2008

Imagine the result

Uitgebreid beheerplan bossen regio Kapellen-Brasschaat-Schoten Inventarisrapport

Projectnummer: 04/005976 Versie 1 – 5/9/2008

Studie in opdracht van: ISO 9001 gecertificeerd voor: Adviesverlening, studie en ontwerp van gebouwen, infrastructuur, milieu en ruimtelijke ordening ARCADIS Belgium nv │Vroentestraat 2 , 3290 SCHAFFEN - DIEST │T: +32 13-35-55-70 │F +32-13-55-69-48 www.arcadisbelgium.be

Agentschap voor Natuur en Bos www.natuurenbos.be

Uitgebreid bosbeheerplan

Kapellen-Brasschaat-Schoten

L

Inventaris │ Colofon - Inhoudstafel – Lijst der Figuren – Lijst der tabellen - Leeswijzer

COLOFON

Titel:

Uitgebreid beheerplan bossen regio Kapellen-Brasschaat-Schoten

Jaar van uitvoering

2008-2009

Opdrachtgever

Agentschap voor Natuur en Bos Beheerregio Antwerpse Kempen / Schelde Neteland Gebouw Anna Bijns Lange Kievitstraat 111/113 bus 63 B-2018 Antwerpen

Contactpersoon opdrachtgever Guy Heutz & Eric Van Boghout Regiobeheerders [email protected] [email protected]

OCMW Antwerpen

Gemeente Brasschaat

Bosgroep Antwerpen Noord vzw

Beheer privaat patrimonium Lange Gasthuisstraat 33 B-2000 Antwerpen

Grondgebiedzaken Bredabaan 182 B-2930 Brasschaat

Domein Pulhof ’s Gravenwelsesteenweg 59-61 B-2110 Wijnegem

Peter Van den Berghen

Jan Moereels Beleidscoordinator grondgebiedzaken [email protected] [email protected]

Opdrachthouder

ARCADIS Belgium nv Vroentestraat 2, 3290 Diest │ T: 013-35 55 78 │ F: 013-55 69 48 www.arcadisbelgium.be

Auteurs

Pieter Roovers │ [email protected] Thomas Stijnen │ [email protected] Arjen Breevaart │[email protected] Alexandra Mannaert │ [email protected] Ward Andriessen │ [email protected]

Revisiestatus

Versie - Versie 1

Datum

Karolien Devriendt Bosgroepcoördinator [email protected]

Vereniging voor Bos in Vlaanderen Geraardbergsesteenweg 267, 9090 Gontrode │ T: 09-264 90 50 │ F: 09-264 90 92 www.vbv.be

Opmerking

- 05/09/2008

Opgesteld

Afdeling/Discipline

Wijze van citeren

Roovers P, 2008 │Uitgebreid beheerplan bossen regio Kapellen-Brasschaat-Schoten │ARCADIS Belgium nv i.s.m. VBV i.o.v. Agentschap voor Natuur en Bos

- Ruimte & Verkeer

Functie - Projectleider Open Ruimte

P:\Projecten\5976_Visie_KaBraS\Rapportage\Rapporten\5976_rap_inventaris.doc

Naam - Pieter Roovers

Datum - 05/09/2008

2 │ 198



L


INHOUDSTAFEL L

COLOFON..........................................................................................................................................................................................................................................2

L

INHOUDSTAFEL ...............................................................................................................................................................................................................................3

L

LIJST DER FIGUREN........................................................................................................................................................................................................................6

L

LIJST DER TABELLEN......................................................................................................................................................................................................................9

L

LEESWIJZER...................................................................................................................................................................................................................................12

1

IDENTIFICATIE VAN HET BOS ......................................................................................................................................................................................................13 1.1 1.2 1.3 1.4

Eigendom, zakelijke en persoonlijke rechten ............................................................................................................................................... 13 Kadastraal overzicht .................................................................................................................................................................................... 15 Situatieplan .................................................................................................................................................................................................. 15 Situering....................................................................................................................................................................................................... 17 1.4.1 Algemeen-Administratief.......................................................................................................................................................................... 17 1.4.2 Relatie met andere groene domeinen...................................................................................................................................................... 20 1.5 Statuut van de wegen, waterlopen en nutsleidingen .................................................................................................................................... 21 1.6 Bestemming volgens geldend plan van aanleg of RUP................................................................................................................................ 25 1.6.1 Gewestplan.............................................................................................................................................................................................. 25 1.6.2 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen........................................................................................................................................................ 26 1.6.3 Gewenste ruimtelijke structuur................................................................................................................................................................. 26 1.6.4 Provinciaal Ruimtelijk structuurplan Antwerpen ....................................................................................................................................... 27 1.6.5 Gemeentelijke beleidsplannen................................................................................................................................................................. 28 1.7 Ligging speciale beschermingszones........................................................................................................................................................... 31 1.7.1 Internationale beschermingszones .......................................................................................................................................................... 31 1.7.2 Nationale Beschermingszones ................................................................................................................................................................ 36 1.8 Parallelle processen en gerelateerde initiatieven ......................................................................................................................................... 38 1.8.1 Regionaal Landschap de Voorkempen .................................................................................................................................................... 38


3 │ 198




1.8.2 1.8.3 1.8.4 1.8.5 1.8.6 2

Landschapsbeheerplan Antitankgracht .................................................................................................................................................... 38 Grenspark De Zoom-Kalmthoutse heide.................................................................................................................................................. 43 Afbakening buitengebied Klein Brabant/Antwerpse Gordel...................................................................................................................... 44 Afbakening Noorderkempen .................................................................................................................................................................... 46 Stadsrandbos Antwerpen, Structuurvisie en implementatieplan voor de noordelijke bosgordel rond Antwerpen..................................... 49

ALGEMENE BESCHRIJVING .........................................................................................................................................................................................................50 2.1

Cultuurhistorische en Landschappelijke beschrijving ................................................................................................................................... 50 Bronnen mbt Landschap en cultuurhistorie.............................................................................................................................................. 50 Historiek van de bosdomeinen................................................................................................................................................................. 53 2.2 Beschrijving van de standplaats................................................................................................................................................................... 57 2.2.1 Bodem en geologie.................................................................................................................................................................................. 57 2.2.2 Reliëf en hydrografie................................................................................................................................................................................ 61 2.3 Beschrijving van het biotisch milieu.............................................................................................................................................................. 64 2.3.1 Bestandskaart.......................................................................................................................................................................................... 64 2.3.2 Bosdomein Mastenbos ............................................................................................................................................................................ 68 2.3.3 Bosdomein Paepenbos............................................................................................................................................................................ 76 2.3.4 Bosdomein Uitlegger ............................................................................................................................................................................... 84 2.3.5 Bosdomein Inslag .................................................................................................................................................................................... 92 2.3.6 Bosdomein Peerdsbos........................................................................................................................................................................... 103 2.3.7 Bosdomein OCMW Antwerpen .............................................................................................................................................................. 112 2.3.8 Bosdomein Gemeente Brasschaat ........................................................................................................................................................ 121 2.3.9 Bosdomein Privé.................................................................................................................................................................................... 129 2.3.10 Flora ...................................................................................................................................................................................................... 139 2.3.11 Algemene bespreking flora .................................................................................................................................................................... 142 2.3.12 Bosdomein Mastenbos .......................................................................................................................................................................... 149 2.3.13 Bosdomein Paepenbos.......................................................................................................................................................................... 153 2.3.14 Bosdomein Peerdsbos........................................................................................................................................................................... 156 2.3.15 Bosdomein Uitlegger ............................................................................................................................................................................. 160 2.3.16 Bosdomein Inslag .................................................................................................................................................................................. 164 2.3.17 Bosdomein OCMW Antwerpen .............................................................................................................................................................. 168 2.1.1 2.1.2


4 │ 198



2.3.18 2.3.19 2.3.20 2.3.21 2.3.22 2.3.23


Bosdomein Gemeente Brasschaat ........................................................................................................................................................ 171 Bosdomein Privé.................................................................................................................................................................................... 175 Tansley-opnames .................................................................................................................................................................................. 181 Fauna .................................................................................................................................................................................................... 184 Opbrengsten en diensten....................................................................................................................................................................... 196 Recreatieve inventaris ........................................................................................................................................................................... 197


5 │ 198



L


LIJST DER FIGUREN Figuur 1- 1 Situering van de bossen ten aanzien van de dorpskernen, wegenstructuur en waterlopen ........................................................................ 16 Figuur 1- 2 Selectie van natuurverbindingen en natuurgebieden van bovenlokaal belang (Ruimtelijk structuurplan provincie Antwerpen)................... 27 Figuur 1- 3 Kwantitatieve richtinggevende randvoorwaarden voor de gewenste agrarische- en natuur- en bosstructuur uit de verkenningsnota voor de afbakening van het gebied Antwerpse Gordel en Klein Brabant (Vlaamse Overheid, oktober 2007) ............................................................................ 45 Figuur 1- 4:Schematische voorstelling van de gewenste ruimtelijke structuurvan het buitengebied.............................................................................. 46 Figuur 1- 5: Kwantitatieve richtinggevende randvoorwaarden voor de gewenste agrarische- en natuur- en bosstructuur uit de verkenningsnota voor de afbakening van het gebied Noorderkempen (Vlaamse Overheid, februari 2007) .......................................................................................................... 47 Figuur 1- 6 Schematische voorstelling van de gewenste ruimtelijke structuurvan het buitengebied.............................................................................. 48 Figuur 2- 1 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Mastenbos .................................................................................................. 68 Figuur 2- 2: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van het Mastenbos.......................................................................................................... 70 Figuur 2- 3: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van het Mastenbos ................................................................................................................. 71 Figuur 2- 4: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag het Mastenbos................................................................. 73 Figuur 2- 5: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in het Mastenbos ............................................................................ 74 Figuur 2- 6: Aandeel van de leeftijdsklassen in het Mastenbos ..................................................................................................................................... 75 Figuur 2- 7 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Paepenbos.................................................................................................. 76 Figuur 2- 8: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van het Paepenbos ......................................................................................................... 78 Figuur 2- 9: Stamtalverdeling per soort in destruiklaag van hetPaepenbos................................................................................................................... 79 Figuur 2- 10: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag het Paepenbos .............................................................. 80 Figuur 2- 11: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in het Paepenbos.......................................................................... 81 Figuur 2- 12: Aandeel van de leeftijdsklassen in het Paepenbos .................................................................................................................................. 83 Figuur 2- 13 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de Uitlegger..................................................................................................... 84 Figuur 2- 14: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de Uitlegger ............................................................................................................ 86 Figuur 2- 15: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Uitlegger.................................................................................................................... 87 Figuur 2- 16: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Uitlegger................................................................... 88


6 │ 198




Figuur 2- 17: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Uitlegger .............................................................................. 90 Figuur 2- 18: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Uitlegger ....................................................................................................................................... 92 Figuur 2- 19 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de Inslag ......................................................................................................... 93 Figuur 2- 20: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de Inslag................................................................................................................. 96 Figuur 2- 21: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Inslag ........................................................................................................................ 98 Figuur 2- 22: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Inslag........................................................................ 99 Figuur 2- 23: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Uitlegger ............................................................................ 100 Figuur 2- 24: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Inslag......................................................................................................................................... 102 Figuur 2- 25 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Peerdsbos............................................................................................... 103 Figuur 2- 26: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van het Peerdsbos ...................................................................................................... 104 Figuur 2- 27: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van Het Peerdsbos ............................................................................................................. 106 Figuur 2- 28: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag het Peersbos ............................................................... 108 Figuur 2- 29: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in het Peerdsbos......................................................................... 109 Figuur 2- 30: Aandeel van de leeftijdsklassen in het Peerdsbos ................................................................................................................................. 111 Figuur 2- 31 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de OCMW ..................................................................................................... 112 Figuur 2- 32: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de OCMW............................................................................................................. 114 Figuur 2- 33: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de OCMW .................................................................................................................... 115 Figuur 2- 34: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de OCMW ................................................................... 116 Figuur 2- 35: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de OCMW ............................................................................... 118 Figuur 2- 36: Aandeel van de leeftijdsklassen in de OCMW........................................................................................................................................ 120 Figuur 2- 37 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Gemeente Brasschaat ............................................................................ 121 Figuur 2- 38: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de Gemeente Brasschaat ..................................................................................... 122 Figuur 2- 39: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Gemeente Brasschaat ............................................................................................ 124 Figuur 2- 40: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Gemeente Brasschaat............................................ 126 Figuur 2- 41: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Gemeente Brasschaat ....................................................... 126 Figuur 2- 42: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Gemeente Brasschaat ................................................................................................................ 128 Figuur 2- 43 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de Privé......................................................................................................... 129 Figuur 2- 44: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de de Privé ........................................................................................................... 131 Figuur 2- 45: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Privé........................................................................................................................ 133 Figuur 2- 46: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Privé ....................................................................... 135 Figuur 2- 47: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Privé................................................................................... 136


7 │ 198




Figuur 2- 48: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Privé ........................................................................................................................................... 138 Figuur 2-49: Vlaamse bostypes uit de Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest .................................................................................................... 140 Figuur 2-50: Tropres-diagram van een Eiken-Berkenbos............................................................................................................................................ 143 Figuur 2-51: Tropres-diagram van een Eiken-Beukenbos ........................................................................................................................................... 144 Figuur 2-52: Tropres-diagram van de groep Moeras- en Valleibossen........................................................................................................................ 145 Figuur 2-53: Tropres-diagram van een Aanplant (specifiek: Douglas-aanplant zonder kruidlaag)............................................................................... 146 Figuur 2-54: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in het Mastenbos............................................................................................................. 150 Figuur 2-55: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in het Paepenbos ............................................................................................................ 154 Figuur 2-56: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in het Peerdsbos ............................................................................................................. 157 Figuur 2-57: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in De Uitlegger ................................................................................................................ 161 Figuur 2-58: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in de Inslag ..................................................................................................................... 165 Figuur 2-59: Rogister-ecogram voor de bosvegetatieopnames in de bossen van het OCMW Antwerpen................................................................................... 169 Figuur 2-60: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in de bossen van de gemeente Brasschaat .................................................................... 172 Figuur 2-61: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw) ......................................................... 176


8 │ 198



L


LIJST DER TABELLEN Tabel 1- 1: Gezamenlijk overzicht van de eigendomsverdeling voor het geheel van de bosdomeinen ......................................................................... 13 Tabel 1- 2: Overzicht van de betrokken bosplaatsen per eigenaar................................................................................................................................ 14 Tabel 1- 3: Beschrijving met typische van de fysisch geografische streken die in het projectgebied voorkomen .......................................................... 17 Tabel 1- 4: De aanwezigheid van de waterloop in of in de buurt van een bosplaats/domein......................................................................................... 23 Tabel 1- 5 Procentueel aandeel gewestplanbestemming, per eigenaar. ....................................................................................................................... 25 Tabel 1- 6: Maximale populatiegroote van de soorten voorkomend in de vogelrichtlijngebieden in de buurt van het studiegebied. .............................. 35 Tabel 2- 1: Overzicht van de voorkomende bodemtypes in de verschillende bosplaatsen. ........................................................................................... 59 Tabel 2- 2: Beschikbare PIO en BBI meetgegevens uit de VMM databank voor de voornaamste waterlopen in het gebied......................................... 62 Tabel 2- 3: Overzicht van de percelen en bestanden in de verschillende bosplaatsen.................................................................................................. 64 Tabel 2- 4: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het Mastenbos. ..................................................................... 70 Tabel 2- 5: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van het Mastenbos. ............................................................................. 71 Tabel 2- 6: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van het Mastenbos.................................................................................... 72 Tabel 2- 7: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in het Mastenbos ............................................................ 74 Tabel 2- 8: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in het Mastenbos......................................................................................... 75 Tabel 2- 9: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het Paepenbos...................................................................... 78 Tabel 2- 10: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklasse van de struiklaag van het Paepenbos. ......................................................................... 78 Tabel 2- 11: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van het Paepenbos ................................................................................. 80 Tabel 2- 12: Gemiddeld Stamtal, Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in het Paepenbos............................................................ 82 Tabel 2- 13: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in het Paepenbos ...................................................................................... 82 Tabel 2- 14: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van de Uitlegger......................................................................... 86 Tabel 2- 15: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Uitlegger. ............................................................................... 87 Tabel 2- 16: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Uitlegger...................................................................................... 89 Tabel 2- 17: Gemiddeld Stamtal, Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Uitlegger ................................................................ 91 Tabel 2- 18: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Uitlegger........................................................................................... 91


9 │ 198




Tabel 2- 19: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het de Inslag ....................................................................... 95 Tabel 2- 20: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Inslag..................................................................................... 97 Tabel 2- 21: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Inslag .......................................................................................... 99 Tabel 2- 22: Gemiddeld Stamtal, Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Inslag ................................................................... 101 Tabel 2- 23: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Inslag.............................................................................................. 102 Tabel 2- 24: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het Peerdsbos................................................................... 105 Tabel 2- 25: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag vanhet Peerdsbos. .......................................................................... 106 Tabel 2- 26: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van het Peerdsbos ................................................................................ 107 Tabel 2- 27: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in het Peerdsbos.......................................................... 110 Tabel 2- 28: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in het Peerdsbos ..................................................................................... 110 Tabel 2- 29: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van de OCMW. ........................................................................ 113 Tabel 2- 30: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan destruiklaag van de OCMW.................................................................................. 115 Tabel 2- 31: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de OCMW ...................................................................................... 117 Tabel 2- 32: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de OCMW................................................................ 119 Tabel 2- 33: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de de OCMW ...................................................................................... 119 Tabel 2- 34: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van de Gemeente Brasschaat ................................................. 123 Tabel 2- 35: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Gemeente Brasschaat. ........................................................ 124 Tabel 2- 36: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Gemeente Brasschaat............................................................... 125 Tabel 2- 37: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Gemeente Brasschaat ........................................ 127 Tabel 2- 38: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Gemeente Brasschaat.................................................................... 128 Tabel 2- 39: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklasse van de zaailingenlaag van de Privé............................................................................ 131 Tabel 2- 40: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Privé. ................................................................................... 133 Tabel 2- 41: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Privé.......................................................................................... 134 Tabel 2- 42: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Privé ................................................................... 137 Tabel 2- 43: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Privé ............................................................................................... 138 Tabel 2-44: Hoofdbostypes en hun voorkomen binnen het studiegebied .................................................................................................................... 147 Tabel 2-45: Vlaamse bostypes voor domeinbos Mastenbos ....................................................................................................................................... 149 Tabel 2-46: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram ............................................................................................................................................. 149 Tabel 2-47: Oud-bosplantensoorten Mastenbos ......................................................................................................................................................... 152 Tabel 2-48: Rode Lijst-plantensoorten Mastenbos ...................................................................................................................................................... 152 Tabel 2-49: Vlaamse bostypes voor domeinbos Paepenbos Tabel 2-50: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram ................................... 153


10 │ 198




Tabel 2-51: Oud-bosplantensoorten Paepenbos......................................................................................................................................................... 155 Tabel 2-52: Vlaamse bostypes voor domeinbos Peerdsbos Tabel 2-53: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram ................................. 156 Tabel 2-54: Oud-bosplantensoorten Peerdsbos.......................................................................................................................................................... 159 Tabel 2-55: Rode Lijst-plantensoorten Peerdsbos ...................................................................................................................................................... 159 Tabel 2-56: Vlaamse bostypes voor domeinbos Uitlegger .......................................................................................................................................... 160 Tabel 2-57: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram ............................................................................................................................................. 160 Tabel 2-58: Oud-bosplantensoorten Uitlegger ............................................................................................................................................................ 163 Tabel 2-59: Rode Lijst-plantensoorten Uitlegger ......................................................................................................................................................... 163 Tabel 2-60: Vlaamse bostypes voor domeinbos Inslag Tabel 2-61: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram.................................. 164 Tabel 2-62: Oud-bosplantensoorten Inslag ................................................................................................................................................................. 167 Tabel 2-63: Rode Lijst-plantensoorten Inslag.............................................................................................................................................................. 167 Tabel 2-64: Vlaamse bostypes voor het OCMW Antwerpen Tabel 2-65: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram ................................. 168 Tabel 2-66: Oud-bosplantensoorten OCMW Antwerpen ............................................................................................................................................. 170 Tabel 2-67: Rode Lijst-plantensoorten OCMW Antwerpen.......................................................................................................................................... 170 Tabel 2-68: Vlaamse bostypes voor de gemeente Brasschaat Tabel 2-69: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram ................................ 171 Tabel 2-70: Oud-bosplantensoorten gemeente Brasschaat ........................................................................................................................................ 174 Tabel 2-71: Zeldzame planten gemeente Brasschaat ................................................................................................................................................. 174 Tabel 2-72: Vlaamse bostypes voor de privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw) Tabel 2-73: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram .. 175 Tabel 2-74: Oud-bosplantensoorten privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw) ................................................................................................ 180 Tabel 2-75: Rode Lijst-plantensoorten privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw)............................................................................................. 180 Tabel 2-76 Overzicht van de bedekkingsschaal van Tansley voor open plekken in het bos........................................................................................ 181 Tabel 2-77: Opbrengsten van houtverkopen ............................................................................................................................................................... 196


11 │ 198



L


LEESWIJZER Het uitgebreid bosbeheerplan bevat de gegevens, doelstellingen en maatregelen voor de verschillende bosdomeinen. Volgende bosdomeinen zitten vervat in het projectgebied: • • • • • • • •

Bosdomein Mastenbos Bosdomein Paepenbos Bosdomein Uitlegger Bosdomein Inslag Bosdomein Peerdsbos Bosdomein OCMW Antwerpen Bosdomein Gemeente Brasschaat Bosdomein Privé

De bosdomeinen van onderzoek zijn in hoofdzaak gelegen binnen de gemeenten Kapellen, Brasschaat en Schoten, uitgezonderd enkele kleine bospercelen op het grondgebied van Wuustwezel en Stabroek, die in dit beheerplan vervat worden omdat ze ook eigendom uitmaken van het OCMW Antwerpen. De volledige studie bestaat uit meerdere rapporten: • Gezamenlijke visiestudie: visievorming m.b.t. natuurontwikkeling, duurzame houtproductie, landschap en recreatie voor alle bosdomeinen samen. Hierin worden er streefbeelden op middellange termijn (80 jaar) voor het projectgebied geformuleerd, met bijzondere aandacht voor de relatie tussen de bosdomeinen en aanpalende groengebieden (zoals bvb. Klein en Groot Schietveld). • Uitgebreid beheerplan: - Inventaris: bespreking van de bestaande toestand (situering, algemene beschrijving) in de bosdomeinen - Beheerdoelstellingen en –maatregelen: formulering van de doelstellingen (afgeleid uit de gezamenlijke visievorming) en maatregelen per bosdomein, voor een termijn van 20 jaar


12 │ 198



Inventaris │ Deel 1 – Identificatie van het bos

1

IDENTIFICATIE VAN HET BOS

1.1

EIGENDOM, ZAKELIJKE EN PERSOONLIJKE RECHTEN De bossen van onderzoek bestaan uit verschillende bosdomeinen en verder uit verschillende eigenaars. Het grootste aandeel van de bossen is eigendom van openbare eigenaars. Veertien privé boseigenaars participeren in het uitgebreid gezamenlijk beheerplan. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de eigendomsverdeling.

Tabel 1- 1: Gezamenlijk overzicht van de eigendomsverdeling voor het geheel van de bosdomeinen Eigenaar

Type

Oppervlakte

Procentueel aandeel

[ha]

[%]

Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)

Openbaar

528,49

42

OCMW Antwerpen

Openbaar

222,79

18

Gemeente Brasschaat

Openbaar

134,09

11

Privé

363,07

29

1248,44

100

Privé eigenaars Totale oppervlakte [ha]

De bovenstaande tabel gaf een overzicht voor alle bossen waarvoor het beheerplan wordt opgemaakt. Onderstaande tabel geeft vervolgens een opdeling per eigenaar per bosdomein.


13 │ 198




Tabel 1- 2: Overzicht van de betrokken bosplaatsen per eigenaar Eigenaar

Bosdomein

Bosplaats

Oppervlakte in eigendom/beheer

Oppervlakte in

Procentueel aandeel

[ha]

beheerplan

[%]

[ha] Agentschap voor Natuur en Bos

Mastenbos

Mastenbos

141,95

141,95

11,37

Paepenbos

Paepenbos

9,36

9,36

0,75

Uitlegger

Uitlegger

89,93

89,93

7,20

Inslag

Inslag

163,58

163,58

13,10

Peerdsbos

Peerdsbos

133,62

123,67*

9,91

OCMW Antwerpen

Baantjesheide

54,07

52,91*

4,24

De Mick

71,29

71,29

5,71

Mickse Hoeve

2,47

2,47

0,20

Kraaienberg

13,19

13,19*

1,06

Oost-Beersgat

14,54

13,88*

1,11

West Beersgat

69,16

69,05*

5,53

Park van Brasschaat

90,77

85,55*

6,85

Park De Mik

26,95

25,50*

2,04

Kattekensberg

10,61

10,61

0,85

E10-plas

12,43

12,43

1,00

Hop

2,81*

0,23

Kronacker

Kronacker

87,17*

6,98

Hibiscus nv

Hibiscus nv

4,64*

0,37

Friling

Friling

13,93

1,12

OCMW Antwerpen

Gemeente Brasschaat

Hop

Gemeente Brasschaat

Privé


14 │ 198




Eigenaar

Bosdomein

Bosplaats

Oppervlakte in eigendom/beheer

Oppervlakte in

Procentueel aandeel

[ha]

beheerplan

[%]

[ha] le Grelle

le Grelle

40,10

3,21

Patrimonium Sint-Michiel vzw

Sint-Michielscollege

3,77*

0,30

De Cock-De Rameyen-van Havre J.

De Cock de Rameyen-Van Havre J.

19,69

1,58

De Cock-De Rameyen-van Havre D.

De Cock de Rameyen-Van Havre D.

8,67

0,69

Van Havre-Della Faille

Van Havre-Della Faille

10,84

0,87

De Boshoeve nv

De Boshoeve nv

10,17*

0,81

Bers nv

Bers nv

105,39*

8,44

Matthysen

Matthysen

9,05

0,72

Van Kersschaever-Peeters

Van Kersschaever-Peeters

2,50

0,20

De Roeck-Willemse

De Roeck-Willemse

44,34*

3,55

Privé

* GIS-gecorrigeerde oppervlakte

Uit bovenstaande tabel kan worden afgeleid dat dit beheerplan een oppervlakte van 1248 ha omvat die officieel binnen de voorwaarden tot subsidiëring van de opmaak vallen (Park De Mik valt immers niet integraal onder deze voorwaarden). Het openbaar aandeel voor dit uitgebreid beheerplan neemt alzo 885 ha in. Kaart 1.3 geeft een beeld van de ruimtelijke verdeling van de bosdomeinen.

1.2

KADASTRAAL OVERZICHT Het volledige kadastrale overzicht wordt weergegeven in bijlage 1(aan te vullen met kadastrale gegevens ANB).

1.3

SITUATIEPLAN Figuur 1 (alsook kaarten 1.1/1.2) situeren de bossen van onderzoek ten aanzien van de ruimere omgeving. Het onderzoeksgebied is gelegen in de provincie Antwerpen, meer bepaald in het noordoosten van de provincie. De bossen situeren zich ten oosten van de Antwerpse kanaalzone en zijn


15 │ 198




noordwestelijk van het kanaal Dessel-Schoten te vinden. Binnen het visiegebied is de Antitankgracht het voornaamste structurerende element waarvan in het voorjaar van 2008 het landschapsbeheerplan werd goedgekeurd.

Figuur 1- 1 Situering van de bossen ten aanzien van de dorpskernen, wegenstructuur en waterlopen

De openbare bossen Baantjesheide, West Beersgat en Oost Beersgat (eigendom OCMW Antwerpen) zijn gelegen in de Gemeente Wuustwezel. Kraaienberg ligt hoofdzakelijk in de gemeente Stabroek. De bosdomeinen Mastenbos, Papenbos en het grootste deel van het bosdomein Uitlegger liggen in de gemeente Kapellen. De gemeente Brasschaat, zelf eigenaar van het Park van Brasschaat, Park De Mik, Mickse Hoeve en de E10-plas,


16 │ 198




omvat, naast voornoemde bossen, ook nog De Mick en de Brechtse Bossen (OCMW Antwerpen) en de bosdomeinen Peerdsbos en Inslag (ANB). Het Peerdsbos en het Park van Brasschaat liggen verder nog op een groot deel van de gemeente Schoten.

1.4

SITUERING

1.4.1

Algemeen-Administratief

1.4.1.1

Algemeen Kaart 1.12 situeert de fysisch geografische streken en traditionele landschappen afkomstig vanuit de landschapsatlas. Onderstaande tabel geeft de belangrijkste kenmerken weer voor de geografische streek. Tabel 1- 3: Beschrijving met typische van de fysisch geografische streken die in het projectgebied voorkomen Fysisch geografische streek

Noorderkempen

Scheldepolders

Traditioneel Landschap

Heide en bosgebied van Kalmthout Land van Brecht

Scheldepolders ten Oosten van de Schelde

Bosdomeinen

KENMERKEN VAN HET TRADITIONEEL LANDSCHAP Structuurdragende matrix

Zichtbare open ruimten

Impact bebouwing

vlakke topografie en blokvormige patronen van vegetatiemassa's en open

vlak landbouwgebied met kleine, lage kerndorpen en sterk

ruimten

verspreide alleenstaande bebouwing

- talrijke open ruimten van sterk wisselende omvang;

wijdse panoramische zichten in vele richtingen; skyline door dijken

- vegetatie (bossen) is meestal

met

ruimtebegrenzend

groenschermen en industriële constructies

- geïsoleerde bebouwing maakt deel uit van de open ruimte;

- geïsoleerde elementen in de open ruimte;

- verkavelingen en lintbebouwing in de beboste gebieden is soms storend

- industriële constructies zijn ruimtebegrenzend.

maar niet ruimtebepalend; - open veldverkavelingen en lintbebouwing zijn storende elementen maar zelden ruimtebegrenzend . Betekenis van de KLE’s

lineair groen geassocieerd met beekvalleien of wegen versterkt de

dijken met groenschermen zijn ruimtebepalend

ruimtelijke structuur


17 │ 198




WENSELIJKHEDEN Structurerende hoofdkenmerken

cuestarug van de kleien van de Kempen, gedeeltelijk onder zanddek en met

thans relictlandschap met sterke perceptieve contrasten t.g.v de

plaatselijk landduinen; afwaterend naar het noorden (Maasbekken); intensief ligging aan het Schelde-estuarium, het haven- en industriegebied landbouwgebied dat grotendeels ruilverkaveld is geworden (veeteelt

van Antwerpen en grenzend aan gesloten landschappen van het

domineert)

land van Waas en de Antwerpse Kempen; omvat het Scheldeestuarium

Identiteitsbepalende elementen

Erfgoedwaarde

overwegen vlak landschap met grote compartimenten: wijdse zichten in

open landbouwland omzoomd door beplante dijken; bewoning met

landbouwzones gekenmerkt door grote blokvormige percelen; uitgestrekte

kleine dorpen en gehuchten; perceptieve invloed van de vertikale

natuurgebieden op de droge (stuif)zandgronden: heide en bos vooral in het

contructies van het havengebied (o.m. koeltorens van Doel) vormen

westelijk deel; talrijke waterplassen t.g.v. van de kleiontginningen

thans wezenlijk onderdeel van het actuele landschap

Belangrijke natuurgebieden met eveneens grote landschappelijke waarde

brakwater, getijdenestuarium is uniek; zeer recente landwinningen met een bewogen geschiedenis waarvan beperkte relicten overblijven

Autonome ontwikkeling en problemen

kadastrale oppervlakte m.b.t. Open Ruimte bedroeg in 1989 overwegend

toenemend isolement binnen de uitbreidingen van het haven- en

meer dan 80%; met een afname van 2-5% sedert 1980; urbane gradiënt van

industriegebied van Antwerpen; kadastrale Open Ruimte bedroeg

Antwerpen: westelijk deel behoort reeds tot de banlieue; bijzondere problematiek van de weekendverblijven.

76-82% (1989) met een afname van 10% sedert 1980; sedert 1981 meer dan 15% toename van woningen; zeer sterke versnijding door infrastructuren

Wensen voor toekomstige ontwikkeling

- gedifferentieerd ruimtelijk beleid volgens de subeenheden gericht op het

- behoud van de nog resterende en meestal unieke relicten op

behoud van de verscheidenheid;

cultuurhistorisch en natuurvlak; deze zijn vaak gesitueerd langs de

- oplossen problematiek weekendverblijven;

grenzen van de verschillende landschappelijke eenheden:

- vrijwaren natuurgebieden als aaneengesloten blokken; - conflikten tussen bewoning, infrastructuur en (bio)industrie kan hier gebufferd worden met groenschermen en concentratie van de elementen; - aanpak mestproblematiek;

slikkeschorre- dijk- polder; overgang naar Binnen- Vlaanderen (Verrebroekdonk) en Antwerpse Kempen; bijzondere aandacht voor toposequenties en gradiënten gewenst - behoud van perceptieve contrasten in de overgang van de landschappen is aanbevolen.

- verlaten industrie- en militaire terreinen vrijwaren van bebouwing en inpassen in bos-, natuur- of recreatiegebieden

Volgens de indeling in ecoregio’s en ecodistricten (kaart 1.8) liggen de meeste bossen binnen de ecoregio van de Kempen. Enkelen grenzen aan of liggen in (Mastenbos, Kraaienberg) de ecoregio van de polders en de getijdenschelde.


18 │ 198



1.4.1.2


Administratief De bosdomeinen vallen onder de bevoegdheid van de Beheerregio’s Antwerpse Kempen en Schelde Neteland. De verantwoordelijke Regiobeheerders: Guy Heutz Agentschap voor Natuur en Bos Beheerregio Antwerpse Kempen Lange Kievitsstraat 111/113 bus 63 2018 Antwerpen e-mail: [email protected] De verantwoordelijke beheerwachters: Dirk Leyssens e-mail: [email protected]

Erik Van Boghout Agentschap voor Natuur en Bos Beheerregio Schelde Neteland Lange Kievitsstraat 111/113 bus 63 2018 Antwerpen e-mail: [email protected]

Beheerwachter Brasschaat en eigendommen gemeente Brasschaat

Marc Schuermans e-mail: [email protected]

Beheerwachter Brecht-Brasschaat en eigendommen OCMW Antwerpen

Danny Daelemans e-mail: [email protected]

Beheerwachter Brecht-Brasschaat

John Otten e-mail: [email protected]

Beheerwachter Kapellen

Wouter Huygens e-mail: [email protected]

Beheerwachter Schoten


19 │ 198



1.4.2

Relatie met andere groene domeinen

1.4.2.1

Bossen en groendomeinen


Naast de in het beheerplan opgenomen bossen omvat het of grenzen er aan het 2000 ha grote visiegebied enkele belangrijke natuurgebieden, bossen en groendomeinen. In het noorden, vinden we het natuurgebied De Maatjes, Kalmthoutse Heide, Schans van smoutakker en Ruige Heide. In het oosten bevindt zich het Groot Schietveld, in het zuiden ’t Asbroek en het privédomein La Garrenne, en in het westen het Gemeentelijk natuurgebied Het Rood in de gemeente Kapellen waarvan de erkenning momenteel ter goedkeuring voorligt. Tot slot liggen er tal van belangrijke groengebieden innig verweven met in het visiegebied zoals het Klein Schietveld, de Royal Antwerp Golf Club in Kapellen, de Oude Gracht, de forten van de Antwerpse fortengordel, Klinkaardbos en de Antitankgracht. Alle in de buurt gelegen groendomeinen zijn overigens aangeduid op Kaart 1.6. 1.4.2.2

Rivier en beekdalen De voor het visiegebied belangrijkste structurerende beekdalen zijn dat van de Laarse Beek, de Zandbeek en de Mickse beek. Deze raken, doorsnijden of verbinden enkele bosdomeinen en bosplaatsen (Tabel 1- 4). Naast de beekdalen is de Antitankgracht, waarvoor een landschapsbeheerplan bestaat, het structurerende element bij uitstek in het visiegebied. Voorts begrenst het kanaal Dessel-Schoten het visiegebied in het zuidoosten.


20 │ 198



1.5


STATUUT VAN DE WEGEN, WATERLOPEN EN NUTSLEIDINGEN Hieronder wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste wegen, kanalen en waterlopen (kaart 1.7): Autosnelwegen: •

E19 – A1 – verbinding Antwerpen – Rotterdam - Amsterdam

Secundaire hoofdwegen: • •

N1 - Bredabaan – verbinding Antwerpen – Wuustwezel N11- Kapelsesteenweg – verbinding Antwerpen – Kapellen

Verbindingswegen: N121 - Elshoutbaan – verbinding Brasschaat - Elshout N 115 – Brechtsebaan – verbinding Antwerpen - Brecht Frilinglei – verbinding Brasschaat – Kapellen Hoogboomsesteenweg / Augustijnenlei – verbinding Kapellen – Brasschaat Nutsleidingen: De nutsleidingen die onder beheer van de Belgian Pipeline Organisation (BPO) en de Belgian Pipeline Control (BPC) vallen en door de bosdomeinen lopen zijn weergegeven op kaart 1.7. De vernieuwing van de NATO pijplijn Nederlandse grens – Schoten (Ecolas in opdracht van Ministerie van defensie, 2006) is actueel in uitvoering. Kanalen • •

Kanaal Dessel-Schoten ten zuiden van de bossen en ten noorden van de autosnelweg E313-A13 Antitankgracht – Categorie 0 Structurerende gracht (kanaal) die van zuidoost naar noordwestelijke deel van het studiegebied loopt. Loopt langs de bossen in de omgeving van De Mick, en de Inslag, Uitlegger en Mastenbos, en de bosplaats Kronacker.


21 │ 198




Waterlopen: • • • • • • • • •

Afwateringsgracht – Opstalbeek – Zoete Beek – Tweede categorie Start vanaf de zuidwestelijke rand van het bosdomein Kraaienberg Snelle kreek – Categorie 9 Loopt aan de zuidrand van het bos Kraaienberg Zwarte Beek – Tweede categorie Loopt dwars door het Paepenbos VHAG: 3439 (Bunderbeek) – Tweede categorie Stroomt doorheen het bosdomein Uitlegger Zandbeek – Derde categorie Stroomt door de bossen in de buurt van het bosdomein ‘Inslag’ Laarse Beek – Tweede categorie Aan de zuidelijke rand van het bos De Mick, door het Peerdsbos en het Park van Brasschaat Zuytbeek – Derde categorie Stroomt door het Peerdsbos en mondt uit in de Laarse Beek Brechtse Heideloop – Derde categorie Stoomt langs de noordrand van het bos West Beersgat Schietveldloop - Tweede categorie Stoomt langs het bos Oost Beersgat

Een samenvattende tabel van de waterlopen relevant voor de verschillende bosplaatsen/domeinen wordt hieronder gegeven.


22 │ 198




Mastenbos

x

Inslag

x

Uitlegger

x

x

3251

2

2

x

x

3646 10018 10045 9970 10040 9840

9838

6

3

3

2

2

x

3

x

x

x x

x

x

x

Baantjesheide De Mick

3

x

Papenbos Peerdsbos

Bruinleegteloop

3928

2

Kruisvaartloop

3607

2

Schietveldloop

3864

3

Kleine Beek

3329

2

Hertebeemdenloop

3291

Brechtse Heideloop

3250

Snelle Kreek

3

Afwateringsgracht Opstalbeek - Zoete beek

3927

3

s Hertogendijksebeek

3980

3

Zwarte Beek

3800

3

Kapellebeek

3606

0

Oude Mishagenbeek

Zyutbeek

113

0

Nieuwsebeek

Donckse Beek

17

2

Schoon Schijn

Mickse Beek

3432

Antitankgracht

VHAG Categorie

Waterloop Naam

Laarse Beek

Zandbeek

Kanaal van Dessel Naar Schoten

Tabel 1- 4: De aanwezigheid van de waterloop in of in de buurt van een bosplaats/domein.

x

x

x

x

Kraaienberg

x

x

Mickse Hoeve Oost-Beersgat

x

West Beersgat

x x

Park van Brasschaat

x

E10plas

x

x x

Brechtse Bossen

x

x

x

x x

x

x

x

Kattekensberg Hibiscus NV

x

Kronacker

x

x

Frilling - Le Grelle De C. de R.-Van Havre J

x

x x

Bers


x x

23 │ 198


Boshoeve De Roek Willemse

x

3251

2

3

2

2

2

2

Bruinleegteloop

x

3928

Kruisvaartloop

3

3607

3646 10018 10045 9970 10040 9840

9838

6

3

3

2

Schietveldloop

3

3864

Kleine Beek

3

3329

Hertebeemdenloop

3

3291

Brechtse Heideloop

0

3250

Snelle Kreek

0

Afwateringsgracht Opstalbeek - Zoete beek

3927

s Hertogendijksebeek

3980

Zwarte Beek

3800

Kapellebeek

3606

Oude Mishagenbeek

113

Nieuwsebeek

17

Schoon Schijn

Zyutbeek

2

Donckse Beek

Categorie Matthysen

Mickse Beek

3432

Zandbeek

VHAG

Antitankgracht

Waterloop Naam

Kanaal van Dessel Naar Schoten


Laarse Beek


2

3

x x


24 │ 198

3



1.6 1.6.1


BESTEMMING VOLGENS GELDEND PLAN VAN AANLEG OF RUP Gewestplan Op Kaart 1.9 worden de gewestplanbestemmingen van de bosdomeinen weergegeven. De tabel hieronder geeft het afgeronde, procentuele aandeel van de gewestplanbestemmingen per eigenaar weer. Tabel 1- 5 Procentueel aandeel gewestplanbestemming, per eigenaar. Procentueel aandeel gewestplanbestemming Gewestplanbestemming

ANB

0100 - Woongebied

Gemeente

OCMW

Privé eigenaars

1

Eindtotaal <1

0102 - Woongebied met landelijk karakter 0104 - Woonpark

1

2

1

1

2

2

1

9

23

0105 - Woonuitbreidingsgebied 0200 - Gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut 0401 - Gebieden voor dagrecreatie 0402 - Gebieden voor verblijfsrecreatie 0500 - Parkgebieden

1

0600 - Bufferzones

1

0701 - Natuurgebied

33

33

0731 - Speelbossen of speelweiden

20

20

0800 - Bosgebieden

42

23

0810 - Bosgebieden met ecologisch belang

1

5

29

26 11

91 7

0900 - Agrarische gebieden

8 <1

1

45

49 1 1

0901 - Landschappelijk waardevolle gebieden

2

1

1400 - Militaire gebieden

1

<1

1500 - Bestaande autosnelwegen 1504 - Bestaande waterwegen

4

<1

Totaal


25 │ 198



1.6.2


Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen De bosindex wordt in het RSP-V voorgesteld onder hoofdstuk 2.1.3 van het informatief gedeelte. De index voor de gemeenten in het studiegebied loopt op tot meer dan 40 %. De Noorderkempen worden hier aldus in beschreven als een zeer bosrijk gebied waar echter dichter tegen de stad de versnipperingsgraad erg groot is. Belangrijke doelstellingen voor de gewenste ruimtelijke natuurlijke structuur zijn: •

Versterken van de interne samenhang en functioneren van de natuurfunctie door afbakening van gebieden van de natuurlijke structuur

•

Een gedifferentieerd ruimtelijk beleid voor de afgebakende gebieden van de natuurlijke structuur

•

De grote eenheden natuur

•

De grote eenheden natuur in ontwikkeling

•

De natuurverbindingsgebieden

•

De natuurverwevingsgebieden

• Een kwantitatieve optie voor de afbakening van de gebieden van de natuurlijke structuur. Het structuurplan schetst volgende ontwikkelingsperspectieven mbt de natuurlijke structuur:

1.6.3

•

Ontwikkeling van beken en rivieren in relatie met de omgevende vallei

•

Gebiedsspecifieke ontwikkelingsperspectieven

•

Een ruimtelijk-ecologische basiskwaliteit voor de ecologische infrastructuur

•

Herwaarderen van bestaande bossen

•

Beheerovereenkomsten

Gewenste ruimtelijke structuur De gewenste ruimtelijke structuur voor het Antwerpse Buitengebied wordt uitvoerig beschreven in de hoofdstukken 1.8.4 en 1.8.5.


26 │ 198



1.6.4


Provinciaal Ruimtelijk structuurplan Antwerpen

Het Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan (PRS) sluit aan bij het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) en wordt zowel gezien als beleidskader van het ruimtelijk beleid als een instrument om een actief ruimtelijk beleid te voeren. Het richt zich naar de structuurbepalende elementen van bovenlokaal belang. In het Ruimtelijk Structuurplan van de provincie Antwerpen (PRSA) worden 14 deelruimten onderscheiden die tot 4 hoofdruimten gebundeld worden. De ‘Antwerpse Gordel’, die de gemeenten, Stabroek, Kapellen, Brasschaat en Schoten omvat, wordt omschreven als groenstructuur van grootstedelijk niveau, verweven met de ‘Antwerpse Fragmenten’ met een bijzondere functie voor het grootstedelijk gebied en is één van de twee gedefinieerde hoofdruimten in het PRSA. Het ruimtelijk concept vanuit de invalshoek van de provincie ziet deze hoofdruimte als een versterkt netwerk van allerlei min of meer natuurlijke en open ruimten rond het grootstedelijk gebied. De tweede zogenaamde hoofdruimte van belang voor het studiegebied, de Noorderkempen, waarin de gemeente Wuustwezel vervat zit, kent, naast het voorkomen van enkele woonkernen, een belangrijke open ruimte functie waar landbouw de voornaamste speler is.

