2013, de doorbraak voor God met de borsten in Nederland. Het jaar 2013 bracht vele evenementen die gezamenlijk een eind maakten aan de relatieve onbekendheid van Vrouwe Wijsheid in Nederland. Ze zorgden voor een doorbraak. Annine van der Meer blikt terug en inventariseert. De aanloop: Najaar 2012 en het prille begin van 2013 Tijdens het lustrumjaar 2013 werkt Academie PanSophia samen met de Stichting FemArtMuseum, het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem, het Bijbels Museum, het Allard Pierson Museum en de Vrije Academie in Amsterdam. Er vinden voorbereidende contacten en vergaderingen plaats met de Stichting FemArtMuseum, de organisatie die in 2013 vier tentoonstellingen zal gaan openen en met de conservator van het Allard Pierson Museum en de conservator en medewerkers van het Bijbels Museum. Ook zijn er besprekingen met leden van de Vrij Katholieke Kerk waarmee in juli 2013 een conferentie wordt georganiseerd. Wat wil en doet FemArt? De Stichting FemArt Museum is een museum zonder muren dat zich o.a. ten doel stelt kwaliteitskunst van, door en over vrouwen onder de aandacht te brengen van het grote publiek. Vrij onbekend is dat slechts vier procent van de kunstwerken die wereldwijd in musea in vaste collecties wordt tentoonsgesteld van vrouwelijke kunstenaars is. Daar wil FemArt verandering in brengen en organiseert in 2013 vier verschillende tentoonstellingen waarover later meer. 1001 vrouwen Aan de vooravond van Valentijnsdag 2013 kondigen radio, tv, kranten en tijdschriften de publicatie aan van het boek ‘1001 Vrouwen uit de Nederlandse Geschiedenis’; tegelijk wordt er in Amsterdam door de toenmalige prinses Maxima een gelijknamige tentoonstelling geopend. In het boek van 1555 pagina’s komen –na grondig archiefonderzoek- de verhalen van bijzondere, beroemde, beruchte maar ook onbekend gebleven vrouwen tot leven. Ze hebben de vaderlandse geschiedenisboeken nooit gehaald, maar leverden wel een fundamentele bijdrage aan onze geschiedenis. In dit dikke boek worden ze uit de vergetelheid gehaald en krijgen ze posthuum eerherstel. Wereldvrouwendag, 8 maart 2013. Onder de bezielende leiding van FemArtvoorzitter en theatermaakster Agaath Witteman, die als oud-eerste kamerlid en oud bijzonder hoogleraar kunst en cultuur haar sporen op allerlei terreinen in de Nederlandse samenleving verdiende en nog steeds buitengewoon actief is, worden rond Wereldvrouwendag 2013 in totaal vier tentoonstellingen geopend. Daarnaast is er als vijfde de boekpresentatie van mijn vijfde Engelstalige boek ‘The language of MA’.
1. Divine Surprise. Als eerste wordt op vrijdag 8 maart om 15.30u onder grote belangstelling in de Grote Salon van het Bijbels Museum aan de Herengracht te Amsterdam onder de prachtige plafondschildering van Jacob de Wit uit 1718 feestelijk geopend ‘Divine Surprise: het vrouwelijke in God’. Het is een doorbraak te noemen dat het baanbrekende werk van de Zwitserse Prof. Dr. Othmar Keel en een van zijn beroemde leerlingen Prof. dr. Silvia Schoer nu niet alleen in Zwitserland en Duitsland maar eindelijk ook in Nederland te zien is. Keel en Schroer maakten eerder in hun omvangrijke catalogus ‘Eva-Mutter alles Lebendigen’ uit 2004 duidelijk, dat er een historische en symbolische ontwikkeling is van de rondborstige en rubensachtige naakte clanmoeder naar godin. Recent archeologisch onderzoek toont aan dat in de eerste
1
landbouwnederzettingen volle clanmoeders of nana’s zo geëerd worden dat zij door latere generaties vergoddelijkt worden. Zo is het met Aphrodite op Cyprus gegaan: van oermoeder of clanmoeder ontwikkelde zij zich tot godin die priesteressen kreeg en smekelinges. Het was dus zo op Cyprus, het was zo op Kreta, het was zo in Israël en het is nog steeds zo in India. Uit clanmoeders, die fysiek geleefd hebben en voor wier ziel een klein beeldje als zielenhuis werd gevormd, ontwikkelen zich godinnen. Zo ver uiteen liggen de begrippen oermoeder en godin dus niet wanneer je eenmaal de historische lijn gaat zien. Overal in de stad prijken grote affiches van een nana of clan moeder uit de Halafcultuur van ca 5800 BC met grote borsten. 2. Women for all Seasons. Tevens wordt op vrijdag 8 maart geopend de presentatie ‘Women for all Seasons. Het beeld van de vrouw in de oudheid’. Deze was al vanaf 14 februari in het Allard Pierson Museum te zien; dit hield verband met het feit dat bij Bijzondere Collecties in een naburig pand aan de Oude Turfpoortmarkt te Amsterdam de tentoonstelling 1001 Vrouwen open ging. Conservator Geralda Jurriaans-Helle, schreef een uitgave bij deze presentatie en zij is een jaargenote van Stella en Agaath. Deze drie dames zijn als het ware de drie vroedvrouwen of vroede (wijze) vrouwen die aan de basis staan van deze explosie van tentoonstellingen. Jammer was dat de op voorhand aangekondigde komst van de Venus van Hohle Fels (40.000-37.000 v. Chr.) uit Duitsland achteraf niet door kon gaan. Het Allard Pierson Museum te Amsterdam herbergt talloze Venusfigurines uit het de Levant, Egypte, Mesopotamië en de Griekse wereld. Aanleiding voor de presentatie in 2013 is de in 2004 geschonken collectie van Mevr. Marianne E. Willems-Hendrix, bestaande uit 49 vrouwelijke figurines, aangevuld met talloze vrouwelijke figuren uit de eigen collectie. 