opleiding antwoordde de DJI: 79  “…Bejegening  is  een  onderdeel  van  de  ‘core  business’  van  DJI.  Gedetineerden  zitten  vaak  langere  tijd  in  hechtenis.  Een  goede  bejegening  draagt  bij  aan  de  orde,  rust  en  veiligheid binnen de inrichting. Het personeel heeft hier dus zelf belang bij.  Misstanden  omtrent  bejegening  komen  middels  klachten  aan  de  wekelijks  aanwezige  Commissie van Toezicht, de leiding, de geestelijk verzorger, de medische dienst en de  advocatuur onmiddellijk naar voren.  De  bejegening  is  aldus  gewaarborgd  in  de  aanwezigheid  van  diverse  organisaties,  onafhankelijke en behartigende instanties en functionarissen. 

78  79 

Verslag van het gesprek d.d. 16 maart 2006.  Brief d.d. 24 februari 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

58 

Daar  bejegening  een  onderdeel  is van  de  ‘core  business’  van  DJI  wordt  er  gedurende  de gehele opleiding en het functioneren aandacht aan besteed en de nadruk op gelegd.  Hierbij  is  het  niet  van  belang  voor  welke  wet  iemand  gedetineerd  is.  Er  is  dus  geen  speciale bejegening voor gedetineerden die de opiumwet hebben overtreden…”  De KMar beantwoordde deze vragen als volgt: 80  “…De KMar heeft een officier van dienst die dagelijks meerdere malen op de werkvloer  aanwezig is en de processen bewaakt. Tevens wordt met het personeel periodiek aan­  dacht besteed aan de behoorlijke bejegening van verdachten. Tevens zijn op meerdere  plaatsen  in  het  gehele  proces  kaderleden  aanwezig  die  tot  taak  hebben  daar  ook  toezicht op te houden.  Correcte bejegening van een ieder die in aanraking komt met de KMar is uitgangspunt.  Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt in de status van betrokkene, noch in de status  van verdachte in de zin van de Opiumwet...” 

80 

E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

59 

VIII. 

DE “ ZWARTE LIJST DRUGSKOERIERS”  

1.  Personen  die  bij  de  100%­controles  worden  betrapt  op  het  smokkelen  van  drugs  komen  op  de  zogenoemde  “zwarte  lijst  drugskoeriers”.  Het  werken  met  een  zwarte  lijst  ligt in het verlengde van de 100%­controles. De Koninklijke Marechaussee is verantwoor­  delijk  voor  het  bijhouden  van  de  zwarte  lijst.  In  het  kader  van  het  onderzoek  van  de  Nationale  ombudsman  gaf  de  KMar,  door  tussenkomst van  het  Ministerie van  Justitie, 81  de volgende informatie over de zwarte lijst:  “…De Koninklijke Marechaussee is met ingang van december 2003 begonnen met het  verstrekken  van  daartoe  aangewezen  persoonsgegevens  uit  haar  politieregisters  aan  een  aantal  luchtvaartmaatschappijen.  Hiervoor  is  door  de  Minister  van  Justitie  een  machtiging  ex  art  18,  vijfde  lid,  en  artikel  30,  eerste  lid  van  de  Wet  Politieregisters  afgegeven.  Deze  maatregel  heeft  tot  doel  het  voorkomen  en  bestrijden  van  strafbare  feiten,  in  het  bijzonder  de  voorkoming van  het  binnen  het  grondgebied van  Nederland  brengen van verdovende middelen. Van personen die gebruik hebben gemaakt van de  luchtvaartverbinding  tussen  Curaçao,  Aruba,  Bonaire,  St.  Maarten,  Suriname,  Venezuela en Nederland en bij wie in de Opiumwet aangewezen verdovende middelen  zijn  aangetroffen,  worden  de  voornamen,  achternaam,  geboortedatum,  geboorteplaats  en het nummer van het identiteitsbewijs doorgegeven aan de luchtvaartmaatschappijen  die op deze trajecten vliegen. Tussen het Ministerie van Justitie en de luchtvaartmaat­  schappijen  is  een  convenant  gesloten  waarin  overeengekomen  is  dat  deze  personen  voor een periode van drie jaar niet meer zullen worden vervoerd…”  Over de informatieverstrekking aan betrokkenen deelde de KMar het volgende mee:  “…Reizigers  die  zijn  aangehouden  op  verdenking  van  het  in  bezit  hebben  van  verdo­  vende  middelen  krijgen van  de  Koninklijke  Marechaussee  een  schriftelijke  mededeling  dat  zij  op  de  zwarte  lijst  worden  geplaatst  indien  is  gebleken  dat  zij  verdovende  middelen  bij  zich  hebben.  Er  wordt  hen  medegedeeld  dat  hun  gegevens  dan  worden  verstrekt  aan  de  luchtvaartmaatschappijen  en  dat  zij  in  beginsel  geweigerd  zullen  worden  op  de  betreffende  routes  voor  een  periode  van  drie  jaar.  Deze  schriftelijke  mededeling  aan  de  betrokkene  bevat  ook  informatie  over  de  mogelijkheden  tegen  de  opname op de zwarte lijst te ageren. De betrokkene tekent voor de ontvangst van deze  ‘flyer’.  (…)  Doorgaans krijgt betrokkene nadat hij is aangehouden de flyer op de G­pier omdat men  daar in afwachting is van vervoer en nog in het bezit is van alle documenten die nodig  zijn voor de opname op de zwarte lijst. Indien dit later in het proces zou gebeuren zou  dit zeer inefficiënt zijn en kan dit leiden tot onzuiverheden.  (…)  De  betrokkene  krijgt  een  ‘flyer’  in  de  taal  die  hij  spreekt  of  machtig  is  en  voorzover  mogelijk wordt de flyer mondeling toelicht. Op de flyer staat uitgelegd wat de zwarte lijst  81 

E­mailbericht d.d. 16 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

60 

is,  wat  de  gevolgen  zijn  en  hoe  betrokkene  kan verzoeken  om  inzage/verbetering van  de zwarte lijst of om een uitzondering te maken (bijvoorbeeld de eenmalige terugkeer­  garantie)…”  In  antwoord  op  de vraag van  de  Nationale  ombudsman  in  hoeverre is  gewaarborgd  dat  personen  niet  ten  onrechte  op  de  lijst  worden  geplaatst,  deelde  de  KMar  het  volgende  mee:  “…Voordat iemand op de zwarte lijst wordt geplaatst, vindt een controle plaats van het  bedrijfsprocessensysteem om er zeker van te zijn dat bij de persoon drugs zijn aange­  troffen. Indien dit niet het geval is, wordt diegene niet op de zwarte lijst geplaatst. Daar­  naast wordt de KMar, conform de circulaire afloopberichten, geïnformeerd door het OM  over de afloop van de strafzaak van de verdachten…”  De KMar voegde daar nog het volgende aan toe:  “…Indien iemand op de zwarte lijst wordt geplaatst worden zijn gegevens, op grond van  art. 99 Schengen uitvoeringsovereenkomst, ook opgenomen in het Schengen Informatie  systeem. Opname in het SIS gebeurt na opname op de zwarte lijst en in alle gevallen…”  2. De hiervoor bedoelde flyer (ook wel de zwartelijstbrief genoemd) die aan aangehouden  verdachten kort na hun aanhouding door de KMar  wordt overhandigd, is beschikbaar in  het  Nederlands,  Engels,  Frans,  Spaans,  Papiamento  en  Portugees.  De  tekst  daarvan  luidt als volgt:  “Geachte heer/mevrouw  Er  zijn  aanwijzingen  dat  u  verdovende  middelen  heeft  ingevoerd  of  daaraan  mede­  plichtig bent.  Middels  deze  brief  wordt  u  medegedeeld  dat  uw  persoonsgegevens  bestaande  uit  uw  voorna(a)m(en),  uw  achternaam,  uw  geboortedatum,  uw  geboorteplaats  en  uw  woon­  plaats zullen worden opgenomen op een zogenaamde zwarte lijst.  Deze  zwarte  lijst  wordt  met  het  oog  op  het  voorkomen  van  recidive,  verstrekt  aan  de  luchtvaartmaatschappijen  die  het  rechtstreeks  vervoer  tussen  Nederland  en  Aruba,  de  Nederlandse Antillen, Suriname en Venezuela verzorgen.  De zwarte lijst wordt aan deze luchtvaartmaatschappijen verstrekt teneinde hen in staat te  stellen u het vervoer van Nederland naar de Nederlandse Antillen, Aruba, Suriname en  Venezuela en omgekeerd te kunnen weigeren gedurende een periode van drie jaar.  De  zwarte  lijst  wordt  tevens  verstrekt  aan  door  de  Minister  van  Justitie  aangewezen  andere landen en geplaatst in het Schengen Informatie Systeem.  Plaatsing  in  het  Schengen  Informatie  Systeem  houdt  in  dat  u  binnen  het  Schengen­  gebied  gecontroleerd  kunt  worden  als  mogelijke  drugskoerier.  Deze  maatregelen  passen  binnen  het  beleid  van  de  overheid  om  de  smokkel  van  verdovende  middelen  naar Nederland tegen te gaan.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

61 

Indien  u  woonachtig  bent  op  Aruba,  de  Nederlandse  Antillen,  Suriname  of  Venezuela  zullen  de  betreffende  luchtvaartmaatschappijen  in  beginsel  slechts  eenmalig  een  uitzondering kunnen maken op het vervoersverbod. Dit teneinde u in staat te stellen naar  uw woonplaats terug te reizen.  In  bijzondere  omstandigheden  kunnen  de  betreffende  luchtvaartmaatschappijen  nog  een uitzondering maken op het vervoersverbod. Van een dergelijke bijzondere omstan­  digheid  kan  bijvoorbeeld  sprake  zijn  ingeval  van  ernstige  ziekte  of  overlijden  van  een  familielid in de eerste of tweede graad. Wel dient hierbij sprake te zijn van een zodanige  situatie  dat  het  voor  u  van  belang  is  gebruik  te  kunnen  maken  van  een  rechtstreekse  vlucht.  Het  verzoek  een  dergelijke  uitzondering  te  maken  zal  door  u  zodanig  onder­  bouwd moeten worden dat de luchtvaartmaatschappij een juiste inschatting kan maken  van het dringende karakter. Mocht de luchtvaartmaatschappij besluiten een uitzondering  te  maken  op  het  vervoersverbod  dan  zal  zij  de  Koninklijke  Marechaussee  hierover  inlichten.  De gegevens op de door de Koninklijke Marechaussee te verstrekken zwarte lijst betref­  fen  gegevens  uit  een  politieregister  in  de  zin  van  de  Wet  Politieregisters.  Dit  betekent  dat u als belanghebbende een verzoek kunt doen om kennisneming en verbetering. Een  dergelijk  verzoek  dient  u  te  richten  aan  de  bevelhebber  van  de  Koninklijke  Marechaussee (…).  Mocht overigens na onderzoek blijken dat u geen verdovende middelen heeft ingevoerd  of daaraan medeplichtig bent, dan zal de Koninklijke Marechaussee uw naam van de lijst  afhalen alsmede uit het Schengen Informatie Systeem verwijderen.  De Koninklijke Marechaussee”  3. Aan personen die worden heengezonden, wordt sedert begin 2006 een folder gegeven  waarin onder andere het volgende staat: 

“Zwarte  Lijst:  Uw  persoonsgegevens  worden  niet  op  de  zogenaamde  zwarte  lijst  ver­  meld. Indien  u  alsnog  een  inzageverzoek  wenst  te  doen,  kunt  u  dit  schriftelijk indienen  bij:  Commandant  Koninklijke  Marechaussee  t.a.v.  de  privacyfunctionaris,  Koningin  Beatrix  Kazerne (…) Den Haag.”  4.  De  hoofdofficier  van  justitie  te  Haarlem  informeerde  de  deken  van  de  Orde  van  Advocaten bij brief van 2 november 2005 als volgt over de zwarte lijst:  “…Graag vraag ik uw aandacht voor het volgende. Vorig jaar heb ik u proberen te informeren  over  procedures  met  betrekking  tot  de  zogenaamde  'zwarte  lijst'.  Deze  brief is,  naar  ik  nu  begrijp, nooit bij u aangekomen. Daarom stuur ik u nu opnieuw een brief met informatie over  de betreffende lijst.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

62 

In  het  kader van  de  drugsbestrijding  wordt  door  de  Koninklijke  Marechaussee  op  Schiphol  onder meer sinds 23 december 2003 een lijst bijgehouden van aangehouden koeriers op de  luchthaven Schiphol met cocaïne in hun  bezit. Deze lijst  wordt  periodiek  aangeboden aan  Nederlandse  luchtvaartmaatschappijen  en  de  SLM  die  op  zogenaamde  risicolanden  (Nederlandse  Antillen,  Aruba,  Suriname  en  Venezuela)  vliegen.  De  Minister  van  Justitie  heeft met de betreffende maatschappijen een convenant afgesloten waarbij de maatschap­  pijen afgesproken hebben de betreffende personen niet te vervoeren op de vluchten tussen  de  genoemde  landen  en  de  luchthaven  Schiphol.  Het  doel  van  deze  maatregel  is  onder  meer  te  voorkomen  dat  aangehouden  koeriers  wederom  drugs  Nederland  binnen  kunnen  smokkelen, teneinde het zo criminele organisaties moeilijker te maken koeriers te ronselen.  Een  koerier  die  met  cocaïne  wordt  aangetroffen  op  de  luchthaven  Schiphol  krijgt  van  de  Koninklijke  Marechaussee  een  flyer  mee,  waarin  hem  wordt  uitgelegd  dat  hij  op  de  lijst  geplaatst zal worden en wat de gevolgen daarvan zijn. (…). Ook wordt hem meegedeeld dat  hij  bij  de  Koninklijke  Marechaussee  bezwaar  kan maken tegen  plaatsing  op  de  lijst.  Indien  een persoon bezwaar wil maken of wil weten of hij op de lijst is geplaatst, kan hij daarvoor  een schriftelijk verzoek indien bij de privacyfunctionaris van de Koninklijke Marechaussee.  Het adres luidt:  (…)  Indien een koerier waarbij cocaïne is aangetroffen wordt vervolgd, is de uitkomst van deze  vervolging van belang voor de registratie op de zwarte lijst. Ingeval van ontslag van rechts­  vervolging  dan  wel  vrijspraak  volgt  verwijdering  van  de  zwarte  lijst.  Indien  een  verdachte  bezwaar  heeft  tegen  de  plaatsing  op  de  lijst  omdat  hij  van  mening  is  dat  niet  voldoende  bewezen zou zijn dat hij in het bezit was van cocaïne (het gaat hierbij speciaal om smokkel  via de ruimbagage) en er sprake is van een zogenaamde 'heenzendmaatregel', neemt een  Hulpofficier  van  Justitie  van  de  Koninklijke  Marechaussee  contact  op  met  de  Officier van  Justitie om hier uitsluitsel over te laten geven.  De weigering koeriers te vervoeren die voorkomen op de zwarte lijst geldt voor een termijn  van  drie  jaar;  uitgangspunt  hierbij  is  het  moment  van  aanhouding.  De  luchtvaartmaat­  schappijen  zullen  slechts  eenmalig  een  uitzondering  maken  gedurende  deze  termijn,  namelijk voor  het  retourvervoer van  koeriers  waarbij  op  Schiphol  cocaïne  is  aangetroffen.  Voorwaarde voor het toepassen van deze uitzondering is dat deze koeriers hun vaste woon­  of verblijfplaats hebben op de Nederlandse Antillen, Aruba, Suriname of in Venezuela. Deze  uitzondering  heeft  tot  doel  koeriers  op  de  zwarte  lijst  eenmalig  de  mogelijkheid  te  bieden  rechtstreeks terug te reizen naar  hun  woonplaats, zij het onder  strikte voorwaarden  en ter  uiteindelijke beoordeling van de luchtvaartmaatschappijen. De vliegveiligheid en goede orde  aan boord zijn hierbij richtinggevend.  De  luchtvaartmaatschappijen  behouden  tevens  de  mogelijkheid  in  geval  van  bijzondere  omstandigheden een uitzondering te maken en een koerier voorkomend op de lijst binnen  de  driejaartermijn  toch  te  vervoeren.  Van  een  dergelijke  bijzondere  omstandigheid  kan  bijvoorbeeld  sprake  zijn  ingeval  van  ziekte,  overlijden  van  een  familielid  in  de  eerste  of

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

63 

tweede graad en dergelijke. Een uitzondering zal bovendien alleen worden gemaakt indien  sprake  is  van  een  zodanige  situatie  dat  het  voor  de  desbetreffende  persoon  belangrijk  is  gebruik  te  kunnen  maken  van  een  rechtstreekse  vlucht.  Het  verzoek  een  uitzondering  te  maken  zal door  de verzoeker  zodanig  onderbouwd  moeten  worden  dat  de luchtvaartmaat­  schappij een juiste inschatting kan maken van het dringende karakter.  Ik verzoek u vriendelijk bovenstaande informatie over te doen brengen binnen uw orde...”  5. In het kader van het onderzoek van de Nationale ombudsman werd over de zwarte lijst  een gesprek gevoerd met twee privacyfunctionarissen van de Staf KMar. Zij deelden het  volgende mee: 82  “…Het  doel van  de zwarte  lijst is het voorkomen van recidive van drugskoeriers op  de  vluchten  die  vallen  onder  de  100%­controle.  Deze  afspraak  over  de  zwarte  lijst  is  gemaakt  tussen  het  Ministerie  van  Justitie  en  diverse  luchtvaartmaatschappijen.  Afge­  sproken is dat de maatschappijen reizigers die betrapt worden met cocaïne op Schiphol  de eerste drie jaar op hun vluchten weigeren. Het initiatief voor de lijst lag bij justitie. De  maatschappijen werkten er aan mee omdat zij vaak problemen ondervinden als gevolg  van de aanwezigheid van drugskoeriers op een vlucht.  Er zijn convenanten gesloten met o.a. de KLM, de SLM en Martin Air.  Deze  convenanten  zijn  voor  alle  partijen  zo  goed  als  gelijkluidend.  De  ingangsdata  verschillen. De convenanten bestaan uit twee delen: een overeenkomst en het basisdo­  cument “zwarte lijst drugskoeriers”..  De  minister van  Justitie  heeft  aan  de  KMar  een  machtiging verstrekt  om  gegevens  uit  het  Bedrijfs  Processen  Systeem  (BPS) via  de  zwarte  lijst  te verstrekken  aan  de  lucht­  vaartmaatschappijen  waarmee  een  convenant is  gesloten. Welke  gegevens  er  worden  verstrekt, met  welk  doel  en  onder  welke voorwaarden  dit  gebeurt, is vastgelegd  in  het  convenant en het daarbij behorende basisdocument.  Het BPS valt onder de Wet politieregisters. In deze  wet is geregeld aan  wie gegevens  uit  het  register  verstrekt  kunnen  worden.  Op  grond  van  deze  wet  zijn  instanties  en  personen  aangewezen  aan  wie  gegevens  uit  het  BPS  verstrekt  mogen  worden.  De  minister van Justitie heeft een bijzondere machtiging verleend aan de KMar om bepaal­  de gegevens aan de bedoelde luchtvaartmaatschappijen te verstrekken .  Wekelijks  wordt  een  geheel  bijgewerkte  lijst  aan  de  maatschappijen  verstrekt.  In  deze  lijst  zijn  de  nieuwe  namen  opgenomen,  maar  zijn  ook  namen  geschrapt.  Behalve  de  naam  van  betrokkene  komen  ook  de  geboortedatum,  de  geboorteplaats  en  het  woon­  land op de zwarte lijst.  Voordat  de  zwarte  lijst  werd  ingesteld  en  voordat  de  convenanten  werden  gesloten,  heeft de minister van Justitie  advies gevraagd aan het College Bescherming Persoons­  gegevens (CBP). Het door dit college uitgebrachte advies is op de site van het CBP te  vinden.  De Wet  bescherming  persoonsgegevens  is  ook  op  de  zwarte  lijst  van  toepas­  sing.  Een  verzoek  om  kennisname  van  plaatsing  op  de  zwarte  lijst  kan  zowel  aan  de  82 

