2012. Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek

Bouwen met baksteen 4/2012

Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek nr 140 - driemaandelijks tijdschrift - oktober-november-december 2012 - afgiftekantoor 8000 Brugge 1 - 2de afdeling

Bouwen met baksteen is het driemaandelijks tijdschrift van de Belgische Baksteenfederatie. Voor meer informatie, aarzel niet ons te contacteren.

Abonnement: Catherine Bral Redactie: Laurie Dufourni Verantwoordelijke uitgever: Jozef Van Den Bossche http://www.baksteen.be e-mail: [email protected]

Adres: Kartuizersstraat, 19 bus 19 1000 Brussel

tel. (02) 511 25 81 ~ fax (02) 513 26 40

Druk:

inhoud Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek . . . 1 Woning in Mariakerke - ‘Swedish brickhouse’ Freek architecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Passiefhuis in Tielt RANT architecten bvba, architect Seppe Jespers . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Woning in Sint-Genesius-Rode Faidherbe & Pinto architectes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Lage energie woning in Brecht Domien Boits - Boits Van Bouwel architecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Zoeklicht op vijf seincabines voor Infrabel Canevas - Greisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Binnenlandse architectuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Woning in Kain Atelier 458E - Jérémy De Grande en Eugénie Poulain ism Nicolas Quidousse Buitenlandse architectuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Collectieve huisvesting in Béthune (Frankrijk) FRES architectes (Frankrijk) ism KENK Architecten (Nederland) Technisch artikel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Belgische dakpan- en baksteenfabrikanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

BOUWEN MET BAKSTEEN ①②③❹

tweeënveertigste jaargang

1

2012

Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek Foto:Studio Claerhout

Sinds enkele jaren kunnen

Iedere betrokkene in het bouwproces

In het jaar 2013 bevinden we ons

we vaststellen dat inzake energiepres-

zal zonder twijfel hierbij een rol te spe-

zowat halfweg tussen de start van de

tatie van gebouwen de normen in de drie

len hebben: ontwerpers, aannemers,

omzetting van de EPB-richtlijn en de

Gewesten regelmatig worden verstrengd.

producenten van bouwmaterialen, tech-

objectieven die tegen 2020 in het voor-

niekers en installateurs, … alsook de

uitzicht worden gesteld, onder andere

bouwheren.

de «bijna energie neutraliteit». Bij deze

Ook al behoudt elk Gewest een zekere vrijheid in het bepalen van de timing

gelegenheid willen we in «Bouwen met

wat betreft het vastleggen van de te

Waar staan we vandaag? Zal de bouw-

Baksteen» een eerste balans opmaken

behalen energieprestatieniveaus dan

wereld klaar zijn om een gepast ant-

van de evoluties die in de baksteensec-

kunnen we toch vaststellen dat de evo-

woord te bieden aan al deze nieuwe

tor hebben plaatsgevonden om zo goed

lutie naar een (zeer) lage energie norm

eisen die op (zeer) korte termijn ingang

mogelijk in te spelen op dit gegeven.

of een passiefnorm voor gebouwen

zullen vinden. Het kan niet worden

Naast de energieprestatie is er ook

volop aan de gang is. De passiefnorm is

ontkend dat betrokkenen zeer snel een

nog de creatieve vrijheid van de archi-

niet ver meer af (het Brussels Gewest

zekere expertise hebben opgedaan. In

tect die niet volledig aan banden mag

voorziet dit objectief in te voeren vanaf

amper enkele jaren tijd zijn de bouw-

worden gelegd door technische eisen.

2015) en de uitdaging van «bijna

concepten geëvolueerd en is het begrip

Er zijn voorbeelden genoeg waar ener-

energie-neutraal» bouwen zal worden

«energieprestatie» volledig geïnte-

gieprestatie en architecturale kwaliteit

veralgemeend vanaf 2020.

greerd.

perfect samen gaan.

2

BOUWEN MET BAKSTEEN ① ② ③ ❹ tweeënveertigste jaargang 2012

Woning in Mariakerke - ‘Swedish brickhouse’ Freek architecten Foto’s: studio IF - Tekst: architect, Frederik Dutry

Een opdrachtgever met een grote voorliefde voor Scandinavië, die energiebewust wil bouwen, en die een zuivere hedendaagse architectuur vooropstelt, is een ideaal begin om als architect te starten. Typische Zweedse elementen, archetypes, materialen en planorganisaties zijn onder zocht, en verwerkt op een hedendaagse en bouwfysisch Belgische manier. Qua planorganisatie moet binnen en buiten één geheel vormen, in contact staan met de natuur. Het bewoonde gelijkvloers bestaat uit een vierkant 12x12m, waarbij in 2 tegenovergestelde kwadranten de gesloten bureauruimte met trap zich bevindt en in de andere het deels overdekte buitenterras. De resterende ruimte (leefruimte en keuken met eetruimte) krijgt automatisch een ander karakter, en kan inspelen op het gesloten gedeelte en genieten van het buitenter-

nachthal bevinden, voorzien van overvloe-

Het overdekte buitenterras en de diep

ras. De verdieping is anders ingedeeld

dig zenitaal licht.