3. Female Power. Op zaterdag 2 maart opent het Museum voor Moderne kunst te Arnhem (MMKA) de deuren voor de derde tentoonstelling. De volledige naam van de tentoonstelling luidt: Female Power. Matriarchaat, Spiritualiteit & Utopie. Er is tot 20 mei 2013 kunst te zien van vrouwelijke kunstenaars uit de jaren 60 en 70 zoals Nicki de Saint Phalle, maar ook van eigentijdse vrouwelijke kunstenaars geboren in de 70er en 80er jaren zoals Mathilde Ter Heyne geboren in Heerlen. Curator Mirjam Westen zorgde voor een uitstekende catalogus met een aantal inhoudelijk belangrijke artikelen. Export matriarchy. Op de tentoonstelling is er een reconstructie te zien van een Mosuo-huis. Uit de catalogus komt het volgende citaat over dit huis dat hier een ‘installatie’ wordt genoemd: ‘De installatie Export Matriarchy van de hand van Mathilde ter Heijne, bestaat uit een replica van een huis dat behoort aan de gemeenschap Mosuo in China, waar Ter Heijne in 2007 verbleef’. Daarna heeft deze vrouwelijke kunstenaar over haar belevenissen bij de Mosuo een film gemaakt en heeft zij een geestig stripverhaal in boekvorm geproduceerd, dat op de tentoonstelling voorhanden is en meegenomen mag worden. Op de eerste pagina lees je: ‘In China there are small matriarchal societies which have survived for thousands of years and whose culture is unknown to most of the modern world. One of these societies is the ancient culture of the Mosuo, an ethnic minority group living in the provinces of Yunnan, Tibet and Sichuan, areas referred to in old Chinese historical records as ‘Nü kuo’, ‘the empire of Women’. Female Power inhoudelijk. De jonge kunstenaars van de eerste generatie vrouwelijke kunstenaars uit de 21e eeuws grijpen onbevangen terug op het verleden. Ze zijn geinteresseerd in matriarchaten of te wel egalitaire culturen, reizen er heen, maken films die zij op CD verspreiden en schrijven boeken en boekjes. Ze bestuderen de nana’s of clanmoeders en godinnen. Neem nu Nicki de Saint Phalle die schreef over ‘le pouvoir aux nana’s’; Nicki, die de oude clanmoeders echt goed bestudeerd had en hun op ludieke, speelse, volle en vooral vrolijke wijze, buitelend over elkaar, terugbracht in ons bewustzijn. De vrouwelijke kunstenaars van de nieuwe generatie, actief in de 21e eeuw, de 21e eeuwers, zijn geinteresseerd in spiritualiteit en sjamanisme, zo toont de tentoonstelling in Arnhem ons. Ze doen vrijelijk en onbevangen en zowel rationeel-kritisch als gevoelsmatig-intuitief een greep uit wat hen in een vrouwelijke wereldgeschiedenis en in de mystieke tradities van vrouwvijandige wereldreligies aanspreekt. Kritiek op het patriarchaat. Ze hebben kritiek op het patriarchaat, ze willen ontregelen, ze willen met hun werk het bestaande wereldbeeld kantelen. Het zijn activisten, ze willen een nieuwe wereld, geen droomwereld of utopie maar een concrete nieuwe wereld. Vandaar de subnaam van de tentoonstelling ‘Matriarchaat, Spiritualiteit & Utopie’.
2
Tijdens de opening op zaterdag 2 maart 2013 uiten diverse sprekers kritiek op het ‘patriarchaat’, zonder dat dit enige rimpeling van verzet of afkeer bij het ca tweehonderdkoppige publiek verwekt dat samenkomt in de grote aula van een school tegenover het museum. Dit kan kennelijk in kringen van de avant-garde; het is voor het eerst dat ik openlijke kritiek op het patriarchaat tijdens zo’n massaal bezochte opening meemaak, opnieuw een doorbraak. Female Power en ontwikkelingen binnen het feminisme. e Terug naar de 60er en 70er jaren. Het is opvallend dat deze 21 eeuwse vrouwelijke kunstenaars een richting opgaan die al ingeslagen was in de 60er en 70 er jaren door Nicky de St. Phalle en anderen. Voor hen was het: wég met de mythe van de gelukkige jonge moeder, wég met het geidealiseerde beeld van de jonge maagdelijke en naive en onschuldige en vrouw; wég met het beeld van de verhekste en gedemoniseerde oudere vrouw; wég met de klassieke maar vooral valse vrouwbeelden die in 5000 jaar patriarchaat gegroeid zijn... Het postmodernisme in verzet in de 80er jaren. In de 80er jaren wordt deze richting met belangstelling voor matriarchaat én spiritualiteit echter zwaar verguisd –ook binnen het feminisme- als zijnde escapistisch, antiintellectualistisch, romantisch en zweverig... Het is de postmoderne nuchterheid en het postmoderne cynisme die vanaf de 60er jaren maar met name in de 80er jaren aan universiteiten en hogescholen hoogtij vieren. Men gaat nog steeds uit van het materialisme. Het postmoderne wereldbeeld is materialistisch in de filosofische zin dat het slechts bestaat uit een eendimensionale stoffelijke laag en dat alles in het leven zou draaien om materie. Dit had desastreuze gevolgen voor het collectieve bewustzijn omdat men contact verloor met de concepten van ziel en geest, met de bezieling van werk en privé, contact met het leven zelf. Het ‘postmoderne’ feminisme. Wat betreft het feminisme: het kleurde zich naar de postmoderne nuchterheid: men nam afstand van de godinbeweging, de vrouw was meer dan een oermoeder met volle borsten en een dikke buik, een wandelende baarmoeder of een moederkloek gedoemd tot het voortbrengen van grote gezinnen en door het leven te gaan als de ideale en vooral vlijtige huisvrouw. Het feminisme splitste zich dus in de godinbeweging en de nuchtere postmoderne stroming die niet wilde romanticeren, materialistisch dacht en langzamerhand zelfs opgenomen leek in het mainstream patriarchale mainstream denken. Om mee te kunnen doen moet je je voor een deel aanpassen.... De 21e eeuwers. Maar daar zijn dan die vrouwelijke kunstenaars van de eerste generatie uit de 21e eeuw, die nu gewapend met informatie over egalitaire samenlevingen in balans, met hun interesse in het sjamanisme, in spiritualteit en esoterie, gevoel hebben voor de sacraliteit en de uniciteit van het leven. Zij schudden ons, in cynisme en materialisme ondergedompeld en ingedommeld als wij waren en zijn, wakker. Zij openen onze ogen voor een periode uit de vrouwelijke wereldgeschiedenis waarin het vrouwelijke als sacraal en heilig ervaren wordt en gerespecteerd wordt omdat zij zich hierdoor laten inspireren. 