2009 nr. 20
Lopster Kroniek BASISVORMGEVING: 247design, Groningen | OPMAAK EN DRUK: Drukkerij 1984, Appingedam
Historische Vereniging
Loppersum
Leden en bestuur De vereniging telt 139 betalende leden. In het bestuur hadden in het jaar 2008 zitting: Jan Wiebe van Veen (voorzitter) Nicolette Scholten (secretaris) Jan de Heer (penningmeester) Bram van den Akker Rini Doff
Inhoudsopgave Voorwoord
2
Begraafplaats Loppersum: een grandioos project
3
Dagboek Harm Roelof Roggema (deel 1)
6
De energie van Reint Middel
8
Piet van Hoorn: oud-voorzitter en erelid Terugblik op het weer in Ten Post
17 20
Uit onze archieven 27 De boomgaarden van Loppersum en de roemruchte 27 rode bessen De naam van een huis: ‘Ithaca’ thuisbasis voor huisartsen
29
Uit de stads- en dorpskroniek van J. B. Vinhuizen 30 Jaarverslag 2008 33
36
1
VOORWOORD Geachte lezer, Het is de redactie van de “Kroniek” ook dit jaar weer gelukt een bijzonder lezenswaardig blad te maken. Ik wil hen daar van harte mee feliciteren. Uit de inhoud blijkt duidelijk dat de Historische Vereniging een levende vereniging is die veel initiatieven onderneemt. Denkt u eens aan het boek over de fotograaf Pastoor en aan het begraafplaatsproject. De ruggengraat van de vereniging wordt gevormd door de lezingen en de gezellige avonden die daarbij horen. Deze avonden dienen bovendien als trefpunt voor de leden en zorgen voor continuïteit. Verder staat de vereniging op stands en kerstmarkten en wordt het archief, het blijvende geheugen van het dorp, op uitstekende manier beheerd. Al deze inspanningen zijn alleen mogelijk door de niet aflatende inzet van vrijwilligers. Mensen die de schouders eronder zetten en die hun vrije tijd gebruiken om voor de vereniging klussen te doen of activiteiten te ondernemen. Het bestuur is deze mensen bijzonder erkentelijk voor hun inspanningen. Ik ben daarom erg blij met de interviews met de heer Van Hoorn en de heer Middel. Beiden zijn ereleden van de vereniging en hebben in het verleden en heden hun uiterste best gedaan verschillende aspecten van de historie van Loppersum voor het voetlicht te halen. Onder andere door hun inspanningen kan de vereniging zich verder ontwikkelen tot een groep mensen die midden in de dorpsgemeenschap staat en die ook niet bang is bij de ontwikkeling van het dorp te wijzen op het belang van het behoud van de aanwezige historische panden en gebouwen. Dat de Gemeente Loppersum de Historische Vereniging Loppersum daarbij als een volwaardige gesprekspartner beschouwt is daarvan het gevolg en van belang voor de verdere ontwikkeling van het historisch bewustzijn van het dorp. Loppersum is een een dorp met een lange en rijke historische traditie. De vereniging doet er alles aan om deze historie levend te houden. Bovendien ontwikkelt de vereniging zich tot bewaker van “historisch Loppersum”, een rol die past bij een vereniging die midden in het leven staat. Ik wens u, mede namens de overige bestuursleden, veel plezier bij het lezen van deze Kroniek en ik roep u op om nog meer mensen lid te maken van onze Historische vereniging Loppersum zodat we in de toekomst onze initiatieven kunnen voortzetten en zelfs uitbreiden.
Ledenbijeenkomsten Op 12 februari 2008 liet Menzo Eissens, na de ‘formele’ jaarvergadering waarbij Rini Doff herkozen werd als bestuurslid, enkele oude films van het dorp Loppersum zien. Tijdens de vergadering van 10 april heeft Henk van ’t Land, dijkgraaf van het Waterschap, een boeiende lezing gehouden over de rol van het Waterschap. Gelukkig vergat hij niet de historische betekenis van het Waterschap uit de doeken te doen. Op 25 september was het de beurt van Harm Post, directeur van Groninger Seaports. Kern van zijn betoog: Groningers mogen best wat trotser zijn op hun haven. Op 20 november liet kunsthistorica Anja Reenders veel mooie dia’s zien over de Amsterdamse school die in Groningen haar eigen variant heeft. Ook Loppersum telt een aantal mooie voorbeelden. Excursie In 2008 voerde de excursie de leden naar Fraylemaborg in Slochteren, waar ze een rondleiding kregen door het gebouw. Ook werd een film vertoond over de laatste borgbewoonster. Deze dame is overigens kort na de excursie, op hoge leeftijd, overleden. Overige activiteiten en presentaties Op 26 maart stond de Vereniging met een stand in Spoorzicht (schriefwedstried) en op 30 april traditiegetrouw in het Dorpshuis. Erg leuk was natuurlijk ook de week van het huwelijk in Wiemersheerd, waar de Vereniging tal van (oude) trouwfoto’s kon presenteren. Er was buitengewoon veel belangstelling van bewoners, mensen van buiten en de kranten. Eind september liepen er heel wat mensen door Loppersum vanwege de succesvolle Tocht om de Noord. Ze konden niet om de Historische Vereniging heen die in het Dorpshuis exposeerde. Op 11 oktober, de Dag van de Groninger Geschiedenis, stond de Historische Vereniging met een stand bij de Groninger Archieven. Ze deelde er het boekje Toenpad uit, wat hopelijk leidt tot een stroom van bezoekers die, komende zomer, het dorp gaan bekijken .Op 13 en 14 oktober presenteerde de Vereniging, met technische ondersteuning van Herman Rinket, tal van oude foto’s in het Dorpshuis. Er waren voortdurend belangstellenden. Tot slot stond de Vereniging op 6 december met een drukbezochte stand op de kerstmarkt (boerderij Schilder) en een week later op de Kerstmarkt van Wiemersheerd. Johannes en Janny Langeland, Luurt Wiersema en Rini Doff hebben de stands al die keren opgebouwd, ingericht en bemenst.
Jan Wiebe van Veen voorzitter
2
35
Pastoor-project Fré Wassenaar en Herman Rinket hebben duizenden scans gemaakt van foto’s van Willem Pastoor. Intussen hebben de projectgroepsleden Reint Middel, Tjaard Wals, Rini Doff en Johannes Langeland het archief doorzocht en veel (oud)Lopsters benaderd. Het resultaat is zo overweldigend dat de productie van het boek meer tijd gaat kosten dan we verwacht hadden. Het zal nu in de loop van 2009 uitgegeven gaan worden. Gemeentelijk mededelingenkastje Na de succesvolle actie Red het Hek (van de begraafplaats) heeft een aantal leden, onder wie Menzo Eissens, het gemeentelijke mededelingenkastje dat bij villa Bellevue stond, gerestaureerd. Het kastje stond bij het gemeentehuis en eerder in de Lagestraat (zie fotoboek). Het zal, als de villa weer helemaal gerestaureerd is, teruggeplaatst en ‘onthuld’ worden. Gebouwen in Loppersum Vorig jaar maakte de Vereniging zich zorgen over de toekomst van het voor het dorp beeldbepalende oude raadhuis, het stationsgebouw en villa Bellevue. Daarover heeft het bestuur dan ook meerdere keren gecommuniceerd met het gemeentebestuur. De villa gaat gelukkig een glorieuze toekomst tegemoet. De nieuwe eigenaren/gebruikers zijn druk bezig met de restauratie ervan, waardoor het gebouw weer, als vanouds, een prachtig visitekaartje van het dorp is geworden. Het station zag er vorig jaar – letterlijk – een stuk somberder uit. Van de dichtgespijkerde ramen en kapotgeslagen bovenraampjes werd niemand vrolijk. Onlangs kon de wethouder verkondigen dat de NS nieuwe huurders heeft gevonden. We hopen dat 2009 voor het stationsgebouw een beter jaar wordt dan 2008. De toekomst van het oude raadhuis is nog ongewis. In het afgelopen jaar hebben de onderhandelingen tussen gemeente en mogelijke nieuwe eigenaar (Spoorzicht) nog niet tot zichtbare resultaten geleid. Ook met Spriknust heeft het bestuur zich bemoeid. Het heeft een zienswijze ingediend tegen de sloop ervan, vanwege de karakteristieke gevel met oude kloostermoppen, volgens het bestuur een uniek restant van de bewoningsgeschiedenis van het Hoge Land. Het zou historisch gezien betreurenswaardig zijn als Spriknust een aanzien krijgt als dat van de Eenumerhoogte. Het bestuur pleitte er dan ook voor de gevel op kwalitief goede manier te conserveren. De zienswijze werd helaas door het ministerie niet overgenomen.