Interview d.d. 11 april 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

64 

luchtvaartmaatschappij  worden  gericht  als  aan  de  KMar.  Indien  een  verzoek  om  kennisname  aan  een  luchtvaartmaatschappij  wordt  gericht,  is  de  Wet  bescherming  persoonsgegevens  van  toepassing.  Op  een  verzoek  om  kennisname  wordt  door  de  maatschappij schriftelijk gereageerd. Bij een verzoek om kennisname aan de KMar is de  Wet politieregisters van toepassing. In deze wet is het recht op kennisneming en correc­  tie  geregeld.  Op  grond  van  deze  wet  kunnen  betrokkenen  alleen  mondeling  worden  geïnformeerd. Voor verzoeken om kennisname over de zwarte lijst is echter een uitzon­  dering gemaakt. Op dergelijke verzoeken mag ook schriftelijk gereageerd worden. Deze  uitzondering heeft de instemming van het College Bescherming Persoonsgegevens.  Na de aanhouding wordt aan betrokkene meegedeeld dat men op de zwarte lijst staat.  Men krijgt dan van de KMar een flyer met informatie uitgereikt. Sinds ongeveer een jaar  moet men tekenen voor ontvangst van deze flyer. Veel betrokkenen lezen de flyer niet  goed of begrijpen hem niet. Achteraf wordt vaak gezegd dat men van niets wist. Feite­  lijke plaatsing op de zwarte lijst vindt pas plaats na de feitelijke constatering van drugs­  smokkel.  Iedereen  kan  gewoon  een  vliegticket  kopen.  Pas  op  het  moment  van  inchecken  blijkt  dan dat men niet mag vliegen. Bij de KLM wordt bij het inchecken van een passagier die  op de zwarte lijst staat een duidelijke melding op het scherm gegeven. Hoe de andere  maatschappijen dit geregeld hebben, is ons niet bekend.  Mensen  zijn vaak  boos  en  teleurgesteld  dat  ze veel  geld  hebben  uitgegeven voor  een  ticket en het niet kunnen gebruiken. De luchtvaartmaatschappij vergoedt de kosten niet.  Het vliegtuig vertrekt immers met een lege stoel. Bovendien hadden mensen het kunnen  weten dat ze op zwarte lijst staan.  Meestal vragen mensen direct om schrapping van de lijst, zonder eerst een verzoek om  kennisneming in te dienen. Zij krijgen van de KMar een brief met uitleg over de 100%­  controle en de mogelijkheid dat zij wegens drugssmokkel op de lijst zijn geplaatst, en zij  krijgen  een  formulier  meegestuurd  om  kennisneming  uit  het  register  te  verzoeken.  Ze  moeten dan wel een kopie van hun paspoort meesturen met een handtekening erop.  De  meeste  mensen  doen  vervolgens  een  dergelijk  verzoek  en  blijken  er  dan  op  te  staan.  Dit  wordt  hen  meegedeeld  door  de  KMar.  In  2005  hebben  wij  28  van  dit  soort  verzoeken, en dit jaar tot nu toe veertien. Vaak hoort de KMar niets meer nadat betrok­  kene is meegedeeld dat zijn naam op de zwarte lijst staat.  Verzoeken  om  correctie  en  verwijdering  worden  uitsluitend  door  de  KMar  behandeld.  Vrijwel  nooit  wordt  een verzoek  om verwijdering  gehonoreerd.  Het  is  eenmaal voorge­  komen  dat iemand  werd  verwijderd  omdat  hij  niet langer  als  medepleger  werd  gezien.  De Awb is niet op de zwarte lijst van toepassing. Wanneer men het niet eens is met de  weigering  kan  men  bij  de  rechtbank  een  verzoek  indienen  om  wijziging  (via  een  verzoekschriftprocedure  op  grond  van  het  Wetboek  van  Burgerlijke  Rechtsvordering).  De rechtbank kan het CBP om advies vragen. Dit alles is geregeld in artikel 20 e.v. van  de Wet politieregisters.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

65 

Verzoeken  om  een  uitzondering  te  maken  op  toepassing  van  de  zwarte  lijst  worden  behandeld door de luchtvaartmaatschappijen zelf. Indien zo’n verzoek wordt ingewilligd,  koppelt  de  maatschappij  dat  terug  naar  de  KMar.  Een  dergelijk  verzoek  kan  worden  gedaan  als  iemand  bijvoorbeeld  in  Nederland  is  maar  nog  terug  moet  of  in  geval  van  spoed bij sterfgevallen. Er bestaat tevens een eenmalige terugkeergarantie voor perso­  nen  die  in  het  buitenland  woonachtig  zijn.  Ook  dit  is  in  het  convenant  geregeld.  Het  verbod  geldt  alleen  voor  de  rechtstreekse  vluchten.  Mensen  hebben  geen  algemeen  vliegverbod en kunnen via een tussenbestemming gewoon reizen.  Als het O.M. een zaak seponeert wordt er een afloopbericht gestuurd naar de KMar op  Schiphol. Deze geeft dit bericht door aan de beheerder van de zwarte lijst op Schiphol,  dit is ook iemand van de KMar. Deze voert de wijzigingen in op de lijst.  Indien de rechtbank iemand vrijspreekt of ontslaat van rechtsvervolging geeft het O.M.  eveneens  een  afloopbericht  door.  Er  wordt  gewerkt  met  bepaalde  codes  net  als  in  andere strafzaken.  Code 01 is onterecht als verdachte aangehouden. Code 02 is voor niet wettig en over­  tuigend  bewezen  en  dergelijke. Als iemand  door  de  rechter  wordt vrijgesproken,  wordt  ook de code 02 toegekend.  Soms gaat er wat tijd overheen voordat het O.M. de wijziging doorgeeft. De betrokkene  zelf wordt er niet over geïnformeerd dat het gevolg van sepot of van zo’n uitspraak van  de  strafrechter is  dat  zijn  naam van  de  zwarte  lijst  wordt verwijderd.  Dat  zou voor  ons  ook lastig zijn omdat wij de adresgegevens van betrokkene niet hebben.  Er  zijn  enkele  maanden  geleden  afspraken  gemaakt  om  het  verwerken  van  afloop­  berichten van het O.M. beter te stroomlijnen.  Overigens  is  er  door  het  College  van  Procureurs­Generaal  een  aanwijzing  opgesteld  met betrekking tot afloopberichten. Daarin wordt uitgebreid aangegeven in welke geval­  len afloopberichten aan de beheerders van het politieregister gestuurd moeten worden.  De KMar heeft een interne instructie opgesteld om het bijwerken van het register zoveel  mogelijk te stroomlijnen.  Iemand  die  vanuit  de  BPS  op  de  zwarte  lijst  wordt  gezet  wordt  ook  in  het  Schengen  Informatie  Systeem  (SIS)  opgenomen.  Dit  systeem  is  ingevoerd  bij  het  Verdrag  van  Schengen en de Schengen Uitvoeringsovereenkomst (zie artikel 93 en volgende van de  SUO). Door middel van dit systeem informeren verdragspartijen elkaar onder meer over  de aanwezigheid van mensen die mogelijk verdacht zijn. Het SIS wordt voor meerdere  doeleinden gebruikt, de namen van ongewenste vreemdelingen staan bijvoorbeeld ook  in het SIS.  De KMar is tevreden over de wijze waarop de zwarte lijst functioneert. Alle partijen gaan  er  serieus  mee  om.  In  dat  kader  is  er  vooral  contact  met  de  KLM.  Van  de  andere  maatschappijen hoort de KMar niet veel.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

66 

Het  grootste  probleem  is  dat  de  informatie  kennelijk  niet  goed  overkomt  bij  de  betrok­  83  kenen. Hoe dat moet worden opgelost, is ons onduidelijk…”  Door de bedoelde privacyfunctionarissen werd het volgende schema “werking maatregel  recidive drugskoeriers” verstrekt: 

6.  De  tijdens  het  gesprek  bedoelde  (standaard)brief  die  de  KMar verstuurt  aan mensen  die  de  KMar  aanschrijven  nadat  zij  bij  het  inchecken  te  horen  hebben  gekregen  dat  zij  niet  met  de  betreffende  vlucht  meekunnen  omdat  zij  op  de  zwarte  lijst  staan,  luidt  als  volgt:  “…In uw brief geeft u aan dat u bij het inchecken voor een (…) vlucht naar Amsterdam  geweigerd bent.  Van personen die gebruik hebben gemaakt van bepaalde risicovluchten en bij wie in de  Opiumwet aangewezen verdovende middelen zijn aangetroffen verstrekt de Koninklijke  Marechaussee  persoonsgegevens  aan  luchtvaartmaatschappijen  die  op  deze  trajecten  vliegen.  Deze  risicovluchten  zijn  o.a.  de  rechtstreekse  verbindingen  tussen  Curaçao, 

83 

De minister van Justitie wees er in dat verband op dat door de verdachte een verklaring wordt ondertekend, 

waarin hij zich bekend verklaart met zijn plaatsing op de zwarte lijst voor de duur van drie jaar.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

67 

Paramaribo,  Venezuela,  Aruba  en  Amsterdam  Schiphol.  De  lijst  van  gegevens  die  op  deze  wijze  wordt  samengesteld  wordt  de  ‘zwarte  lijst  drugskoeriers’  genoemd.  De  Minister van Justitie heeft opdracht gegeven voor het instellen van de lijst. De Minister  van Justitie is met de betrokken luchtvaartmaatschappijen overeengekomen dat perso­  nen  op  de  zwarte  lijst  drie  jaar  geweigerd  zullen  worden  op  deze  risicovluchten.  Deze  maatregel moet voorkomen  dat  er  opnieuw verdovende  middelen  binnen  het  grondge­  bied van Nederland gebracht worden door recidiverende drugskoeriers.  De  voornoemde  maatregel  zou  mogelijk  een  reden  kunnen  zijn  waarom  de  KLM  u  op  haar vlucht naar Amsterdam geweigerd heeft.  In het geval de Koninklijke Marechaussee persoonsgegevens verstrekt in het kader van  de  zwarte  lijst,  gaat  het  om  gegevens  die  opgeslagen  zijn  in  het  Bedrijfsprocessen­  systeem (BPS). De lijst bestaat uit een selectie van gegevens van drugskoeriers uit het  BPS.  Het  BPS  is  een  registratie  in  de  zin  van  de  Wet  politieregisters  (Wpolr).  In  het  belang  van  een  goede  opsporing,  bescherming  van  derden  en  bescherming  van  de  persoonlijke  levenssfeer  van  betrokkenen  stelt  de  Wpolr  strikte  voorwaarden  aan  het  verstrekken van gegevens uit politieregisters. Uw vraag dient te worden aangemerkt als  een verzoek om kennisneming in de zin van de Wpolr.  Indien  u  meer  inlichtingen  van  de  Koninklijke  Marechaussee  wilt  verkrijgen  over  uw  weigering  op  de  vlucht  naar  Amsterdam  dient  u  een  ondertekende  kopie  van  uw  pas­  poort  op  te  sturen  naar  bovenstaand  adres  zodat  wij  uw  identiteit  deugdelijk  kunnen  vaststellen…”  7. In antwoord op de vraag wat voor een antwoord betrokkenen wordt gestuurd indien zij  daadwerkelijk verzoeken om kennisneming in de zin van de Wet politieregisters, deelden  bedoelde privacyfunctionarissen het volgende mee: 84  “…Voor  het  antwoord  op  een  verzoek  om  kennisgeving  hanteren  we  geen  standaard­  brief  maar  wordt  steeds  afhankelijk  van  het  specifieke  geval  een  reactie  opgesteld.  Zoals we al eerder bespraken mogen er in het kader van een verzoek om kennisneming  in beginsel geen mededelingen in schriftelijke vorm gedaan worden maar wordt hiermee  enigszins soepel omgegaan indien betrokkene woonachtig is in het buitenland. In vrijwel  alle gevallen zijn de betrokkenen sowieso op de hoogte van het feit dat hun gegevens in  de politieregisters voorkomen in verband met drugssmokkel en dat deze gegevens aan  de  LVM  (luchtvaartmaatschappij;  N.o.)  verstrekt  worden,  omdat  dit  bij  de  aanhouding  middels de flyer verteld wordt. We merken dat de verzoekers doorgaans geen interesse  hebben  in  welke  gegevens  er  nu  in  het  register  opgenomen  zijn,  feitelijk  gaat  het  ze  alleen om verwijdering van de lijst/opheffing van het vliegverbod.  Hieronder staat een voorbeeld tekst waarin een betrokkene in kennis gesteld werd van  de opname van zijn/haar persoonsgegevens op de zwarte lijst. De omschrijving van de  gegevens blijft beperkt (we noemen wel  de datum van de aanhouding ivm de drie jaar  84 

E­mailbericht d.d. 19 april 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

68 

termijn van het vliegverbod). Indien een persoon echt inhoudelijk meer wil weten van de  opgenomen  persoonsgegevens  is  dat  mogelijk,  men  wordt  in  dat  geval  telefonisch  nader  ingelicht  over  de  aard  en  de  inhoud  van  de  vastgelegde  gegevens  tevens  kan  men  uitgenodigd  worden  om  de  gegevens  te  komen bekijken.  De  onderliggende  stuk­  ken  worden  dan  ter  inzage  getoond.  Het  is  voor  zover  mij  bekend  een  of  twee  keer  voorgekomen  dat  iemand  op  verzoek  is  uitgenodigd  om  zijn/haar  hele  dossier  (voor  zover  toelaatbaar  binnen  het  kader  van  de  Wpolr)  te  komen  inzien.  Men  mag  hierbij  aantekeningen voor zichzelf maken, kopieën worden niet verstrekt.  Voorbeeld: 

Bij  controle  van  de  Politieregisters  is  gebleken  dat  de  Koninklijke  Marechaussee  op  25 september 2004 op de luchthaven Schiphol heeft vastgesteld dat u in de Opiumwet  aangewezen  verdovende  middelen  in  uw  bezit  had.  De  persoonsgegevens  die  naar  aanleiding van dit incident geregistreerd werden zijn op rechtmatige gronden verkregen  en  opgenomen  in  de  politieregisters  van  de  Koninklijke  Marechaussee.  De  gegevens  zijn  vervolgens  op  rechtmatige  wijze,  op  basis  van  de  in  de  vorige  alinea  genoemde  machtiging van de Minister van Justitie, aan de luchtvaartmaatschappijen doorgegeven.  U  bent  bij  aanhouding  schriftelijk  op  de  hoogte  gesteld  van  de  opname  op  de  zwarte  lijst. Het gevolg  is dat u door de luchtvaartmaatschappijen  gedurende drie jaar gewei­  gerd mag worden op een aantal luchtvaartverbindingen waaronder die tussen Schiphol  Amsterdam en Paramaribo, Suriname...”  8.  In  het  kader van  het  onderzoek van  de  Nationale ombudsman verstrekte  de minister  van Justitie, bij wijze van voorbeeld, een kopie van het convenant met de KLM ter uitvoe­  ring  van  de  zwarte  lijst.  In  het  van  het  convenant  deel  uitmakende  “Basisdocument  Zwarte lijst drugskoeriers” staat het volgende:  “…De  opname  op  de  zwarte  lijst  geldt  uitsluitend  voor  personen  bij  wie  cocaïne  is  aangetroffen  dan  wel  personen  die  veroordeeld  zijn  voor  het  transport,  invoer  of  bezit  van cocaïne. Reisgenoten bij wie de cocaïne niet is aangetroffen worden niet op de lijst  opgenomen,  tenzij vast  komt te  staan  dat  deze  betrokken  zijn,  bijvoorbeeld  als  mede­  plichtige, bij het transport, de invoer of het bezit van cocaïne. Voor de opname op de lijst  geldt geen ondergrens ten aanzien van de hoeveelheid aangetroffen cocaïne.  Indien  de  persoon  waarbij  cocaïne  is  aangetroffen  wordt  vervolgd  is  de  uitkomst  van  deze  vervolging  van  belang  voor  de  registratie  op  de  zwarte  lijst.  Ingeval  van  ontslag  van  rechtsvervolging  dan  wel  vrijspraak  volgt  verwijdering  van  de  zwarte  lijst.  Het  openbaar  ministerie  zal  omtrent  de  uitkomsten  van  de  vervolging  de  Koninklijke  Marechaussee  zo  spoedig mogelijk informeren  opdat ook  de  luchtvaartmaatschappijen  overeenkomstig kunnen worden geïnformeerd.  (…)  De overheid, in casu de Koninklijke Marechaussee, is verantwoordelijk voor de juistheid,  tijdigheid, volledigheid  en  rechtmatigheid van  de  persoonsgegevens  op  de  zwarte  lijst.  De  zwarte  lijst  zal  wekelijks  in  elektronische  vorm  worden  aangeleverd  aan  de  Nederlandse vestigingen van de betreffende luchtvaartmaatschappijen..”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

