BEGELEIDERSMAP
INLEIDING / 2 THEMA RAAK
DE EDUCATIEVE VERWERKING VAN DE TENTOONSTELLING / 3 VERLOOP VAN DE RONDLEIDING 1 INTRODUCTIE 2 ASSOCIATIESPEL 3 KUNSTENLABO TEKENTAFEL VOELTAFEL 4 POST AAN DE KUNSTENAAR
DE KUNSTENAARS IN DE TENTOONSTELLING / 12 - 26 PANAMARENKO / JOHAN TAHON / CHRISTOPHE COPPENS / MARIA ROOSEN TAMARA VAN SAN / ARPAIS DU BOIS / JOHANNA SCHWEIZER BART DE ZUTTER / EDITH DEKYNDT / JOHAN GELPER, WILLIAM COBBING / KOEN BROUCKE / LUCY AND BART
AANDACHTSPUNTEN / 27
LEESTIPS / 28
COLOFON / 29
1
In een wereld waarin digitale communicatie overheerst is het een uitdaging het aanraken te herontdekken. Hoe voelt gras aan? Hoe voelt hout aan? Hoe voelt kunst aan? Voelbare materialen en échte ervaringen staan centraal in de productie RAAK en belooft na de eerste aanraking lang na te zinderen door grote en kleine hoofden. In deze tentoonstelling onderzoeken we wat ons raakt in de hedendaagse kunst en waarom kunstenaars voor bepaalde materialen kiezen. Materialen en vormen spreken de taal van de kunstenaar. Daarmee vertelt hij zijn verhaal. RAAK zet je aan tot aandachtig kijken, tot het ontdekken van de kwaliteiten van materialen, tot het benoemen van wat je ziet en voelt. Met RAAK worden je zintuigen op scherp gezet. RAAK daagt je ogen, oren, neus en vingers uit !
RASA nodigt kleine en grote mensen uit om stapsgewijs te ontdekken wat handen allemaal kunnen maken met materie: • INTRODUCTIE: zet de toon van de tentoonstelling, hier ontdekken kinderen hoe RAAKwoorden kunnen klinken. • ASSOCIATIESPEL: met een tactiele RAAKvorm in de hand gaat de bezoeker op zoek naar een verband tussen zijn RAAKvorm en de kunstwerken in de tentoonstelling. • KUNSTENLABO: bestaat uit een tekentafel en enkele speldozen waarmee je op onderzoek kan gaan naar allerlei nuances en schakeringen van materialen. • POST AAN DE KUNSTENAAR: is een unieke gelegenheid om je persoonlijke appreciatie te formuleren aan de kunstenaar.
2
DE EDUCATIEVE VERWERKING VAN DE TENTOONSTELLING VERLOOP VAN DE RONDLEIDING De tijd die je nodig hebt voor een rondleiding bedraagt ongeveer 1 uur 30 minuten. We stellen volgende tijdsverdeling voor: 10 minuten verwelkoming / introductie 55 minuten om samen met de kinderen de kunstwerken te bespreken (associëren en rondleiden) 15 minuten voor de slotopdrachten: kinderen maken een keuze uit de tekentafel, de houtpuzzel, de doe-het-zelf doos, het draadspel. 10 minuten voor ‘Post aan de kunstenaar’ en een korte nabespreking aan het einde van de rondleiding. Het spreekt voor zich dat je elke rondleiding aanpast aan de doelgroep en dat je tijdens de rondleiding inspeelt op wat de kinderen naar voor brengen. We vinden het belangrijk dat je de rondleiding eigen maakt en er een persoonlijke toets aan geeft. Je kan zelf bij elke groep een andere selectie maken uit de tentoongestelde werken. Spin samen met de kinderen een ‘roze’ draad doorheen de tentoonstelling.