34
BEGRAAFPLAATS LOPPERSUM: EEN GRANDIOOS PROJECT Door: Nicolette Scholten Op initiatief van de Historische Vereniging Loppersum is de hele zomer door, op vrijwel alle zaterdagen maar ook wel door de week, hard gewerkt aan het opknappen van de begraafplaats. Dat was een ongelooflijke klus: jarenlang was er nauwelijks iets aan het onderhoud gedaan en dat was goed te zien aan de vervallen muurtjes, de scheve, verzakte en zelfs gebroken stenen, de kapotte glasplaatjes, de onleesbare teksten en de verroeste hekken. Maar dankzij het werk van tientallen vrijwilligers zag je het ook elke zaterdag weer verbeteren. Trouwens, het mooie weer werkte ook mee. Slechts één of twee keren was regen de spelbreker. De Vereniging mag zich gelukkig prijzen met alle deskundigheid die in een dorp als Loppersum te vinden is. Professionele schilders, metselaars, lassers, een smid: ze werkten allemaal belangeloos mee, in ruil voor gezelligheid, een kopje koffie en koek. Hun werk werd erg gewaardeerd door bijvoorbeeld bezoekers die het graf van hun familie bezochten. Zo kreeg de Vereniging bedankbriefjes uit Rotterdam en Zwolle. De Historische Vereniging wordt begeleid door Landschapsbeheer Groningen, die de deskundigheid en professionele apparatuur in huis heeft en bijvoorbeeld gebroken stenen heeft gelijmd. Eén steen bijvoorbeeld lag in wel negen stukken uiteen en het was een complete puzzel om die weer in elkaar te zetten. Verder heeft de Vereniging subsidies gekregen van de NAM, de RWE, de Rabobank, de Provincie en het Prins Bernhard Cultuurfonds. De gemeente Loppersum verleende hand- en spandiensten en zorgde voor materialen. Op 3 oktober heeft het bestuur het project voor dit jaar feestelijk afgesloten. Eerst was er koffie met koek en toespraakjes van onder andere wethouder Hommo Smit en Reint Wobbes. Er was een groot aantal foto’s te zien, waarop de aanwezigen goed konden zien hoe de situatie was (bedroevend) en hoe het uiteindelijk geworden is (prachtig). In de stromende regen werden vervolgens, op de begraafplaats, twee graftrommel onthuld op de graven van (familie van) huisschilder Broos.
3
Veel graftrommels zijn er in Nederland niet meer overgebleven. Op de begraafplaats Loppersum zijn er nu drie in totaal. In de Lopster Kroon was er daarna tijd voor een hapje en een drankje.
JAARVERSLAG 2008
Volgend jaar gaan we natuurlijk weer verder. De Historische Vereniging zal weer een beroep doen op de fondsen en ook op haar vele vrijwilligers. Op de kerstmarken van 10, 11 en 12 december a.s. kunnen vrijwilligers zich alvast aanmelden. Zegt het voort…
Het afgelopen jaar heeft, net als het vorige jaar, in het teken gestaan van de Lopster fotograaf Pastoor. De bewoners van Loppersum hebben, bij presentaties in het Dorpshuis, al een voorproefje gekregen van wat ze volgend jaar mogen verwachten, als het boek eenmaal is uitgebracht. De vereniging heeft wederom haar kalender en de Lopster Kroniek uitgebracht. Verder zijn er de gebruikelijke activiteiten geweest: vier ledenvergaderingen met lezingen, de excursie en de normale bestuursvergaderingen om alle lopende zaken te regelen.
De vrijwilligersclub
Teamwerk
4
Door: Nicolette Scholten
Kalender en kroniek De kalender is weer tot stand gekomen dankzij de hulp van Fré Wassenaar, die onderhand kan putten uit een enorm archief. Door ervaring wijs geworden, heeft het bestuur meer exemplaren laten drukken dan een jaar geleden. Toch zijn de kalenders, op een klein aantal na, allemaal verkocht, mede dankzij de inzet van Tjitse Mollema, Luurt Wiersema en Geert Slagter. Een aantal leden heeft (weer) een bijdrage geleverd aan de Lopster Kroniek, wat resulteerde in een gevarieerde inhoud. Naast de gebruikelijke artikelen uit het boek van Vinhuizen en over het weer, stond er een uitgebreid interview in met Janna Wiersema –Hoeksema. Dit interview geeft een goed beeld van het leven van een vrouw ‘uit het volk’ die haar hele leven keihard heeft gewerkt. Ook is in de Kroniek een aantal oude krantenartikelen opgenomen over de gemeente(politiek) in de zestiger en zeventiger jaren. Altijd leuk om te lezen. Sommige dingen veranderen nooit. Begraafplaats In het voorjaar heeft een aantal leden van de Historische Vereniging een eerste aanzet gegeven voor het opknappen van de begraafplaats. Onder leiding van Landschapsbeheer is één lapje grond onder handen genomen. Teksten zijn weer zichtbaar gemaakt, stenen schoongemaakt, overwoekerend struikgewas gesnoeid, barsten en scheuren gelijmd en paaltjes rechtgezet. In tamelijk korte tijd zagen ze veel resultaat van hun noeste arbeid. En het was nog gezellig ook. Het bestuur doet pogingen om dit werk te kunnen voortzetten. Landschapsbeheer heeft een offerte gemaakt. In december van het afgelopen jaar heeft het bestuur een aantal fondsen aangeschreven om in de kosten bij te dragen.
33
19 juli 1849
De choleraziekte woedt vooral in de gemeente Warffum in erge mate. Gedurende een kort tijdvak kwamen 24 gevallen voor, waarbij 20 lijders overleden. Ook in meerdere gemeenten kwamen sterf gevallen tengevolge van die ziekte voor.
17 augustus 1849
Verschenen bij A.L. Scholtens te Groningen: Reizen en ontdekkingstochten van Abel Jans Tasman van Lutkegast, door G.R. Voormeulen van Boekeren, met plaatjes à 80 cent.
22 augustus 1849 Getrouwd Jhr. Mr. J.W.F.J. du Peyrou van Breugel, kantonrechter te Vollenhove en L.J. Brongers te Mantenesse bij Mensingeweer. 9 september 1849
Treurig ongeluk in de fabriek van W.A. Scholten te Hoogezand wegens het springen van den stoomke tel. De eigenaar en een zijner knechten werden met brandwonden overdekt, waarvan laatstgenoemde zoodanig, dat hij na eenige uren overleed.
Zoals het was, zoals het werd….
9 november 1849 Verkoop van afbraak, afkomstig van beide gebou wen, staande ten oosten en westen van het nieuwe academiegebouw te Groningen. 5 december 1849 Het mond- en klauwzeer te Beerta in erge mate uitgebroken. 12 december 1849
Te Stedum bij het graven van een graf midden op het kerkhof een steenen doodskist gevonden waarin beenderen van een volwassen persoon aan wezig waren; de kist was zonder deksel. Uit een stuk rood zerk gebeiteld was de kist van binnen voorzien van vele inscriptiën. Zwaar materiaal
32
5
DAGBOEK VAN HARM ROELOF ROGGEMA (DEEL1) Bewerking: Hugo Parker Brady Harm Frederikus Roggema, de zoon van de postbode Reinder Roggema en kleinzoon van Harm Roelof, heeft het dagboek van Harm Roelof Roggema en de gegevens van zijn arbeid verzameld. Hieronder treft u een selectie aan. Mijn grootvader Harm Roelof Roggema, geboren op 8-2-1892 te Siddeburen en overleden op 16 april 1949 te Loppersum (bron: Geneologieonline) heeft vanaf 1928 tot 1940 in een dagboek veel zaken opgeschreven wat hem interesseerde. Harm Roggema heeft een groot gedeelte van zijn leven, met zijn vrouw Anje Smit en hun 7 kinderen, gewoond aan de Wirdumerweg in een van de “neegn naie hoeskes”. Vooral het “weer” boeide hem zeer, dit kwam natuurlijk ook door zijn werk als boerenarbeider. Maar ook landelijke en internationale zaken boeiden hem zeer. 1928 “Voorjaar 1928 hadden de meeste boeren het zaaien in begin Maart gedaan. Omstreeks 12 Maart vroor het zoo erg dat alle werkzaamheden op het land vastzaten. 1928 is een droog jaar, goed voor den boer en ook voor den arbeider omdat het werk al door kon gaan. Bij Tj. Hofman te Garrelsweer hebben wij van 1 HA 98 HL gerst gedorschen”. 1929 1929 kent een strenge winter. Harm Roggema schrijft: “Midden Februari vroor het sterk. Men meldt tot 24 C vorst. Enige heeren maken een tocht te voet over het ijs naar Rottumeroog waaronder de Burgemeester v.d. Munnik. 18 Maart: Vandaag is de Wijmers opengebroken, er zat nog zoowat 1 voet ijs in. 29 Maart: Vandaag kreeg men het Dorschen gedaan. 23 April: Alle dagen gelijke koud en guur weer. Het gras is altijd nog rood. 2 Juli: Bezoek van de Koninklijke familie door de provincie waarbij ons dorp ook werd gepasseerd. 3 Juli: Stemming voor de 2e kamer. 24 Juli: Vreeselijke ontploffing en brand te Veendam in aardappelmeelfabriek van firma Wilkens, 8 dooden en verscheiden gewonden. 27 Augustus begint het dorschen. De zomer is weer zeer droog zoodat de veldgewassen goed ontwikkelen. Het koren geeft een goed beschot. Erwten zelfs ruim 60 HL per HA. December: Begin December heeft het een week vreeselijk gestormd.