uitgesneden raamkaders zorgen voor de

waarbij alle kamers zich rond een centrale

Deze woning is opgebouwd volgens het

zonwering.

massief passiefhuis principe. Naast

De rode gevelsteen, de benadrukte raam-

het goed isoleren (wand-dak-raam), het

kaders in aluminium en de grote uitkra-

luchtdicht maken van de woning en het

ging boven het buitenterras verwijzen naar

toepassen van energiezuinige installa-

de typische Zweedse woning. In het inte-

ties, helpen de typische elementen en

rieur wordt gebruik gemaakt van natuur-

de architecturale vorm om tot een laag-

lijke en duurzame materialen.

energie woning te komen. De ongunstige

De groene omgeving van Mariakerke zal

oriëntatie, het zuiden ligt aan de straat,

het Zweedse landschap nooit kunnen

wordt opgelost door de verdieping zo diep

evenaren, maar dan breng je Zweden

mogelijk op het perceel te schuiven en

maar naar België … Swedish brickhouse.

het zo bekomen terras aan de straat te bufferen met een bakstenen tuinberging.

www.freekarchitecten.be


Materiaalkeuze: Wanden: Dragend gelijmd metselwerk van snelbouwstenen + 2x6 cm PUR geschrankt geplaatst en afgetaped + luchtspouw + verlijmde gevelsteen Installaties: system D ventilatie; hoogrendementsketel; vloerverwarming; zonnepanelen Luchtdicht maken: de voegen tussen betonvloer en metselwerk zijn afgedicht; alle ramen zijn luchtdicht afgedicht.


2012

3

4


Passiefhuis te Tielt RANT ARCHITECTEN bvba, architect Seppe Jespers Foto’s: Studio Claerhout - Werffoto’s: architect en bouwheer - Tekst: architect

Het project is gelegen aan de

eigenlijke woning springt dus nog wat

De bouwheer maakte snel een duide-

rand van een verkaveling. Het perceel

achteruit. Zo kon de woning maximaal

lijke keuze voor een passief huis met

grenst aan de westzijde aan een land-

opengewerkt worden op het zuiden in

keramische materialen. De thermische

bouwzone en is in principe ontwikkeld

combinatie met openheid naar de tuin

met oog op een noordelijke tuin (ligt aan

toe en kon de noordgevel volledig geslo-

de noordzijde van de straat). De straat is

ten blijven. Met dit passieve uitgangs-

doodlopend wat mits een doordacht ont-

punt halen we het optimale rendement

werp de mogelijkheid bood om de tuin aan

uit de energie van de zon.

de zuidzijde te ontwikkelen. De opdrachtgever wenste geen alleHet gebouw werd, zo ver als steden-

daags ontwerp, vooral de schuine

bouwkundig mogelijk was, naar de ach-

nok en goten geven het geheel een

terzijde van het perceel ingeplant. De

eigenzinnige vormentaal, dit binnen de

garage wordt benut om de ‘voorgevel’

mogelijkheden van de landelijk georiën-

voldoende naar de straat te brengen. De

teerde verkavelingsvoorschriften.



2012

inertie van een massief gebouw neemt

Er is geopteerd voor gelijmd metselwerk

ter. Er werd donkere mortel gebruikt

effectief deel aan de energiehuishou-

van keramische snelbouwstenen voor

voor een optimaal effect van de dunne

ding door warmte te bufferen en zo

de dragende muren. Het lijmsysteem

voegen.

een maximaal constante temperatuur

heeft het voordeel dat er geen mortel-

Het project werd door het passiefhuis-

te waarborgen. In de winter kan zo de

voegen zijn die het isolerend karakter

platform gecertificeerd als passiefhuis.

warmte langer vastgehouden worden

van dit deel van de wandopbouw nade-

(zodat tijdelijke warmtewinsten van

lig zouden beïnvloeden.

bvb de zon of interne winsten over een langere periode benut kunnen worden).