+5
+8
We willen graag kinderen en speelse mensen laten genieten van deze tentoonstelling RAAK. De educatieve begeleiding is afgestemd op een breed publiek. De meeste opdrachten en vragen zijn voor ieder kind geschikt. Slechts enkele opdrachten vragen om differentiatie en worden aangeduid met deze symbooltjes.
Veel plezier met de rondleidingen. We vinden het altijd fijn als je je bevindingen laat weten via telefoon 03/776 86 88 of per mail:
[email protected]
3
1 / INTRODUCTIE Stel jezelf voor. Verzamel de groep in de buurt van de VOELtafel, bij voorkeur in een kring. Je vertelt dat deze tentoonstelling speciaal voor hen gemaakt is. Kunstenaars vinden het nu eenmaal heel fijn dat kinderen naar hun werk komen kijken.
Je vraagt de kinderen om heel traag om hen heen te kijken, van boven naar onder, van rechts naar links, ver weg en dichtbij. Kijk eens om je heen. Wat zie je ? Benoem wat je ziet en wees vooral aandachtig voor de materiële kwaliteit van wat je ziet. Als gids kan je dit eerst evenvoor doen door naar een kind te kijken en hardop te benoemen wat je ziet; donzig haar, zacht velletje, pluizige trui, velours rokje. Vestig dan hun aandacht op de kunstwerken rondom hen. Vraag hen goed te kijken naar de materialen waaruit de kunstwerken gemaakt zijn. De kunstwerken die je hier ziet zijn gemaakt uit de meest diverse materialen, ze hebben een huid die je kan raken. Kunstenaar hebben een heel eigen taal. Ze spreken met ons via hun werken. In hun hoofd krijgt een idee een bepaalde vorm. Ze denken na over het materiaal dat ze daarvoor willen gebruiken en hoe ze dat materiaal gaan bewerken. Soms laten ze een spoor of een vingerafdruk na in het materiaal, soms is het maken en de handeling daarvan het onderwerp van het kunstwerk. We gaan luisteren naar wat een kunstwerk ons vertelt. We proberen te bedenken waarom kunstenaars voor bepaalde materialen kiezen. We zien wat hun handen met die materialen allemaal kunnen maken. We gaan aandachtig onderzoeken, bekijken en betasten.
De kunstwerken die je hier ziet zullen je soms uitdagen om aan te raken. Je geeft als gids aan wanneer dit kan en wanneer niet.
5
+8
WOORDSPEL •
Kinderen ontdekken de gevoelskwaliteiten van materialen
Onderaan de voeltafel vind je een speldoos met voelwoorden. Geef elk kind een woord om op te spelden. Vraag hen het woord goed te bekijken en er een gebaar en een expressie bij te bedenken om het woord te versterken. Doe dit zelf eerst eens voor. Bijvoorbeeld: zachtjes fluisterend, hard roepend, met een piepstemmetje of met een hele lage diepe, stem.... Moedig de kinderen aan om dit zeer expressief te doen. Je gaat de kring rond met de klok mee, begin bij jezelf. Herhaal het nog een keertje, maar dan in slow motion en als afsluiter heel snel! Luister goed wat voor mooie klanken dit gedicht krijgt!
OPMERKING: • Woorden voor +8 hebben een roos streepje, +10 een groen. • Voor kleuters en kinderen die nog niet kunnen lezen, stellen we voor meer tijd en aandacht te schenken aan de RAAKvormen. Het woordspel is nog niet voor hen geschikt. Ga over naar het associatiespel, pagina 7.