69 

In  het  basisdocument  staat  onder  het  kopje  “Klachten  ten  aanzien  van  opname  op  de  zwarte lijst door de Koninklijke Marechaussee” het volgende:  “…Personen  bij  wie  in  de  bagage  cocaïne  wordt  aangetroffen  wordt  de  mogelijkheid  geboden  binnen  48  uur  te verzoeken  om  een  heroverweging  door  een  hulpofficier van  de  Koninklijke  Marechaussee.  Bij  deze  heroverweging  wordt  het  openbaar  ministerie  betrokken.  Deze  regeling  wordt  uitsluitend  in  het  leven  geroepen  voor  die  gevallen  waarbij  twijfel mogelijk  is ten  aanzien van  de  schuld van  de  betrokkene  bij  het vervoer  van de cocaïne. Indien sprake is van een slikker, een bodypacker, een recidivist, combi­  feiten  danwel  bezit van  meer  dan  drie  kilo  cocaïne is  deze  procedure  niet van toepas­  sing.  Achtergrond  hiervan  is  dat  in  een  dergelijk  geval  schuld  aan  het  bezit  van  de  cocaïne  onomstotelijk  is  (slikker  dan  wel  bodypacker)  danwel  het  openbaar  ministerie  overgaat tot vervolging (recidivist, combifeiten, meer dan drie kilo). Is sprake van vervol­  ging dan blijft de persoon op de zwarte lijst staan tot het moment dat de rechter zich over  het strafbaar feit heeft uitgesproken. Bij vrijspraak of ontslag van rechtsvervolging volgt  verwijdering van de lijst.  Mocht  op  termijn  worden  overgegaan  tot  het  vervolgen  van  alle  personen  bij  wie  op  Schiphol cocaïne is aangetroffen dan zal deze klachtprocedure niet langer noodzakelijk  zijn.  Immers,  twijfels  ten  aanzien  van  de  schuld  kunnen  dan  aan  de  rechter  worden  voorgelegd. Tot het moment dat de rechter zich over het strafbaar feit heeft uitgesproken  blijft  de  desbetreffende  persoon  op  de  zwarte  lijst  staan.  Bij  vrijspraak  of  ontslag  van  rechtsvervolging volg verwijdering van de lijst.  Naast  bovengenoemde  procedure  kan  de  betrokkene  beroep  doen  op  de  Wet  politie­  registers.  De  door  de  Koninklijke  Marechaussee  opgestelde  en  beheerde  zwarte  lijst  betreft immers een politieregister in de zin van de Wet politieregisters. Dit betekent dat  de  belanghebbende  recht  heeft  op  kennisneming  en  verbetering  als  bedoeld  in  de  artikelen 20 tot met 25 van de Wet politieregisters. In concreto betekent dit dat een ieder  op grond van artikel 20 Wpolr een verzoek tot inzage in politieregisters van de Koninklijke  Marechaussee kan richten aan de beheerder van het politieregister, in casu de bevelheb­  ber  van  de  Koninklijke  Marechaussee.  De  beheerder  deelt  een  ieder  op  diens  verzoek  binnen vier weken mede of en zo ja welke persoonsgegevens van deze persoon in een  register zijn opgenomen  Op  grond van  artikel  22 Wpolr  kan  de  persoon  aan  wie  op  grond van  artikel  20 Wpolr  mededeling is gedaan, de bevelhebber schriftelijk verzoeken deze persoonsgegevens te  verbeteren, aan te vullen, te verwijderen of af te schermen, indien de persoonsgegeven  onjuist, voor het doel van het register onvolledig of niet ter zake dienend zijn dan wel in  strijd  met  een  wettelijk  voorschrift  in  een  register  voorkomen.  De  inzage­  en  correctie­  verzoeken  zullen  op  de  Staf  van  de  Koninklijke  Marechaussee  te  Den  Haag  worden  afgehandeld door de privacyfunctionaris.  Artikel 20, eerste lid Wet politieregisters schrijft voor dat omtrent het geregistreerd zijn  van  een  persoon  in  een  politieregister  geen mededelingen  in  schriftelijke vorm  worden  gedaan.  Voor  wat  betreft  de  in  dit  document  bedoelde  zwarte  lijst  zal  hier  een  uitzon­

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

70 

dering  op  worden  gemaakt  in  verband  met  het  feit  dat  een  aanzienlijk  deel  van  de  geregistreerden  als  vaste  woon  of  verblijfplaats  Aruba,  de  Nederlandse  Antillen,  Suriname dan wel Venezuela heeft en derhalve niet in staat zal zijn in persoon aanwe­  zig te  zijn  bij  de in  de  wet voorgeschreven mondelinge verstrekking van  de informatie.  De  belanghebbende  die  woonachtig is op Aruba, de Nederlandse Antillen, in Suriname  dan  wel  in  Venezuela  kunnen  derhalve  schriftelijk  worden  geïnformeerd  omtrent  het  opgenomen  zijn  op  de  zwarte lijst  en  eventuele  correctie.  De verzoeken  als  bedoeld in  artikel 20 en 22 Wet politieregisters zullen echter vergezeld moeten gaan van een kopie  van het paspoort van de belanghebbende. Het College Bescherming Persoonsgegevens  heeft  ingestemd  met  deze  afwijking  van  het  bepaalde  in  artikel  20,  eerste  lid  Wet  politieregisters voor in het buitenland gevestigde belanghebbenden.  In  de  schriftelijke  mededeling  die  de  Koninklijke  Marechaussee  aan  de  betrokkene  uitreikt  bij  plaatsing  op  de  zwarte  lijst  zal  tevens  aandacht  worden  besteed  aan  de  procedure van artikel 20 e.v. Wet politieregisters…”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

71 

KLACHTBEHANDELING 

IX.  1. 

Inleiding 

1.1. In het eerder genoemde Handhavingsarrangement (zie hoofdstuk I. Inleiding, onder  1.) is ook aandacht besteed aan de behandeling van klachten die samenhangen met de  100%­controles. In het arrangement staat in dit verband het volgende:  “…Klachten  De klachten worden als volgt behandeld:  ­  klachten omtrent het gedrag van de ambtenaar: deze worden afgehandeld conform de  reguliere klachtprocedure te behandelen door de betreffende dienst;  ­  bezwaren  tegen  toepassing  van  Douanewetgeving  (controle,  onderzoek  goederen  etc.) zullen door de Douane worden behandeld;  ­  bezwaren tegen justitiële interventie zoals inbeslagneming, heenzending, strafrechte­  lijk onderzoek, opsporing, vervolging etc. worden door het OM afgehandeld;  ­  bezwaren  tegen  uitwisselen  van  gegevens  met  de  luchtvaartmaatschappijen  worden  afgehandeld zoals beschreven in de daaromtrent te ontwikkelen klachtprocedure.”  1.2.  In  hun vragen van  3  november  2005  aan  de  minister van  Justitie  (zie  hoofdstuk  II,  onder 4.) stelden de twee betrokken leden van de Tweede Kamer ook de procedure van  de  behandeling  van  klachten  over  de  100%­controles  aan  de  orde.  Zij  wezen  erop  dat  personen  die  een  100%­controle  hebben  ondergaan  bij  drie  verschillende  instanties  (Douane, KMar en Openbaar Ministerie) moeten klagen over verschillende aspecten van  de  wijze  waarop  zij  zijn  behandeld,  en  zij vroegen  zich  af  of  het  wenselijk  is  de  klacht­  procedure te vereenvoudigen zodat men bij één instantie terecht kan in plaats van dat de  klachten worden versnipperd over drie instanties.  De  minister  van  Justitie  beantwoordde  de  betreffende  vragen  op  4  januari  2006  als  volgt: 85  “…5. Voor de bejegening tijdens de controle­ en opsporingsfase staat een klachtenpro­  cedure  open  bij  de  verschillende  instanties,  die  aan  de  100%  controles  meewerken.  Medio  2005  is  onder  leiding van  het  Openbaar  Ministerie  te  Schiphol­oost  een  coördi­  nerende  klachtencommissie  ingesteld,  die  de  ontvangen  klachten  indeelt  naar  orga­  nisatie.  (…)  9.  Bij  de  uitvoering  van  de  100%­controles  is  een  aantal  organisaties  betrokken,  die  ieder  afzonderlijk  verantwoordelijk  zijn  voor  hun  eigen  aandeel.  Uitgangspunt  blijft  derhalve dat ieder van de organisaties zelf de klachten afhandelt die op haar betrekking  hebben.  85 

Tweede Kamer, vergaderjaar 2005­2006, Aanhangsel, 651.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

72 

Teneinde het behandelen van klachten die betrekking hebben op meerdere organisaties  te stroomlijnen, wordt echter de klachtafhandeling door de verschillende organisaties in  een  klachtencommissie  onder  voorzitterschap  van  het  Openbaar  Ministerie  gecoör­  dineerd…”  2. 

Klachtbehandeling door de Douane 

In  de  Nota  instructie  behandeling  van  klachten  en  verzoeken  om  schadevergoeding  Douane West 86  is over de behandeling van klachten het volgende opgenomen:  “...De  Belastingdienst  dient  zorg  te  dragen  voor  een  behoorlijke  behandeling  van  de  mondelinge  en  schriftelijke  klachten.  Indien  de  klacht  ziet  op  een  gedraging  van  een  bepaalde ambtenaar dan wordt de betrokken ambtenaar in de gelegenheid gesteld om  schriftelijk  op  de  klacht  te  reageren.  De  klacht  wordt  behandeld  door  een  persoon  die  niet bij de gedraging betrokken is geweest.  Vanuit  de  afdeling  klachtbehandeling  wordt  de  betrokken  ambtenaar  om  een  ambts­  bericht gevraagd Omdat de klachtbehandelaar is gebonden aan de in de Algemeen wet  bestuursrecht (Awb) vastgelegde termijn van zes weken moet de ambtenaar het ambts­  bericht  binnen  7  werkdagen  na  ontvangst  van  het  verzoek  van  ambtsbericht  op  de  betreffende  unit  terugsturen.  De  termijn  van  behandeling  van  de  klacht  kan  schriftelijk  worden verdaagd met vier weken.  De klager  wordt door de  afdeling klachtbehandeling  schriftelijk op de hoogte gesteld.  De  ambtsberichten  worden  digitaal  via  de  vakbazen  en  (eventueel)  aangewezen  contactpersonen  van  de  units  digitaal  verstuurd  van  een  naar  de  afdeling  klachtbe­  handeling.  De  betrokken  medewerker  stuurt  (spoedheidshalve)  het  ambtsbericht  direct  digitaal  naar  de  afdeling  klachtbehandeling.  Een  ondertekend  ambtsbericht  wordt  per  post aan de afdeling klachtbehandeling verstuurd.  Middels de ontvangstbevestiging wordt de klager in de gelegenheid gesteld om gehoord  te worden. Van het horen kan worden afgezien indien de klacht kennelijk ongegrond is  dan  wel  de  klager  heeft  aangegeven  geen  gebruik  te  willen  maken  van  het  recht  gehoord te worden. Van het horen wordt door de behandelaar een verslag gemaakt dat  aan de klager wordt gestuurd.”  Voor de afhandeling van klachten over gedragingen van medewerkers van Douane­West  is een klachtencoördinator verantwoordelijk. In het kader van het onderzoek is gesproken  met  deze  klachtencoördinator.  Hij  deelde  over  de  behandeling  van  klachten  naar  aanleiding van de uitvoering van de 100%­controles het volgende mee: 87 

86 

Nota instructie behandeling van klachten en verzoeken om schadevergoeding (herziene versie)  31 december 2005.  87  Interview d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

73 

“…In  2005  zijn  in  totaal  259  klachten  ontvangen  waarvan  78  klachten  gerelateerd  konden worden aan de 100%­controle. Deze 78 klachten bevatten tevens schadeclaims  als  gevolg  van  de  uitvoering  van  de  100%­controles.  De  klachten  het  gevolg  van  de  100%­controles zijn ontvangen zijn als volgt te rubriceren:  ­  algemene klachten over de controle als zodanig;  ­  de wachttijden;  ­  de bejegening;  ­  toepassing bevoegdheden (bijvoorbeeld bij kledingvisitatie);  ­  schadeclaims;  ­  fiscale en niet fiscale taken  van de Douane;  ­  cargo (het openmaken van vracht en postzendingen).  Klachten bereiken de klachtencoördinator via:  ­  de ketenpartners ( KMar en het Openbaar Ministerie);  ­  rechtstreeks gericht aan de Douane;  ­  de luchthaven;  ­  klachtenformulier op de website van de Belastingdienst;  ­  de Nationale ombudsman.  In  het  geval  er  sprake  is  van  rechtstreeks  telefonisch  contact  met  de  klachtencoör­  dinator wordt een samenvatting van de klacht naar de betrokken klager gezonden. Deze  zendt de klacht vervolgens voor akkoord retour. De klacht wordt vervolgens conform de  klachtenprocedure afgehandeld.  Na  ontvangst  van  een  schriftelijk  klacht  wordt  zo  spoedig  mogelijk  een  ontvangstbe­  vestiging  gezonden.  In  de  ontvangstbevestiging  is  aangegeven  dat  binnen  zes  weken  een reactie op de klacht dient te worden gegeven. Tevens wordt erop gewezen dat de  afhandeling  van  de  klacht  mogelijk  vertraging  kan  oplopen  tot  tien  weken.  In  de  ontvangstbevestiging  wordt  tevens  aangekondigd  dat  de  klager  in  de  gelegenheid  kan  worden gesteld om gehoord te worden. Daarnaast wordt de klager uitgenodigd om voor  nadere vragen dan wel een persoonlijke toelichting contact op te nemen. Klagers dienen  vervolgens zelf in te gaan op de uitnodiging om gehoord te worden. Indien in de klacht­  brief  een  telefoonnummer  is  opgenomen,  wordt,  indien  mogelijk,  direct  telefonisch  contact opgenomen met de klager om de klachtenprocedure toe te lichten.  De  termijn  van  afhandeling  van  klachten  bedraagt  maximaal  tien  weken.  Dit  heeft  te  maken met  het feit  dat  regelmatig  geklaagd  wordt  over  zaken  die vrij  complex  zijn,  de  betrokken  klager  in  het  buitenland  woonachtig  is  of  vanwege  de  aanpassingen/  verbeteringen  die  gaandeweg  in  het  uitvoeringsproces  van  de  100%­controles  zijn  doorgevoerd. In de ontvangstbevestiging is hier al rekening mee gehouden en zodra dit  zich dreigt voor te doen, wordt de klager hiervan op de hoogte gesteld.  Het komt regelmatig voor dat een klacht een combinatie van onderdelen bevat.  Indien  er  sprake  is  van  een  zogenaamde  combiklacht,  een  klacht  waarbij  onderdelen  betrekking hebben op een van de andere ketenpartners, zoals de KMar of het Openbaar

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

74 

Ministerie,  wordt  de  klachtbrief  aangeboden  aan  de  betrokken  collega­klachtencoör­  dinatoren met een begeleidende brief. In de brief wordt aangegeven welke klachtonder­  delen door de Douane in behandeling zijn genomen. Sinds de invoering van een perio­  diek  overleg  tussen  klachtencoördinatoren  van  de  ketenpartners  vindt  er  regelmatiger  informeel  contact  plaats  tussen  de  collega’s  over  de  aanpak  en  afhandeling  van  een  klacht. Door te bellen, te mailen en over de klacht te overleggen wordt ernaar gestreefd  klachten  zo  adequaat  mogelijk  af  te  handelen.  De  verschillende  manieren  van  afhan­  deling door de diverse ketenpartners leveren geen belemmeringen op. Naar aanleiding  van  het  overleg  bleek  dat  zowel  de  KMar  als  de  Douane  regelmatig  klachten  ontving  over  het  niet­informeren  van  afhalers  over  het  oponthoud  als  gevolg  van  de  100%­  controles.  Zowel  bij  de  KMar  als  de  Douane  zijn  maatregelen  genomen  om  de  infor­  matie voor afhalers te verbeteren.  Alle klachten worden geregistreerd. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen algeme­  ne  klachten  die  worden  afgedaan met  een  standaardbrief  en  klachten  die  snel  werden  opgelost  maar  waarnaar  toch  een  onderzoek  is  ingesteld  overeenkomstig  hoofdstuk  9  van de Algemene wet bestuursrecht.  De terugkoppeling van de uitkomst van een klachtenprocedure gebeurt naar de betref­  fende unit, in het geval van de 100%­controles de unit fysiek toezicht passagiers en aan  de P­medewerkers. In voorkomende gevallen wordt een advies van mij meegezonden.  Als  de  uitkomst  van  een  klacht  daartoe  aanleiding  geeft,  stel  ik  een  aanbeveling  of  advies  op  voor  de  betreffende  leidinggevende.  Een  voorbeeld  is  mijn  advies  over  het  niet­zichtbaar doorzoeken van ruimbagage in afwezigheid van de passagier…” 

3. 

Klachtbehandeling door de KMar 

3.1.  Blijkens  het  Jaarverslag  2004  Klachten  van  de  Koninklijke  Marechaussee  zijn  in  2004 in totaal 165 klachten over de KMar ingediend bij de KMar. Daarvan had het over­  grote deel, 130 klachten, betrekking op district Schiphol. Van die 130 hadden er blijkens  dit  jaarverslag  elf  specifiek  betrekking  op  de  100%­controles.  Daarvan  werden  er  twee  ongegrond verklaard; de andere negen klachten werden via overleg of bemiddeling afge­  handeld.  Dit  jaarverslag  bevat  ook  het  Jaarverslag  van  de  Klachtencommissie  politietaken  Koninklijke  Marechaussee/Krijgsmacht  over  het  jaar  2004.  Deze  klachtencommissie  merkte in haar jaarverslag het volgende op:  “…Een relatief groot aantal klachten betreft de verscherpte en 100% controle. De werk­  wijze bij deze controle is dat verdachten van het slikken van bolletjes door ambtenaren  van  de  Douane  worden  aangehouden  wanneer  zij  aan  minimaal  6 van  de  21  door  de  Minister van Justitie vastgestelde criteria voldoen, vervolgens  worden zij overgedragen  aan de Koninklijke Marechaussee  waar de voorgeleiding bij de Hulpofficier van Justitie  plaats  vindt,  die  de  aanhouding  toetst,  vervolgens  worden  zij  overgedragen  aan  de  Dienst Justitiële Inrichtingen op Schiphol­Oost waar men moet wachten om gescand te  worden dan wel totdat men “schoon geproduceerd” heeft.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