4. ‘Zoek de godin in jezelf. Drifting Déjà Vu’. Op 9 maart 2013 opent Gisèle Lubsen een fototentoonstelling over onder water gefotografeerde godinnen aan de Herengracht in Castrum Peregrini, schuin tegenover het ook e aan de Herengracht gelegen Bijbels Museum, Het is in deze nieuwe 21 eeuwe stroming van Female Power dat het werk van Gisèle Lubsen geplaatst kan worden. Gisèle is een Nederlands fotografe, haar werk is inmiddels gepresenteerd in Griekenland, Zwitserland, Frankrijk, de Verenigde Staten en nu ook voor het eerst in Nederland en wel in deze tentoonstelling in Amsterdam. Spierballen en female power. Voor onderwaterfotografie moet je een loodzware fotocamera dragen, die buiten het water 40 kg weegt, en daarvoor moet je spierballen hebben... Ook moet je een eindeloos geduld hebben, discipline opbrengen en steeds maar weer onderduiken, onder water duiken zonder zuurstofflessen, in een wereld waar je niet kunt adem halen. Je moet dus letterlijk over een lange adem beschikken en ook moet je modellen inspireren dit er ook voor over te hebben. Je moet het moment weten te benutten en dat voor de eeuwigheid vastleggen. Daarnaast zijn er soms hele felle en andere kleurschakeringen onder water. De kleuren van Gisèle zijn niet gefotoshopt. De portretten die Gisèle in de wereld onderwater maakt zijn surrealistisch. Het oude en nieuwe gevat in het kostbare moment. Zo legt Gisèle archetypes gestold in oude mythen opnieuw vast en verklankt zij ze in kleur en vorm. 5. ‘The language of MA the primal mother. The Evolution of the female image in 40,000 years of global Venus Art’. Aan de vooravond van Wereldvrouwendag vrijdag 8 maart 2013 vond op donderdagavond 7 maart in
3
Centrum ‘De Roos’ te Amsterdam de doop en boekpresentatie plaats van het vijfde Engelstalige boek van ondergetekende. Dit evenement is gekoppeld aan de avondlezing Het vrouwbeeld door de eeuwen heen door de auteur. Uit de uitnodiging: ‘Dit boek maakt een einde aan een wereldgeschiedenis zonder vrouwen. Venus Kunst brengt de bijdrage van de vrouw aan de evolutie in kaart en toont de ontwikkeling in het vrouwbeeld door de eeuwen heen; van stammoeder tot godin, priesteres en adorante’. Met vrouwelijke topstukken uit diverse musea over de hele wereld. 592 full color pagina´s met 1300 foto´s’....‘Uit prehistorische culturen is voornamelijk vrouwelijke kunst over, Venus Kunst. Het mannelijke wordt hier nauwelijks afgebeeld. Vanaf de IJzertijd komt het mannelijke naast het vrouwelijke in beeld om het vrouwelijke vervolgens naar de achtergrond te verdringen. De 19e eeuwse mannelijke archeologen produceerden eenzijdige studieboeken waarin de volle oermoeder worden weggezet als o.a. prostituees. De tijd is rijp dit achterhaalde vrouwbeeld te herroepen’. Dit baanbrekende boek - brengt de bijdrage van de vrouw aan de evolutie defintief in kaart en maakt een einde aan een mannelijke wereldgeschiedenis zonder vrouwen. - brengt oermoederers, later Venussen genoemd, als de eerste leiders der mensheid in beeld. - bied een universeel symboolsysteem dat wereldwijd een opvallende consistentie en continuiteit vertoont. - maakt duidelijk dat vrouwelijke kunst aantoonbaar in de overgrote meederheid is in oude en moderne culturen in balans. - leert hoe een oermoeder te onderscheiden is van een latere godin, haar priesteres en haar smekelinge. - Volgt hoe over een vrouwelijk symboolsysteem een mannelijk systeem wordt gelegd waardoor het vrouwbeeld devalueert en de wereld verandert in een tranendal. - Ontsluiert de verloren Vrouwe en Moeder van Oud-Israël en toont hoe zij transcultureel over gaan in Maria, de Moeder en de vrouwe van alle volken in het Christendom. Op de cover van het MA boek prijkt de ‘Sleeping Lady’ van Malta. Na afloop van de feestelijke doopplechtigheid kregen daarom alle aanwezigen een ontluikende witte roos uitgereikt met aan een fleurig lint een klein kaartje met de volgende tekst: When Sleeping Women Wake, Mountains Will Move. 6. Studenten in Amsterdam worden geïnformeerd via lezing en website. Op 22 maart verzorgt ondergetekende voor de studentenvereniging Ars Notoria religiestudies van de UvA een lezing ‘Het vrouwbeeld door de eeuwen heen’ speciaal voor studenten van de UvA en de VU in de Bibliotheek van Amsterdam aan de Vijzelgracht 2a. Over de inhoud van de lezing. Uit prehistorische culturen is voornamelijk vrouwelijke kunst over, Venus Kunst. Het mannelijke wordt hier nauwelijks afgebeeld. Over een periode van 40,000 jaar toont Venus Kunst zelfbewuste en volle vrouwen, staand en zittend. Wanneer er voor het vrouwelijke en de vrouwen na 4000 v. Chr. grimmiger en onveiliger tijden aanbreken met een schaarste aan tal van levensbehoeften zoals water en grond, slanken de dames af. In het vrouwbeeld is er een evolutie van clanmoeder via godin en priesteres tot adorante of vereerster, die naarmate de tijd verstrijkt steeds eenvoudiger wordt afgebeeld. Vanaf de IJzertijd komt het mannelijke naast het vrouwelijke in beeld om het vrouwelijke vervolgens naar de e achtergrond te verdringen. De eerste 19 eeuwse archeologen zijn mannen, die zich uitsluitend richten op het klassieke kunst uit de tijd van Grieken en Romeinen waarin de erotische, nederige en zwakke vrouwe in beeld gebracht wordt. Zij produceren binnen de archeologie en kunstgeschiedenis de eerste hand- en studieboeken waarin dit eenzijdige vrouwbeeld benadrukt wordt. Dit heeft tot gevolg dat tot op de dag van vandaag volle oermoeders worden weggezet als prostituees, afgodinnen en vruchtbaarheidsbeeldjes. De tijd is rijp dit achterhaalde vrouwbeeld van vrouwen die geen prostituee’s waren maar de eerste leidsters der mensheid, te herroepen.