AAIBAAR, BOBBELIG, BLUBBER, BROKKELIG, BREEKBAAR, COMPACT, DIK , DONZIG, DUN, ELASTISCH, EFFEN, FRAGIEL, FLUWEELZACHT, GLAD, GEZWOLLEN, GLIBBERIG, GROF, GETAND, HARD, HARIG, HOBBELIG, KWETSBAAR, KOUD, KLEVERIG, KRIEBELIG, KORRELIG, KLONTERIG, LOBBIG, LUCHTIG, MALS, NAT, ONEFFEN, ORGANISCH, PLUIZIG, PEZIG, PULVERIG, POREUS, PRIKKEND, PELZIG, PAPPERIG , PLAKKERIG, PUNTIG, PLOOIBAAR, PUNTIG, RUW, RUIG, RIBBELIG, RIMPELIG, SPRIETERIG, SCHILFERIG, SCHUBBIG, STEKELIG, SOEPEL, STUG, SLIJMERIG, SCHERP, STROEF, STOFFIG, SPLINTERIG, TINTELEND, TAAI, VOCHTIG, VETTIG, VLOEIBAAR, VAST, VEZELIG, VOL, WARM, ZWAAR , ZACHT
6
2 / ASSOCIATIESPEL Aan de VOELtafel bovenaan hangen RAAKvormen. Een RAAKvorm is een tactiel voorwerp ter grootte van de handpalm, met een ophangring. De RAAKvorm vraagt om direct onderzoek, hij prikkelt meteen !
+5
De kinderen zitten in een kring. Je vraagt hen de ogen te sluiten. Ieder kind krijgt van jou een RAAKvorm. Ze betasten de RAAKvorm. Je vraagt de kinderen nu hun ogen te openen en de RAAKvorm goed te bestuderen: kleur, vorm, Waaruit is de RAAKvorm gemaakt? Hoe voelt de RAAKvorm aan?... Vervolgens: Stel jezelf voor, beschrijf jouw voorwerp en leg het voor je op de grond, bv.: “Ik ben …., ik heb een grote roze blubberbal in een netje. Als je erin knijpt ontstaan belletjes. De vorm voelt zwaar aan.” Dan is het beurt aan de kinderen. Stel als gids bijkomende vragen en zoek naar gelijkenissen en verschillen: “Wat weegt er ook zo zwaar? Wat voelt ook zo glibberig? Kijk eens bij jezelf of jij iets aan hebt dat even zacht aanvoelt, ….”
Je geeft elk kind een RAAKvorm en laat hen op zoek gaan naar één of meerdere kunstwerken die bij hun vorm passen. Vraag de kinderen een verband te leggen tussen hun RAAKvorm en het gekozen kunstwerk. Elk kind maakt deze keuze vanuit zijn eigen leefwereld, intuïtie en observatie. Een RAAKvorm biedt meerdere mogelijkheden tot associatie, via de inhoud, de vorm, de huid of de materie. Stimuleer de kinderen om hun keuze met aandacht te maken en erover te reflecteren.
VERLOOP VAN DE RONDLEIDING : • Je geeft elk kind een RAAKvorm. Vraag hen de RAAKvorm voorzichtig en met respect te behandelen. • Vertel hen alle kunstwerken te bekijken vooraleer ze een keuze maken. • Vraag hen van zodra ze een mogelijke link gevonden hebben, de associatie voor zichzelf te verwoorden. Belangrijk is dat ze op voorhand weten dat ze straks hun link voor de groep zullen uiteenzetten. • Terwijl de kinderen het associatiespel uitvoeren, loop je rond en geeft hen waar nodig extra stimulansen en vragen. Nieuwsgierig naar de gevonden associaties gaat de groep langs enkele geselecteerde kunstwerken. De kinderen die de associatie maakten proberen deze te verduidelijken aan de rest van de groep, waarna er nog extra vragen kunnen worden gesteld. Het zou kunnen dat er verschillende kinderen eenzelfde werk selecteren. • • • • • •
Hou met de groep halt bij één van de kunstwerken die ze selecteerden. Laat de kinderen die de associatie maakten aan het woord. Laat de groep aanvullende vragen stellen aan de leerling(en). Haal zelf nog enkele door de kinderen niet aangeraakte thema’s of beeldaspecten aan d.m.v. vragen. In de kunstenaarsfiches vind je meer informatie, vragen waarmee je dieper op het werk kan ingaan en ook een aanduiding of je het werk kan aanraken. Laat de kinderen zelf een link naar een volgend kunstwerk zoeken of suggereer zelf een mogelijke link.