Figuur 1- 2 Selectie van natuurverbindingen en natuurgebieden van bovenlokaal belang (Ruimtelijk structuurplan provincie Antwerpen)

De provincie ziet de ruimtelijk-natuurlijke structuur als een kader voor de gewenste ruimtelijke structuur. Toekomstige functies van de ruimtelijknatuurlijke structuur zijn daarbij: het afstemmen van menselijke activiteiten op de draagkracht van de ruimte en het bevorderen van de samenhang


27 │ 198




tussen menselijke activiteiten onderling. Door zijn typische structuur speelt de ruimtelijk-natuurlijke structuur ook een belangrijke rol voor de herkenbaarheid van de provincie Antwerpen. De gewenste ruimtelijk-natuurlijke structuur voor de provincie Antwerpen wordt gedragen door het Schelde-, Rupel- en Netebekken. Een wijd vertakt, samenhangend en zo gaaf mogelijk netwerk van rivieren beekvalleien is de beste uitdrukking van een ruimtelijk concept voor de ruimtelijk-natuurlijke structuur. De meeste structuurbepalende elementen (bijvoorbeeld riviervalleien, reliëfovergangen, bodemgroepen of grote bosgebieden) zijn hiermee verbonden. Specifiek voor het studiegebied dienen de Antitankgracht, de forten, de kasteelparken, de bossen en enkele waterlopen in de gordel als verbindende of ‘baken’ elementen, en bepalen mee de gewenste (natuurlijke) ruimtelijke structuur. In het ruimtelijk structuurplan geeft de provincie Antwerpen een aanduiding van natuurverbindingsgebieden waarvoor ontwikkelingsperspectieven worden geformuleerd. Gebieden met een ecologische infrastructuur van bovenlokaal belang ter hoogte van het visiegebied die geselecteerd werden. zijn o.a.: •

Verbinding 16: de Antitankgracht als natuurverbinding tussen de Schelde, het ecologisch waardevol grensgebied Zandvliet - Putte en het complex Mastenbos - Wolvenbos;

•

Verbinding 17: de verbinding tussen de Kalmhoutse Heide, Klein Schietveld en Groot Schietveld;

•

Verbinding 20: de antitankgracht als natuurverbinding tussen de bos- en heidegebieden Kapellen - Kalmthout (onder meer Maria ter Heide, Militair Oefenterrein), Sint-Job-in-‘t-Goor, het natuurlijk complex rond Oelegem (onder meer Halse Hoek), Massenhoven en de samenvloeiing van de Kleine en Grote Nete;

•

Verbinding 25: de natuurverbinding tussen de vallei van het Groot Schijn en de natuurlijke gebieden ten zuiden van Sint-Job-in’t-Goor (met inbegrip van de vallei van de Laarse Beek).

1.6.5

Gemeentelijke beleidsplannen

1.6.5.1

Brasschaat Milieubeleidplan Het Milieubeleidsplan verwijst onder het hoofdstuk natuurlijke entiteiten naar GNOP dat in 2004 door het PIH werd geactualiseerd en werd goedgekeurd door de gemeenteraad in maart 2005. Het GNOP, dat hieronder wordt aangehaald, bevat alle gegevens over het natuurbeleid in de gemeente Brasschaat. Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Domeinen De Mik, De Inslag, De Uitlegger worden als elementen van de gewenste open ruimtestructuur en gewenste toeristisch-recreatieve structuur van lokaal belang aangegeven met als perspectieven: natuur als hoofdfunctie, zachte recreatie als nevenfunctie en geen bijkomende bebouwing toegestaan.


28 │ 198




De opmaak van een RUP voor open ruimte aan Park van Brasschaat, Peerdsbos en Heropbeuring De Mick zijn voorzien of in opmaak. De Antitankgracht wordt geselecteerd als natuurverbindingsgebied van provinciaal belang. Als ontwikkelingsperspectief wordt een beleid aangegeven gericht op het behoud en op de versterking van het ruimtelijk structuurbepalend karakter door onder meer een stevige ecologische samenhang. Als element van de gewenste toeristisch-recreatieve structuur van bovenlokaal belang wordt als suggestie aan de hogere overheid gegeven: • Aanpassen van het bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk ter hoogte van het domein De Inslag: route via het bestaande fiets- en wandelpad, dan via de centrale wandelweg en de Kerkedreef om via de Miksebaan terug aan te sluiten bij de Antitankgracht. • Aandacht voor het aanwezige wildbestand bij de uitwerking van het bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk ter hoogte van het domein De Uitlegger: een eerste optie is om de recreanten die het Fort van Brasschaat bereiken meteen naar de Sionkloosterlaan afleiden. Een andere optie is om het lineaire karakter van het fietsroutenetwerk langsheen de Antitankgracht te behouden, waarbij de impact op het wildbestand moet worden onderzocht. Ook het Provinciaal fietsknooppuntennetwerk “Antwerpse Kempen” wordt geselecteerd met als ontwikkelingsperspectief het koppelen van recreatief netwerk aan het bovenlokaal en lokaal functioneel fietsroutenetwerk. Gemeentelijk Natuur Ontwikkelingsplan Het actieplan van het geactualiseerde GNOP bevat een visieverklaring ‘internationale beschermingzones’ waarin de gemeente er zich toe verbind haar beleid aan te passen aan de doelstellingen die worden gedefinieerd voor de internationale beschermingszones, een visie ‘natuur/bos/groen/landschap’ met doelstellingen teneinde de natuurwaarden in Brasschaat beter te beschermen, te herstellen of te ontwikkelen. De voorstellen zijn zowel gebaseerd op de actuele en de potentiële natuurwaarden als op de verschillende knelpunten die zich voordoen. Binnen de visie worden enkele doestellingen gedefinieerd in een actieplan zoals uitvoeren van lopende projecten uit het vorige actieplan, het ontwikkelen van een visie aangaande de lokale groene hoofdstructuur het in stand houden van de bovenlokale groene hoofdstructuur en een visie betreffende het bestaande bosareaal met als hoofdklemtoon ontsnippering en ecologische verbindingen. Masterplan Gemeentepark Is een studie die anno 2006 uitgevoerd werd door de studiegroep Omgeving. Het plan bevat naast een inventarisatie van de bestaande situatie, een SWOT analyse van waaruit concrete acties werden uitgedacht voor het toekomstige beheer en de inrichting van het park. Gezien de ligging van het park ligt de klemtoon overwegend op het recreatieve en het landschappelijke aspect. Het ecologische aspect van het bos en de structurerende Laarse beek en de vertaling hiervan naar concrete maatregelen ontbreekt echter in het plan.


29 │ 198



1.6.5.2


Kapellen Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan De boscomplexen Mastenbos en Wolvenbos vormen samen met Klinkaardbos, het parkachtig gebied Oude Gracht en de heidegebieden van het Klein Schietveld een groen hart. Interne en externe verbindingen moeten er behouden of versterkt worden, de Antitankgracht fungeert als slagader. De gemeente suggereert aan het Vlaams gewest dat de omgeving van Fort van Ertbrand, het domein den Uitlegger en (grensoverschrijdend) de verbinding naar het grenspark de Zoom in aanmerking worden genomen voor het inrichten van ecologische verbindingen. De gemeente selecteert als ecologische verbindingen: • Fort van Ertbrand en omgeving als verbinding tussen Klinkaardbos en Mastenbos • Den Uitlegger (en Beltenbos) als verbinding tussen Klein Schietveld en het domein Oude Gracht

1.6.5.3

Schoten Milieubeleidplan Het MBP van de gemeente Schoten beschrijft in het hoofdstuk 5 ‘Natuurlijke entiteiten’ de bestaande toestand, de knelpunten en doelstellingen en acties van de natuur in de gemeente. Specifiek van toepassing op de boscontext definieert ze drie knelpunten. Zo is de voortschrijdende versnippering van ecosystemen, de lage impact van het beleid op het beheer in particuliere bossen en tuinen en het ongebreideld oprukken van exoten in de natuurgebieden die als zeer problematisch worden ervaren. De hieraan gekoppelde doelstellingen zijn samengevat: - het beschermen en uitbouwen van de groene gordel rondom Schoten, in relatie tot de kasteeldomeinen; - het vrijwaren en verstevigen van de biodiversiteit door natuurbehoud en aangepaste beheersvormen; - het maximaal sensibiliseren en betrekken van doelgroepen en de bevolking om een breed draagvlak te creëren, waarbij deze actoren delen van acties zelf kunnen en mogen uitvoeren (bijvoorbeeld Tandem-project, soortenbescherming, …); - het maximaal integreren van natuurbehoudsdoelstellingen in andere beleidsdomeinen, zoals integraal waterbeheer, de samenwerkingsovereenkomsten, openbare werken, enz; - naar meer natuur buiten de groengebieden (ook in verstedelijkte buurten moet de natuur kansen krijgen); - en tenslotte maximale inspanningen om ontsnipperingsmaatregelen te nemen. Deze worden dan geconcretiseerd in een aantal acties waarvan de voor het bosbeheerplan relevante acties nr 37,39, 40, 41 41 bis


30 │ 198




Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan Schoten bestaat uit een informatief, een richtinggevend en een bindend deel. In het richtinggevend deel schaart het GRSP zich achter het idee van de Laarse beek als belangrijke natuurverbinding. Deze moet beschermd en versterkt worden naar de toekomst. De Laarse beek fungeert onder meer ook als element in de groene gordel rond de gemeente. In het bindend deel vermeld de gemeente een prioriteitenlijst van actiepunten die tegen 2007 uit de startblokken moeten zijn en een lijst van actiepunten uit het richtinggevend deel voor na 2007. In het GNOP wordt dieper ingegaan op de accenten die de gemeente legt op het voor het beheerplan lokaal natuurbeleid Gemeentelijk Natuur Ontwikkelingsplan Het GNOP van de gemeente Schoten definieert naast een beschrijving van de bestaande natuurlijke entiteiten de gebiedsgerichte acties, geconcretiseerd in 3 natuurontwikkelingsprojecten. Het tweede project betreft de Laarse beek en is van toepassing op het Contour van het UBBP en de Visiestudie. Deze beek verdient de aandacht omwille van haar reeds hoge natuurwaarde en is eveneens ten dele aangeduid als Habitatrichlijngebied. De beek herbergt immers een populatie rivierdonderpad, een beschermd visje dat erg zeldzaam is in Vlaanderen. De voorgestelde maatregelen hebben dan ook betrekking op het vrijwaren en verbeteren van het biotoop van de beek. In eerste instantie dienen de lozingspunten aangepakt teneinde de waterkwaliteit te verbeteren.

1.7

LIGGING SPECIALE BESCHERMINGSZONES

1.7.1

Internationale beschermingszones Vijf internationale wetgevende initiatieven hebben gevolgen voor het Vlaamse gebiedsgerichte natuurbeleid. Het betreft twee Europese richtlijnen, de ‘Vogelrichtlijn’ en de ‘Habitatrichtlijn’. Verder zijn er de Ramsar-Conventie, de Conventie van Bern en de Benelux-overeenkomst op het gebied van natuurbehoud en landschapsbescherming. Enkel de Habitatrichtlijn is van toepassing op het onderzoeksgebied (kaart 1.10).

1.7.1.1

Habitatrichtlijngebieden De Habitatrichtlijn (92/43/EEG) beoogt het behoud van de biodiversiteit en streeft naar de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna die hiervan deel uitmaken. Deze richtlijn werd in 1992 uitgevaardigd en de afbakening van de Speciale beschermingszones werd in België goedgekeurd in 1996. Deze zones maken deel uit van het Europese Natura2000-netwerk. In België werden er 40 habitatrichtlijngebieden afgebakend waarvan de belangrijkste voor het studiegebied hieronder zijn samengevat.


31 │ 198




Kalmthoutse Heide (BE2100015) Een 2064 ha groot gebied gelegen in de gemeenten Kalmthout en Essen . Dit gebied werd aangeduid voor volgende habitats en soorten: Habitats •

psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten

•

open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen

•

mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibischevegetatie: Lobelia, Littorella en Isoetes

•

oligotrofe wateren van het Middeneuropese en peri-alpiene gebied met Littorella- of Isoetes-vegetatie of met eenjarige vegetatie op drooggevallen oevers (Nanocyperetalia)

•

noordatlantische vochtige heide met Erica tetralix

•

droge heide (alle subtypen)

• slenken in veengronden (Rhynchosporion) Soorten: •

Gevlekte Witsnuitlibel

Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat (BE2100045) Dit 359 hectare grote gebied is gelegen in de gemeenten Antwerpen, Beveren, Bornem, Borsbeek, Duffel, Edegem, Kapellen, Lier, Mechelen, Mortsel, Nijlen, Puurs, Ranst, Schoten, Sint-Katelijne-Waver, Stabroek, Temse en Wommelgem. De fortengordel vervult voor vleermuizen zeker als winterverblijfplaats een belangrijke rol. Het is een complex van oude forten, schansen en bunkers, inclusief historische grachten, van de eerste en tweede verdedigingsgordel rond Antwerpen. Voor een duurzame instandhouding van de vleermuizen is het aanduiden van zowel winter- als zomerverblijfplaatsen noodzakelijk. Het gebied werd aangeduid voor volgende soorten: •

Meervleermuis

•

Ingekorven vleermuis


32 │ 198




Klein en Groot Schietveld (BE2100016) Dit 2288 hectare grote gebied is gelegen in de gemeenten Brasschaat, Brecht, Kalmthout, Kapellen, Wuustwezel. Het is een grootschalig gradiëntrijk heidelandschap met vennen en kleinere beekecosystemen, omgeven door boskernen. Dit gebied werd aangeduid voor volgende habitats en soorten: Habitats •

psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten

•


•

mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie: Lobelia, Littorella en Isoetes

•


•


•


•

slenken in veengronden (Rhynchosporion)

• overblijvende of relictbossen op alluviale grond (Alnion glutinoso-incanae) Soorten: •

Kamsalamander

•

Meervleermuis

Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen (BE2100017) Dit 5240 hectare grote gebied is gelegen in de gemeenten Beerse, Boechout, Brasschaat, Hove, Kasterlee, Lier, Lille, Lint, Malle, Oud-Turnhout, Ranst, Schilde, Schoten, Turnhout, Vorselaar, Vosselaar, Zandhoven, Zoersel. Het is een complex van enkele grotere bosgebieden (met heide). Het gebied omvat ook het Vrieselhof en Schijnvallei te Oelegem-Schilde. Het Vrieselhof is de enige gekende groeiplaats in het Atlantisch deel van België waar Geel Schorpioenmos (Drepanocladus vernicosus) voorkomt. In de Vallei van de Laarse Beek en de Antitankgracht komen belangrijke populaties van de Kleine Modderkruiper en de Rivierdonderpad voor.


33 │ 198




Dit gebied werd aangeduid voor volgende habitats en soorten: Habitats •


•

mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie: Lobelia, Littorella en Isoetes

•


•


•


•

grasland met Molinia op kalkhoudende bodem en kleibodem (Eu-Molinion)

•

beukenbossen van het type met Ilex- en Taxus-soorten, rijk aan epifyten (Ilici-Fagetum)

•

oude zuurminnende bossen met Quercus robur op zandvlakten

• overblijvende of relictbossen op alluviale grond (Alnion glutinoso-incanae) Soorten •

Kleine modderkruiper

•

Rivierdonderpad

•

Beekprik

•

Geel schorpioenmos

•

Drijvende waterweegbree

De Habitatrichtlijn werd op 29 juli 2002 geïmplementeerd in het decreet op het natuurbehoud en het natuurlijk milieu. 1.7.1.2

Vogelrichtlijngebieden De bossen van onderzoek zijn opgenomen in, of liggen in de omgeving van de volgende vogelrichtlijngebieden:


34 │ 198




Tabel 1- 6: Maximale populatiegroote van de soorten voorkomend in de vogelrichtlijngebieden in de buurt van het studiegebied.

Bergeend

Kalmthoutse Heide (BE2100323) (2183 ha)

De Maatjes, Wuustwezel en Groot Schietveld (BE2101437) (4110 ha)

Seizoen/voorkomen

220

15

Wintergast of doortrekker niet Annex I

Blauwborst Blauwe Kiekendief

8

Blauwe Reiger

5

Broedvogel Annex I

2

Niet broedend Annex I

5


10

6

Broedvogel Annex I

Bruine Kiekendief

2

1

Broedvogel Annex I

Dodaars

45

4


Duinpieper

1


Boomleeuwerik

Grauwe Gans

x

Grutto

900

200

Kemphaan

50

40


2


6

Broedvogel Annex I

Knobbelzwaan Kolgans

x

Korhoen

10

Krakeend

40

x


Kuifeend

110

15


Meerkoet

35

20


Nachtzwaluw

3

15

Broedvogel Annex I

Pijlstaart

170

10


Porseleinhoen

x

1

Broedvogel Annex I

Regenwulp

6000

900


Rietgans

x

Rode Wouw

4

Roerdomp Slobeend

300


X


10


35 │ 198




Smelleken

x

Smient

85

2


Tafeleend

130

6


1

Broedvogel Annex I

Velduil

5

Wespendief

1

Wilde Eend

1400

460


280


Wintertaling

720

Witoogeend

x

Wulp

<3000

zwarte Specht

2

Zwarte Stern

16

1.7.2

Nationale Beschermingszones

1.7.2.1

Vlaams Ecologisch Netwerk

Broedvogel Annex I 2

Het VEN (Vlaams Ecologisch Netwerk) is de ruggengraat van de natuurlijke structuur en bestaat uit gebieden met een hoge natuurkwaliteit. In de VENgebieden komen natuurbehoud en natuurontwikkeling op de eerste plaats. Binnen het VEN moeten minstens de bestaande natuurkwaliteiten van het gebied bewaard blijven. Er ligt één VEN gebied in de ruime omgeving van het gebied (kaart 1.10) nl. De Kalmthoutse Heide. Het is opgenomen als Grote Eenheid Natuur nr. 301. 1.7.2.2

Beschermde Landschappen In de ruime omgeving van de bossen die opgenomen zijn in het projectgebied zijn enkele beschermde landschappen en dorpsgezichten aanwezig (kaart 1.11). De volgende hebben een culturele of landschappelijke weerslag op het gebied:


36 │ 198




Beschermd Landschap DA002198

‘Het Rood en Omgeving’

DA000391

‘Omgeving van de kerk van Hoogboom

DA000796

‘De Antitankgracht’

DA000055

‘Het Peerdsbos’

DA000430

‘De Brechtse Heide’

A10004

‘De oude Gracht’

Dorpsgezichten DA000811

‘Pharazijnshof, Hof ter vijvers, Heidehof en Starrenhof met omringende parken, grachten, bermen

DA000559

‘Engelse Tuin’

DA000576

‘De kerk, Pastorie en tuin’

DA000475

‘Ravenhof en omgeving’


37 │ 198



1.8

PARALLELLE PROCESSEN EN GERELATEERDE INITIATIEVEN

1.8.1

Regionaal Landschap de Voorkempen


Het Regionaal Landschap (RL) werd recentelijk opgericht in opvolging van het Landschapspark de Voorkempen, een samenwerkingsverband dat werkt rond duurzame en toegankelijke groene ruimte in het periurbaan gebied ten noorden van Antwerpen. Het RL richt zich op een werkingsgebied van ongeveer 34000 ha, waarvan er een belangrijk deel uit bossen en natuur (30%) en bebouwing (30%) bestaat. De focus van het RL ligt erin de bestaande projecten, initiatieven, actoren samen te brengen voor een duurzame visie rond verweving van de open of groene ruimte en recreatie.

1.8.2

Landschapsbeheerplan Antitankgracht De Antitankgracht is sinds 1993 geklasseerd als beschermd landschap. In 2006 werd er overgegaan tot de opmaak van een landschapsbeheerplan door het Provinciaal Instituut voor de Hygiëne in opdracht van het departement leefmilieu van de provincie Antwerpen. Het plan werd recentelijk goedgekeurd. Het plan moet een praktische leidraad bieden voor het beheer van het beschermd landschap tijdens de komende 27 jaar. Het bestaat uit een beschrijvend, een oriënterend en een uitvoerend gedeelte. Binnen het uitgebreid bosbeheerplan zal er afgestemd worden inzake het bosbeheer langsheen de antitankgracht in aanpalende domeinen en betreffende de recreatieve visie in de omgeving.

1.8.2.1

Geografische en cultuurhistorische situering van de Antitankgracht Het beschermde landschap Antitankgracht strekt zich uit van Ranst (Oelegem) tot Berendrecht (Antwerpen) en doorsnijdt daarbij de gemeentes Schilde (’s-Gravenwezel), Brecht (Sint-Job-in-’t-Goor), Schoten, Brasschaat, Kapellen en Stabroek. Het beschermde landschap betrekt dus, net zoals de Antitankgracht zelf, een groot deel van de bosdomeinen in zijn invloedssfeer. Langsheen de antitankgracht vindt men een rijk gevarieerde begroeiing terug daar zij voor een groot deel van de in het Kempens district voorkomende begroeiingtypes een toevluchtsoord betekent. Tegelijkertijd weerspiegelen de oevers van de antitankgracht dan ook vrij representatief de typische begroeiingen van de Kempen. De aanwezigheid van open water, in combinatie met de begroeide oevers gaat gepaard met een rijke -al dan niet permanent- aan water gebonden fauna, en de forten, bunkers en schansen bieden mogelijkheden als overwinteringplaats voor vleermuizen. De kenmerkende opbouw en het typische tracé van de antitankgracht geeft dit inventief, militair bouwkundig element een belangrijke historische waarde. Tevens hebben de binnen de ankerplaats nog aanwezige militaire kunstwerken als forten, schansen, sluizen en sluisbunkers op zich ook een historische waarde als restant van een verdedigingstactiek die sinds de Belgische onafhankelijkheid de stad Antwerpen heeft moeten beschermen tegen vijandelijke aanvallen.


38 │ 198




De antitankgracht kent een grote variatie over haar kilometers lange traject. Als waterbouwkundig element is zij soms breed, dan weer vrij smal; en hoge, steile oevers wisselen af met eerder zachthellende of zelfs vlakke oevers. Als onderdeel van een landschap doorkruist zij vele verschillende bergroeiingtypes. Dit alles samen resulteert in een lijnvormig element met vele verschillende verschijningsvormen, wat dit oorspronkelijk militair bouwwerk een unieke esthetische waarde geeft. De antitankgracht en de bijhorende militaire bouwwerken weerspiegelen vandaag de belangrijke rol die de stad Antwerpen doorheen de geschiedenis van het onafhankelijke België en in tijden van oorlog kreeg toebedeeld. Antwerpen had de functie van toevluchtsoord dat tot op het laatste moment gevrijwaard moest blijven van vijandelijke invallen. De antitankgracht betreft een opvallend lineair landschapselement dat zich van noordwest richting zuidoost doorheen de Antwerpse Scheldepolders en Kempen slingert. Over een deel van haar traject vormt de antitankgracht een dominerend element in het landschap, maar op andere plaatsen gaat ze dan weer helemaal op in de omgeving. Een gebrek aan onderhoud en beheer hebben ongunstige gevolgen voor de antitankgracht als natuurwetenschappelijk en esthetisch waardevol landschapselement. Eerder genomen initiatieven voor herstel en beheer dienen gecoördineerd en bestendigd te worden teneinde het voortbestaan van de antitankgracht te verzekeren. Het probleem met betrekking tot de reservatiestrook voor het duwvaartkanaal, dat voorzien was op de plaats van de antitankgracht, behoort sinds de afschaffing van de plannen voor het duwvaartkanaal door de Vlaamse Regering tot het verleden. In het Landschapsbeheerplan is eveneens een luik visie, doelstellingen en maatregelen opgenomen die specifiek voor de visiestudie en de het beheer van de bosdomeinen van belang kunnen zijn. 1.8.2.2

Visie Bos Beheer van ongewenste soorten (exoten) dient gelijktijdig in bossen en houtkanten te gebeuren om herkolonisatie te voorkomen. Hierover moeten beheerders dus overleggen en hun acties op elkaar afstemmen.

Recreatie Een degelijk uitgewerkt geleidingsnetwerk met voldoende handhaving moet ervoor zorgen dat de recreatiedruk de draagkracht van het ecosysteem en het landschap niet overschrijdt. Oversteekplaatsen moeten veilig ingericht worden. Paden die binnen het geleidingsnetwerk vallen moeten het hele jaar door goed toegankelijk zijn voor alle gebruikers. Daartoe kan eventueel (half)verharding aangebracht worden. Hierbij wordt uiteraard gekozen voor


39 │ 198




materialen met een minimale impact op het landschap en het ecosysteem. Beton of asfalt (behalve eventueel in Stabroek) als verharding voor de jaagpaden past - rekening houdend met de huidige behoeften - niet in de visie van het beheerplan. Mocht hier door veranderende behoeften ooit verandering in komen, is een afwijking van de in dit plan voorgestelde verhardingen mits een grondige motivatie in de bouwaanvraag nog steeds mogelijk. Schadelijke neveneffecten van recreatie zoals zwerfvuil en overbetreding moeten geminimaliseerd worden. Educatie d.m.v. leerpaden kan een meerwaarde bieden voor de recreanten en tegelijk een sensibiliserende functie hebben. 1.8.2.3

Doelstellingen Hoofdoelstellingen Esthetische elementen 1. Verwijdering houtopslag aan dammen: De oever van de dammen waarover paden en wegen de Antitankgracht kruisen is vaak begroeid met struiken. Hierdoor wordt het zicht op de Antitankgracht vanop de dammen verhinderd. Door de opslag jaarlijks te verwijderen blijven de zichtassen over de Antitankgracht behouden. 2. Lichtingskappen en gefaseerd hakhoutbeheer instellen: Het merendeel van de struiken boomsoorten langs de Antitankgracht verdraagt een hakhoutbeheer. Periodieke kappingen zullen zorgen voor meer licht op wateroppervlak waardoor zich opnieuw een diverse wateren oevervegetatie kan ontwikkelen. Deze vegetatie is grotendeels verloren gegaan door gebrek aan beheer met overmatige beschaduwing als gevolg. Historisch gezien benadert een meer open situatie het meest de toestand ten tijde van de aanleg. Door de kappingen gefaseerd aan te pakken zullen de verschillende ontwikkelingsfasen van de houtkant steeds aanwezig zijn, krijgt de houtkant een diverser en esthetisch waardevoller karakter. De fasering van de kappingen kan afgestemd worden op de planning van slib- en kruidruimingen voor een optimale kosten-batenverhouding. Periodieke kappingen verminderen tevens het risico op windval met beschadiging van de oever als gevolg. Vanuit ecologisch oogpunt zijn er nog enkele andere voorwaarden voor het beheer van de houtkant (zie onder bij natuurwetenschappelijke elementen). 3. Voorkomen van te sterke verlanding. Door tijdige ruiming en beheer van de houtkanten moet voorkomen worden dat de gracht volledig verlandt. Zo blijft het visuele karakter van de Antitankgracht als open water behouden. 4. Verwijdering van visueel storende sieraanplanten. Op plaatsen in het beschermd landschap waar door aangelanden al dan niet onrechtmatig sierplanten werden aangebracht moet opnieuw maximaal ruimte gegeven worden aan de natuurlijke vegetatie. 5. Bufferen van visueel storende elementen. Waar externe elementen de esthetische waarde van het beschermd landschap en zijn omgeving negatief beïnvloeden moeten deze zo veel mogelijk aan het oog onttrokken worden. Dit kan bijvoorbeeld door oordeelkundig aanplanten van houtkanten.


40 │ 198




Natuurwetenschappelijke elementen (N) 1. Structuurrijke houtkanten met minder beschaduwing: Het merendeel van de struiken boomsoorten langs de Antitankgracht verdraagt een hakhoutbeheer. Periodieke kappingen zullen zorgen voor meer licht op het wateroppervlak waardoor zich opnieuw een diverse wateren oevervegetatie kan ontwikkelen. Deze vegetatie is grotendeels verloren gegaan door gebrek aan beheer met overmatige beschaduwing als gevolg. De vegetatie is van belang voor tal van diersoorten, waaronder libellen, vissen en amfibieën. Door de kappingen gefaseerd aan te pakken zullen de verschillende ontwikkelingsfasen van de houtkant steeds aanwezig zijn en wordt de houtkant diverser en waardevoller als biotoop voor tal van diersoorten, bijvoorbeeld vogels. De fasering van de kappingen kan afgestemd worden op de planning van slib- en kruidruimingen voor een optimale kosten-batenverhouding. Periodieke kappingen verminderen tevens het risico op windval met beschadiging van de oever als gevolg. Zulke beschadigingen kunnen echter wel waarde hebben als nestplaats voor de ijsvogel. Te sterk openmaken van de oevers houdt wel risico op overbetreding door vissers en recreanten in. Volledig openmaken van de houtkant is niet wenselijk. Te veel licht zou leiden tot overmatige, weinig diverse plantengroei, met hinder voor vissers en de waterafvoer. De geleidende functie voor vleermuizen van de houtkanten in open landschap mag niet gecompromitteerd worden. Verminderen van de beschaduwing zou verdure uitbreiding van exoten kunnen bevorderen. Waar probleemsoorten aanwezig zijn moet hiermee rekening gehouden worden. 2. Onderhoud houtkant. Uitvoeren van veiligheidskappingen moet schade door windval voorkomen. Op sommige plaatsen werden bepaalde boom- en struiksoorten systematisch bevoordeeld door het beheer. Waar dit geleid heeft tot een onevenwichtige of onnatuurlijke soortsamenstelling, dient dit geremediëerd te worden. Na exotenbestrijding is nazorg vereist. Dit kan meegenomen worden in het reguliere onderhoud. 3. Terugdringen van woekerende uitheemse plantensoorten. Volledig verwijderen of zo goed mogelijk terugdringen van exoten moet voorkomen dat de natuurlijke inheemse vegetatie verdrongen raakt. De dichte vegetaties die exoten vormen bedreigen de inheemse soorten. Eén van de twee populaties op de Antitankgracht van de habitatrichtlijnsoort Drijvende waterweegbree dreigt op korte termijn te verdwijnen door overwoekering door grote waternavel en parelvederkruid afkomstig van het Fort van Brasschaat. Een andere belangrijke soort, loos blaasjeskruid, wordt aan het Fort van Brasschaat nu reeds grotendeels verdrongen door de twee exoten. Ook Myriophyllum heterophyllum vormt een mogelijke bedreiging. Bij alle ingrepen in en om het beschermde landschap (graafwerken, ruimingen) moet aandacht uitgaan naar het voorkomen van verdere verspreiding van exoten. Aquatische exoten dienen in stroomafwaartse richting bestreden te worden om de kans op herkolonisatie te verkleinen. Exotenbeheer binnen het beschermd landschap moet afgestemd worden op dat erbuiten om herkolonisatie van buitenaf te voorkomen. Sensibilisatie moet nieuwe introducties helpen voorkomen. 4. Terugdringen van schadelijke uitheemse diersoorten. Efficiënte bestrijding is niet mogelijk wanneer ze beperkt blijft tot het beschermd landschap zelf. Aandacht moet dus vooral uitgaan naar sensibilisatie en preventie.


41 │ 198




5. Maaibeheer. Oevergedeelten met soortenarme kruidachtige vegetatie moeten beheerd worden volgens het principe periodiek maaien en afvoeren, om een diversere vegetatie te bekomen. 6. Heidebeheer: Heiderelicten moeten een aangepast beheer krijgen. 10. Beheren in functie van doelsoorten: Streven naar een rijke vegetatie, met ondiepe delen en complexe oevervegetatie want die is onder andere nodig voor amfibieën om te overleven in aanwezigheid van vissen, voor vogels, ongewervelden, …. Optimaal inrichten van bouwwerken voor vleermuizen. 11. Ontsnippering: Verdere versnippering voorkomen en ontsnipperen waar mogelijk. 12. Natuurlijke oever crëeren 13. Natuurstudie: Komen tot een goede kennis van flora en fauna over het gehele traject van de Antitankgracht. Deze kennis is nodig om de juiste beslissingen te kunnen nemen naar het beheer toe. Bij kappingen is het bijvoorbeeld belangrijk te weten of er vleermuizenkolonies aanwezig zijn in de bomen. Bij ruimingen is het dan weer van belang te weten of er kwetsbare soorten voorkomen in het te ruimen gedeelte, enzovoort.

Nevendoelstellingen Beheerdoelstellingen m.b.t. bos 1. Afstemming met beheer Antitankgracht. Beheer afstemmen met beheer houtkanten Antitankgracht: Exotenbestrijding (Amerikaanse vogelkers, …) op belendende percelen gelijktijdig uitvoeren met bestrijding langs Antitankgracht.

Beheerdoelstellingen m.b.t. toegankelijkheid en recreatie (TR) 1. Geleiding: Leiden van verschillende types gebruikers langs de juiste paden door aanbrengen van signalisatie en selectieve barrières zoals paardensluizen, fietssluizen en barelen. Zo worden conflicten vermeden. Routes worden bepaald door kwetsbaarheid ondergrond en vegetatie, noodzaak voor sluiting netwerken, veiligheid, … Een optimale route moet worden uitgetekend op basis van de draagkracht van de gebieden langs de Antitankgracht. De bedoeling is de gracht zo veel mogelijk te volgen waar dit kan zonder de diverse waarden langsheen de Antitankgracht te schaden. Op plaatsen waar dit niet mogelijk is moet worden afgeweken van de gracht. Daar krijgt de recreant dan de kans om de nabije omgeving van de gracht te verkennen.


42 │ 198




2. Veilig inrichten van gevaarlijke oversteekplaatsen op kruisende wegen. 3. Effectief afsluiten van de toegang tot forten en andere kwetsbare plaatsen. 4. Aanleggen van een aangepast wegdek afhankelijk van landschappelijke impact, kwetsbaarheid ondergrond, vegetatie, noodzaak voor sluiting netwerken, … 5. Plaatsen info- en geleidingsborden: info historiek, landschap, natuur, landbouw, jacht, visserij, recreatie, waterbeheer… 6. Voorkomen van sluikstort en zwerfvuil door sensibilisatie.

1.8.3

Grenspark De Zoom-Kalmthoutse heide In opdracht van het grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide werden in het verleden een aantal studies uitgevoerd omtrent de knelpunten die het grenspark De Zoom en De Kalmthoutse heide ondervinden. Hieronder wordt in het kort weergegeven in welke mate deze relevant zijn voor deze studie.

1.8.3.1

Beleidsplan Beheer en inrichting, Grenspark De Zoom en Kalmthoutse Heide 1999 – 2014 Het beleidsplan behelst enkel het oppervlak gedefinieerd als grenspark en bevat weinig relevante informatie voor dit project.

1.8.3.2

Grenspark PLUS Dit onderzoek naar de uitbreidingsmogelijkheden van het grenspark werd in oktober 2005 opgeleverd. Het bevat een scenarioanalyse voor de mogelijke oplossingen voor de knelpunten waarmee het grenspark langs Nederlandse zijde te maken krijgt. De op beheer en inrichtinggerichte rapportage geeft invulling aan een korte en (middel)lange termijn visie op de mogelijkheden voor uitbreiding en ontsnippering van dit openruimte gebied van internationale betekenis.

1.8.3.3

Natuur en recreatie: Maar hoe? Dit rapport, opgeleverd in maart 2006 (L. Van Hoek), bevat een uitgebreide analyse van de recreatie in het gebied; Meers specifiek focust het rapport op de potenties van het gebied en haalt de studie Grenspark PLUS aan als legger voor een toekomstig recreatief medegebruik waarin natuurgerichte recreatie centraal staat. Er wordt een analyse voorgesteld van de ervaringen van de huidige recreanten en van het samengaan van de natuur- en recreatieve functie van het natuurgebied.


43 │ 198



1.8.4


Afbakening buitengebied Klein Brabant/Antwerpse Gordel In oktober 2007 werd de verkenningsnota voor de ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos voor de regio Antwerpse gordel en Klein Brabant, opgemaakt door de Vlaamse overheid, uitgegeven. Hieronder staan, naast een situering, de relevante elementen uit de beleidsdoelstellingen en de gewenste ruimtelijke structuur vermeld.

1.8.4.1

Geografische situering en kwantitatieve randvoorwaarde De buitengebiedregio Antwerpse gordel en Klein-Brabant ligt in het westelijke kwadrant van de provincie Antwerpen. De westelijke grens wordt gevormd door de Schelde. De noorden zuidgrens worden gevormd door resp. de lands- en provinciegrens. De noordoostgrens wordt gevormd door de Kempische microcuesta (invloed van de Klei van de Kempen). De oosten zuidoostgrens worden gevormd door de bekkens van de Nete en de Dijle en de grens van Mechelen. De volgende gemeenten liggen geheel of gedeeltelijk in het plangebied: Aartselaar, Antwerpen (deels), Boechout, Boom, Bornem, Borsbeek, Brasschaat, Brecht (deels), Duffel (deels), Edegem, Hemiksem, Hove, Kapellen, Kontich, Lier (deels), Lint, Mortsel, Niel, Puurs, Ranst (deels), Rumst, Schelle, Schilde, Schoten, Sint- Amands, Stabroek, Wijnegem, Willebroek, Wommelgem, Zandhoven (deels), Zoersel (deels). De ruimtelijke visievorming wordt gebaseerd op de aanwezige actuele en potentiële waarden in een bepaalde regio en is dus in de eerste plaats een kwalitatieve visie. De Vlaamse administratie heeft werkkaarten van de gewenste natuur- en bosstructuur en van de gewenste agrarische structuur opgemaakt. De kwantitatieve opties uit het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen werden door deze werkkaarten zeer dicht benaderd. Deze sectorvisies geven de regionale verdeling van de oppervlakte en zullen richtinggevend zijn bij het opmaken van de gebiedsvisies en de gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen die eruit voortvloeien.


44 │ 198




Figuur 1- 3 Kwantitatieve richtinggevende randvoorwaarden voor de gewenste agrarische- en natuur- en bosstructuur uit de verkenningsnota voor de afbakening van het gebied Antwerpse Gordel en Klein Brabant (Vlaamse Overheid, oktober 2007)

1.8.4.2

Beleidsdoelstellingen De beleidsdoelstellingen werden geëxtraheerd uit de hoofddoelstellingen vermeld in het RSP Vlaanderen en bestaan voor deze regio uit een achttal doelstellingen, nl.:

1.8.4.3

•

Vrijwaren van samenhangende landbouwgebieden voor de beroepslandbouw

•

Behoud en versterking van de grootstedelijke groenstructuur van Antwerpen

•

Behoud en versterking van de bestaande natuurcomplexen binnen een netwerk

•

Behoud en versterking van de bestaande bosstructuur

•

Behoud en versterken van valleistructuren voor natuurlijke waterberging.

•

Behoud van gave cultuurlandschappen en structurerende landschapselementen

•

Toeristisch-recreatieve ontsluiting van de open ruimte

Gewenste ruimtelijke structuur De synthese van de bestaande ruimtelijke structuur van het buitengebied laat toe deelruimten voor de buitengebiedregio Antwerpse Gordel en KleinBrabant te definiëren. Een deelruimte is een gebied waarbinnen een samenhangend ruimtelijk beleid voorgesteld wordt. De deelruimte van belang voor deze studie is gedefinieerd als ‘Deelruimte 2: Verstedelijkt bosgebied ten NO van Antwerpen.


45 │ 198




Situering De deelruimte ‘Verstedelijkt bosgebied ten NO van Antwerpen’ omvat grosso modo de gemeenten Kapellen, Brasschaat, Schoten, Schilde en deels Brecht, Zoersel en Zandhoven. Deze deelruimte wordt in het westen begrensd door de N11 (Putte – Kapellen), in het zuiden door het Albertkanaal en in het noorden en oosten door de begrenzing van de andere buitengebiedregio’s Noorderkempen en Neteland. Visie Deze deelruimte wordt getypeerd door de afwisseling van multifunctionele bossen, waardevolle tot zeer waardevolle natuurkernen en ‘woonbossen’. Het is een belangrijke groene boszone met veel ‘cultuurrijke’ elementen waar binnen de groene zones een beleid rond openstelling voor zachte recreatie wordt gevoerd. De Antitankgracht wordt, evenals de verschillende parallel lopende valleien, als natte natuurverbinding verder uitgebouwd. Verdere verstedelijking in de groene zones moet tegengegaan worden. Lokale, kleine landbouwkernen zorgen voor een afwisselend landschappelijk beeld. Figuur 1- 4:Schematische voorstelling van de gewenste ruimtelijke structuur van het buitengebied ‘Antwerpse Gordel/Klein Brabant. (Vlaamse Overheid, oktober 2007)

1.8.5

Afbakening Noorderkempen In februari 2007 werd de verkenningsnota voor de ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos voor de regio Noorderkempen, opgemaakt door de Vlaamse overheid, uitgegeven. Hieronder staan, naast een situering, de relevante elementen uit de beleidsdoelstellingen en de gewenste ruimtelijke structuur vermeld.

1.8.5.1

Geografische situering en kwantitatieve randvoorwaarden De buitengebiedregio Noorderkempen is gelegen in het noorden van de provincie Antwerpen. De noordelijke, westelijke en oostelijke begrenzing van de regio worden gevormd door de landsgrens met Nederland. De zuidelijke begrenzing valt samen met de cuesta van de kleien van de Kempen. Deze


46 │ 198




is herkenbaar in het landschap als een steilrand die in een lichte boogvorm van oost naar west doorheen de provincie loopt. Voor de bepaling van de zuidwestelijke grens werd eveneens rekening gehouden met de gemeentegrenzen. De N 12Turrnhout-Malle en de noordelijke grens van het regionaal stedelijk gebied Turnhout vormen de zuidoostelijke grens. De cuesta vormt de waterscheidingskam tussen het Schelde- en het Maasbekken. Op de cuesta ontstaan verschillende beken. De waterlopen die naar het zuiden stromen, maken deel uit van het bekken van de Kleine Nete. De andere stromen naar het noorden o.a. naar de Mark. De volgende gemeenten liggen geheel of gedeeltelijk in het plangebied: Essen, Kalmthout, Wuustwezel, Brecht, Hoogstraten, Rijkevorsel, Malle, Baarle-Hertog, Merksplas, Beerse, Ravels, Turnhout, Oud-Turnhout, Arendonk. De ruimtelijke visievorming wordt gebaseerd op de aanwezige actuele en potentiële waarden in een bepaalde regio en is dus in de eerste plaats een kwalitatieve visie. De Vlaamse administratie heeft werkkaarten van de gewenste natuur- en bosstructuur en van de gewenste agrarische structuur opgemaakt. De kwantitatieve opties uit het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen werden door deze werkkaarten zeer dicht benaderd. Deze sectorvisies geven de regionale verdeling van de oppervlakte en zullen richtinggevend zijn bij het opmaken van de gebiedsvisies en de gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen die eruit voortvloeien.

Figuur 1- 5: Kwantitatieve richtinggevende randvoorwaarden voor de gewenste agrarische- en natuur- en bosstructuur uit de verkenningsnota voor de afbakening van het gebied Noorderkempen (Vlaamse Overheid, februari 2007)

1.8.5.2

Beleidsdoelstellingen De beleidsdoelstellingen werden geëxtraheerd uit de hoofddoelstellingen vermeld in het RSP Vlaanderen en bestaan voor deze regio uit een achttal doelstellingen, nl.:


47 │ 198



1.8.5.3


•

Vrijwaren van samenhangende landbouwgebieden voor de beroepslandbouw

•

Behoud en versterking van de bestaande natuurcomplexen en inschakeling ervan binnen een netwerk

•

Behoud en versterking van de bestaande bos- en parkstructuur

•

Behoud en versterken van watersystemen en valleistructuren.

•

Behoud van gave cultuurlandschappen en structurerende landschapselementen

•

Toeristisch-recreatieve ontsluiting van de open ruimte

Gewenste ruimtelijke structuur De synthese van de bestaande ruimtelijke structuur van het buitengebied laat toe deelruimten voor de buitengebiedregio Noorderkempen te definiëren. Een deelruimte is een gebied waarbinnen een samenhangend ruimtelijk beleid voorgesteld wordt. De deelruimte van belang voor deze studie is gedefinieerd als ‘Deelruimte 1: Bos en Heidegebied Kalmthoutse Heide - Schietvelden. Situering De deelruimte ‘Bos- en heidegebied Kalmthoutse Heide – Schietvelden’ is de meest westelijk gelegen deelruimte van de buitengebiedregio Noorderkempen. Delen van de gemeenten Kalmthout, Essen, Wuustwezel en Brecht behoren hiertoe. Het omvat de uitgestrekte, heel waardevolle bos- en heidegebieden op nog gedeeltelijk actief stuifzand. Figuur 1- 6 Schematische voorstelling van de gewenste ruimtelijke structuurvan het buitengebied ‘Antwerpse Gordel/Klein Brabant. (Vlaamse Overheid, oktober 2007)

De westelijke grens van deze deelruimte ligt op de grens met Nederland, de zuidgrens op de gemeentegrenzen van Kapellen en Brasschaat en op de grens van het militaire gebied ‘Groot Schietveld’. Noordelijk ligt de grens ruwweg op de overgang van de natuurcomplexen naar het open agrarisch gebied.De deelruimte ‘Verstedelijkt bosgebied ten NO van Antwerpen’ omvat grosso modo de gemeenten Kapellen, Brasschaat, Schoten, Schilde en


48 │ 198




deels Brecht, Zoersel en Zandhoven. Deze deelruimte wordt in het westen begrensd door de N11 (Putte – Kapellen), in het zuiden door het Albertkanaal en in het noorden en oosten door de begrenzing van de andere buitengebiedregio’s Noorderkempen en Neteland. Visie Waardevolle grote natuurcomplexen met bos, heide en vennen vormen de basis van deze deelruimte. De heide en bosgebieden worden behouden en versterkt tot ecologisch zeer waardevolle natuurcomplexen. De kwetsbare kernen van de zeer waardevolle heide- en bosgebieden kunnen ruimtelijk gebufferd worden.