4
7. April: de theaterproductie Oresteia. Van 2 tot 14 april wordt Castrum Peregrini de theatervoorstelling Oresteia opgevoerd, een stuk in de maanden daarna regelmatig herhaald zal worden in de ruimten van Divine Surprise in het Bijbels Museum te Amsterdam. De essentie van het stuk draait om een theatrale krachtmeting tussen wraakgodinnen, die opkomen voor de oude matriarchale en egalitaire orde, en de nieuwe goden van de patriarchale orde. Deze nieuwe orde het vrouwelijke buitensluiten en onderdrukken en heeft als hoofd vertenwoordiger de Helleense oppergod Zeus.
in dat
Oresteia inhoudelijk. De plot van het stuk is: wie is de echte ouder van kind: de moeder (oude orde) of de vader (nieuwe orde). Vele Helleense Hellenistische filosofen breken zich daar het patriarchale hoofd over maar redeneren wel naar het antwoord toe: de vader. En daarna raakt moederschap zwaar in diskrediet. Het wordt in de vijfde eeuw v. Chr. in Griekenland zelfs ontkend. In een toneelstuk uit 458 v. Chr. kun je lezen ‘de moeder, geen moeder maar slechts een verpleegster van het embryo De man die de vrouw ‘beklimt’ is degenen die in feite baart’. Ik schreef over deze schokkende patriarchalisering en degeneratie van klassiek- Griekse filosofie- en cultuur eerder over in mijn boek Van Venus tot Madonna (p. 351).
het en
zal
het dat is. de
De klassieke en christelijke wortels van onze cultuur. Het is deze klassiek patriarchale benadering die een onuitwisbare invloed zal hebben op drie monotheïstische wereldgodsdiensten: judaïsme, christendom en islam, die zich kenmerken door een exclusief mannelijk godsbeeld. De vrouwvijandigheid van Griekse filosofen zal met name het denken, de filosofie en theologie van latere christelijke kerkvaders negatief beïnvloeden. De Oresteia ofwel Het verhaal van Orestes is de enig overgebleven trilogie uit het klassieke, Griekse theater. Toneelschrijver Aischylos schreef dit indrukwekkende epos in 458 voor Christus. In het Amsterdamse ontmoetingshuis voor kunstenaars en filosofen, Castrum Peregrini, brengt regisseur Agaath Witteman een sobere, ingetogen versie van het laatste deel van de Oresteia, de Eumiden ofwel Goede Geesten. Zij stelde haar spelersgroep samen uit een internationale cast met wie ze eerder Het huis van Bernarda Alba maakte in Theater De Engelenbak. Dit derde deel van de Oresteia gaat over de teloorgang van het matriarchaat in de westerse cultuurgeschiedenis. De kelderachtige, witgeschilderde ruimte van Castrum Peregrini heeft een intieme sfeer met zuilen; aan de wand hangen foto’s van ‘onderwatergodinnen’ door Gisèle Aphroditi Lubsen. In de openingsscène lopen de spelers achteloos rond op de fototentoonstelling. Acteur Julien Croiset in de rol van verdediger wil de vrouwen uit het tempelcomplex verwijderen. Maar ze zijn volhardend want er is hun onrecht aangedaan en ze klagen Orestes (vertolkt door Gijs Kimenai) aan wegens moord. Hij immers heeft uit wraak zijn moeder gedood. Klik hier voor een recentie van Kester Freriks.
8. Instructielezing ‘Divine Surprise’. Voor de medewerkers en rondleiders van het Bijbels Museum wordt op verzoek van het management van het Bijbels Museum op donderdag 4 april door ondergetekende een instructielezing over de tentoonstelling gegeven en een uitgebreid hand-out gemaakt. PanSophia Gastvrouwen. Hier zijn ook belangstellenden van PanSophia bij aanwezig, waaronder de onvervangbare Sophia-vrouwen Ellen Genet en Annet Overvelde. In volgende maanden maken beiden zich als gastvrouw en rondleider buitengewoon verdienstelijk. Gedurende vaste dagen in de week -ook op de drukbezochte zondagmiddagevenementen- vangen zij mensen bij binnenkomst op en maken hen wegwijs. Zij ontmoeten vele mensen en hun verhalen en maken aangrijpende dingen mee. Hun trouwe aanwezigheid en onvoorwaardelijke inzet droeg bij tot het welslagen van het project Divine Surprise. Annet schreef over haar ervaringen als gastvrouw en rondleider een pakkend artikel. Klik hier om dit artikel te lezen.