De facade is klassiek gemetst maar met

In de zomer kan eventuele overtollige

het zicht van een dunne voeg. De gevel-

warmte ook gebufferd worden waardoor

steen met zijn specifieke schakeringen

de koellast aanzienlijk daalt en het

tussen donkerbruin en blauw geeft de

comfort evenredig stijgt.

gevel een bijzonder expressief karak-

Enkele cijfers: K-peil: 14 E-peil: 37 U-waarde gevels: 0,106 W/m²K U-waarde vloer: 0,112 W/m²K U-waarde hellend dak: 0,092 W/m²K U-waarde beglazing: 0,50 W/m²K U-waarde raamprofielen: 0,87 W/m²K g-waarde beglazing: 60 % voor ramen met zonwering (zuid en west), 50 % voor ramen zonder zonwering (oost) g-waarde inclusief zonwering: 17 % Rendement ventilatieunit: 93% Luchtdichtheid: n50 : 0,26 h-1

www.rant-architecten.be

5

6


Woning in Sint-Genesius-Rode Faidherbe & Pinto architectes Foto’s: architect en Stéphanie Bodart - Vertaling van de tekst van de architecten

Deze woning aan de rand van Brussel, meer bepaald in Sint-GenesiusRode, is gebouwd op een afzonderlijk perceel. Alhoewel ze deel uitmaakt van een verkaveling met drie woningen, werden de opgelegde stedenbouwkundige voorschriften nogal vrij geïnterpreteerd. De bedoeling was dat het huis een eigen karakter zou vertonen ten opzichte van de omstaande huizen, zonder daarom een complete breuk te vertonen met de omliggende omgeving. De woning is zeer open en licht, maar is daarom niet minder functioneel. Ze is opgetrokken over twee niveaus met grote ruimtes die baden in natuurlijk licht. Op het gelijkvloers vindt men de leefruimtes: ingang, ontvangsthal, living, keuken, achterkeuken, berging en garage; op de verdieping bevinden zich de slaapkamers, goed aansluitend bij het gelijkvloers en met een weidse kijk op het omliggende landschap. Dit niveau is verdeeld in twee afzonderlijke zones: aan de ene kant de kinderkamers en aan de andere kant de vleugel van de ouders. Alle kamers komen uit op de nachthal waarvan de afmetingen zo ruim

Fo t o : a r c hi t e c t

zijn dat ze een eigen leefruimte vormt. De volumetrie van het huis beantwoordt

materialen die opvallen door een gede-

Uit energetisch oogpunt voldoet dit huis

aan de voorgeschreven bouwafmetin-

tailleerde plaatsing, heeft dit bouwwerk

aan de lage energiestandaard (E50,28)

gen, waarbij het accent werd gelegd op

zich een eigen identiteit weten te ver-

door het aanwenden van alle vereiste

de compactheid, zonder dat de ope-

garen (Zilvergrijze, verlijmde bakstenen,

hedendaagse technieken om de ener-

ningen aan de buitenkant werden ver-

antracietgrijze zinken dak- en raam-

getische behoeften te verminderen:

waarloosd. Dankzij het sobere ontwerp

lijsten, aluminium ramen en deuren,

hogere isolatie van de buitenschil van

van de bouwschil en de verschillende

enz …)

het gebouw (funderingen, muren, dak



2012

Fo t o : S t é p h a n i e B o d a r t

en schrijnwerken); luchtdichtheidsmaat-

via thermische zonnepanelen en een

regelen, aangepaste technische installa-

domoticasysteem voor de elektriciteit.

ties: vloerverwarming, ventilatiesysteem met dubbele flux met warmterecuperatie, productie van sanitair warm water

Fo to’s: arch itect

Fo t o : S t é p h a n i e B o d a r t

www.fp-architecture.com

7

8


Lage energiewoning in Brecht Domien Boits - Boits Van Bouwel architecten Foto’s: Stany Dederen / Victor Biegel - Tekst: architect

De woning is één van de eerste lage energiewoningen gerealiseerd in massiefbouw in België en werd geselecteerd voor de Belgische Prijs voor Energie 2009. De woning heeft een E-peil gelijk aan 54. Zowel het dak als de muren zijn met minerale wol geïsoleerd, in meerdere lagen en zijn zodanig geplaatst dat de naden elkaar overlappen. Als vloerisolatie is er gekozen voor XPS. Er is veel aandacht besteed aan de bouwknopen. Zo is onder meer de onderste laag metselwerk uitgevoerd in isolerende steen. De woning is uitgerust met gecontroleerde ventilatie (mechanische aan- en afvoer met warmterecuperatie), een warmtepomp en vloerverwarming op

met dunbedmortel in een wild verband.

lage temperatuur. Alle kamers zijn

Lateien zijn zorgvuldig uitgevoerd

apart thermostatisch regelbaar. De

volgens dezelfde detaillering boven

warmtepomp haalt haar energie uit het

alle raamopeningen. Een opvallend

horizontale captatienet in de tuin. Door

kenmerk van de gevels is het toepas-

het gebruik van het ‘natte’ systeem voor

sen van twee gevelstenen die brut met

de vloerverwarming en door het warmte

elkaar vermengd worden. De voorgevel

accumulerende effect van de chape,

is gemetseld in een donkergrijze gevel-

werkt de warmtepomp vooral ’s nachts.