1.8.6

Stadsrandbos Antwerpen, Structuurvisie en implementatieplan voor de noordelijke bosgordel rond Antwerpen Deze studie, opgeleverd in 2002 door Aeolus BVBA en VBV vzw aan de Provincie Antwerpen en aan het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap bevat een uitgebreide structuurvisie en een implementatieplan ter ontsnippering van de noordelijke bosgordel rond Antwerpen. Hierin zit onder meer een analyse van de bestaande bosstructuur met een connectiviteitsanalyse met behulp van enkele toetssoorten, een analyse van de toegankelijkheid van het recreaties medegebruik en een knelpuntanalyse. De uiteindelijke visie met betrekking tot de ontsnippering is opgedeeld in verschillende visiegebieden en definieert zoekzones voor aankoop van bos, zoekzones voor openstelling van privébos, zoekzones voor gerichte bosuitbreiding, een ontsluitingsconcept met uitlichting van de toegangspoorten en specifieke maatregelen i.f.v. de recreatieve en ecologische ontsnippering van het studiegebied. Deze visie zal als kapstok dienen voor een verdere verfijning van de streefbeelden voor het projectgebied.


49 │ 198



2

ALGEMENE BESCHRIJVING

2.1

CULTUURHISTORISCHE EN LANDSCHAPPELIJKE BESCHRIJVING

2.1.1

Bronnen m.b.t. landschap en cultuurhistorie

2.1.1.1

Landschapsatlas

Inventaris │ Deel 2– Algemene beschrijving

De landschapsatlas bakent verschillende zones af als relictzone en ankerplaats (zie kaart 1.11). Het gebied met relictzones is uitgebreider dan dat van ankerplaatsen. De lijnrelicten, ankerplaatsen en de relictzones in het visiegebied zijn hieronder opgesomd: Ankerplaats: A10004 Domein Oude Gracht A10005 Domein Ter Mik A10011 Groot Schietveld A10073 Poldergebied van Stabroek met overganszone van de Kempen A10074 Antitankgracht A10083 Domein Vordestein A10084 Peerdsbos en Park van Brasschaat Relictzone: R10011 Ontginningsblok Stabroek Kapellen R10014 Franse en Grote Heide, domein Oude Gracht en Eikelenberg R10015 Heide en bos Groot Schietveld R10016 Kasteeldomein Braschaat – Ekeren R10018 Bosgebied Mik R10019 Kattekesberg


50 │ 198




Lijnrelicten: L10014 Antitankgracht L10015 Duitse Bunkerlinie Hoofdweerstandstelling L10016 Bunkerdijk L10017 Afscheidingskanaal van de Schijn L17005 Kanaal Dessel-Kwaadmechelen 2.1.1.2

Historische kaarten Ferraris (1775) (kaart 2.2a) De Ferrariskaarten of zogeheten Kabinetskaarten werden tussen 1771 en 1778 gemaakt door de Graaf Ferraris. De kaarten op schaal 1:11520 werden opgemeten en aangevuld vanuit waarnemingen ter plaatse. Voornamelijk economische en militair nuttige elementen, zoals bossen, waterlopen, bruggen en wegen, werden opgenomen. De relicten van bossen uit de pre-industriële tijd hebben naast hun ruimtelijk structurerende waarde een belangrijke natuurwetenschappelijke waarde (weinig verstoorde profielen en natuurwaarde). Vandermaelen (1850) (kaart 2.2b) De Vandermaelenkaarten werden opgemaakt in de periode van 1846 tot 1854 en geven een goed beeld van de wegenstructuur. Voor een deel van de bossen die op de kaart van Vandermaelen (1850) voorkomen, kan hetzelfde gelden. Een meerwaarde van deze kartering bestaat in zijn grotere nauwkeurigheid. Anderzijds werden vanaf de tweede helft van de 18de eeuw en vooral in de loop van de 19de eeuw op initiatief van de overheid, de zogenaamde woeste gronden ‘gevaloriseerd’. Dit gebeurde deels door bemesting en nivellering in landbouwgrond en deels door bebossing met naaldhout. Het is het oudste voorbeeld van een ingrijpende en planmatige herstructurering van het Vlaamse landschap op macroschaal door maatregelen vanwege de overheid. De landschappelijke impact van die naaldbossen was bijzonder groot. Aanplantingen van naaldbomen –in feite een volkomen streekvreemd landschapselement doch inzake houtproductie rendabeler dan loofhout– hebben een planmatige en perceelsgewijze opbouw en zodoende meestal een hoekige begrenzing; ze zijn ontsloten door een orthogonaal net van paden, boswegen en brandgangen (Diriken e.a. 2000). Kadastrale reductiekaart (1850) (kaart2.2c) De kadastrale reductiekaart geeft een goed beeld van het bodemgebruik.


51 │ 198




Ook de landschapscomposietkaart (kaart 2.3) geeft een goede samenvatting van de belangrijkste terug te vinden hstorische elementen in het landschap (Hoofdstuk 2.1.1.3). De digitale historische boskaarten, opgemaakt door het IBW (De Keersmaken e.a., 2001) geven het bos weer dat voorkwam respectievelijk op de Ferrariskaart, de kaart van Vandermaelen en de ICM-kaart van ca. 1910. Deze bospercelen werden via Geoprocessing in een GIS vergeleken met de recente boskartering van 2001. De historische bosbestanden die vandaag nog bebost zijn, werden voor elke tijdsperiode weerhouden. Bos dat op elke tijdsperiode voorkwam, werd aangeduid als “oud bos”; bos dat sinds Vandermaelen werd teruggevonden, als “bos 1e helft 19de eeuw. Huidig bos dat enkel werd teruggevonden in 1910, werd aangeduid als “bos begin 20e eeuw”. Tot slot werden de resterende bospercelen (zowel die op een tussenliggend kaartbeeld als niet-bos staan ingetekend, als de meest recent beboste percelen) ook gekarteerd. Hoofdstuk 2.1.2 bevat een systhese van de belangrijkste elementen uit deze bronnen die van toepassing zijn op het bos in het beheerplan. 2.1.1.3

Landschapscomposietkaart Kaart 2.3 betreft een uitsnit van de landschapscomposietkaart. Deze kaart werd opgemaakt voor de gehele provincie Antwerpen. Gebiedsdekkend werden de Ferrariskaart (1775) en de Kadastrale reductiekaart (1850) vergeleken met recente kaartbeelden (middenschalige luchtfoto’s-2003). Punt-, lijn- en vlakvormige landschapselementen die reeds aanwezig waren op de historische kaarten en die op huidige kaarten nog duidelijk herkenbaar (en dus aanwezig zijn) werden gekarteerd. De kaart werd verder aangevuld met landschapselementen met een ruimtelijk structurerend karakter. Alzo ontstaat een composietbeeld van typische landschapselementen. Deze elementen zijn onder te brengen als elementen van het fysisch systeem, elementen van het cultuur- en natuurlandschap en elementen van de nederzettingsgeografie. Bosstructuren zijn ingetekend via ontstaansklassen, hierbij werden zowel historische kaarten gebruikt als de kaart ‘Historische bosevolutie, Bosconstantie kaart of bosleeftijdskaart’ van het IBW (2001). De Landschapscomposietkaart vormt op die manier een ruimtelijke samenvatting van de hierboven besproken recente landschapsevolutie. Voor ieder van de boscomplexen zijn deze elementen meer in detail besproken in deel 2.1.1.2 en 2.1.2.

2.1.1.4

Literatuur en bilaterale contacten De voorgaande uitgebreide bosbeheerplannen, die voorhanden zijn voor de meeste openbare bossen (Gemeente, ANB), bevatten enige relevante historische informatie met betrekking tot het beheer en algemene landschaps- en eigendomshistoriek. Voor de privédomeinen is het echter nagenoeg onmogelijk de historiek van het beheer te verwoorden. Het vroegere beheer dat gevoerd werd bestond eruit op gestelde tijdstippen naar goeddunken in te grijpen in de bestanden waar men problemen zag ontstaan. Voor sommige bosplaatsen was er wel een beperkt beheerplan opgemaakt, wat aldus aangegeven wordt. Andere kenmerken van het vroegere beheer, die, of zichtbaar zijn op het terrein, of uit contact met de beheerders van de bosplaatsen naar voren kwamen worden eveneens aangegeven in het navolgende hoofdstuk.


52 │ 198



2.1.2


Historiek van de bosdomeinen Een aanzienlijk deel van de private en openbare eigendommen in het projectgebied zijn restanten van kasteeldomeinen, die tijdens de voorbije eeuwen hun oorspronkelijke éénheid verloren hebben door versnippering. De versnippering van kasteeldomeinen is vaak het gevolg van een verdeling onder erfgenamen, verkaveling en/of verkoop van delen van voormalige eigendommen (bvb De Mik). Anderzijds is er ook sprake van versnippering door infrastructuur van openbaar nut (o.a. E19, HST-lijn). In de volgende paragrafen bespreken we kort de eigendoms-, landschaps en beheerhistoriek van de verschillende bosdomeinen. Uit de historische (bos)kaarten en de lanschapscomposietkaart volgt dat veel van het bos ontstaan is tussen 1850 en 1910 op de voorheen zogenaamde ‘Woeste gronden’ (heide, duinen). De Kraaienberg is na 1850 bebost, daarvoor bestond het voornamelijk als woeste grond (heide). Mastenbos: Dit voormalige parkbos werd in twee fasen aangekocht door het ANB, respectievelijk van de familie Speth (1999) en Kronacker (2003). Uit de kaarten blijkt dat de percelering in de bestanden voor het Mastenbos nog enigszins bestaat. Het Mastenbos was ten tijde van Ferraris grotendeels heide (met duinen), landbouw en zeer weinig bos. Op dit moment zijn er nog enkele bestanden met wat ‘oud bos’. Sinds de aankoop werd de heterogeniteit van het gebied vergroot, geënt op de bestaande abiotische vochtgradiënt. Aanplantingen vergroten het aandeel eikenberkenbos, maar ook heideveldjes vinden terug hun plaats door plagwerkzaamheden. In het recente verleden werd er ook werk gemaakt van de bestrijding van Amerikaanse eik en Pontische rododendron. Het domein Kronacker is enigsinds herkenbaar op de Ferraris kaarten in de buurt van het gebied met toponiem ‘Cauheyde’. In die tijd was er reeds bebouwing daar waar nu het kasteel te vinden is. Vroeger waren er hier voornamelijk heide en duinen te vinden, evenals in de naburige bosplaats ‘Hibiscus NV’. Er is nog steeds enige historisch perceling herkenbaar in de bosbestanden in het centrum. Ook voor het Paepenbos geld nagenoeg dezelfde evolutie in bodemgebruik. Voor de bosplaats Kronacker bestaat een beperkt bosbeheerplan dat werd afgeleverd op 27 april 1995. Het is opgemaakt voor een oppervlak van 184 ha en goedgekeurd tot 30 april 2015. Van de tijd voor dit beheerplan zijn er geen gegevens beschikbaar. Bestand 4e is 12 jaar geleden beplant met Corsikaanse den. Het betrof hier een heidegebied van redelijke omvang dat op de landschapscomposietkaart (kaart 2.3) alsdusdanig nog als heide is ingetekend. Enkele van de meest noordelijke bestanden werden recentelijk (2003) verkocht aan onderandere het ANB en de heer Hop Adgild. De overgebleven percelen in de noordrand zijn zeer nat en er is in de natste stukken nagenoeg geen beheer geweest. Aan de noordelijke rand van de spoorlijn zijn restanten te vinden van loopgraven en bunkers uit de tijd van WO-I (zie ook Werkgroep Modere Fortificatie, 2001).


53 │ 198




Uitlegger: Het domein heeft zijn naam te danken aan de landmeter (of uitlegger) die hier vroeger heeft gewoond. Het is tot 1850 nagenoeg een groot heide gebied is geweest. Het maakte vroeger deel uit van het 440 ha grote domein "De Oude Gracht" van de familie Bunge. In 1983 werd het domein eigendom van de Vlaamse Gemeenschap en wordt het beheerd door het Agentschap Natuur en Bos. De bosplaatsen ‘Frilling’ en ‘Le Grelle’, net ten zuidoosten van het domein ‘Oude gracht’ kreeg al ten tijde van Ferraris de naam Eykelenberg, dat alsdusdanig als toponiem op de kaarten is terug te vinden. Het sterpatroon dat in de noordelijke wegenstructuur taanwezig is lijkt op de Ferrariskaart in ‘ontwikkeling’ en is duidelijk aanwezig in 1850. Kattekensberg staat grotendeels op de historische kaarten als bos ingetekend. Een aanzienlijk deel van deze bosplaats kan dus als ‘oud bos’ gezien worden. Park van Brasschaat: In 1600 bevonden er zich drie nederzettingen, de Helhoeve, de Vagevuurhoeve en de Hemelhoeve op de plaats waar Park van Brasschaat zich nu bevindt. Vermoedelijk vormden ze oorspronkelijk één geheel. Het domein is (opnieuw) ontstaan in de 18e eeuw, toen de Helhoeve en de Hemelhoeve omgebouwd werden tot een hof van plaisantie. De Helhoeve lag ongeveer waar zich nu de vijvers met fonteinen vóór het huidige kasteel bevinden, de Hemelhoeve helemaal vooraan in het park links van de grote dreef die van de kerk naar het sportstadion leidt en de Vagevuurhoeve op de plaats van de huidige gemeentelijke jongensschool. Het kasteel werd in 1872 gebouwd door Armand Reusens, burgemeester van Brasschaat. Hij verwierf het domein van zijn vader en diens voorganger Honoré Guyot. Onder Reusens vergrootte het domein aanzienlijk. In 1865 kocht hij de “Broomans-akker” aan de Oude baan en in 1883, 1885 en 1887 in totaal 45 ha van het Peerdsbos. Armand Reusens stelde het park open voor het grote publiek. Na zijn overlijden kwam het domein in handen van zijn neef Albert-Octave ’t Serclaes de Wommersom. In 1906 gaat het eigendomsrecht over naar een NV en een van de aandeelhouders, Eduard Thys, woont tot 1914 in het kasteel. In 1923 verkoopt de NV het kasteel aan de Anne-Rose Gemmingen, weduwe van Georges Born. Zij koopt ook in 1923 nog 40 ha grond bij over de Laarse beek op grondgebied Schoten en in 1936 nogmaals 10 ha vlak bij de huidige snelweg E19. In Brasschaat spreekt men van “het goed van Born”. In 1949 kocht de Gemeente Brasschaat het kasteel. Later werd nog ca 20 ha afgenomen voor de aanleg van Hemelakkers. Tot 1951 diende het kasteel als sanatorium voor kinderen met TBC. Sinds 1978 wordt het domein voor een deel beheerd door ANB. Peerdsbos: De naam Peerdsbos dook voor het eerst op in 1434 als “Peertsbusch”. Het Peerdsbos maakt deel uit van het domein Bremdonck, dat bestond uit akkers, weiden en bos voor timmer- en brandhout en dat in 1280 door Isabella van Breda aan het Gasthuis van Antwerpen geschonken werd. In de loop der tijden werden grote delen van het oorspronkelijke domein verkocht en verkaveld onder meer aan Van Havre en Reusens (zie Park van Brasschaat). Vanaf 1 juli 1935 werd het domein voor een symbolische huur van 1 frank per jaar voor de duur van 99 jaar in pacht gegeven aan de Stad Antwerpen onder voorwaarde dat het als recreatieoord voor het grote publiek opengesteld moest worden. Op dit moment wordt het bos aangekocht door ANB, dat reeds meerdere jaren instaat voor het beheer.


54 │ 198




Omgeving de Mik: De naam “Micke” is ouder dan die van “Brecsgata” (Brasschaat 1267) en werd voor de eerste maal vermeld in 1251. In 1280 schonk Isabella van Breda de domeinen Micke (en Bremdonck; zie Peerdsbos) aan het Gasthuis van Antwerpen. Volgens de Ferrariskaart (1774) bevond De Mik zich aan de Miksebaan, iets oostelijker dan de Boshoeve. De oudst bekende hoeve “Oude Mik” is gelegen naast RVT De Mik, een paar honderd meter oostelijk van de plaats waar nu het domein De Mik zich bevindt. Deze hoeve is ongetwijfeld een van de oudste vestigingsplaatsen uit de omgeving. In de 18de eeuw, onder Oostenrijks bewind, werd van de landelijke inrichting van onze streken werk gemaakt. Omdat de staat dit meestal financieel niet aankon verkregen rijke stadbewoners grote gebieden om daarin wegen aan te leggen, terreinen te ontginnen enz… Zo ontving Baron De Beelen-Berthoff door bij akte van 16/1/1768 ongeveer 2.262 ha heideland, gelegen in Noordoost hoek van Brasschaat, vanwege de Heren van SalmSalm, Hertogen van Hoogstraten. Een groot deel van het huidige Militaire Kamp, geheel Maria-ter-Heide en zowel het toenmalige Bellenhof, als de Mik en de Inslag behoorde hiertoe hoewel de juiste grenzen niet bekend zijn. Al snel verkocht De Beelen grote stukken om wegenaanleg in Brasschaat – o.m. de verbinding naar Breda te financieren. Enkele data: het eerste Kasteel werd gebouwd door Stier d’Aertselaar in 1785. Het werd, inmiddels in handen van de familie della Faille, in 1871 door brand verwoest en twee jaar later weer opgebouwd. Het domein kwam, echter zonder kasteel en de omliggende grond, in het bezit van de Gemeente Brasschaat in 1949 en dient sindsdien als gemeentelijk park. Het kasteel en de omliggende 8 ha werd nadien door de familie della Faille in privébezit gehouden en vervolgens verkocht. Ook andere delen (waaronder de betrokken eigendommen van Boshoeve NV, Brechtse bossen, De Roeck – Willemse en Van Kersschaever – Peeters en de openbare bossen van, de Mick, Park de Mik, Mickse Hoeve, E-10 Plas) behoorden tot dit domein. De Bosplaatsen rond het toponiem de Mik, nl. de Park de Mik, ‘De Roeck Willemse’, ‘Van Kerschaever-Peeters’, zijn als deel van het kasteel dat ten tijde van Ferraris al ingetekend werd herkenbaar; Ook de typische parkstructuur met stervormig patroon is reeds aanwezig in 1775. De vijver in Park de Mik staat reeds ingetekend op de Kadastrale reductiekaart, alsook het eiland en het kasteel. De bosplaatsen E-10-plas, Mickse Hoeve, de Mick en ‘de Boshoeve’ waren in 1775 voornamelijk heide. Enige bebouwing met landbouw was ook al in het noorden van ‘de Mick’ terug te vinden ten tijde van Ferraris. De E10-plas is uitgegraven voor de aanleg van de E19 en is aldus pas vanaf dan als open water terug te vinden. Voor de eigendom Boshoeve is er een beperkt bosbeheerplan gaande tot 30 april 2022. De bestanden (voornamelijk Lork) hebben veel te leijden gehad onder vraat en veegschade en windworp zodanig dat ze zich in zeer slechte conditie bevinden. Inslag: De Inslag of Inslaen werd reeds vernoemd rond 1600. De naam verwijst naar de ingebruikname of ontginning van het oorsponkelijk heidegebied als akker- en weiland. Het bosdomein de Inslag bestond voornamelijk uit heide en vennen ten tijde van Ferraris. Later werden delen bebost, op de Kadastrale reductiekaart is hier al meer bos terug te vinden. Het domein vormde eertijds een groot aaneengesloten geheel met de omringende bossen (zie De Mik). Tijdens beide wereldoorlogen werd grote schade aangebracht door kaalkappen omwille van de zichtbaarheid en door het graven van schutterskuilen en loopgrachten. In 1949 begon men met herbebossing.


55 │ 198




Kattekensberg: In 1895 verwierf de maatschappij Antverpia van Antoon Van Den Weyngaert ongeveer 400 ha aan de Brusselse bossen (naamgeving afkomstig van het order tot bebossen vanuit Brussel onder het Oostenrijkse bewind in de 18e eeuw). Het gebied werd vervolgens grotendeels ontgonnen en verkaveld. Tijdens de tweede wereldoorlog verdwenen ook de tot meer dan 10 meter hoge heuvelruggen, waarvan Kattekensberg een schamel relict is. Van de betonnen brug uit 1901 die de Emmalei overspande is alleen nog een stukje muur zichtbaar. De gemeente Brasschaat verwierf in 1979 het nog resterende deel van de Kattekensberg voor 22 miljoen frank. Sinds mei 1980 is het gebied opgesteld voor het publiek. Bers NV: Dit eigendom werd recentelijk verworven. Er werd een goedkeuring voor het beheerplan afgeleverd 24 december 1997. De kaptabel is afgewerkt tot 2013. Het accent van de huidige beheerder ligt in het beheersen van de wildstand en het voorkomen van inheemse bestanden (klemtoon ecologie). Het zuidoostelijke deel van het bos bevindt zich op een bodem met recentelijk hoge grondwaterstanden wat leidt tot de sterfte van de Grove dennen aanplant. Op de bosplaats Matthysen is pas bos terug te vinden na 1910. Het kanaal ‘Dessel-Schoten’ dat eraan grens is reeds te zien op de kaarten van 1850. De bosplaatsen ‘De Cock de Rameyen-Van Havre J’, ‘De Cock de Rameyen-Van Havre D.’ en ‘Van Havre – Della Faille’ zijn terug te vinden op de Ferraris kaarten in de omgeving van het toponiem ‘De List’. In die tijd stond hier een kasteel dat in de jaren zestig (1960) werd afgebroken. De Parkstructuur is nagenoeg volledig verdwenen. Enkele zeer oude bomenrijen Amerikaanse eik en Zomereik in het noorden van het deel getuigen nog van de park en dreefstructuren van welleer. Voor deze drie bosplaatsen van privé-eigenaars is er geen beheerplan aanwezig. In de meest zuidelijke percelen is veel achterstallig beheer, met name in de Amerikaanse vogelkersbestanden met bijmenging. De huidige beheerder verzorgt, voornamelijk in de noordelijke bestanden, een continue bosverjonging en de beheersing van de Pontische rododendron. De noordwestelijke hoek van de bosplaatsen (eigendom van Van Havre J.) kende eind jaren negentig problemen met vernatting van het gebied. Een overstroming van de Laarse beek bij extreme pieken (zoals in 1998 en 2005) leidde tot het afsterven van enkel van de oude Beuken. Een hydrologische studie ‘Waterberging Peerdsbos – domein Bonte Hanek’, uitgevoerd door Haskoning (2007) formuleerd enkel maatregelen teneinde de problematiek het hoofd te bieden maar wijst er eveneens op dat de extreme pieken en de daaraan gebonden overstromingen enkel kunnen vermeden worden door het inrichten van een stroomopwaarts waterbergingsgebied. De bosplaatsen West en Oost Beersgat en Baantjesheide, in het noordoosten van het gebied zijn op de ferrariskaarten als woeste gronden met heide en vennen ingetekend. Het Groot Schietveld, dat de verbinding vormt tussen Oost en West Beersgat, getuigd nog van hoe het vroeger zou zijn geweest. Voor de boseigendommen van het OCMW Antwerpen, die in het verleden vaak schenkingen waren aan de toenmalige Gasthuizen, Godshuizen en Armenhuizen en vervolgens werden overgedragen aan de toemalige C.O.O’s (huidig OCMW), is er een bedrijfsregeling geldig tot 2012 (Beheersplan 1991, Houtvesterij Antwerpen). Het beheer tot omstreeks 1950 bestond uit het aanplanten en kaalkappen van Grove dennenbestanden eens om de 50-


56 │ 198




60 jaar. Af en toe werd er verscheidenheid in de aanplant aangebracht onder de vorm van bestanden met Corsikaanse den, Lork, Douglas, Omorickaspar. De laatste 40 jaar heeft er een evolutie plaatsgegrepen naar meer loofhout in de bestanden

2.2 2.2.1 2.2.1.1

BESCHRIJVING VAN DE STANDPLAATS Bodem en geologie Geologie Tertiair Het Tertiair is een geologische periode die 65 miljoen jaar geleden aanvang nam. Naar het einde van het Tertiair, ± 1,8 miljoen jaar geleden, raakte in de provincie Antwerpen de Tertiaire zee opgevuld. De jongste mariene lagen in de provincie Antwerpen liggen dan ook in het noordwesten, de laatste uitgang naar zee van het “Bekken van de Kempen” (Vandenbussche, 2004). In de noordwestelijke Kempen bevindt zich op een diepte van 50 tot 80 meter een 50 tot 100 meter dikke Tertiaire kleilaag, de Formatie van Boom. Deze kleilaag is waterondoorlatend en helt af naar het noordoosten. Ze strekt zich uit tot in Nederland. Bovenop de Formatie van Boom liggen dikke watervoerende zandige lagen die afgezet werden gedurende het Mioceen en het Plioceen. Op de tertiaire geologische kaart (kaart 2.6) is te zien welke van deze lagen in de ondergrond voorkomen ter hoogte van de Bosdomeinen. Deze lagen zijn van noord naar zuid: • •

Formatie van Merksplas A: grijs halfgrof tot grof zand, kwartsrijk, regelmatig dunne klei-intercalaties, glimmerhoudend, schelpfragmenten, gerold hout, veen, (sideriet)keitjes Formatie van Lillo: groen tot grijsbruin fijn zand, weinig glauconiethoudend, schelpen aan de basis

Kwartair Het Kwartair is de huidige geologische periode die ± 2 miljoen jaar geleden een aanvang nam. De Kwartaire periode is onderverdeeld in het Pleistoceen en het jongere Holoceen. Het Pleistoceen is onderverdeeld in Oud-, Midden- en Jong-Pleistoceen. Het Kwartair is gekenmerkt door een 11tal omvangrijke ijstijden (=glaciale perioden) onderbroken door tussenijstijden (=interglacialen). De aanwezigheid gedurende elke omvangrijke ijstijd van enorme poolkappen met gletsjers ging gepaard met een wereldwijde zeespiegeldaling van ongeveer een honderdtal meter. Een deel van het water op aarde werd immers als ijs in de poolkappen opgeslagen. Tijdens de ijstijden werd ons land nooit door gletsjers bedekt. Er waren wel periodes met permafrost (=permanent bevroren ondergrond). Het huidig uitzicht van onze streken is in belangrijke mate bepaald door de zeespiegeldalingen, de polaire winden en de gebeurtenissen gedurende de tussenijstijden.


57 │ 198




Het huidig reliëf en landschap in de Kempen en de Antwerpse rand zijn ontstaan door verschillende geomorfologische processen en evolutiefasen gedurende voornamelijk het Kwartair. De zanden en kleien van de Kempen Formatie werden afgezet gedurende de talrijke warmere interglaciale perioden (tussen-ijstijden) van het OudPleistoceen. Dit klei-zandcomplex wisselt lateraal zeer snel van korrelgroottesamenstelling. Gedurende het Oud-Pleistoceen zouden de Noorderkempen, waarvan het meest zuidwestelijke deel tot het studiegebeid behoort, herhaaldelijk ingenomen zijn door een waddenzee (De Ploey 1961). Op verschillende plaatsen van de toenmalige waddenzeeën ontstonden schorre-gebieden. Tijdens die overspoelingsperioden werden, onder invloed van de getijdenwerking, zeer fijne glimmerhoudende wadzanden en kleilagen afgezet. Schorregebieden gaven aanleiding tot afzetting van een schorrenkleiplaat. De zuidelijke rand van de zo gevormde Pleistocene kleiplaat vormt heden de micro-cuesta van de kleien van de Kempen die vanaf Zandvliet, over Stabroek, Kapellen, langs het noorden van Schilde naar West- en Oostmalle, door Beerse tot Oud-Turnhout loopt. De Tertiaire en Vroeg-Pleistocene afzettingen werden gedurende het Boven-Pleistoceen overal bedekt met een deklaag. Gedurende de Pleistocene tussenijstijden werd herhaaldelijk eolisch materiaal afgezet. De dekzanden zijn kalkloos, bevatten weinig glauconiet maar wel talrijke lenzen van zandleem. Onderaan ligt een dun basisgrint van kleine keitjes. De zandige deklaag heeft een nivellerend effect op het reliëf. De impact van de laatste ijstijd (Weichsel of Würm genoemd) en de daaropvolgende periode, het Holoceen, zijn bepalend geweest in de vorming van het huidige micro-reliëf. Het microreliëf in de Kempen wordt veroorzaakt door hoofdzakelijk stuifzandophopingen, kleinere lengte- en paraboolduintjes, deflatiekommen en verzande afwateringswegen. Naar het einde van de laatste ijstijd (Tardiglaciaal genoemd) sneden de beken dieper in het reliëf en werden de valleien breder. Bij het begin van het Holoceen (Preboreaal en Boreaal genoemd) waren er nog enkele periodes van zandverstuivingen. De toenmalige topografie werd gefossiliseerd onder de stuifzanden. Vele bodemhorizonten ondergingen hetzelfde lot. Nu nog kunnen op geringe diepte (bijvoorbeeld 2 meter) oude fossiele bodemprofielen gevonden worden die soms zeer rijk aan organisch materiaal (houtige plantfragmenten en veen) kunnen zijn. De toenmalige afzetting van de stuifzanden blokkeerde aanvankelijk de plaatselijke beken. Wanneer de aanvoer aan zand de rivierafvoer oversteeg, ontstonden afvoerloze rivierarmen. Zo ontstonden door herhaalde fasen van erosie en aanvoer van stuifzanden brede opgevulde accumulatiedalen. Van het Midden-Pleistoceen tot in de Middeleeuwen zouden in totaal vijf fasen van insnijding en alluviale sedimentatie in de valleibodemsedimenten te herkennen zijn (Vandenberghe et al. 1984). Toen het klimaat warmer werd (Atlanticum), begon een sterke opbloei van de vegetatie. Door het plantendek werden de duinen gefixeerd. In de afvoerloze depressies, kommen en afgesneden zijdalen ontwikkelde zich veen waardoor dikke veenplaten werden gevormd. Door de veen-opvullingen werden de dalbodems “opgetrokken” (opgevuld naar een hoger topografisch peil ) zodat de latere alluviale afzettingen op het veen liggen. Deze latere alluviale sedimentatie stond in verband met een toenemende hellingserosie (door een vochtiger klimaat gedurende het Subboreaal), die in de Noorderkempen echter niet dezelfde omvang aannam als in de zuidelijker gelegen löss-leemgebieden (bijvoorbeeld zoals in Haspengouw en


58 │ 198




Hageland) ; dit wegens de zwakkere hellingen en minder erosiegevoelige bodemmatieriaal in de Kempen. Er traden sindsdien weinig veranderingen op in het microreliëf. Naar het einde van het Holoceen (Subatlanticum), ditmaal onder invloed van menselijke activiteiten, nam de bodemerosie door afspoeling en deflatie toe. Als gevolg hiervan en door de toegenomen alluviale sedimentatie wijzigden de beekdalen enigszins van vorm en plaats (De Ploey 1961). 2.2.1.2

Bodem In het studiegebied komen voornamelijk de textuurklassen zand (Z) en lemig zand (S) voor met sporadisch een kleiige textuur (E) aan de beekvalleien en een landduin (X) (zie kaart 2.5). Ter hoogte van de boscomplexen komen overwegend zandige bodems voor met een gradiënt in drainageklasse van droog over vochtig naar nat. In het oog springend is, hoewel klein van oppervlak, het voorkomen van een natte klei bodem in een deel van het park van Brasschaat. Een ander opmerkelijk voorkomend bodemtype zijn de beboste landduinen in de bosdomeinen Uitlegger en Kattekensberg. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de bodemtypering ter hoogte van de bosplaatsen. Tabel 2- 1: Overzicht van de voorkomende bodemtypes in de verschillende bosplaatsen. Eigenaar

Bosplaats

Type

Agentschap voor Natuur en Bos

Antropogeen (OB, OT, ON), Droog zand (Zbgb), Vochtig zand (w-Zdgb, Zdpb(z), Zcgb, Zdgb, w-Zdm ), Nat zand (Zegb, Zggb, wMastenbos

Zegb)

Inslag

Vochtig zand ( Zdgb, w-Zdgb, Zcmb,Zdmb, ) Nat zand (Zegb, Sfgz, w-Zfgb, Sfpmz, Sfpmz, Sfpz, Sfgz) Openbaar

OCMW Antwerpen

Bodemtypes

Antropogeen (ON), Landduin (X), Droog zand, (Zbpb(o)) ,Vochtig zand (Zdgb, w-Zdgb, Zdmb ),

Uitlegger

Nat zand (w-Zegb, Zegb, Segz, Segz, w-Seg, Sepz, Sfgz, Sfpz)

Paepenbos

Vochtig zand (Zdlb, w-Zdgb), Nat zand (Zegb)

Peerdsbos

Droog zand (Zbp(o)), Vochtig zand (w-Zcm, w-Zdg, I-Zdg) Nat zand (Semp, Zep(o), Zgp(o),Sepmz, I-Sep,)

Baantjesheide

Vochtig zand (Zcgd, Zdgb), Nat zand (Zegb)

De Mick

Openbaar

Kraaienberg


Vochtig zand (w-Zdgb), Vochtig zand antr. (Zcmb), Nat zand (w-Zegb), Nat zand Antr. (Zemb) Landduin (X); Nat zand (Zepb(z)); Vochtig zand antr. ( Zdmb, Zcmb)

59 │ 198



OCMW Antwerpen


Mickse Hoeve

Vochtig zand antr. (Zcmb), Nat zand (Sfpm), Nat zand Antr. (Zemb) Openbaar

Oost-Beersgat

Gemeente Brasschaat

Vochtig zand (Zdgb), Nat Zand (I-Zegb, vSfp, Zepb, Zegb)

West Beersgat

Vochtig zand (Zcg, w-Zdg), Nat zand (w-Zfg, w-Zeg, Sfpz, Zeg,…)

Park van Brasschaat

Vochtig zand antr. (Zcm, Zdm, Zcm, Zdm, …) Nat zand (Sepmz, Sepmz, …), Natte klei (sEfpm), Antropogeen (OT)

E10-plas

Nat zand ant. (Zemb, Zegb, Sfpmz), Antropogeen (OT)

Brechtse Bossen

Openbaar

Droog zand (Zbgb), Vochtig zand (Zdgb, Zcgb),

Kattekensberg

Landduin (X), Vochtig zand (Zdgb, Zcmb, Zcgb, Zdpb)

Park de Mik

Antropogeen (OT), Vochtig zand (w-Zdgb, ), Nat zand (Segz)

Hop Adgild

Nat zand (w-Zeg), Vochtig zand (Zdg) Landduin (X ), Vochtig zand (w-Zdg,Zdpb(z), Zdgb ), Vochtig zand antr. (Zdm, Zcm, Zdm ), Nat zand (w-Zeg, Zeg, w-

Kronacker

Seg)

Hibiscus nv

Landduin (X), Vochtig zand (Zdpb(z)

Friling

Droog Zand (Zbgb), Vochtig zand (Zdgb, Zcgb), Vochtig zand antr. (Zdmb, Zcmb)

le Grelle

Vochtig zand (Zdgb, Zcgb), Vochtig zand antr. (Zdmb), Nat zand (Zegb)

Sint-Michielscollege De Cock de Rameyen-

Vochtig zand antr. (Zdm) Privé

Van Havre J. Van Havre-Della Faille

Antropogeen (OT, OB), Droog zand antr. (Zbm(g)), Nat zand (Sepm) Droog zand antr. (Zbm(g)), Vochtig zand antr; (Zcm(g) , Nat zand (Sepm)

De Cock de RameyenVan Havre D. De Boshoeve nv Bers nv Matthysen


Droog zand antr. (Zbm(g)), Vochtig zand (I-Zdg), Vochtig zand antr; (Zcm(g), Nat zand (Sepm) Antropogeen, Droog zand (Aapb(o), Vochtig zand antr. (Zdmb), Nat zand (Zegb), Nat zand antr. (Zemb) Antropogeen (OB, ON), Vochtig zand (I-Zdg, Zdg), Nat zand (Sepz, Sepmz, I-Seg, I-Sep Zegb) Antropogeen (OB), Vochtig zand (I-Zdg), Nat zand (Sepz, w-Zeg)

60 │ 198




Van KersschaeverPeeters

Privé

De Roeck-Willemse

2.2.2 2.2.2.1

Vochtig zand (w-Zdgb) Vochtig zand (Zcgb, w-Zdgb, Zcgb)

Reliëf en hydrografie Reliëf Het studiegebied situeert zich volgens de fysische systeemkaart ter hoogte van de ‘Depressies van de Netes’ en (het westen van) de Kempische cuesta (zie kaart 2.4). Verder ten Westen liggen de Scheldepolders en ten (noord)oosten de Noorderkempen. De Scheldepolders worden getypeerd door een vlak (landbouw) landschap met dijken doorsneden. Het ligt op de overgang van het Schelde-estuarium naar de overwegend vlakke, met sporadische stuifzanduinen getypeerde, Noorderkempen. De Cuestarug (microcuesta) van de kleien van de Kempen vormt de grens tussen de Noorderkempen ten noorden en Centrale kempen ten zuiden; strekt zich uit van het noordwesten tot het zuidoosten. Het gebied ten noordoosten van de micro-cuesta watert af naar de Maas, terwijl de zuidwestelijke zijde naar de Schelde afwatert. De meest oostelijke bosplaatsen (Kraaienberg, Peerdsbos en een deel van het Park van Brasschaat) zijn lager dan 10m boven zeeniveau gelegen. Naar het noordwesten stijgt het niveau tot op een hoogte van 24 m ter hoogte van de cuestarug.

2.2.2.2

Hydrografie De meeste bosplaatsen en domeinen liggen in het deelbekken Benedenschijn van het (Beneden-)Scheldebekken. Enkel de bosdomeinen Baantjesheide, Oost- en West-Beersgat, in eigendom van het OCMW Antwerpen, liggen in het deelbekken Weerijs van het Maasbekken. Baantjesheide ligt in de subhydrografische zone van de Kleine A/ Weerijsebeek van monding Weehagensebeek tot monding Mark, Oost- en West-Beersgat liggen in de subhydrografische zone van de Kleine A/ Weerijsebeek tot monding Weehagensebeek. De Kattenkensberg ligt in de subhydrografische zone Groot Schijn van monding Rode Beek tot monding in Schelde’. De domeinbossen in eigendom van het Vlaams Gewest (ANB) liggen voornamelijk in de subhydrografische zone Groot schijn van monding Klein Schijn tot monding Oude Donkse. Een klein deel van het Peerdsbos en enkele privé eigendommen liggen in de zone van het Albertkanaal van Kanaal Bocholt-Herentals tot monding in Schelde. De bosplaatsen Uitlegger, Mastenbos liggen in de zone van Groot Schijn van monding Oude Beek tot monding Rode Beek. Relevante beeklopen en andere waterlopen (antitankgracht) werden reeds vernoemd in hoofdstuk 1.5.


61 │ 198




Onderstaande tabel geeft de kwaliteitsparameters ‘PRATI-index’ (PIO) en ‘Belgische Biotische index’ (BBI) en de evolutie ervan weer voor de meetpunten uit de VMM databank van de voornaamste waterlopen in het studiegebied. Voor de waterlopen relevant voor de bosplaatsen in de gemeenten Brecht en Kapellen zijn er geen kwaliteitsparameters beschikbaar in de VMM databank. Tabel 2- 2: Beschikbare PIO en BBI meetgegevens uit de VMM databank voor de voornaamste waterlopen in het gebied. Gemeente

Rivier

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

4.5

3.6

3.2

5.0

4.3

4.7

5.0

5.2

BBI

8

(3432) LAARSE BEEK ELSHOUTBEEK

(184300) Laarsebeekdreef, aan watertoren, opw. brug en zijweg

PIO

2.5

(3980) DONKSE BEEK FORTUINBEEK

(17) KANAAL VAN DESSEL NAAR SCHOTEN (3432) LAARSE BEEK ELSHOUTBEEK

(10040) SCHIETVELDLOOP

(9970) KLEINE BEEK

4 3.7

(184370) Brasschaatse Heide, zijweg Miksebaan, afw zandweg (184400) RV: E10 plas; Jagersdreef, via Miksebaan

PIO

1.2

2.2

BBI

7

(184350) Elshoutbaan, opw. monding in Laarse Beek

PIO

(183500) Bisschoppenhoflei / Kapelsesteenweg, opw. houten

PIO BBI

5

(840000) Wijnegembaan-kanaalpad, tgo "Houthandel Segers"

PIO

1.1

2.1

2.1

2.4

1.5

1.9

1.8

BBI

8

8

9

8

8

9

8

8

(840200) Zwaan, Vaartdreef, opw. zwaaikom; sas 6, L.O.

PIO

2.2

2.7

2.4

1.7

1.5

2.0

1.1

(184300) Laarsebeekdreef, aan watertoren, opw. brug en zij

PIO

2.5

1.5

2.3

3.7

BBI

5

5

(71020) Wlp: Schietveldloop; thv Tpunt,Schutsdijk-Beensg

PIO

0.6

0.7

BBI

7

(71025) gasthuisdreef ten einde, privéweg leger tot aan w

PIO

(71000) Kampweg (Wuustwezel-Brecht), opw brug en afw. ove

PIO

4.2

2.0

BBI

6

6

PIO

(71100) Gasthuisdreef, opw. weg en gracht


1.5 5

5 2.0

1.2 1.6

BBI

4.2

7 3.7

7 2.5

3.3

6

BBI

5

7

1.0

9

8 0.5

BBI

BBI

2006 6

2.3

BBI

PIO Wuustwezel

1998

(835000) Bethanië, einde Leemputweg

(3800) MICKSE BEEK

Schoten

PIO

(113) ANTITANKGRACHT

(3606) ZANDBEEK

Brasschaat

Meetpunt

0.3 8

2.8

2.4

2.0

3.9 6 2.7

2.9

2.4

7

62 │ 198

8




De VMM gebruikt voor de beoordeling van de fysico-chemische waterkwaliteit de Prati-index voor zuurstofverzadiging (PIO). Een belangrijke parameter voor de bespreking van de waterkwaliteit is immers de opgeloste zuurstof. De aanwezigheid van een voldoende hoge concentratie aan opgeloste zuurstof is van zeer groot belang voor het leven in het water en speelt een grote rol in zelfzuiverende processen van de waterloop. Aan de hand van de Prati-index kan de kwaliteitsklasse bepaald worden. Deze index krijgt een lage score bij lage zuurstofspanningen, maar ook bij oververzadiging; die treedt immers op bij eutrofiëring. Een hogere index wijst op een slechtere kwaliteit. Waarden tussen 4 en 7 wijzen op een verontreinigde toestand. Opmerkelijk is dat er voor een heel aantal oppervlaktewateren een redelijk goede kwaliteit werd opgemeten (de groene en blauwe tinten). De prati-index van het meetpunt van de Antitankgracht geeft een verontreinigde waterkwaliteit aan. In 1999-2000 was er een lichte verbetering. De waterkwaliteit van de andere waterlopen zijn aanvaardbaar te noemen hoewel bij de meerderheid de laatste jaren een verslechtering werd vastgesteld. Zo ook de Laarse Beek die voor een deel ingekleurd is als SBZ-H (Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen (BE2100017)) voor onder meer richtlijnsoorten als Kleine modderkruiper en Rivierdonderpad. Opvallend in dit verhaal is de zeer goede waterkwaliteit van het kanaal Dessel-Schoten en de Schietveldloop waar de twee meetpunten voor de Prati-index over een goede waarde beschikken. Bij de beoordeling van de biologische waterkwaliteit wordt gebruikt gemaakt van de Belgische Biotische Index (BBI), steunend op de aan- of afwezigheid van macro-invertebraten in het water. De BBI integreert twee factoren: de aan- of afwezigheid van verontreinigingsgevoelige soortengroepen en de diversiteit (het totaal aantal aangetroffen soortengroepen). De BBI geeft een geïntegreerd beeld van de chemische, biotische en fysische karakteristieken van zowel de waterkolom, als de waterbodem, de oevers, etc. De indexwaarde schommelt tussen 0 (zeer slechte kwaliteit) en 10 (zeer goede kwaliteit). Net als de Prati-index geeft ook de BBI overeenkomstige resultaten.