5
9. Eerste museumlezing op zaterdag 6 april in het Bijbels Museum, de eerste lustrumactiviteit van Academie PanSophia. De volgeboekte lezing vindt plaats in de kleine zaal aangrenzend aan de tentoonstellingsruimte op de tweede verdieping. Deze bijeenkomst was bedoeld om bij de tentoonstelling de noodzakelijke extra-informatie te geven over God met Borsten alias Vrouwe Wijsheid. Waarom aanvullende informatie nodig is. De naam van de Duitstalige tentoonstelling‘Gott Weiblich’ uit Zwitserland wordt in Nederland omgezet tot ‘Divine Surprise’ het vrouwelijke in God. In eerste instantie verrast deze nieuwe invalshoek en klinkt het als een hele vooruitgang. Maar de Zwitserse samenstellers van de tentoonstelling -Prof. dr. Othmar Keel en Dr. Thomas Staubli- gaan in wezen nog niet ver genoeg. Men benadert de stof vanuit de invalshoek dat het gaat ‘van godinnen en goden naar één God’. Maar de figuur op de pilaarfigurines uit Israël van rond de 800 v. Chr. is niet zomaar een godin met borsten. Wie gaat er achter deze figurine schuil? Haar naam luidt ‘El Shaddai’ of God met borsten. Zij veranderde haar naam in ‘God Almachtig’. Van oudsher kende Oud-Israël een belangrijke creatrix genaamd ‘El Shaddai’. Zij was het die tot Abraham sprak en zichzelf introduceerde als ‘God met borsten’ of ‘El Shaddai’, een naam die later wegvertaald werd met ‘God Almachtig’. De pilaarfigurines met hun volle borsten vertegenwoordigen niemand minder dan ‘El Shaddai’ of ‘God Almachtig’, zij die haar/zijn naam veranderde in ‘de Heer’. Deze ontwikkeling moet te maken hebben met de correcties van de schrijvers (Tiqqune Sopherim) die vanaf 600 BC actief worden. Pilaarfigurines als copieën van een groter cultusbeeld. Van dit type pilaarfigurine zijn er tussen 750 en 600 BC in het Zuidrijk Judea 854 gevonden waarvan zo’n 400 in Jerzualem. Ze staan allen in de ‘dea nutrix’ houding. Zij zijn handgemaakt, op hun vaak glimlachend hoofd na dat in een mal is gevormd. Na 600 v. Chr. wordt er door de Jahwe-alleen beweging een beeldverbod uitgevaardigd en wordt in het kader van het overwinnend monotheïsme het maken van (veelal vrouwelijke) beelden verboden (beeldverbod). Dan is inmiddels ook het grotere cultusbeeld uit de tempel te Jerusalem verdwenen waarvan deze kleinere pilaarfigurines een copie zijn. De kleinere figurines hebben op elk huisaltaar gestaan. El Shaddai of Vrouwe Wijsheid is God de Moeder, de Moeder van de Heer. Het gaat bij El Shaddai niet om een van de vreemde godinnen die Israel vanuit Kanaan bereiken, zoals de latere correctoren ons willen doen geloven. Zij is niet een van de vele godinnen van Oud Israel, zij is niet een van de vele moedergodinnen, haar cultus is meer dan een vruchtbaarheidscultus, haar figurines zijn meer dan poppen of kinderspeelgoed. Zij draagt vele namen: Eloha, Ela (Godin of heilige boom), Qudshu of de Heilige, Ruach of Geest of Wind, Chokma of Wijsheid en Ashratah, later wegvertaald in de Kanaanitische Ashera. Zij staat voor het actief vrouwelijk scheppende beginsel, voor de creatrix die zich o.a. manifesteerde in tal van boomsoorten. Haar willen wij voor het voetlicht brengen en daarom komt de academie met museumlezingen en conferenties in actie. Verticale oecumene in de visie van Othmar Keel: onderlinge samenhang van de drie monotheïstische godsdiensten mét het eerherstel aan het Kanaänitisch verleden. Hiermee worden de vrouwelijke elementen in het godsbeeld geïntegreerd. - Verouderde visie op Kanaän. Dus wég met vooroordelen van bijbelschrijvers omtrent steen- boom en dierverering, sterverering, beeldverering, prostitutie en seksuele orgieën, divinatie en zwarte magie en kinderoffers De uitkomsten van recent bijbelonderzoek. Onderzoek wijst uit dat schrijvers uit de school van de Deuteronomist de Hebreeuwse teksten na terugkomst uit de Babylonische ballingschap ‘gecorrigeerd’ hebben. De politieke agenda van de corrigerende schrijvers. Zij probeerden het verstrooide volk opnieuw te verenigen in een soort ‘crisismanagement’. In hun agenda stond het promoten van de éne God Jahwe en het volk Israël dat recht had op het ‘beloofde land’: één God, één volk, één land. - Het breken met de oude religie van Kanaän én Oud-Israël. Er moest resoluut gebroken worden met de oude religie van Kanaän en Oud-Israël. Er moest gebroken worden met de godsbeeld met de drie-eenheid van VaderMoeder-Zoon en een grote godenfamilie; met hun representanten op aarde: de sacrale priester/koning en koningin-moeder (gebira); met de godinverering, de beeldverering, het orakelen en de vooroudercultus, enz. - De religie van het boek. De macht kwam aan de religie van het boek en de priesters die deze boeken konden lezen en interpreteren. Monotheïstische godsdiensten zijn religies van het heilige boek; zij kennen een mannelijk godsbeeld en voornamelijk mannelijke gezagsdragers. - De waarde van de tentoonstelling. De grote waarde van de tentoonstelling is dat de vrouwvriendelijke voorgeschiedenis van het laat ontstane monotheïsme in beeld wordt gebracht. Het erkennen van deze wortels
6
maakt het herintegreren van vrouwelijke kwaliteiten en waarden in het godsbeeld van drie monotheïstische wereldgodsdiensten mogelijk. Nieuwe wetenschappelijke visie. En dit alles op basis van historisch-theologische argumenten die versterkt worden door modern wetenschappelijk archeologisch, antropologisch en kunsthistorisch onderzoek. De Islam in de tentoonstelling Divine Surpise 1 Godinnen Al-Lat en Al-Uzza als voorspreekster (advocata) en mediatrix (middelares); duivelsverzen. 2 De Almachtige of de Eeuwige is barmhartig (Divine Surprise, 15); hier zit het woord ‘baren’ in; Hebreeuwse ‘rhm’ of ‘rachim’ en Arabische ‘rachmani’of ‘rachimi’ (VVTM 391, LoMA 419, 445). 3 Het gesluierd gaan van vrouwen. (zie thema drie; twee goddelijke dames op een kameel). Het goddelijk-vrouwelijke door de eeuwen heen: het gaat van steen-dier- en plant-verering tot abstracte maar toch vrouwelijke figurines en daarna tot de naturalistisch afgebeelde vrouwe die steeds menselijker vormen aanneemt. Ontwikkeling in religies van Kanaän en Oud-Israël 1 Natuurgodsdienst en ‘Polytheïsme’. Godenfamilie met oppergod en godin. El en Asjera. Zij scheppen samen. El, Jahweh (weer- en stormgod uit Noord-Arabië, Div. Surpr. 