2013 Stichting Toekomstbeeld der Techniek

Proef de

toekomst!

© 2013 Stichting Toekomstbeeld der Techniek STT is niet aansprakelijk voor eventuele schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij gebruik van gegevens uit deze uitgave. Voor deze uitgave zijn gebruiksrechten van toepassing zoals vastgelegd in de Creative Commons licentie, zie hiervoor www.creativecommons.org/licenses/by/3.0/nl. Tekst: Ellen Willemse, Stichting Toekomstbeeld der Techniek Illustraties: Bert Dekker Stichting Toekomstbeeld der Techniek Prinsessegracht 23, 2514 AP Den Haag Postbus 30424, 2500 GK Den Haag 070 302 98 30 [email protected]

2

Voorspellen is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat Mark Twain

Met dank aan:

Basisschool de Morgenster, Geldermalsen Stichting Lucas Onderwijs, Den Haag Radboud Universiteit, Nijmegen

3

Proef de Toekomst! Dit verhaal gaat over de toekomst. De verre toekomst. Niet morgen, of volgende week. Zelfs niet volgend jaar. Maar echt over een hele lange tijd. Misschien wel 30 jaar vanaf nu. Dan ben jij al lang volwassen en ga je niet meer naar school, maar naar je werk. Misschien heb je zelf wel kinderen tegen die tijd. Kun je het je voorstellen? Niemand weet hoe het in die toekomst zal zijn. Maar het kan zijn dat het zo wordt als bij Jamie, het jongetje dat de hoofdrol speelt in dit verhaal. Misschien ook niet. De toekomst zal het leren…

Foodprinter op hol Jamie woont met zijn vader, moeder en kleine zusje in een dorpje waar hij nog lekker op straat kan spelen. De school van Jamie is ver weg, in de grote stad. Daarom heeft Jamie meestal les via de computer. Dankzij een speciale bril en oordopjes, lijkt het dan net alsof hij gewoon in de klas zit. Zelfs de gymles kan hij vanuit thuis meedoen! Maar vandaag is er geen school. Het is weekend. En … Jamie is vandaag jarig! 5

“Er is er één jarig hoera, hoera …”, zingen Jamies vader, moeder en zusje. Als ze uitgezongen zijn, haalt zijn zusje een groot cadeau tevoorschijn. “Joepie!” roept Jamie, want hij weet wat er in het pak zit. Het is een foodprinter. Dat is een apparaat waarmee je eten kunt maken, in elke vorm en smaak. “Nu kan ik super mooi eten maken. Misschien ga ik wel patat in de vorm van een bloem maken,” bedenkt Jamie, “of grappig eten, spruitjes die naar aardbeien smaken.” Hij wil er gelijk mee aan de slag. Vanmiddag komen zijn vriendjes voor zijn feestje. Jamie heeft bedacht dat hij hun namen in letter winegums gaat maken. Hij heeft de prachtigste letters ontworpen. Hij druk op start en het apparaat begint zacht te zoemen. Vol ongeduld staat Jamie er naar te kijken. Laagje voor laagje worden de snoepjes geprint. Tenminste, dat zou zo moeten zijn. Tot Jamies grote schrik komen er helemaal geen letters uit. Een plakkerige drap stroomt langzaam uit het apparaat op het aanrecht en op de grond.

6

“Oh nee! Wat nu?” vraagt Jamie zich af. Over een uur begint zijn feestje. Met tranen in zijn ogen rent hij naar zijn moeder. “Maaaaam! M’n foodprinter is op hol geslagen, er komt alleen maar plakkerig spul uit!” Gelukkig heeft zijn moeder een plan. Ze heeft vroeger bij de scheikundeles geleerd hoe je winegums kunt maken. “Waarom maken we ze niet gewoon zelf?” vraagt ze. “Kan dat dan?” vraagt Jamie. “Natuurlijk!” zegt zijn moeder lachend. Samen met Jamie gaat ze aan de slag. Voor de smaak gebruiken ze sinaasappelsap en appelsap. En om van het sap snoep te maken, gebruiken ze gelatine. Maar Jamie is niet helemaal tevreden. “Hoe kan ik er nu mooie gekleurde letters van maken?” vraagt hij bezorgd. Zijn moeder glimlacht en haalt een groot apparaat tevoorschijn. “Wat is dat?” vraagt Jamie nieuwsgierig. “Dat is een sapcentrifuge, een machine speciaal om sap uit groente te halen,” legt zijn moeder uit. “Pak jij komkommer, wortels en bietjes uit de koelkast?” Binnen een paar minuten hebben ze heel mooi donker rood, knal oranje en diep groen sap. Dat mengen ze met de andere sapjes en de gelatine. Het ziet er prachtig uit. Ze gieten de mengsels in vormpjes voor ijsblokjes. Ze hebben de perfecte vorm, met alle letters van het alfabet. Ineens bedenkt Jamie iets. 7