63 │ 198



2.3 2.3.1


BESCHRIJVING VAN HET BIOTISCH MILIEU Bestandskaart Tabel 2- 3: Overzicht van de percelen en bestanden in de verschillende bosplaatsen. Bosdomein

Bosplaats

# bospercelen

# bestanden

Mastenbos

Mastenbos

11

78

Paepenbos

Paepenbos

7

7

Uitlegger

Uitlegger

6

46

Inslag

Inslag

12

80

Peerdsbos

Peerdsbos

13

70

OCMW Antwerpen

Baantjesheide

4

24

De Mick

10

28

Kraaienberg

3

9

Mickse Hoeve

1

1

Oost-Beersgat

2

12

West-Beersgat

6

32

26

106

Kattekensberg

1

6

Park de Mik

4

13

E10-Plas

1

3

Brechtse bossen

1

2

Park van Brasschaat

9

52

16

76

Totaal OCMW Gemeente Brasschaat

Totaal Gemeente Brasschaat


64 │ 198



Privé


Bers NV

19

87

Boshoeve NV

5

13

Hop

1

4

Hibiscus NV

1

5

Matthysen

4

9

Le Grelle

11

32

Friling

4

18

Van Havre Jaques

5

15

Van Havre Didier

3

13

Della Faille

2

9

Willemse-De Roeck

10

41

Van Kerssschaever

2

3

St.-Michielscollege

2

8

Kronacker

17

68

Totaal Privé

86

325

Totaal voor alle bosdomeinen

177

788

De bosboukundige gegevens en gegevens over de flora van de domeinbossen (bossen in eigendom van het ANB) werden aangeleverd door het ANB; Voor sommige bossen is er met andere klassen gewerkt dan voor de bosbestanden van de andere deelnemers (oa kroonsluiting). Opmerking dreven: Dreven zijn afgelijnd als aparte bestanden indien ze ook als apart kadasterperceel reeds bestonden, niet grenzen aan bosbestanden of slechts gedeeltelijk grenzen, maar nog verder doorlopen. Over het algemeen werden de dreven die langs bosbestanden lopen mee opgenomen in de bestandsoppervlakte. Een opdeling in aparte bestanden van alle dreven zou leiden tot een te grote versnippering in bestanden waardoor het geheel onoverzichtelijk wordt. De dreven werden op Kaart 2.15 als lijnelementen aangeduid indien ze een apart beheer vergen.


65 │ 198




Tabel 1- 2 geeft een verdeling weer van de oppervlakteverhouding van de bosplaatsen binnen de bosdomeinen en ten aanzien van het totaal aandeel bos binnen dit beheerplan. In de volgende hoofdstukken, die handelen over de bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens, wordt de indeling repetitief herhaald per bosdomein. Volgende aspecten worden hierbij per bosdomein behandeld: •

Bestandskaart

De bestandskaart geeft een opdeling van de bosplaats in percelen en vervolgens in bestanden waar een zelfde beheer op wordt toegepast. Per bestand zijn hierop de bestandstypes aangegeven. •

Bestandstype

Het bestandstype wordt bepaald door de boomsoortensamenstelling. Men onderscheidt hierin vier categorieën nl: Loofhout=LH, Naaldhout=NH, Loofhout met bijmenging van >20% en < 50% Naaldhout L+N en Naaldhout met bijmenging van >20% en < 50% Loofhout=N+L. •

Sluitingsgraad

De sluitingsgraad wordt bepaald door de totale kroonprojectie van de bomen op het grondoppervlak. •

Bedrijfsvorm

De bedrijfsvorm is de manier waarop het bos zich kan ontwikkelen, al dan niet door de mens uitgevoerde bosbehandeling of bosuitbating. 3 soorten: hooghout, middelhout en hakhout •

Mengingsvorm

De mengingsvorm volgt uit de ruimtelijke positie van de bomen en /of boomgroepen die t.o.v. elkaar verschillen in boomsoort. We onderscheiden stamsgewijs, groepsgewijs en homogeen. •

Boomsoortensamenstelling

De boomsoortensamenstelling geeft het aandeel van voorkomen van een bepaalde boomsoort in het bosdomein weer.


66 │ 198



•


Zaailingen

Tot de zaailingen worden alle exemplaren gerend met een hoogte lager dan 2 m. De zaailingen worden onderverdeeld in 4 hoogteklassen zijnde 049 cm, 50-99 cm, 100-149cm en 150-199 cm. •

Struiklaag

Tot de struiklaag worden alle exemplaren gerend met een hoogte hoger dan 2 m en een omtrek kleiner dan 20cm. De struiklaag wordt onderverdeeld in 4 hoogteklassen zijnde 200-400 cm, 400-600 cm en 600-800 cm. •

Boomlaag

Onder de boomlaag wordt verstaan alle bomen met een omtrek groter dan 20 cm •

Samenstelling: Inheems/Exoot-Gemengd/Homogeen

Een bestand wordt getypeerd door de boomsoortensamenstelling en krijgt een aanduiding of het >80% inheemse soorten, > 80 % exoten of een menging ervan betreft. De aanduiding ‘Homogeen’ verwijst naar een bestand waarvan het grondvlak voor >80% door één boomsoort beschreven wordt. Een bestand is gemengd als 1 boomsoort minder dan 80% van het bestand uitmaakt, op basis van grondvlak. Enkele exoten die in deze streek een dominante rol kunnen spelen, zijnde het wegconcurreren van inheemse boomsoorten door bijv. het belemmeren van de natuurlijke verjonging.van ineemse boomsoorten, zijn de Amerikaanse eik, de Pontische rododendron en de Amerikaanse vogelkers. •

Dood hout.

In een bos worden twee types dood hout onderscheiden nl: staand dood hout en liggend dood. Het liggend dood hout wordt onderverdeeld in drie klassen naar gelang hun omtrek nl: dun (>20 cm en <60 cm), dik (>60 cm en <120 cm) en zeer dik (>120 cm) •

Hoofdboomsoort en Leeftijd

Met de hoofdboomsoort wordt de meest voorkomende soort inde boomlaag van het bestand bedoeld. Er kunnen meerdere hoofdboomsoorten in een bestand worden aangetroffen. In dit rapport wordt een kleurencode gebruikt voor het onderscheiden van bepaalde boomsoorten in de boomlaag, struiklaag en onder de zaailingen. Alle groentinten verwijzen naar inheems loofhout, licht blauw /paars voor Grove den en de geel-rood-roze tinten naar exoten.


67 │ 198



2.3.2 2.3.2.1


Bosdomein Mastenbos Bestandskaart Het bosdomein Mastenbos bestaat uit 11 percelen, opgedeeld in 78 bestanden. Dit bos is het meest noordelijk gelegen bos in eigendom en beheer van het ANB. De oppervlakte bos waarop dit beheerplan van toepassing is beslaat 141,95 ha. Kaart 2.7 geeft de bestandsindeling weer.

2.3.2.2

Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens

Bestandstype Mastenbos

Bestandskenmerken In de grafieken wordt de oppervlakteverdeling van de verschillende bestandskenmerken op niveau van de boomlaag weergegeven. De gegevens worden ook weergegeven op kaart: •

Kaart 2.09: Bestandstype

•

Kaart 2.10: Sluitingsgraad

•

Kaart 2.11: Bedrijfsvorm

•

Kaart 2.12: Mengingsvorm

Sluitingsgraad Mastenbos

pOp 9%

LH 18%

N+L 33%

nvt 4%

Minder dan 1/3 19%

L+N 17% NH 23%

Meer dan 2/3 52%

Van 1/3 tot 2/3 25%

Mengingsvorm Mastenbos

Bedrijfsvorm Mastenbos

nvt 9%

nvt 9%

Hooghout 91%

Homogeen 16%

Groepsgewijs 8%

Stamsgewijs 67%

Figuur 2- 1 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Mastenbos


68 │ 198




Bestandstype: Ongeveer een vierde van de oppervlakte bestaat uit puur naaldhout, 33% uit naaldhout met bijmenging van loofhout. 18% van de oppervlakte is bedekt met zuiver loofhout en 17% een menging van voornamelijk loofhout met naaldhout. Een kleine tien percent van het oppervlak is niet bebost: het betreft open terreinen en infrastructuur. In bijlage 2 staat het bestandstype per bestand weergegeven én een beschrijving van het bestand, waar het open karakter beschreven is. De open terreinen liggen vooral aan de westrand van het bos. Sluitingsgraad: Het Mastenbos is over het algemeen een open bos, quasi de helft van het oppervlak heeft een kroonsluiting van minder dan 2/3. Dit staat in schril contrast met de courant aangetroffen dennenbossen in Vlaanderen die over het algemeen een zeer dichte kroonsluiting hebben. Als we naar de luchtfoto kijken merken we op dat de open bosbestanden evenredig verdeelt over het bosdomein. Een kroonsluiting van meer dan 2/3 wordt nog steeds aangtroffen op de helft van het oppervlak. De wijze van inventarisatie heeft ertoe geleid dat een deel van de open ruimte (10 % van het oppervlak) bij de klasse van ‘kroonsluiting van minder dan 1/3 is gevoegd. Het oppervlak aan infrastructuur o.a. zit dan weer wel in de klasse ‘nvt’. Bedrijfsvorm: Het gehele beboste oppervlak van het Mastenbos is bedekt met hooghout. Een kleine 10 % van het oppervlak is gebruikt voor het creëren van poelen, heide, schraalgrasland en infrastructuur. Mengingsvorm: 2/3 van het Mastenbos is stamsgewijs gemengd. Slechts 15% bestaat uit homogeen hooghout.

Boomsoortensamenstelling Zaailingen Het gemiddeld aantal zaailingen per hectare komt op 6211 stuks voor het Mastenbos. Bijna 2/3 van het aandeel zaailingen zijn exoten waarvan Amerikaanse vogelkers en Pontische rododendron het grootste deel uitmaken en kunnen door hun invasief karakter problematische soorten zijn. Deze twee soorten zijn in elke klasse de belangrijkste vertegenwoordigers van zaailingen in het Mastenbos. Verder komen ook nog grote aantallen jonge Berk en Grove den voor. In vergelijking met andere bosdomeinen, zoals bijvoorbeeld domein De Uitlegger, die een goede vertegenwoordiging van zaailingen van inheems (loofhout) soorten kennen is dit aantal in het Mastenbos redelijk laag. Dit heeft implicaties voor het opvolgbestand op korte termijn zodat KV (Kunstmatige verjonging) vaker noodzakelijk zal zijn.


69 │ 198




Tabel 2- 4: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het Mastenbos. Hoogteklasse (cm) Boomsoort Amerikaanse vogelkers 0-49 berk (G)

Totaal 0-49

Stamtal 2516

Hoogteklasse (cm) 50-99

1381

Grove den (Gewone den)

490

Pontische rododendron

313

Totaal 50-99

Corsikaanse den

105

100-149

Boomsoort Amerikaanse vogelkers

Stamtal 372


126

ander loofhout

16


514 264

Zomereik

87


120

Beuk

61

Amerikaanse vogelkers

Wilde lijsterbes (Gewone lijsterbes)

48

7 Stamtal Zaailingen

Totaal 100-149

lork (G)

42

Fijnspar

21

Corsikaanse den

29

Hulst

16


15

Weymouthden

16


7

Sporkehout (Vuilboom)

10

Zwarte els

3

150-199

Amerikaanse eik

5

Totaal 150-199

Zwarte els

3

Eindtotaal


391 138

191 6211

Overige 2%

Pc 2%

Ps 10%

zE 1% B 1%

Be 22%

aVk 50% Rhodo 11%

Lijst 1%

5115 Figuur 2- 2: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van het Mastenbos

Struiklaag


70 │ 198




Ook de struiklaag van het Mastenbos bestaat voor de meerderheid uit uitheemse soorten (‘exoten’). De belangrijkste twee zijn de Corsikaanse den (23 %) en de Amerikaanse vogelkers (33%). Van de inheemse soorten is de Grove den veruit de belangrijkste met 32 %. Opmerkelijk is dat er uit de proefvlakgegevens blijkt dat er geen struiklaag in de hoogteklasse van 600-800 cm voorkomt in het Mastenbos. Dit verhaal lijkt hetzelfde als dat van de zaailingen. Tabel 2- 5: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van het Mastenbos. Hoogteklasse (cm)

Boomsoort

200-400


148

ander loofhout

3

berk (G)

0

Corsikaanse den

101


141

Zwarte els Totaal 200-400 400-600

Stamtal

Stamtal struiklaag Be 6%

zwEl 5%

Lijst <1%

ander LH 1% aVk 33%

3 396

berk (G) Wilde lijsterbes (Gewone lijsterbes) Zwarte els

Totaal 400-600 Eindtotaal

28 2 20 49

Ps 32% Pc 23%

445 Figuur 2- 3: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van het Mastenbos


71 │ 198




Boomlaag De boomlaag in het Mastenbos bestaat uit 20 soorten met een gemiddeld houtvolume per hectare van 156 m³/ha en een grondvlak van 18,12 m². Bijna een derde van het grondvlak wordt vertegenwoordigd door de Corsikaanse den. Hiernaast is de Grove den de belangrijkste soort Ze zijn samen goed voor meer de helft van het grondvlak. Tabel 2- 6: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van het Mastenbos Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

Corsikaanse den

Boomsoort

126,40

5,58

46,22


63,57

4,11

35,44

Beuk

13,28

1,95

19,03

Amerikaanse eik

11,40

1,63

15,02

Zomereik

22,21

1,36

11,72

berk (G)

30,77

1,03

8,39

Tamme kastanje

4,63

0,81

8,29

Fijnspar

6,56

0,52

4,49

lork (G)

8,34

0,44

3,67


24,39

0,22

1,04

Weymouthden

2,55

0,16

1,32

Taxus

17,20

0,15

0,51

Zeeden

0,30

0,07

0,72

Zwarte els

5,55

0,03

0,06

Douglasspar

0,63

0,02

0,20

Ruwe berk

3,46

0,02

0,04

Gewone esdoorn

1,16

0,01

0,06


1,42

0,01

0,02

esdoorn (G) Amerikaanse populier Totaal


0,04

0,01

0,07

0,32 344,18

0,00 18,13

0,00 156,31

72 │ 198




Stamtal boomsoort Overige tKa Be 4% 1% zE 9%

Grondvlak boomsoort Tax 5%

Ps 18%

zE 8%

6%

Be 6%

tKa Overige Tax 4% 1% 1%

Volume boomsoort Ps 23%

B 4% aVk 7%

Pw L Ep 1% 2% 2%

Pc 38%

aVk 1%

Be 5%


Ps 23%

B 12%

B 11% aE 3%

zE 7%

aE 9% Pw L Ep 1% 2% 3%

Pc 30%

aVk 1% aE Pw L Ep 10% 1% 2% 3%

Pc 30%

Figuur 2- 4: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag het Mastenbos

Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen Het Mastenbos bestaat slechts voor een klein deel (10%) uit bestanden met zuiver inheems loofhout. Deze zijn op hun beurt voor meer dan de helft homogeen. Het aandeel zuivere exotenbestanden beslaat iets meer dan een kwart van het oppervlak. Dit is voornamelijk te wijten aan het voorkomen van Corsikaanse den. Gezien er in het Mastenbos slechts een beperkte oppervlakte gemengd inheemse bestanden te vinden (5%) zijn zullen er aanzienlijke inspanningen moeten geleverd worden in de ‘Inheems/Exoot’ bestanden om te komen tot de gewenste 20% gemengd inheemse bestanden. Op de lange termijn zullen ook alle ‘Exoot/Inheems’ en enkele ‘Exoot’ bestanden aangesneden moeten worden teneinde de 80% gemengd inheemse bestanden te bekomen. Slechts een vijfde van het oppervlak bestaat uit homogene bestanden. Er is echter maar een zeer klein aandeel zuiver inheems gemengd.


73 │ 198




Menging tav E/I

E/I tav Menging

40

80

35

70 % van totale opp.

% van totale opp.

30 25 20 15 10 5

60 50 40 30 20 10

0 E

Gemengd

E/I

I

Homogeen

I/E

nvt

Niet van toepassing

0 Gemengd E

Homogeen E/I

I

Niet van toepassing I/E

nvt

Figuur 2- 5: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in het Mastenbos

Dood hout Er is een gemiddelde van 2,12 m³/ha staand dood hout terug te vinden in het Mastenbos. Dit komt overeen met 0,8 % van het totale houtvolume. Bijzondere inspanningen zijn nodig in de toekomst om de CDB na te leven. Tabel 2- 7: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in het Mastenbos Boomsoort

Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

Omtrekklasse

Beuk

1

0,07

0,88

zeer dik

Amerikaanse eik

1

0,05

0,49

dik

berk (G)

5

0,07

0,46

dun


1

0,01

0,05

dun

Zomereik

1

0,01

0,04

dun

Totaal

9

0,22

2,12


74 │ 198




Erg veel liggend dood hout is er in het Mastenbos niet te vinden. Op zeventig percent van het oppervlak vinden we toch wat dun liggend dood hout terug maar dit is beperkt gezien het in de laagste aantallen klassen te vinden is. Dit zelfde fenomeen is te vinden in de andere dikte klassen. Tabel 2- 8: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in het Mastenbos Dun (#/ha)

Oppervlakte aandeel (%)

Dik (#/ha)


Zeer dik (#/ha)


geen

21

geen

55

geen

23

<5

14

1-10

45

1-3

77

5-100

55

>100

10

Hoofdboomsoorten en leeftijden Opmerkelijk is het aandeel ongelijkjarig hooghout in het Mastenbos dat ongeveer 50% van het bosoppervlak beslaat. Hiernaast zit de rest van het hooghout ongeveer evenredig verspreid over de klasses 1-20, 21-40 en 41-60 en slechts een klein deel in de klasse van 6180 jaar oud.

Leeftijdsklassen Mastenbos nvt 12%

1-20 9%

21-40 10%

41-60 12% Ongelijkjarig 52%

61-80 5%

Figuur 2- 6: Aandeel van de leeftijdsklassen in het Mastenbos


75 │ 198



2.3.3 2.3.3.1


Bosdomein Paepenbos Bestandskaart Het bosdomein Paepenbos bestaat uit 7 bospercelen met elk één bestand; Het beslaat een oppervlak van 9,36 ha en is daarmee het kleinste bosdomein in eigendom en beheer van het ANB dat mee is opgenomen in dit beheerplan; Het situeert zich net ten zuidwesten van de bosplaats ‘Kronacker’, een eigendom van de familie Kronacker.

2.3.3.2

Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Bestandskenmerken

Bestandstype Paepenbos

In onderstaande grafieken wordt de oppervlakteverdeling van de verschillende bestandskenmerken op niveau van de boomlaag weergegeven. De gegevens worden ook weergegeven op kaart: •


•


•

Kaart 2.11 Bedrijfsvorm

•


Sluitingsgraad Paepenbos LH 10%

pOp 22%

L+N 15%

< 25 % 22%

NH 7% > 75 % 78%

N+L 46% Bedrijfsvorm Paepenbos

Mengingsvorm Paepenbos nvt 22%

nvt 22%

Homogeen 7%

Figuur 2- 7 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Paepenbos

Bestandstype:

Hooghout 78%

Stamsgewijs 71%

Het overwegende type bestand is naaldhout met bijmenging van loofhout (46%). Hiernaast is het aandeel permanente open plek( (pOp), dat grasland binnen het bosgebied omvat, met 22% ook


76 │ 198




zeer groot. Dit is uiteraard niet verwonderlijk gezien de relatieve uitdrukkingswijze, in absolute cijfers gaat het hier immers slechts om een goede 2 ha pOp. Sluitingsgraad: De kroonsluiting in het Paepenbos is geheel > 75%, dit met uitzondering van de permanente open plekken (22%) waar de kroonsluiting aangeduid is met de klasse <25%. Bedrijfsvorm: Evenals de sluitingsgraad is de bedrijfsvorm uniform over het bosdomein. Mengingsvorm: Het overgrote deel van de bestanden zijn stamsgewijs gemengd (71%) met een klein deeltje homogene bestanden (7%) Boomsoortensamenstelling Zaailingen Onder de zaailingen is het voorkomen van de Pontische rododendron goed voor 90 % van het totale stamtal van de zaailingen. Voorts is de Amerikaanse vogelkers en de Grove den regelmatig aangetroffen. Denken we deze exoten weg dan komen we uit op een aantal van een goeie 100 inheemse bomen (en struiekn). Dit is veel te laag om het opvolgbestand uit te maken. Af te wachten valt of er na de bestrijding van de exoten een hoger aantal inheemse bomen aangetroffen zal worden in de zaailingen laag.


77 │ 198




Tabel 2- 9: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het Paepenbos. Hoogteklasse (cm)

Boomsoort

0-49


Stamtal

Stamtal Zaailingen

80

Beuk

5


97


373


142


2655

Totaal 0-49 50-99

aVk 7%

Overige <1%

Lijst <1%

B <1%

554

Totaal 50-99 150-199

Ps 3%

2797 Wilde lijsterbes (Gewone lijsterbes)

Rhodo 90%

5

Totaal 150-199

5

Eindtotaal

3356 Figuur 2- 8: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van het Paepenbos

Struiklaag In de struiklaag is nagenoeg enkel Pontische rododendron aan te treffen met sporadisch Amerikaanse vogelkers. Tabel 2- 10: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklasse van de struiklaag van het Paepenbos. Hoogteklasse (cm)

Boomsoort

200-400


Stamtal 16


637

Zomereik

1

Totaal 200-400

654

Eindtotaal

654


78 │ 198




Stamtal struiklaag zE <1%

aVk 2%

Rhodo 98%

Figuur 2- 9: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van hetPaepenbos

Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen in totaal 7 soorten voor, waarvan Grove den, Amerikaanse eik en Berk de belangrijkste soorten zijn. Het gemiddelde grondvlak per ha bedraagt bijna 23,35 m². Grove den is verantwoordelijk voor bijna de helft hiervan. In de diagrammen zijn de exoten LH in oranje-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH in blauwtinten weergeven. Het merendeel van de boomlaag wordt bepaald door inheemse soorten. In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.12 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven. Een dikke roze arcering betekent een bijmenging van exoten, een fijne paarse arcering voor bijmenging met inheemse soorten. Een totaal van vijf boomsoorten bevolkt het Paepenbos. Voornamelijk Grove den, Amerikaanse eik en berk . Er gemiddeld grondvlak van 29,83 m³/ha.


79 │ 198




Tabel 2- 11: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van het Paepenbos Boomsoort

Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)


91,29

9,92

96,75

Amerikaanse eik

143,72

6,79

67,39

berk (G)

111,01

3,44

29,06

Beuk

10,75

1,64

20,23

Zomereik

13,63

1,03

11,04


11

0,41

2,25

Robinia (Valse Acacia)

0,98

0,12

1,01


0,22

0,00

0,00

Totaal

383

23,35

227,73

Stamtal boomsoort

B 3%

Grondvlak boomsoort

zE Lijst 4% 3%

B 7%

Ps 24%

zE 4%

Lijst 2%

Be 15%

Be 29%

Rob <1%

aE 37%

Rob 1%

zE 5%

B 9% Ps 42%

Be 13%

Lijst 1% Ps 42%

aVk <1%

aVk <1% aVk <1%

Volume boomsoort

aE 29%

Rob <1%

aE 30%

Figuur 2- 10: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag het Paepenbos


80 │ 198




Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen In onderstaande grafieken wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. Voornamelijk inheemse soorten domineren dit bosdomein. Uiteraard is Amerikaanse eik verantwoordelijk voor het leeuwendeel van de bedekking exoten. Zie ook kaart 2.13. Belangrijkste gegeven is echter het feit dat geen van de inheemse bestanden bestaat uit gemengde bestanden en het percentage inheemse bestanden laag is,. Daar er volgens de CDB vereist wordt om op lange termijn te streven naar 80% inheemse, gemengde bestanden dient erhierin de eerste plaats al een onderscheid gemaakt te worden tussen de open plekken (bijv. niet of slechts ten dele opgenomen in een toekomstig beheerplan) en het bos. Menging tav E/I

Menging tav G/H

100

% van totale opp.

% van totale opp.

120 80 60 40 20 0 E

I Gemengd

I/E

nvt

80 70 60 50 40 30 20 10 0

Eindtotaal

Homogeen

nvt

Gemengd E

Homogeen I

I/E

nvt nvt

Figuur 2- 11: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in het Paepenbos

Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. De hoeveelheden dood hout worden weergegeven op de kaart 17 a, b. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de boomlaag in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. Enkel in de twee laagste klassen werden bomen opgemeten, maar toch zijn er een redelijk aantal aanwezig. Het soortenassortiment van dood hout is uiteraard beperkt gezien het lage soortenaantal in dit bosdomein. Het totale volume van het staand dood hout bedraagt 8,4 m³/ha. Procentueel komt dit neer op 3,7 % van het gemiddeld volume hout in het bosdomein.


81 │ 198




Tabel 2- 12: Gemiddeld Stamtal, Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in het Paepenbos

Boomsoort

Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

Omtrekklasse

9

0,37

3,27

Dik


4

0,25

2,41

Dik


20

0,3

2,02

Dun

berk (G)

Amerikaanse eik

12

0,09

0,47

Dun


12

0,06

0,22

Dun

Totaal

57

1,07

8,39

Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden veel dun hout aanwezig is, in de ruim 2/3 van het oppervlak dikke stukken en op de helft zeer dikke stukken. Op kaart 2.17 is het dood hout weergegeven. Tabel 2- 13: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in het Paepenbos Dun (#/ha)


Dik (#/ha)


Zeer dik (#/ha)


geen

22

geen

22

geen

54

5-100

11

1-10

57

>3

46

>100

68

11-30

15

>30

6

In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In Paepenbos bedraagt het staand dood hout reeds 3.7% en zou met het liggend dood hout erbij wel eens aan 4% kunnen komen. Uiteraard is dit een minimale hoeveelheid en hogere percentages zijn wenselijk, vooral staande exemplaren in de zeer dikke klasse.


82 │ 198




Hoofdboomsoorten en leeftijden Bij de huidige leeftijdsverdeling (zie ook kaart 2.14) is te zien dat de meeste bestanden ongelijkjarig zijn (33% van het oppervlak) waarna de klassen 4160 en 61-80 het meest voorkomen. Een aantal bestanden werden recent aangeplant. 9% van de bestandsoppervlakte is 81 à 100 jaar oud. (Homogene) bestanden ouder dan 100 jaar komen bijna niet voor.

Leeftijdsklassen Paepenbos

Ongelijkjarig 33%

1-20 8%

nvt 13%

21-40 2%

41-60 10%

61-80 24% > 160 1%

81-100 9%

Figuur 2- 12: Aandeel van de leeftijdsklassen in het Paepenbos


83 │ 198



2.3.4 2.3.4.1


Bosdomein Uitlegger Bestandskaart De 89,93 ha dat het bosdomein Uitlegger beslaat is opgedeeld in 6 percelen onderverdeeld in 46 bestanden. Het situeerd zich meer naar het centrum toe van het visiegebied met structurerend als element erdoorheen de antitankgracht.

2.3.4.2

Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Bestandskenmerken Bestandstype Uitlegger


Sluitingsgraad Uitlegger

pOp 11%

Inf 1%

LH 11%

Minder dan 1/3 12%

N+L 18%


•


•


Meer dan 2/3 43%

L+N 29%


•

nvt 1%

Van 1/3 tot 2/3 44%

NH 30%

Mengingsvorm Uitlegger

Bedrijfsvorm Uitlegger

nvt 12%

nvt 19%

Homogeen 39%

Middelhout 0%

Figuur 2- 13 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de Uitlegger Hooghout 81%


Stamsgewijs 34%

Groepsgewijs 15%

84 │ 198




Bestandstype: Het bosdomein Uitlegger is voor 30 % bedekt door naaldhout en voor 18% bedekt met naaldhout met bijmenging van loofhout. Het loofhout heeft een bedekking van 11 %, even groot als de hoeveelheid open terreinen. Het loofhout met bijmenging van naaldhout is voor 29% van het oppervlak aanwezig in het bosdomein. Sluitingsgraad: De sluitingsgraad in het bos is redelijk gevarieerd. Dit wil zeggen dat er zowel open als gesloten bosbestanden te vinden zijn. Zowel een sluitingsgraad van meer dan 2/3 als een sluitingsgraad tussen 1/3 en 2/3 komt voor meer dan 40 % voor. De overige oppervlakte is heeft een kroonsluiting van minder dan 1/3. Deze laatste groep bestaat uit slechts enkele bestanden die zich groeperen in het centrum van het bosdomein. Bedrijfsvorm: De overwegende bedrijfsvorm dat wordt toegepast is ‘hooghout’ (80% van het oppervlak), de rest is permanente openplek. Mengingsvorm: Een kleine 40 % van de oppervlakte is homogeen bos, hierna beschrijft een stamsgewijze menging de grootste oppervlakte. 15% van het oppevlak bestaat uit bestanden met groepsgewijze menging van boomsoorten

Boomsoortensamenstelling Zaailingen Tot de zaailingen worden alle exemplaren gerekend met een hoogte lager dan 2 m. Onderstaande tabel geeft per boomsoort het gemiddeld aantal zaailingen weer per hoogteklasse. Het gemiddelde aantal zaailingen in het bosdomein bedraagt 5178 per hectare. In de laagste categorie komen vooral veel Gewone es, Grove den, Pontische rododendron en Sporkehout voor. In de hogere klassen komen voornamelijk Grove den en Pontische rododendron voor. Het totaal aandeel van de exoten in de soortensamenstelling van de struiklaag is toch enigsinds als problematisch te beschrijven. Zij maken bijna 50 % van de hoeveelheid zaailingen uit. De verjonging van Pontische rododendron is in deze vooral belangrijk. . De bedekking van Amerikaanse vogelkers, zowel de zaailingen, de struiken en de bomen, is weergegeven op kaart 2.15. De gegevens zijn gebaseerd op visuele waarnemingen.


85 │ 198




Tabel 2- 14: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van de Uitlegger. Hoogteklasse Boomsoort 0-49

Hoogteklasse

Boomsoort

50-99


Stamtal

141


252

hemlockspar (G)

51

berk (G)

33


165

Beuk Gewone es

Totaal 0-49

Stamtal

Amerikaanse eik

7 1059

Vogelkers Totaal 50-99

Gewone esdoorn

22

Gewone vlier (zwarte vlier)

13

100-149


418

Totaal 100-149

Haagbeuk

88

150-199

iep (olm) (G)

102

Totaal 150-199


529

Eindtotaal

Sporkehout (Vuilboom) Wilde lijsterbes (Gewone lijsterbes)

408

Zomereik

272

149

292

307 815

berk (G)

45


815 860

Beuk

9 9 5178

Stamtal Zaailingen Lijst aE 3% 3% aVk 5% zE 5%

Vk 6%

Spork 8%

I 2%

Ps 14%

Hb Beuk 2% 2%

Overige 2%

Rhodo 28%

gEs 20%

3493 Figuur 2- 14: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de Uitlegger

Struiklaag Tot de struiklaag behoren alle exemplaren met een hoogte van meer dan 2 m en een omtrek kleiner dan 20 cm. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddeld aantal struiken per ha weergegeven, zowel de levende als de dode exemplaren. Het gemiddeld aantal struiken per hectare bedraagt 709. Berk wordt de meest voorkomende soort, Zomer eik en Zoete kers zijn ook meer prominent aanwezig dan in de zaailingenlaag. Het beeld dat bij de zaailingen naar voren kwam is hier minder duidelijk maar Pontische rododendron blijft een bepalende rol spelen.


86 │ 198




Tabel 2- 15: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Uitlegger. Hoogteklasse Boomsoort Pontische rododendron 200-400

Stamtal 165

berk (G)

111


83

Zomereik

45

Tamme kastanje

20

hemlockspar (G)

14

Beuk

10

Vogelkers

8

Zwarte els

8


6

Haagbeuk

5


5

Douglasspar

4

Moeraseik

4

iep (olm) (G) Totaal 200-400 400-600

berk (G) Zoete kers (Boskers)

27

Douglasspar

22

Beuk

16

Totaal 400-600 600-800

1 490 147

211 Zwarte els lork (G)

Totaal 600-800 Eindtotaal

Stam tal struiklaag tKa 3%

zw El 2% B 4%

Overig inheems LH 5% Overig uitheems LH 1%

bK 4%

zE 6% Rhodo 22%

6 2 8

Overig uitheems NH < 1% Dg Ps 4% 12% Eph 2%

Be 35%

709 Figuur 2- 15: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Uitlegger


87 │ 198




Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen in totaal 27 soorten voor, waarvan Grove den, Zomereik, Berk, Zwarte Els en Lork de belangrijkste soorten zijn. Deze soorten maken voor meer dan 85% van het grondvlak uit . Het gemiddelde grondvlak per ha bedraagt bijna 23,7m². Grove den is verantwoordelijk voor meer dan de helft van het totaal grondvlak. Vaak staat de Grove den met bijmenging van zowel inheemse als uitheemse soorten. In de eerste set grafieken zijn de exoten in oranje-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH in blauwtinten weergeven. In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.12 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven: met een overeenstemmende kleurencode voor de boomsoorten. Een oranje arcering betekent een bijmenging van meer dan 20% van exoten, een groene arcering idem voor menging met inheemse soorten.

Stamtal Stamtalboomsoort boomsoort

tKa Be 1% 9% bK

zE zwEls 6%

5%

Overige 4%

Tax B Overig 5%

1%

5%

Ps 18%

7%

Ps 24%

8% Be

6%

Volumeboomsoort boomsoort Volume Overig Overige Tax Be zwElstKa bK B 2% 0% 1% 1% 1% zEBe 5% 5% 5% 7% 10%

Ps 23%

11%

B 4%

Pc 4%

Be

aVk 17% 7% aE 3%

Grondvlak Grondvlak boomsoort boomsoort tKa Overige TaxOverig Be 4% bK B 1% 1% 1%1% 2% 6% zwEls zE

Pw L Ep 1% 2%zE 2% 18%

Dg 7%

Pc 38% Ep

L 10%

B 11% aVk 1%

2%

Ps 51%

zE

aE 17% Dg L Ep 9% Pw Ep 2% 2% 3% 1% 3%

L 4%

Pc 2%

Pc 30%

Ps 23%

B 12%

Ps 53%

zE

aVk 18% 1% aE Pw Dg Ep L L EpPc 10% 2% 1% 3%2% 3%3% 2%

Pc 30%

Figuur 2- 16: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Uitlegger


88 │ 198



Boomsoort


Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)


142,21

11,91

107,79

Zomereik

106,67

3,99

36,07

berk (G)

100,40

2,64

20,75 11,06

Zwarte els

43,50

1,43

lork (G)

61,46

1,02

6,80

Fijnspar

14,10

0,65

5,75

Douglasspar

45,70

0,51

3,65

Corsikaanse den

26,89

0,48

3,16

Zoete kers (Boskers)

33,41

0,33

1,66

Beuk

8,82

0,23

2,15

Amerikaanse eik

0,72

0,11

1,04

Vogelkers

6,40

0,08

0,48

Gewone es

6,13

0,08

0,58

Tamme kastanje

7,32

0,07

0,47

Haagbeuk

0,42

0,04

0,30


0,61

0,02

0,09

Sitkaspar

0,30

0,02

0,13

paardekastanje (G)

0,08

0,02

0,14


0,92

0,01

0,06

Wintereik

2,47

0,01

0,03

iep (olm) (G)

0,56

0,01

0,07

Moeraseik

1,53

0,01

0,05

meidoorn (G)

0,30

0,01

0,03

chamaecyparis (schijncipres) (G)

1,13

0,01

0,02

Boswilg

0,30

0,00

0,01


0,07

0,00

0,00

Gewone esdoorn Eindtotaal

0,07

0,00

0,00

612,50

23,71

202,34


Tabel 2- 16: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Uitlegger

Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen In

Figuur 2- 17 wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. Belangrijkste gegeven is dat meer dan 60% van het oppervlak bestaat uit inheemse bestanden en dat ongeveer de helft van deze inheemse bestanden bestaat uit gemengde bestanden. Daar er volgens de CDB getracht wordt om op lange termijn te streven naar 80% inheemse, gemengde bestanden lijkt het erop dat we op de goede weg zijn in dit bosdomein. Het aandeel van Grove den in deze homogene bestanden is aanzienlijk. Bovendien zijn de meeste Grove dennen bestanden reeds van een redelijke ouderdom (60-80 jaar) zodat omvorming ook op economisch vlak verantwoord is. Het aandeel exoten

89 │ 198




wordt voornamelijk bepaald door enkele naaldhoutsoorten (Lork, Fijnspar). Deze hebben in principe een relatief korte rotatie (60-80jaar) en kunnen op de lange termijn eenvoudig vervangen (al dan niet met KV) worden met inheemse bestanden. Menging tav E/I

Menging tav G/H 60

60

% van totale opp.

% van totale opp.

70 50 40 30 20 10 0 E

E/I Gemengd

I

I/E

Homogeen

nvt

nvt

50 40 30 20 10 0 Gemengd

E

Homogeen

E/I

I

nvt

I/E

nvt

Figuur 2- 17: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Uitlegger

Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. Het aandeel dood hout wordt op kaart 17a en per bestand weergegeven. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de bomen in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. In de laagste 2 klassen werden bomen opgemeten, maar over het algemeen vrij weinig in de omtrekklasse ‘dik’. Het staand dood hout dat een gemiddeld stamtal / ha had dat lager was dan 1 zijn niet opgenomen in de onderstaande tabel. Ze zijn echter wel in berekening voor de totalen opgenomen. Het soortenassortiment van dood hout is relatief groot (12 spp) en bestaat het grotendeels uit inheemse soorten. Net zoals in andere domeinbossen (Paepenbos, Inslag) ontbreekt de dikste omtrekklasse. Het totale volume van het staand dood hout bedraagt slechts 6,01 m³/ha in vergelijking met een gemiddeld levend volume van 202m³/ha.


90 │ 198




Tabel 2- 17: Gemiddeld Stamtal, Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Uitlegger Boomsoort

Stamtal/ha Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) Omtrekklasse

berk (G)

3

0,17

1,60

dik


1

0,11

1,07

dik

Fijnspar

2

0,08

0,85

dik

Zomereik

1

0,05

0,53

dik

Fijnspar

7

0,08

0,55

dun

berk (G)

10

0,07

0,39

dun

lork (G)

6

0,04

0,19

dun

Zomereik

11

0,06

0,18

dun


3

0,02

0,12

dun

Zwarte els

2

0,01

0,06

dun

Corsikaanse den

1

0,01

0,04

dun


2

0,01

0,01

dun

Totaal

50

0,75

6,01

Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit onderstaande tabel en bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden dun hout en enkele ‘dikke’ stukken aanwezig zijn en zeer dikke stukken slechts in een derde van de bestanden. Op kaart 2.17 is het liggend dood hout weergegeven.

In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In Uitlegger bedraagt het staand dood hout slechts 2,96%, met het liggend dood hout erbij komen we waaarschijnlijk in de buurt van de 4%. Op te merlken is wel dat dit een minimum is en dat hogere percentages wenselijk zijn. Zo wordt in Nederland een minimaal volumepercent van 10% nagesreefd. Tabel 2- 18: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Uitlegger Oppervlakte aandeel (%)

Dik (#/ha)

geen

16

<5

34

5-100

49

>100

1

Dun (#/ha)


Zeer dik (#/ha)


geen

26

geen

65

1-10

63

1-3

32

11-30

10

>3

4


91 │ 198



Inventaris │ Deel 2– Algemene beschrijving Leeftijdsklassen Uitlegger

Hoofdboomsoorten en leeftijden Bij de huidige leeftijdsverdeling (zie ook kaart 2.13) is te zien dat de klassen 61-80 , 81-100 en de ongelijkjarige klasse het meest voorkomen. Een aantal bestanden werden recent aangeplant. 17% van de bestandsoppervlakte is 81 à 100 jaar oud. Bestanden ouder dan 100 jaar oud komen bijna niet voor.

nvt 12%

1-20 7%

Ongelijkjarig 31%

21-40 2%

41-60 9%

61-80 21% > 160 1%

81-100 17%

Figuur 2- 18: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Uitlegger

2.3.5 2.3.5.1

Bosdomein Inslag Bestandskaart Het bosdomein Inslag beslaat een oppervlakte van 163 ha en is opgedeeld in 12 percelen en 80 bestanden; Het situeerd zich in de meer zuidelijke regionen van het gebied. Kaart 2.7 geeft de indeling weer en kaart 1.4 geeft een situering van het bosdomein.

2.3.5.2

Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Bestandskenmerken In onderstaande grafieken wordt de oppervlakteverdeling van de verschillende bestandskenmerken op niveau van de boomlaag weergegeven. De gegevens worden ook weergegeven op kaart: •

Kaart 2.09 Bestandstype

•


•


•



92 │ 198



Bestandstype: Het bosdomein de Inslag bestaat voor 44% uit naaldhout, 23% loofhout, 24% gemengd en 9% betreft open terreinen, deze omvatten vnl. grazige vegetaties en infrastructuur. In bijlage 2 staat het bestandstype per bestand weergegeven én een beschrijving van het bestand, waar het open karakter beschreven is. De open terreinen liggen verspreid in het bosdomein. Sluitingsgraad: In het bosdomein is de kroonbedekking bijna overal vrij hoog. Buiten de open stukken zijn er slechts enkele bestanden die veel licht doorlaten. De hoge bedekkinggraad heeft vooral te maken het karakter van de boomsoort en het gebrek aan etagestructuur: De bestanden met een sluitingsgraad van minder dan 1/3 zijn voornamelijk (circa 10% van het oppervlak) open plekken of infrastructuur.


Bestandstype Inslag

Sluitingsgraad Inslag pOp 9%

Inf <1%

LH 23%

N+L 15%

Van 1/3 tot 2/3 4%

Minder dan 1/3 12%

L+N 9% NH 44%

Bedrijfsvorm Inslag

Meer dan 2/3 84%

Mengingsvorm Inslag

nvt 10%

nvt 10%

Homogeen 35%

Stamsgewijs 27%

Hooghout 90%

Groepsgewijs 28%

Bedrijfsvorm: Behalve de open plekken en infrastructuur zijn alle bestanden beheerd als hooghout. Figuur 2- 19 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de Inslag

Mengingsvorm: Inslag bestaat 35% van de oppervlakte uit homogene bestanden met 1 hoofdboomsoort (meer dan 80% op basis van bedekking binnen een bestand, bepaald via visuele analyse op terrein). Dit is vooral te wijten aan het feit dat zowel naaldhout als loofhout in grote blokken van 1 soort aangeplant werden en deze als bestandseenheid aanzien worden. De rest is voornamelijk stamsgewijs (27%) of groepsgewijs (28%) gemengd. Voor de rest zijn het de open plekken waarvoor geen mengingsvorm werd aangegeven. Onder het onderdeel ‘Inheems/Exoot - Homogeen/Gemengd’ (zie verder) wordt de mengingsvorm verder besproken in relatie tot het inheemse karakter van de boomsoorten.


93 │ 198




Boomsoortensamenstelling Een analyse van de boomsoortensamenstelling gebeurt aan de hand van proefvlakgegevens. In de beboste bestanden worden, afhankelijk van de oppervlakte, een aantal proefvlakken gelegd, waarin zowel de verjonging, de struiken, de bomen en het dood hout wordt opgemeten. Door extrapolatie van deze gegevens naar de totale oppervlakte van het betreffende bestand kan een beeld gevormd worden voor het totale bos. Terreinen die open zijn en waar in de toekomst ook geen bebossingen gepland zijn, worden niet meegenomen in de oppervlakte die gebruikt wordt om gemiddeldes te berekenen. Zaailingen Tot de zaailingen worden alle exemplaren gerekend met een hoogte lager dan 2 m. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddeld aantal zaailingen per hectare per hoogteklasse weergegeven. Het gemiddelde aantal zaailingen bedraagt 8067 per hectare, maar men mag hieruit echter niet afleiden dat natuurlijke verjonging van de gewenste boomsoorten overal mogelijk is. Per hoogteklasse komen grote aantalverschillen voor binnen de soorten; zo zijn Gewone esdoorn en Grove den de belangrijkste soorten onder de 50 cm. De klasse 50-100 cm wordt voornamelijk vertegenwoordigd door Grove den. Sporkehout, Grove den en Pontische rododendron nemen de overhand in de klasse 100-149 cm. De hoogste klasse wordt gedomineerd door Lijsterbes en Grove den. Amerikaanse vogelkers vormt een probleem in de laagste klasse, en Pontische rododendron is vertegenwoordigd in alle klassen en is matig problematisch. Op kaart 2.15 is de bedekking van Amerikaanse vogelkers weergegeven. In een aantal percelen is de soort wel prominent aanwezig.


94 │ 198




Tabel 2- 19: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het de Inslag Hoogteklasse (cm) 0-49

Boomsoort Amerikaanse eik

Aantal per ha 15

Hoogteklasse (cm) 50-99

Boomsoort berk (G)


665

esdoorn (G)

berk (G)

180


Aantal per ha 2 2 406

Beuk

33

Haagbeuk

6

Douglasspar

516

Hulst

16

Europese lork

34


72

Fijnspar

9


19

Gewone es

28


16

Gewone esdoorn

2548

Zomereik

54


2062

Zwarte els

11

Hulst

43

Totaal 50-99

iep (olm) (G)

2

100-149

lork (G)

12

604 berk (G) Grove den (Gewone den)

4 137

Moeraseik

9

Hulst


21


107


80


202

Taxus

6

Tamme kastanje

Weymouthden

10

Zomereik


264

Zoete kers (Boskers) Zomereik Totaal 0-49

7

Totaal 100-149 150-199

320 6865

5

5 3 462


50

Vogelkers

16


49

Zomereik

10

Zwarte els

11

Totaal 150-199

136

Eindtotaal

8067

Het onderstaande diagram toont aan dat de inheemse boomsoorten goed vertegenwoordigd zijn onder de zaailingen. Dit wijst op de redelijk goede potentie van het gebied voor natuurlijke verjongen van de bestanden via zaailingen.