75 

De commissie heeft geconstateerd dat sommige criteria subjectief van aard zijn, dat de  rechtmatigheid  van  de  aanhouding  onvoldoende  getoetst  werd  en  dat  een  te  groot  percentage als niet terecht aangehouden moest worden aangemerkt.  Overleg  met  het  verantwoordelijk  Openbaar  Ministerie  te  Haarlem  heeft  intussen  tot  aanscherping van  de  criteria  geleid,  tot  een  scherpere  toetsing van  de  aanhouding  en  het per dag beschikbaar zijn van een bodyscan.  Klachten hebben meestal betrekking op de totale procedure waarbij verschillende dien­  sten  in  het  geding  zijn  die  elk  verantwoordelijk  zijn  voor  een  deel  van  de  keten  van  aanhouding tot invrijheidstelling.  De  commissie  constateert  dat  het  door  klagers  buitengewoon  onbevredigend  wordt  gevonden  dat  zij  voor  de  behandeling  die  zij  op  Schiphol  hebben  ondergaan  bij  (tenminste) vier verschillende instanties terecht kunnen komen…”  3.2.  De  KMar  is  bij  de  behandeling  van  klachten  gebonden  aan  de  bepalingen  uit  hoofdstuk  X  (klachtbehandeling)  van  de  Politiewet  1993.  Daarin  is  vastgelegd  dat  de  minister van  Defensie  regels  als  bedoeld  in  artikel  61 van  de  Politiewet  1993 88  vaststelt  ten aanzien van klachten over een militair van de Koninklijke Marechaussee  Artikel  61  van  de  Politiewet  voorziet  in  de  instelling  van  een  commissie  bestaande  uit  onafhankelijke leden die zijn belast met de behandeling van en advisering over klachten,  de registratie van de mondeling en schriftelijk ingediende klachten en, indien van toepas­  sing,  de  daarop  genomen  beslissingen,  alsmede  de  jaarlijkse  publicatie  van  de  geregistreerde klachten waarin  wordt aangegeven in hoeverre bepaalde klachten wijzen  op  structurele  tekortkomingen  en  waarin  zo  nodig  aandacht  wordt  geschonken  aan  de  middelen om deze tekortkomingen op te heffen. De termijn waarbinnen dit soort klachten  moet  worden  afgehandeld,  is  vier  weken  langer  dan  de  reguliere  klachtafhandelings­  termijn van zes weken.  3.3.  In  het  kader  van  het  onderzoek  is  gesproken  met  de  klachtcoördinator  bij  de  Korpsstaf Koninklijke Marechaussee (KMar) en twee coördinerend klachtbehandelaars bij  het District KMar Schiphol. Over de behandeling van klachten over de uitvoering van de  100%­controle deelden zij het volgende mee: 89  “…De  KMar  heeft in  2005  in  totaal  36  klachten  over de  100%­controles  behandeld,  in  2004  waren  dat  er  twaalf.  De  klachten  zijn  langs  verschillende  wegen  bij  de  KMar  beland.  Sommige  zijn  rechtstreeks  bij  de  KMar  ingediend,  andere  via  bijvoorbeeld  het  openbaar ministerie of de Douane.  Zodra een klachtbrief wordt ontvangen, wordt daarvan een analyse gemaakt. Als het om  klachten  gaat  die  bij  het  District  Schiphol  zijn  binnengekomen,  gaat  de  klacht  met  de  analyse naar de klachtcoördinator bij de Korpsstaf. Hij checkt de analyse dan en zorgt  voor verzending van een ontvangstbevestiging naar de indiener. Daarbij wordt een A­4­  tje  met  informatie  over  de  procedure  meegestuurd.  Vervolgens  wordt  het  feitelijke  klachtonderzoek opgestart in het district.  88  89 

Artikel 61 e.v. Politiewet 1993.  Interview d.d. 31 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

76 

Van  klachten  die  rechtstreeks  bij  de  Korpsstaf  worden  ingediend,  wordt  door  de  klachtcoördinator  bij  die  staf  een  analyse  gemaakt.  Na verzending van  een  ontvangst­  bevestiging  wordt  de  klachtbrief  vervolgens,  samen  met  de  analyse,  naar  het  district  gestuurd.  Vaak blijkt bij zo’n analyse dat de klacht (mede) andere partners in de keten betreft. In  zo’n  geval  wordt  een  voorstel  voor  directe  doorzending  gedaan;  sinds  de  gecoördi­  neerde aanpak van medio 2005 hebben  wij daarover ook regelmatig contact met onze  ketenpartners.  De  KMar  heeft  nog  steeds  te  maken  met  achterstanden  bij  de  klachtbehandeling.  De  wettelijke termijn  is voor  ons  dan  ook  meestal  te  kort. We informeren  de  klagers  daar­  over door middel van een vertragingsbericht.  Omdat  relatief  veel  van  onze  klagers  in  het  buitenland,  Suriname  of  de  Nederlandse  Antillen,  verblijven,  is  bemiddeling  vaak  lastig.  Veel  klachten  worden  ook  via  een  gemachtigde ingediend, dat geeft vertraging. Het is vaak moeilijk om met de klager zelf  in  contact  te  treden  om  hun  uitleg  te  geven.  Het  is  voorgekomen  dat  in  het  geval  de  klacht  via  een  advocaat  was  ingediend  een  bemiddeling  werd  geweigerd  en  er  de  voorkeur  aan  werd  gegeven  het  officiële  traject  te  volgen.  Klachten  over  de  100%­  controles worden vaak door een advocaat ingediend.  De  klachten  zijn  vaak  vaag.  Men  voelt  zich  als  crimineel  behandeld,  men  is  het  niet  eens met het strafvorderlijk proces, de hele gang van zaken staat betrokkene tegen, et  cetera.  Bijna  alle  klachten  zijn  afkomstig  van  negatieve  slikkers.  Voor  hen  is  het  hele  gebeuren  ingrijpend,  en  het  stuit  op  veel  onbegrip.  De  mensen  zijn  boos.  Wij  moeten  daarom in dat soort gevallen veel investeren in het geven van uitleg. In overleg met het  Openbaar  Ministerie  is  de  folder  opgesteld  die  negatieve  slikkers  ontvangen.  Daarin  wordt  informatie  gegeven  over  de  zwarte  lijst,  over  klachtmogelijkheden,  en  worden  excuses  aangeboden.  Ook  werkt  de  KMar  sinds  enige  tijd met  een  charme­officier  die  de mensen extra aandacht geeft als dat nodig is. Een punt is wel dat de klagers excu­  ses  verlangen  van  de  betrokken  ambtenaar  zelf.  Voor  de  KMar  is  dat  een  probleem,  want die ambtenaar doet gewoon zijn werk. Als organisatie wil je best excuses aanbie­  den als iemand onterecht als verdachte is aangemerkt, maar het persoonlijk aanbieden  van excuses is wat anders.  Naar  aanleiding van  de  herhaalde  klacht  dat  mensen  niet  de  kans  kregen  bij  aanhou­  ding  eventuele  afhalers  te informeren, is  begin  2006  besloten  betrokkenen  aan  te  bie­  den te bellen. De Douane belt dan zelf naar de afhalers. Er wordt relatief weinig gebruik  gemaakt van dit aanbod, waarom weten we niet.  Een andere herhaaldelijk voorkomende klacht betreft het gebruik van de zwarte lijst. Het  zou kunnen zijn dat mensen in de hectiek van het gebeuren de folder niet goed lezen.  Achteraf krijg je dan klachten.  We kunnen veel winst boeken als het experiment met de mobiele scan slaagt. Eigenlijk  is  de  scan  een  soort  van  geste  naar  de  verdachte.  Omdat  men  verdacht  is,  kunnen  dwangmiddelen  worden  toegepast.  De  scan  is  een  extra  stap  in  de  richting  van

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

77 

negatieve slikkers. Wij hebben er geen beeld van hoeveel mensen een scan weigeren,  en de motieven daarvoor zijn ons ook niet geheel duidelijk.  Veel  klachten  gaan  over  de  slikkerscriteria  of  over  de  toepassing  daarvan.  De  criteria  zelf zijn een zaak van het openbaar ministerie, de toepassing daarvan is een zaak van  de  Douane.  Overigens  zijn  er  altijd  bedenkingen  geweest  ten  aanzien van  de  slikkers­  criteria.  Als wordt geklaagd over de onrechtmatigheid van de aanhouding, is het overigens een  zaak voor het Openbaar Ministerie.  Indien  wij  erover  twijfelen  welke  instantie  de  klacht  moet  afdoen,  plegen  we  overleg.  Belangrijkste is dát de zaak wordt opgepakt. Klachtonderdelen die tussen wal en schip  dreigen te vallen, worden meestal wel door het Openbaar Ministerie opgepakt. Klachten  die echt over het beleid als zodanig gaan, zijn voor de Directie Rechtshandhaving van  het Ministerie van Justitie.  Klachten over kleding die verdachten in het Detentiecentrum moeten aantrekken, horen  thuis  bij  de  DJI.  De mensen  worden  in verzekering  gesteld  en  krijgen  dan  die  kleding.  De DJI is gastheer van onze klanten, en de DJI gaat over de huisregels in het complex.  Klachten  kunnen  heel  gecompliceerd  zijn,  je  moet  precies  weten  wanneer  wat  is  gebeurd. Het grootste probleem is dat er drie ministeries bij zijn betrokken. Op de werk­  vloer is de samenwerking ideaal, maar in de top is die een stuk minder. Een voorbeeld  daarvan  is  de  folder  voor  negatieve  slikkers.  Dat  was  een  initiatief  van  het  Openbaar  Ministerie. De Belastingdienst/Douane wilde daar niet aan meewerken, de KMar en de  DJI wél.  De samenwerking sinds medio 2005 tussen de klachtencoördinatoren is een belangrijke  verbetering. Het zou natuurlijk heel mooi zijn als je alle klachten in één procedure zou  kunnen  behandelen,  maar  dat  zien  we  niet  snel  gebeuren.  Je  hebt  immers  te  maken  met verschillende overheden met verschillende taken. Het instellen van één portaal, een  soort  van  coördinatiepunt  onder  supervisie van  het  Openbaar  Ministerie,  zou  wel  veel  voordelen opleveren, zeker als de klager één afdoeningsbrief zou ontvangen. Maar de  vraag is  of  dat valt  te  realiseren.  Daarbij komt  dat  de klachtenregeling van  de  KMar is  gebaseerd  op  de  Politiewet,  en  dat  de  duur  van  de  klachtprocedure  bij  de  KMar  een  bottleneck vormt.  Een  oplossing  zou  kunnen  zijn  om  de  100%­controles  door  één  organisatie  te  laten  uitvoeren. De Douane en de Koninklijke Marechaussee hebben echter hun eigen speci­  fieke bevoegdheden die niet zomaar door andere organisaties kunnen  worden overge­  nomen. Dit zijn punten voor de beleidsmakers in Den Haag. Je moet bij dit soort zaken  van te voren goed deze consequenties overzien.  De KMar werkt met een klachtencommissie. Die krijgt een kopie van elke klachtbrief. Bij  formele  klachtbehandeling  wordt  altijd  de  commissie  ingeschakeld.  De  commissie

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

78 

brengt  advies  uit  aan  de  Commandant  van  de  KMar.  Het  horen  van  betrokkenen  is  belangrijk, vooral ook om hun de kans te geven het hart te luchten.  Vaak  blijkt  ons  tijdens  een  klachtonderzoek  pas  dat  wij  ten  aanzien  van  bepaalde  aspecten  van  een  klacht  niet  bevoegd  zijn.  De  meeste  klachten  zijn  ook  meervoudig.  Veel  klachten  betreffen  ook  de  bagage,  en  lang  niet  altijd  is  duidelijk  in  welke  fase  er  schade aan de bagage is ontstaan. Schadevergoedingszaken zijn in beginsel een zaak  voor het openbaar ministerie. Soms bieden wij ook wel schadevergoeding aan, als door  toedoen van de KMar materiële schade is ontstaan.  Klachten  over  de  vermissing  van  goederen  zijn  ook  heel  lastig  te  onderzoeken.  De  achtergrond  van  een  claim  is  ook  wel  eens  dubieus.  Soms  sturen  wij  een  zaak  door  naar de Afdeling Claims van het Ministerie van Defensie, daar zitten de specialisten op  dit terrein. Wij informeren betrokkene dan over zo’n verwijzing.  Bij bejegeningsklachten is soms niet te achterhalen over wie de klacht precies gaat, of  wat er precies is gezegd. In beide gevallen onthouden wij ons van een oordeel over de  gegrondheid van de klacht.  De  twee  klachtenfunctionarissen  van  de  KMar  op  Schiphol  doen  klachten  eventueel  informeel af en horen eventueel de betrokken ambtenaren.  Klachten over vervoer betreffen meestal de in de ogen van betrokkenen vernederende  wijze van  transport, in  een  arrestantenbusje.  Negatieve  slikkers  worden  door  de  KMar  teruggebracht naar Schiphol­Plaza, dat is een vorm van service aan betrokkene. Verder  vervoer lijkt ons te ver gaan, zo werkt dat ook in andere situaties niet. De charme­officier  wordt ingeschakeld om de ergste kou uit de lucht te halen.  Veel reizigers die als verdachte zijn aangemerkt, hebben angst voor de volgende keer.  Alleen als je daadwerkelijk drugs hebt vervoerd, kom je op de zwarte lijst. Wat in dit ver­  band precies de consequenties zijn van vrijspraak of van ontslag van rechtsvervolging is  ons niet bekend.  De  coördinerende  klachtencommissie  wordt  voorgezeten  door  een  beleidsadviseur  werkzaam  bij  het  Openbaar  Ministerie.  Medio  2005  is  met  de  gecoördineerde  aanpak  begonnen.  Wij  zijn  tevreden  over  deze  nieuwe  aanpak.  Voorheen  was  er  wel  overleg  tussen  KMar  en  Douane  en  Openbaar  Ministerie  en  de  Dienst  Justitiële  Inrichtingen,  maar dat was informeel. Coördinatie was hard nodig. Er was een groep advocaten, die  piketdienst  deed  op  Schiphol,  die  steeds  maar  allerlei  klachten  allerlei  kanten  op  stuurde.  Op  dit  moment  komen  de  klachtbehandelaren  van  de  verschillende  bestuursorganen  eenmaal  per vijf  à  zes  weken  bij  elkaar.  De frequentie  hangt  samen  met  het  aantal  te  bespreken punten.  Omdat  de  coördinator  als    beleidsadviseur  bij  het  Openbaar  Ministerie  werkzaam  is,  heeft  hij  vaak  kennis  van  allerlei  beleidsmatige  zaken  en  kan  ook  aansturen  op

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

79 

wijzigingen in het beleid. Een voorbeeld daarvan is het plaatsen van de mobiele scan op  Schiphol zelf.  Ook  is  er  op  verzoek  van  het  Openbaar  Ministerie  een  keer  gesproken  over  hoe  we  omgaan met verzoeken om schadevergoeding.  Het gaat overigens om een informeel overleg. Er worden geen notulen gemaakt.  Besproken  worden  steeds  de  klachten  die  meerdere  onderdelen  bevatten,  die  over  verschillende bestuursorganen gaan. In principe proberen wij als KMar op het moment  van  ontvangst  van  de  klacht  al  de  klachtonderdelen  naar  organisatie  te  splitsen.  Je  behandelt dan het onderdeel dat op jouw organisatie van toepassing is en de brief stuur  je door naar het andere bestuursorgaan, dat de rest moet behandelen. Je laat de klager  dit  in  een  brief  weten.  Er  zijn  geen  procedureafspraken  gemaakt  over  de  behandeling  van deze meervoudige klachten. De anderen werken in principe ook wel zo.  Soms  kom  je  tijdens  de  behandeling  van  de  klacht  er  pas  achter  dat  toch  een  ander  bestuursorgaan  betrokken  is.  Dan  stuur  je  de  klacht  alsnog  door  en  je  informeert  de  klager erover.  Er  vindt  ook  wel  terugkoppeling  plaats  binnen  het  overleg  over  hoe  de  klachten  zijn  afgedaan.  Hangt  af  van  de  aard  van  de  klacht.  Vaak  is  het  van  belang  van  elkaar  te  weten  hoe  je  met  de  klacht  bent  omgegaan.  Bijvoorbeeld  over  het  informeren  van  de  afhalers van degenen, die zijn aangehouden. Het is van belang te weten dat de Douane  de verdachte aanbiedt om de afhalers te informeren. Als mensen dan in het algemeen  klagen  dat  de  familie  niets  gehoord  heeft,  kun  je  aangeven  dat  daar  ergens  in  de  procedure wel in is voorzien.  Ook gebeurt het dat klachten aanleiding zijn voor het aanpassen van de procedure. Het  plaatsen van de scan op de pier is daar een voorbeeld van. Negatieve slikkers klaagden  over de lange duur van het oponthoud, omdat zij naar Schiphol­Oost moesten voor de  scan.  Door  de  scan  mogelijk  te  maken  vlak  na  de  aanhouding  door  de  Douane  en  direct  te  doen na de overdracht aan de KMar bespaar je heel veel tijd.  Een ander voorbeeld is dat de KMar foto’s maakt van passagiers met hun bagage om te  voorkomen  dat  later  in  het  proces  onduidelijk  is  welke  bagage  bij  welke  passagier  behoort. Negatieve slikkers klaagden erover dat er foto’s van hen bij de KMar in het sys­  teem bleven.  Nu  is  de  standaardprocedure  dat  deze  foto’s  van  negatieve  slikkers  meteen  worden  verwijderd als de aangehoudene in vrijheid wordt gesteld.  Ook bleek bij de behandeling van de klachten dat de KMar en de Douane de tijdstippen  van  de  verschillende  handelingen  niet  goed  registreerden.  Daardoor  konden  klachten  niet goed onderzocht worden. Nu is dit verbeterd. Bijvoorbeeld het tijdstip van aanhou­  ding wordt nu goed geregistreerd.  De  Douane  heeft vanouds  toch  een  andere  manier van  werken  en  het  belang van  het  precies registreren van het tijdstip van aanhouding in de rest van de procedure was voor  hen minder duidelijk.  Klachtbehandeling is ook terug te vinden in jaarverslagen. In 2004 is er iets over opge­  nomen. Het jaarverslag 2005 is bijna gereed.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

80 

Uit  het  gecoördineerde  overleg  zijn  de  volgende  verbeteringen  in  het  proces  van  de  100%­controle voortgekomen:  ­  verbeterde informatievoorziening. De banieren direct bij de gate in plaats van de flyers  aan het eind van de procedure;  ­  het plan voor een excuusbrief aan de negatieve slikkers was er al, maar de input voor  de inhoud van de brief komt uit het overleg;  ­  het aanbieden om de afhalers te informeren door de Douane;  ­  het professioneel opstellen van het p.v. door de Douane. Was in het begin een hand­  geschreven vodje. Nu wordt het p.v. op de p.c. gemaakt, met de tijdstipvermelding er  bij;  ­  nu is de afspraak dat de reiziger na zijn aanhouding tegelijk met zijn bagage door de  douane aan de KMar wordt overgedragen. Voorheen gebeurde dat apart en waren er  nogal wat klachten over zoekgeraakte bagage.  Wij  zijn  blij  met  het  experiment  waarbij  een  scan  op  Schiphol  zelf  is  geplaatst.  Dit  zal  veel tijd besparen en daardoor minder belastend zijn voor de aangehouden reiziger.  Een  bijkomend  probleem  voor  vreemdelingen  is  dat  aangehouden  vreemdelingen  ook  de toegang tot Nederland wordt geweigerd wegens gevaar openbare orde op grond van  de Vreemdelingenwet. Deze weigering moet weer ongedaan worden gemaakt door het  Hoofd Doorlaatpost van de KMar. Dit hoofd doet maar eenmaal per 24 uur de toetsing  van de al geweigerde vreemdelingen. De vreemdeling moet in de internationale lounge  wachten  tot  de  geweigerde  status  er  weer  vanaf  is  gehaald.  Dit  kostte vaak  heel veel  tijd.  Deze  werkwijze  wordt  inmiddels  niet  meer  toegepast.  De  huidige  werkwijze  die  wordt  toegepast,  is  dat  de  weigering  van  de  negatieve  slikker  (vreemdeling)  na  invrij­  heidstelling  moet  worden  herzien.  Kort  na  de  invrijheidstelling  faxt  het  Veegteam  de  gegevens naar het Hoofd Doorlaatpost en  wordt de negatieve slikker afgeleverd bij de  grenspost  Aankomst­West  1.  Dit vergt  extra tijd  en  dat  zou  sneller  kunnen  wanneer  je  een  andere  werkwijze  toepast.  Als  de vreemdeling  snel  een  scan  kan  laten  maken  op  Schiphol  zelf,  kan  ook  eerder  zijn  zaak  weer  aan  het  Hoofd  Doorlaatpost  worden  voorgelegd. Dit scheelt veel tijd.  Verder blijven de slikkerscriteria toch wat moeilijk in de praktijk. Een op de drie aanhou­  dingen  blijkt  niet  tot  strafvervolging  wegens  cocaïne­invoer  te  leiden.  Hoewel  er  geen  cijfers bekend zijn over hoe dit percentage bij andersoortige strafbare handelingen ligt,  lijkt  dit  wel  hoog.  Je  voldoet  al  snel  aan  drie  of  vier  criteria.  Het  Openbaar  Ministerie  heeft de criteria bedacht en deze worden ook zonodig bijgesteld. Maar het blijft toch vrij  subjectief...” 