“Wacht,” roept hij, “ik weet nog wat”. En hij rent weg. Even later komt Jamie terug met een vorm van een krokodil. “Ik ga een komkommer krokodil maken!” zegt hij lachend. Als alle vormen gevuld zijn, moeten ze in de koelkast. “Nu een half uur wachten,” zegt zijn moeder. Na 20 minuten vraagt Jamie: “Mag ik al proeven?” “Nog niet, nog 10 minuten,” antwoord zijn moeder. Eindelijk is het zover en mag de koelkast open. Jamie wil de winegums meteen uit de vormpjes gaan halen. “Eerst je handen wassen hoor,” waarschuwt zijn moeder. Al snel liggen alle winegums op een grote schaal. “Wow,” roept Jamie als hij het resultaat ziet, “super!” Zijn moeder geeft hem een letter J om te proeven. “Jammie, lekker!” Het feest kan beginnen!

8

Zelf winegums maken Een foodprinter die winegums maakt, is nog toekomstmuziek. Maar gelukkig is het niet moeilijk om zelf winegums te maken. Op de volgende pagina’s lees je hoe het moet. Probeer het maar!

Wat heb je nodig? Handgel of zeep – Vruchtensap Gelatinepoeder – Poedersuiker of limonadesiroop Weegschaal – Maatbeker – Magnetron – Koelkast Schaaltje – Lepeltje – IJsblokjes vorm – Plastic zakje – Stift 9

Hoe maak je winegums? winegums? 1.

Zorg dat alles wat je nodig hebt (zie de vorige pagina), schoon klaar staat.

2. Maak je handen goed schoon, vergeet daarbij je duimen niet!

3. Kies een vruchtensapje dat je lekker vindt, of meng verschillende sapjes tot je een super lekkere smaak hebt. Zorg dat je ongeveer één plastic bekertje van het (gemengde) sapje hebt.

4. Voeg 6 lepeltjes poedersuiker aan het sap toe om het zoeter te maken. Je kunt ook bij stap 3 ongeveer een derde deel van het sap vervangen door limonade. Dan is suiker niet nodig. Roer even om alles goed te mengen.

5. Neem een plastic bakje en weeg daarin 20 gram gelatinepoeder af.

6. Meet 100 milliliter van het sapje af in de maatbeker. 7.

Giet voorzichtig het sapje uit de maatbeker bij het gelatinepoeder in het bakje, terwijl je met het lepeltje roert.

8.

Blijf roeren tot alle grote klonten zijn verdwenen. De klonten kun je tegen de zijkant van het bakje kapot drukken.

9. Verwarm het sap met gelatinepoeder erin in de magnetron tot ongeveer 40 graden. Dat is zo warm als een hete douche. Na 20-25 seconden op de hoogste stand zou het zo warm moeten zijn. Herhaal stap 8, maar nu moeten echt alle klontjes worden opgelost, ook de kleinste.

10

10.

Giet de oplossing voorzichtig in de ijsblokjes vorm. Dat gaat het makkelijkst als je over het puntje van het bakje schenkt.

11. Schrijf met een stift je naam op een plastic zakje. 12.

Schuif voorzichtig de ijsblokjes vorm in het zakje. Zorg ervoor dat je naam aan de bovenkant staat. Het geeft niet als het zakje niet helemaal dicht kan. Als de vakjes in de vorm maar bedekt zijn.

13. 14. 15. 16.

Zet het zakje met de vorm in de koelkast en wacht ongeveer een uur. … Haal de vorm met de winegums uit de koelkast. Zorg er weer voor dat je schone handen hebt!

Voel of de winegums klaar zijn: als de winegums terugveren als je erop drukt, kun je ze voorzichtig uit de vorm halen. Als je ze niet gelijk allemaal wilt opeten, kun je ze in het zakje stoppen dat om de vorm zat.

PS De winegums zijn in de koelkast enkele dagen houdbaar.

11

Dat komt doordat gelatine een stof is die bestaat uit hele lange moleculen. Moleculen zijn hele kleine deeltjes die je niet kunt zien met het blote oog. Wel met een speciale microscoop. Lange moleculen worden ook wel polymeren genoemd. De gelatine moleculen vormen samen een bouwwerk (een structuur) waarin het sap wordt vastgehouden. Net zoals water in een spons blijft zitten. De structuur met vocht erin wordt gel genoemd. Er bestaan gels van allerlei verschillende stoffen en ze worden voor van alles en nog wat gebruikt. Bijvoorbeeld om luiers mee te maken, of contactlenzen. Ook zitten er gels in allerlei eten, bijvoorbeeld in jam en in verschillende soorten snoepjes.