steen, de achterliggende gevels in een

Als alternatieve energiebron neemt een

paarse gevelsteen. De overgang tussen

houtkachel (die bij elektriciteitspanne

de twee kleuren wordt verwezenlijkt in

nagenoeg de hele woning kan verwar-

de zijgevels waar de kleuren wild doch

men) in de woning een centrale plaats

geleidelijk in elkaar overvloeien.

in. Naast het energetische aspect wordt er geëxperimenteerd met het gevelmetselwerk. De gevelstenen zijn verwerkt

www.boitsvanbouwel.be



2012

9

10


Zoeklicht op vijf seincabines voor Infrabel Canevas - Greisch Foto’s: Canevas

Canevas is de “cel architec-

nen werkt er nauw samen met de andere

van de projecten: technische gebouwen,

tuur” van het studiebureau Greisch. Een

afdelingen van het studiebureau. Canevas

utiliteitsgebouwen, kunstwerken, land-

team bestaande uit een vijftiental perso-

staat in voor de architecturale dimensie

schapsarchitectuur, enz … Het activiteitendomein is dus nogal specifiek! Eurogare heeft aan Canevas de opdracht toevertrouwd voor het ontwerp en de werfopvolging van vijf seincabines in Wallonië - in Luik, Bergen, La Louvière, Libramont en Monceau, voor Infrabel. Deze gebouwen, gelegen in de nabijheid van stations of spoorwegen, hebben een verschillende grootte en bevatten technische lokalen, informaticalokalen, een zaal voor verkeersbeheer en, in sommige gevallen, ook kantoren en werkplaatsen.



2012

Om een verbinding tot stand te brengen tussen de verschillende uitvoeringen en om de korte termijnen van de studie die door de bouwheer werden opgelegd te respecteren, is Canevas de uitdaging aangegaan om een gemeenschappelijk ontwerp voor de vijf projecten te maken, waarbij het nadenken over een bepaalde site ook invloed had op het concept van de andere sites. Op die manier tonen de verschillende ontwerpen een aantal gelijkenissen. Tijdens deze ontwerpfase bleef men echter voldoende soepel om de bijzon-

een eerste gegeven, de stedenbouwkun-

uiteraard voor een stuk meebepalend

derheden van elke site te integreren

dige voorschriften een tweede. Terwijl

voor de vorm van het gebouw. Op de

en varianten van eenzelfde type te

bijvoorbeeld de vier andere ontwerpen

site van Luik laat een "uitsnijding" in de

bestuderen. Er zijn verschillende fac-

een plat dak hebben, moest de site

volumetrie doorgang aan de hulpdien-

toren die aan de basis kunnen liggen

van Libramont gebouwd worden met

sten. Ten slotte hebben ook de door

van het bijzondere karakter van elk

een hellend dak. Ook het perceel, door

Infrabel opgelegde technische en veilig-

gebouw. De schaal van het project is

zijn geometrie en toegankelijkheid, is

heidsbeperkingen geleid tot bepaalde

11

12

BOUWEN MET BAKSTEEN ① ② ❸ ④ tweeënveertigste jaargang 2012

bijzonderheden, zoals bv. de controleka-

de architectuur integendeel erg sober,

tijdloos karakter, anderzijds voor zijn

mer die werd ingericht in een overhan-

verzorgd en doordacht zijn - een duur-

duurzaamheid. Overigens wordt zo niet

gend gedeelte op de site van Bergen,

zaam en “beredeneerd” ontwerp dus!

alleen aangesloten bij de bestaande

of de vensters voor de seincabine van

Dit resulteert in een tamelijk monoli-

bouwcontext in heel Wallonië, maar ook

Monceau om een rechtstreeks zicht op

thisch gebouw waarbij het baksteen-

bij de geschiedenis van het bouwpatri-

de sporen te hebben.

metselwerk volledig tot zijn recht komt.

monium van de Belgische spoorwegen.

Er is hier duidelijk geen sprake van

Baksteen kreeg om verschillende

De vijf seincabines vormen dan ook

architectuur om de architectuur. Door

redenen de aandacht van de projectuit-

een hedendaagse interpretatie van een

de functie zelf van de gebouwen moest

voerders. Enerzijds omwille van zijn

lange bouwtraditie met baksteen.