4. 

Klachtbehandeling door het Openbaar Ministerie 

Over  de  afhandeling  van  de  klachten  die  onder  de  verantwoordelijk  vallen  van  het  Openbaar  Ministerie,  zoals  die  met  betrekking  tot  inbeslagneming,  heenzending,  straf­  rechtelijk  onderzoek,  opsporing  en  vervolging,  is  in  het  kader  van  het  onderzoek

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

81 

gesproken met de klachtencoördinator van het Openbaar Ministerie. Deze klachtencoör­  90  dinator deelde over de afhandeling van klachten het volgende mee:  “…Medio 2005 zijn de organisaties die zijn betrokken bij de 100%­controles, te weten de  Douane,  de  Koninklijke  Marechaussee,  de  Dienst  Justitiële  Inrichtingen  en  het  Openbaar  Ministerie,  in  overleg  getreden  over  een  meer  gecoördineerde  behandeling  van klachten over die controles. De reden was een toename van het aantal klachten en  het gegeven dat de klachten bijna nooit uitsluitend over bijvoorbeeld de KMar of over de  Douane gaan. Meestal zijn het combiklachten, en de betrokkenen  weten vaak zelf ook  niet  welk  bestuursorgaan  verantwoordelijk  is voor  welk  deel van  het  hele  proces.  Elke  instantie deed tot dusverre wel wat formeel nodig was, maar het risico bestond toch dat  er punten bleven liggen. Daarom is er gekozen voor een soort van klachtencoördinatie.  Eens in de zes tot zeven weken komen de klachtencoördinatoren van de verschillende  instanties bijeen, en onder mijn voorzitterschap bespreken we dan de stand van zaken.  Door elkaar te informeren over de lopende klachten en door elkaar kopieën van afdoe­  ningbrieven  te  sturen,  kunnen  we  tijdwinst  boeken.  Tijdens  deze vergaderingen,  waar­  van  geen  officiële  verslagen  worden  gemaakt,  kunnen  we  goed  zaken  doen  over  de  behandeling van ingediende klachten. Los van de reguliere overleggen sturen we elkaar  tussentijds  ook  per  mail  informatie,  of  hebben  we  telefonisch  contact.  Voordeel  is  ook  dat  we  elkaar  kennen.  Uitgangspunt  is  dat  elke instantie verantwoordelijk  blijft voor  de  afhandeling van  de  klachten  op  het  eigen  terrein.  Het  zou  het mooist  zijn  om  klachten  door  middel  van  één  afdoeningsbrief  af  te  handelen,  maar  daar  hebben  we  niet  voor  gekozen  omdat  het  probleem  daarbij is  dat  de  instantie  die  de meeste  tijd  nodig  heeft  het  tempo  van  afhandeling  bepaalt.  Juridisch  gezien  is  het  ook  lastig  om  de  klachtaf­  handeling bij één van de betrokken bestuursorganen neer te leggen.  Doordat  we  nu  door  de  gecoördineerde  aanpak  meer  zicht  hebben  op  het  geheel  aan  klachten, krijg je ook beter zicht op wat er gevoelig ligt. Daar kan je dan wat mee doen.  Voorbeelden  zijn  de  excuusbrief  die  we  nu  meegeven  aan  “negatieve  slikkers”  en  de  mogelijkheid die we personen die  worden  aangehouden bieden om telefonisch contact  op te nemen met relaties. Overigens is het niet zo dat we periodiek een analyse opstel­  len  van  de  ontvangen  klachten.  De  patronen  in  de  klachten  zijn  ons  bekend,  en  daar  acteren we op.  De  betrokken  instanties  maken  soms  afspraken  over  de  wijze  van  afdoening  van  een  bepaalde zaak, maar een echt format daarvoor hebben  we niet. We hebben ook  geen  concrete afspraken gemaakt over de termijn waarbinnen we klachten eventueel doorstu­  ren naar een ander bestuursorgaan indien de klacht ook daarover gaat. We zien elkaar  regelmatig en indien nodig informeren we elkaar tussentijds.  De  klachten  die  wij  als Openbaar  Ministerie  krijgen,  zijn  altijd  afkomstig van  negatieve  slikkers. Veel klachten over de DJI gaan door naar de Commissie van Toezicht, en die  krijgen wij dus niet als klacht in behandeling. 

90 

Interview d.d. 17 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

82 

Sinds de klachtbehandeling gecoördineerd wordt aangepakt, is deze duidelijk verbeterd.  Eenduidigheid  in  de  klachtafhandeling  is  moeilijk  te  realiseren.  Ieder  bestuursorgaan  heeft  te  maken  met  klachten  over  specifieke  gedragingen.  De  DJI  ontvangt  klachten  over de verblijfsomstandigheden in het detentiecentrum, klachten over Douane hebben  veelal  betrekking  op  de  schade  aan  eigendommen  dan  wel  het  zoekraken  van  eigen­  dommen,  de    KMar  en  Openbaar  Ministerie  ontvangen  weer  andersoortige  klachten  bijvoorbeeld over plaatsing op de zwarte lijst en bejegening na aanhouding. De aanpak  bij  de  afhandeling  van  klachten  verschilt  per  bestuursorgaan.  Zo  kent  de  KMar  een  klachtencommissie, handelt de Douane klachten af via een onafhankelijke klachtencoör­  dinator,  en  kiezen  de  DJI  en  het  openbaar  ministerie  regelmatig  voor  een  informele  benadering, door een gesprek aan te gaan of met klagers te bellen.  In  geval  van  een  klacht  van  een  “negatieve  slikker”  stel  ik  een  invoelende  brief  op,  waarin excuses worden gemaakt voor de impact die een en ander op betrokkene heeft  gehad.  Als in een klachtbrief (tevens) om schadevergoeding wordt gevraagd, kunnen wij daar­  over  slechts  advies  uitbrengen.  Het  college  van  pg’s  moet  daarover  beslissen.  Het  college heeft onlangs in een zaak een vergoeding toegekend omdat het in dat geval te  lang had geduurd voordat iemand, een negatieve slikker, op vrije voeten werd gesteld.  Als  een  klacht  wordt  ontvangen  door  het  Openbaar  Ministerie  wordt  een  ontvangst­  bevestiging aan de klager gezonden. In de ontvangstbevestiging wordt niet gewezen op  verschillende instanties die klacht kunnen afhandelen. Wellicht is het zinvol door middel  van  een  quick­scan  direct  na  ontvangst  van  een  klacht  vast  te  stellen  waarover  de  klacht gaat en welke instanties betrokken zijn.  De resultaten van klachtbehandeling worden teruggekoppeld. Zo weet ik dat aangehou­  den personen binnen het detentiecentrum niet meer worden getutoyeerd, dit naar aan­  leiding van herhaalde klachten daarover.  In  november  2005  heeft  de  hoofdofficier  van  justitie  aan  de  Deken  van  de  Orde  van  Advocaten een brief gezonden over de procedure met betrekking tot de “zwarte lijst”.  Er  bestaat  momenteel  geen  eenduidige  wijze  waarop  klachten  worden  geregistreerd.  Het  Openbaar  Ministerie  werkt  met  het  registratiesysteem  “Decos”,  de  KMar  en  de  Douane hebben beide weer een ander systeem. Het zou het mooist zijn als alle betrok­  ken instanties met hetzelfde klachtregistratiesysteem zouden werken…” 

5. 

Een klachtprocedure als voorbeeld 

Ter  illustratie  van  de  behandeling  van  een  klacht  over  de  100%­controles  dienen  de  volgende gegevens over een individuele klachtprocedure.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

83 

Op 4 juli 2005 werd de heer (...) ­ ruim zes uur na aankomst op Schiphol – door de KMar afgezet op  Schiphol­Plaza. Hij was in het kader van een 100%­controle aangehouden en had, na aanhouding  wegens  verdenking  van  het  slikken  van  cocaïnebolletjes,  in  het  detentiecentrum  een  scan  ondergaan. Uit de scan was gebleken dat hij geen bolletjes had geslikt.  Op 3 augustus 2005 stuurde de heer (…. zowel het Ministerie van Financiën als het Ministerie van  Justitie een brief waarin hij klaagde over de gang van zaken en waarin hij om schadevergoeding  vroeg in verband met het zoekraken van waardevolle goederen en in verband met de ondergane  behandeling.  Het College van Procureurs­Generaal stuurde op 18 augustus 2005 een ontvangstbevestiging. Bij  brief van 8 november 2005 deelde dit college vervolgens het volgende mee aan de heer (…):  “… Van een medewerker van het arrondissementsparket te Haarlem heb ik heden vernomen dat in  onderling overleg met het Openbaar Ministerie te Haarlem en de Douane te Hoofddorp is besloten  dat  uw  verzoek  zal  worden  afgehandeld  door  de  Douane  ressorterend    onder  het Ministerie  van  Financiën… “.  Het  Ministerie  van  Financiën  stuurde  op  5  augustus  2005  een  ontvangstbevestiging  met  de  mededeling dat brieven in beginsel binnen acht weken worden beantwoord. Op 9 november 2005  berichtte de Belastingdienst/Douane West aan betrokkene dat het Ministerie van Financiën aan de  Belastingdienst  had  verzocht  de  behandeling  over  te  nemen  voor  zover  betrokkene  verzocht  om  schadevergoeding en klaagde over de handelwijze van Douanemedewerkers. In deze brief werd de  klacht over de onrechtmatigheid van de uitgevoerde 100%­controle ongegrond verklaard en werd  over de klacht over de vernederende behandeling van betrokkene geen oordeel gegeven omdat de  feiten  niet  konden  worden  vastgesteld.  Voorts  werd  aangegeven  dat  de  KMar  was  verzocht  de  behandeling van het verzoek om schadevergoeding over te nemen om te onderzoeken of de KMar  verantwoordelijk  was  voor  de  door  betrokkene  gestelde  ontvreemding  van  goederen,  en  dat  de  Dienst  Justitiële  Inrichtingen  van  het  Ministerie  van  Justitie  was  verzocht  de  behandeling  van  de  klacht over de toepassing van de bodyscan over te nemen.  Op 19 december 2005 wees de KMar het verzoek van de heer (…). om schadevergoeding af. 91  Wat  betreft  het  op  9  november  2005  aan  DJI  doorgestuurde  klachtonderdeel  over  de  bodyscan  deelde de plaatsvervangend directeur van het DC Schiphol mee dat hij die kwestie op 7 december  2005 telefonisch met de klachtencoördinator van Financiën/Douane West had besproken omdat de  zaak naar zijn mening niet op het terrein van DJI maar op het terrein van het Openbaar Ministerie  lag. Met de klachtencoördinator van Financiën/Douane West was toen de afspraak gemaakt dat de  zaak  in  het  eerstvolgend  reguliere  overleg  van  klachtcoördinatoren  zou  worden  besproken.  De  plaatsvervangend directeur wist niet wat er verder met de zaak was gebeurd. 92  Naar  aanleiding  van  het  oordeel  van  de  Belastingdienst/Douane  West  over  zijn  klacht  richtte  betrokkene zich bij brief van 11 november 2005 tot de Commissie van de verzoekschriften van de  Tweede Kamer. Van die zijde kreeg hij op 5 januari 2006 bericht dat zijn brief als verzoekschrift in  behandeling was genomen. 

91  92 

Mededeling d.d. 27 april 2006.  Telefonische informatie d.d. 2 mei 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

84 

X. 

DE COMMISSIE VAN TOEZICHT VAN HET DETENTIE­  CENTRUM SCHIPHOL­OOST 

In  het  kader  van  het  onderzoek  werd  een  gesprek  gevoerd  met  de  voorzitter  van  de  Commissie  van  Toezicht  van  het  Detentiecentrum  Schiphol­Oost.  Het  verslag  van  dit  gesprek luidt als volgt: 93  “…Omdat  het  Detentiecentrum  Schiphol­Oost  een  inrichting  is  in  de  zin  van  de  Penitentiaire beginselenwet (Pbw), is er een commissie van toezicht ingesteld. Ik was al  lid van zo’n commissie voor een andere inrichting, en ben gevraagd voorzitter te worden  van  de  commissie  voor  Schiphol­Oost.  De  commissie  bestaat  momenteel  uit  acht  personen, met verschillende achtergronden.  Het  werk  van  een  commissie  van  toezicht  bestaat  uit  twee  hoofdbestanddelen:  het  houden  van  toezicht,  waarbij  je  kijkt  naar  het  reilen  en  zeilen  in  een  inrichting,  en  de  behandeling van beklagzaken.  De commissie werkt met een maandcommissaris, een commissielid dat gedurende een  maand  elke  week  de  inrichting  bezoekt.  Je moet  wel zo  frequent  langsgaan  omdat  de  termijn  voor  beklagrecht  zeven  dagen  bedraagt.  Het  beklagrecht  geldt  alleen  voor  beslissingen  van  de  directeur  van  een  inrichting  gericht  tot  een  ingeslotene.  Kwesties  als de kwaliteit of de temperatuur binnen de inrichting vallen onder de toezichttaak van  de  commissie.  Tijdens  het  wekelijks  bezoek  spreekt  het  betrokken  commissielid  met  gedetineerden die een gesprek aanvragen, en daarnaast ook met personeel. Gesprek­  ken met personeelsleden kunnen veel signalen opleveren.  Schiphol­Oost  is  opgezet  als  een  noodvoorziening  met  relatief  weinig  faciliteiten.  Aanvankelijk vielen dit soort detentiecentra niet onder de Pbw maar onder de Noodwet  drugskoeriers.  Bijzonder  aan  Schiphol­Oost  is  dat verschillende vleugels  niet  onder  de  Pbw  vallen.  Er  is  een  vleugel  met  politiecellen,  en  die  valt  onder  de  Koninklijke  Marechaussee. Klachten over de inrichting van de politiecel kunnen worden voorgelegd  aan de Commissie van Toezicht voor de politiecellen. Daarnaast is er een vleugel waar  vreemdelingen verblijven die in aanmerking komen voor uitzetting. Ook die vleugel valt  niet  onder  de  Pbw,  hierop  is  de  regelgeving  voortvloeiende  uit  de  vreemdelingen­  wetgeving van toepassing. Met name het ‘reglement regime grenslogies’.  Naast  het  toezicht  op  algemene  zaken  in  het  detentiecentrum,  zoals  bijvoorbeeld  de  kwaliteit van het eten en de zorgen van de medische dienst, hebben wij als commissie  eigenlijk  vooral  te  maken  met  de  in  verzekering  gestelde  drugskoeriers  waaronder  de  slikkers.  In  de  noodwet  was  reeds  voorzien  dat  zij  in  een  tweepersoonscel  kunnen  worden  geplaatst  en  vanwege  de  medische  risico’s  die  zij lopen,  hebben  zij  te  maken  met enkele forse beperkingen. Dat strengere regime geldt alleen de eerste dagen, totdat  betrokkenen “schoon” zijn. De noodwet is in maart 2005 vervallen en vanaf dat moment  fungeren de detentiecentra onder de Pbw. 

93 

Interview d.d. 13 april 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

85 

Over de permanente camerabewaking in de cellen, de kale inrichting van de cellen of de  camera in de slikkerstoiletten krijgt de commissie eigenlijk nooit klachten. Ook over het  feit dat verdachten samen in een cel moeten verblijven, wordt praktisch nooit geklaagd.  Uit onderzoek is overigens gebleken dat mensen uit Zuidamerikaanse landen daar juist  de voorkeur aan geven.  Wij  hebben  maandelijks  overleg  met  de  directie  van  het  detentiecentrum,  en  dan  bespreken we de zaken die spelen. Naast de directie nemen bijvoorbeeld ook het hoofd  van de medische dienst en het hoofd van de arrestantenwacht KMar deel aan dat over­  leg.  Eigenlijk ontvangt de commissie nogal weinig grieven of klachten. De meeste gaan over  het  zoekraken  van  bagage  en  spullen.  Vorig  jaar  heeft  de  commissie  ruim  twintig  klachten  ontvangen.  Dit  lage  aantal  hangt  waarschijnlijk  samen  met  het  feit  dat  de  mensen  hier  maar  een  paar  weken  zitten.  Gemiddeld  zitten  ze  hier  ongeveer veertien  dagen,  daarna  worden  ze  in  het  Detentiecentrum  Zeist  of  het  Detentiecentrum  Roermond geplaatst. Beide zijn opgezet onder de noodwet, en hebben nu de status van  huis van bewaring.  In  het  algemeen  kan  je  zeggen  dat  hoe  langer  mensen  in  een  bepaalde  inrichting  verblijven, hoe meer voorzieningen er moeten zijn.  De  meeste  klachten  die  worden  ingediend,  zijn  afkomstig van  onterecht  aangehouden  personen, maar die klachten komen niet bij onze commissie maar bij de KMar terecht.  Een  punt  wat  wij  belangrijk vinden, is  het  opleidingsniveau van  het  personeel.  Sociale  vaardigheden  zijn  in  de  omgang  met  gedetineerden  erg  belangrijk.  In  het  detentie­  centrum  is  50% van  het  executieve  personeel  in  dienst van  Securicor,  hun  opleidings­  niveau  is  wel  van  een  andere  orde  dan  dat  van  DJI­mensen,  echter  men  heeft  al  wel  een beveiligingsopleiding.  Overigens  heeft  onze  commissie  een  goede  relatie  met  de  directie  van  het  Detentie­  centrum Schiphol­Oost. Daaraan zal mede ten grondslag liggen, dat een directeur van  een inrichting de commissie ook niet graag tegen zich heeft...”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

86 

XI. 