6
27 september 1848 De 10 hoogst aangeslagenen in de rijks directe belastingen waren in de provincie Groningen de na volgende heeren: Jan Fresemann Viëtor, Winscho- ten; Willem Alberda van Ekenstein, Appingedam; Onco van Swinderen, Groningen; Geert Reinders, Warffum; Willem Corn. Star Lichtenvoort, Sappe meer; Reint Klaassens Ebels, Beerta; Unico Allart Alberda van Menkema, Uithuizen; Joseph Gockinga, groningen; Harm Knol Welt, Usquert en Johan Hora Buma, Zuidhorn. Eerste bet. ƒ1694.491/2, laatste ƒ864.861/2 2 november 1848
Overleden Jhr. Witius Hendrik de Savornin Loh- man, lid van de ridderschap en van de staten der provincie Groningen en ontvanger der directe be- lastingen te Groningen, echtgenoot van F.I.H. de Ranitz, oud 47 jaren.
3 november 1848
Te Groningen de grondwet van de puij van het raadhuis gelezen in tegenwoordigheid van burge- meester en wethouders, afgekondigd nadat een half uur tevoren door het luiden der klokken die af lezing was aangekondigd. De openbare gebouwen en vele huizen der ingezetenen waren met vlaggen versierd en van 12 tot 1 uur deed het muziekkorps der schutterij zich op de Groote markt hooren, als mede werd het carillon bespeeld.
18 december 1848 Overleden Jacobus Albertus Uilkens, predikant te ’t Zandt, oud 43 jaren. 14 februari 1849
Verkoop van den Halfwegsmolen, staande aan het Boterdiep buiten de Ebbingepoort te Groningen.
17 maart 1849
Z.M. Koning Willem II te Tilburg overleden.
13 april 1849
Verschenen bij A. Oomkens Jz. te Groningen: prof. W. Muurling over de echt christelijke beginse- len der Ned. Herv. Kerk, prijs 50 ct.
31
Plavuizen Het huis is in de loop van de jaren nauwelijks veranderd. Wel zijn enige moderniseringen doorgevoerd maar de woning bevindt zich nog vrijwel in de originele staat. In de voorkamer zit een oude open haard. Het verhaal gaat dat de stenen afkomstig zijn uit de klooster(kerk) in Ter Apel en de plavuizen uit een pastorie in Spijk. Wellicht krijgt het pand een plaatsje op de monumentenlijst. Wie de naam op het huis heeft laten zetten is onbekend. Van der Bijl-Goeman vermoedt dat de eerste bewoner de naamgever is geweest. Waarom ‘Ithaca”is gekozen, is giswerk. Misschien dat de gymnasiumachtergrond van de huisarts een rol heeft gespeeld, vermoedt van der Bijl-Goeman. [uit: Noorderkrant van 18 juni 1997]
UIT DE STADS- EN DORPSKRONIEK VAN J. B. VINHUIZEN De stads- en dorpskroniek werd bijgehouden door J.B. Vinhuizen. De kroniek is later bewerkt door G.A. Wumkes, predikant te Zeerijp van 1908 tot 1938. De Lopster Kroniek neemt een deel over om zo een beeld te geven van de veranderingen in onze maatschappij in ongeveer anderhalve eeuw. 1 mei 1848
Overleden te Groningen Jhr. Mr. Reneke de Marees van Swinderen van Allersma, oud lid van gedepu teerde staten der provincie Groningen, oud 84 jaar.
14 mei 1848
Uit de gemeente Warffum is een adres aan Z.M. den koning ingediend en onderteekend door p.m. 80 jongelieden in Hunsingo, bij hetwelk wordt ver zocht dat het inkomen des konings verminderd moge worden tot een half miljoen gulden enz., alsmede dat de 1e kamer wordt afgeschaft.
27 juni 1848
Verkoop van afbraak van het oude academiege bouw in de Broerestraat te Groningen.
21 juli 1848
Harddraverij te Appingedam. Wegens de heer schende typhus aldaar waren er niet veel toe- schouwers.
30
20 December: Vanmorgen half 6 een sleepboot radicaal uit elkaar gesprongen onder de Bonte brug in Groningen 5 dooden en 2 zwaar gewonden”. 1930 1930 begint zeer droog. Harm Roggema schrijft: “De meeste regenbakken zijn droog, alle dagen mooi weer, maar niets te doen voor een boerenarbeider zoodat er veel werkloosheid heerscht. Heden den 12 Mei overleed P.J. Troelstra. 16 Mei begrafenis van Troelstra 10 duizenden hadden zich uit alle deelen des lands naar Den Haag begeven om aan deze beminde man de laatste eer te bewijzen. Het defileeren voor het stoffelijk overschot duurde ruim 2 uur. 23 Juni: Begin van het aanleggen van de nieuwe grintweg Loppersum-Westeremden. Alle dagen vreeselijk warm. 7 Juli begint het vlastrekken in Loppersum. Koel weer. In juli en augustus regent het alle dagen. Harm Roggema schrijft: “Het koren is al gezicht maar er is nog niets binnen gehaald als wat vlas en wat wintergerst. Het ziet er op het ogenblik niet best uit met de veldgewassen”. Begin September een 14 dagen droog weer, zoodat het koren nog weer goed binnenkomt”. 1931 “Den 18 Januari had een trein ongeluk plaats in Groningen, 3 dooden en eenige gewonden, waarvan nog 1 is overleden”. 1931 is weer een strenge winter. “Omtrent den 10 maart komen alle Zuiderzeewerkers thuis vanwege de vorst”. Tussen 18 maart en 1 augustus werkt Harm Roelof in de Zuiderzeepolder. “De eerste dagen van Augustus is het vreeselijk warm. Dan word het weer regenachtig zoodat het zichten zoowat gedaan is en nog bijna niets van de oogst binnen”. Van 24 november tot 12 december werkt Harm Roelof in de Wieringermeerpolder. 1932 1932 is een natte winter. “Hierop volgde een geweldige regenval en storm zoodat het water op tal van plaatsen over den dijken stroomden. Het jaren is hier in geen jaren zoo hoog geweest”. “Den 8 Januari hebben 1200 man gestaakt in de werkverschaffing te Jipsinghuizen en daaromheen, het welk tot resultaat heeft gehad dat zij er niets mee zijn opgeschoten dan wat rumoerige betogingen welke door de politie uiteengeslagen werden”. Vanaf 24 februari tot 20 juli, met een korte onderbreking vanwege vorst, werkt Harm Roelof in de Wieringermeerpolder.
7
DE ENERGIE VAN REINT MIDDEL Door: Jan Wiebe van Veen De heer Middel is al meer dan tien jaar een uiterst gedreven lid van de Historische Vereniging Loppersum. Het boek over de architect Oeds de Leeuw Wieland zou er nooit gekomen zijn zonder zijn voortdurende inspanningen. Op 13 december 2005 werd de heer Middel dan ook benoemd als erelid van de Historische Vereniging. Ook in het nu lopende project over de Lopster fotograaf W.F. Pastoor, vervult de heer Middel een bijzonder belangrijke rol als onderzoeker, schrijver en aanjager. Al met al waren dit meer dan genoeg redenen om eens uitgebreid te praten met de heer Middel en een schets van zijn leven te maken. Hoe komt het dat iemand, op een leeftijd dat anderen van hun rust genieten, zoveel energie en interesse heeft om zo’n belangrijke rol in geschiedkundig Loppersum te vervullen. Over deze vragen hebben ondergetekende en de heer Middel twee middagen op uiterst onderhoudende wijze zitten praten en het hiernavolgende verhaal is daarvan een weerslag. Reint Middel is geboren op 13 december 1919 in 2e Exloermond in de Gemeente Odoorn in Drente. Reint was enig kind van zijn vader Derk en moeder Aaltje van der Veen. Zijn vader was landarbeider en bij gelegenheid ook veenarbeider die werkte in de uitgestrekte veengebieden van Oost-Drenthe. De moeder van Reint verdiende geld als schepenvuller, een beroep dat veelal door vrouwen werd uitgeoefend in die tijd. De platboomde schepen die ver in de wijken en de kanalen konden doordringen werden door de vrouwen op deskundige wijze geladen door de turven metershoog op te stapelen. In 1935 overleed vader Middel. Mevrouw Middel ontmoette enige tijd later een andere man en trouwde met Albert Prins op 30 maart 1937. Prins was arbeider met wat eigen grond in Nieuw Weerdinge. Zo was Reint, inmiddels 17 jaar, niet meer enig kind maar kreeg hij er een broer en twee zusters bij. Reint beschouwde na enige tijd Albert Prins als een echte vader en zijn stiefbroer en stiefzusters als echte broer en zussen, zo goed was hun verstandhouding. De familie was gereformeerd en Reint ging, na zijn lagere school tijd, naar de ULO in Emmen. Zoals gebruikelijk in die tijd maakte Reint de ULO niet af maar werd hij in de tweede klas van school gehaald om “ iets met de handen te doen”. Voor velen was dit een garantie dat je ook in slechte economische tijden in elk geval voor jezelf kon zorgen door een praktisch beroep uit te oefenen.
