2014. Margriet Oosting, Sjors Gerritsen

Onderzoeksprotocol: Protocol ID Titel Projectleider Stuurgroep

EPI-2013 Emovo schooljaar 2013/2014 Monique Heemskerk Margriet Oosting, Sjors Gerritsen

1. Inleiding Dit is een toelichting bij het Emovo - onderzoek (Elektronische Monitor en Voorlichting) 2013/2014. Bij dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van een elektronische vragenlijst die wordt afgenomen op middelbare scholen in de regio Zaanstreek-Waterland (ZW). De leerlingen beantwoorden de vragen individueel, zij krijgen een persoonlijke inlogcode. Met de code kunnen ze later hun persoonlijk gezondheidsadvies lezen. Het advies is gebaseerd op de gegeven antwoorden. De klassikale uitvoering op school levert een hoge respons op waardoor een betrouwbaar beeld ontstaat van de gezondheid en de leefstijl van leerlingen op een bepaalde school, in een gemeente en in de regio. Met het Emovo - onderzoek geeft GGD Zaanstreek-Waterland uitvoering aan de Wet publieke gezondheidszorg (Wpg). De wet schrijft GGD'en voor om de gemeenten inzicht te bieden in de gezondheidssituatie van haar bevolking. Emovo richt zich op de jongeren binnen de bevolking. Emovo is eerder, in 2010, uitgevoerd. Behalve alle scholen voor regulier voortgezet onderwijs (VO), namen toen ook scholen voor speciaal voortgezet onderwijs (SVO), een school voor Praktijkonderwijs (Pro) en een Orthopedagogisch Didactisch Centrum (OPDC) deel aan het onderzoek. In het schooljaar 2013/2014 wordt de afname van Emovo in ZW voor het eerst gekoppeld aan het JGZ Preventief Gezondheidsonderzoek (PGO) in klas 2 en klas 4. JGZ streeft in dit onderzoek naar zorg op maat. Zij gebruikt, naast andere criteria, de door de leerling gegeven antwoorden om te bepalen of de leerling al dan niet wordt uitgenodigd voor het PGO.

Verantwoordelijke voor de uitvoering van het gehele project Naam: Adres: Postcode: Plaats: Postbus: Postcode: Plaats:

GGD Zaanstreek-Waterland Vurehout 2 1507 EC Zaandam 2056 1500 GB Zaandam

Versie 25-9-2013

1/ 7

Telefoonnummer: Projectgroep:

Stuurgroep:

075- 651 92 92 M. Heemskerk, epidemioloog; A. Beerepoot, stafverpleegkundige JGZ; M. Wicherink, gezondheidsbevorderingsfunctionaris; mevr. H. Kleiboer, stafarts JGZ; S. Bleeker, beleidsmedewerker; M. van IJzerloo, projectleider JGZ/CJ(G); S. Extra, communicatieadviseur. M. Oosting, hoofd EBG (verantwoordelijke epidemiologisch onderzoeksdeel); S. Gerritsen, hoofd JGZ/adj.directeur (verantwoordelijke voor JGZ-deel in het proces)

2. Doel Het doel van Emovo 2013-2104 is tweeledig 2.1 Monitor • Het verkrijgen van inzicht in de leefgewoonten, de gezondheidssituatie, de gezondheids- en de schoolbeleving van jongeren in klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs in de regio Zaanstreek-Waterland; • doen van aanbevelingen aan gemeenten, scholen, GGD en andere regionale organisaties die werken met jongeren; • het geven van gezondheidsvoorlichting op maat aan jongeren; • het leveren van gegevens aan het RIVM voor een landelijk beeld en spiegelinformatie. 2.2 Bijdrage aan het PGO JGZ • Het leveren van een bijdrage aan de risicotaxatie door JGZ, op basis waarvan leerlingen op het VO al dan niet worden uitgenodigd voor het PGO klas 2; • het leveren van een bijdrage aan de risicotaxatie door JGZ op basis waarvan leerlingen al dan niet worden uitgenodigd voor het PGO klas 4; • het leveren van een bijdrage aan de inhoud van het PGO van, voor het PGO klas 2 en klas 4, opgeroepen leerlingen; 3. • • • • •

Vraagstellingen monitor Wat is de gezondheidssituatie van leerlingen van klas 2 en klas 4 van het voortgezet onderwijs in Zaanstreek-Waterland? Zijn er verschillen tussen leerlingen naar schooljaar, type onderwijs, geslacht en etniciteit? Zijn er verschillen tussen de regio en Nederland, binnen de regio tussen gemeenten, binnen gemeenten tussen CJ(G)’s? Zijn er risicogroepen ten aanzien van bepaalde onderwerpen? Zijn er verschillen met 2005?