ALGEMENE OPMERKINGEN OVER DE 100%­  CONTROLES 

1. Tijdens de gesprekken met vertegenwoordigers van de betrokken ministeries is aan de  orde geweest welke vereisten van behoorlijkheid voor de 100%­controles van bijzondere  betekenis moeten worden geacht. De vertegenwoordigers van het Ministerie van Justitie  en het Ministerie van Defensie deelden daarover het volgende mee: 94  “…Het streven is om de 100%­controle op zo efficiënt mogelijk wijze uit te voeren met  een zo minimaal mogelijke impact voor de reizigers. De behoorlijkheidsvereisten van de  Nationale ombudsman spelen daarbij altijd een rol. Bij het uitvoeren van dit beleid wordt  niet  anders  te  werk  gegaan  dan  bij  ander  beleid. In  het  strafrecht  spelen  de  proportio­  naliteit  en  de  subsidiariteit  altijd  een  belangrijke  rol.  Ook  voortvarendheid  is  steeds  belangrijk  en  ook  bij  de  uitvoering  van  de  100%­controle.  Juist  ook  op  het  individuele  niveau spelen genoemde proportionaliteit en subsidiariteit voor het openbaar ministerie  altijd een belangrijke rol. Ook de informatieverstrekking wordt van groot belang geacht.  De hele uitvoering van de controle is levende materie. Dit vergt een flexibele opstelling  van  alle  betrokken  organisaties.  Zonodig  worden  onderdelen van  de  uitvoering  aange­  past. De gehele bejegening is voor de betrokken organisaties uiteraard zeer belangrijk.  Er wordt getracht te voorkomen dat er klachten komen...”  2. In het kader van het onderzoek van de Nationale ombudsman benadrukten vertegen­  woordigers van het Ministerie van Financiën dat de Douane bij de 100%­controles geen  andere bevoegdheden heeft dan gewoonlijk. 95  3. De leider van het Veegteam van de KMar District Schiphol ging in algemene zin in op  de  gevolgen  voor  zijn  medewerkers  van  het  optreden  van  de  Douane  in  de  controle­  96  fase:  “…De  Douane  is  een  heel  andere  organisatie  dan  de  KMar,  het  is  geen  politie­  organisatie, en men werkt veel meer stofgericht. Je ziet problemen bij de opleiding en bij  de dagelijkse werkzaamheden van de Douane. Ze werken ook niet met een vaste club,  steeds zie je nieuw personeel, dat leidt tot herhaling van de problemen.  Een punt dat mij in dit verband ook ergert, is een gebrek aan inlevingsvermogen aan de  kant van  de  Douane  in  de  situatie  waarin  de  reizigers  zich  bevinden.  Zij  hebben vaak  tien uur gevlogen en komen moe aan op Schiphol. Als ze dan worden geselecteerd voor  de  verdiepte  controle  moeten  ze  vaak  lang  wachten  voordat  ze  aan  de  beurt  zijn,  en  ondertussen  zitten  de  Douane­ambtenaren  in  dezelfde  ruimte  rustig  koffie  te  drinken.  Dat geeft een verkeerd beeld, en leidt tot boosheid bij die reizigers. Douane­ambtenaren  zijn vaak ook erg kortaf tegen de mensen, als wij ze dan overgedragen krijgen, zijn ze al  erg  geïrriteerd.  Bij  de  Douane  valt  op  het  punt  van  bejegening  van  reizigers  veel  te  94 

Uit het verslag van de bijeenkomst op 16 maart 2006.  E­mailbericht d.d. 3 maart 2006.  96  Interview d.d. 3 april 2006. 95 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

87 

winnen.  Als  er  mot  is  bij  een  bepaalde  vlucht,  komt  die  zeer  regelmatig  voort  uit  het  voortraject. Wij horen de klachten van de mensen. Het zijn onze KMar­mensen die veel  energie moeten steken in deëscalatie. Zeker eens in de week hebben wij onze handen  vol aan personen die als gevolg van de wijze waarop zij door de Douane zijn bejegend  zwaar geïrriteerd zijn geraakt...”  In  hetzelfde interview  ging  het  hoofd van  het Veegteam  in  op  de  samenstelling van  zijn  team. Hij stelde in dat verband het volgende:  “…Een  probleem  is  dat  het  Veegteam  weinig  vast  personeel  heeft.  De  leden  van  het  team  komen  overal  vandaan  en  werken  vaak  op  detacheringsbasis  bij  ons  voor  een  periode  van  slechts  vier  maanden.  Ik  wil  dat  ze  voor  zes  maanden  worden  gedeta­  cheerd,  en  vooral  wil  ik  een  fors  aantal  vaste  mensen.  Daarbij  wil  ik  van  boven  naar  beneden bouwen, ik heb in ieder geval een goed middenkader nodig met vaste mede­  werkers  op  essentiële  functies.  Het  is  heel  plezierig  ook  met  veel  jonge  mensen  te  werken,  maar  het  gaat  erom  dat  er  een  goede  balans  is.  Doordat  we  nu  met  teveel  jonge mensen werken, is die balans er niet. Er staat wel wat te veranderen. Sinds een  week heet ons team officieel niet meer het Veegteam maar het Rechercheteam Drugs­  bestrijding. Vanaf eind april 2006 gaan we werken met een vaste kern. Het gaat om 107  functies, er komen vacatures en de mensen kunnen erop solliciteren. Wat ik in dit werk  vooral  belangrijk  vind,  is  dat  we  met  ervaren  mensen  werken.  Ik  wil  graag  profes­  sionaliseren…”  4.  De  medewerker  van  het  Veegteam  met  wie  werd  gesproken,  merkte  het  volgende  op: 97  “…Ik vind dat de begeleiding, zeker voor de jongere collega’s, hier niet geweldig is, die  zou  zeker  beter  kunnen.  In  de  basisopleiding  leer  je  wel  over  conflictbeheersing  en  oefen  je  via  rollenspellen,  maar  er  wordt  niet  specifiek  aandacht  besteed  aan  de  omgang met bolletjesslikkers.  De informatieverstrekking van bovenaf komt soms ook niet goed door, dat komt omdat  het over veel schijven gaat…”  5.  Een  medewerker  van  de  Douane,  teamcoördinator  bij  de  100%­controles,  merkte  in  algemene zin nog het volgende op: 98  “…Het  komt  best  wel  voor  dat  reizigers  zich  door  de  100%­controle  gediscrimineerd  voelen. Daar ga ik inhoudelijk niet meer op in. Van de reizigers is 95% gekleurd, van de  aangehoudenen ook. Hoezo dan discriminatie? Ik ga die discussie niet meer aan. Het is  wel vervelend als mensen dat zeggen, maar ik merk ook dat je veel begrip krijgt als je  rustig uitlegt waarom deze controles worden gedaan…” 

97  98 

Interview d.d. 3 april 2006.  Interview d.d. 23 maart 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

88 

XII. 

1. 

SIGNALEN VAN REIZIGERS DIE ONDERWORPEN  ZIJN GEWEEST AAN EEN 100%­CONTROLE OP  SCHIPHOL   Inleiding 

De Nationale ombudsman heeft diverse klachten ontvangen van reizigers over de 100%­  controle.  Daarnaast  is  gesproken  met  reizigers  die  geen  klacht  hebben  ingediend  maar  wel na aankomst op Schiphol een 100%­controle hebben ondergaan. In de klachtbrieven  wordt  bijna  zonder  uitzondering voorop  gesteld  dat men  het  eens  is  met  de controle  op  de  invoer  van  drugs  vanuit  risicogebieden.  Men  benadrukt  dat  de  klachten  betrekking  hebben  op  de  wijze  waarop  uitvoering  wordt  gegeven  aan  de  controle.  Dit  hoofdstuk  geeft een impressie van het soort signalen dat de Nationale ombudsman heeft ontvangen  met betrekking tot de 100%­controles. 99  In  een  gesprek  dat  onderzoekers  van  de  Nationale  ombudsman  hebben  gevoerd  met  leden  van  de  Vereniging  van  Reizigers 100  werd  over  het  oponthoud  als  gevolg  van  de  controle meegedeeld dat de vluchten uit Suriname en de Nederlandse Antillen ongeveer  gelijktijdig  arriveren  en  dat  de  passagiers  aankomen  bij  de  meest  afgelegen  gate.  Vol­  gens hen bedraagt de wachttijd vanwege het grote aantal passagiers (400 per vliegtuig)  dat  wordt  gecontroleerd  zeker  vier  uur.  Verder  werd  aangegeven  dat  steekproefsgewijs  mensen eruit worden gepikt om hun bagage te laten onderzoeken. Wat hen opviel is dat  vooral  mensen  van  Creoolse  afkomst  worden  gezocht  en  extra  gecontroleerd:  “Hoe  zwarter de reiziger hoe verdachter hij of zij is”. De leden van de Vereniging van Reizigers  hebben  verder  aangegeven  dat  uit  de  slikkerscriteria  blijkt  dat  er  onvoldoende  inzicht  bestaat  in  de  culturele  achtergrond  en  de  Surinaamse  samenleving  (bijvoorbeeld  wat  betreft het in het bezit hebben van een cash geldbedrag en veelvuldig familiebezoek). 

2. 

Controle door Douane 

In  haar  brief  aan  de  Nationale  ombudsman  waarin  zij  onder  meer  klaagt  over  de  wijze  waarop  zij  is  bejegend  tijdens  de  uitvoering  van  de  100%­controle  door  de  Douane  schrijft een vrouw: 101  “…Na de landing de slurf uit, bij de eerste balie laat ik mijn paspoort zien en er werd mij  gevraagd hoelang ik in Suriname ben geweest. “Twee weken” was mijn antwoord. “Was  het vakantie?” “Nee mijn moeder is ziek en ligt in het ziekenhuis.” Waarop de man zei:  “Gaat u met mijn collega mee”. Mijn paspoort en ticket overhandigde hij aan zijn collega 

99 

De achterliggende klachten zijn door de Nationale ombudsman niet onderzocht, en hij geeft ook geen oordeel 

over de gegrondheid van die klachten.  100 

Gesprek d.d. 17 januari 2006.  Bijlage (brief d.d. 21 december 2004) bij verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 1 juli  2005, dossiernr. 2005.05439.

101 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

89 

waarna ik in de eerste ruimte plaats moest nemen naast alleen maar donkere mannen  en vrouwen, geen enkele blanke” (...)  Na enkele minuten  werd ik bij mijn achternaam  geroepen waarna mijn handbagage werd onderzocht en vragen als: hebt u de ticket zelf  betaald? Waar  woont  u? Werkt  u? Wat verdient  u? Heeft  u  een  huur­  of  koopwoning?  Hoeveel  bedraagt  de  huur?  Draagt  u  lenzen?”  Op  mijn  opmerking:  “Vraagt  u  niet  teveel?”  antwoordde  de  ambtenaar  van  de  Douane:  “Ik  mag  alles  vragen  dat  is  mijn  werk”. Tot twee keer toe, maar met een andere zinsopbouw  werd mij gevraagd wat de  reden was van mijn korte verblijf in Suriname. Op mijn antwoord dat mijn moeder ziek is  en in het ziekenhuis ligt, was de reactie: “Het zal wel, dat zeggen ze allemaal of dat er  iemand overleden is…”  Over het fouilleren tijdens de verdiepte controle schrijft zij:  “…Hierna  moest  ik  met  twee  vrouwelijke  douanes  mee  een  hok  in  om  lichamelijk  gefouilleerd te worden. In dat hok gebeurde het volgende. Een van de vrouwen zei: “Jas  uit”. Die geef ik en de jas wordt onderzocht. “Benen spreiden en handen omhoog” was  het volgende commando. Met vlakke handen werd ik van boven naar beneden gefouil­  leerd.  “Schoenen  uit”  werd  er  gezegd.  Dat  deed  ik  en  de  schoenen  werden  één  voor  één  onderzocht.  Toen  stroopte  zij  mijn  broekspijpen  weer  omhoog  en  omlaag.  Toen  werd mijn haar doorzocht. Toen zeiden beide vrouwen: “Bedankt voor de medewerking”  en ik zei: “graag gedaan.”  Toen zeiden de dames: “Loop even mee”. Toen kwam ik weer bij dezelfde man die mij  in de eerste ruimte al die vragen had gesteld.  Hij  zei:  “Mevrouw  (…)  u  bent  aangehouden  op  verdenking  van  het  overtreden  van  de  opiumwet.”  Ik  schrok,  ik  stond  perplex  en  aan  de  grond  genageld,  ik  kon  niets  meer  zeggen, ik dacht wat gebeurt hier met mij, ik heb niets misdaan en nu word ik hier voor  een misdadiger uitgemaakt…”  Over de tweede fouillering schrijft zij:  “…Ik  werd  door  een  vrouwelijke  douaneambtenaar  geroepen  met:  “(…)  (achternaam  betrokkene; N.o.) kom mee” en wees naar het bekende hokje. Zei zij: “ik ga u fouilleren  en  kom  op  plaatsen  wat  u  niet  prettig  zult  vinden,  maar  jammer  dan…  (met  een  hele  vieze blik)” en zo deed zij dat: jas uit, benen spreiden, handen omhoog, rug benen, kuit  werden van boven tot onder gefouilleerd. Schoenen uit, goed bekeken. Dijbenen, tussen  mijn  benen  met  haar  hand  opzij  gehouden  maakte  zij  een  opwaartse  beweging  en  kwam tegen mijn vagina aan waar ik erg van schrok. Buik, rondom en op elke borst met  haar handpalm…”  Een  reiziger  met  zijn  metgezel  werden  onderworpen  aan  een  verdiepte  controle  nadat  een  van  hen  op  advies van  de  KMar  te  Curaçao  een  noodpaspoort  had  ontvangen.  Hij  schrijft over de informatievoorziening door de Douane: 102 

102 

Verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 9 januari 2006, dossiernr. 2006.00265.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

90 

“…Alsof  dit  nog  allemaal  niet  genoeg  was,  kregen  we  na  afloop  een  excuusbriefje  uitgereikt.  De  Douane  verontschuldigt  daarin voor  het  eventuele  ongemak.  Ik  vind  het  beledigend dat deze behandeling wordt afgedaan als “ongemak”. Ik wil er nogmaals op  wijzen  dat  er  tegen  ons  geen  gerede  reden  was  tot  verdenking  en  dat  er  vanzelfspre­  kend ook geen verboden middelen in ons bezit werden gevonden. De afhandeling van  de  paspoortcontrole  door  het  douanepersoneel  was  daarnaast  ook  nog  eens  ronduit  onbeschoft. Zo’n behandeling heb ik slechts  één keer eerder meegemaakt. Bij binnen­  komst in de Verenigde Staten. Welkom in Nederland…”  Een vrouw 103  die regelmatig naar Suriname reist voor familiebezoek geeft aan dat alhoe­  wel zij er begrip voor heeft dat intensief wordt gecontroleerd op drugssmokkelaars zij de  vele controlemomenten achter elkaar wel vervelend vindt. Het steeds beantwoorden van  zoals zij aangeeft “onzinvragen” over waar zij vandaan komt, wat ze doet en bij wie ze is  geweest,  levert  irritatie  op.  Het  fouilleren  ervaart  ze  niet  als  echt  vervelend:  “Dat  gaat  tenminste snel”. Wat haar vooral hindert is het enorme oponthoud.  In een brief over het oponthoud als gevolg van de 100%­controle schrijft iemand: 104  “...Ik kwam op 15 april 2006 om 8.30 uur op Schiphol aan vanuit de Antillen en kon pas  om 10.30 uur mijn familie zien. Ik heb de hele toestand als 300%­controle ervaren. (..).  Ik woon al 16 jaar in Nederland en van beroep ben ik politieagent. Ik voelde mij op dat  moment gediscrimineerd als je zag dat men alleen de mensen met een kleur eruit haal­  de. Ik zie het nut niet van deze controles.  Bovendien  begint  het  al  op  de  luchthaven  waar  ook  mensen  van  de  marechaussee  staan te controleren. Je bent bijna negen uur onderweg en als het vliegtuig is geland wil  ik zo snel mogelijk naar huis en niet zoveel vernedering ondergaan door nog eens twee  uur  te  moeten  wachten  in  verband  met  controle  na  controle  (..).  Ik  heb  niks  tegen  controles  maar  vijf  keer  gecontroleerd  worden  vind  ik  onzin  Ik  vraag  me  af  of  men  bevoegd is om te mogen fouilleren…“  In  zijn  klachtbrief  doet  een  reiziger verslag van  zijn  ervaringen  toen  hij  op  29  november  2005  met  zijn  echtgenote  van  Nigeriaanse  afkomst  een  100%­controle  onderging.  Hij  schrijft: 105  “…Mijn  vrouw  had  bij  aankomst  alleen  haar  persoonlijke  schoudertas  en  een  plastic  tasje met wat aankopen van de Airport Hato bij zich. Nadat mijn vrouw door de detectie­  poort liep en haar twee tassen gescand waren, werd zij toch nog even apart genomen.  Dit verbaasde mij. Ik dacht: is dit alleen omdat zij een donkere huidskleur heeft? Ik heb  de  persoon  gevraagd  waarom  mijn  vrouw  er  alleen  werd  uitgehaald.  Ik  kreeg  een  antwoord: “De scan geeft dit aan en we doen een 100%­controle”. Ik vond dit belache­  lijk. Mijn vrouw had niets bij zich waarvan de scan iets zou moeten aangeven. Ik ben erg  103 

Telefoonnotitie d.d. 5 april 2006.  Verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 23 april 2006, dossiernr. 2006.05348.  105  Verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 3 maart 2006, dossiernr. 2006.02914. 104 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

91 

boos  geworden  en  vertelde  de  aanwezigen  dat  dit  niet  meer  ging  om  een  100%­con­  trole, maar dat dit puur een selectieve controle was. Tevens stonden meerdere passa­  giers met verbijstering te kijken hoe selectief men te werk ging. Nadat wij onze bagage  hadden geclaimd, herhaalde dit wederom. Nadat mijn vrouw haar schoudertasje en haar  plastic  tasje  door  de  scan  waren  gegaan,  werd  ze  wederom  apart  genomen.  Ik  had  inmiddels alle bagage onder mij en daarmee werd niets gedaan (..). Mijn echtgenote is  geboren in Nigeria en heeft door de jaren heen al aardig wat ervaringen achter de rug  wat betreft anders behandeld worden in Nederland. Discriminatie is op een hele geme­  ne manier net een te groot woord voor de mensen in Nederland die de ervaring hebben  anders  te  worden  behandeld.  Ik  heb  het  nooit  willen  geloven  tot  ik  het met mijn  eigen  ogen heb mogen ervaren. Ik als vader, echtgenoot en Nederlander heb er geen  woor­  den voor…”  In een gesprek met onderzoekers van het Bureau Nationale ombudsman gaf iemand een  toelichting  op  de  wijze  waarop  hij  is  bejegend  door  de  Douane  en  de  KMar  bij  de  uitvoering van een 100%­controle. 106  Van dit gesprek is  een verslag opgemaakt. Daarin  staat het volgende:  “…(…)  vertelt  dat  hij  op  3  juli  2005  (aankomst  9.45  uur)  voor  het  eerst  een  100%­  controle heeft meegemaakt. Hij reist wel vaker naar Suriname. Eerder heeft hij wel een  hondencontrole  gehad,  maar  zo’n  uitvoerige  controle  kwam  voor  hem  als  een  ver­  rassing.  Hij  was  daar  ook  niet  over  geïnformeerd  op  het  reisbureau  of  bij  vertrek  op  Zanderij.  Na  aankomst  met  het  SLM­toestel  kwam  hij  zonder  problemen  langs  de  hondencontrole.  Daarna  werd  zijn  paspoort  gecontroleerd  en  werd  hem  van  alles  gevraagd door de Douane. Waarom hij was gegaan, hoelang, waarom zo lang et cetera.  Hij vertelde dat hij naar Suriname was gegaan in verband met het al eerdere overlijden  van zijn vader. Volgens Hindoestaanse traditie wordt na verloop van tijd weer een ere­  dienst gehouden en dat wordt na zoveel tijd weer herhaald. Hij had een ticket dat geldig  was voor twee maanden. Hij zou vier weken gaan en is uiteindelijk langer gebleven. Hij  zat toen in de Ziektewet.  Na het interview  werd hij  door de douanier meegenomen naar een ruimte in de kelder  voor verder onderzoek. Hij werd meegenomen omdat hij rode ogen had en er vermoeid  uitzag.  De  douanier  vertelde  hem  dat  hij  dacht  dat  hij  bolletjes  had  geslikt.  Het  ging  volgens hem niet om hetgeen hij geantwoord had op de vragen.  Zijn  handbagage  werd  hem  afgenomen.  In  zijn  handbagage  had  hij  een  bedrag  van  1900 aan euro’s in een broekzak gestopt. De broek had hij opgerold. Verder zat er een  kostbare munt in een envelop in deze broekzak. Ook had hij medicijnen in zijn handba­  gage  omdat  hij maagpatiënt is.  Deze  handbagage  werd  gecontroleerd  buiten  zijn  aan­  wezigheid.  Hij  moest  vervolgens  zijn  paspoort,  ticket  en  mobiel  inleveren,  die  werden  in  een  zak  gedaan met zijn gegevens er op. 