8
DE NAAM VAN EEN HUIS ‘ITHACA’ THUISBASIS VOOR HUISARTSEN Het huis aan de Molenweg is al meer dan tachtig jaar de thuisbasis van huisartsen. Niet zo verwonderlijk dus dat de woning ‘Ithaca’ heet. De naam is bekend uit de Griekse mythologie. ‘Ithaca’ was de thuisbasis voor Odysseus, een legendarische vorst, die beschreven wordt in een heldendicht van Homerus. Het huis werd in 1915 gebouwd. J. Benninga uit Loppersum ontwierp het pand. Opdrachtgever was burgemeester Jensema die de woning voor zijn dochter M.Z. Jensema en schoonzoon dr. T.S. Steenhuis liet bouwen. Volgens oude koopakten kocht het echtpaar het huis later. De dokter behandeld ondermeer TBC-patiënten die in zijn woning verpleegd werden. Ze lagen op het dakterras en balkon uit te zieken. Huidige [voormalige, red.] bewoonster A. van der Bijl-Goeman vermoedt dat een bel, die zich nog immer in de slaapkamer op de bovenverdieping bevindt, gebruikt werd door de patiënten om hulp in te roepen. Huisarts Steenhuis heeft niet lang van zijn nieuwe woning mogen genieten. Hij overleed in 1918 aan TBC. Zijn weduwe bleef tot 1931 in het huis wonen. In augustus van dat jaar verkocht ze de woning aan huisarts H.F. Nanninga. Deze dokter was al huisarts in Loppersum. In zijn woning woont nu huisarts A. Booij. De volgende bewoner van het pand aan de Molenweg meldde zich in 1953, huisarts H.T. Oterdoom. Sinds 1 februari 1976 is in de woning de huisartsenpraktijk van P.A. van der Bijl gevestigd. [Inmiddels heeft P.F. van Lune de huisartsenpraktijk overgenomen, red.].
Huisartsenpraktijk aan de Molenweg
29
Die intensieve cultuur –boomgaarden met daaronder rijen bessenstruiken- werd hier in Loppersum als sinds mensenheugenis toegepast. Vooral in de jaren voor en kort na de Tweede Wereldoorlog had Loppersum een bekende naam als fruit en bessencentrum. In het voorjaar, als de bovenvrucht in volle bloei stond, waren die boomgaarden prachtig om te zien. Maar zeker zo mooi was deze streek als de rijpende vruchten aan de zwaarbeladen bomen hingen, met daaronder de onafzienbare rijen bessenstruiken, behangen met de fris-rode strengen bessen tussen de groene bladeren. Al in de tweede helft van juni begon men sporadisch te plukken, maar in juli begon de grote pluk. Dan waren vele plukkers en pluksters nijver bezig de trosjes van de struiken te plukken, waarna de volle manden op karren en wagens naar de veilingterreinen werden getransporteerd, om verder vervoerd te worden naar de fabrieken. Daar werd dan bessenwijn of jam van gemaakt. Of ze werden geveild voor de consumptie. De bessenoogst zorgde voor heel wat bedrijvigheid. Vaak werd er tot diep in de nacht gewerkt om het produkt zo snel mogelijk naar de eindbestemming te kunnen krijgen. Het transport geschiedde zowel per trein, als per auto en in de drukste tijd was het geen zeldzaamheid als de volgeladen wagons per extra trein werden weggevoerd. Een middelmatige oogst leverde toch zeker een half miljoen kilo rode en honderd duizend kilo zwarte bessen op. Daar kwamen dan nog eens 20.000 kilo witte bessen bij. Het grootste deel van de fruit- en bessenoogst werd niet in Loppersum verwerkt. Niet alles ging naar de fabriek. Ook op de gewone fruit- en groenteveiling, die twee keer per week werd gehouden, werden de bessen aangevoerd. Ze werden verkocht aan groentehandelaren, die ze in hun winkels doorverkochten, want de Lopster bessen vonden gretige aftrek. [uit: Blikvanger, Ommelander Courant]
Hoewel Reint niet klaagde, was het werk als meubelmakersleerling niet een droom die in vervulling ging en Reint was dan ook niet rouwig toen hij in 1938 werd opgeroepen voor het vervullen van de militaire dienstplicht. Gedachtig het goede advies van zijn vader probeerde hij binnen de landmacht een opleiding te volgen maar door ziekte miste hij de kans de onderofficiersopleiding te volgen. Van dienstplichtige tot beroepsmilitair De militaire dienst duurde in die tijd 11 maanden maar toen in 1939 de mobilisatie werd afgekondigd bleef Reint Middel in dienst. In het begin van 1940 zochten de militaire autoriteiten kandidaten voor de Militaire Politie (toen nog Politietroepen geheten). Ook dienstplichtigen kwamen hiervoor in aanmerking en Reint meldde zich aan. In februari 1940 begon hij zijn opleiding in Amsterdam, die hij voltooide op 1 april 1940. Voordat deze eenheid een definitieve taak was toegewezen, brak op 10 mei 1940 de oorlog uit. Bij zonsopgang werd vliegveld Schiphol zwaar gebombardeerd door de Duitse luchtmacht zodat dit vliegveld onbruikbaar was. Door de legerleiding werd daarop een klein vliegveld in Buiksloot (Amsterdam-Noord), dat gebruikt werd voor zweefvliegtuigen, gevorderd. De bewaking van dat vliegveld werd toebedeeld aan de pas klaar gekomen eenheid waar Reint Middel deel van uitmaakte. Hoewel het vliegveld voor jagers werd gebruikt, vonden er geen bombardementen of schermutselingen plaats. Nadat op 14 mei 1940. de capitulatie was getekend ging de eenheid terug naar de kazerne in Amsterdam. Door een speling van het lot was Reint, toch beroepsmilitair geworden. Want, hoewel hij de onderofficiersopleiding was misgelopen werden in 1939 de 75 man in opleiding bij de Politietroepen die bij uitzondering bestonden uit dienstplichtigen, gelijkgesteld aan de overige Politietroepen die verder beroepsmilitair waren. Door de oorlog werd Reint dus toch beroepsmilitair (in de rang van korporaal) en dus ambtenaar. Na de oorlog bleek dit nog een ander effect te hebben, want terwijl de onderofficieren naar Nederlands-Indie werden gestuurd om deel te nemen aan de politionele acties, gold dat niet voor korporaals. Vanaf juni 1940 werd de eenheid van Reint gelegerd in het voormalig opleidingscentrum Nieuwersluis en kort daarna volgde de overstap naar de Marechaussee. Reint kwam in Winschoten terecht en diende in een eenheid van 12 personen.
28
9
De taken van de marechaussee waren politietaken die zich buiten de grotere plaatsen afspeelden In de grotere plaatsen was er een gemeentepolitie. In dit opzicht was de marechaussee een voorloper van de Rijkspolitie. In december 1941 volgde een overplaatsing naar Veenhuizen waar Reint werd ingezet bij de bewaking van zwarthandelaren maar waar hij ook meer politietaken kreeg toebedeeld. In 1942 volgde Veendam en in 1943 werd Reint naar Stadskanaal gestuurd nadat de Duitse bezetters een algehele reorganisatie van het Nederlandse politiebestel hadden bevolen. “ Het is opmerkelijk” , aldus Reint, “ dat de gewone taken van de politie en de marechaussee in de oorlog gewoon doorgingen en werden overgelaten aan de Nederlandse autoriteiten. In de marechaussee waren niet meer nationaalsocialisten dan in andere beroepsgroepen, tenminste bij de gewone manschappen. De leiding van de marechausse had zich wel openlijk bij de Duitsers aangesloten”. Dat het gewone leven ook op een andere manier toch doorging bleek uit het feit dat Reint zich in 1942 verloofde met Jantiena Tjeerdsma uit Nieuw Weerdinge.
normaal. Normaal valt er in Ten Post in een jaar 812 mm. De afgelopen 12 maanden waren ook warm met gemiddeld 10,0°C tegen normaal 9,2°C. Alle maanden waren aan de warme kant behalve de maanden december en januari, die een graad te koud waren. De weerrijmpjes heb ik deze keer uit het boek “Boeren is loeren” gehaald van de schrijver Paul van Zummeren, die in totaal 17.000 weerspreuken verzameld heeft.
UIT ONZE ARCHIEVEN
Het archief van onze vereniging wordt steeds groter. Veel leden blijken nog oude regionale kranten te bezitten of notulen van verenigingen die niet meer bestaan. De Historische Vereniging neemt dergelijke documenten graag in ontvangst. Onze archivaris Johannes Langeland en Hugo Parker Brady maakten voor deze Kroniek een keuze.