4. Methode, onderzoekspopulatie en tijdsduur Voor het Emovo- onderzoek beantwoorden jongeren vragen via het internet. Zij vullen de vragenlijst in tijdens een lesuur op school. De uitvoering op school levert een hoge respons op waardoor een betrouwbaar beeld van de gezondheid van jongeren ontstaat.

Versie 25-9-2013

2/ 7

De onderzoeksgroep betreft leerlingen, die in het schooljaar 2013/2014 in klas 2 of klas 4 zitten van het Voortgezet Onderwijs (VO). De afname vindt plaats in de klas in aanwezigheid van een docent en een medewerker van de JGZ van GGD ZW. Voor de afname staat inclusief voorbereiding en uitleg één uur (60 minuten) gepland. De afname van de Emovo-vragenlijst loopt via de site van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Gegevens van de totale onderzoekspopulatie worden door de epidemioloog van GGD ZW als totaal databestand aan het eind van het schooljaar opgehaald in SPSS (een statistisch programma). De JGZ-medewerker die verbonden is aan de school van de leerling kan, met gebruikmaking van de ‘medewerkersmodule’, de resultaten op individueel niveau inzien en deze mee laten wegen bij het al dan niet uitnodigen van de leerling voor het PGO. De gegevensverzameling vindt plaats tijdens het gehele schooljaar 2013-2014. Scholen voor Speciaal Voortgezet Onderwijs worden later in het schooljaar 2013/2014 benaderd. Dit i.v.m. het pas later gereed komen van een op SVO aangepaste vragenlijst. Op het SVO wordt Emovo ook niet ingezet om te bepalen wie wordt opgeroepen voor het contact met de JGZ. Wel kunnen de antwoorden van de leerlingen dienen als leidraad voor het gesprek. De volgende gegevens worden via een digitale enquête van de leerlingen gevraagd: • Persoonsgegevens en achtergrondkenmerken; geboortedatum, leeftijd, geslacht, postcode-6, gezinssamenstelling, onderwijsrichting, klas, etniciteit. Van de leerling wordt geen naam en adres gevraagd; • School: spijbelgedrag, schoolbeleving; • Gezondheid: gezondheidsbeleving, aandoeningen, allergieën; • Welzijn: psychische en psycho-sociale gezondheid, pesten, mishandeling, ongewenste seksuele ervaringen, ingrijpende gebeurtenissen, mantelzorg; • Leefstijl: beweeggedrag, eetgewoonten, rookgedrag, alcoholgebruik, drugsgebruik, seksueel gedrag; • Vrije tijd: vrijetijdsbesteding, gebruik sociale media. 5. Inzage in persoonsgegevens 5.1. Inzage in de persoonsgegevens van de leerlingen is er voor de epidemiologen van de GGD, die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van de gegevens. De te verwerken gegevens worden gedownload van de monitorsite van het RIVM in een SPSS- bestand. Deze persoonsgegevens zijn niet gekoppeld aan naam of adres van de deelnemende leerling. Vanwege het uitnodigen van leerlingen door de JGZ van de GGD is de geboortedatum van de leerling wel in het bestand aanwezig is. De geboortedatum wordt echter door de epidemioloog uit het bestand verwijderd voordat de verwerking van de gegevens door de epidemioloog start. Het bestand zonder geboortedatum dient als basisbestand. 5.2. Inzage in de persoonsgegevens van de leerlingen is er voor het JGZ-team verbonden aan de school van de betreffende leerling. Deze medewerkers zien de antwoorden van de leerling om te bepalen of de leerling al dan niet wordt uitgenodigd. Deze antwoorden zijn in te zien