106 

Gesprek d.d. 17 februari 2006.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

92 

Vervolgens moest hij zich ontkleden in een ruimte waar nog zo’n 15 reizigers (mannen  en vrouwen) aanwezig waren. In deze ruimte waren aan de wanden open hokjes, voor­  zien van een tafeltje voor de spullen. Hij mocht zijn onderbroek aanhouden. Ook in zijn  onderbroek  werd  door  de  twee  mannelijke  douaniers  wel  even  gekeken. Er  werd  niets  gevonden, ook niet in zijn handbagage. Toch zei een van de douaniers: ”We houden je  aan  op  verdenking  van  drugssmokkel,  want  je  hebt  rode  ogen”.  Ze  vertelden  dat  hij  overgedragen zou worden aan de KMar. Hij voelde zich met name door deze controle in  aanwezigheid van anderen bijzonder vernederd…” 

3. 

Behandeling door de KMar 

Ook  over  de  wijze  waarop  degene  met  wie  op  17  februari  2006  een  gesprek  werd  gevoerd na zijn aanhouding door de KMar is behandeld, is door betrokkene een toelich­  ting gegeven. In het gespreksverslag staat daarover het volgende:  “…Na  de  overdracht  aan  de  KMar  werden  er  door  de  KMar  foto’s  van  hem  gemaakt.  Ook dit heeft hij als zeer vernederend ervaren omdat hij behandeld werd als een echte  crimineel, terwijl hij nog nooit met politie of justitie in aanraking is geweest.  Rond 11.00 uur werd hij door de KMar samen met vijf anderen in een busje gezet en na  een kwartier kwamen ze in het detentiecentrum op Schiphol­Oost.  Een andere reiziger had nogal geprotesteerd tegen de controle, die was apart afgevoerd  door de KMar.  In  het  detentiecentrum  werd  hij  na  aankomst  rond  12.30  uur  onmiddellijk  in  een  cel  geplaatst, dit in afwachting van de scan. Hij tekende dat hij akkoord ging met de scan.  Hij wilde zo snel mogelijk naar huis. Hij kreeg van de KMar geen water of voedsel en hij  mocht niet bij zijn spullen. Hierdoor kon hij ook niet bij zijn maagtabletten, die hij op dat  moment wel hard nodig had. Evenmin kon hij zijn familie op de hoogte stellen van zijn  aanhouding. Zijn broer wachtte in de aankomsthal op hem.  Een vrouwelijke medewerker van de KMar beloofde hem dat als hij clean was bevonden  hij  een  sigaretje  met  hen  mocht  roken.  Van  de  Douane  had  hij  ook  geen  drinken  of  voedsel gekregen.  Na  de  scan  (rond  13.00  uur)  moest  hij  opnieuw  in  de  cel.  Na  een  half  uur  kwam  de  vrouwelijke KMar­functionaris hem vertellen dat hij clean was. Hij mocht toen uit de cel  om even een sigaretje roken met de KMar buiten. Daarna mocht hij eindelijk (rond 15.45  uur) met zijn eigen mobiel zijn broer bellen. Hij heeft toen op de voice­mail van zijn broer  ingesproken dat hij om 16.00 uur op Plaza­Schiphol zou worden afgezet. Daarna moest  hij weer de cel in. Hiertegen protesteerde hij omdat er geen enkele reden meer was om  hem nog langer vast te houden. De KMar zei toen dat hij zo zou worden opgehaald en  dat  het  wachten  nu  was  op  vervoer.  Intussen  had  hij  gezien  dat  er  naast  zijn  cel  een  smalle  ruimte  was  waar  zijn  ruimbagage  was  neergezet  en  zijn  handbagage.  Hij  had  gezien  dat  het  cijferslot van zijn  koffer  was  opengebroken.  Toen  hij  daar iets  over  zei,  reageerde er niemand.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

93 

Rond  16.00  uur  kwam  het  busje.  Hij  werd  gehaald  door  twee  KMar­medewerkers.  Hij  pakte  zijn  bagage  en  opende  zijn  koffer.  Hij  had  de  koffer  zo  ingedeeld  dat  in  de  ene  helft  de  kleding  zat  (deels  nieuwe  nog  niet  gedragen  kleding)  en  aan  de  andere  kant  etenswaren, waaronder vruchten. De koffer was opengebroken en de vruchten (papaya  en zo) bleken opgesneden te zijn.  Daarna was alles weer teruggedaan waardoor het een grote kledderzooi was geworden.  Hij moest alles snel dichtdoen en meegaan naar het busje. Nergens had de Douane een  briefje  achtergelaten.  Niemand  zei  iets.  Niet  de  KMar  mensen  die  hem  begeleiden  en  ook  niet  de  chauffeur  van  het  busje.  Hij  werd  op  Schiphol­Plaza  afgezet  en  hij  moest  maar zien hoe hij thuis zou komen…”  Over  de  informatieverstrekking  door  de  KMar  aan  familieleden  van  degenen  die  als  verdachte zijn aangemerkt, schrijft iemand: 107  “…Op  13 juli jl.  zou mijn  nicht voor vakantie  naar  Nederland  komen. Zij is  geboren  in  1958  en  spreekt  geen  woord  Nederlands.  Het  vliegtuig  is  geland  om  9.32  uur  en  de  eerste  passagiers  beginnen  om  circa  9.50  uur  naar  buiten  te  komen.  Echter  van  mijn  nicht was er geen spoor te bekennen. In de hoop dat zij straks naar buiten zou komen  bleef ik maar wachten. Immers, zij is een eenvoudige huisvrouw, die nooit alcohol heeft  gedronken, laat staan iets te maken zou hebben met drugs. Om circa 15.30 uur begon  ik mij toch af te vragen waar zij gebleven was. Ik ben toen op aanwijzing van een doua­  nebeambte  toch  maar  bij  de  Koninklijke  Marechaussee  gaan  vragen.  Tot  mijn  schrik  hoorde ik van de dienstdoende wachtcommandant dat zij was aangehouden. Voor ver­  dere  informatie  verwees  hij  mij  naar  Schiphol­Oost  of  Triport  2.  Een  telefoonnummer  had  hij  niet.  Na veel  aandringen  heeft  hij  toch  een  telefoonnummer  gegeven.  En  toen  begon echt het roemruchte “kastje­muur spel”: Triport 2 verwees mij naar Schiphol­Oost  die vervolgens weer doorverwees naar Parket Haarlem om vervolgens te eindigen bij de  Koninklijke  Marechaussee.  (…)  Het  enige  dat ik  na veel  gebel te  horen  kreeg  was  dat  mijn nicht in verzekering was gesteld de  wij de komende drie dagen geen contact met  haar mochten hebben. Om circa 20.00 uur heeft de wachtcommandant ons geadviseerd  om  naar  Triport  2  te  gaan.  Daar  aangekomen  bleek  dat  de  arrestantencel  sinds  twee  jaar  op  Schiphol­Oost  is.  Op  naar  Schiphol­Oost.  Daar  was  alles  dicht  en  restte  niets  anders dan naar huis te gaan…”  Een vrouw die als verdachte is aangemerkt, schrijft over haar vervoer naar het Detentie­  centrum Schiphol: 108  “…een  autobusje  in  met  hele  kleine  ijzeren  hokjes.  Je  kunt  je  niet  bewegen  (…)  ..Hij  reed woest, stopte plotseling en ging weer hard over de drempels…” 

107  108 

Verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 12 januari 2005, dossiernr. 2005.00546.  Verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 30 juni 2005, dossiernr. 2005.05439.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

94 

Over de behandeling na aankomst in het Detentiecentrum Schiphol schrijft zij:  “…Daar aangekomen moesten de heren en ik weer in een koude ruimte met een koude  ijzeren  bank  plaatsnemen.(….)  Ik  werd  geroepen  door  een  vrouwelijke  ambtenaar  om  even  mee  te  komen  in  een  hokje.  Daar  bleek  dat  ik  mijn  kleding,  alles  tot  aan  mijn  ondergoed moest uitdoen om een donkerblauwe overall aan te doen. Ik weigerde  (…)  en toen haalde zij de hulpofficier erbij. Nadat wij een poosje hadden gepraat, mocht ik  wel mijn eigen onderbroek en  schoenen aanhouden,  mijn oorknopjes moest ik afstaan  en al mijn kleding werd in een vuilniszak gepropt. Ik kreeg in plaats van een overall een  trainingspak  dat  verkleurd  en  kapot  was  met  gaten  in  de  zakken.  Mij  werd  een  snee  brood een kleine beker melk en yoghurt aangeboden. Ik kreeg niet de kans het te veror­  beren want ik moest naar de hulpofficier voor een gesprek. Ook daar werd mij gevraagd  of ik geslikt had en of ik bereid was een bodyscan te laten maken. Natuurlijk wil ik dat, ik  heb  niets  te  verbergen.  “Blijven  mijn  gegevens  in  een  bestand  als  straks  blijkt  dat  ik  onschuldig ben” vraag ik. “Nee er staat dan negatieve uitslag. “Waar kan ik een klacht  indienen  tegen  deze  mensonterende  behandeling?  “  Hij  zei:  “Dat  weet  ik  niet  uit  mijn  hoofd”….” 

4. 

Klachtbehandeling door de KMar 

Een vrouw heeft via haar intermediair een klacht ingediend over de wijze waarop zij werd  bejegend door de Douane, de KMar en in het Detentiecentrum Schiphol. Over de afhan­  109  deling van haar klacht schrijft haar intermediair:  “…De  behandeling  van  voornoemde  klacht  en  de  uiteindelijke  uitslag  is  in  zijn  alge­  meenheid voor Mw.  (…)  onaanvaardbaar.  Het is  ook  onaanvaardbaar  dat  de  KMar  en  de  Douane  en  de  Dienst  Justitiële  Inrichtingen  dientengevolge  de  klacht  steeds  maar  uitsplitsen.  Als  je  het  in  stukjes  knipt  wordt  het  weer  een  ander  verhaal;  en  gaat  de  essentie  verloren.  Het  gaat  tenslotte  om  de  samenhang  van  alle  gebeurtenissen  hoe  mw.  (…)  door  de  diverse  instanties  behandeld  is.  Het  geheel  is  juist  vernederend  en  onrechtmatig.  Noch in  het  klachtbehandelingsverslag van  de KMar,  noch in  het  klacht­  behandelingsverslag van de Douane wordt vermeld dat de visitaties vernederend zijn…”  Een familielid van twee vrouwen en een man die voorafgaand aan de bodyscan moesten  bukken teneinde hun lichaamsopeningen te tonen, diende een klacht in bij de KMar.  Over de afhandeling van de klacht schreef hij 110 :  “…Op  23  juli  2004  heb  ik  een  klacht  ingediend  bij  de  Koninklijke  Marechaussee  te  Den Haag.  Op  23  augustus  respectievelijk  10  september  2004  heeft  de  Koninklijke  Marechaussee per brief de ontvangst van mijn klacht bevestigd en tevens meegedeeld 

109 

Brief aan de Nationale ombudsman d.d. 1 juli 2005, dossiernr. 2005.05439.  Verzoekschrift aan de Nationale ombudsman d.d. 12 januari 2005, dossiernr. 2005.00546

110 

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

95 

dat,  afhankelijk  van  de  bevindingen  van  de  onafhankelijke  klachtencommissie  binnen  10 à  14  weken  op  mijn  klacht  zal  worden  gereageerd.  Pas  in  juni  2005  heeft  de  Koninklijke Marechaussee mijn klacht afgehandeld…”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

96 

BIJLAGEN  BIJLAGE 1  Juridisch kader  1.  Europees  Verdrag  tot  bescherming  van  de  rechten  van  de  mens  en  de  fundamentele vrijheden  Artikel 8:  “1.  Een  ieder  heeft  recht  op  respect  voor  zijn  privé leven,  zijn familie­  en  gezinsleven,  zijn woning en zijn correspondentie.  2.  Geen  inmenging  van  enig  openbaar  gezag  is  toegestaan  in  de  uitoefening  van  dit  recht,  dan  voor  zover  bij  de  wet  is  voorzien  en  in  een  democratische  samenleving  noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het  economisch  welzijn  van  het  land,  het  voorkomen  van  wanordelijkheden  en  strafbare  feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming  van de rechten en vrijheden van anderen.”  2. Grondwet  Artikel 11:  “Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaan­  tastbaarheid van zijn lichaam.”  3. Wetboek van Strafvordering  Artikel 56:  “1. De officier van justitie of de hulpofficier voor wie de verdachte wordt geleid of die zelf  de  verdachte  heeft  aangehouden,  kan,  bij  het  bestaan  van  ernstige  bezwaren  tegen  deze, in het belang van het onderzoek bepalen dat deze aan zijn lichaam of kleding zal  worden onderzocht.  2. De officier van justitie kan bij het bestaan van ernstige bezwaren tegen de verdachte,  in  het  belang  van  het  onderzoek  bepalen  dat  deze  in  zijn  lichaam  wordt  onderzocht.  Onder  onderzoek  in  het  lichaam  wordt verstaan:  het uitwendig  schouwen  van  de  ope­  ningen en holten van het onderlichaam, röntgenonderzoek, echografie en het inwendig  manueel onderzoek van de openingen en holten van het lichaam. Het onderzoek in het  lichaam wordt verricht door een arts. Het onderzoek wordt niet ten uitvoer gelegd indien  zulks om bijzondere geneeskundige redenen onwenselijk is.  3. De in het eerste en tweede lid bedoelde onderzoeken worden op een besloten plaats  en voor zover mogelijk door personen van hetzelfde geslacht als de verdachte verricht.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

97 

4.  De  overige  opsporingsambtenaren  zijn  bevoegd  den  aangehoudene  tegen  wien  ernstige bezwaren bestaan, aan zijne kleeding te onderzoeken.  5. Tijdens het gerechtelijk vooronderzoek geldt bovendien de bepaling van artikel 195.”  In het zogenoemde Rectumarrest van 8 november 1988 (nr. 83057, NJ 1989/667) over­  woog de Hoge Raad onder meer het volgende:  “Anders dan het middel betoogt heeft het hof, wat er zij van zijn verwijzing naar wat van  oudsher onder onderzoek is begrepen, terecht geoordeeld dat het in het eerste lid van  art.  56  Sv  en  het  vijfde  lid  van  art.  9  Opiumwet  bedoelde  onderzoek  aan  het  lichaam  omvat een onderzoek van de natuurlijke openingen en holten van het lichaam.”  Het  tweede  en  derde  lid  van  artikel  56  werden  in  2002  ingevoegd.  In  de  Memorie  van  Toelichting  (kamerstukken  26  983,  nr.  3)  werd  over  de  desbetreffende  wetswijziging  onder meer het volgende overwogen: 

7.4 Conclusies met betrekking tot de toepassing van de urinetest en de methoden van  onderzoek aan en in het lichaam  (…)  In  een  aantal  bijzondere  wetten,  zoals  de  Vreemdelingenwet,  de  Douanewet  en  de  Ambtenarenwet wordt ook gesproken over lijfsvisitatie of onderzoek aan het lichaam. De  genoemde bevoegdheden  worden daar in een andere context gebezigd. Tot op heden  is binnen de context van deze wetten, anders dan bij de toepassing van strafvordering,  niet  gebleken  van  onduidelijkheden  of  problemen  bij  de  toepassing  of  uitleg  van  de  genoemde begrippen.”  4. Douanewet  Artikel 17  “1. Aan lijfsvisitatie door de inspecteur zijn onderworpen, personen die aanwezig zijn in  of  op  de  in  de  artikelen  12  en  14  bedoelde  entrepots,  ruimten  voor  tijdelijke  opslag,  plaatsen,  spoorwegemplacementen,  havens,  luchthavens,  terreinen,  gebouwen,  erven  en vervoermiddelen of deze locaties of vervoermiddelen juist hebben verlaten.  2. De in het eerste lid bedoelde personen zijn op vordering van de inspecteur gehouden  stil te staan en deze te volgen naar een door hem aangewezen plaats.  3. Op vordering van de inspecteur zijn reizigers, die zich bevinden in een vervoermiddel  dat juist het douanegebied van de Gemeenschap is binnengekomen of dat bestemd is  om aanstonds te vertrekken om dat douanegebied te verlaten, gehouden hun plaats­ of  vervoerbewijs te vertonen. Deze verplichting geldt eveneens voor reizigers die een der­  gelijk  vervoermiddel  juist  hebben  verlaten  dan  wel  die  op  het  punt  staan  daarin  te  worden opgenomen.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