DE BOOMGAARDEN VAN LOPPERSUM EN DE ROEMRUCHTE RODE BESSEN Loppersum was eens beroemd vanwege de uitgestrekte boomgaarden, waar appels, pruimen, peren en kersen werden gekweekt, met daaronder, om de grond zo produktief mogelijk te maken, de bessenstruiken. Lopster bessen vonden gerede aftrek in het hele land. De bessenpluk gaf grote bedrijvigheid voor met name vrouwen en de schooljeugd uit de hele omtrek. Dan werden met rappe handen de bessentrosjes van de struiken geplukt en in mandjes of bussels verzameld. Voor Loppersum is dat vergane glorie, want de fruitbomen zijn gerooid, de bessenstruiken opgeruimd en de kwekerijen van weleer verdwenen.
Reint Middel
Bessenmeisjes
10
27
SEPTEMBER – HERFSTMAAND “Als september van goed humeur is, krijgen we nog een schone maand” “Als in september de donder knalt, met Kerstmis de sneeuw in hopen valt” “Septemberregen, komt de druiven gelegen” De maand september was behoorlijk warm, aan de zonnige kant en droog. De gemiddelde temperatuur was met 15,4°C tegen 14,0°C normaal. De laagste temperatuur was 5,3°C op de 27ste en de hoogste 26,7°C op de 8ste. De hoeveelheid neerslag was 52,9 mm tegen normaal 74,9 mm. De hoogste dagsom was 20,7 mm op de 6de. Op één dag werd onweer gehoord. Hagel werd niet waargenomen en op 3 dagen was er mist. Aantal uren zon was 151 tegen normaal 132.
OVERZICHT NEERSLAGCIJFERS VAN LOPPERSUM, TEN POST EN STEDUM Loppersum Ten Post Stedum Luurt Wiersema Henk Veldman Alie Toxopeus Oktober 2008 91 109 November 94 97 December 37 35 Januari 2009 39 40 Februari 56 54 Maart 67 63 April 17 16 Mei 83 84 Juni 95 63 Juli 97 107 Augustus 44 39 September 57 53 Totaal 777 760
113 109 42 37 63 74 15 84 61 102 50 58 808
We zien dat in periode oktober 2008 tot en met september 2009 in ons gebied tussen 760 en 810 mm is gevallen en dat is iets beneden
26
In het verzet In de loop van 1943 werd Reint naar Grijpskerk gestuurd waar hij allerminst met open armen werd ontvangen. In het voor hem nog onbekende dorp was de vorige marechausseeman door de bezetter naar een kamp afgevoerd vanwege zijn weigering te assisteren bij het ophalen van Joden. Op de vraag hoe zijn positie was in de oorlog als lid van de marechaussee zegt Reint het volgende: “ als marechaussee zaten we tussen twee vuren. Aan de ene kant had je te maken met de Duitsers en aan de andere kant wist je ook wel van het bestaan van het plaatselijke verzet en in mijn geval heb ik me daar ook bij aangesloten. Ik was lid van de verzetsgroep Van Dijk. Het was eigenlijk een half slapende organisatie maar een van de meest opvallende daden van de groep was de verduistering van de persoonskaarten in de gemeente Grijpskerk. Mijn vrouw, want we waren in 1944 getrouwd, was het van harte eens met mijn activiteiten. Herfst 1944 werden veel verzetsmensen in de provincie Groningen gearresteerd door de Sicherheitsdienst (de Duitse veiligheidsdienst), waardoor verscheidene verzetsgroepen uit elkaar werden geslagen. Maar de groep Van Dijk bleef intact. Begin maart 1945 rolden Duitse overvalwagens Grijpskerk binnen en werd de groep Van Dijk gearresteerd waarbij twee leden van die groep ter plaatse werden doodgeschoten. Dat ik toen buiten schot bleef is voor mij tot op heden een raadsel. Van de gevangen genomen verzetsmensen werden twee gefusilleerd. De andere vier kwamen terecht in concentratiekampen. Na de oorlog keerden slechts drie terug waarvan een nooit meer de oude is geworden”. Omdat de kans ook opgepakt te worden nu wel heel dichtbij kwam, doken Reint en Jantiena onder in Valthermond waar ze via de dominee een onderduikadres konden krijgen. Tot aan het eind van de oorlog bleven ze op dit adres en pas na de bevrijding op 11 april1945 kwamen ze weer tevoorschijn. Reint toog zo spoedig mogelijk op weg naar Grijpskerk en werd daar weer in functie hersteld. Na de oorlog werd Reint gevraagd om een tijd lang bij de politieke opsporingsdienst te komen om zo mee te werken aan de mogelijkheid tot veroordeling van landverraders en oorlogsmisdadigers. Jan de Roos Enkele jaren na de oorlog werd door de regering een ingrijpend besluit genomen. De traditionele marechaussee werd opgeheven en een politieorganisatie werd opgericht die bestond uit Rijkspolitie en Gemeentepolitie. Reint Middel kwam zo bij de Rijkspolitie maar bleef als standplaats Grijpskerk houden. Daar kwam in 1954 verandering in toen
11
hij werd overgeplaatst naar Middelstum, waar hij de rang van Postcommandant kreeg. Ondertussen waren er al drie kinderen geboren: Alie in 1945, Dick in ’48, Johan in ’54 en in 1957 zou Wilko nog volgen. Het politiewerk in Middelstum was niet spectaculair en bestond voor namelijk uit het orde houden bij branden of het slechten van ruzies. Reint vertelt over een van de leukste herinneringen uit Middelstum: “ Op een bepaald moment kwam de bekende, enigszins bijzondere, volkszanger Jan de Roos, uit de stad met de bus naar Middelstum. Omdat hij een gezagsgetrouw man was meldde De Roos zich bij het gemeentehuis of hij in Middelstum mocht optreden. Een gemeenteambtenaar maakte een geintje en vertelde De Roos dat hij dan wel een proeve van bekwaamheid moest afleggen en dat hij moest proefzingen. Ik werd aangewezen als jurylid. Jan de Roos zong zo op het plein in Middelstum voor een vergunning en ik heb hem die natuurlijk verleend maar wel met de kanttekening dat hij wel wat meer uitbundigheid zou mogen tonen.........” Heel erg platteland In 1958 kreeg Reint wel een professionele teleurstelling te verwerken. Omdat hij op een lijst stond om opperwachtmeester te worden en die rang vereist was om een driemanspost te commanderen die Middelstum was geworden, hoopte hij dat hij de promotie zou krijgen. Maar omdat hij een te hoog nummer op de lijst had werd de commandant van de eenmanspost in Leens, die aan de beurt was voor promotie, benoemd in Middelstum. De familie Middel verhuisde daarop naar Leens. Het was er wel heel erg platteland. Reint vertelt: “ we hadden geen vervoermiddel in Leens, alleen een fiets. Je moet je dan ook voorstellen dat als er ergens een ongeluk gebeurd was ver buiten het dorp, het me wel een half uur kon kosten voordat ik ter plaatse was. In Kloosterburen had de Rijkspolitie een bromfiets en als die politieman vrij was dan kon ik de bromfiets lenen”. Toen in 1959 de Mobiele Eenheid werd opgericht werd Reint daarbij ingedeeld en behoorde zo tot de eerste lichting ME. Bij de opleiding behoorde een verkeersregelaarsopleiding. Reint: “ het leukste was toen het verkeer te regelen in de stad Groningen op de kruising tussen Zuiderdiep en Oosterstraat, Kattendiep, Rademarkt en Steentilstraat. Daar was altijd wat te doen” . Toen in 1961 Reint kon solliciteren naar de functie van postcommandant, kwam de post Oude Pekela vrij. Hij werd er benoemd in de rang van opperwachtmeester. Het was een zevenmanspost en de grootste post van Groningen. Nog steeds had ook deze post geen auto tot zijn beschikking maar er was wel een motor
12
JULI – HOOIMAAND “Blaast juli kwaad op de donderhoorn, Dan doet dat geen kwaad aan het rijpe koorn” “Juli, warme zonneschijn, Maakt de vruchten rijp en fijn” “Juli, helder en klaar, Geeft een heel goed boerenjaar” De maand juli was vrij warm, zeer nat en zonnig. De gemiddelde temperatuur was 17,9°C tegen normaal 16,8°C. De laagste temperatuur was 10,1°C op de 12de. De hoogste 30,5°C op de 3de. Er waren 4 zomerse dagen tegen normaal 5 en 1 tropische dag van ten minste 30 graden tegen normaal ook 1. Warme dagen 21 tegen normaal 16. Onweer was er op 8 dagen en mist op 2 dagen. Hagel kwam niet voor. De hoeveelheid neerslag was 107,4 mm tegen normaal 76,7 mm. Drie dagen waren er met minstens 10 mm regen. De hoogste dagsom was 13,4 mm op de 25ste. Aantal uren zon was 236 uren tegen normaal 195 uren.