95 │ 198




Stamtal Zaailingen Be Overige 2% 3%

Ps 34%

gEd 32%

Spork 4%

Lijst 4%

Dg 6% zE 5%

aVk 8%

Rhodo 2%

Figuur 2- 20: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de Inslag

Struiklaag Tot de struiklaag behoren alle exemplaren met een hoogte van meer dan 2 m en een omtrek kleiner dan 20 cm. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddelde aantal struiken per ha weergegeven, zowel de levende als de dode exemplaren. Het gemiddelde aantal struiken per hectare bedraagt 923 en is in vergelijking met de andere domeinbossen vrij hoog. Zoals het diagram laat zien is een zeer groot percentage hiervan inheems en treed er een evenwichtige soortenverdeling op. Dit wijst, zoals reeds werd aangegeven bij de bespreking van het aantal zaailingen, op potenties in het gebied voor natuurlijke verjonging De soorten die het vaakst worden aangetroffen verschillen sterk tussen de drie hoogteklassen. In de onderste klasse (van 200 tot 400 cm) vinden we de Pontische rododendron, Beuk, Amerikaanse vogelkers en de Grove den terug. In de klasse van 400 tot 600 cm zijn Sporkehout, Amerikaanse vogelkers en Zomereik de voornaamste soorten. De hoogste klasse wordt gedomineerd door Zwarte els, Berk en Wilde lijsterbes.


96 │ 198




Tabel 2- 20: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Inslag Stamtal struiklaag Hoogte

Boomsoort

200-400

Amerikaans krenteboompje

3

Amerikaanse eik

3

Hoogte

Boomsoort

400-600

Haagbeuk

Totaal 7

Hulst

1


39

linde (G)

1

berk (G)

12

Sitkaspar

0

Beuk

41


184

Douglasspar

1

Tamme kastanje

Fijnspar

0


1

wilg (G)

2

Wintereik

7 49

Gewone esdoorn Grove den (Gewone den)

37

Hulst

4

Zomereik

lork (G)

0

Zwarte els


75

Totaal 400-600


11

600-800

Tamme kastanje

5

3 12

5 394

Amerikaanse eik

11

berk (G)

51


20

Beuk

1

Wintereik

18

Gewone es

5


7

linde (G)

0

Witte els (Grauwe els) Zomereik Zwarte els Totaal 200-400 400-600

Totaal

0 30 26 326

Moeraseik

4

Ratelpopulier (Trilpopulier, Esp)

2


61


berk (G)

22

Zomereik

6

Beuk

26

Zwarte els

61

Gewone esdoorn

11



3

53

Totaal 600-800

202

Eindtotaal

923

97 │ 198




Zoals Figuur 2- 21 weergeeft zijn op globaal niveau Sporkehout , Amerikaanse vogelkers en Zwarte els de belangrijkste soorten van de struiklaag.

Stamtal struiklaag Rodo 8%

Overige 6%

Ps 5%

Spork 22%

aVk 11% Lijst 9%

aE 1% wE 3%

zE 9%

zwEl 10%

Be 9%

B 7%

Figuur 2- 21: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Inslag

Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen in totaal 31 soorten voor, waarvan Grove den, Zomereik, Lork en Berk de belangrijkste soorten zijn. Het gemiddelde grondvlak per ha bedraagt 26,4 m². Grove den is verantwoordelijk voor quasi de helft (!) hiervan. In de grafieken zijn de exoten in blauw-roze-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH, zijnde Grove den in het lichtblauw weergeven. Enkel Zomereik en Berk zijn inheemse soorten die belang hebben in de totale soortensamenstelling, het merendeel van de boomlaag wordt bepaald door her aandeel van Grove den. Als we het voorkomen van NH met LH vergelijken, en weten dat de categorie ‘Overig’ voornamelijk uit inheems LH soorten bestaat dan wordt duidelijk dat de boomlaag goed vertegenwoordigd is door inheemse boomsoorten. In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.12 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven: blauwtinten voor naaldhout en groentinten voor loofhout. Een rode arcering betekent een bijmenging van meer dan 20% van exoten, een groene arcering idem voor menging met inheemse soorten.


98 │ 198




Tabel 2- 21: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Inslag Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)


Boomsoort

218

12,28

108,03

Sitkaspar

14

0,15

0,86

Zomereik

121

3,28

27,55


8

0,14

0,82

lork (G)

25

1,71

18,64

Witte els (Grauwe els)

5

0,13

1

berk (G)

61

1,39

11,32

wilg (G)

3

0,05

0,28

Amerikaanse eik

18

1,37

12,39


2

0,05

0,33

Fijnspar

16

1,02

9,6

cultuurpopulier

<1

0,04

0,33

Corsikaanse den

12

0,8

7,9


4

0,03

0,12

Moeraseik

34

0,73

6,21

linde (G)

4

0,02

0,04

Weymouthden

9

0,68

7,05

Wintereik

4

0,02

0,06

Douglasspar

13

0,64

6,84

Haagbeuk

4

0,02

0,06


46

0,56

2,97


3

0,02

0,03

Beuk

17

0,31

2,44


3

0,02

0,03

Zwarte els

18

0,22

1,23

Reuzenzilverspar

1

0,02

0,09

iep (olm) (G)

1

0

0,01

704,96

26,38

231,19

Gewone es

16

0,2

1,37

Gewone esdoorn

13

0,17

1

Tamme kastanje

8

0,16

0,89

Europese lork

2

0,15

1,69

Stamtal boomsoort Overige tKa Be 4% 1% zE 9% 6%


Ps 18%

zE 8%

Be 6%

Boomsoort

TOTAAL tKa Overige Tax 4% 1% 1%


B 4% aVk 7%

Pw L Ep 1% 2% 2%

Pc 38%

aVk 1%

Be 5%


Ps 23%

B 12%

B 11% aE 3%

zE 7%

aE 9% Pw L Ep 1% 2% 3%

Pc 30%

aVk 1% aE Pw L Ep 10% 1% 2% 3%

Pc 30%

Figuur 2- 22: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Inslag


99 │ 198




Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen

% van totale opp.

% van totale opp.

In Figuur 2- 23 wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. Belangrijkste gegeven is het feit dat bijna 2/3 van de bestanden bestaat uit gemengde bestanden, waarvan het grootste aandeel voornamelijk inheemse soorten met bijmengig van exoten Menging tav E/I E/I tav Menging bevat. Het huidige aandeel gemengd 45 70 inheemse, gemengde bestanden si echter 40 60 vrij laag. Het aandeel homogene inheemse 35 50 bestanden is eveneens redelijk hoog (30%). 30 40 25 Omvorming naar gemengde inheemse 30 20 bestanden op korte termijn door het 15 20 verwijderen van de exoten, en het bijmengen 10 10 5 van de homogene bestanden met inheemse 0 0 Gemengd Homogeen nvt soorten heeft grote potenties in dit E E/I I I/E nvt bosdomein. Gemengd

Homogeen

nvt

E

E/I

I

I/E

nvt

Figuur 2- 23: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Uitlegger

De belangrijkste exoten zijn Amerikaanse eik, Fijnspar, Lork, Corsikaanse den, Douglas, Weymouth en Moeraseik met nog een paar minder relevante soorten. Zie ook kaart 2.14. Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de bomen in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. In elke klasse werden enkele bomen opgemeten, maar over het algemeen vrij weinig. Het totale volume van het staand dood hout bedraagt slechts 6,57 m³/ha tov een totaal gemeten levend staand-houtvolume van 231 m³/ha.


100 │ 198




Tabel 2- 22: Gemiddeld Stamtal, Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Inslag Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)


Boomsoort

2

0,15

1,44

Omtrekklasse dik

cultuurpopulier

1

0,04

0,45

dik

Zomereik

1

0,05

0,41

dik


1

0,03

0,26

dik


18

0,17

1,20

dun

berk (G)

5

0,07

0,45

dun

Zomereik

7

0,06

0,27

dun


4

0,04

0,23

dun


3

0,03

0,19

dun

Tamme kastanje

3

0,03

0,14

dun

Sitkaspar

5

0,03

0,13

dun


1

0,02

0,11

dun

Weymouthden

1

0,01

0,09

dun

Fijnspar

0

0,01

0,05

dun

Zwarte els

1

0,01

0,03

dun

Amerikaanse eik

1

0,00

0,01

dun

Totaal

56

0,84

6,57

Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden dun en dik hout aanwezig is, enkele ‘zeer dikke’ stukken in een vijfde van de bestanden. Er is echter maar op een klein oppervlak van de Inslag een hoge hoeveelheid liggend dood hout te vinden. In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In de Inslag bedraagt het staand dood hout slechts 2.8%.


101 │ 198




Tabel 2- 23: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Inslag Dun (#/ha)


Dik (#/ha)


Zeer dik (#/ha)


<5

24

1-10

60

1-3

16

5-100

62

11-30

13

>3

2

>100

8

>30

2

geen

83

geen

6

geen

25

Hoofdboomsoorten en leeftijden Leeftijdsklassen Inslag

Bij de huidige leeftijdsverdeling (zie ook kaart 2.14) is te zien dat een deeltje van die oude bestanden en dreven nog steeds bestaan. Ongeveer 5% van de oppervlakte bestaat uit bestanden die meer dan 100 jaar oud zijn. Het grootste deel, namelijk een derde van de oppervlakte is ongelijkjarig. De klassen 21-40 en 41-60 komen het meeste voor. Veel van de jongere bestanden (<60 jaar) zijn Grove dennen bestanden of betanden met andere naaldhoutsoorten (Bijlage 2)

1-20 8%

nvt 13%

21-40 24%

Ongelijkjarig 30% > 160 5%

61-80 1%

41-60 19%

Figuur 2- 24: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Inslag


102 │ 198



2.3.6 2.3.6.1


Bosdomein Peerdsbos Bestandskaart Het bosdomein Peerdsbos is opgedeeld in 13 percelen en 70 bestanden. Het gedeelte vanhet Peerdsbos waarop dit beheerplan van toepassing is beslaat 123,7 ha.

2.3.6.2


Bestandstype Peerdsbos

Bestandskenmerken In onderstaande grafieken wordt de oppervlakteverdeling van de verschillende bestandskenmerken op niveau van de boomlaag weergegeven. De gegevens worden ook weergegeven op kaart: •


•


•


•


NH 18%

Sluitingsgraad Peerdsbos N+L 7%

50 % - 75 % 9%

L+N 5% LH 70%

Bedrijfsvorm Peerdsbos

> 75 % 91% Mengingsvorm Peerdsbos

Homogeen 34%

Hooghout 100%

Stamsgewijs 62%

Groepsgewijs 4%

Figuur 2- 25 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Peerdsbos


103 │ 198




Bestandstype: Het Peerdsbos is grotendeels bedekt door loofhout ( 70%), een kleine 20 percent is naaldhout. De overige oppervlakte bestaat uit gemengd loof met naaldhout of omgekeerd. Opmerkelijk is hier dat er geen enkele oppervlakte van het bos een permanente open plek (grasland, water of infrastructuur) is. Dit is niet verwonderlijk aangeizen er 10 ha van het Peerdsbos, eveneens in eigendom en beheer van ANB, niet mee opgenomen is in dit beheerplan. Het Peerdsbos heeft een zeer belangrijke recreatieve functie en zo ook de open ruimten hierin, zodat het niet opportuun is aan deze bijkomende doelstellingen ifv het bosbeheerplan te koppelen. Sluitingsgraad: Het overgrote deel van het Peerdsbos (>90%) heeft een sterk gesloten bladerdek. De overblijvende 9% kent een kroonsluiting tussen de 50% en de 75%. Bedrijfsvorm: In het gehele bosdomein is de heersende bedrijfsvorm het beheer als hooghout. Mengingsvorm: Slechts een klein deel is groepsgewijs gemengd. De overgrote meerderheid (> 60 %) van de bosoppervlakte is stamsgewijs gemengd wat van belang is bij het streven naar de CDB. Een goede dertig percent van de oppervlakte van het bosdomein Peerdsbos is beplant met homogene bestanden. Boomsoortensamenstelling Zaailingen

Stamtal Zaailingen

Tot de zaailingen worden alle exemplaren gerekend met een hoogte lager dan 2 m. Onderstaande tabel geeft per boomsoort het gemiddeld aantal zaailingen weer per hoogteklasse. Het gemiddeld aantal zaailingen over het bosdomein bedraagt 11140 per hectare. Dit is in vergelijking met andere bosdomeinen zeer hoog. In de laagste categorie komen vooral veel Zomereiken voor, maar in de hogere klassen komt

Be 1% zE 82%

aE 4% Lijst 9%

Figuur 2- 26: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van het Peerdsbos

Hulst 1%


aVk <1% Rhodo < 1% Overige 1%

Spork 2%

104 │ 198




Zomereik niet meer voor. Het aantal Zomereiken wordt vooral bepaald door het zeer hoge aantal in enkele bestanden (7h, 9c). In de hogere klassen is de Lijsterbes voornamelijk de grootste aandeelhouder. De verjonging van Amerikaanse eik is problematisch in een aantal bestanden. De bedekking van Amerikaanse vogelkersis nagenoeg nihil over de klassen heen. Tabel 2- 24: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van het Peerdsbos Hoogteklasse 0-49

Boomsoort

Stamtal

Amerikaanse eik

423


22

berk (G)

59

Beuk Gewone esdoorn

Hoogteklasse Totaal 100-149

Boomsoort

Stamtal 337

150-199

berk (G)

5


39

20


12

5


0

Totaal 150-199 Grove den (Gewone den)

29

Hulst

104


133

56 50-99


9

berk (G)

26


247

Hazelaar

11

Zomereik

9231


14


413

Totaal 0-49 10273 Totaal 50-99 100-149


9

474 Eindtotaal


19


309


11140

105 │ 198




Struiklaag

Stamtal struiklaag

Tot de struiklaag behoren alle exemplaren met een hoogte van meer dan 2 m en een omtrek kleiner dan 20 cm. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddeld aantal struiken per ha weergegeven, zowel de levende als de dode exemplaren. Het gemiddeld aantal levende struiken per hectare voor het ganse bos bedraagt 657 Lijsterbes, Sporkehout en Berk zijn de belangrijkste soorten.

Spork 13%

Haz Rhodo Overig LH 2% 1% 2% Ps B zE 1% 3% 2%

Be 6%

Lijst 70%

Figuur 2- 27: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van Het Peerdsbos

Tabel 2- 25: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag vanhet Peerdsbos. Hoogteklasse 200-400

Stamtal

Hoogteklasse

berk (G)

Boomsoort

12

400-600

Beuk

Boomsoort

Stamtal


3

12

berk (G)

17


9


216

Hazelaar

10

Zomereik

14


16

Zwarte els

3

Totaal 400-600 Sporkehout (Vuilboom)

89


198

Wintereik

252 600-800

1

berk (G)

11


43

Zomereik

4

Totaal 200-400 347 Totaal 600-800 58 Eindtotaal 657


106 │ 198




Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen in totaal 18 soorten voor, waarvan Zomereik, Grove den, Beuk, Amerikaanse eik en Berk de belangrijkste soorten zijn. In de diagrammen zijn de exoten in geel - oranje-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH in blauwtinten weergeven. Het aandeel van exoten in Peerdsbos is klein. In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.14 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven: blauwtinten voor naaldhout en groentinten voor loofhout. Een rode arcering betekent een bijmenging van meer dan 20% van exoten, een groene arcering idem voor menging met inheemse soorten. De lichtgele kleur is gereserveerd voor onbeboste bestanden. De hoofdboomsoorten verdeling is voor het Peerdsbos zeer veelbelovend. In geen enkel ander bosdomein hebben de exoten een dermate laag aandeel in de het gemiddelde grondvlak, wat overigens 26,9 m²/ha bedraagt. Tabel 2- 26: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van het Peerdsbos Boomsoort

Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

Zomereik

68

9,63

112,15


54

5,93

59,47

Beuk

33

5,67

75,87

Amerikaanse eik

20

2,14

22,54

berk (G)

45

0,96

7,21

lork (G)

11

0,68

7,82


58

0,51

2,15

Corsikaanse den

2

0,46

6,41

Douglasspar

4

0,45

4,89

Fijnspar

1

0,19

2,12

Zwarte els

7

0,14

1,08

Wintereik

7

0,04

0,10

Haagbeuk

0

0,04

0,40

Tamme kastanje

2

0,03

0,17


107 │ 198




Boomsoort

Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)


1

0,01

0,07

Gewone esdoorn

1

0,01

0,03


0

0,00

0,00

chamaecyparis (schijncipres) (G) Totaal

Stamtal boomsoort Overige tKa Be 4% 1% zE 9% 6%


Ps 18%

zE 8%

Be 6%

0

0,00

0,00

315

26,89

302,49



B 4% aVk 7%

Pw L Ep 1% 2% 2%

Pc 38%

aVk 1%

Be 5%


Ps 23%

B 12%

B 11% aE 3%

zE 7%

aE 9% Pw L Ep 1% 2% 3%

Pc 30%

aVk 1% aE Pw L Ep 10% 1% 2% 3%

Pc 30%

Figuur 2- 28: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag het Peersbos

Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen Onderstaande grafieken wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. Belangrijkste gegeven is het feit dat 45% van de bestanden bestaat uit inheemse, gemengde bestanden. Op de korte termijn zijn er in pincipe geen inspanningen meer nodig om te voldoen aan de CDB. Wel moet er op lange termijn gestreefd worden naar 80% inheemse, gemengde bestanden. Het Peerdsbos bezit, zo blijkt, grote potentie om op de middellange termijn, en met beperkte inspanningen volledig te bestaan uit Inheemse soorten.


108 │ 198



Inventaris │ Deel 2– Algemene beschrijving Menging tav G/H

80 70 60 50 40 30 20 10 0

% van totale opp.

% van totale opp.

Menging tav E/I

E

E/I

Gemengd

I

Homogeen

I/E

nvt

nvt

80 70 60 50 40 30 20 10 0 Gemengd E

Homogeen E/I

I

nvt I/E

nvt

Figuur 2- 29: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in het Peerdsbos

Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de bomen in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. Het staand dood hout dat een gemiddeld stamtal/ha had dat lager was dan 1 zijn niet opgenomen in de onderstaande tabel. Ze zijn echter wel in berekening voor de totalen opgenomen. Het valt op dat er redelijk veel dood hout werd opgemeten. Elke omtrekklasse is hierbij vertegenwoordigd. Het totale volume van het staand dood hout bedraagt 15 m³/ha.


109 │ 198




Tabel 2- 27: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in het Peerdsbos

Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden dun hout aanwezig is, enkele ‘dikke’ stukken in de meeste bestanden en zeer dikke stukken in meer dan de helft van de bestanden aanwezig zijn. De hoge ouderdom van veel bestanden is de bepalende factor voor het dikke dode hout. Op kaart 2.17 is het liggend dood hout weergegeven.

Boomsoort Zomereik

Stamtal/ha Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) Omtrekklasse 3

0,73

8,22

zeer dik dik


4

0,24

2,30

Zomereik

2

0,14

1,43

dik

Amerikaanse eik

1

0,05

0,45

dik dik

lork (G)

1

0,03

0,31

berk (G)

1

0,02

0,19

dik

berk (G)

2

0,04

0,25

dun dun


1

0,01

0,07


1

0,01

0,04

dun

Zomereik

1

0,01

0,03

dun

Totaal

18

1

15

In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In Peerdsbos bedraagt het staand dood hout 4.9%, met het liggend dood hout erbij voldoet het bos aan het vastgestelde minimum criterium voor dood hout. Tabel 2- 28: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in het Peerdsbos Dun (#/ha)


Dik (#/ha)


Zeer dik (#/ha)


geen

3

<5

2

geen

9

geen

37

1-10

67

1-3

5-100

47

66

11-30

17

>3

16

>100

29

>30

7


110 │ 198




Hoofdboomsoorten en leeftijden Uit de bespreking van de historiek van het gebied kunnen we heel wat afleiden over de leeftijd van de bomen. Op de Ferrariskaart bestaat Peerdsbos als één van de weinige bossen in dit beheerplan reeds uit een oppervlakte bos. Opvallend is de oppervlakte 56% ongelijkjarig bos. Dit is, in combinatie met de menging (Inheems gemengd), een zeer gunstig uitgangspunt. De lage representatie van jonge bestanden hoeft op zich geen probleem te zijn als in de ongelijkjarige bestanden voldoende gewerkt wordt aan continue bosverjonging. Leeftijdsklassen Peerdsbos 1-20 21-40 2% 2%

41-60 17% 61-80 6%

Ongelijkjarig 56%

81-100 17%

Figuur 2- 30: Aandeel van de leeftijdsklassen in het Peerdsbos


111 │ 198



2.3.7 2.3.7.1


Bosdomein OCMW Antwerpen Bestandskaart Het bosdomein OCMW bestaat uit 6 bosplaatsen, elk onderverdeeld in percelen en bestanden. De OCMW bosplaatsen liggen verspreid over de gemeenten Wuustwezel, Stabroek, Brasschaat en Kapellen. Voor de specifieke oppervlakte en opdeling in bestanden is er onder Hoofsduk 1.1 en 2.3 een overzicht gegeven en zijn visueel weergegeven op kaart 2.7. Het totale bosoppervlak in eigendom van de OCMW beslaat 223 ha en maakt een 18% van de oppervlakte uit waarop dit beheerplan van toepassing is. De bosplaatsen zijn opgedeeld in 26 percelen en 106 bestanden. Hieronder volgt een globale beschrijven voor het gehele bosdomein ‘OCMW’.

2.3.7.2


Sluitingsgraad OCMW

Bestandstype OCMW

Bestandskenmerken

N+L 16%

TB <1%

LH 10%



•


•


•


25 % - 50 % 3%

L+N 1%

< 25 % nvt 1% <1% > 75 % 43%

NH 73%

Mengingsvorm OCMW

Bedrijfsvorm OCMW nvt <1%

Figuur 2- 31 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de OCMW


50 % - 75 % 53%

Hooghout 100%

Stamsgewijs 20%

nvt <1%

Homogeen 63%

Groepsgewijs 17%

112 │ 198




Bestandstype: Het bosdomein OCMW bestaat voor bijna drie kwart uit NH, aangevuld met 16 % naaldhout met bijmenging van loofhout. Nergens in het beheerplan is het percentage bosoppervlak met hoofdzakelijk naaldhout zo groot (bijna 90%!) als in de bosplaatsen van de OCMW. Er komt 10% LH voor. De andere categorie (Loofhout met bijmenging van Naaldhout) komen slechts sporadisch voor. In bijlage 2 staat het bestandstype per bestand weergegeven én een beschrijving van het bestand. Sluitingsgraad: De kroonsluiting wordt hoofdzakelijk bepaald door twee categorieën. Opmerkelijk voor dit bosdomein zijn de redelijk grote vertegenwoordiging (meer dan de helft)van ‘open’ bossen, namelijk deze met een kroonsluiting tussen 50% en 75%.). Een goeie 40% van de oppervlakte wordt ingenomen door gesloten bos (>75% kroonsluiting). Open stukken zijn bijna niet terug te vinden in de bossen van het OCMW. Bedrijfsvorm: Behalve een ‘Te Bebossen’ deel zijn alle bestanden hooghout. Mengingsvorm: De OCMW bossen bestaat 63% van de oppervlakte uit homogene bestanden met 1 hoofdboomsoort. Dit is vooral te wijten aan het feit dat naaldhout vooral in grote blokken van 1 soort aangeplant werden en deze als bestandseenheid aanzien worden. Deze waarde is zeer hoog. Nergens in dit beheerplan komt er een bosdomein voor met zoveel homogeen hooghout (meestal lager dan 40%). Voorts komt er ongeveer evenveel stamsgewijze (20%) als groepsgewijze (17%) menging (minstens twee verschillende boomsoorten aangeplant in groepen) voor. Onder het onderdeel ‘Inheems/Exoot-Homogeen/Gemengd’ (zie verder) wordt de mengingsvorm verder besproken in relatie tot het inheemse karakter van de boomsoorten.

Boomsoortensamenstelling Zaailingen: Onderstaande tabel geeft het aantal zaailingen per boomsoort en per hoogteklasse weer. Het gemiddelde aantal zaailingen per hectare bedraagt 1524 met het grootste aandeel afkomstig van de Amerikaanse vogelkers, Sporkehout, Gewone esdoorn en de Lijsterbes. In de laagste hoogtekasse zijn de voornoemde soorten met uitzondering van het Sporkehout duidelijk overheersend. In de volgende tussenklassen is de Amerikaanse vogelkers de voornaamste vertegenwoordiger van de zaailingen om inde hoogste klasse het sporkehout qua aantal het hoofd te bieden. Tabel 2- 29: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van de OCMW. Hoogte (cm) 0-49

Boomsoort Amerikaanse vogelkers Gewone esdoorn lijsterbes (G) Servische spar lork (G)

Totaal 0-49


Totaal 250 236 198 185 27 897

113 │ 198




50-99

Amerikaanse vogelkers berk (G) Sporkehout (Vuilboom) Zomereik lijsterbes (G) Hulst

Totaal 50-99 100-149

59 16 7 5 3 11 101 85 4 43 132 34 319 7 32 393 1524

Amerikaanse vogelkers Beuk Sporkehout (Vuilboom)

Totaal 100-149 150-199

Amerikaanse vogelkers Sporkehout (Vuilboom) Zomereik lijsterbes (G)

Totaal 150-199 Eindtotaal Stamtal Zaailingen Om 12%

L 2%

Ps Overig I-LH Overig E-NH 3% 1% <1%

aVk 28%

Lijst 15% gEd 15%

Spork 24%

Figuur 2- 32: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de OCMW


114 │ 198




Struiklaag De struiklaag telt een gemiddeld aantal struiken van 413 per ha. De belangrijkste soorten hierin zijn Sporkehout, Amerikaanse vogelkers, Grove den, Lijsterbes en Zomereik. Tabel 2- 30: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan destruiklaag van de OCMW. Hoogsteklasse

Boomsoort

200-400


Totaal 98,00

Hoogsteklasse

Boomsoort

400-600

Zomereik


Totaal 25,94

60,84


25,87


60,26

berk (G)

25,28

lijsterbes (G)

26,69


21,46

Zomereik

10,39


15,97

Beuk

8,85

lijsterbes (G)

12,08

Reuzenzilverspar

4,80

Amerikaanse eik

krenteboompje (G)

3,04

Totaal 400-600 600-800

2,78 129,39


1,96

berk (G)

1,96

Zomereik

2,00

Corsikaanse den

1,23

berk (G)

0,21

Weymouthden

0,00

Totaal 200-400

278,02

Moeraseik

3,00

Totaal 600-800

5,22

Eindtotaal

412,62

Stamtal struiklaag Be 7%

Overig I-LH Overig E-LH 1% 3% Overig E-NH 1%

Spork 30%

zE 9%

Lijst 9% Ps 19%

aVk 21%

Figuur 2- 33: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de OCMW


115 │ 198




Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen in totaal 25 soorten voor, waarvan Grove den, Corsikaanse den, Lork en Servische spar de belangrijkste soorten zijn, niet verwonderlijk wetende dat 63% van de bestanden uit enkel naaldhout bestaat. Het gemiddelde grondvlak per ha bedraagt 30,8m³ m². Dit is het hoogste grondvlak van alle bosdomeinen. Grove den is verantwoordelijk voor bijna de helft (!) hiervan. In de eerste set grafieken zijn de exoten in oranje-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH in blauwtinten weergeven. Enkel Zomereik en Beuk zijn inheemse soorten die belang hebben in de totale soortensamenstelling, het merendeel van de boomlaag wordt bepaald door exoten. In de tweede set grafieken werd enkel een onderscheid tussen LH en NH gemaakt, waardoor duidelijk wordt dat vooral NH een rol speelt in de boomlaag. Stamtal boomsoort Overige tKa Be 4% 1% zE 9%


Ps 18%

zE 8%

6%

Be 6%



B 4% aVk 7%

Pw L Ep 1% 2% 2%

Pc 38%

aVk 1%

Be 5%


Ps 23%

B 12%

B 11% aE 3%

zE 7%

aE 9% Pw L Ep 1% 2% 3%

Pc 30%

aVk 1% aE Pw L Ep 10% 1% 2% 3%

Pc 30%

Figuur 2- 34: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de OCMW

In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.12 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven: blauwtinten voor naaldhout en groentinten voor loofhout. Een rode arcering betekent een bijmenging van meer dan 20% van exoten, een groene arcering idem voor menging met inheemse soorten.


116 │ 198




Tabel 2- 31: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de OCMW Stamtal (aantal/ha)

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³)


Boomsoort

374

14,36

121,13

Corsikaanse den

180

11,20

99,14

lork (G)

30

1,37

12,86

Servische spar

62

1,30

6,96

Zomereik

48

0,66

3,83

berk (G)

46

0,62

4,36

Amerikaanse eik

29

0,38

2,16

Reuzenzilverspar

9

0,17

1,08

Beuk

9

0,17

1,27

Douglasspar

14

0,12

0,68

Weymouthden

4

0,10

0,77

Gewone esdoorn

4

0,09

0,64

lijsterbes (G)

9

0,07

0,24


7

0,07

0,27

Fijnspar

2

0,05

0,27

Tamme kastanje

0

0,02

0,10


2

0,01

0,03

Moeraseik

2

0,01

0,04


0

0,01

0,03

krenteboompje (G)

1

0,01

0,02


0

0,00

0,00

832

30,79

255,88

Totaal


117 │ 198




Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen In Figuur 2- 35 wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. Belangrijkste gegeven is het feit dat 1/2 van de bestanden bestaat uit inheemse bestanden en dat daarvan slechts 1/6 gemengde bestanden zijn, daar er volgens de CDB getracht wordt om op lange termijn te streven naar 80% inheemse, gemengde bestanden. 70% van de bestanden is homogeen.

Menging tav E/I

E/I tav menging 80 70

50

% van totale opp.

% van totale opp.

60

40 30 20 10

60 50 40 30 20 10

0 E

E/I G

I Homogeen/Gemengd

I/E

nvt

0 Gemengd

nvt

E

Homogeen E/I

I

nvt I/E

nvt

Figuur 2- 35: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de OCMW

Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de bomen in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. In elke klasse werden enkele bomen opgemeten, maar over het algemeen vrij weinig. Het totale volume van het staand dood hout bedraagt slechts 1,69 m³/ha.


118 │ 198




Tabel 2- 32: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de OCMW BOOMSOORT

Stamtal (aantal/ha) Grondvlak (m²/ha) Volume (m³/ha) Omtrekklasse

Beuk

0,01

0,00

0,02

zeer dik


2,25

0,09

0,84

dik

lork (G)

1,70

0,07

0,76

dik

lork (G)

0,85

0,01

0,06

dun

0,18

0,00

0,01

dun

4,99

0,17

1,69

Weymouthden

Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden dun hout aanwezig is, ‘dikke’ stukken in de 2/3 van de bestanden en zeer dikke stukken komen niet voor. Tabel 2- 33: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de de OCMW Dun (#/ha)


Dik (#/ha)


geen

0

geen

13

<5

2

1-10

76

5-100

95

11-30 stuks/ha

11

>100

3

Zeer dik (#/ha) geen

Oppervlakte aandeel (%) 100

In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In het bosdomein OCMW bedraagt het staand dood hout slechts 0,66%, zelfs met het liggend dood hout erbij komen we niet in de buurt van de 4%


119 │ 198




Hoofdboomsoorten en leeftijden De bestanden zijn overwegend van betrekkelijk jonge leeftijd. De grootste oppervlakte (36%) heeft een ouderdom in de klasse 41-60 jaar. De groep wordt gevolgd door de 61-80 jarigen die ongeveer 18% van het oppervlak bezetten. Het gegeven dat vele naaldhoutsoorten een relatief korte rotatieperiode kennen (rond de 60 à 80 jaar) is het tijdens dit beheerplan verantwoord een verjongings en omvormingsbeheer uit te voeren De klasse van 21-40 jaar beschrijft 15 % van het oppervlak. De ongelijkjarige bestanden beschrijven ongeveer 11% van het oppervlak

Ongelijkjarig 11% 101-120 <1 %

Leeftijdsklassen OCMW

nvt <1%

1-20 10% 21-40 15%

81-100 9%

61-80 18% 41-60 36%

Figuur 2- 36: Aandeel van de leeftijdsklassen in de OCMW


120 │ 198



2.3.8 2.3.8.1


Bosdomein Gemeente Brasschaat Bestandskaart Het bosdomein ‘Gemeente Brasschaat’ bestaat uit 5 bosplaatsen, elk onderverdeeld in percelen en bestanden. De ‘Gemeente Brasschaat’ bosplaatsen liggen verspreid over de gemeenten Schoten en Brasschaat. Voor de specifieke oppervlakte en opdeling in bestanden is er onder Hoofsduk 1.1 en 2.3 een overzicht gegeven en visueel weergegeven op kaart 2.7. Het totale bosoppervlak in eigendom van de Gemeente Brasschaat beslaat 134 ha en maakt een 11% van de oppervlakte uit waarop dit beheerplan van toepassing is. De bosplaatsen zijn opgedeeld in 16 percelen en 76 bestanden. Hieronder volgt een globale beschrijven voor het gehele bosdomein ‘Gemeente Brasschaat’.

2.3.8.2

Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Bestandskenmerken In onderstaande grafieken wordt de oppervlakteverdeling van de verschillende bestandskenmerken op niveau van de boomlaag weergegeven. De gegevens worden ook weergegeven op kaart: •


•


•


•


Sluitingsgraad Gemeente Brasschaat

Bestandstype Gemeente Brasschaat

N+L 7%

pOp 12%

25 % - 50 % 3% LH 46%

nvt 12%

50 % - 75 % 18%

NH 17%

> 75 % 67% L+N 18%

Bedrijfsvorm Gemeente Brasschaat Hakhout 1%

Mengingsvorm Gemeente Brasschaat

nvt 12%

Stamsgewijs 26%

nvt 12%

Homogeen 29%

Figuur 2- 37 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van het Gemeente Brasschaat Hooghout 87%


Groepsgewijs 33%

121 │ 198




Bestandstype: Op bijna de helft van het oppervlak van de gemeentebossen staat enkel loofhout. In slechts een kwart van de bossen heeft het naaldhout het overwicht in de samenstelling. 12 % van het oppervlak bestaat uit open ruimte (pOp) waarvan slechts 3 % infrastructuur is. Water neemt hier een belangrijke plaats in aangezien de E10 plas met zijn beboste oevers en de vijver in Park de Mik tot de gemeentebossen wordt gerekend. Sluitingsgraad:Het overgrote deel van de Gemeentebossen zijn gesloten. De sluitingsgraad van de open ruimten werden hier geinventariseerd als ‘nvt’ gezien de sluitingsgraad hier nagenoeg overeenkomt met 0%. Bedrijfsvorm: Wederom is hooghout de belangrijkste bedijfsvorm in de gemeentebossen. Een zeer klein deel van het bosdomein wordt beheerd als hakhout. Mengingsvorm: Op het eerste zicht vinden we de 3 types van menging in dezelfde mate terug doch zijn veel van de bestanden in bijv. het Park van Brasschaat zijn zowel stamsgewijs als groepsgewijs gemengd. Over het algemeen werd de term groepsgewijs verkozen boven de stamsgewijze aanduiding. Dit in het achterhoofd houdend kunnen we besluiten dat er een groot oppervlak stamsgewijs gemengd is.

Boomsoortensamenstelling Zaailingen Tot de zaailingen worden alle exemplaren gerekend met een hoogte lager dan 2 m. Onderstaande tabel geeft per boomsoort het gemiddelde aantal zaailingen weer per hoogteklasse. Het gemiddelde aantal zaailingen over het bosdomein bedraagt 11793 per hectare. In de laagste categorie komt vooral veel Amerikaanse eik voor. Bijna drie kwart van de zaalingen zijn Amerikaanse eik. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van zeer hoge densiteiten zaailingen van Amerkaanse eik in enkele bestanden. In de hogere klassen komt voornamelijk Lijsterbes voor. De verjonging van Pontische rododendron en Amerikaanse vogelkers lijkt op algemeen niveau niet alarmerend maar moet op kleiner schaalniveau bekeken worden (per bestand). Dit geld ook voor de verjonging van de Amerikaanse eik de welke op plaatsen problematisch is, in die zin dat verjonging van andere soorten onderdrukt wordt.

Stamtal Zaailingen zE 3%

Lijst 15%

gEd Spork 1% Overig LH 1% 1%

B 3% aVk 3% aE 73%

Figuur 2- 38: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de Gemeente Brasschaat


122 │ 198




De bedekking van Amerikaanse vogelkers, zowel de zaailingen, de struiken en de bomen, is weergegeven op kaarten 2.15. De gegevens zijn gebaseerd op visuele waarnemingen. Tabel 2- 34: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de zaailingenlaag van de Gemeente Brasschaat Hoogteklasse

Boomsoort

Stamtal

Hoogteklasse

Boomsoort

0-49

Amerikaanse eik

8533,5

150-199

lijsterbes (G)

Stamtal 257,0

lijsterbes (G)

1069,5


55,9

Beuk

404,9


7,5

Totaal 150-199 Zomereik

392,4


177,0

320,4

esdoorn (G)

136,3


81,2


74,6


40,1

50-99

lijsterbes (G)

249,1

Hulst

69,0

esdoorn (G)

18,9

Tamme kastanje

11,7


15,8

berk (G)

3,2

Amerikaanse eik

10,5

Totaal 50-99 Vederesdoorn

1,6

Totaal 0-49 10873,8 100-149

415,7 Eindtotaal

lijsterbes (G)

149,3


19,9

esdoorn (G)

9,9

Hulst

4,9

11793,8

Totaal 100-149 184,0

Struiklaag Tot de struiklaag behoren alle exemplaren met een hoogte van meer dan 2 m en een omtrek kleiner dan 20 cm. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddeld aantal struiken per ha weergegeven, zowel de levende als de dode exemplaren. Het gemiddeld aantal struiken per hectare bedraagt 855. Lijsterbes wordt de meest voorkomende soort, maar Pontische rododendron blijft een bepalende rol spelen. Beuk en Berk zijn ook meer prominent aanwezig dan in de zaailingenlaag.


123 │ 198




Stamtal struiklaag

aE 7%

Es Be 1% 8%

SporkzE 1% 1% Overig LH 2%

Rhodo 10%

Lijst 60%

B 10%

Figuur 2- 39: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Gemeente Brasschaat

Tabel 2- 35: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Gemeente Brasschaat. Hoogsteklasse

Boomsoort

Stamtal

Hoogsteklasse

Boomsoort

Stamtal

200-400

lijsterbes (G)

432,99

400-600

lijsterbes (G)

Beuk

88,40

es (G)

5,85


84,06

esdoorn (G)

4,72

Amerikaanse eik

57,67

Amerikaanse eik

3,84

berk (G)

41,87

68,88

Totaal 400-600 berk (G)

29,41


9,97

Zomereik

9,87

83,29 600-800 Totaal 600-800

41,87 Eindtotaal

es (G)

6,57

vlier (G)

4,93

esdoorn (G)

2,93


2,14

Gewone esdoorn

1,86

855,96

Totaal 200-400 730,80


124 │ 198




Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen in totaal 15 soorten voor, waarvan Grove den, Zomereik, Amerikaanse eik en Beuk de belangrijkste soorten zijn. Het gemiddelde grondvlak per ha bedraagt 23.5 m². In de eerste set grafieken zijn de exoten in oranje-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH in blauwtinten weergeven. Tabel 2- 36: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Gemeente Brasschaat

In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.14 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven: blauwtinten voor naaldhout en groentinten voor loofhout. Een rode arcering betekent een bijmenging van meer dan 20% van exoten, een groene arcering idem voor menging met inheemse soorten.


Stamtal/ha

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)


62,43

5,70

52,34

Zomereik

50,42

5,58

54,79

Amerikaanse eik

58,93

3,95

33,20

Beuk

27,69

2,97

26,91

berk (G)

69,59

1,99

16,11

Fijnspar

9,05

0,62

5,42

Tamme kastanje

7,43

0,58

4,80 5,39

Boomsoort

lork (G)

5,11

0,57

Zwarte els

25,15

0,45

2,94

spar (G)

4,99

0,38

3,28

lijsterbes (G)

32,47

0,30

1,12

es (G)

9,79

0,21

1,61

linde (G)

3,84

0,13

0,92

esdoorn (G)

3,84

0,08

0,53


1,09

0,01

0,02

Totaal

372

24

209

125 │ 198




Figuur 2- 40: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Gemeente Brasschaat Grondvlak boomsoort

Stamtal boomsoort

Overig I-LH 22%

Overig NH 5%

Overig I-LH 7%

Ps 17% zE 14%

Overig NH 7%

Volume boomsoort

Ps 24%

Be 8%

B 13% Be 19%

B 7%

Be 8%

aE 16%

B 13%

zE 24%

aE 17%

Overig NH 7%

Overig I-LH 6%

Ps 25%

zE 25%

aE 16%

Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen

Brasschaat


G

nv t

Ex oo t In he em s/

In he em s

Ex oo t/I nh ee

Figuur 2- 41: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Gemeente

m s

E

% van totale opp.

% van totale opp.

In onderstaande grafieken wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. Voornamelijk inheemse soorten domineren dit bosdomein. Uiteraard is Amerikaanse eik verantwoordelijk voor het leeuwendeel van de bedekking en de bijmenging met exoten. Zie ook kaart 2.13. Belangrijkste gegeven is echter het feit dat een 25% van de bestanden bestaat uit inheemse gemengde bestanden daar er E/I tav menging Menging tav E/I volgens de CDB vereist wordt om op de 50 80 korte termijn (binnen dit beheerplan) tot 20 70 40 60 percent te komen. Op de lange termijn 50 30 40 dient er gestreeft te worden naar 80% 20 30 20 inheemse, gemengde bestanden te 10 10 0 0 hebben.

H

G

H

E

E/I

I

nvt

I/E

nvt

nvt

126 │ 198




In de eerste plaats dient hiervoor het aandeel van de permanente open plekken uit het plaatje gehaald te worden en de CDB af te wegen tov de effectief beboste bestanden. De menging Inheems/Exoot (een goede 30%) biedt deze kansen voor omvorming, zeker als we in het achterhoofd houden dat de Amerikaanse eik de voornaamste exoot (in bijmenging) is en zowel in de boomlaag als in de laag van de zaailingen een knelpunt is in de gemeentelijke bosplaatsen. Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de bomen in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. In de 3 klassen werden bomen opgemeten. Het soortenassortiment van dood hout bestaat uit overwegend inheemse soorten . Het totale volume van het staand dood hout bedraagt slechts 5 m³/ha. Tabel 2- 37: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Gemeente Brasschaat BOOMSOORT

Stamtal (aantal/ha)

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

Omtrekklasse

Zomereik

0,53

0,07

0,72

zeer dik

Tamme kastanje

0,15

0,03

0,44

zeer dik

berk (G)

2,85

0,16

1,45

dik

Tamme kastanje

1,19

0,10

1,14

dik

Beuk

1,68

0,09

0,98

dik


0,10

0,01

0,06

dik

Zomereik

1,73

0,04

0,33

dun

lijsterbes (G)

0,29

0,00

0,03

dun

8,52

0,5

5,15

Totaal


127 │ 198




Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit onderstaande tabel en bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden dun hout en enkele ‘dikke’ stukken aanwezig zijn en zeer dikke stukken slechts in een derde van de bestanden. Op kaart 2.17 is het liggend dood hout weergegeven. In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In Uitlegger bedraagt het staand dood hout slechts 2,46%, zelfs met het liggend dood hout erbij komen we niet in de buurt van de 4%. Met in het achterhoofd dat er veel Amerikaanse eik in de bijmenging aanwezig is in de bosplaatsen is er in deze potentie om op korte termijn (via ringen) het minimum aan dood hout te bereiken. Tabel 2- 38: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Gemeente Brasschaat Dun DH geen

Totaal %

Dik DH

Totaal

Zeer Dik DH

18,1

geen

25,6

geen

Totaal 59,1

< 5 stuks/ha

3,2

1-10 stuks/ha

66,7

1-3 stuks/ha

37,1

5-100 stuks/ha

76,6

11-30 stuks/ha

7,7

> 3 stuks

3,8

> 100 stuks/ha

2,1

Hoofdboomsoorten en leeftijden

Leeftijdsklassen Gemeente Brasschaat

Naast de ongelijkjarige bestanden, die meer dan de helft van de beboste oppervlakte beslaan, zijn de bestanden overwegend van betrekkelijk oude leeftijd. De grootste oppervlakte hievan (12%) heeft een ouderdom in de klasse 121-140 jaar. De groep wordt gevolgd door de 41-60 jarigen die ongeveer 8% van het oppervlak bezetten. De klasse van 101-120 jaar beschrijft 6 % van het oppervlak. De ongelijkjarige bestanden beschrijven ongeveer 11% van het oppervlak

nvt 12%

101-120 6%

Ongelijkjarig 45% Figuur 2- 42: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Gemeente Brasschaat


61-80 81-100 1-20 21-40 4% 41-60 4% 4% <1% 8%

> 160 141-160 4% 1%

121-140 12%

128 │ 198



2.3.9 2.3.9.1


Bosdomein Privé Bestandskaart Het bosdomein privé bestaat uit 15 bosplaatsen (per privé-eigendom) elk onderverdeeld in percelen en bestanden. De privé-eigendommen liggen verspreid over de Gemeenten Schoten, Brasschaat en Kapellen. Voor de specifieke oppervlakte en opdeling in bestanden is er onder Hoofdstuk 1.1 en 2.3 een overzicht gegeven en zijn visueel weergegeven op kaart 2.07. Het totale bosoppervlak in eigendom van de privé-eigenaars beslaat 363 ha en maakt een kleine 30% van de oppervlakte uit waarop dit beheerplan van toepassing is. De privébossen zijn opgedeeld in 86 percelen en 320 bestanden. Hieronder vogt een globale beschrijven voor het gehele bosdomein ‘Privé’. Hier en daar worden in de tekst nuances gemaakt die verwijzen naar de specifieke situatie bij een bepaalde eigenaar.