7
1
2
SKELET OVERSPANNEN MET NYLON ijzerdraad, nylon, garen
8 ZWARTE PLUIMENKWAST pluim
GAATJESVORM kunsthars
9 RONDE GLADDE VORM kunsthars met witte laklaag
3 PLUCHE BOL namaakbont
10 LOB-VORM dekenstof, garen
4 DEKEN-KAM plastic, dekenstof
11 DRUPPEL VORM witte strijkparels, groene ijzerdraad
5 KNEEDVORM IN NYLON JASJE nylon, plastic kneedbal
12 SNOR leder, garen
6
7
IJZEREN PUNT-VORM ijzer
13 MAGNETEN MET GEHAAKT JASJE magneten, mohair
HAAKWERK ROND STEEN katoendraad, steen
14 ROZE FLOU BAL kunststof
15 VORM MET HANDAFDRUK kunsthars
23 RING DEKENSTOF-BORSTEL synthetische haren
16
17
TAKJE OMWIKKELD MET ROZE DRAAD hout, draad
24 SCHAAPJE schapenwol
19
RODE DRUPPEL VORM leder
20
KRISTAL kwarts, leder
25 KNEEDVORM IN NETJE plastic, katoen
21
STEKELVORM kabelstrips
26 ROOD GELAKT TAKJE hout, koudemail
POMPON groenewol
27 BERKENSTAM MET SPIEGEL berk, spiegel
22 BOOMSTEMMETJE hout
28 TAK MET ZUIGNAPJES hout, zuignapjes
3 / KUNSTENLABO TEKENTAFEL De tekentafel is een installatie met een grote papieren rol die je kan afrollen wanneer het vel goed vol getekend staat. Voor de tekentafel verzamelden we fijn, prikkelend, ongewoon RAAK tekenmateriaal zoals pastelkrijt, glitterstiften, extra dik vetkrijt, stempels, kaligrafiepen en bister. Al deze materialen moeten de bezoeker uitnodigen om op het papier zijn spoor achter te laten. Zo ontstaat er een oneindig beeldverhaal.
VOELTAFEL De voeltafel is een labo, een onderzoekstafel waar gewerkt wordt met de materialen en de technieken die de kunstenaars van de tentoonstelling gebruikt hebben. De voeltafel biedt activiteiten aan vertrekkende vanuit de materialen. De spelen bieden de mogelijkheid om vrij te exploreren en de materie op een open manier te ontdekken. De homo ludens/speelse mens kan hier volop ‘spelen’. Voor enkele kunstwerken hebben we een specifiek materialenspel ontworpen. Deze spelen bevinden zich onderaan de VOELtafel in witte plastic bakken. Plaats ze bij voorkeur in de buurt van het kunstwerk om te spelen. JOHANNA SCHWEIZER : 1 grote klos draad met grote houten haaknaalden. 4 plankjes om de mogelijkheden van draad te exploreren : weven, winden, doorhalen en wikkelen komen aan bod. BART DE ZUTTER : Een houten puzzel van boomstronkjes van verschillende boomsoorten, in verschillende diktes, die aan elkaar gepuzzeld kunnen worden. Zo ontstaat er een houten tekening op de grond. Welke vorm zie je nu? JOHAN GELPER : Een verzameling van allerlei materialen uit de doe-het–zelf zaak die geassembleerd kunnen worden : vleugelmoeren, plastic buisjes, bouten, vijzen, snelbinders,… Hoe hoog kan jij bouwen?