AUGUSTUS - OOGSTMAAND “Als d’ oogstmaand het sterk dauwen doet, blijft gewoon het weder goed” “Augustus rijpt, september oogst” “Is het warm en voorspoedig weer, brengt augustus d’ eerste peer” De maand augustus was zeer warm, droog en zonnig. De gemiddelde temperatuur was 18,8°C tegen normaal 17,0°C. De laagste temperatuur was 9,5°C op de 14de en de hoogste 34,4°C op donderdag, de 20ste en dat was de hoogste temperatuur gemeten in Ten Post sinds het begin van mijn waarnemingen in 1961. Het vorige record was 34,2°C op 9 augustus 2003. Er waren 9 zomerse dagen tegen normaal 5. Het aantal warme dagen was 27 tegen normaal 18. En dan nog 2 tropische dagen tegen normaal 1. De hoeveelheid neerslag was 39,2 mm tegen normaal 67,9 mm. Er waren 10 dagen met meetbare neerslag tegen normaal 16. Vijf dagen met onweer werden geteld, geen enkele dag met hagel en één dag met mist. Het aantal uren zon was 232 tegen normaal 188.
25
MEI – BLOEIMAAND “Als het dondert in mei, Valt er dikwijls hagel bij” “Veel onweer in mei, Maakt de boeren blij” “Donder in mei, zingt de boer: jochei” Mei werd een vrij warme maand met gemiddelde temperatuur was 12,7°C tegen normaal 12,1°C. De laagste temperatuur was 4,5°C op de 2de, de 10de en de 19de mei. De hoogste temperatuur 24,1°C op de 31ste mei. Er waren 7 warme dagen met ten minste 20 graden tegen eveneens 7 normaal. De hoeveelheid neerslag was 84,1 mm tegen normaal 54,9 mm. Op 17 dagen viel meetbare neerslag tegen normaal 15. De grootste dagsom was 23,2 mm op de 16de. Op 3 dagen was er onweer en op één dag hagel. En mist werd op 4 dagen waargenomen. Ten slotte het aantal uren zon. Dat bedroeg 255 tegen 212 normaal.
JUNI – ZOMERMAAND “In juni weinig regen, voorspelt een grote zegen” “Juni meer droog dan nat, vult de schuur en ook het vat” Juni was iets aan de warme kant maar zeer zonnig en aan de droge kant. De gemiddelde temperatuur bedroeg 14,9°C tegen normaal 14,7°C. De laagste temperatuur was 3,2°C op de 6de. Vlak bij de grond werd nog een temperatuur van -2,5°C gemeten. De hoogste temperatuur 26,4°C op de 28ste. Er waren 2 zomerse dagen tegen normaal 3. De hoeveelheid neerslag was 62,6 mm tegen normaal 75,0 mm. Op drie dagen werd onweer gehoord. Op één dag hagel en op één dag mist. Aantal uren zon 248 tegen normaal 181 uren.
24
met zijspan. Terwijl Reint al vlak na de oorlog zijn gewone rijbewijs had gehaald verkreeg hij nu ook zijn rijbewijs voor de motor. Het plezier van het rijden op de motor met zijspan sloot goed aan bij zijn interesse in het verkeer en de verkeersproblematiek.. Omdat het werk van de Rijkspolitie all round werk was, deden de politiemensen geen specialistisch recherchewerk bijvoorbeeld maar er was wel kennis van de basistechnieken. En dat gold voor alle aspecten van het politiewerk. Het politieleven in Oost-Groningen beviel goed maar kende ook zijn zware kanten: “ tijdens je werk als politieman kom je ook in aanraking met veel minder prettige kanten van het leven. Je moet daar tegen kunnen. In Oost-Groningen heb ik meer zelfmoorden meegemaakt dan elders en er werd ook wel meer gedronken........... Verkeersongelukken kwamen ook regelmatig voor. Ik kon er wel goed tegen en het van me afzetten. Bij vechtpartijen en dergelijke handelden we naar bevind van zaken. Daar zijn geen vaste regels voor, dat ging op ervaring en gevoel. Wel kon ik merken dat in de jaren ‘ 60 de mensen minder automatisch gezagsgetrouw waren en dat wij ook minder snel optraden. Ach, bij het oplossen van problemen is het van belang dat je je altijd realiseert dat het om mensen gaat......”. Naar Loppersum Na vier jaar Oude Pekela verhuisde het gezin Middel naar Loppersum. Reint kreeg de gelegenheid om er plaatsvervangend groepscommandant te worden en de verhuizing had verder het voordeel dat er voor de kinderen een treinverbinding naar de stad was. De familie kwam in de politiewoning bij het bureau aan de Wijmersweg te wonen. De politiepost bestond toen uit elf man en was verantwoordelijk voor de gemeenten ’t Zandt, Stedum en Loppersum. In 1974 volgde een bevordering tot groepscommandant in de rang van adjudant. Op 1 januari 1980 ging Reint Middel met pensioen na een dienstverband van 42 jaar. De Gemeente organiseerde zijn afscheid en Reint werd geridderd met de eremedaille verbonden aan de Orde van Oranje Nassau in goud. Terwijl het levensverhaal van Reint Middel tot aan zijn pensionering sterk verbonden was aan zijn functie als politieman bleef Reint na zijn carriere bij de politie niet stilzitten. Loppersum beviel hem goed en de familie bleef hier wonen al verhuisden ze naar een woning in de Delftstraat. Reint: “ wij vonden het prettig wonen in Loppersum, eigenlijk beviel het hier beter dan in Oost Groningen want daar zijn de mensen toch wat moeilijker toegankelijk. Wij zijn hier heel hartelijk ontvangen en de kinderen groeiden hier verder op. Een kind werkte al snel, een ging naar de PABO, de ander studeerde aan de RU in de stad
13
en de laatste zat hier op de lagere school. Mijn vrouw en ik waren ook bij de school betrokken en ik zat in het schoolbestuur. Dat was ook wel mijn enige functie naast die van politieman. Mijn vrouw Jantiena is in 1988 overleden na een kort en hevig ziekbed. Zij was een echte familievrouw die leefde voor haar gezin. Ik denk vaak aan haar.....”. Natuurlijk was het voor Reint Middel ook redelijk gemakkelijk zich aan te passen in weer een andere standplaats. Hij was al zo vaak veranderd en overgeplaatst in zijn leven dat een andere omgeving niet een grote overgang betekende. Wat wel veranderde was de verantwoordelijkheid die gepaard ging met de verschillende promoties. Reint: “ als politieman ben je op straat bezig, of je schrijft je rapporten. Als groepscommandant houdt je je meer bezig met beleid, met overleg met de burgemeester, met personeelszaken en met de grote lijn....... “. Spectaculaire momenten in Loppersum zijn er niet heel veel geweest. De opening na de verbouwing van het Politiebureau was spectaculair met een helikopter en een bailybrug over de Wijmers. Een droevig voorval dat Reint Middel zich herinnert uit zijn politietijd in Loppersum was een groot verkeersongeluk waarbij vijf mensen om het leven kwamen. “ Toch was en is het vooral een prettige tijd in Loppersum. Mensen spraken mij met mijn achternaam aan en dat is altijd zo gebleven”. Reint vertelt verder: “ Ik ben nooit heel actief in verenigingen geweest in het dorp. Wel ben ik nog een tijd lid van de kerkeraad van de gereformeerde kerk geweest. En lid van Veilig Verkeer maar dat spreekt vanzelf. Pas in 1995 ben ik lid geworden van de Historische Vereniging. Dat kwam doordat de toenmalige voorzitter, de heer Van Hoorn, een speciale Kroniek samenstelde (50 jaar bevrijding) en daarbij van de Gemeente een lijst ontving met inwoners die in Duitsland waren omgekomen om in die Kroniek op te nemen. Ik heb toen aangeboden te helpen met het onderzoek en dat leidde ertoe dat ik uiteindelijk een publicatie heb uitgegeven over Het verzet in de Gemeente Loppersum in de oorlogsjaren”. Onderzoekswerk Helemaal onverwacht was de interesse van Reint Middel in de geschiedenis van de oorlog in Loppersum niet. Allereerst was hij in de oorlog betrokken bij het verzet in Grijpskerk en had hij na de oorlog een aandeel geleverd in het speurwerk naar collaborateurs en oorlogsmisdadigers. Maar ook ver na de oorlog bleef hij betrokken bij het zoeken naar de waarheid over mensen in de oorlog. In 1982 namelijk, twee jaar na zijn pensionering, werd Reint Middel gevraagd om onderzoekswerk te gaan doen voor de Stichting ’40-’45. Deze stichting had als doel oor-
14
MAART – LENTEMAAND “Mist in maart, water of vorst in mei” “Een goede maart is niet veel waard” “Zoveel nevels in maart, zoveel onweders in de zomer” De maand maart was een normale maand met weinig afwijkingen. De gemiddelde temperatuur was 5,4°C tegen normaal 5,0°C. De laagste temperatuur was -3,7°C op de 21ste. Nabij de grond was het op die datum -7,63°C. Sneeuw was er helemaal niet meer terwijl dat normaal nog op 5 dagen het geval is. De hoeveelheid neerslag was 62,8 mm tegen normaal 61,8 mm. Aantal dagen met neerslag was 22 tegen normaal 20. Grootste dagsom was 7,8 mm op de 21ste. Aantal uren zon 121 tegen normaal 105.