12, 20 n 8) en Baal met partners. Jahwe gaat in Israël domineren. 2 Inclusief mono-Jahwisme. Verscheidene streek-Jahweh’s met partner Asjera; eerste tempelperiode: 930-586 v. Chr. Jahwe integreert allerlei aspecten, ook de vrouwelijke 3 Exclusief mono-Jahwisme. Ontwikkeling van inclusief- naar exclusief mono-Jahwisme na Babylonische Ballingschap vanaf 515 v. Chr. (Divine Surprise, 12, 20 n 9). 5 Exclusief monotheïsme: God is ver weg en wordt abstract gemaakt. Het godsbeeld is mannelijk. Drie manieren waarop Asjera uit de bijbel is weggeschreven 1 Zij wordt een van de kwaliteiten van haar echtgenoot VVTM 387 2 Het goddelijk-vrouwelijke wordt geneutraliseerd of vermannelijkt VVTM 391 3 Het goddelijk-vrouwelijke wordt gedemoniseerd VVTM 390, 436-7 Tijdens de lunch kunnen mensen zelfstandig aan de hand van het hand-out dat ook een begeleiding bij de rondgang langs de dertien vitrines biedt, door de drie museumzalen lopen. Ook zijn er vrijwillige ‘opdrachten’ die de deelnemers gericht leren kijken naar de figurines. Het gezamenlijke kringgesprek in de tuinkamer van het museumrestaurant ‘de Hof van Heden’ na afloop is fundamenteel en hoopgevend. 10. Twee lezingen ‘De come back van God met Borsten’ voor de Vrije Academie op zondagmiddag 14 april van 12.00-13.00u en 13.30-14.30u. in de Kleine Zaal van het Bijbels Museum ter introductie van de tentoonstelling ‘Divine Surprise! Het vrouwelijke in God’. Ook bij deze twee drukbezochte lezingen werd een handout uitgereikt met een inhoudelijke ondersteuning bij de rondgang langs de vitrines. Uit de vooraankondiging: Het FemArtMuseum presenteert een bijzondere tentoonstelling met als titel “Divine Surprise! Het vrouwelijke in God”. De tentoonstelling is een unieke kans het eenzijdig mannelijke godsbeeld zoals dat overgeleverd wordt vanuit joden- en christendom te verrijken met tal van vrouwelijke godinnen. Dr. Annine van der Meer, godsdiensthistoricus en theologe, promoveerde op de vrouwelijke kant van God in het oerchristendom en is als geen ander in staat deze boeiende materie voor u te ontsluiten in een lezing. 11. Tweede museumlezing ‘Women for all Seasons. Het vrouwbeeld in de oudheid’ op zaterdag 20 april. Het is de tweede lustrumactiviteit van Academie PanSophia. De ochtendlezing in de Thomaskerk. Uit de uitgave ‘Women for all Seasons’ en de beschrijvingen van Venus Kunst in het Allard Pierson Museum in de vitrines, spreekt een traditionele 20e eeuwse benadering van de Venuskunst (waarover meer in het MA-boek), die fundamenteel verschilt van de modernere benadering van Venuskunst bij ‘Divine Surprise’ in het Bijbels Museum. In de lezing komen de volgende periodes met Venuskunst uit de betreffende periodes aan de orde:
7
Nieuwe Steentijd. Uit deze periode zijn er figurines uit Thessalië (5800-5300 v. Chr.), de Vinca- en Cucuteni-cultuur uit het Oude Europa (5300-3500 v. Chr.), de Tell Halaf cultuur uit Noord-Syrië (6000-4000 v. Chr.) Kopertijd. Diverse ooggodinnen uit de Tell Brak tempel in Noord- Mesopotamië vanaf 3600 v. Chr. Brons- en IJzertijd en klassieke en hellenistische periode. Schematische en vioolvormige figurines uit Anatolië, vogelfigurines uit Selenkahiye in Syrië, allerlei verschillende typen figurines uit (prehistorisch) Egypte, de Levant, de Cycladen, Cyprus, Mycene en klassiek en hellenistisch Griekenland. Het Allard Pierson Museum kent de de Griekse zaal waar ook een afdeling over de Griekse vrouw is ingericht. Brons- en IJzertijd: de Indo-europeanen in het Allard Pierson Museum. Heel bijzonder is dat je in dit museum buitengewoon scherp de overgang van moeder- naar vaderland in beeld ziet. In de zaal op de eerste verdieping met Kreta, Cycladen, Griekenland, Anatolië, Mesopotamië en Iran lees je op een van de informatieborden bij Iran: ‘Rond 2000 BC vestigden zich de eerste mensen die een Indo-europese taal spraken, in Noord-Iran. Hiervandaan verspreidde hun cultuur zich naar het westen. Hun grijs gepolijste aardewerk bleef lang in gebruik’. Hierna vullen de vitrines zich met bronzen en ijzeren wapens, dolken en zwaarden. Er zijn grote wagenwielen van karren getrokken door paarden, er is het bit van paarden in soorten en maten. De opmars van de nomadische herdersvolken naar het westen komt op gang. Ook in het Oude Europa is er die overgang van technisch hoogstaand, verfijnd en kleurrijk aardewerk naar grover en grijs gekleurd aardewerk wanneer de steppeculturen met hun patriarchale gods- en wereldbeeld daar aandoen en de oudere matriarchale cultuur voor een deel vernietigen en voor een deel in verwaterde vorm in de nieuwe cultuur opnemen. Het handout. Voor deze dag wordt een handout gemaakt getiteld ‘De evolutie van het vrouwbeeld door de eeuwen’. 12. Interview en radio-opname voor radioprogramma ‘Het Platenparadijs’ op 22 en 23 april in de zalen van Divine Surprise in het Bijbels Museum met ondergetekende. Het geheel wordt uitgezonden op Moederdag 2013 op radio vijf. ‘Het Platenparadijs’ is een muzikale verkenningstocht met presentator Tom Dirks langs persoonlijke herinneringen van radiogasten aan de hand van favoriete muziek. Op de website van de RKK staat de volgende informatie over dit moederdag programma: 12 mei 2013 – Moederdag is belangrijk, vrouwen verdienen het om in de schijnwerpers te staan. Annine van der Meer vraagt op haar eigen manier aandacht voor de vergeten vrouwelijke aspecten in onze cultuur en godsbeleving. Annine van der Meer (60) heeft een warme band met Maria, al van jongs af aan. Het is volgens haar spijtig dat sinds het tweede Vaticaans concilie haar natuurlijke rol op de achtergrond is geraakt. Mensen hebben namelijk sinds oudsher een verbindtenis met het ‘moederland’, dat door de komst van het ‘vaderland’ verhuld en versluierd verder leeft in verborgen symbolen. Via de Academie PanSophia vraagt Van der Meer aandacht voor de groei van vaderland, via moederland naar mensenland… Aan de hand van haar favoriete muziek vertelt zij over het belang van Moederdag, haar band met Maria en de toekomst van onze wereld. Het is te beluisteren via deze link.