98 

4. Lijfsvisitatie geschiedt door personen van hetzelfde geslacht als dat van de persoon  die aan visitatie wordt onderworpen.”  5. Communautaire Douanewet  Artikel 14  “Voor de toepassing van de douanewetgeving dient elke persoon die direct of indirect bij  de desbetreffende transacties die in het kader van het goederenverkeer worden verricht,  is  betrokken,  de  douaneautoriteiten  op  hun  verzoek  en  binnen  de  eventueel  vastge­  stelde termijnen alle benodigde bescheiden en inlichtingen, ongeacht de dragers waar­  op  die  bescheiden  zich  bevinden,  te  verstrekken  en  deze  autoriteiten  alle  benodigde  bijstand te verlenen.”  Artikel 37  “1. De in het douanegebied van de Gemeenschap binnengebrachte goederen zijn vanaf  het  ogenblik  waarop  zij  worden  binnengebracht    aan  douanetoezicht  onderworpen.  Zij  kunnen  overeenkomstig  de  geldende  bepalingen  door  de  douaneautoriteiten  worden  gecontroleerd.  2. Deze goederen blijven onder douanetoezicht zolang dit nodig is om de douanestatus  ervan  te  bepalen  en  wanneer  het  niet­communautaire  goederen  betreft  en  onvermin­  derd artikel 82, lid 1, tot het ogenblik waarop zij hetzij een andere douanestatus krijgen,  hetzij  een  vrije  zone  of  een  entrepot  worden  binnengebracht,  hetzij  worden  wederuit­  gevoerd of vernietigd overeenkomstig artikel 182.”  6. Opiumwet  Artikel 9  “1.  De  opsporingsambtenaren  hebben,  voor  zover  dat  redelijkerwijs  voor  de  vervulling  van hun taak nodig is, toegang:  a. tot de vervoermiddelen, met inbegrip van woongedeelten, waarvan hun bekend is, of  waarvan  redelijkerwijze  door  hen  kan  worden  vermoed,  dat  daarmede  ingevoerd  of  vervoerd  worden  of  dat  daarin,  daarop  of  daaraan  bewaard  worden  of  aanwezig  zijn  middelen als bedoeld in lijst I of II;  b.  tot  de  plaatsen,  waar  een  overtreding  van  deze  wet  gepleegd  wordt  of  waar  rede­  lijkerwijze vermoed kan worden, dat zodanige overtreding gepleegd wordt.  2.  Zij  zijn  bevoegd  een  persoon,  verdacht  van  een  bij  deze  wet  als  misdrijf  strafbaar  gesteld feit, bij het bestaan van ernstige bezwaren tegen deze, aan de kleding te onder­  zoeken.  3.  Zij zijn  te  allen  tijde  bevoegd  tot inbeslagneming van  daarvoor vatbare voorwerpen.  Zij kunnen daartoe hun uitlevering vorderen.  4. De officier van justitie of de hulpofficier van justitie voor wie de verdachte wordt geleid  of die zelf de verdachte heeft aangehouden is bevoegd een persoon die zojuist binnen

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

99 

het  grondgebied  van  Nederland  is  binnengekomen  of  die  op  het  punt  staat  dit  grond­  gebied  te  verlaten,  en  die  is  aangehouden  terzake  van  een  bij  deze  wet  als  misdrijf  strafbaar gesteld feit, een vordering te geven tot medewerking aan een urineonderzoek,  gericht op het aantonen van de aanwezigheid in het lichaam van middelen als bedoeld  in lijst I of II.”  7. Penitentiaire beginselenwet  Artikel 29  “1. De directeur is bevoegd een gedetineerde bij binnenkomst of bij het verlaten van de  inrichting,  voorafgaand  aan  of  na  afloop  van  bezoek,  dan  wel  indien  dit  anderszins  noodzakelijk  is  in  het  belang  van  de  handhaving  van  de  orde  of  de  veiligheid  in  de  inrichting, aan zijn lichaam of aan zijn kleding te onderzoeken.  2.  Het  onderzoek  aan  het  lichaam  van  de  gedetineerde  omvat  mede  het  uitwendig  schouwen van de openingen en holten van het lichaam van de gedetineerde. Het onder­  zoek aan de kleding van de gedetineerde omvat mede het onderzoek van de voorwer­  pen die de gedetineerde bij zich draagt of met zich meevoert.  3. Het onderzoek aan het lichaam van de gedetineerde wordt op een besloten plaats en,  voor zover mogelijk, door personen van hetzelfde geslacht als de gedetineerde verricht.  4.  Indien  bij  een  onderzoek  aan  het  lichaam  of  de  kleding voorwerpen  worden  aange­  troffen  die  niet  in  het  bezit van  de  gedetineerde mogen  zijn,  en, voor  zover  het  onder­  zoek betrekking heeft op de openingen of holten van het lichaam van de gedetineerde,  deze  voorwerpen  zonder  het  gebruik  van  hulpmiddelen  daaruit  kunnen  worden  ver­  wijderd, is de directeur bevoegd deze in beslag te nemen.  Hij draagt zorg dat deze voorwerpen, hetzij onder afgifte van een bewijs van ontvangst  ten  behoeve  van  de  gedetineerde  op  diens  kosten  worden  bewaard,  hetzij  met  toestemming  van  de  gedetineerde  worden  vernietigd,  hetzij  aan  een  opsporingsamb­  tenaar  ter  hand  worden  gesteld  met  het  oog  op  de  voorkoming  of  opsporing  van  strafbare feiten.”

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

100 

BIJLAGE 2  Vragen  zoals  die  op  25  januari  2006  zijn  voorgelegd  aan  de  ministers  van  Financiën, van Defensie en van Justitie  I. 

Algemene vragen 

1.  Uitgaande van de noodzaak van de 100%­controle op Schiphol:  ­  welke behoorlijkheidsvereisten acht u van specifiek belang voor de bescherming  van de positie van reizigers die aan een controle worden onderworpen;  ­  hoe  en  op  welke  wijze  meent  u  dat  recht  is  gedaan  aan  deze  behoorlijkheids­  vereisten bij de invoering van de controle.  2.  Zijn  er  wijzigingen  in  de  uitvoering  van  de  100%­controle  geweest  na  de  aankon­  diging van  dit  onderzoek  op  5  januari  2006?  Hierbij  gaat  het  om  gewijzigde metho­  den, aanpassing interne instructies, briefings van personeel etc., en zo ja welke.  3.  Wat was de overweging om deze wijzigingen aan te brengen?.  II.  Vragen met betrekking tot controle 

A.  Organisatie controles en samenwerking betrokken instanties  1.  Wat is het formele kader voor de zogenoemde 100%­controles, zoals die sinds eind  2003 op de luchthaven Schiphol worden uitgevoerd?  2.  Op welke wijze zijn de 100%­controles georganiseerd en welke organisaties nemen  deel aan deze controles?  3.  Wat zijn de rollen en de verantwoordelijkheden van de verschillende organisaties die  bij deze controles zijn betrokken?  4.  Graag ontvang ik de tekst van het zogenoemde handhavingsarrangement, ter uitwer­  king van de vijfde voortgangsrapportage drugssmokkel Schiphol, tussen de Douane,  de Koninklijke Marechaussee en het Openbaar Ministerie. 

B.  Controlemiddelen  1.  Over welke controlemiddelen beschikt het team dat de controles uitvoert?  2.  Wat is de wettelijke grondslag voor het gebruik van deze controlemiddelen?  3.  Welke instructies gelden er voor het gebruik van de verschillende controlemiddelen? 

C.  Toepassing controlemiddelen  1.  Hoeveel  binnenkomende  vluchten  zijn  in  2005  onderworpen  aan  een  100%­con­  trole?  2.  Hoeveel passagiers zijn daarbij onderworpen aan zo’n controle? Worden deze con­  troles ook op minderjarigen toegepast?  3.  Waaruit hebben deze controles bestaan?

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

101 

4.  Welke  rol  spelen  de  zogenoemde  slikkerscriteria  bij  de  bepaling  van  de  controle­  middelen waaraan een reiziger wordt onderworpen?  5.  Op welke wijze zijn de zogenaamde slikkercriteria tot stand gekomen? Hoe vindt de  selectie plaats van reizigers die onderworpen aan een controle?  6.  In hoeveel gevallen is in 2005 in het kader van controle lijfsvisitatie toegepast?  7.  Uit welke handelingen bestaat een lijfsvisitatie?  8.  In welke gevallen wordt tot lijfsvisitatie overgegaan?  9.  Hoe wordt gereageerd indien iemand weigert mee te werken aan lijfsvisitatie?  10.  In hoeveel gevallen zijn in 2005 bij lijfsvisitatie drugs aangetroffen?  11.  In  een  eerste  reactie  op  mijn  rapport  2006/001  van  4  januari  2006  heeft  het  Ministerie van Financiën aangegeven dat er inmiddels een wetsvoorstel tot aanpas­  sing van  de  Douanewet voor  advies  bij  de  Raad van  State  ligt.  Kunt  u  een  nadere  toelichting hierop geven? 

D.  Oponthoud  1.  Wat is de gemiddelde extra tijd die reizigers kwijt zijn als zij aan een 100%­controle  worden onderworpen?  2.  Hoe worden reizigers op de hoogte gesteld van het eventuele oponthoud als gevolg  van een controle?  3.  Op welke wijze kunnen reizigers eventuele afhalers informeren over oponthoud?  4.  Op welke wijze worden reizigers gecompenseerd voor het oponthoud als gevolg van  de controles?  5.  Wat vindt u zelf een aanvaardbaar oponthoud voor een 100%­controle?  6.  In  hoeverre  is  gewaarborgd  dat  het  oponthoud  niet  langer  duurt  dan  door  u  als  aanvaardbaar wordt aangemerkt? 

E.  Informatieverstrekking  1.  Op  welke  wijze  worden  personen  die  worden  onderworpen  aan  een  100%­controle  geïnformeerd over de achtergrond daarvan?  2.  Welke informatie wordt reizigers gegeven voorafgaand aan een eventuele visitatie?  3.  Wat  wordt meegedeeld  aan  reizigers  bij  wie  bij  een  lijfsvisitatie  geen  drugs  worden  aangetroffen?  4.  Wat  wordt  meegedeeld  aan  personen  die  tijdens  de  controle  mondeling  hun  onge­  noegen uiten over de gang van zaken? 

F.  Bejegening  1.  In  hoeverre  is  gewaarborgd  dat  reizigers  die  worden  onderworpen  aan  een  100%­  controle op correcte wijze worden bejegend?  2.  Hoe wordt personeel geïnstrueerd over de omgang met reizigers die geconfronteerd  worden met een 100%­controle?

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman 

102 

G.  Klachten  1.  Hoeveel klachten zijn er in 2005 ingediend door of namens personen die zijn onder­  worpen aan een 100%­controle?  2.  Hoe verhoudt dit aantal zich tot het aantal in 2004 ingediende klachten over de 100%­  controles?  3.  Bij wie zijn deze klachten in eerste instantie ingediend?  4.  Door wie zijn deze klachten afgehandeld?  5.  Waarover gingen deze klachten?  6.  Kunt  u  een  overzicht  geven van  de  wijze van  afdoening  en van  de  conclusies  naar  aanleiding van die klachten?  7.  Hoe draagt u er zorg voor dat voor reizigers duidelijk is bij welke instantie zij kunnen  klagen?  III.  Vragen over de gang van zaken na aanhouding  

H.  Aanhouding  1.  Op  basis  van  welke  criteria  volgt  na  een  controle  een  aanhouding  ter  zake  van  vermoedelijke overtreding van de Opiumwet?  2.  Op welke wijze vindt aanhouding plaats?  3.  Welke organisaties zijn betrokken bij een aanhouding?  4.  Welke procedure wordt gevolgd nadat aanhouding heeft plaatsgevonden?  5.  Welke  richtlijnen  gelden  ter  zake van  de  behandeling van  personen  die  zijn  aange­  houden wegens verdenking van overtreding van de Opiumwet?  6.  Hoe groot is het percentage “onterechte” aanhoudingen in het kader van de 100%­  controles,  en  hoe  verhoudt  dit  percentage  zich  tot  aanhoudingen  op  andere  terrei­  nen? 

I. 

Verblijfsomstandigheden 

1.  Waar  worden  personen  die  na  een  100%­controle  worden  aangehouden,  ingeslo­  ten?  2.  Hoe vindt het vervoer naar de desbetreffende locatie plaats?  3.  In hoeverre is gewaarborgd dat dit vervoer snel en comfortabel plaatsvindt?  4.  Welke voorzieningen zijn getroffen voor verdachten die worden ingesloten?  5.  Welke voorzieningen zijn voor minderjarigen getroffen?  6.  Op welke manier is gewaarborgd dat de voorzieningen toereikend zijn?  7.  Op  welke  wijze  wordt  aan  betrokkenen  de  mogelijkheid  geboden  om  contact  op  te  nemen met afhalers en/of familieleden?  8.  Hoe is het aanbieden van eten en/of drinken georganiseerd?

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

103 

J.  Onderzoek  1.  Aan welke onderzoeken worden aangehoudenen onderworpen, voordat een eventu­  ele bewaring begint?  2.  In  hoeverre  is  gewaarborgd  dat  deze  onderzoeken  op  voor  betrokkenen  zo  min  mogelijk belastende wijze worden uitgevoerd?  3.  In  hoeverre  is  gewaarborgd  dat  deze  onderzoeken  op  zo  efficiënt  mogelijke  wijze  plaatsvinden?  4.  Hoe is de rechtsbijstand geregeld? 

K.  Lijfsvisitatie en gebruik van de bodyscan  1.  Welk  beleid  wordt  gevoerd  ten  aanzien  van  het  gebruik  van  de  bodyscan  voor  het  opsporen van drugs?  2.  Wat is de overweging om lijfsvisitatie toe te passen in plaats van het gebruik van een  bodyscan?  3.  In hoeverre kunnen verdachten opteren voor een scan in plaats van lijfsvisitatie?  4.  Op  welke  wijze  is  geïnventariseerd  wat  de  eventuele  schadelijke  gevolgen  kunnen  zijn voor de gezondheid bij (veelvuldige) toepassing van de bodyscan?  5.  Hoe verhoudt  het  toepassen  van lijfsvisitatie  zich  tot het  bepaalde  in  artikel  11 van  de  Grondwet  en  tot  de  artikelen  3  en  8 van  het  Europees  Verdrag  tot  bescherming  van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM), een en ander in  het licht van de bedoelde uitspraken van de rechtbank Haarlem?  6.  In hoeverre wordt de bodyscan of visitatie ook toegepast voor het onderzoek bij aan­  gehouden  personen  bij  binnenkomst  in  het  detentiecentrum  op  Schiphol­Oost  (het  onderzoek op grond van artikel 29 van de Penitentiaire beginselenwet)?  7.  Wat  betekenen  de  uitspraken  van  de  rechtbank  Haarlem  met  betrekking  tot  de  lijfsvisitatie voor de uitvoeringspraktijk van de 100%­controle?  8.  Hoe  verhoudt  het  bepaalde  in  artikel  9,  tweede  lid,  van  de  Opiumwet  (waarin  de  bevoegdheid van opsporingsambtenaren tot onderzoek aan de kleding van verdach­  ten is geregeld) zich tot het bepaalde in artikel 17 van de Douanewet en in artikel 56  van het Wetboek van Strafvordering? 

L. 

Zwarte lijst en Schengen­informatiesysteem (SIS) 

1.  2.  3.  4.  5. 

Graag ontvang ik van u informatie over het gebruik van de zogenoemde zwarte lijst?  Welke reizigers worden geïnformeerd over de zwarte lijst?  Op welk moment vindt deze informatieverstrekking plaats?  Waaruit bestaat deze informatieverstrekking?  In hoeverre is gewaarborgd dat personen niet ten onrechte op de zwarte lijst worden  geplaatst?  6.  In  hoeverre  en  in  welke  gevallen  wordt  tevens  informatie  opgenomen  in  het  Schengen informatiesysteem?  7.  Zo dit het geval is op welk moment gebeurt dit en in welke gevallen.?

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

104 

M.  Inbeslagneming goederen  1.  Welke procedure en welke richtlijnen/instructies gelden er voor het in beslag nemen  van goederen van aangehouden personen?  2.  Op welke wijze is gewaarborgd dat betrokkenen in beslag genomen goederen, in de  daarvoor in aanmerking komende gevallen, terugkrijgen? 

N.  Foto’s van verdachten  1.  In  welk  geval  wordt van  een  aangehouden  persoon  een  foto  gemaakt? Gebeurt  dit  ook bij de controle?  2.  Wat de wettelijke grondslag voor het maken van dit soort foto’s?  3.  Wat wordt met deze foto’s gedaan?  4.  Wat gebeurt er met foto’s van personen ten  aanzien van wie al vóór een eventueel  bevel tot bewaring blijkt dat zij onterecht zijn aangehouden?  5.  Wat gebeurt er met foto’s van personen ten aanzien van wel een bevel tot bewaring  is gegeven maar die niet worden veroordeeld wegens overtreding van de Opiumwet? 

O.  Informatieverstrekking  1.  Op  welke  wijze  worden  personen  die  worden  aangehouden  geïnformeerd  over  de  achtergrond daarvan en over de dwangmiddelen die zij ondergaan?  2.  Welke informatie wordt reizigers gegeven voorafgaand aan een eventuele visitatie?  3.  In  hoeverre  wordt  hun  de  keuze  gelaten  een  bodyscan  te  ondergaan  of  om  op  andere wijze hun onschuld aan te tonen?  4.  Hoe wordt omgegaan met verdachten die weigeren mee te werken aan visitatie?  5.  Wat wordt meegedeeld aan verdachten bij wie geen drugs worden aangetroffen?  6.  In hoeverre wordt hun compensatie aangeboden voor het ondergane leed? 

P.  Bejegening  1.  In hoeverre is gewaarborgd dat personen die als verdachte worden aangehouden op  correcte wijze worden bejegend?  2.  Op welke wijze wordt in de instructies en in de opleiding van het personeel aandacht  besteed  aan  correcte  bejegening  van  personen  die  wegens  verdenking  van  overtreding van de Opiumwet worden aangehouden? 

Q.  Klachten  1.  Hoeveel  klachten  zijn  er  in  2005  ingediend  door  of  namens  verdachten  die  in  het  kader van een 100%­controle zijn aangehouden?  2.  Hoe verhoudt dit aantal zich tot het aantal in 2004 ingediende klachten?  3.  Bij wie zijn deze klachten in eerste instantie ingediend?  4.  Door wie zijn deze klachten afgehandeld?  5.  Waarover gingen deze klachten?

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman  

105 

6.  Kunt  u  een  overzicht  geven van  de  wijze van  afdoening  en van  de  conclusies  naar  aanleiding van die klachten?  7.  Hoe heeft u bevorderd dat de klachtenprocedure voor betrokkenen helder is?  8.  Blijkens het antwoord van de minister van Justitie d.d. 2 januari 2006 op vragen van  twee leden van de Tweede Kamer is er medio 2005 onder leiding van het openbaar  ministerie  te  Schiphol­Oost  een  coördinerende  klachtencommissie  ingesteld.  Graag  ontvang  ik  nadere  informatie  over  de  achtergrond,  de  organisatie,  de  werkwijze  en  de ervaringen van deze klachtencommissie.

2006.00003 

d e Nat io nale o mb ud sman