APRIL – GRASMAAND “April warm, mei koel, juni nat, vullen schuur en vat” “Een droge april, is niet der boeren wil” De maand april was extreem warm met een 12,0°C tegen normaal 7,8°C. Verder zeer veel zon en erg droog. De laagste temperatuur was 1,0°C op de 1ste april. Nooit eerder was voorgekomen dat de laagste temperatuur zo hoog was in april. Ook de laagste maximum temperatuur was record hoog. De hoogste temperatuur was 23,1°C op de 10de. De hoeveelheid neerslag bedroeg 16,3 mm tegen normaal 44,7 mm. Op 2 dagen was er onweer. Mist kwam vaak voor met op 9 dagen tegen normaal op 4 dagen. Aantal uren zon 237 tegen normaal 158. Aantal dagen met mooi weer 15 tegen normaal 8.
23
JANUARI – LOUWMAAND “Januari zonder regen, is voor de boerenstand een zegen” “In januari weinig water brengt veel wijn” Januari werd vrij koud, droog en aan de zonnige kant. De gemiddelde temperatuur was 0,8°C tegen normaal 1,8°C. De laagste temperatuur was -9,2°C op de 6de. En dan te bedenken dat in het zuidoosten van het land het kwik onder de -20 graden kwam. Hier kon nauwelijks op natuurijs geschaatst worden. Op twee dagen bleef de temperatuur de hele dag onder het vriespunt, terwijl dat normaal op vijf dagen het geval is. Op 3 dagen was er een weinig sneeuwval en op de 7de lag er een dekje van ½ centimeter. De hoeveelheid neerslag was 40,3 mm tegen normaal 73,0 mm. Op 17 dagen was er meetbare neerslag tegen normaal op 23 dagen. Net als december was ook januari een rustige maand zonder storm. Aantal uren zon was 68 tegen normaal 53. .
FEBRUARI – SPROKKELMAAND “Februari mist, hooi in de kist” “In februari sneeuw en regen, betekent Goddelijke zegen” “Ligt de wind in februari stil, dan komt hij zeker in april” Februari was aan de zachte kant met gemiddeld 2,7°C tegen normaal 2,2°C. De laagste temperatuur was -3,5°C op de 15de. Nabij de grond was de laagste stand -6,4°C op de 14de. Op 11 dagen viel er sneeuw tegen normaal op 7 dagen. Op 10 februari lag er 2 centimeter sneeuw. De hoogste temperatuur was 9,5°C op de 28ste. Het was aan de natte kant met 53,9 mm tegen normaal 45,6 mm. Op 9 dagen werd er mist waargenomen en op 5 dagen hagel. Ook de derde wintermaand was een rustige maand zonder storm. Aantal uren zon 52 tegen normaal 78 en daarmee was het een sombere maand.
22
logsslachtoffers of familie van mensen die in de oorlog in het verzet gezeten hadden en daarvan schade hadden overgehouden aan een pensioen te helpen. Dat men Reint Middel voor het noodzakelijke speurwerk vroeg is goed te begrijpen. Met zijn ruime ervaring als politieman, zijn eigen verzetsverleden en ook met zijn interesse en gevoel voor humor was Reint uitermate geschikt voor deze klus. En hij had er ook veel plezier in om achter de waarheid te komen en was niet al te geschokt als een behoorlijk aantal claims niet klopten: “ Ik hoefde niet te adviseren in het wel of niet toekennen van een uitkering, mijn rol bestond er uit te onderzoeken of de verhalen die men vertelde ook werkelijk zo gebeurd waren. En hoewel dat in een aantal gevallen zeker zo was, waren er ook verbijsterend veel domme verhalen bij die met een paar gerichte vragen zo door te prikken waren. Zo vertelde eens een van de claimanten mij dat hij meende recht te hebben op een uitkering, omdat hij tot aan de bevrijding in 1945 in kamp Vught had gezeten en daar erg had geleden. Totdat ik hem duidelijk maakte dat het kamp Vught al in 1944 was bevrijd toen de geallieerden tot aan de grote rivieren waren opgerukt. Toen bleef er erg weinig over van zijn verhaal....... Ik heb dit werk met heel veel plezier gedaan. Het zoeken naar de waarheid, met mensen praten en kijken hoe het werkelijk gegaan is. Het sloot zo goed aan bij mijn werk als politieman..........”. In 1992 stopte Reint met het werk voor de Stichting ’40-’45. Enige tijd later kwam daar zijn onderzoek naar Loppersum in oorlogstijd voor in de plaats. Oeds de Leeuw Wieland In 2003 werd door de Historische Vereniging gestart met een groot project naar de rol die de architect Oeds de Leeuw Wieland rond het jaar 1900 in het dorp heeft gehad. Een complete bouwlijst werd samengesteld en een groep vrijwilligers ging op zoek naar de bronnen die over Oeds waren overgebleven maar ook naar de huizen en andere gebouwen van de hand van deze architect die er nog te vinden waren. Het project werd een doorslaand succes en dat was grotendeels aan de onvermoeibare inzet van Reint Middel te danken. Napratend over het project Oeds de Leeuw Wieland benadrukt Reint dat hij vooral genoten heeft van het onderzoek, het vinden van nieuwe gegevens en van het “ opleiden” van de andere leden van de werkgroep in het doen van onderzoek in de archieven. Ook de presentatie van het boek in de prachtige boerderij van de familie Kraak herinneren we ons nog met veel plezier. Inmiddels als erelid van de Historische Vereniging weet Middel van geen wijken. Ook het nieuwe project over de fotograaf
15
Pastoor heeft zijn interesse: “ Ook hierbij is het interessant om gegevens te ontdekken en om contact te maken met de mensen die Pastoor goed gekend hebben. Zo zijn we ook in contact gekomen met de dochters van Pastoor die allemaal nog in leven zijn en die hun medewerking aan het project hebben toegezegd. Ik vind het een prima project en het aantal opgedoken foto’s is boven verwachting. Maar ik wil geen projecttrekker meer zijn want geschiedenis van de fotografie is toch een heel apart specialisme en dat laat ik aan anderen over. Verder werk ik er graag aan mee..............”. Na twee middagen heb ik een goed beeld van het leven en werk van Reint Middel, ex-politieman, speurder, mensenkenner, een man met gevoel voor humor. Allerlei aspecten uit het leven van Middel komen samen in zijn werk voor de Historische Vereniging Loppersum. Zijn interesse in de geschiedenis is een speurdersinteresse, altijd op zoek naar de waarheid of in elk geval zo dicht mogelijk bij de waarheid willen komen. Met aandacht voor mensen en wat mensen drijft en met het vermogen zijn bevindingen zowel in woord als in geschrift aan anderen door te geven. Het was een waar genoegen zo uitgebreid met Reint Middel te mogen spreken.
NOVEMBER – SLACHTMAAND “Zwaait de winter in november zijn staf, zijn rijk zal vinden snel een graf” “Vertoont november zich met snee, ’t zal vruchtbaar zijn ook voor het vee” November was gemiddeld een zachte maand. Alleen de laatste tien dagen brachten winters weer met wat sneeuw en lichte vorst. De gemiddelde temperatuur kwam op 6,8°C tegen normaal 5,6°C. De laagste temperatuur was -1,3°C op de 23ste. Op 10 cm hoogte werd een minimum waargenomen van -3,6°C op de 30ste.. De hoeveelheid neerslag was iets aan de natte kant met 96,7 mm tegen normaal 84,9 mm. Stormachtig was het op de 10de, de 21ste en de 22ste. Op 5 dagen viel er een sneeuw en op de 22ste, de 23ste en de 24ste lag er één centimeter sneeuw. Mist werd op 4 dagen geconstateerd. Aantal uren zon was 44 tegen normaal 58.
DECEMBER – WINTERMAAND “Decemberwind uit oost, brengt de zieken luttel troost” “Droge december, droog voorjaar, droge zomer” December was een vrij koude en extreem zonnige en droge maand. De gemiddelde temperatuur bedroeg 2,0°C tegen normaal 3,1°C. De laagste temperatuur was -8,5°C op de 31ste. Nabij de grond was het toen -13,5°C. En overdag werd het niet warmer dan -4,9°C. Daarmee was Oudejaarsdag de koudste dag van het jaar. Een vorstperiode begon op Tweede Kerstdag, die zou aanhouden tot de 11de januari. Op twee dagen werd er wat sneeuwval genoteerd en op de 9de lag er een laagje van 1½ centimeter papsneeuw. De hoeveelheid neerslag was slechts 35,2 mm tegen normaal 78,9 mm. Aantal uren zon 84 tegen normaal 44 en daarmee was de maand record zonnig. Het aantal dagen met mooi weer was daardoor hoog met 10 tegen normaal 4 en het aantal dagen met slecht weer scoorde laag met 4 tegen normaal 13. Storm was er helemaal niet. Het was een rustige maand.