13. 2-daagse Conferentie ‘De comeback van God met de borsten. De vergeten Moeder van Oud-Israël en haar verbinding met Maria, de Moeder bij de christenen’ op 10 en 11 mei 2013 in het Bijbels Museum te Amsterdam. De sprekers tijdens de conferentie zijn: Marja de Vries (van De hele Olifant in beeld), Margaret Barker uit de UK en Annine van der Meer. Voor iedereen die geïnteresseerd is in het vrouwelijk principe in oude en hedendaagse samenlevingen in balans . Waarom ontbreken vrouwen in de huidige wereldgeschiedenis? Hoeveel vrouw zit er in God en in de drie monotheïstische wereldgodsdiensten: jodendom, christendom en islam? Deze tweedaagse conferentie werpt nieuw licht op de verborgen geraakte vrouwelijke kant van de drie monotheïstische wereldgodsdiensten. Het goddelijk vrouwelijke werd uit de heilige teksten van monotheïstische wereldgodsdiensten ‘weggecorrigeerd’; vrouwelijke kunst toont wat uit de teksten verdween. De combinatie van nieuw opgegraven vrouwelijke
8
kunst en ‘teruggecorrigeerde’ teksten maakt het vrouwelijke weer zichtbaar en brengt het eerherstel. Tentoonstelling en conferentie brengen de uit balans geraakte man-vrouw-verhouding weer in evenwicht. El Shaddai of Vrouwe Wijsheid is God de Moeder, de Moeder van de Heer. De naam van de Vrouwe die in de figurines wordt afgebeeld luitdt ‘El Shaddai’ of Wijsheid. Zij is niet een van de vreemde godinnen die Israel vanuit Kanaan bereiken, zoals de latere correctoren ons willen doen geloven. Zij is niet een van de vele godinnen van Oud Israel, zij is niet een van de vele moedergodinnen, haar cultus is meer dan een vruchtbaarheidscultus, haar figurines zijn meer dan poppen of kinderspeelgoed. Zij draagt vele namen: Eloha, Ela (Godin of heilige boom), Qudshu of de Heilige, Ruach of Geest of Wind, Chokma of Wijsheid en Ashratah, later wegvertaald in de Kanaanitische Ashera. Zij staat voor het actief vrouwelijk scheppende beginsel, voor de creatrix die zich o.a. manifesteerde in tal van boomsoorten. Haar willen wij voor het voetlicht brengen en daarom komt de academie met museumlezingen en conferenties in actie. De uitgebreide evaluatieformulieren worden na afloop ter plekke ingevuld en ingeleverd of later opgestuurd. Uit de formulieren blijkt dat de conferentie voor mensen een grote eyeopener is geweest en dat men dit de moeite waard heeft gevonden een tweede dag terug te komen. De combinatie met de tentoonstelling bleek een ijzersterke. Ook werd erg gewaardeerd dat de prijs van twee dagen zeer schappelijk gehouden was. Alle honderd stoelen werden tot de laatste plaats bezet. 14. Workshop ‘Laat je verrassen door het vrouwelijke in God’ op woensdag 26 juni 13.00-16.30u in het Ignatius huis Beulingstraat 11 te Amsterdam. Uit de uitnodiging. In het leven van vrouwen kun je kwaliteiten herkennen als leven geven én vernietigen, kracht en zachtheid, overgave en strijden… Verbinden we die ook met God, zoals we dat doen met kwaliteiten van heer-sen en vader-en? En wat doet dat dan aan ons? De expositie ‘Divine Surprise’ in het Bijbels museum in Amsterdam toont oeroude beelden van God als barende vrouw, zogende moeder, koerende duif, wijze leidster en krachtige strijdster. Voor vrouwen van nu, die hun inspiratie putten uit de bronnen van verschillende religies en levensbeschouwingen, organiseren we een speciaal bezoek aan deze tentoonstelling. Programma. Met vooraf een lezing in het Ignatiushuis door Annine van der Meer, die helpt om de taal van de beelden beter te verstaan. Tijdens de lezing gaan we de lichaamstaal aan den lijve ervaren: we gaan de dertien sacrale houdingen innemen en ingekeerd ervaren op zachte muziek. Daarna volgt een rondleiding in het Bijbels museum (om de hoek), waarbij we aandachtig kijken en stilstaan bij de verschillende kwaliteiten die verbeeld worden. In een kringgesprek kunnen we onze ervaringen delen en elkaar verrassen met visies op het Goddelijke. Annine van der Meer, godsdiensthistorica, symbooldeskundige en oprichtster van Academie PanSophia Ellen Genet, museumgids en vrijwilligster bij Academie Pansophia Fieke Klaver, theologe en programmacoördinator van het Ignatiushuis Evaluatie: een druk bezochte, afwisselende en bijzonder geanimeerde workshop, voor herhaling vatbaar. 15. Zondagmiddaglezingen met rondleiding bij de tentoonstelling Divine Surprise op 30 juni en 21 juli om 14.00 in de tentoonstellingsruimte. Titel lezing: ‘Maak kennis met de vrouwvriendelijke voorgeschiedenis van drie monotheïstische wereldgodsdienste’. Toelichting bij de tentoonstelling Divine Surprise! Het vrouwelijke in God van Dr. Annine van der Meer
16. Dagconferentie ‘het Eeuwig Vrouwelijke’ op zaterdag 6 juli 2013 in de Annie Besant Hall van het Internationaal Theosofisch Centrum te Naarden, Meentweg 9 te Naarden.