• De kinderen kiezen vrij welk spel ze in het kunstenlabo willen spelen. Ze mogen ook meerder spelen ontdekken. • Na het spelen vraag je hen zelf de speldozen op te ruimen. • Al het materiaal van de TEKENtafel wordt netjes opgeborgen in de juiste bakjes.
10
4 / POST AAN DE KUNSTENAAR In deze laatste opdracht vragen we de kinderen het kunstwerk te kiezen dat hen het meeste geRAAKt heeft. Welk kunstwerk vind je het mooiste? Wat is het eerste werk dat in je opkomt ? Waar had je echt het gevoel geraakt te worden ?
Laat de kinderen weldoordacht en rustig deze keuze maken. Je kan hen eventueel vragen om de ogen te sluiten en het beeld vast te houden wanneer ze de ogen terug openen. De kinderen krijgen nu allemaal een kaartje en een potlood en gaan zitten bij het werk van hun keuze. Op het kaartje schrijven ze de kunstenaar een briefje, een korte boodschap, een vraag of een tekening. Hierin formuleren ze hun persoonlijke appreciatie. Misschien brengen de reacties de kunstenaars wel op nieuwe ideeën… De kaartjes worden nadien verzameld in de daartoe bestemde brievenbussen die te vinden zijn op de VOELtafel. Elke kunstenaar heeft een aparte brievenbus. RASA zal hen later deze persoonlijke post bezorgen. Rond af met een korte groepsevaluatie over de tentoonstelling.
tip! Heb je vandaag al iemand een knuffel gegeven ? Het zou niet slecht zijn opnieuw wat meer onze tastzin te gebruiken in het dagelijks leven. Lichamelijk contact doet ons goed en versterkt de band tussen mensen onderling.
11
DE KUNSTENAARS IN DE TENTOONSTELLING Hier vind je: • Informatie over de kunstenaars en hun werk in deze tentoonstelling.
• Een beschrijving van de materialen waaruit het kunstwerk is gemaakt.
• Voor elk kunstwerk hebben we enkele vragen of bedenkingen gemaakt. Deze vragen zijn erg belangrijk bij het gidsen. Ze vormen immers de kern van deze tentoonstellingsbegeleiding. De vragen werden in het roze aangeduid.
• Voor elke kunstenaar hebben we ook een aantal thema’s opgesomd. Handig bij het associatiespel.
• Verder vind je de website van de kunstenaar, waarop je meer informatie over de kunstenaar en zijn werk vindt vermeld.
• Het handje
verwijst naar een opdracht ofwel naar een kunstwerk dat kinderen mogen aanraken onder begeleiding van jou als gids.
• Enkele opdrachten vragen om differentiatie per leeftijd en worden aangeduid door deze symbooltjes:
+8
+5
12
PANAMARENKO
°1940 (B)
In Panamarenko’s werk vervagen de grenzen tussen wetenschap, techniek en kunst. Zijn technologische experimenten resulteren in objecten zoals vliegtuigen, duikboten, zeppelins, auto’s, luchtballonnen, vliegende schotels en vliegconstructies geïnspireerd op vogels en insecten. Vaak zijn ze niet eens in staat uit te voeren waarvoor ze gemaakt zijn. Vliegtuigen die niet van de grond raken, boten die zinken, auto’s die niet vooruit raken. Het proces van het maken is voor Panamarenko belangrijker dan het functioneren. De verwachting die de creatie in zich draagt, belangrijker dan het vliegen zelf. Want de mislukking houdt de droom in leven. Of zoals Panamarenko het zelf zegt: ‘Als je de dingen altijd zou laten werken, zou er minder over gedacht worden. Nu is er tenminste die droom.’ En Jan Hoet : ‘Als ik in een vlieghaven ben, geloof ik nooit dat die vliegtuigen echt de lucht in kunnen. Als ik een vliegtuig van Panamarenko zie, geloof ik dat wel. Bij Panamarenko blijft de droom intact.’