Omgekeerde wereld

dlerew edreekegmO Omgekeerde wereld Meestal worden gels zachter als ze warmer worden. Maar er bestaan ook gels die juist vloeibaar worden als je ze in de koelkast stopt. Dat zijn hele bijzondere gels. Ze zijn nog niet zo heel lang geleden voor het eerst gemaakt door onderzoekers van de Radboud Universiteit in Nijmegen. In de toekomst zullen ze waarschijnlijk veel gebruikt gaan worden. Bijvoorbeeld in ziekenhuizen, maar misschien ook wel in eten. Stel je voor, een ijsje dat hard wordt als het warm is, handig op een hete zomerdag!

12

Smaken verschillen Precies om drie uur gaat de deurbel. “Ik doe open!” roept Jamie en rent naar de voordeur. “Hallo!” zegt hij vrolijk als hij de deur open doet. “G E F E L I C I T E E R D” klinkt het in koor. Een hele rij vriendjes staat tegelijk voor de deur. Op de uitnodiging had Jamie namelijk een code gezet. Daardoor wisten hun zelfsturende auto’s precies hoe laat ze bij Jamie moesten zijn, en op welk adres. Jamies ouders hebben ook zo’n auto. Lekker makkelijk, dan kan hij alleen naar voetbal of naar vriendjes die ver weg wonen, en hij komt nooit te laat. Nu zijn vriendjes er zijn, kan het feest beginnen. Ze beginnen met de cadeautjes. Als eerste krijgt hij een cadeautje van zijn klasgenootje Ahmed. “Alsjeblieft, omdat je zo graag een huisdier wilt!” Het is een holografisch hondje, voor op de smartphone. Het is net echt en kan alles wat echte hondjes kunnen. Alleen hoeft het niet echt te poepen of plassen. Ideaal!

13

Van zijn voetbalvriendjes krijgt Jamie voetbalsokken. “Ze worden vanzelf weer schoon,” vertelt Sarah, de keeper van hun team. Ze geeft hem nog een cadeautje. “Dit is een kameleon shirt, dat kun je met je smartphone van kleur laten veranderen.” Handig, kan hij het voor alle thuis- en uitwedstrijden gebruiken! Van zijn beste vriend krijgt Jamie muziek voor bij het eten. Geen gewone popmuziek, maar heel bijzondere muziek. Jesse legt uit: “Als je er naar luistert terwijl je eet, verandert de smaak van je eten. Van deze wordt je eten zoeter… en van deze…” Jesse zet een ander nummer op “…wordt het heel erg zout.” Jamie is er super blij mee, want hij is een enorme zoetekauw. Maar van zijn ouders mag hij niet te veel zoetigheid eten. Anders wordt hij te dik en het is bovendien slecht voor zijn tanden. Met zijn foodprinter kan Jamie minder zoete snoepjes maken, die dankzij de muziek toch heel zoet smaken!

14

Groene vingers Ze zitten net aan de limonade en winegums als de deurbel weer gaat. “Wie zou dat zijn?” vraagt Jamie zich af. “Hallo, gefeliciteerd! Sorry dat ik zo laat ben!” Het is Olivier. Olivier woont vlakbij en daarom komt hij niet met de zelfsturende auto, maar gewoon op de fiets. “Ik had een lekke band”, vertelt Olivier beteuterd. “Ik wou dat ik voor zelfplakkende banden had gekozen en niet voor een lichtgevend zadel! Mijn vorige fiets had dat wel.” Dan wil Olivier zijn cadeautje geven. “Oh nee, dat ook nog!” Olivier heeft door het gedoe met zijn fiets niet goed op zijn cadeautje gelet. Dat is niet zo mooi, want voor Jamies verjaardag heeft Olivier speciale plantjes gekweekt. In zijn eigen moestuin op het dak van hun huis. 15

De plantjes hebben allemaal hele lekkere blaadjes. Perfect om kunstwerken uit de foodprinter nog lekkerder mee te maken. Of om gewoon zo op te eten. Maar nu is alles helemaal door elkaar geschud. Als Jamie het cadeautje open maakt, vindt hij allemaal plantjes en potjes door elkaar.