2.3.9.2

Bestandsbeschrijving en dendrometrische gegevens Sluitingsgraad Privé

Bestandstype Privé

Bestandskenmerken In onderstaande grafieken wordt de oppervlakteverdeling van de verschillende bestandskenmerken op niveau van de boomlaag weergegeven. De gegevens worden ook weergegeven op kaart: •


•


•


•


pOp 6%

25 % - 50 % 4%

LH 24%

< 25 % 1%

nvt 6%

N+L 27%

L+N 24%

NH 19%

Bedrijfsvorm Privé Middelhout 2%

> 75 % 65%

50 % - 75 % 24%

Mengingsvorm Privé nvt 6%

nvt 6%

Hakhout 2%

Hooghout 90%

Stamsgewijs 55%

Homogeen 20%

Groepsgewijs 19%

Figuur 2- 43 Verdelingsdiagrammen voor de bestandskenmerken van de Privé.


129 │ 198




Bestandstype: De privébossen bestaan voor gemiddeld 24% uit loofhout en eenzelfde oppervlakte aan loofhout met bijmenging naaldhout. In bijlage 2 staat het bestandstype per bestand weergegeven én een beschrijving van het bestand, waar het open karakter beschreven is. Gezien de diversiteit in de verschhillende bosplaatsten is het op te merken dat er veel zuiver loofhout te vinden is bij Bers NV, De Cock de Rameyen-Van Havre Jacques, De Cock de Rameyen-Van Havre Didier, Van Havre-Della Faille en Patrimonium Sint-Michiel vzw. Sluitingsgraad: De sluitingsgraad is overwegend (65%) meer dan 75%. Een kleine 25% van de bestanden is minder gesloten ( tussen 50% en 75%), 4 % van het oppervlak heeft een kroonsluiting van 25%-50% en 1% is <25%. Op 6 % van de oppervlakte is er geen kroonsluiting van toepassing (grasland, water, …) Bedrijfsvorm: Het overgrote deel (90%) van het bosdomein is bedekt met hooghout. De hoeveelheid hakhout (2%) en middelhout (2%) is toe te schrijven aan enkele bestanden in de bosplaatsen Bers NV, De Cock de Rameyen-Van Havre Jacques en De Cock de Rameyen-Van Havre Didier. Mengingsvorm: Op meer dan de helft (55%) van het oppervlak is een stamsgewijze menging terug te vinden. Vooral bij de grote boseigenaren (Bers NV, Kronacker, De Roeck-Willemse, Le Grelle) zijn bezitten een groot oppervlak met stamsgewijze menging. Ook in de bestanden van eigenaren met een kleiner oppervlak in bezit, zoals Hibiscus NV, Matthysen, Hop Adgild, Van Kerschaever Peeters en Patrimonium Sint-Michiel vzw is voor meer dan de helft van het oppervlak een stamsgewijze menging terug te vinden. De groepsgewijze menging en de homogene bestanden nemen elk ongeveer 20% van de oppervlakte voor hun rekening. Voor 6%van de oppervlakte is geen mengingsvorm van toepassing. Boomsoortensamenstelling Een analyse van de boomsoortensamenstelling gebeurt aan de hand van proefvlakgegevens. In de beboste bestanden worden, afhankelijk van de oppervlakte, een aantal proefvlakken gelegd, waarin zowel de verjonging, de struiken, de bomen en het dood hout wordt opgemeten. Door extrapolatie van deze gegevens naar de totale oppervlakte van het betreffende bestand kan een beeld gevormd worden voor het totale bos. Terreinen die open zijn en waar in de toekomst ook geen bebossingen gepland zijn, worden niet meegenomen in de oppervlakte die gebruikt wordt om gemiddeldes te berekenen.


130 │ 198




Zaailingen Tot de zaailingen worden alle exemplaren gerekend met een hoogte lager dan 2 m. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddeld aantal zaailingen per hectare per hoogteklasse weergegeven. Het gemiddelde aantal zaailingen bedraagt 5107 per hectare. Meer dan de helft hiervan zijn zaailingen van Pontische rododendron, Amerikaanse eik en Amerikaanse vogelkers, drie agresieve exoten die de inheemse flora kunnen verdringen. De presentatie van de resultaten in deze vorm geeft echter slechts een globaal overzicht. Er kan niet gesteld worden dat de aanwezigheid van deze soorten overal problematisch zou zijn. Soms zijn ze helemaal niet aanwezig. Het is ook zo dat er op bepaalde plaatsen er om esthetische redenen specifiek voor de Pontische rododendron gekozen wordt, hij is echter niet wenselijk, daar waar de continue bosverjonging dient plaats te grijpen, nl. in het midden van de bestanden (waar over het algemeen de proefvlakken worden gelegd). Op de kaarten 2.15 wordt de aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers en Pontische rododendron per bestand weergegeven. Naast deze exoten vinden we een redelijke vertegenwoordiging van Zomereik, gewone esdoorn en Lijsterbes terug.

Stamtal Zaailingen

Overige 2%

Rhodo 17% aVk 48%

zE 11% Spork 1% B 1% Be 2%

gEd 6% Lijst 5%

Ps 3%

aE 4%

Figuur 2- 44: Stamtalverdeling per soort in de zaailingenlaag van de de Privé

Tabel 2- 39: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklasse van de zaailingenlaag van de Privé. Hoogteklasse

BOOMSOORT

Totaal

Hoogtklasse

BOOMSOORT

Totaal

0-49


1780,2

150-199


145,2


268,7


161,1

Zomereik

527,3

Zomereik

9,1

Gewone esdoorn

306,4

lijsterbes (G)

55,0

lijsterbes (G)

180,4


23,1

Amerikaanse eik

207,7

Zwarte els

1,2


72,6

Reuzenzilverspar

16,9

berk (G)

76,4


1,8


131 │ 198




Beuk

37,5

Totaal 150-199

413,4


40,5

50-99


433,6

Zwarte els

28,4


195,1

Douglasspar

29,0

Zomereik

3,4

Corsikaanse den

1,9

Gewone esdoorn

14,7

Hulst

8,6

lijsterbes (G)

27,3

spar (G)

6,9

Amerikaanse eik

1,8


1,9


59,4

Bergden

0,8

berk (G)

29,7

Beuk

3,6

Hulst

0,0

Totaal 0-49 3575,3 100-149


51,2 Totaal 50-99


236,7

768,6 Eindtotaal

Gewone esdoorn

3,6

lijsterbes (G)

11,1


6,0

berk (G)

6,0

Beuk

4,3

Corsikaanse den

26,9

5103,2

Totaal 100-149 345,9

Struiklaag Tot de struiklaag behoren alle exemplaren met een hoogte van meer dan 2 m en een omtrek kleiner dan 20 cm. In onderstaande tabel is per boomsoort het gemiddeld aantal struiken per ha weergegeven, zowel de levende als de dode exemplaren. Het gemiddeld aantal struiken per hectare bedraagt 571.Voor de struiklaag geld nagenoeg het zelfde verhaal als voor de zaailingen, het aandeel exoten is hierin zelfs nog iets groter (>75%).


132 │ 198




Tabel 2- 40: Soorten aandeel in het stamtal per hoogteklassevan de struiklaag van de Privé. Hoogsteklasse

Boomsoort

Totaal

Hoogsteklasse

Boomsoort

200-400


167,7

berk (G) Beuk

Totaal

400-600

Amerikaanse eik

0,25

11,7


23,9

0,2

berk (G)

2,1

Corsikaanse den

12,5

Gewone esdoorn

0,7

Douglasspar

1,7

lijsterbes (G)

10,9

Fijnspar

0,7

Tamme kastanje

0,5

Gewone esdoorn

5,4


2,3

Grauwe abeel

0,9

Zwarte els

0,68

Stamtal struiklaag

zwEls 3%

B 2% Pc 2%

Overige 6%

Ps 3%

Rhodo 42%

Lijst 8%

aVk 34%

Totaal 400-600 Grove den (Gewone den)

16,3

Hazelaar

0,6

lijsterbes (G)

35,9

41,4 600-800 Totaal 600-800

Zwarte els

0,7

Figuur 2- 45: Stamtalverdeling per soort in de struiklaag van de Privé

0,73 Eindtotaal


238,2

Reuzenzilverspar

9,0


0,6

spar (G)

0,1


5,5

Weymouthden

0,1

Wilg (bittere x kat)

3,7


1,4

Zomereik

2,1

Zwarte els

14,9

571,0917

Totaal 200-400 529,1


133 │ 198




Boomlaag Onderstaande tabel en grafieken geven de boomsoortensamenstelling weer. In de tabel zijn ze gerangschikt volgens afnemend gemiddeld grondvlak. Er komen dertig tal soorten voor, waarvan Grove den, Zomereik, Beuk, berk en Amerikaanse eik de belangrijkste soorten zijn. Het gemiddeld grondvlak bedraagd 24 m²/ha. De bossen kennen een gemiddeld stamtal van 445 stuks per hectare en een gemiddeld volume van 221m³/ha. Grove den is. In de eerste set grafieken zijn de exoten in oranje-roodtinten, inheems LH in groentinten en inheems NH in blauwtinten weergeven. Tabel 2- 41: Stamtal, Grondvlak en Volume per boomsoort in de boomlaag van de Privé

In bijlage 3 zijn per bestand de hoofdboomsoorten gegeven met bijhorende leeftijd(sklasse), stamtal (S), grondvlak (G) en volume (V) per ha. Op kaart 2.14 zijn de hoofdboomsoorten visueel weergegeven: blauwtinten voor naaldhout en groentinten voor loofhout. Een rode arcering betekent een bijmenging van meer dan 20% van exoten, een groene arcering idem voor menging met inheemse soorten. In de privébossen wordt gemiddeld gezien meer dan een derde van het grondvlak bepaald door exoten. Er zijn echter weer grote veschillen tussen de eigenaars; Zo komen bij de eigenaars Matthysen, Patrimonium Sint Michiel vzw weinig tot geen exoten voor. Het bos van de Boshoeve NV bestaat op zijn beurt bijna volledig uit Lork en Fijnspar. Bij kronacker komt een belangrijke hoeveelheid homogene Corsikaanse den voor. Grove den en Zomereik bestanden (al dan niet met bijmenging) zijn bij bijna alle privéeigenaren te vinden. De aanwezigheid van Amerikaanse eik is, op uitzondering van het eigendom van Matthysen, een belangrijk aandachtspunt in de verschillende bosplaatsen.


Boomsoort Grove den (Gewone den)

Stamtal (aantal/ha)

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³)

99,32

7,41

68,81

Zomereik

41,64

2,94

28,48

Beuk

21,25

2,20

20,30

berk (G)

75,29

2,09

17,19

Amerikaanse eik

22,17

1,97

18,18

Corsikaanse den

30,99

1,90

17,41

Douglasspar

26,18

1,65

16,02

Fijnspar

19,82

1,16

10,24


45,62

0,85

6,51

lork (G)

7,20

0,53

5,21

Zwarte els

24,96

0,31

2,27

Weymouthden Overige

2,81 28,06

0,30 0,99

3,02 8,02

Totaal

445,31

24,28

221,65

134 │ 198




Stamtal boomsoort Overige 13%

Be 17%

B 5%

Grondvlak boomsoort Ps 22%

B 9%

Pc 7% zE 9%

aVk 10%

Ep aE L 4% 5% 2%

Dg 6%

Volume boomsoort Be 9%

Overige 7%

Ps 30%

B 9%

Be 8%

Overige 6%

Ps 31%

zE 13% zE 12%

aVk 3%

aE 8%

L 2%

Ep 5%

Dg 7%

Pc 8%

aVk 3%

aE 8% L 2%

Ep 5%

Dg 7%

Pc 8%

Figuur 2- 46: Aandeel van de boomsoorten Stamtal, Grondvlak en Volume in de boomlaag de Privé

Inheems / Exoot – Gemengd / Homogeen InFiguur 2- 47 wordt de mengingsvorm uitgezet tov het inheems karakter. De labels ‘gemengd’, ‘homogeen’, ‘exoot’ (E), ‘inheems’ (I), I/E en E/I zijn gebaseerd op metingen waarbij het opgemeten grondvlak in de boomlaag bepalend is. De criteria om de labels toe te kennen zijn terug te vinden in bijlage 3. De oppervlakte homogene inheemse bestanden bedraagt ongeveer 23 percent. De oppervlakte gemengde bestanden met overwegend inheemse soorten (zowel I als I/E) bedraagd nagenoeg 40%. Deze twee categorieën vormen het potentieel voor het op de korte termijn berijken van het gewenste aandeel gemengde inheemse bestanden (volgens de Criteria Duurzaam Bosbeheer (CDB) ca 20%). Ongeveer 30% van de bestanden zijn overwegend exoot.


135 │ 198




E/I tav menging 70 60 % van totale opp.

% van totale opp.

Menging tav E/I 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

50 40 30 20 10 0

E

E/I G

I H

I/E

nvt

G

nvt

H E

E/I

nvt I

I/E

nvt

Figuur 2- 47: Weergave van de menging homogeen/gemengd tav Inheems/Exoot in de Privé

Wederom zijn er weer verschillen tussen de verschillende bosplaatsen maar door de geringe oppervlakte van sommige is het niet zinvol om dit per bosplaats uit te splitsen of te overlopen. De meeste conclusies kunnen uit de voorgaande beschrijvingen al afgeleid worden of kan de tabel 2 in bijlage geraadpleegd worden voor de specifieke bestandsinfo. Dood hout Het dood hout wordt op twee manieren geïnventariseerd: staand en liggend. Voor de staande bomen, komen enkel de exemplaren in de struiklaag en de bomen in de proefvlakken in aanmerking. De omtrek op borsthoogte wordt gemeten en ze worden ingedeeld in drie dikteklassen waarbij ‘dun’ staat voor omtrekken tussen 20 en 60 cm, ‘dik’ voor omtrekken tussen 60 en 120 cm en ‘zeer dik’ voor omtrekken groter dan 120 cm. In de 3 klassen werden bomen opgemeten, maar over het algemeen zeer weinig in de omtrekklasse ‘zeer dik’. Het soortenassortiment van dood hout is redelijk divers in vergelijking met da andere bossen (grote heterogeniteit in de bosplaatsen) maar de aantallen en vooral het gemiddeld grondvlak is zeer laag. Het totale volume van het staand dood hout bedraagt slechts 4,3 m³/ha. Het liggend dood hout wordt in dezelfde drie dikteklassen ingedeeld, maar wordt door visuele waarneming op bestandsniveau geïnventariseerd, waarbij nog eens drie grootteordes worden gebruikt. Volumebepalingen zijn hier dus niet mogelijk, enkel een kwalitatieve analyse is relevant. Uit onderstaande tabel en bijlage 2 blijkt dat in bijna alle bestanden dun hout en enkele ‘dikke’ stukken aanwezig zijn en zeer dikke stukken slechts in een derde van de bestanden. Op kaart 2.17 is het liggend dood hout weergegeven.


136 │ 198




In de CDB staat dat het volume dood hout minstens 4% van het totale houtvolume zou moet bedragen. In het bosdomein ‘Privé’ bedraagt het staand dood hout slechts 1,93% van het totale houtvolume, zelfs met het liggend dood hout erbij komen we zeker niet in de buurt van de 4% die vooropgesteld wordt in de CDB. Tabel 2- 42: Gemiddeld Stamtal , Grondvlak en Volume staand dood hout per ha, per soort in de Privé Stamtal (aantal/ha)

Grondvlak (m²/ha)

Volume (m³/ha)

berk (G)

BOOMSOORT

0,1

0,0

0,2

Omtrekklasse zeer dik

Fijnspar

0,1

0,0

0,2

zeer dik

Witte abeel

0,1

0,0

0,1

zeer dik

lork (G)

1,5

0,1

1,1

dik

berk (G)

1,5

0,1

0,8

dik


1,0

0,0

0,3

dik

Fijnspar

0,4

0,0

0,3

dik

Douglasspar

0,4

0,0

0,2

dik

Zomereik

0,4

0,0

0,1

dik

Tamme kastanje

0,1

0,0

0,1

dik


7,6

0,1

0,4

dun

Fijnspar

0,7

0,0

0,1

dun

lork (G)

0,8

0,0

0,1

dun

Zomereik

0,5

0,0

0,1

dun


0,7

0,0

0,1

dun

berk (G)

0,8

0,0

0,1

dun

Corsikaanse den

0,2

0,0

0,0

dun

Zwarte els

0,4

0,0

0,0

dun

Douglasspar

0,0

0,0

0,0

dun

Totaal

17

0,4

4,3

In de meeste van de bosbestanden is er dun liggend dood hout te vinden. De categorieën met hoge aantallen zijn slecht vertegenwoordigd in de privébossen. De dikste categoie komt zelf in 85 % van de oppervlakte niet voor.


137 │ 198




Tabel 2- 43: Oppervlakte aandeel van het voorkomend liggend dood hout in de Privé Dun (#/ha)

Oppaandeel (%)

Dik (#/ha)

Oppaandeel (%)

Zeer dik (#/ha)

Oppaandeel (%)

geen

5,1

geen

18,6

geen

85,4

<5

5,5

1-10

69,6

1-3 stuks/ha

14,1

5-100

86,0

11-30 stuks/ha

10,9

> 3 stuks

0,5

>100

3,4

> 30 stuks/ha

0,9

Hoofdboomsoorten en leeftijden Op 42% van de het oppervlak staan ongelijkjarige bestanden. Een kleine 4 percent is ouder dan 100 jaar, dit is belangrijk aangezien oude bomen een belangrijkeecologische meerwaarde kunnen bieden; 28 % van het oppervlak bestaat uit bomen met een leeftijd tussen de 40 en de 60 jaar. Het betreft hier voornamelijk Naaldhout bestanden (Grove den, Corsikaanse den, Lork, Fijnspar, …). Voor de hoofdboomsoorten wordt verwezen naar kaart 2.14 en de bijlage 2. Leeftijdsklassen Privé

Ongelijkjarig 42%

nvt 7%

1-20 5%

21-40 9%

41-60 28% 141-160 <1% 121-140 2%

101-120 1%

61-80 81-100 5% 1%

Figuur 2- 48: Aandeel van de leeftijdsklassen in de Privé


138 │ 198



2.3.10 2.3.10.1


Flora Methode inventarisatie en verwerking De vegetatietypering is gebaseerd op vegetatieopnames. Voor de domeinbossen Uitlegger, Inslag, Mastenbos, Paepenbos en Peerdsbos zijn deze aangeleverd door het Agentschap voor Natuur en Bos. Voor de overige bossen – OCMW Antwerpen, gemeente Brasschaat en Bosgroep Antwerpen Noord vzw – zijn de opnames uitgevoerd door Arcadis. De opnames gebeuren proefvlaksgewijs (16mx16m), waarbij als bedekkingsschaal de BraunBlanquetschaal wordt gehanteerd. Deze schaal omvat een combinatie van abundantie (procentuele bedekking) en presentie (aantal individuen): Braun-Blanquet schaal: • • • • • • • • •

r: zeer weinig individuen (1-2) in het proefvlak +: weinig individuen (2-20), bedekking kleiner dan 5% 1: individuen talrijk (20-100), bedekking kleiner dan 5% 2m: individuen zeer talrijk (“ontelbaar”), bedekking kleiner dan 5% 2a: individuen willekeurig, bedekking tussen 5 - 12.5% 2b: individuen willekeurig, bedekking tussen 12.5 - 25% 3: individuen willekeurig, bedekking tussen 25 - 50% 4: individuen willekeurig, bedekking tussen 50 - 75% 5: individuen willekeurig, bedekking tussen 75 - 100%

Voor de verwerking van de gegevens wordt een hulpprogramma gebruikt, die ontwikkeld is in het kader van de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’ (Roelandt B., 2001). Op basis van de plantengegevens verzameld in het kader van de bosinventarisatie van het Vlaamse gewest worden voor Vlaanderen 32 bostypes onderscheiden (zie Figuur 2-49). Met behulp van de ‘Tropres-analyse’ kan men per opname of per groep van opnames de mate van verwantschap met elk van deze 32 bostypes visueel voorstellen. Het voordeel van deze bostypering is dat er veel informatie gegeven wordt over de kruidlaag, die in tegenstelling tot de vaak aangeplante boom- en struiklaag spontaan ontstaat. Zo is elk bostype onderverdeeld in een aantal varianten op basis van voorkomen van bepaalde soorten in de kruidlaag. Indien een opname geen duidelijke overeenkomst vertoont met één van de 32 types, is een bijkomende typenaam opgemaakt (zie 2.3.10.2). Verder laten de verwerkingsprogramma’s van het ANB toe ecogrammen te construeren, die gebaseerd zijn op Ellenbergwaarden van de verschillende aangetroffen planten in de opnames. Voor verdere uitleg in verband met deze vegetatietools verwijzen we naar Roelandt B. (2001). Ten slotte worden individuele opnames manueel gecontroleerd en geïnterpreteerd.


139 │ 198




Het gebruik van verschillende methodes samen heeft als voordeel dat bij twijfelgevallen (bvb. zwak ontwikkelde gemeenschappen met weinig typische soorten of overgangsvormen tussen meerdere bostypes) zoveel mogelijk informatie kan geraadpleegd worden alvorens een bepaald bostype toe te kennen aan een vegetatieopname.

moerasbossen

R o d o d e nd ro n- b o s 1 Elz e n- Eike nb o s s o o rt e na rm B e rke n- Eike nb o s Elz e nb ro e kb o s B o c ht ig e s me le - rijk B e rke n- Eike nb o s 0 ,9 R uig t - Elz e nb o s B o s b e s rijk B e rke n- Eike nb o s 0 ,8 M o e s d is t e l- Elz e nb ro e k t y p is c h B e rke n- Eike nb o s 0 ,7 0 ,6

Wilg e nv lo e d b o s

Eiken-Berkenbos

A me rika a ns e v o g e lke rs B e rke n- Eike nb o s

0 ,5 D uinb o s

0 ,4

Wit b o l B e rke n- Eike nb o s

0 ,3 0 ,2

P o p ulie re n- b e e md

Wit b o l Eike n- B e uke nb o s

0 ,1 0

P o p ulie re n- ruig t e

A me rika a ns e v o g e lke rs Eike n- B e uke nb o s

B ra nd ne t e l- V lie re nb o s

B ra me nrijk Eike n- B e uke nb o s

Elz e n- Es s e nb o s

valleibossen

Eiken-Beukenbos

A me rika a ns e e ik- Ka s t a nje b o s

Elz e nrijk Ie p e n- Es s e nb o s

t y p is c he Wint e re ike n- B e uke nb o s

d ro o g Ie p e n- Es s e nb o s Es s e nb ro nb o s

A d e la a rs v a re nrijk Wint e re ike n- B e uke nb o s M e iklo kje s rijk Gie rs t g ra s - B e uke nb o s

v o c ht ig Eike n- Ha a g b e uke nb o s t y p is c h Gie rs t g ra s - B e uke nb o s Hy a c int rijk Eike n- Ha a g b e uke nb o s a rme Eike n- Ha a g b e uke nb o s d ro o g Eike n- Ha a g b e uke nb o s

Eiken-Haagbeukenbossen Figuur 2-49: Vlaamse bostypes uit de Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest


140 │ 198



2.3.10.2


Bijkomende bostypering Om de vegetatieopnames zo goed mogelijk te kunnen klasseren en zoveel mogelijk relevante informatie weer te geven worden naast de 32 bestaande types de volgende 5 bostypes toegevoegd:

2.3.10.3

•

Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos: dit type is toegekend indien Pijpenstrootje voor meer dan de helft vertegenwoordigd is in de kruidlaag, in tegenstelling met het soortenarm Berken-Eikenbos waar de totale bedekking voor de kruidlaag laag is. Het ster- of Tropres-diagram wijst altijd sterk in de richting van dit laatste type;

•

Homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei: hier wordt aanplant van Beuk op zandgrond zonder typische kruidlaag bedoeld. Het sterdiagram wijst altijd in de richting van het Gierstgras-Beukenbos, maar dit type treft men eerder op (zand)leemgrond aan;

•

Aanplant: hier zijn jonge aanplantingen van zowel loof- als naaldhout geplaatst, als ook iets oudere naaldhoutaanplantingen van Douglas, Europese of Japanse Lork, Fijnspar, Servische spar… zonder kenmerkende kruidlaag. Aanplant is in de algemene bespreking (zie 2.3.11) mee opgenomen als hoofdgroep;

•

Rompgemeenschap (RG) Wintereiken-Beukenbos met Brede stekelvaren: toegekend indien Brede stekelvaren in dit type als enige soort dominant is in de kruidlaag;

•

RG Wintereiken-Beukenbos: toegekend indien onvoldoende kensoorten aanwezig zijn in de kruidlaag om van de typische vorm te spreken. In deze gevallen haalt de kruidlaag weinig bedekking en is Brede stekelvaren niet sterk aanwezig.

Richtlijnen bij de florabespreking De floragegevens worden eerst algemeen besproken aan de hand van (hoofd)types (zie 2.3.11). Daarna volgt een bespreking per bosdomein (zie 2.3.12 tot en met 2.3.19), waarvoor de volgende indeling steeds herhaald zal worden: •

Stap 1: Resultaat van de vegetatieanalyse o.b.v. de vegetatieopnames of aangeleverde gegevens (voor de domeinbossen) in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’ en bijkomende typologie (zie 2.3.10.2);

•

Stap 2: Bespreking van de aanwezige bostypes;

•

Stap 3: Bespreking en vergelijking van de vegetatietypes met de PNV of Potentieel Natuurlijke Vegetatietypes Vlaanderen (Ecosysteemvisie Bos Vlaanderen);

•

Stap 4: Bespreking en vergelijking van de vegetatietypes met de BWK of Biologische Waarderingskaart;


141 │ 198



•

Stap 5: Bespreking van de oud-bosplanten (Biesbroeck B. et al., 2001);

•

Stap 6: Bespreking van de zeldzame planten (Van Landuyt W. et al., 2006).


Hierbij moet de volgende kanttekening gemaakt worden: Aangezien voor de domeinbossen de gegevens aangeleverd werden, zal de vegetatietypering in deze gebieden niet in detail afgetoetst zijn zoals in de overige openbare bossen (OCWM Antwerpen en gemeente Brasschaat) en privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw), waar Arcadis door eigen terreinwerk een meer doorgedreven verificatie kon uitvoeren.Toch zullen de relevante hoofdzaken kunnen weergegeven worden en zullen conclusies naar beheer kunnen genomen worden.

2.3.11 2.3.11.1

Algemene bespreking flora Hoofdtypologie Men treft in het hele werkingsgebied drie hoofdbostypes aan, namelijk ‘Eiken-Berkenbossen’, ‘Eiken-Beukenbossen’ en ‘Moeras- en Valleibossen’. Omwille van het geringe voorkomen zijn de laatste twee vochtige bostypes samen genomen. Een vierde groep ‘Aanplanten’ is extra toegevoegd (zie Kaart 2-20a). Hieronder worden de aanwezige hoofdbostypes algemeen toegelicht (Durwael et al., 2000; Roeland B., 2001) en per groep een Tropres-diagram gevisualiseerd (zie Figuur 2-50 tot en met Figuur 2-53). Voor de (sub)typering in termen van de Vlaamse bostypologie wordt verder verwezen naar de bosdomeinen. Individuele Tropres-diagrammen zijn raadpleegbaar in de digitale databank. •

Eiken-Berkenbos

Het Eiken-Berkenbos (in de literatuur: Betulo-Quercetum of Querco-Betuletum) is potentieel het meest voorkomende type voor de droge, zure en voedselarme zandgronden van de Kempen en de Vlaamse zandrug. Mooi ontwikkelde voorbeelden zijn echter zeldzaam. De meeste hedendaagse Eiken-Berkenbossen worden gedomineerd door naaldhoutcultuur (Grove den of Corsikaanse den). Meestal gaat het hier om relatief jonge heidebebossingen (<100j). Waar deze echter reeds een hoge leeftijd bereikt hebben, zijn de meeste heidesoorten uit het bos verdwenen en is deze vervangen door de – weliswaar arme – bosflora van het Eiken-Berkenbos. Enkele typische soorten zijn Pijpenstrootje, Bochtige smele, Gewone braam, Struikhei, Blauwe bosbes (kruidlaag), Sporkehout (struiklaag), Ruwe berk en Zomereik (boomlaag). Het bostype is extra gevoelig voor vermesting van de bodem.


142 │ 198




Bemerken we dat onze typering hoofdzakelijk gebaseerd is op de kruidlaag, terwijl bijna overal is ingeplant met naaldhout. Eiken-Berkenbos als volledig ontwikkeld bostype met een karakteristieke boom-, struiken kruidlaag is dan ook zo goed als niet aangetroffen, hoewel we toch typeren als Eiken-Berkenbos. Binnen het studiegebied staan de EikenBerkenbossen overwegend op arme vochtige tot natte zandgrond (zie 2.2.1.2 Bodem), wat zich ook uit in de grote aanwezigheid van een vochtminner als Pijpenstrootje. Een kensoort als Bochtige smele moet het dan eerder hebben van droog zand, die men bijgevolg maar nauwelijks aantreft in vergelijking met andere Kempische bossen. Typisch voor de streek is het voorkomen van de derivaatgemeenschap Pontische rododendronbos. Deze vindt men overwegend terug in de privébossen. Het gaat hier om parkachtige bossen op oude landgoederen van waaruit de soort zich verder heeft uitgebreid tot in enkele openbare bossen. Figuur 2-50: Tropres-diagram van een Eiken-Berkenbos (variant Soortenarm Berken-Eikenbos volgens de Vlaamse bostypologie van 'De bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest')

•

Eiken-Beukenbos

Als actueel bostype is het Eiken-Beukenbos quasi uitgestorven in de Hoge Kempen. Door overmatige kap zijn er grote oppervlakten van verdwenen in Vlaanderen. Dit bostype (in de literatuur: Fago-Quercetum) komt voornamelijk voor op (zand)lemige, vrij voedselarme, zure zandgronden. Men treft het vooral aan als een door Zomereik gedomineerd bos, waar Beuk bijgemengd kan staan. De Beuk wordt er door de beheerder dan meestal uitgehouden. Er bestaan echter ook mooie voorbeelden van Beukenbos met bijmenging van Wintereik zoals in Meerdaal en het Hageland. Uiteindelijk zal het Eiken-Beukenbos de climaxsituatie van het Eiken-Berkenbos vormen. Weliswaar op arme zandgrond zal dit


143 │ 198




proces een zeer lange tijd in beslag nemen. Gezien deze lange ontwikkelingstijd en specifieke flora is de natuurhistorische waarde hoog. Kenmerkende soorten zijn Adelaarsvaren, Dalkruid, Lelietje-van-dalen en Gewone salomonszegel, maar ook Gewone braam, Valse salie, Ruige veldbies, Blauwe bosbes en Pilzegge (kruidlaag), Wilde lijsterbes (struiklaag), Zomereik, Wintereik en Beuk (boomlaag). Door de soms zeer open structuur van deze bossen worden ze door recreanten zeer gewaardeerd. De door ons getypeerde Eiken-Beukenbossen zijn doorgaans zwak ontwikkeld. In enkele gevallen zijn de typische kensoorten aanwezig (zie Kaart 220d). Voornamelijk in de privé-sfeer komen rompgemeenschappen voor onder vorm van aanplanten met soorten als Amerikaanse eik en Tamme kastanje. Opvallend is dat door bramen gedomineerde bossen nauwelijks voorkomen, welke volgens de Vlaamse bostypologie onder de Eiken-Beukenbossen vallen. In werkelijkheid is in deze bossen verstoring opgetreden in de vorm van eutrofiëring of van (plotse) lichttoename. Men zou deze variant dan ook in de nabijheid van landbouwgebied verwachten. Ook de bossen met Adelaarsvaren vallen onder dit zelfde type. Deze soort is in principe indicatief voor ouder bos op zandgrond en treffen we hoofdzakelijk in het zuidelijke gedeelte aan. In vergelijking met de Eiken-Berkenbossen komen Eiken-Beukenbossen van nature op iets voedselrijkere grond voor, of althans op grond met een verder ontwikkelde bosbodem. Binnen het studiegebied worden dezelfde bodemstandplaatsen voor beide types aangetroffen (zie 2.2.1.2 Bodem). Figuur 2-51: Tropres-diagram van een Eiken-Beukenbos (variant Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos volgens de Vlaamse bostypologie van 'De bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest')


144 │ 198



•


Moeras- en Valleibossen

De valleibossen in het studiegebied bevinden zich onder andere in de min of meer vlakke delen van een beekdal op natte klei (zie 2.2.1.2). Deze zijn voornamelijk omgeven door Eiken-Beukenbossen vanwege de voedselrijkere situatie hier. De moerasbossen zijn in hoofdzaak slecht ontwikkelde vormen van overgangstypes al dan niet negatief beïnvloed door verstoring of verdroging. Omwille van de specifieke abiotische vereisten (bodem, grondwatertafel…) binnen de subtypes van deze groep worden de verschillende varianten in detail onder de bosdomeinen besproken (zie 2.3.19.2).

Figuur 2-52: Tropres-diagram van de groep Moeras- en Valleibossen (variant Brandnetel-Vlierenbos volgens de Vlaamse bostypologie van 'De bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest')


145 │ 198



•


Aanplant

Zoals eerder beschreven zijn onder dit type jonge aanplantingen van zowel loof- als naaldhout ondergebracht, als ook iets oudere naaldhoutaanplantingen van Douglas, Japanse of Europese lork, Fijnspar, Servische spar … zonder kenmerkende kruidlaag.

Figuur 2-53: Tropres-diagram van een Aanplant (specifiek: Douglasaanplant zonder kruidlaag)

2.3.11.2

Voorkomen Het Eiken-Berkenbos neemt meer dan de helft van de totale oppervlakte in (zie Kaart 2-20a). Qua situering valt op te merken dat de Pijpenstrootjesrijke variant voor deze groep verspreid relatief aaneengesloten clusters vormt over bijna het volledige studiegebied (zie Kaart 2-20b). De Eiken-Beukenbossen zijn vooral naar het zuiden toe – Peerdsbos, Park van Brasschaat, familie Van Havre – te vinden en zijn veel geringer in oppervlakte dan de Eiken-Berkenbossen (zie Kaart 2-20a).


146 │ 198




De moeras- en valleibossen zijn dun gezaaid (zie Kaart 2-20a). Men treft deze groep in drie min of meer kleine concentraties aan: in de vallei van de Laarse Beek (Park van Brasschaat, Peerdsbos, privé-bos van Jacques Van Havre), in het privé-bos van Bers NV en in een zone rond en tegen de antitankgracht in de Inslag en Hof ter Mik. Tabel 2-44: Hoofdbostypes en hun voorkomen binnen het studiegebied

2.3.11.3

Aanplant kent een willekeurige verspreiding en komt ook weinig voor (zie Kaart 2-20a). Opvallend is het type meer waar te nemen in de bossen van het OCMW Antwerpen.

Hoofdbostype Eiken-Berkenbossen

56,81

712,56

Tabel 2-44 geeft een overzicht van alle hoofdbosttypes en hun voorkomen binnen het studiegebied. Open ruimte en niet- geïnventariseerde zones zijn niet weergegeven.

Eiken-Beukenbossen

20,27

254,22

Moeras- en Valleibossen

3,18

39,93

Aanplant

6,57

82,47

Voorkomen (%) Voorkomen (ha)

Potentiële Natuurlijke Vegetatie (PNV) Wat de Potentiële Natuurlijke Vegetatie (PNV) betreft valt het studiegebied voor het overgrote deel binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’. Concreet situeren de Eiken-Berkenbossen en Eiken-Beukenbossen zich hoofdzakelijk in deze twee varianten, wat een goede match tussen onze vegetatietypering en de PNV bevestigt (zie Kaarten 2-19 en 2-20a). Het ‘typische Eiken-Beukenbos’ komt als PNV-type zo goed als niet voor, hetgeen men op basis van onze planten- en vegetatieanalysekaart (zie Kaarten 2-19, 2-20d en 2-20a) voor het zuidelijke projectgedeelte zou durven vermoeden. Hier treft men namelijk volgens onze typering nog enkele goed ontwikkelde Eiken-Beukenbossen aan met typische kensoorten als Lelietje-van-dalen, Dalkruid en Gewone salomonszegel. De moeras- en valleibossen – slechts enkele bestanden – langs de Laarse Beek zijn gelegen in ‘Elzen-Vogelkersbos’, wat ook bevestigd wordt door de typering op de vegetatieanalysekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a).

2.3.11.4

Biologische Waarderingskaart (BWK) Op de Biologische Waarderingskaart (BWK) zijn de Eiken-Berkenbossen en Eiken-Beukenbossen als biologisch (zeer) waardevol gekarteerd. De zeer waardevolle percelen worden respectievelijk als Qb (Eiken-Berkenbos) en als Fs (zuur Beukenbos) of Qs (zuur Eikenbos) aangeduid. De biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen voor beide hoofdtypes grotendeels niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (codes Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh...). Beide BWK-categorieën stemmen voor elke voorvernoemde groep overeen met de opgestelde vegetatieanalysekaart (zie Kaarten 2-18 en 2-20a).


147 │ 198




Voor de schaars aanwezige, zeer waardevolle ingekleurde Moeras- en Valleibossen worden meestal de codes N (loofhoutaanplant), Qb (EikenBerkenbos) of Qs (zuur Eikenbos) gegeven, wat ook niet verwonderlijk is door de eerder slecht ontwikkelde overgangstypes binnen deze groep in onze bossen. Aanplanten zijn grotendeels gekarteerd als N (loofhoutaanplant), Pi (zeer jonge naaldhoutaanplant), Ppi (zeer jonge aanplant van Grove den) of Pa (naaldhoutaanplant zonder ondergroei) en ingekleurd als biologisch waardevol, wat ook op zijn beurt bevestigd wordt op de vegetatiekaart. In de privé-bossen zijn vaak zones gekarteerd als Kpk (kasteelpark) of Kp (park), die biologisch waardevolle en zeer waardevolle elementen bevatten. Tot slot worden ook deze bestanden bekrachtigd door onze vegetatietypering, aangezien het hier gaat om parkachtige bossen op oude landgoederen.


148 │ 198



2.3.12 2.3.12.1


Bosdomein Mastenbos Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-45. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. Tabel 2-45: Vlaamse bostypes voor domeinbos Mastenbos Vlaamse bostypes Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos

Soortenarm Berken-Eikenbos Aanplant

Bochtige smele-rijk Berken-Eikenbos

Witbol Berken-Eikenbos

Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos Pontische rododendronbos

Amerikaanse eik-Kastanjebos Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos

Tabel 2-46: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram

In Figuur 2-54 wordt het ecogram voor het domeinbos Mastenbos weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel.


Code

Latijnse naam

Vlaamse bostypes

FQ

Fago-Quercetum

(Winter)Eiken-Beukenbos

SC

Stellario-Carpinetum

Arm Eiken-Haagbeukenbos

MF

Milio-Fagetum

Gierstgras-Beukenbos

EC

Endymio-Carpinetum

Hyacinthrijk Eiken-Haagbeukenbos

PC

Primulo-Carpinetum

Vochtig Eiken-Haagbeukenbos

Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa

Ulmo-Fraxinetum alnosetum

Vochtig of Elzenrijk Iepen-Essenbos

BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ

Lysimachio-Quercetum

Elzen-Eikenbos

149 │ 198




Figuur 2-54: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in het Mastenbos

Zoals op het ecogram voor het Mastenbos te zien is, liggen de meeste bosvegetatieopnames binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of Eiken-Berkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.12.2

Bespreking van de aanwezige bostypes Eiken-Berkenbossen vormen de grote meerderheid en komen met meerdere varianten voor. Het Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos is de talrijkste vorm in een relatief aaneengesloten ketting. De Bochtige smele-rijke en soortenarme Berken-Eikenbossen liggen willekeurig verspreid. Pontische rododendronbossen komen gegroepeerd voor aan de zuidelijke zijde tegen het privébos Kronacker. Eiken-Beukenbossen komen nagenoeg niet voor op enkele rompgemeenschappen na. Moeras- en valleibossen ontbreken volledig, als wel quasi aanplanten waarvoor vegetatieopnames gemaakt zijn.


150 │ 198




Hierbij moet opgemerkt worden dat voor een aantal bestanden geen vegetatieopnames door het ANB gemaakt of aangeleverd zijn, waardoor een patroon van verspreid liggende bostypes ontstaat. Deels ligt de verklaring in de aanwezigheid van onder andere kapvlaktes en open heidestukken. 2.3.12.3

Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Nagenoeg het volledige bosdomein ligt binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’ uit de PNV. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos op onze eigen vegetatiekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a). Op twee kleine locaties waar ‘Elzenbroekbos’ en de ‘natte variant van het typische Eiken-Beukenbos’ vooropgesteld zijn als potentieel bostype, geeft de actuele vegetatieanalysekaart echter verarmde droge types van het Eiken-Berkenbos weer. Wellicht is het PNV-type niet meer realiseerbaar door te sterk opgetreden verdroging.

2.3.12.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering De biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh…) of allerlei aanplant van loof- of naaldhout (N, Pa, Pi, Ppi). Vaak gaat het hier om een arm type van het Eiken-Berkenbos. Enkele varianten als het soortenarm Berken-Eikenbos en Pontische rododendronbos zijn soms gecodeerd als het biologisch zeer waardevolle Qb (Eiken-Berkenbos). Typische ontwikkelde vormen komen echter niet voor. Het lappendeken-patroon kan voor een deel verklaard worden door het verspreid voorkomen van bestanden met de volgende codes: door Pijpenstrootje gedomineerde heide met struik- of boomopslag (Cmb), gedegradeerde heide met dominantie van Pijpenstrootje (Cm) en kapvlakte (Se). Opvallend blijft dan dat voor een aantal zeer waardevolle bestanden met dezelfde code Qb (Eiken-Berkenbos) geen opnames door het ANB zijn gemaakt of aangeleverd.


151 │ 198



2.3.12.5


Oud-bosplanten Onderstaande tabel geeft aan welke oud-bosplanten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20c geeft per bestand de diversiteit aan oud-bosplanten weer. De verspreiding van een aantal soorten wordt op Kaart 2-20d voorgesteld. Tabel 2-47: Oud-bosplantensoorten Mastenbos Oud-bosplantensoort

2.3.12.6

Adelaarsvaren

Smalle stekelvaren

Hulst

Wilde kamperfoelie

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-48: Rode Lijst-plantensoorten Mastenbos Nederlandse naam

Rode Lijst

Struikhei

Achteruitgaand

Veenpluis

Kwetsbaar

Veenpluis is aangetroffen in een ven nabij Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos (zie Kaart 2-20e), waar ook Knolrus en Mannagras voorkomen. Mannagras wijst in (heide)vennen op een verhoogde beschikbaarheid van stikstof, hetzij door toestromen van water belast met meststoffen, hetzij door inwaaien van veel stuifmeel van bomen, hetzij door vermenging van veenmodder met ingestoven of blootgelegd zand (Weeda et al., 19911995).


152 │ 198



2.3.13 2.3.13.1


Bosdomein Paepenbos Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-49. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. In Figuur 2-55 wordt het ecogram voor het domeinbos Paepenbos weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel.

Tabel 2-49: Vlaamse bostypes voor domeinbos Paepenbos Vlaamse bostypes Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos Soortenarm Berken-Eikenbos Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos Pontische rododendronbos Amerikaanse eik-Kastanjebos


Tabel 2-50: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram Code

Latijnse naam

Vlaamse bostypes

FQ

Fago-Quercetum


SC



MF

Milio-Fagetum


EC

Endymio-Carpinetum


PC

Primulo-Carpinetum


Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

153 │ 198




Figuur 2-55: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in het Paepenbos

Ondanks de weinige bosvegetatieopnames in het Paepenbos liggen de meeste binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of Eiken-Berkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.13.2

Bespreking van de aanwezige bostypes In vergelijking met de andere bosdomeinen gaat het hier om een zeer kleine oppervlakte. Op één bestand met Amerikaanse eik-Kastanjebos na komen louter Eiken-Berkenbossen voor. Aanplant, moeras- en valleibossen ontbreken volledig.


154 │ 198



2.3.13.3


Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Het volledige bosdomein ligt binnen de ‘natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’ uit de PNV. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos op onze eigen vegetatiekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a).