BOUWEN MET BAKSTEEN ①②❸④


2012

De architecten hebben deze aanpak

vormt een tegengewicht voor de keuze

straat staat of enkel zichtbaar is voor

nog verder uitgewerkt met een bijko-

van een baksteen met een zeer uitge-

de reizigers vanuit de trein: elk ontwerp

mend gemeenschappelijk kenmerk

sproken karakter, namelijk een eerder

blijft sowieso de aandacht trekken en

tussen de vijf gebouwen, namelijk de

onregelmatige steen met een rood-

zorgt ervoor dat we een heel andere kijk

levendigheid van de gevels, die werd

bruine kleurschakering.

krijgen op de architectuur van functio-

gecreëerd door steenverbanden: in

Elk van deze technische gebouwen

nele gebouwen.

reliëf geplaatste of inspringende bak-

heeft vandaag wel degelijk een archi-

stenen, claustra, … Dit spel van steen-

tecturaal belang! Of een bepaald

verbanden blijft discreet en subtiel en

gebouw nu aan de voorkant van de

www.canevas.be - www.greisch.com

13

14


BINNENLANDSE ARCHITECTUUR Woning in Kain Atelier 458E - Jérémy De Grande en Eugénie Poulain ism Nicolas Quidousse Foto’s: Serge Brison

Toen Jérémy De Grande en Eugénie Poulain, een koppel jonge architecten, op zoek waren naar een te renoveren woning of een stuk bouwgrond, werd hun aandacht getrokken door de mogelijkheden van dit perceel: het ligt goed georiënteerd in een rustige straat en de prijs was best haalbaar. Doordat de bouwgrond zo smal was, bestond er geen mogelijkheid om er een klassieke villawoning op te bouwen … Wat voor sommigen echter een beperking zou kunnen betekenen, zagen zij eerder als een architecturale uitdaging! Zo kozen ze ervoor om de bijzonderheid van deze plaats te benadrukken door hun woning op een afstand van 3 m tov de perceelsgrens te bouwen zodat een maximale lichtinval werd bekomen. De structuur van de openingen in deze gevel is dus een perfecte weergave van de levenswijze van de bewoners. De tuin bevindt zich aan de zuidkant en

ruimtes: een doorgang leidt vanaf de

De diepte van het gebouw, ongeveer

een groot venster zorgt hier voor veel

voordeur naar het grote venster dat zich

twintig meter, compenseert de smalle

lichtinval. De vierde gevel is gebouwd

weids opent naar de tuin aan de achter-

breedte. Het metselwerk, bestaande uit

langs de aangrenzende kant en hier

zijde en ook op de verdieping ziet men

donkere, traditioneel gemetste bakste-

waren dus geen openingen toegelaten.

dezelfde inrichting.

nen met een donkere voeg, versterkt

De architecten hebben dan ook, langs

het monolithische volume.

deze blinde muur, de technische ruim-

Deze compacte en functionele woning,

tes ingericht: een doorgang over de vol-

waarin trouwens ook een beroepsge-

Aan de straatkant is de smalle gevel

ledige lengte van de woning, sanitaire

deelte werd geïntegreerd, beantwoordt

in perfecte harmonie met de gevels

ruimtes, bergingen, trap.

perfect aan de behoeften van dit kop-

van de rijhuizen aan de overkant. Hij is

pel jonge architecten.

redelijk gesloten om het accent te leg-

Binnenin vertaalt de eenvoudige

gen op de verticaliteit van de ingang en

omvang van deze woning zich in een

het raam van de ouderlijke slaapkamer.

zeer functionele verdeling van de

[email protected]



2012

15

16


BUITENLANDSE ARCHITECTUUR Collectieve huisvesting in Béthune (Frankrijk) FRES architectes (Frankrijk) ism KENK Architecten (Nederland) Foto’s: Philippe Ruault

Voor de architecten Laurent

omgeving heel verschillend is van aard.

van de boulevard de Hollande en de

Gravier en Sara Martin Camara, oprichters

Het moest passen in het geheel en

boulevard de Varsovie, vormt het een

van het architectenatelier Fres, is col-

in samenhang zijn met de openbare

belangrijk element in de wijkstructuur.

lectieve huisvesting een domein waarin

ruimte. Door zijn ligging, op de kruising

De bouwvorm is eigenlijk een synthese

ze goed thuis zijn. In Béthune hebben ze, steunend op hun reeds opgedane ervaring in Nederland, een concept van woongebouw ontwikkeld waarin elke wooneenheid op zich wel een bepaalde individualiteit behoudt, maar anderzijds ook sterk bijdraagt tot het geheel. Het project is opgenomen in een wijk die deel uitmaakt van een stadsrenovatieprogramma en waar de bebouwde


van de omliggende volumes en de hoek van het gebouw omvat twee extra verdiepingen. Deze verhoging accentueert de kruising van de twee stadsassen en creëert een samenhang tussen de twee vleugels van het gebouw. Er worden verschillende types aangeboden, zoals duplexwoningen met tuin, duplexwoningen met een gemeenschappelijk terras, gelijkvloerse woningen met tuin en panoramische wooneenheden gaande van simplex tot triplex. De gevels zijn levendig door de uitsnijdingen in de volumetrie en door het contrast tussen het gevelmetselwerk uit zwarte baksteen en het houten schrijnwerk dat uit de parementsteen uitsteekt. De openingen in de volumetrie bieden de mogelijkheid om terrassen te maken. In Pas-de-Calais wordt veel gebruik gemaakt van baksteen. De architecten opteerden voor dit materiaal om het gebouw goed te integreren in zijn context, waarbij de traditionele benadering werd geherinterpreteerd met een hedendaagse toets, onder andere door de zwarte kleur. Het steenverband werd trouwens nauwgezet uitgetekend door de architecten en door het aanwenden van verdiepte voegen ontstaat een intens spel van lichtreflecties op de bakstenen. Wat de architecten er zelf over zeggen? «Wat ons het meest gelukkig maakt, is wanneer de bewoners ons bedanken voor de kwaliteit van hun nieuwe woning».