9
De sfeer tijdens de conferentiedag. De aandacht in de grote zaal is intens. Er is een rust en een harmonie die door niets of niemand verstoord wordt. Er heerst een diepte en een rust die voor mij onvergetelijk was. Parkeermoeilijkheden, opstoppingen bij het inschrijven, allerlei mogelijke hobbels schitteren door afwezigheid of worden door het team moeiteloos opgevangen waardoor het een zeer harmonieuze en rustgevende dag wordt, die exact op tijd om 17.00u eindigt. Klik hier voor het verslag dat Nora Noya schreef . Evaluatie. Uit de evaluatie blijkt dat men over het algemeen tevreden is over de dag. Margaret Barker gooit met haar kennis en heldere en degelijke presentatie de hoogste ogen en men is verguld met haar bijdrage. Wel wordt door sommige deelnemers gevraagd het intellectuele aspect wat meer in balans te brengen met het fysieke en intuitieve. 17. Film over Divine Surprise. In samenwerking met Stichting FemArtMuseum werd er op dinsdag 20 augustus een rondgang met ondergetekende langs de vitrines gefilmd met de bedoeling de aanwezigheid van de 200 figurines die deel uitmaken van de tentoonstelling ‘Divine Surprise’ voor het nageslacht in Nederland vast te leggen. 18. Divine Surprise voor Vroede Vrouwen op 23 augustus 2013. Lezing door ondergetekende voor EVAA, de organisatie van verloskundigen regio Amsterdam om 14.00u in de Kleine Zaal van het Bijbels Museum met aansluitend een rondleiding en kringgesprek. Dit vond plaats op initiatief van verloskundige Claudia van Dijk, die op 21 juli een zondagmiddaglezing met rondleiding van ondergetekende in de tentoonstellingsruimte van ‘Divine Surprise’ bezocht had. Vervolgens nam Claudia van Dijk het initiatief om speciaal voor haar collega’s verenigd in EVAA, de organisatie voor verloskundigen regio Amsterdam, een lezing en rondleiding te organiseren. Klik hier voor een verslag van deze lezing. 19. Zondag 25 augustus. De laatste dag ‘Divine Surprise’. Na een voordracht van het Hooglied om 12.00u, een lezing van Venus tot Nana om 14.00u en na al de drukte van de mensen die in de laatste weken, dagen, uren en minuten de tentoonstelling nog wilden bezoeken, valt dan om 17.00 defintief het doek voor ‘Divine Surprise’. Het afscheid van de beelden. Boven op de tweede verdieping maken Ellen Genet, Annet Overvelde en ik een laatste rondgang langs de vitrines. Het meest geraakt heeft mij toch wel Ashera van Israël; wat zullen we haar glimlachende hoofd missen, dat ons altijd als eerste in de eerste zaal verwelkomde wanneer we na de trappen boven aankwamen. Stil staan Ellen en ik voor haar. Wij brengen haar een laatste en daarom verdrietige groet. In mijn binnenste klinken de volgende woorden: ‘Moeder het was fijn bij u te zijn en voor u te werken. Maar nu gaat u heen. U heeft en houdt mijn hele hart’. De supoost nadert; het licht gaat uit en de deuren sluiten. Ja, het doek valt. Tijd voor de borrel in de Hof van Heden... De afscheidsborrel. In de museumtuin is er een vernissage. Judikje Kiers, directeur van het Bijbels Museum, dankt Agaath Witteman voor de vlotverlopen samenwerking. Het Bijbels Museum heeft veel van Agaath geleerd. Zij introduceerde de zondagmiddag-voordrachten die ook in de zomermaanden drommen mensen naar het museum brachten; voor het Bijbels Museum waren de zomermaanden geen komkommertijden. De laatste woorden. Vervolgens laat initiatiefneemster en voorzitter van Stichting FemArtMuseum Amsterdam Agaath Witteman in een gloedvol betoog de afgelopen maanden met ‘Divine Surprise’ de revue passeren. Zij constateert hoezeer de tentoonstelling een succes is geweest. Achteraf is het jammer dat er geen verlenging mogelijk was; juist die laatste weken werd het gigantisch druk en leek de tentoonstelling door het grote publiek ontdekt te worden. Dank aan Academie PanSophia. Academie PanSophia bedankte zij in de personen van gastvrouwen en rondleiders Ellen Genet en Annet Overvelde, voor hun grote inzet en toewijding aan de tentoonstelling. Ze dankte mij ook; haar en mijn schouders zouden de tentoonstelling gedragen hebben; ik zou haar en anderen bijzonder geïnspireerd hebben. Dat waren de complimenten aan het adres van Academie PanSophia van een kanjer van een vrouw die door een totale inzet en creativiteit van haar kant, ons allen bleef verrassen tot de laatste seconde van ‘Divine Surprise’ in Amsterdam 2013. Annine van der Meer, voorzitter Academie PanSophia, 8 september 2013.
10