“Wat nu?” vraagt Jamie. Zonder de potjes heeft hij geen idee welk plantje welke smaak heeft. “Ik weet het niet,” zegt Olivier verdrietig. “Ik weet wat”, zegt Sarah, “laten we ze allemaal proeven, dan ontdekken we het vanzelf.” Dat vinden ze helemaal niet erg: drop, cola, appeltaart, chocola, slagroom en pepermunt, heerlijk!

16

Ra, ra, piÑata Ondanks de pech met de foodprinter en de lekke band wordt het verjaardagsfeestje een groot succes. Jamies ouders hebben hun oude Gameboys, WII en Xbox van zolder gehaald. Ze spelen er allerlei ouderwetse 2D spelletjes op. Echt super! Dan roept Jamies vader: “tijd om naar huis te gaan, de zelfsturende auto’s staan al voor de deur.” Jamies vader is onverbiddelijk. Gelukkig hoeven ze niet weg zonder uitsmijter. Bij Jamie thuis is het namelijk nog altijd traditie om aan het einde van een feestje een piňata te openen. Jamies vader haalt de piňata tevoorschijn. “Wat is dat?” vraagt Sarah. “In een piňata zitten kleine cadeautjes, voor iedereen één,” legt Jamie uit. “Vorig jaar kreeg ik een ridder. In zijn buik van crêpepapier zaten de cadeautjes verstopt. En ik mag de piňata openmaken, want ik ben jarig!” zegt Jamie met een grote lach op zijn gezicht.

17

Maar al snel verdwijnt zijn lach. “Wat is dit nou?” vraagt Jamie. Want dit jaar is de piňata niet gemaakt van crêpepapier. Het is een schatkist in computer papier. Dat scheur je niet zomaar kapot. Gelukkig weet zijn vader hoe ze de piňata open kunnen krijgen. Hij helpt ze op weg: “het papier is zo ingesteld, dat het loslaat als de raadsels die erop staan, zijn opgelost.” Ze gaan meteen aan de slag. Het kost veel moeite, maar het lukt om alle antwoorden te vinden en de schatkist gaat open. Alle kinderen nemen er een cadeautje uit. Ze mogen het pas open maken als ze thuis zijn. “Wat zou er in zitten?” vraagt Jesse. “Misschien wel lolly’s waar je tanden schoon van worden,” suggereert Ahmed. “Of limonade waar je bellen mee kunt blazen!” bedenkt Olivier. Vrolijk lachend nemen ze afscheid van Jamie. Nu willen ze wel gauw naar huis, want Jamie kennende is zijn de cadeautjes heel lekker en leuk!

18

STT laat mensen nadenken over de toekomst, de verre toekomst, wel 15 jaar of verder vooruit. Samen met experts, maar soms ook met kunstenaars, scholieren en andere geïnteresseerden, wordt gezocht naar beelden van mogelijke toekomsten. Geen voorspellingen, maar prikkelende visies. Ze zijn bedoeld om het denkkader van mensen te verbreden en een andere kijk op de trends en onzekerheden van nu te stimuleren. De projecten van STT gaan over allerlei onderwerpen op het raakvlak van technologie en maatschappij. De uitkomsten van de projecten kunnen beleidsmakers bij de overheid en in bedrijven ondersteunen bij het overdenken van lange termijn effecten van hun keuzes. Meer over STT weten? Kijk op: www.stt.nl.

19

Proef de toekomst! Wat eet jij het liefst? Patat, pizza of pannenkoeken? En hoe zou dat over 30 jaar zijn? Het zou zomaar kunnen dat je dan geen vlees van een koe, varken of kip meer eet. Omdat vlees dan super duur is. Of omdat vlees heel goedkoop kan worden gekweekt in een fabriek, zonder dat daar een dier aan te pas komt. Het zou ook kunnen dat je over 30 jaar thuis je eigen eten maakt met een foodprinter. Die print dan precies wat jij lekker vindt en stopt er gelijk alles in wat je lichaam nodig heeft. Stel je voor, spruitjes die naar aardbeien smaken! Of misschien zit in de toekomst alles om je lekker te voelen en gezond te blijven wel in een snoepje. Zou je dan alleen nog maar snoepen? In 30 jaar kan er een hoop veranderen. Kijk maar naar de magnetron. Wist je dat 30 jaar geleden nog bijna niemand een magnetron had? Speciale magnetronmaaltijden bestonden toen nog niet. Moet je nu eens in de schappen van de supermarkt kijken! Helemaal niet zo gek dus, om te denken dat je eten er in de toekomst anders uitziet, of anders wordt gemaakt. Maar hoe? Wij dagen je uit om daarover na te denken. Dit boekje geeft je vast een paar ideeën!

Je kunt dit boekje downloaden via: http://stt.nl/stt-academy/onderwijs/