Het kunstwerk “Propslibelle”, 2005 is een klein vliegtuigje. Een huid is over een geraamte gespannen. Net zoals de eerste vliegtuigen die gemaakt werden tot na de 1e wereldoorlog. Met dit werk toont Panamarenko dat materiaal een belangrijk medium is om zijn ideeën uit te drukken: als toeschouwer neem je duidelijk de specifieke kenmerken en eigenschappen van het materiaal waar.
Materialen: Metaal, papier, hout, cellofaan
“PROPSLIBELLE” 2005
Wat herken je in het werk? Kijk eens naar de titel van het kunstwerk. Uit welke materialen werd de “propslibelle” gemaakt ? Waarom denk je dat de kunstenaar dit materiaal gebruikt heeft? Zou het vliegtuigje echt kunnen vliegen? Als je zelf iets maakt, vind je het dan belangrijk dat het ook echt werkt? Dier / fragiliteit / de juiste materie voor bepaalde functie --> Huid- functie vraag / lichte materie / zweven, wind, lucht / vliegen / schoonheid www.panamarenko.be
13
JOHAN TAHON
°1965 (B)
De sculpturen van Tahon zijn “wezens”, het zijn vormen die een geestestoestand verbeelden, als het ware de geestelijke gedaanten van de mens. Door te werken met vervormde gestalten maar tegelijk het menselijk lichaam of een afgeleide daarvan als grondvorm te behouden, kan de kunstenaar zijn ervaringen delen met de toeschouwer. Tahon werkt vanuit een liefde voor kunst die van een andere tijd lijkt. In zijn beelden investeert hij genereus zijn hele persoonlijkheid omdat hij beseft dat “een bepaalde vorm van warmte en emotie die mensen aan elkaar geven, ook kan uitgaan van dingen die op mensen lijken.” Zichzelf ondervragen is misschien wel de essentie van wat Tahon naar de beeldhouwkunst drijft. Voor hem heeft kunst te maken met een spirituele zoektocht, een reiken naar het absolute, een streven naar inzicht in de samenhang van de dingen. Het KUNSTWERK RITE : Achter de kunstenaar groeit langzamerhand een indrukwekkende reeks gekwelde en gekwetste reuzen, maar ook heel tedere, serene en ongenaakbare figuren. RITE is zo één van die figuren. Tahon doet de menselijke anatomie in het gips geweld aan door een onnatuurlijke verlenging van de hals, alsof hem bij het vormgeven een wezen van een andere planeet voor ogen stond. Tahon vertelt het volgende over RITE : “Stel je een woestijn voor waarin het beeld alleen aanwezig is. Het zelfbewustzijn en de spirituele plaats verscheuren en zalven de figuur in zijn imaginair ritueel. In trance als een sjamaan wordt hij groter dan zichzelf en zijn handen worden 2 antennes waarmee hij kan ontvangen of verzenden. Zijn hoofd komt iets dichter bij de sterren en de zon. Rite probeert te begrijpen wat een mens niet kan begrijpen. Enkel voelen en ondergaan in poëzie is mogelijk. Het beeld is wit, een laag zalf ligt erover heen en beschermt zijn kwetsbare huid.” BRON: Dries Verstraete, Jan Van Hove
“RITE”
Tahon staat erop dat het beeld echt aangeraakt wordt. Fysiek contact met beelden is voor Tahon zelf ook erg belangrijk, hij wil dat de kinderen dit ook ervaren… Leg je vinger in de afdruk van de kunstenaar.