2.3.13.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering Alle Eiken-Berkenbossen vallen onder de categorie Ppmb of aanplant van Grove den met ondergroei van struiken en bomen. Voor het Amerikaanse eik-Kastanjebos wordt als codering deels Qb (Eiken-Berkenbos) gegeven.

2.3.13.5

Oud-bosplanten Onderstaande tabel geeft aan welke oud-bosplanten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20c geeft per bestand de diversiteit aan oud-bosplanten weer. De verspreiding van een aantal soorten wordt op Kaart 2-20d voorgesteld. Tabel 2-51: Oud-bosplantensoorten Paepenbos Oud-bosplantensoort Hulst

2.3.13.6

Smalle stekelvaren

Wilde kamperfoelie

Zeldzame planten Er zijn voor dit specifieke bosdomein geen Rode Lijst-soorten aangetroffen.


155 │ 198



2.3.14 2.3.14.1


Bosdomein Peerdsbos Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-52. In Figuur 2-56 wordt het ecogram voor het domeinbos Peerdsbos weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. In Figuur 2-56 wordt het ecogram voor het domeinbos Peerdsbos weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel. Tabel 2-52: Vlaamse bostypes voor domeinbos Peerdsbos Vlaamse bostypes


Latijnse naam

Vlaamse bostypes

Typisch Wintereiken-Beukenbos

Bosbesrijk Berken-Eikenbos

FQ

Fago-Quercetum


RG Wintereiken-Beukenbos


SC



RG Wintereiken-Beukenbos met Brede stekelvaren

Pontische rododendronbos

MF

Milio-Fagetum


Bramenrijk Eiken-Beukenbos

Aanplant

EC

Endymio-Carpinetum


Homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei Ruigt-Elzenbos

PC

Primulo-Carpinetum


Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos

Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

Elzen-Eikenbos

Amerikaanse eik-Kastanjebos


156 │ 198




Figuur 2-56: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in het Peerdsbos

Zoals op het ecogram voor het Peerdsbos te zien is, liggen de meeste bosvegetatieopnames binnen het Fago-Quercetum (FQ) of Eiken-Beukenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.14.2

Bespreking van de aanwezige bostypes Eiken-Beukenbossen komen hier het meeste voor. Zuidwestelijk liggen nog enkele goed ontwikkelde types van het Wintereiken-Beukenbos gegroepeerd samen. In het noordelijke gedeelte treft men een grote aaneengesloten groep aan van de rompgemeenschap Wintereiken-Beukenbos met Brede stekelvaren. Naarmate men van daaruit meer zuidelijk gaat, komt men een nog groter geheel van Adelaarsvarenrijk WintereikenBeukenbos tegen, die de grootste oppervlakte in het hele bosdomein voor haar rekening neemt. Rompgemeenschappen als Bramenrijk EikenBeukenbos, homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei en Amerikaanse eik-Kastanjebos hebben een willekeurige verspreiding.


157 │ 198




Eiken-Berkenbossen komen bijna niet voor. Enkele Bochtige smele-rijke bestanden liggen verspreid uiteen en geheel oostelijk ligt nog één bestand van het Bosbesrijke type. Elzen-Eikenbos en Ruigt-Elzenbos (voor een beschrijving zie 2.3.19.2) zijn in geringe mate te vinden langs de Laarse Beek. 2.3.14.3

Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Het volledige bosdomein ligt binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’ uit de PNV, waarvan zo goed als alle typische Wintereiken-Beukenbossen aangetroffen worden op het droge type. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Beukenbos op onze eigen vegetatiekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a). Een smalle uitgestrekte zone langs de Laarse Beek heeft als potentieel bostype ‘Elzen-Vogelkersbos’ (zie Kaart 2-19). Onze vegetatieanalysekaart geeft echter voor een deel Amerikaanse eik-Kastanjebos en Bramenrijk Eiken-Beukenbos aan, maar voor het resterende deel toch Ruigt-Elzenbos (zie Kaart 2-20b). Het Elzen-Eikenbos heeft als potentieel bostype ‘Elzenbroekbos’ (zie Kaarten 2-19 en 2-20b) .

2.3.14.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering In vergelijking met alle andere bosdomeinen is hier de meerderheid van de bestanden gekarteerd als biologisch zeer waardevol onder de codering van Qs (zuur Eikenbos) of Fs (zuur Beukenbos). Zowel de typische ontwikkelde vorm als rompgemeenschappen kunnen hieronder vallen. De biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh, …). Vaak gaat het hier om een rompgemeenschap van het Eiken-Beukenbos. Zo valt de RG WintereikenBeukenbos met Brede stekelvaren voor het grootste gedeelte hierbinnen. Het Elzen-Eikenbos wordt aangegeven als Va (alluviaal essen-olmenbos), het Ruigt-Elzenbos langs de Laarse Beek echter als Qs (zuur Eikenbos).

2.3.14.5

Oud-bosplanten Onderstaande tabel geeft aan welke oud-bosplanten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20c geeft per bestand de diversiteit aan oud-bosplanten weer. De verspreiding van een aantal soorten wordt op Kaart 2-20d voorgesteld.


158 │ 198




Tabel 2-54: Oud-bosplantensoorten Peerdsbos Oud-bosplantensoort Adelaarsvaren

Gladde iep

Knopig helmkruid

Smalle stekelvaren

Blauwe bosbes

Grote muur

Lelietje-van-dalen

Wijfjesvaren

Bosandoorn

Hazelaar

Lievevrouwebedstro

Wilde kamperfoelie

Dalkruid

Hengel

Mannetjesvaren

Gelderse roos

Hulst

Ruige veldbies

Gewone salomonszegel

IJle zegge

Schaduwgras

Opmerkelijk is hier de grotere diversiteit aan oud-bosplantsoorten in vergelijking met de andere bosdomeinen. Hoogstwaarschijnlijk is dit te wijten aan de oudere leeftijd van de bosbestanden. Men treft veel meer bestanden aan met een leeftijdsklasse van 81-100 jaar. Ook dient meegegeven te worden dat enkele oud-bosplantsoorten hier in één en hetzelfde bestand zijn aangetroffen naast een weg en tussen grachten. 2.3.14.6

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-55: Rode Lijst-plantensoorten Peerdsbos Nederlandse naam

Rode Lijst

Hengel

Achteruitgaand

Wintereik

Achteruitgaand

De soorten Lievevrouwebedstro en Sterzegge – ook aanwezig in het bosdomein – worden momenteel als ‘niet bedreigd’ vermeld op de Rode Lijst (zie respectievelijk Kaarten 2-20d en 2-20e).


159 │ 198



2.3.15 2.3.15.1


Bosdomein Uitlegger Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-56. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. Tabel 2-56: Vlaamse bostypes voor domeinbos Uitlegger Vlaamse bostypes Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos


Bochtige smele-rijk Berken-Eikenbos Homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei Pontische rododendronbos


Aanplant

Brandnetel-Vlierenbos


Elzen-Eikenbos

In Figuur 2-57 wordt het ecogram voor domeinbos De Uitlegger weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel. Tabel 2-57: Gebruikte codes van het Rogister-ecogram Code

Latijnse naam

Vlaamse bostypes

FQ

Fago-Quercetum


SC



MF

Milio-Fagetum


EC

Endymio-Carpinetum


PC

Primulo-Carpinetum


Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos


160 │ 198




Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

Figuur 2-57: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in De Uitlegger

Zoals op het ecogram voor Uitlegger te zien is, liggen de meeste bosvegetatieopnames binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of Eiken-Berkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a).


161 │ 198



2.3.15.2


Bespreking van de aanwezige bostypes Eiken-Berkenbossen vormen de grote meerderheid, waarvan de variant Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos het meest voorkomt. Opmerkelijk is dat dit type aaneengesloten gehelen vormt. Enkele Pontische rododendron- en Witbol Berken-Eikenbestanden vindt men respectievelijk in het zuidelijke gedeelte en aan de rand met open ruimte. Eiken-Beukenbossen komen nagenoeg niet voor op enkele rompgemeenschappen na. Wat betreft moeras- en valleibossen komen enkele bestanden met Brandnetel-Vlierenbos en één met Elzen-Eikenbos voor (voor een beschrijving zie 2.3.19.2). Aanplant treft men gegroepeerd aan de oostelijke zijde aan.

2.3.15.3

Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Zoals binnen de meeste bosdomeinen liggen quasi alle bestanden binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos of Eiken-Beukenbos op onze eigen vegetatiekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a). Aan de oostelijke kant krijgt een Brandnetel-Vlierenbos als potentieel bostype ‘Elzenbroekbos’ (zie Kaart 2-19 en 2-20b).

2.3.15.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering De biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen grotendeels niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh, …) of allerlei aanplant van loof- of naaldhout (N, Pa, Pi, Ppi). Vaak gaat het hier om een arm type van het Eiken-Berkenbos. Enkele varianten als het Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos staan gecodeerd als het biologisch zeer waardevolle Qb (Eiken-Berkenbos). Typische ontwikkelde vormen komen echter niet voor.

2.3.15.5



162 │ 198




Tabel 2-58: Oud-bosplantensoorten Uitlegger Oud-bosplantensoort

2.3.15.6

Adelaarsvaren

Smalle stekelvaren

Tweestijlige meidoorn

Wijfjesvaren

Hazelaar

Hulst

Wegedoorn

Wilde kamperfoelie

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-59: Rode Lijst-plantensoorten Uitlegger Nederlandse naam

Rode Lijst

Gewone dophei

Achteruitgaand

Struikhei

Achteruitgaand

Wintereik

Achteruitgaand

Enkele jonge exemplaren van Wegedoorn zijn aangetroffen in een homogene Zomereiken-aanplant met veel Grote brandnetel. Doorheen het bestand loopt een weg met aan weerszijden een houtkant, die onder andere uit Winterlinde, Sporkehout, Zoete kers, Hazelaar, Sleedoorn en Wegedoorn bestaat. Voorheen werd Wegedoorn als ‘zeer zeldzaam’ vermeld op de Rode Lijst. Momenteel wordt de soort als ‘niet bedreigd’ weergegeven (zie Kaart 2-20e). Tweestijlige meidoorn is aangetroffen als jong exemplaar in een gemengd bestand van loof- en naaldhout van het type Pijpenstrootjesrijk BerkenEikenbos met hier en daar verjongingsgroepen van Beuk en Lork. Momenteel wordt de soort als ‘niet bedreigd’ weergegeven op de Rode Lijst (zie Kaart 2-20e).


163 │ 198



2.3.16 2.3.16.1


Bosdomein Inslag Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-60. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. In Figuur 2-58 wordt het ecogram voor het domeinbos Inslag weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel.

Tabel 2-60: Vlaamse bostypes voor domeinbos Inslag


Vlaamse bostypes Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos



Aanplant

Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos Soortenarm Berken-Eikenbos



Elzen-Eikenbos


Code

Latijnse naam

Vlaamse bostypes

FQ

Fago-Quercetum


SC



MF

Milio-Fagetum


EC

Endymio-Carpinetum


PC

Primulo-Carpinetum


Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

164 │ 198




Figuur 2-58: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in de Inslag

Zoals op het ecogram voor de Inslag te zien is, liggen de meeste bosvegetatieopnames binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of Eiken-Berkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.16.2

Bespreking van de aanwezige bostypes Qua bostypering is de Inslag vrij gelijkaardig aan het Mastenbos. Ook hier zijn de Eiken-Berkenbossen in de grote meerderheid en komen meerdere varianten voor. Het Pijpenstrootjesrijk en soortenarm Berken-Eikenbos nemen samen het grootste deel voor zich. De andere varianten liggen willekeurig verspreid en is geen eenduidige lijn voor te trekken, idem voor aanplant. Eiken-Beukenbossen komen opnieuw nagenoeg niet voor op enkele rompgemeenschappen na.


165 │ 198




Tegen de Anti-Tankgracht – dat het domein in tweeën snijdt als het ware – komen een tweetal bestanden met Elzen-Eikenbos voor. Aan de oostkant tegen Hof ter Mik zijn eenzelfde aantal met Brandnetel-Vlierenbos gesitueerd. Voor een beschrijving van beide subtypes wordt verwezen naar 2.3.19.2. 2.3.16.3

Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Nagenoeg het volledige bosdomein ligt binnen de ‘natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos op onze eigen vegetatiekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a). Op enkele locaties waar ‘Elzenbroekbos’ vooropgesteld is als potentieel bostype, geeft de actuele vegetatieanalysekaart echter verarmde droge types van het Eiken-Berkenbos weer. Wellicht is het PNV-type hier niet meer realiseerbaar door te sterk opgetreden verdroging. Omgekeerd waar moeras- en valleibos effectief voorkomt, geeft de PNV de ‘natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’.

2.3.16.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering De biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh, …) of allerlei aanplant van loof- of naaldhout (N, Pa, Pi, Ppi). Vaak gaat het hier om een arm type van het Eiken-Berkenbos. Enkele varianten als bijvoorbeeld het soortenarm of Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos zijn soms gecodeerd als het biologisch zeer waardevolle Qb (Eiken-Berkenbos). Typisch ontwikkelde vormen komen echter niet voor. De moeras- en valleibossen hebben opvallend de codes N (loofhoutaanplant) of Qb (Eiken-Berkenbos), wat ook niet verwonderlijk is door de eerder slecht ontwikkelde overgangstypes binnen deze groep.

2.3.16.5



166 │ 198




Tabel 2-62: Oud-bosplantensoorten Inslag Oud-bosplantensoort

2.3.16.6

Adelaarsvaren

Wilde kamperfoelie

Schaduwgras

Blauwe bosbes

Hazelaar

Smalle stekelvaren

Hulst

Mannetjesvaren

Wijfjesvaren

Winterlinde

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-63: Rode Lijst-plantensoorten Inslag Nederlandse naam

Rode Lijst

Struikhei

Achteruitgaand

Tormentil

Achteruitgaand

Wintereik

Achteruitgaand


167 │ 198



2.3.17

Bosdomein OCMW Antwerpen

2.3.17.1

Resultaat van de vegetatieanalyse


Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-64. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. In Figuur 2-59 wordt het ecogram voor het OCMW Antwerpen weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel. Tabel 2-64: Vlaamse bostypes voor het OCMW Antwerpen Vlaamse bostypes Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos

Homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei

Soortenarm Berken-Eikenbos


Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos Amerikaanse eik-Kastanjebos Bochtige smele-rijk Berken-Eikenbos

Aanplant



Latijnse naam

Vlaamse bostypes

FQ

Fago-Quercetum


SC



MF

Milio-Fagetum


EC

Endymio-Carpinetum


PC

Primulo-Carpinetum


Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

168 │ 198




Figuur 2-59: Rogister-ecogram voor de bosvegetatieopnames in de bossen van het OCMW Antwerpen

Zoals op het ecogram voor het OCMW Antwerpen te zien is, liggen de meeste bosvegetatieopnames binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of EikenBerkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.17.2

Bespreking van de aanwezige bostypes De bosplaatsen van het OCMW Antwerpen zijn sterk verspreid over verschillende gemeentes, waarvan Oost-Beersgat en West-Beersgat tegen het militair Groot Schietveld van Brasschaat gelegen zijn. Voor het overgrote deel treft men er droge arme Eiken-Berkenbossen en aanplant aan. De varianten Pijpenstrootjesrijk en soortenarm Berken-Eikenbos zijn het talrijkst. Opmerkelijk is dat vooral het Pijpenstrootjesrijke type aaneengesloten gehelen vormt. Eiken-Beukenbossen komen nagenoeg niet voor, moeras- en valleibossen ontbreken volledig. Aanplant treft men willekeurig verspreid aan.


169 │ 198



2.3.17.3


Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Quasi alle bosplaatsen liggen binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos (zie Kaarten 2-19 en 2-20a).

2.3.17.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering De als biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen grotendeels niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh, …) of allerlei aanplant van loof- of naaldhout (N, Pa, Pi, Ppi). Echt natuurtypewaardige percelen – op kaart biologisch zeer waardevol – komen niet voor.

2.3.17.5

Oud-bosplanten Onderstaande tabel geeft aan welke oud-bosplanten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20c geeft per bestand de diversiteit aan oud-bosplanten weer. De verspreiding van een aantal soorten wordt op Kaart 2-20d voorgesteld. Tabel 2-66: Oud-bosplantensoorten OCMW Antwerpen Oud-bosplantensoort Adelaarsvaren Blauwe bosbes Hulst Smalle stekelvaren

2.3.17.6

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-67: Rode Lijst-plantensoorten OCMW Antwerpen

Vermeldenswaardig zijn de vochtige tot soms natte structuurrijke bosdreven in bosplaatsen als West- Nederlandse naam Beersgat, De Mick en Baantjesheide met interessante flora als Gewone dophei, Struikhei en Struikhei Tormentil, welke biologisch zeer waardevol zijn (zie Kaart 2-20e). Vooral in West-Beersgat treft men relatief veel Gewone dophei aan, waarschijnlijk mede dankzij de ligging tegen het militaire schietveld waar deze soort zeer talrijk is.


Rode Lijst Achteruitgaand

170 │ 198



2.3.18 2.3.18.1


Bosdomein Gemeente Brasschaat Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-68. De ruimtelijke spreiding van de toegekende vegetatietypes wordt weergegeven op Kaart 2-20b. In Figuur 2-60 wordt het ecogram voor de gemeente Brasschaat weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel. Tabel 2-68: Vlaamse bostypes voor de gemeente Brasschaat

Vlaamse bostypes


Code

Latijnse naam

Vlaamse bostypes



FQ

Fago-Quercetum


Bosbesrijk Berken-Eikenbos


SC





MF

Milio-Fagetum


Aanplant


EC

Endymio-Carpinetum


Typisch Wintereiken-Beukenbos Ruigt-Elzenbos

PC

Primulo-Carpinetum


RG Wintereiken-Beukenbos

Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

Elzen-Essenbos


171 │ 198




Figuur 2-60: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in de bossen van de gemeente Brasschaat

Zoals op het ecogram voor de gemeente Brasschaat te zien is, liggen de bosvegetatieopnames meer binnen het Fago-Quercetum (FQ) of EikenBeukenbos dan binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of Eiken-Berkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.18.2

Bespreking van de aanwezige bostypes Opvallend is de grote bedekking van Eiken-Beukenbostypes. Nog enkele goed ontwikkelde typische vormen, die gegroepeerd liggen, zijn aanwezig in het Park van Brasschaat. Naarmate men meer richting het kasteel gaat, treft men vooral de varianten in de parksfeer aan als het Amerikaanse eikKastanjebos, Pontische rododendronbos en homogeen Beukenbos met/zonder weinig ondergroei, wat eveneens geldt voor het kasteelpark van Hof ter Mik of ook Park de Mik genaamd. Adelaarsvarenrijk en Bramenrijk Eiken-Beukenbos zijn ook in enkele bestanden teruggevonden. Adelaarsvaren is een soort die moeilijk nieuw terrein inneemt, maar die eens ter plekke sterk kan domineren. Het voorkomen kan dus gerelateerd zijn aan restpopulaties uit een verder verleden.


172 │ 198




Eiken-Berkenbossen komen veel minder voor. Binnen deze groep zijn een aantal varianten aangetroffen zoals het soortenarm Berken-Eikenbos, die bijvoorbeeld de in oppervlakte kleine bosplaats Kattekesberg kenmerkt. Voor het hele bosdomein kent deze variant echter geen voor de hand liggende situering. Het Bosbesrijke type wordt met enkele bestanden aangetroffen in het Park van Brasschaat en is over het ganse plangebied zo goed als nergens te vinden. Het voorkomen van Blauwe bosbes duidt op een verdere ontwikkeling van de humuslaag. De soort vereist een betere ontwikkelde bosbodem dan de andere varianten van het Eiken-Berkenbos. Langsheen de Laarse Beek in het Park van Brasschaat zijn twee bestanden met Elzen-Essenbos gelegen (voor een beschrijving zie 2.3.19.2). Waarschijnlijk hebben incidentele of regelmatige overstromingen van deze beek voor een voedselrijkere situatie gezorgd in deze bosplaats. Opmerkelijk in Hof ter Mik is dat te midden van kasteelpark een bestand met Ruigt-Elzenbos voorkomt (voor een beschrijving zie 2.3.19.2). In de Brechtse bossen of Brasschaatse heide vindt men alleen aanplant terug. 2.3.18.3

Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Alle bosplaatsen vallen zo goed als allemaal binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’-afbakening uit de PNV. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos of Eiken-Beukenbos op onze eigen vegetatiekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a). Voor de zuidwestelijke hoek van het Park van Brasschaat wordt de ‘natte variant van het typische Eiken-Beukenbos’ vooropgesteld als potentieel bostype. De vegetatieanalysekaart geeft echter arme droge types van het Eiken-Berkenbos weer. De Elzen-Essenbossen langs de Laarse Beek zijn gelegen in ‘Elzen-Vogelkersbos’, wat ook bevestigd wordt door de typering op de vegetatieanalysekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20b).

2.3.18.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering De biologisch waardevolle ingekleurde zones betreffen grotendeels niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh, …). Vaak gaat het hier dan om een arm type van Eiken-Berkenbos of Eiken-Beukenbos. De Eiken-Beukenbossen in het Park van Brasschaat staan grotendeels als Qs (zuur Eikenbos) gecodeerd of biologisch zeer waardevol. De parkachtige gedeeltes in het Park van Brasschaat en Hof ter Mik zijn gekarteerd als kasteelpark (Kpk) of park (Kp), welke volgens de BWK zowel biologisch minder waardevol als (zeer) waardevolle elementen bevatten. Meestal gaat het dan om homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei, Amerikaanse eik-Kastanjebos of Pontische rododendronbos. Een enkel geval van homogeen Beukenbos met/zonder weinig ondergroei in Hof ter Mik krijgt Fs (zuur Beukenbos).


173 │ 198




Opmerkelijk is dat de zeer waardevol ingekleurde en weinig voorkomende Elzen-Essenbestanden als Qs (zuur Eikenbos) bestempeld worden. De Brechtse bossen – allemaal aanplant – zijn ingekleurd als Hx ( zeer soortenarme ingezaaide graslanden). 2.3.18.5

Oud-bosplanten Onderstaande tabel geeft aan welke oud-bosplanten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20c geeft per bestand de diversiteit aan oud-bosplanten weer. De verspreiding van een aantal soorten wordt op Kaart 2-20d voorgesteld. Tabel 2-70: Oud-bosplantensoorten gemeente Brasschaat Oud-bosplantensoort

2.3.18.6

Adelaarsvaren

Dalkruid

Smalle stekelvaren

Blauwe bosbes


Spaanse aak

Hulst

Lelietje-van-dalen

Wilde kamperfoelie

Wilde kardinaalsmuts

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-71: Zeldzame planten gemeente Brasschaat Nederlandse naam

Rode Lijst

Wintereik

Achteruitgaand

Opvallend in het Park van Brasschaat zijn – naast enkele bosbestanden – de verscheidene bosranddreven met Dalkruid en Lelietje-van-dalen. Gewone salomonszegel komt eerder sporadisch voor (zie Kaart 2-20e).


174 │ 198



2.3.19 2.3.19.1


Bosdomein Privé Resultaat van de vegetatieanalyse Op basis van hoger vermelde verwerkingstools wordt aan elk vegetatieproefvlak een vegetatietype toegekend in termen van de Vlaamse bostypologie uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De voorkomende types zijn voorgesteld in Tabel 2-72. In Figuur 2-61 wordt het ecogram voor de privé-bossen weergegeven. Dit ecogram werd geconstrueerd op basis van de Ellenbergwaarden voor vochten voedselbeschikbaarheid van de bodem. Op het diagram zijn naast de opnames (punten) ook de ecologische ruimtes weergegeven van de Vlaamse bostypes uit de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’. De gebruikte codes vindt u in onderstaande tabel.

Tabel 2-72: Vlaamse bostypes voor de privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw) Vlaamse bostypes


Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos

Typisch Wintereiken-Beukenbos



Amerikaanse vogelkers Berken-Eikenbos







Elzen-Eikenbos

Aanplant

Ruigt-Elzenbos


Latijnse naam

Vlaamse bostypes

FQ

Fago-Quercetum


SC



MF

Milio-Fagetum


EC

Endymio-Carpinetum


PC

Primulo-Carpinetum


Fa

Filipendulo-Alnetum

Ruigt-Elzenbos

Ufa



BQ

Betulo-Quercetum

Eiken-Berkenbos

LQ


Elzen-Eikenbos

175 │ 198




Figuur 2-61: Rogister-ecogram voor de vegetatieopnames in privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw)

Zoals op het ecogram voor de privé-bossen te zien is, liggen de meeste bosvegetatieopnames binnen het Betulo-Quercetum (BQ) of EikenBerkenbos. Deze spreiding stemt overeen met onze vegetatietypering (zie Kaart 2-20a). 2.3.19.2

Bespreking van de aanwezige bostypes Zoals reeds eerder aangehaald wordt elke aanwezige variant van moeras- en valleibossen in het hele studiegebied hieronder toegelicht (naar Durwael et al., 2000; Roeland B., 2001). Daarna wordt voor de privé-bossen beschreven waar welke types voorkomen. •

Elzen-Eikenbos (moerasbos) Het Elzen-Eikenbos wordt voornamelijk op vrij zure, natte (lemige) zandgronden aangetroffen. Dit bostype ontstaat door verdroging uit het Elzenbroek op plaatsen waar water stagneert. Het is een echt overgangstype tussen Elzenbroektypes enerzijds en anderzijds de EikenBerkenbossen en de Eiken- Beukenbossen.


176 │ 198




Het Elzen-Eikenbos wordt dan ook getypeerd door een combinatie van zuurminnende soorten (Zomereik, Ruwe berk, Bochtige smele, Pijpenstrootje, Gewone braam, Wilde lijsterbes, Sporkehout, Brede stekelvaren…) en vochtminnende soorten uit Elzenbroek (Zwarte els, Pitrus, Bitterzoet, Grote wederik, Moeraswalstro, Moeraszegge, Kale jonker, Wijfjesvaren…). Om deze reden is het eigenlijk geen echt bostype maar een overgangstype. •

Ruigt-Elzenbos (moerasbos) Het Ruigt-Elzenbos komt meestal voor op lichte zandleem, maar ook op klei- tot lemige zandbodems. Dit bostype bestaat voornamelijk uit jonge bossen, die aan een hoge mate van verstoring onderhevig zijn. Het bezit allerlei overgangsvormen naar andere bostypes naargelang de verschillen in bodemkarakteristieken. Als de veencomponent overheerst, zal het bostype eerder neigen naar de Elzenbroeken. Indien de minerale component belangrijk is, kan het anderzijds naar alluviale bostypes overgaan. Het type is dan ook vermoedelijk ontstaan uit de ontwatering van Elzenbroek of sterke verstoring van bijvoorbeeld Elzen-Essenbossen.

•

Elzen-Essenbos (valleibos) Dit alluviale bostype komt voor in de min of meer vlakke delen van beekdalen met een leem- of zandleembodem en wordt incidenteel tot regelmatig overstroomd. Dit type staat continu onder invloed van een vrij hoge grondwatertafel en staat periodiek onder invloed van kwel. Het is min of meer vochtig gedurende het ganse jaar. Zwarte els en Gewone es zijn de meest karakteristieke soorten. De kruidlaag bevat voornamelijk Grote brandnetel en Gewone braam. Met een iets minder hoog presentiepercentage komen volgende planten voor: Geel nagelkruid, Speenkruid, Ruw beemdgras, Gewone hennepnetel, Bosandoorn, Slanke sleutelbloem, Bosanemoon en Groot heksenkruid. Gewone es en Gewone vlier komen veel voor in de struiklaag. Op de standplaatsen van dit bostype wordt vaak populier aangeplant, wat een sterk negatieve invloed heeft op de soortendiversiteit. Net zoals voor het Elzen-Eikenbos gaat het hier om een verdroogde slecht ontwikkelde vorm van Elzenbroek met soorten van EikenBerkenbos, waardoor men van een overgangstype spreekt.

•

Brandnetel-Vlierenbos (valleibos) Het Brandnetel-Vlierenbos omvat voornamelijk recente aanplantingen op akkers en grasland. Er worden slechts heel weinig bossoorten aangetroffen, maar veeleer zeer algemene nitrofiele en ruderale soorten. Vegetatiekundig is dit type dus geen bos. Een bosbodem is niet


177 │ 198




ontwikkeld, waardoor de ondergroei meestal een verruigd grasland of een ruigte is afhankelijk van de voorgeschiedenis van het perceel. Het lijkt het meest verwant met het Elzen-Essenbos en Ruigt-Elzenbos, welke vermoedelijk na verloop van tijd hieruit kunnen ontstaan. Concreet terug naar de situatie op het terrein voor de privé-bossen komen de Eiken-Berkenbossen het meest voor. Meerbepaald de varianten Pontische rododendronbos en soortenarm Berken-Eikenbos zijn het best vertegenwoordigd. Het is niet te verwonderen dat het Pontische rododendronbos veelvuldig voorkomt, aangezien dit ‘type’ vooral aangetroffen wordt in parkachtige bossen op oude landgoederen. Het Pijpenstrootjesrijk Berken-Eikenbos komt hier slechts plaatselijk voor in tegenstelling tot de OCMW-bossen. Hier is het het Pontische rododendronbos dat een relatief geclusterd beeld weergeeft. De enige plaatsen waar Witbol Berken-Eikenbos wordt waargenomen is in de bosplaats Boshoeve, vermoedelijk omdat enkele bestanden worden gebruikt als paardenwei en dus meer grassen bevatten. Voor het Amerikaanse vogelkers BerkenEikenbos valt op dat het quasi beperkt blijft tot de bosplaatsen Bers en Van Havre-De la Faille. Kronacker is dan weer de enige bosplaats met het type Bochtige smele-rijk Berken-Eikenbos. Voor de Eiken-Beukenbossen heeft voornamelijk de rompgemeenschap Amerikaanse eik-Kastanjebos – eveneens in de parksfeer – de grootste presentie door de aanplant van soorten als Amerikaanse eik en Tamme kastanje. Slechts één typisch Eiken-Beukenbos is vastgesteld in de bosplaats van Jacques Van Havre. Adelaarsvarenrijk Wintereiken-Beukenbos treffen we hoofdzakelijk in het zuidelijkste gedeelte aan in de bosplaatsen van Didier Van Havre en Van Havre-De la Faille. Het Homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei komt verspreid voor over verschillende bosplaatsen. Moeras- en valleibossen komen niet veel voor. Zo gaat het hier om slechts enkele bestanden in een minder goed ontwikkelde vorm. Een meerderheid van de Elzen-Eikenbossen zijn terug te vinden in Bers als een min of meer aaneengesloten geheel. Veel van deze bossen worden beheerd als hakhout. Het Brandnetel-Vlierenbos treft men er ook aan met één bestand net zoals in de bosplaats van Jacques Van Havre. In de bosplaats Matthysen komt men tot slot het Ruigt-Elzenbos tegen (zie Kaart 2-20b). Vooral de grotere bosplaatsen Kronacker, Bers en Willemse hebben verspreide aanplant.

2.3.19.3

Bespreking van de PNV en vergelijking met vegetatietypering Alle bosplaatsen liggen zo goed als binnen de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’. Dit wordt bevestigd in de zones die benoemd zijn als een variant van het Eiken-Berkenbos of Eiken-Beukenbos op onze vegetatieanalysekaart (zie Kaarten 2-19 en 2-20a), idem voor aanplanten.


178 │ 198




Voor de noordoostelijke hoek van bosplaats Kronacker en het volledige Hibiscus wordt de ‘natte variant van het typische Eiken-Beukenbos’ vooropgesteld als potentieel bostype. De vegetatieanalysekaart geeft echter arme droge types van het Eiken-Berkenbos weer. Voor het specifieke deel van Kronacker is meerbepaald de Bochtige smele-rijke variant weergegeven (zie Kaart 2-20b). Opmerkelijk is dat voor alle moeras- en valleibossen, in zoverre dat zij er zijn, ook de ‘droge en natte variant van het arme Eiken-Beukenbos en Eikenbos’ aangeduid zijn. Hoogstwaarschijnlijk ligt de reden weer hier, dat het slecht ontwikkelde overgangsvormen betreft met kenmerkende soorten van Eiken-Berkenbos. 2.3.19.4

Bespreking van de BWK en vergelijking met vegetatietypering In het algemeen kan men stellen dat de biologisch waardevolle ingekleurde zones grotendeels niet-natuurtypewaardige naaldhoutaanplanten betreffen met een lage ondergroei, struiken of bomen (Pms, Pmb, Pmh, Ppms, Ppmb, Ppmh…) of allerlei aanplant van loof- of naaldhout (N, Pa, Pi, Ppi). Vaak gaat het hier dan om Pontische rododendronbos of een ander arm type Eiken-Berkenbos of Eiken-Beukenbos. Natuurtypewaardige percelen – op kaart als biologisch zeer waardevol gekarteerd – komen opvallend meer voor in de bosplaatsen Bers en Kronacker in vergelijking met de andere privé-bossen. Het gaat dan om Qb (Eiken-Berkenbos), Fs (zuur Beukenbos) of Qs (zuur Eikenbos). Soms durft een enkel geval van Pontische rododendronbos, Homogeen Beukenbos met/zonder weinig ondergroei of Amerikaanse eik-Kastanjebos één van deze laatste codes te krijgen. De parkachtige bossen in de privé-sfeer zijn dikwijls gekarteerd als kasteelpark (Kpk) of park (Kp), welke volgens de BWK biologisch waardevolle en zeer waardevolle elementen bevatten. In de meeste gevallen gaat het dan terug om één van de varianten als homogeen Beukenbos zonder/met weinig ondergroei, Amerikaanse eik-Kastanjebos of Pontische rododendronbos. Ecologisch interessant in Kronacker is het noordelijke gedeelte tegen de Anti-Tankgracht met als code door Pijpenstrootje gedomineerde heide met struiken boomopslag (Cmb). Hier liggen echter nog enkele mooie open stukken Struikhei, welke beter als droge struikheidevegetatie (Cg) worden omschreven. In de bosplaats Bers treft men eveneens noordelijk een klein bestand aan gecodeerd als vochtige tot natte dopheidevegetatie (Ce). Ook hier gaat het om droge struikheidevegetatie (Cg). Zoals onder de algemene bespreking reeds aangehaald dragen de als zeer waardevolle ingekleurde moeras- en valleibossen meestal opvallend de codes N (loofhoutaanplant), Qb (Eiken-Berkenbos) of Qs (zuur Eikenbos), wat ook niet verwonderlijk is door de eerder slecht ontwikkelde overgangstypes binnen deze groep.


179 │ 198



2.3.19.5


Oud-bosplanten Onderstaande tabel geeft aan welke oud-bosplanten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20c geeft per bestand de diversiteit aan oud-bosplanten weer. De verspreiding van een aantal soorten wordt op Kaart 2-20d voorgesteld. Tabel 2-74: Oud-bosplantensoorten privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw) Oud-bosplantensoort

2.3.19.6

Adelaarsvaren

Dalkruid

Smalle stekelvaren

Blauwe bosbes


Spaanse aak

Hulst

Mannetjesvaren

Wilde kamperfoelie

Zeldzame planten Onderstaande tabel geeft aan welke Rode Lijst-soorten voorkomen in het bosdomein. Kaart 2-20e geeft de locatie aan. Tabel 2-75: Rode Lijst-plantensoorten privé-bossen (Bosgroep Antwerpen Noord vzw) Nederlandse naam

Rode Lijst

Struikhei

Achteruitgaand

Wilde gagel

Achteruitgaand

Tot slot worden enkele zeer waardevolle zones expliciet vermeld (Rode Lijst-soorten en enkele aandachtsoorten zie Kaart 2-20e): •

In de bosplaats Matthysen vindt men nog relicten van Gewone dophei en Blauwe bosbes. Tegen de kanaaldijk bevindt zich een biologisch waardevolle mantel-zoomvegetatie. Hetzelfde geldt voor de mantelzoom tegen de spoorweg in Kronacker, waar eveneens Gewone dop- en Struikhei te vinden zijn;

•

De privé-bossen van Le Grelle bevatten twee lange brede zichtassen doorheen de bosbestanden, die uitkijken op het landhuis. Hier treft men nog heischrale graslandsoorten aan als Trekrus, Tandjesgras en Struikhei. Vaak zijn deze zichtassen en dreven ingezaaid en worden ze frequent gemaaid;

•

In de Anti-Tankgracht tegen de noordzijde van Kronacker groeien waterplanten als Waterviolier. Deze zone tegen de bestanden met een aantal open stukken Struikhei op landduin heeft ecologisch veel te bieden;


180 │ 198



2.3.20 2.3.20.1


•

In de bosplaats Bers komen een aantal Wilde gagel-struwelen verspreid voor. In het noorden bieden de zijkanten van de hoofddreef interessante mogelijkheden voor het creëren van mantelzoomvegetaties en een uitbreiding van deze Wilde gagelstruwelen mits een geschikte waterhuishouding. In het zuidelijke natte deel zijn soorten te vinden als Veenmos, Waternavel, Tormentil en een relict van Blauwe bosbes. Zwarte zegge is eveneens aangetroffen;

•

In de bosplaats van Jacques Van Havre komt een grote zone met Lelietje-van-dalen voor. De afscheiding ervan door middel van draad werkt een verdere gunstige ontwikkeling in de hand door geen mogelijkheid te bieden voor betreding of eventuele werkzaamheden.

Tansley-opnames Methode inventarisatie en verwerking Tabel 2-76 Overzicht van de bedekkingsschaal van Tansley voor open plekken in het bos

In verschillende bosdomeinen zijn open plekken in het bos, waaronder ook enkele waterpartijen, geïnventariseerd. Deze inventarisatie gebeurt door middel van een vlakdekkende opname over het volledige bestand. De gehanteerde bedekkingsschaal is deze van Tansley, waarvan de codetypering in onderstaande tabel is weergegeven. Voor de verwerking van de gegevens wordt een hulpprogramma gebruikt, die ontwikkeld is in het kader van de ‘Bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest’ (Roelandt B., 2001). Waar mogelijk is getracht het meest benaderende taxon volgens de Vegetatie van Nederland (Schaminée et al., 1995-1998; Stortelder et al., 1999) weer te geven. Typering met behulp van de Nederlandse syntaxonomie is in feite weggelegd voor opnames in homogene proefvlakken (met een oppervlakte van enkele m²). Grotere opnames – zoals op bestandsniveau – met behulp van de Tansley-schaal bevatten quasi altijd meerdere vegetatietypes, waardoor voornamelijk typering via computerapplicaties voor problemen kan zorgen. Het voordeel van de Tansley-opnames is wel dat een volledige soortenlijst wordt verkregen, die mogelijk relictsoorten bevat, dewelke op hun beurt een zeer waardevolle aanwijzing geven naar beheeropties toe.


Code

Omschrijving

r

Zeldzaam

o

Occasioneel

f

Frequent

a

Abundant

cd

Co-dominant

d

Dominant

lo

Lokaal occasioneel

lf

Lokaal frequent

la

Lokaal abundant

ld

Lokaal dominant

181 │ 198




De Tansley-opnames zijn in de volgende bosdomeinen uitgevoerd (voor een overzicht zie Kaart 2-8): - OCMW Antwerpen: bosplaats West-Beersgat; - Gemeente Brasschaat: de bosplaatsen Hof ter Mik, Park van Brasschaat, E-10 plas en de Brechtse bossen; - Bosgroep Antwerpen Noord: de bosplaatsen Bers, Kronacker, Le Grelle, Matthysen, Hop Adgild, Hibiscus, Willemse en Jacques Van Havre. De gegevens van drie Tansley-opnames zijn digitaal aangeleverd door het ANB voor de bosdomeinen Peerdsbos en Paepenbos. 2.3.20.2

Resultaat van de vegetatieanalyse Nagenoeg alle open plekken zijn moeilijk eenduidig te typeren qua vegetatie vanwege een sterke antropogene invloed. Vele opnames kenmerken zich op het terrein als verschillende fragmentarische vegetatievlekken of heterogene mengvormen van verschillende types. Bijgevolg is gekozen om enkele grote groepen te vormen, die een zo goed mogelijke vegetatietypering als nog trachten weer te geven. Tegelijkertijd wordt vermeld om welke bosplaatsen het gaat: -

Vegetaties met affiniteit van Zilverschoongrasland: aangetroffen in het Paepenbos, Hof ter Mik, Park van Brasschaat, Bers, Hop Adgild en Jacques Van Havre. Kenmerkende plantensoorten zijn Fioringras en Ruw beemdgras. Ook soorten als Ruige zegge en Pitrus typeren deze groep. Het voorkomen van Zilverschoongrasland situeert zich normaal op van nature voedselrijke, natte gronden zoals zware kleigrond in polders en valleien. Van nature is deze vegetatie niet typisch voor de Kempen;

-

Enigszins verrijkte varianten van door gras(sen) gedomineerde boszoomvegetaties op arme zandgrond: aangetroffen in het Peerdsbos, Park van Brasschaat, Bers, Kronacker, Le Grelle en Willemse. Gladde witbol en Valse salie zijn kenmerkend voor boszomen, maar worden in de opnames aangevuld door een waaier aan soorten van andere, vaak meer vochtminnende vegetatietypes;

-

Voedselrijke ruigte: aangetroffen in de Brechtse bossen en Bers met een grote aanwezigheid van Grote brandnetel en Akkerdistel. In de opname van de Brechtse bossen komt ook Steenanjer voor;

-

Rompgemeenschap van Pijpenstootje (in natte heide): aangetroffen in Bers en Matthysen met dominantie van Pijpenstrootje. In de eerste bosplaats is Wilde gagel aanwezig met Veenmos in de natte aanliggende bosdreven. Een natte heidesoort als Gewone dophei ontbreekt er;


182 │ 198



2.3.20.3


-

Droge heide: aangetroffen in West-Beersgat, Bers en Kronacker. Doorgaans is dit type kruidenarm met dominantie van Struikhei. In West-Beersgat is ook Gewone dophei gevonden;

-

Heischraal grasland: aangetroffen in Bers en Le Grelle. In het laatste geval gaat het om een lange zichtas gericht op het landhuis, die frequent gemaaid wordt. Kenmerkende soorten zijn Tandjesgras, Veelbloemige veldbies, Trekrus, Tormentil en Mannetjesereprijs;

-

Dichtgegroeide vennen met Pitrus op arme zandgrond: aangetroffen in Le Grelle en Willemse. In beide bestanden is Pitrus de talrijkste plantensoort. De hoge abundantie van Pitrus duidt op eutrofïëring, al dan niet gepaard met verdroging van de standplaats. In de bosplaats Le Grelle betreft het een oevervegetatie met onder andere Veenmos;

-

Verruigd struisgrasland met dominantie van Gewoon reukgras: het gaat hier om één bestand in Hibiscus samengesteld uit algemene soorten. Daarnaast bevat de opname ook heischrale componenten met Mannetjesereprijs en het zeldzame Hondsviooltje;

-

Terrein met venoevervegetatie met een gradiënt van nat naar droog: aangetroffen aan de noordelijke vijver in Bers. De oevervegetatie wordt gekenmerkt door dominantie van Moerasstruisgras (hetgeen duidt op verzuring van de standplaats) en door algemenere soorten van het Dwergbiezenverbond (pioniervegetaties op droogvallende, hooguit matig voedselrijke grond) zoals Liggend hertshooi, Liggende vetmuur en Greppelrus. De vijver is zelf vegetatieloos en het water is erg troebel door de sterke eutrofïëring;

-

Heterogene oevervegetatie: aan de E-10 plas betreft het overwegend kaal betreden oevers door recreanten en zwemmers. Typische oeverflora (Gele lis, Grote wederik…) wisselt af met storingsvegetatie (Heermoes, Akkerdistel, Braam, Grote brandnetel…). Deze laatste overweegt hier in oppervlakte.

Bespreking van de vegetatieanalyse Zoals reeds aangehaald werden uiterst weinig eenduidige vegetatietypes bepaald vanwege de sterke antropogene invloed. Zo is er vermoedelijk op sommige plaatsen ingezaaid en hebben processen als eutrofiëring en verdroging een belangrijke rol. Voor het type droge heide zijn ecologisch interessante mogelijkheden aanwezig in de privé-bossen Bers en Kronacker, die de ‘typische Kempense fauna’ ten goede kan komen. In West-Beersgat is reeds heel jong loofhout aangeplant.