www.fres.fr - www.kenkarchitecten.nl


2012

17

18


TECHNIEK De spouwmuur als bouwsys-

is geëvolueerd en haar bijdrage heeft

De plaatsing is helemaal niet moeilijk al

teem is alom gekend en wordt door aan-

geleverd bij de opkomst van de lage

vergt zij toch een zorgvuldige uitvoering.

nemers zeer op prijs gesteld. Ook al is

energie gebouwen en de passiefnorm.

bij de uitvoering nauwkeurigheid en zorg

Heeft de spouwmuur hiermee haar

vereist, onze beroepsbekwame metse-

De verschillende technische details wer-

ultieme performantie bereikt? Er blijft

laars beheersen deze bouwwijze. De ver-

den op punt gesteld. Hierna worden de

nog steeds ruimte voor progressie.

betering van de energieprestatie van een

belangrijkste evoluties verder toegelicht.

Enerzijds kan, door de breedte van de

gebouw hangt voor een groot deel af van

gevelsteen te verminderen (tot 65 mm),

de verbetering van het prestatievermogen

De verstrenging van de isolatie in de

de dikte van de isolatielaag nog worden

van de buitenschil. Het verbeteren van

spouw

vermeerderd zonder de dikte van de

het prestatievermogen van de spouwmuur

De verstrenging van de eisen betref-

muur te verhogen. Dit valt «revolutio-

zonder in te boeten op de vele andere

fende de U-waarde voor muren heeft

nair» te noemen aangezien het steeds

uitstekende technische eigenschappen

ertoe geleid dat een dikkere isolatielaag

de gewoonte was, om gevelstenen op de

waaraan baksteen als bouwmateriaal

in de spouw wordt aangebracht. Zowel

markt te brengen met een breedte die

bijdraagt - akoestische eigenschappen,

in het geval van minerale (rotswol of

gelijk is aan de helft van de lengte min

drukweerstand, brandweerstand, esthe-

glaswol) als synthetische isolatie (PUR,

de dikte van de mortelvoeg. Anderzijds

tische eigenschappen, enz vergde een

PIR) kan een aanzienlijk dikke laag

mag men er ook van uit gaan dat het

actualisatie van dit concept en niet enkel

isolatie, die kan gaan tot een dikte van

prestatievermogen van de isolatiemate-

wat betreft de innovatie van baksteen

16 tot zelfs 20 cm, in de spouw wor-

rialen zelf en van de spouwhaken nog

als bouwmateriaal op zich. Baksteenfa-

den aangebracht. Het plaatsen gebeurt

voor verbetering vatbaar is. Ook al zou,

brikanten hebben er zo sedert vele jaren

bij voorkeur aan de hand van twee

ondanks deze verdere ontwikkelingen,

steeds naar gestreefd om voortdurend

isolatielagen met geschrankte voegen

de U-waarde van de buitenmuur niet

milieuvriendelijker en steeds beter pres-

en isolerende plakband die op de naden

meer kunnen dalen onder een bepaalde

terende producten op gebied van energie-

aan de buitenkant wordt aangebracht.

drempelwaarde dan zou men, waarom

prestatie op de markt te brengen terwijl

Isolatie van plantaardige oorsprong

niet, kunnen in overweging nemen

er tevens intens werd samengewerkt met

wordt eerder aan de buitenkant aan-

een isolatiemateriaal aan te brengen

fabrikanten van andere bouwmaterialen

gebracht met daarop bijvoorbeeld een

in de holle ruimte (perforaties) van de

om de performantie van de spouwmuur

bekleding met keramische pannen of

snelbouwblokken. Er is nog ruimte voor

te optimaliseren. Er diende rekening te

gevelbekleding.

verdere evolutie.

tussen alle andere componenten van de

De dikkere isolatielaag vergt het gebruik

Het vermijden van warmteverlies

spouwmuur (mortel of lijmmortel, isola-

van aangepaste spouwhaken. Het aan-

De mortelvoegen zijn van uit thermisch

tiemateriaal, spouwankers, waterkerende

bevolen aantal van deze haken is 5 per

oogpunt minder performant dan de

folie) alsook met de aanzet van de wand

m². Het is belangrijk om geschikte

snelbouwblokken en hebben een nega-

en de dakverbindingen.