Versie 25-9-2013

3/ 7

via de medewerkersmodule. De persoonsgegevens worden ten behoeve van het PGO gekoppeld aan naam, adres, dossiernummer KD+ en geboortedatum van de deelnemende leerling en zijn dus niet anoniem. 5.3. De Emovo-rapportages voor scholen, ouders, gemeenten en andere organisaties, zijn altijd op groepsniveau en nooit herleidbaar tot één bepaalde persoon. 6. Bewaartermijnen Alle geregistreerde gegevens ten behoeve van het epidemiologisch onderzoek worden bewaard en vernietigd volgens de wettelijke richtlijnen. De JGZ van de GGD is wettelijk verplicht de gegevens van klanten te bewaren tot 16 jaar na de sluiting van het dossier op 19-jarige leeftijd. 7. Toegang tot persoonsgegevens De volgende medewerkers van GGD Zaanstreek-Waterland hebben toegang tot de persoonsgegevens van de deelnemers: a. ten behoeve van het monitordeel van het project: mevrouw M. Heemskerk, mevrouw I. Walraven en mevrouw M. Mulder, onderzoekers. Zij staan onder leiding van het verantwoordelijke hoofd EBG, mevrouw M. Oosting. b. ten behoeve van het PGO-deel van het project: medewerkers van de JGZ van GGD Zaanstreek-Waterland die betrokken zijn bij het uitvoeren van de PGO’s. Zij staan onder leiding van het verantwoordelijke hoofd JGZ, de heer S. Gerritsen. 8.

Toestemmingsprocedure

8.1. Passieve toestemming voor deelname aan het invullen van de vragenlijst Leerlingen doen vrijwillig mee aan het invullen van de vragenlijst. Ouders krijgen van de JGZ van de GGD een brief waarin ze worden geïnformeerd over Emovo en het PGO van de jeugdgezondheidszorg (JGZ). Ouders kunnen bezwaar maken tegen het invullen van de Emovo-vragenlijst en/of tegen deelname aan het PGO door de met de brief meegestuurde antwoordstrook, binnen een week na ontvangst van de brief, bij de mentor van hun kind in te (laten) leveren. GGD ZW heeft gekozen voor deze vorm van passieve toestemming omdat het bij Emovo gaat om de verzameling van persoonsgegevens van ruim 5.000 jongeren, waarbij het (onevenredig) veel tijd en inspanning vergt om iedere betrokken ouder van een minderjarige leerling expliciet om toestemming te vragen. Expliciete toestemming zou afbreuk doen aan de kwaliteit van de gegevensverzameling en daarmee aan de kwaliteit van het onderzoek. Immers bij een expliciete toestemmingsprocedure, zal de respons naar verwachting aanzienlijk dalen, omdat er leerlingen zullen zijn die vergeten de toestemmingsverklaring door ouders te laten ondertekenen en/of deze mee te nemen naar school. De Wbp biedt in artikel 23 lid 2 ruimte om bijzondere persoonsgegevens zonder expliciete toestemming van ouders te gebruiken voor onderzoek dat een algemeen belang dient. GGD Zaanstreek-Waterland streeft ernaar ouders en leerlingen zeer uitgebreid en via verschillende kanalen (zoals per post, via filmpjes, via de website van GGD Zaanstreek-Waterland) te informeren over de toegepaste werkwijze. 8.2. Deelnemers kunnen zich zelfs tijdens het invullen van de vragenlijst terugtrekken uit het onderzoek. Het is eveneens mogelijk achteraf de gegevens te verwijderen op basis van de inlogcode van de leerling.

Versie 25-9-2013

4/ 7

8.3. Hoe te handelen bij bezwaar tegen deelname aan het PGO wordt beschreven in het ‘Protocol Niet Verschenen Met Bericht’ van JGZ GGD Zaanstreek-Waterland. Dit valt buiten het kader van dit onderzoeksprotocol. 9. Beveiliging van persoonsgegevens en het onderzoeksbestand De epidemiologische databestanden worden bewaard op afgeschermde computers en kunnen uitsluitend worden bekeken en bewerkt door de onder punt 7 genoemde personen. Het onderzoeksbestand wordt vóór start van de epidemiologische verwerking van de gegevens en maximaal 6 maanden na het downloaden van het databestand anoniem gemaakt. De onderzoeksgegevens zullen anoniem worden bewaard om in de toekomst vergelijkende analyses te kunnen verrichten. 10. Doorgifte persoonsgegevens aan andere GGD-regio’s GGD Zaanstreek-Waterland geeft gegevens door aan een andere GGD-regio in Noord-Holland, wanneer de leerling woonachtig is in een gemeente die valt onder deze andere regio. De gegevens die worden doorgegeven aan de betreffende GGD zijn niet herleidbaar tot één bepaalde persoon. Ook deze GGD dient zich te houden aan alle wettelijke richtlijnen en heeft een privacyreglement en toelichting project Emovo. 11. Doorgifte persoonsgegevens aan derden De gegevens zullen worden geanalyseerd door de epidemioloog van de GGD en worden door het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) bewerkt ten bate van landelijke onderzoeksdoeleinden. Het RIVM is het onderzoeksinstituut van de overheid op het gebied van volksgezondheid en milieu. Er zijn afspraken gemaakt over het gebruik van de verzamelde data voor het uitvoeren van lokale en nationale surveillancetaken (vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst en bijbehorend gebruikersreglement). Een registratiecommissie beoordeelt aanvragen van andere geïnteresseerden die (wetenschappelijk) onderzoek willen uitvoeren met (een deel van) de landelijke data. De GGD verstrekt geen onderzoeksgegevens aan commerciële bureaus, verzekeringsbedrijven e.d. 12. Doorgifte persoonsgegevens binnen en buiten de Europese Unie Er worden geen gegevens doorgegeven aan één of meer landen binnen of buiten de Europese Unie. 13. Privacyregeling Meer informatie over het privacybeleid van de GGD is te vinden in de privacyregeling van GGD Zaanstreek-Waterland. Deze regeling is te vinden op de website van de GGD: http://www.ggdzw.nl/over_ons/privacyreglement , op te vragen bij GGD Zaanstreek-Waterland, Postbus 2056, 1500 GB Zaandam of op te vragen bij de epidemiologen: [email protected].