16
21
verleden te kennen. Of anders gezegd, je moet het verleden kennen om het heden te verbeteren. Ook nu is de heer Van Hoorn nog regelmatig te vinden op de bijeenkomsten van de Historische Vereniging. Op de vraag welke gebeurtenis indruk op hem heeft gemaakt in de jaren van de vereniging antwoordt hij: “ik vond de kennismaking met de heer Middel heel belangrijk”. Ook heeft hij nog een goed advies: “een vereniging die meer dan honderd leden telt zou eigenlijk meer leden naar de bijeenkomsten moeten trekken. Het is belangrijk dat de vereniging aan ledenwerving blijft doen en dat de leden ook reden hebben om de bijeenkomsten vaak en graag bij te wonen. Verder ben ik erg tevreden over de vereniging en ik vond vooral het project Oeds de Leeuw Wieland heel geslaagd”.
PIET VAN HOORN: OUD-VOORZITTER EN ERELID
Hiermee wordt het gesprek met onze betrokken en bijzondere oudvoorzitter, Piet van Hoorn, afgesloten.
In de zonnige voorkamer van zijn huis aan de Wijmersweg met het schitterende uitzicht over de landerijen spreekt Piet van Hoorn over zijn arbeidzame leven en zijn houding ten opzichte van de regionale geschiedenis.
TERUGBLIK OP HET WEER IN TEN POST Door: Henk Veldman
OKTOBER - WIJNMAAND. ”In oktober veel regen, voor ’t kerkhof altijd zegen”. “Brengt oktober veel vorst en wind, zo zijn januari en februari zeer mild”. De maand oktober werd een fractie aan de zachte kant met een gemiddelde temperatuur van 10,1°C tegen normaal 10,0°C. Het was een maand die aan de zonnige kant was en behoorlijk te nat. De hoeveelheid neerslag bedroeg 109,1 mm tegen normaal 74,1 mm. Er waren 27 dagen met minstens 0,1 mm tegen normaal 22. Op de 29ste oktober op een woensdag werd de eerste officiële vorst genoteerd op normale hoogte van -0,3°C. Aan de grond was het al -3,7°C. Dat was aan de vroege kant. Normaal pas op de 5de november komt de eerste vorst in ons gebied. Bovendien waren er drie vorstdagen op rij aan het einde van de maand terwijl er gemiddeld slechts één dag met vorst voorkomt in oktober. Sneeuw was er nog niet. Aantal uren zon 108 tegen normaal 92.
20
Door: Jan Wiebe van Veen/ Jan de Heer De heer Van Hoorn is erelid van de Historische Vereniging Loppersum en al vanaf het begin van de vereniging lid. Hij is bovendien jarenlang een bijzonder gewaardeerd voorzitter van de vereniging geweest en heeft daarbij blijk gegeven van een grote kennis van de geschiedenis van Groningen. Het gesprek met de heer Van Hoorn heeft op maandagmiddag bij hem thuis plaatsgevonden en tijdens het gesprek heeft de heer Van Hoorn de kroniek van Vinhuizen uit de 19e eeuw aan de Vereniging cadeau gedaan.
Elfstedentocht Piet van Hoorn werd op 16 mei 1920 te Pieterburen geboren. Zijn vader had een akkerbouwbedrijf aan de Waddenkust, Nieuwe Deikum geheten. Piet ging in Pieterburen naar de lagere school en kreeg daar onder andere les van de heer Ploegman, een regionaal bekende kunstschilder. Favoriet vak was aardrijkskunde, een voorliefde die vaker in de familie Van Hoorn voorkwam. Na de lagere school ging Piet naar de HBS in Warffum. In zijn jonge jaren was het altijd flink aanpakken op de boerderij. Een favoriet karweitje voor de jongens Van Hoorn, Piet heeft twee broers en een zus, was het verzamelen van riet voor het repareren van het dak. En ’s winters was het altijd schaatsen. Geleerd op de gracht bij de boerderij, had hij snel een goede slag te pakken en vele tochten volgden zoals de Oldambtrit en ook de Elfstedentocht werd enkele malen met succes volbracht. Bij de opleiding aan de Middelbare Landbouw School die hij na de middelbare school ging doen, hoorden ook een aantal stageperioden. Piet liep meerdere malen stage bij boerderijen maar ook bij de Vlasverwerking te Orvelte. Dat was in de tijd dat in Noord-Nederland nog op grote schaal vlas werd verbouwd zoals ook duidelijk te zien is op de foto’s van het station in Loppersum van rond de oorlog.
17
Stedum In 1943 werd een boerderij gehuurd in Pieterzijl, gemeente Grijpskerk. Daar in Pieterzijl de grond zwaar is en de oppervlakte vrij beperkt was, werd uitgekeken naar een groter bedrijf. Dat werd gevonden in Stedum. In 1955 verhuisde de familie naar de boerderij De Venne tussen Lellens en Stedum. De familie Van Hoorn boerde daar tot 1985. Zij hadden ook land en gebouwen in bezit op Hemert, waarvan de prachtige monumentale boerderij in de begin jaren zeventig tot de grond toe is afgebrand. De duiventil die over de dam in de gracht stond is daarna verhuisd naar de museumboerderij bij Verhildersum en is zo voor het nageslacht bewaard gebleven. De heer en mevrouw Van Hoorn kwamen in Loppersum wonen in een huis aan de Wijmers en tijdens het
regelmatig mee op het land. Samen met de familie werd in de twee weken voor de oogst een vakantiereis gemaakt. Door zijn professionele houding, maar ook gedreven door een intense betrokkenheid bij de landbouw en de landbouwontwikkeling kon hij tijd vrijmaken voor een scala aan bestuursfuncties. De belangrijkste functies waren die in de plaatselijke afdeling van de Landbouworganisatie en dan met name in de ruilverkaveling. Jarenlang is hij voorzitter geweest van de Ruilverkavelingscommissie Stedum-Loppersum, een van de laatste klassieke ruilverkavelingen waarbij ook nog veel historische landschapsaspecten verloren zijn gegaan. Ook was hij actief in de waterschappen, in de landbouwmechanisatie en in de keuringsdienst. Uit deze beknopte opsomming blijkt ook wel de hoofdinteresse van de heer Van Hoorn, namelijk het proces van verbetering in de landbouw. Vooral de ruilverkaveling was een arbeidsintensieve aangelegenheid. Er werd vanuit gegaan dat de boeren onderling tot overeenstemming konden komen maar kon dat niet en was een boer niet akkoord met een met meerderheid genomen besluit, dan volgde een rechtszaak. Piet van Hoorn toont zich in dit opzicht een ware nakomeling van de verlichte Groninger boeren uit de 18e eeuw. Wars van veel sentimentaliteit en steeds op zoek naar mogelijkheden om de productie in de landbouw te verbeteren en te perfectioneren. En met het realisme dat veel van het succes van een boerderij afhangt van de boer die het bedrijf leidt. Maar ook een rasbestuurder die het prettig vindt dat de zaken goed geregeld worden. Het besturen, aldus Piet van Hoorn, had hij waarschijnlijk van zijn vader afgekeken of geërfd. Een van de oprichters In 1985, toen Van Hoorn nog maar net in Loppersum woonde, werd hij door mevrouw Sleurink, de toenmalige burgemeester, gevraagd om
gesprek kunnen we over het land richting de oude boerderij kijken. In het gesprek komt de heer Van Hoorn naar voren als een klassieke grote Groninger boer. De boerderij besloeg 82 bunder waarbij akkerbouw de belangrijkste tak was. Ook werden er schapen gehouden, misschien nog wel uit een soort liefde voor schapen die vroeger op de zeedijk in Pieterburen liepen. De heer Van Hoorn vertelt dat hij in de jaren na de oorlog acht man personeel in dienst had. Van Hoorn werkte zelf niet
de eerste voorbereidingsvergadering voor de oprichting van een Historische Vereniging bij te wonen. Deze vergadering vond plaats op 19 december. Toen de Historische Vereniging daadwerkelijk werd opgericht in 1989 werd Van Hoorn de opvolger van mevrouw Sleurink als voorzitter. Met grote waardering spreekt hij over het initiatief van mevrouw Sleurink en van de heer Jonkman, ook een van de oprichters van de Vereniging. Op de vraag waar zijn interesse in de historie vandaan komt antwoordt Van Hoorn na enig nadenken: “ toch uit de wens: het rendement van de landbouw te verbeteren”. En na enig doorvragen blijkt ook hier dat het vooruitgangsdenken, dat bij Piet van Hoorn zo bepalend is geweest in zijn leven, gebaseerd is op een noodzaak het
18
19
Piet van Hoorn