spouwhaken te gebruiken die ook een

tieve invloed op de bepaling van de

voldoende inbeddiepte hebben. Zij

U-waarde van een bakstenen muur. De

De typologie van de spouwmuur werd

worden geplaatst nadat de isolatie is

uitvoering met lijmmortel en vlakgesle-

niet in vraag gesteld. Wel werden een

aangebracht. De gaten die hiervoor

pen snelbouwblokken resulteert in zeer

aantal verbeteringen aangebracht die

gemaakt worden, worden afgedicht met

dunne voegen die daarentegen het ther-

maken dat de spouwmuur, uitgevoerd

een isolerend schuim.

misch prestatievermogen van de muur

worden gehouden met de wisselwerking

in baksteen, op een natuurlijke wijze

niet negatief beïnvloeden. De techniek



2012

van het verlijmen van snelbouwblokken

Te noteren waarde

Een toenemend aantal bouwheren en

geraakt in België steeds wijder ver-

Met dit concept van spouwmuur kan

actoren in de bouwwereld (architec-

spreid. Intussen wordt ook steeds meer

een U-waarde <= 0,15 W/m²K worden

ten, producenten van bouwmaterialen

gebruik gemaakt van geprefabriceerde

gehaald.

en aannemers) stellen vragen bij de

muren in snelbouwstenen.

betaalbaarheid van een nieuwe woning. Andere toepassingen dan de spouwmuur?

Bouwen is erg duur geworden. Het loont

In de EPB-normen wordt steeds meer

Baksteenfabrikanten bieden syste-

bijgevolg de moeite na te denken over

rekening gehouden met de oplossingen

men aan waarbij steenstrips gelijmd

de duurzaamheid, in dit geval een waar-

voor de bouwknopen bij de berekening

worden op een isolatiemateriaal. Er

devolle toekomst voor de investering!

van het K-peil van een gebouw. De

zijn enerzijds systemen waarbij de

fabrikanten van snelbouw zijn op zoek

isolatiepanelen en de strips in de

De bijdrage van baksteenproducten in

gegaan naar oplossingen. Op theore-

fabriek samengesteld worden en deze

het bereiken van de nieuwe normen

tisch vlak door een cataloog op te stel-

prefabpanelen in hun geheel op de werf

inzake energieprestatie is dus zeer

len van bouwknopen overeenkomstig

geplaatst worden. Anderzijds zijn er

belangrijk. De intrinsieke kwaliteiten

de EPB alsook op praktisch gebied

systemen waarbij de steenstrips in situ

van het bouwmateriaal zijn echter niet

door isolerende snelbouwblokken op de

op de isolatieplaten aangebracht wor-

voldoende om aan alle eisen te vol-

markt te brengen waardoor koudebrug-

den. Voor de verschillende systemen is

doen. Een aantal andere parameters

gen aan de voet van een muur kunnen

de compatibiliteit van de verschillende

vallen buiten de verantwoordelijkheid

worden vermeden alsook op het niveau

onderdelen essentieel. Verschillende

van de fabrikant van bouwmaterialen:

van dakaansluiting.

- maar niet alle - isolatiematerialen

ontwerp van het gebouw (typologie /

zijn hiervoor geschikt. Al werd deze

oriëntatie / compactheid), de plaatsing

En binnen de gebouwen? Specialisten

techniek oorspronkelijk bedoeld om

van ramen, de kwaliteit van de ramen,

leggen de nadruk op een perfecte

bestaande gebouwen met niet geïso-

het ventilatiesysteem (een dubbele flux

luchtdichtheid. Om een goede lucht-

leerde volle muren op thermisch gebied

met warmterecuperatie), het opwek-

dichtheid te kunnen garanderen is een

te renoveren, kan dit systeem evengoed

ken van electriciteit met zonnepanelen,

zorgvuldige uitvoering van de aansluitin-

voor nieuwe gebouwen worden toege-

… Belangrijk is te noteren dat er geen

gen van het pleisterwerk aan de muur-

past, al blijft voorlopig dit aantal eerder

technische tegenstrijdigheden zijn tus-

voet met de vloer/ aan deuropeningen

gering.

sen het uitvoeren van metselwerk en

en raamopeningen nodig.

de technieken/technologieën die nodig Enkele vaststaande feiten

zijn om lage energie of passieve gebou-

Prestatievermogen van baksteen

Baksteen is en blijft een zwaar product.

wen te bouwen. Al deze elementen en

Met deze verruimde visie op de integra-

De thermische inertie van muren in

technieken samen zullen bepalen welk

tie van baksteen in muurelementen en

baksteen blijft een belangrijke troef

niveau gehaald wordt op het vlak van

in het gebouw in gedachte kunnen we

wanneer het gaat om de regulering

energieperformantie: laag energiever-

ook vaststellen dat de energieprestatie

van het binnenklimaat in lage energie

bruik of passief.