Versie 25-9-2013

5/ 7

14. Samenwerking 14.1. Medewerking scholen en ouders Het project staat of valt met de bereidheid van scholen te participeren in de gegevensverzameling en met het percentage ouders dat toestemming geeft voor deelname aan het onderzoek. 14.2. Samenwerking met andere GGD’en in Noord-Holland - Binnen het onderzoek wordt samengewerkt met alle Noord-Hollandse GGD’en, te weten GGD Hollands Noorden, GGD Amsterdam/Amstelland, GGD Gooi en Vechtstreek en GGD Kennemerland. Deze samenwerking levert de epidemiologen en de JGZ efficiencywinst op. Aangezien taken zoals het opstellen van de vragenlijst, herziening van gezondheidsboodschappen, verdeeld zijn. Vanwege de grote overlap in vraagstellingen tussen genoemde GGD’en kunnen gegevens van jongeren die in een andere regio, dan waar zij wonen, schoolgaan, uitgewisseld worden ten behoeve van de regiorapportage. - Met het RIVM wordt gezocht naar een goede manier om het aanbieden van de medewerkersmodule (in kader van de Risicotaxatie (RT)) te automatiseren. - Met andere GGD’en die werken met KD+ wordt geprobeerd om samen op te trekken om de kosten van automatisering van de RT de delen. 15. Rapportage 15.1. Schoolrapportages Er wordt in het najaar van 2014 per deelnemende school een schoolrapportage opgesteld. Deze schoolrapportage is bestemd voor de GGD en school. De schoolrapportage is eigendom van de school en wordt door de GGD slechts aan direct GGD-betrokkenen verstrekt. Gemeenten kunnen de rapporten opvragen bij de school. De toezegging aan de scholen dat de rapporten niet openbaar zijn, wordt gedaan vanuit de verwachting dat scholen minder vaak bereid zullen zijn om deel te nemen aan Emovo als geheimhouding niet gewaarborgd is. Scholen zijn bang negatief n.a.v. het onderzoek in het nieuws te komen. 15.2. Gemeenterapportages Per gemeente wordt er een factsheet geschreven. Deze factsheets zullen in het Regionaal Kompas worden gepubliceerd. Gemeenterapportages in kleine gemeenten kunnen er toe leiden dat resultaten zijn te herleiden tot 1 specifieke VO school. Indien binnen een gemeente > 50% van de leerlingen afkomstig is van 1 school, zal de concept-gemeenterapportage voorgelegd worden aan de betreffende school. Gestreefd wordt naar een rapportage die de privacy van de scholen waar mogelijk beschermt en die goed genoeg is om lokaal beleid op te kunnen baseren. 15.3. Regionaal tabellenboek Er wordt een tabellenboek voor de regio opgesteld. Ook dit tabellenboek wordt openbaar via het Regionaal Kompas.

Versie 25-9-2013

6/ 7

15.4. Rapportages voor ouders en leerlingen Een samenvatting van de resultaten op regionaal niveau zal aan de scholen worden aangeboden. Scholen kunnen deze resultaten verspreiden onder ouders en leerlingen. Deze samenvatting zal najaar 2014 ook op de website van GGD Zaanstreek-Waterland worden geplaatst.

Versie 25-9-2013

7/ 7