183 │ 198



2.3.21


Fauna Faunagegevens worden meer en meer betrokken bij de opmaak van beheerplannen en visiestudies. Vroeger beperkte men zich dikwijls tot de avifauna wegens een gebrekkige kennis van de verspreiding en ecologie van de meeste andere diergroepen. Het inventarisatieluik fauna bestaat, op vraag van de opdrachtgever, in hoofdzaak uit een gerichte snelsurvey van vleermuispopulaties tijdens de zomer. Dit heeft in hoofdzaak te maken met de mogelijke aanwezigheid van vleermuissoorten die opgenomen zijn in de lijst van Europees beschermde soorten (Habitatrichtlijn, Bijlage IV; zoals Gewone dwergvleermuis, Laatvlieger, Rosse vleermuis, Franjestaart, Grootoorvleermuis species, Baard/Brandt’s vleermuis en Watervleermuis) en de Vlaamse Rode lijst (Verkem et al., 2003). Screening op vleermuizen kan ons veel informatie opleveren over de kwaliteit van de aanwezige habitats, maar ook aanwijzingen geven over aandachtspunten voor het toekomstige beheer. Vanaf circa 1990 wordt ook op 3 groepen ongewervelden veel onderzoek verricht, namelijk dagvlinders, libellen en sprinkhanen. Lieveheersbeesten zijn hier na verloop van tijd bij gekomen. De meeste soorten van deze groepen hebben een nauwe binding met de vegetatiestructuur – soms ook de vegetatiesamenstelling – en bijgevolg met het gevoerde beheer. Tijdens de vegetatieopnames in de bosdomeinen van het OCMW Antwerpen, de gemeente Brasschaat en de Bosgroep Antwerpen Noord zijn quasi 300 eigen waarnemingen van vlinders, libellen, vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen verzameld. Als surplus worden deze gegevens mee opgenomen. Voor een overzicht van de waarnemingen wordt verwezen naar Bijlage 4. De faunabespreking is opgesplitst per diergroep en niet per bosdomein zoals voor de flora (zie 2.3.12 tot en met 2.3.19). Fauna is in tegenstelling tot vegetatie veel mobieler en de samenhang en uitwisseling tussen de bosplaatsen is wellicht aanzienlijk. Onder een laatste groep zijn een aantal ongewervelden samengevoegd. Naar localisering van de waarnemingen toe moet extra verduidelijkt worden dat een bosdomein uit verschillende bosplaatsen bestaat. Uitzondering hierop zijn de bosdomeinen Peerdsbos, Mastenbos, Paepenbos, Inslag en De Uitlegger, die deze onderverdeling niet hebben. De gegevens zijn afkomstig uit de volgende bronnen: •

bestaande gegevens voor libellen uit de databank van het INBO (Instituut voor natuur- en bosonderzoek), Gomphus opgevraagd bij Geert De Knijf en inzake vleermuiskolonies bij Natuurpunt (opgevraagd door ANB, maar nog niet behandeld);

•

eigen losse waarnemingen in de bosdomeinen van het OCMW Antwerpen, de gemeente Brasschaat en enkele privé-bossen van de Bosgroep Antwerpen Noord;


184 │ 198



•


bevraging van lokale kenners: gegevens omtrent de Nachtzwaluw in het Mastenbos van Bram Vogels (Vogelwerkgroep Antwerpen Noord) en omtrent de Bosbeekjuffer langs de Laarse Beek in het Peerdsbos van Pierre de Roo.

Voor deze bestaande gegevens wordt net zoals voor de eigen waarnemingen een aparte bespreking gemaakt. 2.3.21.1

Vleermuizen Omwille van de waarnemingen die tijdens het zomerseizoen verspreid werden uitgevoerd, was het onmogelijk de verwerking tijdig af te ronden om in dit tussentijds rapport op te kunnen nemen (mondeling overlegd met Guy Heutz). Deze inventarisatiegegevens zullen naderhand (mogelijkerwijs al voorafgaand aan de stuurgroepvergadering), in dit rapport geïntegreerd worden.

2.3.21.2

Vogels Vogels kunnen in het studiegebied ruwweg ingedeeld worden in drie groepen, waarvan de indeling gevolgd wordt voor de eigen en de bestaande gegevens: - Soorten die gebonden zijn aan het bos zelf of echte ‘bossoorten’ door hun foerageer- en/of broedgedrag in bomen. Hoe ouder en gevarieerder – in termen van leeftijdsopbouw en soortensamenstelling – het bos is, hoe rijker aan soorten en aantallen deze groep is. Zo worden onder meer Buizerd, Havik, Boomklever, Boomkruiper, Fluiter, Vuurgoudhaan, Matkop, Bonte vliegenvanger, Zwarte specht, Grote bonte specht en Kleine bonte specht aangetroffen. Vooral oude eiken en beuken zijn zeer waardevol omwille van hun belang voor holenbroedende vogels; - Soorten die voorkomen op de overgang van bos naar open landschap (heide…) of ‘bosrandsoorten’. Open plekken in het bos, geleidelijke bosranden, brede brandgangen en paden zijn noodzakelijk voor deze soorten. Van deze groep komen Nachtzwaluw, Boompieper, Boomleeuwerik en Gekraagde roodstaart voor; - Soorten van open ecotopen zoals Ijsvogel aan parkvijvers en beken en Roodborsttapuit in hele jonge loofhoutaanplant met ruige perceelsranden. Eigen gegevens Hieronder worden per groep de waargenomen vogelsoorten en bosplaats(en) van voorkomen weergegeven. Vermoedelijk zijn alle soorten broedvogel, maar dit is niet volledig zeker. Æ Bossoorten: - Zwarte specht: Baantjesheide, West-Beersgat, Kronacker (zeker broedgeval), Bers en De Roeck-Willemse;


185 │ 198




- Kleine bonte specht: Friling; - Bonte vliegenvanger: Kronacker en het Park van Brasschaat; - Fluiter: Kronacker; - Vuurgoudhaan: Hop Adgild en Willemse; - Buizerd, Boomklever, Boomkruiper en Grote bonte specht: quasi in alle bosdomeinen (OCMW Antwerpen, gemeente Brasschaat en privébossen); Æ Bosrandsoorten: - Gekraagde roodstaart: Kronacker; - Boompieper: Kronacker en Baantjesheide; Æ Open ecotoop: - Roodborsttapuit: West-Beersgat en de Brechtse bossen; - Ijsvogel: Bers en Hof ter Mik. Tot slot de volgende waarnemingen: - In het omringende uitgestrekte landbouwgebied van bosplaats Baantjesheide zijn Grutto, Wulp, Veldleeuwerik en Torenvalk waargenomen; - Op het eiland in de parkvijver van Hof ter Mik nestelt Blauwe reiger; - De verwilderde soort Halsbandparkiet vloog over in de bosplaats van Jacques Van Havre. Mogelijk broedt de soort in de omgeving vanwege de aanwezigheid van parkachtige bossen op oude landgoederen. Bij hoge aantallen van de soort is concurrentie om nestholen mogelijk met inheemse holenbroeders (Weiserbs et al., 2002); Bestaande gegevens (Vogelwerkgroep Antwerpen Noord) Voor het studiegebied zijn gegevens ontvangen via Bram Vogels van de Vogelwerkgroep Antwerpen Noord.


186 │ 198




In het Mastenbos broeden onder andere de volgende soorten waaronder enkele van de Europese Vogelrichtlijn (Bijlage 1) en de Rode Lijst van Vlaamse broedvogels: Æ Bossoorten: Zwarte specht, Havik, Buizerd, Bonte vliegenvanger, Matkop; Æ Bosrandsoorten: Nachtzwaluw, Boomleeuwerik, Boompieper; Æ Open ecotoop: Ijsvogel. Europese Vogelrichtlijn (Bijlage 1) Vier vastgestelde soorten zijn opgenomen in de lijst van Europees beschermde vogelsoorten, namelijk Nachtzwaluw, Boomleeuwerik, Zwarte specht en Ijsvogel: - De Nachtzwaluw is een nachtactieve soort, die overdag moeilijk te vinden is door zijn schutkleur. Tijdens zwoele warme zomeravonden verraadt het gesnor zijn aanwezigheid aan bosranden met open terrein als kapvlakten en structuurrijke heideterreinen. In Vlaanderen broedt momenteel 90% van de totale populatie in de Limburgse Kempen. In de Noordelijke Kempen zijn de Kalmthoutse Heide en het Klein en Groot Schietveld van Brasschaat goed voor 25 à 44 territoria (Gabriëls J. in Vermeersch et al., 2004). Volgens de Vogelwerkgroep Antwerpen Noord gaat hier om zeven (vermoedelijk acht) broedparen in het Mastenbos tijdens 2008. De soort zou ook te verwachten zijn in bosdomein De Uitlegger, maar hier zijn geen inventarisatiegegevens van bekend. Tijdens de herinrichting van het Mastenbos zijn bepaalde zones geplagd, waardoor kleine heideterreinen zijn ontstaan met daartussen opslag van onder andere Grove den. Alle territoria zijn geconcentreerd rond deze geplagde zones, waar opnieuw boomopslag verschijnt. Daarnaast zijn brede zandpaden en deels kunstmatig zandig microreliëf aanwezig. Qua recreatie lopen twee geleide wandelwegen en ruiterpaden door het broedbiotoop (Vogels B., 2008). Doordat momenteel op een aantal kapvlakten loofhout is aangeplant, verdwijnt geschikt broedgebied met eveneens gevolgen voor andere typische bosrandsoorten van de Kempen als Boomleeuwerik en Boompieper (mondelinge mededeling Bram Vogels). - Heel vroeg in het voorjaar luidt al van ver de opvallende zang van de Boomleeuwerik. Het is een uitgesproken bodemactieve vogel met een voorkeur voor open, schaars begroeide terreinen met verspreide boom- of struikopslag en kale zonbeschenen plekken (overgangshabitats). De belangrijkste concentraties zijn terug te vinden in de Oostelijke Kempen. De verspreiding vormt er een band over het Kempens Plateau. In de Noordelijke Kempen vormen de Kalmthoutse Heide, de militaire domeinen van Brasschaat/Brecht en de omgeving van het Turnhouts Vennengebied de kernen (Beyen D. in Vermeersch et al., 2004). De soort is waargenomen in het Mastenbos met 2 à 3 zangposten (mondelinge mededeling Bram Vogels).


187 │ 198




- De Zwarte specht is de grootste Europese spechtensoort met een luide en opvallende roep. De soort broedt in zowel loof-, naald- als gemengde bossen van variabele leeftijd. Open gekapte plekken in het territorium zijn interessant om te foerageren naar mieren en schorskevers in dood hout. In Vlaanderen doet de Zwarte specht het momenteel goed en komt verspreid voor over de hele Kempen, evenals in de grotere oude bossen in de leemstreek. In een sterk versnipperd landschap zoals voor het studiegebied kan de soort succesvol broeden, indien het bostype geschikt is en bosfragment groot genoeg is (Stevens J. in Vermeersch G. et al., 2004). Het gaat hier om de drie grootste privé-bosplaatsen (Bers, Kronacker en Willemse) en enkele openbare bossen (Baantjesheide, West-Beersgat en het Mastenbos); - De IJsvogel wordt langs beken, rivieren, kanalen en allerlei stilstaande waters waargenomen. Van op overhangende takken als uitvalsbasis zoekt de soort naar kleine visjes. Bij voorkeur broeden ze in verticale wanden vlakbij water, waarin ze zelf een broedhol uitgraven (Stevens J. in Vermeersch G. et al., 2004). Bij gebrek aan natuurlijke steile oevers broedt de Ijsvogel dikwijls in wortelkluiten van omgevallen bomen. De soort komt in heel Vlaanderen voor, maar met een ongelijkmatige spreiding. Binnen het studiegebied is de Ijsvogel waargenomen aan de parkvijver in Hof ter Mik en de waterloop doorheen bosplaats Bers. Rode Lijst van de Vlaamse broedvogels Eveneens belangrijk voor het natuurbehoud zijn de vogelsoorten op de Vlaamse Rode lijst (Vermeersch G. et al., 2004). Vijf soorten van overwegend ‘bosranden’ zijn verdeeld over de volgende categorieën: •

Bedreigd: Boompieper;

•

Kwetsbaar: Gekraagde roodstaart, Matkop, Boomleeuwerik en Nachtzwaluw (voor de laatste twee soorten: bespreking zie onder Europese Vogelrichtlijn).

De Boompieper is een bodembroeder en wordt gekenmerkt door zijn karakteristieke zangvlucht: vanuit een boom wordt opgestegen om vervolgens als een parachute met uitgestrekte vleugels te dalen en in een andere boom te landen. De soort verkiest als biotoop heide met boomopslag en de overgang van bos naar heide. De soort kent in Vlaanderen een vrij beperkte spreiding. De kern ligt in de Kempen met onder andere zwaartepunten ten noorden en oosten van Antwerpen (Kalmthoutse Heide en het militair Klein en Groot Schietveld) aan de rand van het studiegebied en het Kempens Plateau. Enkele zangposten zijn aangetroffen in het noordelijke gedeelte in de bosplaats Kronacker tegen het Anti-Tankkanaal, Baantjesheide en het Mastenbos. De Gekraagde roodstaart is een exotisch gekleurde holenbroeder. Ongeveer 80% van de totale populatie in Vlaanderen broedt in open naald- en loofbossen op de zandgronden van de Kempen en Zandig Vlaanderen. De ondergroei van dergelijke bossen is liefst niet te weelderig. De overgang van bossen naar heide wordt ook geapprecieerd. Binnen het studiegebied is net als voor de Boompieper een zangpost in Kronacker vastgesteld.


188 │ 198




De Matkop verkiest (jonge, vochtige) Wilgen-, Berken- en Elzenbossen met een groot aandeel dood hout, waarin ze – in tegenstelling tot andere mezensoorten – zelf een nestholte uithakt. Ook oudere dennenbossen zijn geliefd. De Matkop is een vrij talrijke broedvogel in Vlaanderen, die echter een aanzienlijke achteruitgang heeft doorgemaakt in de voorbije decennia (Vermeersch et al., 2004). De soort is waargenomen in het Mastenbos. 2.3.21.3

Zoogdieren Door de focus op vleermuizen binnen het faunaonderzoek wordt voor deze groep verwezen naar een aparte rubriek onder 2.3.21.1. Hier volgen enkele eigen losse waarnemingen: - Euraziatische rode eekhoorn en Ree zijn in de meeste bosdomeinen aangetroffen; - Haas is vastgesteld in de bosplaatsen Baantjesheide en Boshoeve, Konijn in Kronacker en Oost-Beersgat; - in de bosplaats Bers zijn enkele exemplaren van het Muntjak gezien, een kleine hertensoort afkomstig uit Zuid- en Zuidoost-Azië en voedselconcurrent voor het Ree.

2.3.21.4

Herpetofauna (amfibieën en reptielen) De volgende soorten zijn aangetroffen: - Amfibieën: Groene kikker en Bruine kikker; - Reptielen: Levendbarende hagedis. De Levendbarende hagedis is de enige ‘echte’ hagedis in Vlaanderen. Vochtige heide- en veenvelden met Gewone Gewone dophei, Pijpenstrootje en Beenbreek met opslag van Berk en Grove den zijn onmiskenbaar het voorkeursbiotoop. In het studiegebied wordt de soort gevonden in drogere biotopen, zoals open plekken in bossen en lijnvormige landschapselementen als bosranden, wegen en brandgangen in bossen. Het gaat hier om het OCMW-bos De Mick en het privé-bos Matthysen. De Levendbarende hagedis is ‘zeldzaam’ in Vlaanderen volgens de Rode lijst (Bauwens & Claus, 1996) Bruine kikker is waargenomen in West-Beersgat en het privé-bos van Jacques Van Havre. Groene kikker is aangetroffen in de bosplaatsen WestBeersgat, Park De Mik en Boshoeve. Tot slot kan meegegeven worden dat één van de laatste Vlaamse populaties van Adder in het Groot Schietveld voorkomt. Aangezien de OCMWbossen West-Beersgat en Oost-Beersgat tegen dit uitgestrekte militaire schietveld gelegen zijn, kunnen specifieke beheermaatregelen voor de Adder mee opgenomen worden voor beide bosplaatsen. De soort is ‘met uitsterven bedreigd’ volgens de Rode Lijst (Bauwens & Claus, 1996).


189 │ 198



2.3.21.5


Vlinders Eigen gegevens Eigen waarnemingen hebben 15 dagvlindersoorten opgeleverd, die als volgt kunnen gekarakteriseerd worden naar habitatvoorkeur: •

Bossen (mét open plekken) en bosranden: Bont zandoogje, Eikepage, Landkaartje;

•

Heideterreinen (met boomopslag)/overgangen van bos naar droge heide: Groentje, Heideblauwtje;

•

Droge, voedselarme graslanden: Kleine vuurvlinder;

•

Grazige terreinen (ruigere graslanden, ruigtes): Bruin zandoogje, Groot dikkopje, Koevinkje;

•

Vochtige graslanden en de overgang naar vochtig bos: Oranjetipje, Bont dikkopje;

•

Allerlei habitats (culltuurvolgers): Atalanta, Dagpauwoog, Groot koolwitje, Klein geaderd witje.

Hieronder volgt per vlindersoort een overzicht met de bosplaatsen, waar de betreffende soorten zijn aangetroffen: - Atalanta: Bers, Oost-Beersgat; - Bont dikkopje: Bers, West-Beersgat, Baantjesheide, De Mick; - Bont zandoogje: Bers, West-Beersgat, Baantjesheide, De Mick, Park van Brasschaat, Van Havre Didier, De la Faille, Le Grelle, Friling, Boshoeve, Kronacker; - Bruin zandoogje: Bers, Willemse, Van Havre Jacques, Le Grelle, Kronacker; - Dagpauwoog: Kronacker; - Eikepage: Bers, Van Havre Jacques; - Groentje: West-Beersgat; - Groot dikkopje: Bers, Willemse, Boshoeve, Kronacker; - Groot koolwitje: Bers, Van Havre Didier, Le Grelle;


190 │ 198




- Heideblauwtje: West-Beersgat; - Klein geaderd witje: Friling; - Kleine vuurvlinder: Van Havre Jacques; - Koevinkje: Bers, Matthysen; - Landkaartje: De Mick, Boshoeve; - Oranjetipje: Kronacker. Rode Lijst van de Vlaamse vlinders Van de waargenomen soorten zijn er 3 opgenomen als ‘kwetsbaar’ in de Vlaamse Rode lijst (Maes & Van Dyck, 1999), namelijk Groentje, Heideblauwtje en Bont dikkopje. Naast Eikepage als doelsoort worden deze vlinders hieronder uitgebreider besproken (Maes & Van Dyck, 1999): - Het Groentje verkiest in Vlaanderen droge en vochtige heide als habitat. Eitjes worden afgezet op Gewone dophei, Struikhei, Brem, Blauwe bosbes, Spork en Gaspeldoorn. Hier en daar boomopslag van Berk en Spork op de heide is belangrijk voor deze soort. In West-Beersgat is het Groentje aan een bosrand tegen het Groot Schietveld waargenomen. Dit uitgestrekte militaire gebied herbergt nog een grote populatie; - Het Heideblauwtje prefereert vooral heideterreinen, waar zowel vochtige als droge heide aanwezig is. De eiafzet gebeurt voornamelijk op Gewone dophei, Struikhei en Stekelbrem, die bij voorkeur op een kale bodem staan vanwege een warmer microklimaat. De soort is eveneens aangetroffen in West-Beersgat langs bospaden met Dop- en Struikhei aan de centraal gelegen grote loofhoutaanplant. Net zoals voor het Groentje herbergt het naburige Groot Schietveld een grote populatie van het Heideblauwtje; - Het Bont dikkopje heeft graag de overgang van vochtige graslanden naar vochtige bossen, brede bospaden in vochtige bossen, open plekken in broekbossen en heiden (vaak in de buurt van grachten of vennen). De wijfjes zetten de eitjes af op een pas uitgekomen blad van Pijpenstrootje of Hennegras, maar ook op andere breedbladige grassen van het geslacht Struisriet, Kropaar, Timoteegras, Witbol en Vossenstaart. De waardplanten staan meestal in een strook van één meter van de bosrand of op een open, vrij vochtige, grazige en schaduwrijke plaats in het bos, in vegetaties die al meerdere jaren niet gemaaid worden. Wijfjes hebben een grote nectarbehoefte en zijn op bloemrijke plaatsen te vinden. Populaties van het Bont dikkopje zijn vaak vrij klein en komen dikwijls op vrij kleine terreinen voor. In de bosplaatsen West-Beersgat, De Mick, Baantjesheide en Bers (privébos) is de soort telkens aangetroffen op vochtige structuurrijke bospaden of op open terrein met Pijpenstootje. Opvallend is dat de eerste drie bosplaatsen van het OCMW zijn. Wellicht is hier het niet maaien van de bospaden van toepassing;


191 │ 198




- De Eikepage is op de Rode Lijst ‘momenteel niet bedreigd’ en vooral op de zandgronden in de Kempen algemeen. De soort houdt zich vooral op in heiden, graslanden en struwelen in bosrijke gebieden (meestal op zandgrond). Adulte exemplaren bevinden zich hoofdzakelijk rond de top van bomen als Zomer- en Wintereik, waar ze leven van honingdauw. Doordat ze geen of zeer weinig nectar eten, zijn ze niet zo gemakkelijk op lagere hoogte waar te nemen en houden ze er een verborgen levenswijze op na. Binnen het studiegebied is de soort aangetroffen in de privé-bossen van Jacques Van Havre en Bers. 2.3.21.6

Libellen Bestaande gegevens (INBO-databank) De gegevens van libellen zijn opgevraagd bij Geert De Knijf (INBO, Gomphus). Deze waarnemingen zijn gebaseerd op UTM-hokken van 1x1-km. Omwille van deze kilometerhokken is de exacte locatie niet gekend. De volgende libellensoorten zijn volgens de INBO-databank bekend voor het studiegebied en directe omgeving. Het gaat om: •

Waterjuffers: Azuurwaterjuffer, Lantaarntje, Watersnuffel, Blauwe breedscheenjuffer, Bosbeekjuffer, Weidebeekjuffer, Bruine winterjuffer, Kleine roodoogjuffer, Grote roodoogjuffer, Koraaljuffer, Vuurjuffer en Zwervende pantserjuffer;

•

‘Echte’ libellen: Beekoeverlibel, Gewone oeverlibel, Bruine korenbout, Viervlek, Bloedrode heidelibel, Bruinrode heidelibel, Zwarte heidelibel, Grote keizerlibel, Bruine glazenmaker, Blauwe glazenmaker, Paardenbijter en Metaalglanslibel.

Ter extra informatie worden de volgende libellensoorten aangetroffen op het Groot Schietveld kort tegen de bosplaatsen West-Beersgat en OostBeersgat (tussen de haakjes staat de Rode Lijst-categorie vermeld): Noordse witsnuitlibel (kwetsbaar), Venwitsnuitlibel (zeldzaam), Plasrombout, Tengere grasjuffer, Variabele waterjuffer (bedreigd), Gewone pantserjuffer, Houtpantserjuffer, Venglazenmaker (kwetsbaar) en Zwervende heidelibel. Het gaat hier vooral om soorten van zure oligotrofe vennen. Eigen gegevens De volgende gegevens van 13 libellensoorten zijn eigen losse waarnemingen binnen het studiegebied: •

Waterjuffers: Azuurwaterjuffer, Blauwe breedscheenjuffer, Lantaarntje, Vuurjuffer, Watersnuffel en Weidebeekjuffer;

•

‘Echte’ libellen: Gewone oeverlibel, Grote keizerlibel, Bruine glazenmaker, Plasrombout, Venwitsnuitlibel, Smaragdlibel en Metaalglanslibel.

Hieronder volgt per soort een overzicht met de bosplaatsen, waar de betreffende soorten zijn aangetroffen:


192 │ 198




- Bruine glazenmaker: Park van Brasschaat (op de zichtas tussen het kasteel en de kapel); - Gewone oeverlibel: Baantjesheide, Bers en Le Grelle; - Grote keizerlibel: Baantjesheide, Bers, Le Grelle, West-Beersgat, Baantjesheide, Jacques Van Havre, Boshoeve, Kronacker, Hibiscus; - Plasrombout: West-Beersgat en Bers (tegen het Fort van Schoten); - Metaalglanslibel: Bers; - Smaragdlibel: West-Beersgat; - Venwitsnuitlibel: Kronacker - Azuurwaterjuffer: Matthysen en Bers; - Blauwe breedscheenjuffer: Park van Brasschaat, Matthysen en Bers; - Lantaarntje: Bers; - Vuurjuffer: West-Beersgat, Bers, Kronacker; - Watersnuffel: West-Beersgat, Le Grelle; - Weidebeekjuffer: Bers. Uit dit overzicht blijkt dat in Bers beduidend meer soorten zijn aangetroffen dan in de overige bosplaatsen. De oppervlakte en aantal veldwerkdagen spelen hier zeker een rol. Rode Lijst van de Vlaamse libellen Voor een aantal Rode Lijst-soorten volgt hieronder een korte bespreking (De Knijf et al., 2006), waarbij de Koraaljuffer en Venwitsnuitlibel extra mee opgenomen zijn: - De Bruine korenbout is waargenomen in Hof ter Mik, het Mastenbos en aan het Anti-Tankkanaal in de buurt van Kronacker. Een eerder kleine populatie is bekend van het Anti-Tankkanaal ten noorden van Antwerpen. De soort komt zowel aan stilstaande plassen als aan stromend water voor.


193 │ 198




De aanwezigheid van een goede oevervegetatie, waaronder Riet, blijkt van belang te zijn. Op de Rode Lijst is de Bruine korenbout ‘bedreigd’. In het privé-domein Botermelck-La Garenne (Schoten) komt ook een populatie voor; - Een andere ‘bedreigde’ soort op de Rode lijst is de Bosbeekjuffer. De soort is gezien aan de Laarse Beek en de Zeurtebeek in het Peerdsbos en Park van Brasschaat, eveneens aan de Fortbeek in Schoten. Melding van deze juffer is ook gedaan door Pierre de Roo langs dezelfde Laarse Beek in het Peerdsbos. Vermoedelijk is het Anti-Tankkanaal de migratieweg voor onder andere Weide- en Bosbeekjuffers van waaruit het Klein Schijn zou kunnen gekoloniseerd worden (mondelinge mededeling Pierre de Roo). De Bosbeekjuffer stelt wel hoge eisen aan zowel de waterkwaliteit als de oeverstructuur. Op laaglandbeken leeft de soort eerder in beschaduwde stroken; - In Schoten aan de Fortbeek is de Beekoeverlibel waargenomen, die als ‘kwetsbaar’ staat beschreven. De libel komt voor aan kleine, langzaam stromende kwelbeken, maar ook aan weidebeken, wateringen, grachten en hoogveenslootjes. De omgeving heeft vaak een lage structuurrijke vegetatie, zodat het biotoop de hele dag in de zon ligt. De beekjes staan meestal onder invloed van kwel en hebben slechts weinig tot geen oevervegetatie; - De Koraaljuffer komt voor aan ondiep stilstaand (oligo- tot mesotroof) water in heide- en veengebieden. Een belangrijke populatie bevindt zicht op het militair Groot Schietveld. Misschien is van hieruit de soort vastgesteld in het Mastenbos. Ondanks ‘zeldzaam’ als status op de Rode Lijst is de soort de laatste jaren in opmars. Wederom in het privé-domein Botermelck-La Garenne (Schoten) is een grote populatie van de Koraaljuffer aanwezig; - De Venwitsnuitlibel is tweemaal aangetroffen in bosplaats Kronacker, namelijk in het noordelijke gedeelte tegen het Anti-Tankkanaal op open Struikhei-vegetatie en langs de hoofddreef op een open plaats met Pijpenstrootje. Het voortplantingsbiotoop bestaat uit meestal zonnig gelegen en voedselarme zure wateren zoals vennen en veenplassen, die allen gekarakteriseerd worden door de aanwezigheid van drijvende tapijten Veenmos. Op de Rode Lijst staat de Venwitsnuitlibel als zeldzaam vermeld. 2.3.21.7

Mieren Uit onderzoek binnen het Nationaal Park Hoge Kempen, samengevat in het Likona Jaarboek 2005 ( Lambrechts & Vankerkhoven, 2006), blijkt dat vooral droge heide een uiterst belangrijk ecotoop is voor onze inheemse mierenfauna. Echter bossen zijn ook belangrijk, namelijk voor het geslacht van de Rode bosmieren. Lichtrijke Eiken-Berkenbossen en de overgang tussen droge heide en allerlei droge bostypes – waaronder ook naaldhout – is optimaal. Alle drie de inheemse Rode bosmieren, namelijk de Behaarde bosmier, de Kale bosmier en de Zwartrugbosmier zijn kwetsbaar op Vlaams niveau (Dekoninck W. et al., 2003). Bosmieren zijn plaatselijk zeer sterk achteruitgegaan. Er zijn meerdere oorzaken:


194 │ 198




- Wellicht de belangrijkste is het feit dat de bossen vroeger veel lichtrijker waren en de bosmieren nu teruggedrongen worden tot bosranden. Daar treedt tegenwoordig vaak verbraming op door inwaaiing van meststoffen uit aanpalende landbouwgebieden. Enkel op arme zandbodem houden de bosmieren stand; - Een tweede bedreiging is het roven van poppen uit mierennesten door mensen, als voer voor vogels, ondanks de wettelijke bescherming. Op drie plaatsen is het geslacht van de Rode bosmier aangetroffen. Maar liefst een tiental nesten zijn gevonden in eenzelfde bosbestand van de bosplaats Matthysen. Eveneens zijn exemplaren waargenomen in de privé-bossen van Kronacker en Bers, waarvan de laatste ook een nest. Voor meer informatie over Rode bosmieren wordt verwezen naar een recent verschenen rapport over bedreiging en bescherming van Rode bosmieren (Loones et al., 2008). 2.3.21.8

Overige ongewervelden Tot slot worden hier nog een aantal diergroepen besproken, waarvan weinig gegevens zijn verzameld: - Aangezien de vegetatieopnames in het voorjaar hebben plaatsgevonden, zijn het aantal losse waarnemingen van sprinkhanen zeer beperkt. Krasser en Bruine sprinkhaan zijn respectievelijk in het privé-bos Le Grelle en het Park van Brasschaat waargenomen. Beide soorten zijn zeer algemeen in Vlaanderen; - De Groene zandloopkever is bij wet beschermd. Het glanzende groene pantser valt op en is aantrekkelijk om te zien. In ruime zin is het een kenmerkende bewoner van onbemeste zandgronden met een vrij open heide- of grasvegetatie en voldoende beschutting (Turin H., 2000). Zonnige paden in lichte bossen op zandgrond vallen ook zeker in de smaak. Volgens de Rode lijst (Desender K. et al., 2008) is de soort ‘achteruitgaand’. De soort is aangetroffen in de bosplaats Kronacker.


195 │ 198



2.3.22


Opbrengsten en diensten De respectievelijke volumes en opbrengst van de houtverkopen tijdens de afgelopen decennia (periode 1973-1999 en 2000-2007) worden weergegeven in Tabel 2-77. Tabel 2-77: Opbrengsten van houtverkopen Periode

1973-1999

2000-2007

Bosdomein

Volume (m³)

Opbrengst (€)

Uitlegger

2696

26.248

Inslag

11.503

166.418

OCMW Antwerpen

5790

180.651

Gemeente Brasschaat

2609

37.220

Uitlegger

523

6137

Inslag

2327

26.878

OCMW Antwerpen

599

9595

Gemeente Brasschaat

/

/

Voor de verpachting van de jacht werd er in de OCMW bossen, voor de periode van 1980-1989, een gemiddelde pachtprijs aangegeven van 88,4 euro per ha per jaar, met een uitschieter voor West Beersgat van 132 euro per ha per jaar. Het ‘Uilenbos’, een deel van Oost Beersgat dat als speelbos is aangeduid, en de bosplaats De Mick worden niet meer aan de jacht verpacht. Ook in het domeinbos is geen jachtverpachting meer van toepassing. Meerdere van de privédomeinen worden wel bejaagd.


196 │ 198



2.3.23


Recreatieve inventaris Op de kaarten 2-22a en 2-22b worden respectievelijk de bestaande recreatieve routes en attractoren/infrastructuur op het recreatieve vlak gesitueerd. In de onderstaande tabellen vind u een overzicht van de meest relevante elementen en een aantal aandachtspunten. Deze gegevens worden geografisch gebundeld en niet besproken per eigenaar.

2.3.23.1

Mastenbos Recreatief aanbod

Wandelpad (3,3 en 5,5 km) Ruiterpad (1,9 en 3,8 km)

Infrastructuur

Ruiterpad is grotendeels gescheiden van andere tracés Infobord langsheen Oude Galgenstraat Beperkte parkeergelegenheid aan Oude Galgenstraat Onverharde paden Beperkte hoeveelheid zitbanken

Aandachtspunten

Ontsluiting aan zuidelijke zijde: enkele dreven in privébezit Educatieve potenties ivm de aanwezigheid van bunkers en loopgrachten

2.3.23.2

Paepenbos Recreatief aanbod

Speelzone

Infrastructuur

Maar in beperkte mate toegankelijk (routes) Parking aan Fortsedreef en Kerkedreef Toegankelijke paden halfverhard met dolomiet Speelzone met picknickbank aan de Kerkedreef

Aandachtspunten

2.3.23.3

Vochttoestand speelzone

Uitlegger Recreatief aanbod

Bosleerpad en verbinding met wandelpad Klein Schietveld LF-route (Lange afstandsfietsroute) doorkruisen het gebied

en

fietsknopennetwerk

Drie speelzones Infrastructuur

Maar gedeeltelijk toegankelijk (zuidelijke zijde) Parking en infobord langsheen Sionkloosterlaan en Heidestraat Zuid Paden deels halfverhard (steenslag), toegangsweg woning in


197 │ 198



Inventaris │ Deel 1 – Identificatie van het bos asfalt Een picknickzone, aanliggend aan een speelzone Schuilhut Hondenlosloopzone

Aandachtspunten

2.3.23.4

Potenties naar verbetering verbinding met Klein Schietveld

Omgeving De Mick Recreatief aanbod

Inslag

Twee speelzones, waarvan één aan de Kerkedreef

Park De Mik

Aanliggende kinderboerderij

Kapittelroute (38 km) en Jan van der Nootroute (30-56 km))

Infrastructuur

E10-plas

Visserijclub De Snoek

Inslag

Maar in beperkte mate toegankelijk (routes) Parking aan Fortsedreef en Kerkedreef Toegankelijke paden halfverhard met dolomiet Picknickbank aan de speelzone Kerkedreef

Park De Mik

In de omgeving van de kinderboerderij werd een bescheiden parking aangelegd. Daarnaast wordt er ook in de dreven (o.a. aan de zijde van de St-Jobsesteenweg) in de dreven geparkeerd

De Mick en E10-plas

Deze locaties zijn actueel recreatief in beperkte mate ontsloten Aan het afitcomplex van de E19 aan de St-Jobsesteenweg is een grote carpoolparking aanwezig

Aandachtspunten

Parkeertekort tijdens piekperiodes (o.a. weekends) en staat van de toegangswegen (gemeentelijke dreven) Vochttoestand speelzone aan de Kerkedreef (Inslag) Recreatieve ontsluiting van de E10-plas en De Mick

2.3.23.5

Omgeving Park van Brasschaat - Peerdsbos Recreatief aanbod

Park van Brasschaat

Parkwandeling en looppad Park Brasschaat (2/3/5 km) Kastelenroute (41 km)

Peerdsbos

Peerdsboswandeling (6 km) Ruiterpad

Infrastructuur

Park van Brasschaat

Verspreide parkeer- en sportinfrastructuur Speeltuin en bootjevaren aan de zuidzijde van de vijver Speelzone aan de zuidzijde van de E19


198 │ 198



Inventaris │ Deel 1 – Identificatie van het bos Hondenweide Verspreide bebouwing en horeca Peerdsbos

Centraal gelegen parking Verspreide speelzones Speeltuin en picnicplaatsen Horeca (Melkerij)

Aandachtspunten

Afstemmen van infrastructuur en aanbod Functie van trage wegen

2.3.23.6

Kattekensberg Recreatief aanbod

Integraal als speelzone aangeduid

Infrastructuur

Beperkt aanwezig

Aandachtspunten

Integratie met aanliggende Brusselse bossen, waar een recreatief pad en hondenlosloopzone ingericht werden


199 │ 198



3


LITERATUURLIJST BAUWENS, D. & K. CLAUS (1996). Amfibieën en reptielen in Vlaanderen. Uitgave Wielewaal vzw. BIESBROECK B., ES K., VAN LANDUYT W., VANHECKE L., HERMY M., VAN DEN BREMT P., 2001. Een ecologisch register voor hogere planten als instrument voor het natuurbehoud in Vlaanderen. Brussel, Rapport Vlina 00/01. Flo.Wer vzw, het Instituut voor Natuurbehoud, de Nationale Plantentuin van België en de KULeuven in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap De Coster, K., 2002. Stadsrandbos Antwerpen. Aeolus bvba iov Provincie Antwerpen. De Keersmaeker L., Rogiers N., Lauriks R. en De Vos B., 2001. Ecosysteemvisie Bos Vlaanderen, Ruimtelijke uitwerking van de natuurlijke bostypes op basis van bodemgroeperingseenheden en historische boskaarten. Eindverslag van project VLINA C97/06, studie uitgevoerd voor rekening van de Vlaamse Gemeenschap binnen het kader van het Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling in opdracht van de Vlaamse minister bevoegd voor natuurbehoud". DE KNIJF, G., ANSELIN, A., GOFFART, P. & M. TAILLY (2006). De libellen (Odonata) van België: verspreiding-evolutie-habitats. Libellenwerkgroep Gomphus i.s.m. INBO, Brussel. 368pp. Dekoninck W., Vankerkhoven F., Maelfait J.-P., 2003. Verspreidingsatlas en voorlopige Rode Lijst van de mieren van Vlaanderen. Rapport van het Instituut voor Natuurbehoud 2003.07. Brussel. Desender, K.; Dekoninck, W.; Maes, D.; Crevecoeur, L.; Dufrêne, M.; Jacobs, M.; Lambrechts, J.; Pollet, M.; Stassen, E.; Thys, N. (2008). Een nieuwe verspreidingsatlas van de loopkevers en zandloopkevers (Carabidae) in België. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2008(13). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: Brussel : Belgium. 184 pp. Dienderen I. v., 1994. Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan Schoten Diriken P. & Van de Genachte G., 2000a. Het vademecum van de landschapselementen en -kenmerken. Een geografische benadering. Aanvullende inventaris van de ruimtelijke landschapskenmerken van bovenlokaal belang. Studie uitgevoerd door Georeto en Aeolus, in opdracht van de Vlaamse regering, AROHM, Afdeling Monumenten en Landschappen Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan (GNOP) Brasschaat, Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH), maart/oktober 1996. Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan (GRS) Brasschaat, Ontwerpafdeling I.G.E.A.N., 2005. Hygiëne (PIH). Antwerpen Hoek, L. v., 2006. Natuur en recreatie: Maar hoe? – Grenspark de Zoom – Kalmthoutse heide Lambrechts, J., De Coster, K. & M. Indeherberg, 2003. Handleiding voor monitoring in het Grenspark De Zoom – Kalmthoutse heide. Aeolus in opdacht van Grenspark de Zoom – Kalmthoutse heide. Lambrechts J., De Coster K, Heyn M., Hendig P.T., Vanderheyden I., Verheijen W., Smets W., 2007. Landschapscomposietkaart Provincie Antwerpen. Aeolus bvba iov PIH. Lambrechts, J. & F. Vankerkhoven (2006). Mieren in het Nationaal Park Hoge Kempen. Indicatoren voor stabiele milieus. LIKONA jaarboek nr.15 (2005): 7 Lodts M., Arcadis Gedas 2006. Realiseerbaarheid Golfterrein zone Wolvenbos te Kapellen – Quick screen vanuit ecologie en natuurwetgeving.


200 │ 198




Loones J., Maelfait J.-P., van Rhijn J., Dekoninck W. en Adriaens, T. (2008). De rode bosmier in Vlaanderen: voorkomen, bedreigingen en herstelmaatregelen aan de hand van een detailstudie in de Sixtusbossen (Poperinge-Vleteren). Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2008 (INBO.R.2008.01). Instituut voor Natuur en Bosonderzoek, Brussel. MAES, D. & VAN DYCK, H. (1999). Dagvlinders in Vlaanderen Ecologie, verspreiding en behoud. Stichting Leefmilieu/Antwerpen i.s.m. Instituut voor Natuurbehoud en Vlaamse vlinderwerkgroep/Brussel. Mens en Ruimte 2006 Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan (GRS) Schoten Milieu en veiligheid 2006, Gemeentelijk Milieubeleidsplan Brasschaat 2006-2010 Nieuwland Advies, Econnection, MTD, GTE, 1999. Beleidsplan Beheer en inrichting: Grenspark De Zoom- Kalmthoutse Heide 1999-2014 Nieuwland advies, 2005. Grenspark PLUS PIH – Natuurcel, 2007. Landschapsbeheerplan Antitankgracht. Roelandt B., 2001. De bosinventarisatie van het Vlaamse Gewest. Deel 3: Vegetatiekundige resultaten. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Bos&Groen, 215-485. Schaminée, J.H.J.; E.J. Weeda; V. Westhoff, 1995. De vegetatie van Nederland. Deel 2: Plantengemeenschappen van wateren, moerassen en natte heiden. Opolus Press, Uppsala-Leiden. Schaminée, J.H.J.; A.H.F. Stortelder; E.J. Weeda, 1996. De vegetatie van Nederland. Deel 3: Plantengemeenschappen van graslanden, zomen en droge heiden. Opolus Press, Uppsala-Leiden. Schaminée, J.H.J.; E.J. Weeda; V. Westhoff, 1998. De vegetatie van Nederland. Deel 4: Plantengemeenschappen van de kust en van binnenlandse pioniermilieus. Opolus Press, Uppsala-Leiden.Schneiders A. & Weiss L., 1996. Herwaardering van grachtenstelsels. Universitaire Instelling Antwerpen (UIA), Departement Biologie, in opdracht van Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en infrastructuur, AMINAL, Afdeling Water STORTELDER, A.H.F.; SCHAMINÉE, J.H.J.; HOMMEL, P.W.F.M. 1999. De vegetatie van Nederland. Deel 5: Plantengemeenschappen van ruigten, struwelen en bossen. Opolus Press, Uppsala-Leiden. Studiegroep Omgeving, 2006. Dummy Eindrapport - Masterplan gemeentepark Brasschaat 2006 Turin, H., 2000. De Nederlandse loopkevers, verspreiding en oecologie (Coleoptera: Carabidae). – Nederlandse Fauna 3. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden. 666 blz., 16 platen, met cd-rom. Vandenbussche, D., 2004. Provinciaal Natuurontwikkelingsplan. Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH). Antwerpen VAN LANDUYT, W. , HOSTE, I., VANHECKE, L., VAN DEN BREMT, P., VERCRUYSSE, W. & DE BEER, D. (2006). Atlas van de Flora van Vlaanderen en het Brussels Gewest. INBO, Nationale Plantentuin van België & Flower. Vercammen D. 2005, Milieubeleidsplan 2005-2009 Gemeente Schoten. Verkem S., De Maeseneer J., Vandendriessche B., Verbeylen G., Yskout, S., 2003. Zoogdieren van Vlaanderen. Ecologie en verspreiding van 1987 tot 2002. JNM & Natuurpunt Studie, Mechelen & Gent.


201 │ 198




Vermeersch G., Anselin A., Devos K., Herremans M, Stevens J., Gabriëls J., Van der Krieken B., 2004. Atlas van de Vlaamse broedvogels 20002002. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 23, Brussel, 496 p. Vlaamse overheid, 2007. Verkenningsnota: Ruimtelijke visie voor natuur en bos, regio Noorderkempen. Voorlopige impactstudie. Vlaamse Overheid, 2007-2008. Ruimtelijke visie voor landbouw, natuur en bos – regio Antwerpse Gordel/Klein Brabant. Bestaande ruimtelijke structuur, Startnota, Leidraad & programma voor Overleg. VOGELS, B. (2008). Nachtzwaluwen in het Mastenbos: een populatie die niet zou mogen bestaan? Uit: ANTenne, april-juni 2008, Jaargang 2, Nummer 2, blz. 13-15. Weiserbs A., Jacob J.-P. & Rotsaert G. (2002). Evaluation de l’incidence du développement des populations des perruches sur les habitats et les espèces indigènes. Aves, Convention entre l’IBGE et Aves asbl, Bruxelles.


202 │ 198




Hoofdkantoren ARCADIS Belgium

Bijkantoren ARCADIS Belgium

Deurne-Antwerpen

Berchem-Antwerpen

Kortrijk

Charleroi

Clara Snellingsstraat 27

Roderveldlaan 3

Sint-Jorisstraat 21

119, Avenue de Philippeville

B-2100 Deurne-Antwerpen

B-2600 Berchem

B-8500 Kortrijk

6001 CHARLEROI

T +32 3 360 83 00

T +32 3 328 62 86

T +32 56 24 99 20

T.. +32 71 298 900

F +32 3 360 83 01

F +32 3 328 62 87

F +32 56 24 99 21

F. +32 71 298 901

Gent

Bastogne

Leuven

Haaltert

Kortrijksesteenweg 302

Rue Thier De Luzéry 6

Fonteinstraat 1/a

Bruulstraat 35

B-9000 Gent

B-6600 Bastogne

B-3000 Leuven

9450 Haaltert

T +32 9 242 44 44

T +32 61 21 38 85

T +32 16 63 95 00

T. +32 53 83 04 80

F +32 9 242 44 45

F +32 61 21 52 28

F +32 16 63 95 01

F.+32 53 83 59 54

Hasselt

Diest

Luik

Oostende

Kempische steenweg 301

Vroentestraat 2

Rue des Guillemins 26, 2de verd.

Archimedesstraat 7

B-3500 Hasselt

B-3290 Diest (Schaffen)

4000 Luik

B-8400 Oostende

T +32 11 28 88 00

T +32 13 35 55 70

T +32 4 349 56 00

T +32 59 27 38 00

F +32 11 28 88 01

F +32 13 55 69 48

F +32 4 349 56 10

F +32 59 27 39 00

www.arcadisbelgium.be


203 │ 198

2008

Recommend Documents