van het productgamma van snelbouw-

of passiefgebouwen. Doordat in een

blokken er is op vooruitgegaan dankzij

zware bakstenen muur de warmte wordt

Wat brengt ons 2020?

hun performantere lambda-waarden.

opgeslagen en nadien langzaam terug

Eén ding is zeker: voor baksteen blijft

wordt afgegeven wordt de noodzaak aan

er een belangrijke rol weggelegd en dit

Gevelsteen blijft het gevelbekledings-

zowel afkoeling als verwarming beperkt.

zowel wat de bijdrage betreft inzake de

materiaal bij uitstek dat alle voordelen

Dit in tegenstelling tot gebouwen met

energieprestatie als de duurzaamheid

in zich verenigt zowel op technisch

lichte wanden waar een gebrek aan

van een gebouw (leefmilieu, economisch

vlak (weerstand tegen klimatologische

thermische inertie kan leiden tot over-

en sociaal)

omstandigheden: regen, vorst, zon /

verhitting.

geen enkel onderhoud nodig / …) als op esthetisch vlak.

19

belgische dakpan- en baksteenfabrikanten Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen (‘machinale’ gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen A : andere soorten (traditionele en ‘rustieke’ gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen O : straatklinkers • Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de b edrijven wenden. • De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorganisatie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd.

Oos t - Vl a a nde r e n • Kleiprodukten HOVE bvba

Lindendreef 101

9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 www.steenbakkerijhove.be (V-H-A) • Steenfabriek VANDE MOORTEL nv Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 66 Fax (055) 33 55 70 www.vandemoortel.be (H-O) • SVK nv Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 www.svk.be (V-P-H)

Wes t - Vl a a nde r e n • Wienerberger nv - Steenbakkerij EGEM nv Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 www.wienerberger.be (V-P-L-S)

• Wienerberger nv - Desimpel KORTEMARK Industries nv Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 02 www.wienerberger.be (V-P-L-S-H) • Wienerberger nv - Terca ZONNEBEKE nv Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 78 80 60 Fax (051) 77 10 38 www.wienerberger.be (V-P-S) • DUMOULIN Bricks bvba Moorseelsesteenweg 239 8800 Roeselare Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 www.dumoulinbricks.be (V-P) • WIENERBERGER nv Terca, Desimpel, Porotherm, Koramic Kapel ter Bede 121 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 35 Fax (056) 51 92 75 (V-P-L-S-H-A-D-O)

• Steenfabriek VANDERSANDEN nv Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 www.vandersanden.be (H) • Wienerberger nv - divisie Terca TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 35 91 60 Fax (013) 35 91 61 www.wienerberger.be (P-L)

Antw erpen

L im b u rg • Wienerberger nv - divisie VELDWEZELT 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 www.heylen-bricks.be (H) • Steenfabrieken NELISSEN nv Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 www.nelissen.be (H) • Wienerberger nv - divisie Terca SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 40 38 Fax (089) 56 81 83 www.wienerberger.be (H-A) • Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 www.vandersanden.be (H)

• Wienerberger nv - divisie NIEL Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 www.wienerberger.be (H) • Wienerberger nv - divisie RUMST Nieuwstraat 44 2840 Rumst Tel. (03) 880 15 20 Fax (03) 844 28 11 www.wienerberger.be (V-P-L-S) • Swenden Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 844 38 02 • DESTA nv

Heerle 11

2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 www.desta.be (S-O) • Steenbakkerij FLOREN nv Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 www.floren.be (V-S) • Wienerberger nv - divisie Terca NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 www.wienerberger.be (V-P-L-S) • Wienerberger nv - divisie Terca BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 Fax (014) 61 22 33 www.wienerberger.be (H)

• Wienerberger nv - divisie Terca QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 www.wienerberger.be (V-S-H-A)

B rabant • Steenfabrieken VANDERSANDEN nv Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 www.vandersanden.be (H)

Henegouw en • Wienerberger nv - divisie Terca PERUWELZ Rue de l’Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 www.wienerberger.be (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT sa 'Barry' Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (069) 53 26 00 Fax (069) 53 26 09 www.ploegsteert.com (S) • Wienerberger nv - divisie Terca WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 www.wienerberger.be (H) • Briqueterie de PLOEGSTEERT sa Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 www.ploegsteert.com (P-L-W)

Namen • Wienerberger nv - divisie WANLIN Rue de la Briqueterie, 28 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 www.wienerberger.be (S-A-O)

Pour recevoir cette revue en français, contactez-nous au 02/511.25.81

2012. Het harmonieus laten samengaan van energieprestatie en esthetiek

Recommend Documents