Materiaal: Keramiek, glazuur Hoe zou dit beeld gemaakt zijn? Waarom zou het beeld wit zijn? Hoe voelt het beeld? Kijk eens goed naar de houding van het beeld. Wat valt je op? (knielen, handen, lange hals) Wat zou de kunstenaar willen vertellen? Wat zegt het beeld jou? Of wat zou jij aan het beeld willen vertellen? Stel dat je het beeld mee mocht nemen, waar zou je het dan een plekje geven? Houding, emotie van een beeld / glimmende huid / zien en voelen van de sporen van de kunstenaar www.johantahon.be Reportage Canvas : http://www.youtube.com/watch?v=D_UOHE4fu1E&feature=player_embedded
14
CHRISTOPHE COPPENS
°1969 (B)
Modeontwerper en hoedenmaker Christophe Coppens is een uiterst productief man die niet alleen in de mode actief is, maar zich ook uitleeft als beeldend kunstenaar. Hij inspireert zich op kunst, literatuur, impressies van elke dag en dromen. Deze smeltkroes van invloeden leidt tot een heel verscheiden aanbod met doorgedreven vakmanschap en een subtiele, humoristische ondertoon als rode draad.
Zijn ‘Hairy Man’ werd gemaakt voor de tentoonstelling ‘Dollhouse III’ in Z33 in Hasselt. Coppens wilde een soort reuzen teddy maken, een pop die een afwezige partner zou kunnen vervangen. Om de knuffel-ervaring intenser te maken maakte hij hem volumineus en zwaar. Wanneer je een boek leest met de ‘Hairy Man’ zittend naast jou, dan voel je zijn arm werkelijk op je schouders rusten ...
Materiaal: Bruin namaakbont Wat herken je in de vorm van dit werk? Aan wat doet dit werk je denken? Uit welk materiaal is dit werk gemaakt? Hoe zou de pop aanvoelen? Vind je soms iets een beetje griezelig, maar wil je daar toch aankomen? Hoe komt dat?
Aantrekken – afstoten / lief – niet lief ? / knuffel – geen knuffel / eng of niet ? “HAIRY MAN” 2003
De ‘Hairy Man’ mag geknuffeld en geaaid worden
www.christophecoppens.com
15
MARIA ROOSEN
°1957 (NL)
De Nederlandse Maria Roosen heeft als voornaamste beeldend materiaal glas gekozen. Op haar aanwijzingen creëren glasblazers sensuele, antropomorfe vormen in vrolijke kleuren: borsten, melkkannen, schoeisel enz. Ze laat glas vloeien zoals aquarelverf op papier.Ze speelt met onze verwachtingen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid, met ons gevoel voor verhoudingen, met onze ideeën over kunst en werkelijkheid. Haar beelden hebben een gevoelige huid. Ze glanzen, trillen, schitteren, spiegelen, verbazen. Haar werk moet de zinnen strelen en verwarren : ze goochelt met tegenstellingen zoals hard en zacht, rond en hoekig, sterk en slap.
“Gewassen bomen” Maria Roosen is als natuurmens gefascineerd door de verschillende soorten paddestoelen die groeien uit de bast van rottende berkenbomen. Ze hebben tinten gaande van bruin, zwart en groen tot zelfs purper en blauw. Roosen houdt van het feeërieke karakter van de berkenboom. Zorgvuldig kiest ze de bomen uit (haar broer is boswachter) die ze voor haar werk wil gebruiken. Later laat ze de berken omzagen, in stukken kappen en tenslotte worden ze gewassen. Elke boom vraagt een andere aanpak : soms worden de stammen liggend gepresenteerd, soms rechtop. Het juiste aantal fluorescerende glazen zwammen wordt er later opgemonteerd. Het glas gloeit onder invloed van het licht op onverwachte momenten op. BRON: Paul Depondt
Materiaal: Berk, spiegelglas Uit welke materialen bestaat het kunstwerk, herken je ze? Horen deze materialen bij elkaar? Wat is het verschil? Hoe voelen ze aan, denk je? Welke vormen herken je in het werk? Wat groeit er op de boom? Wat zou Maria Roosen willen vertellen met de bloedrode kleur? het spiegelende oppervlak? Glans / spiegelend / inspiratie: natuur / natuur – cultuur assemblage van 2 materialen die niet bij elkaar horen / contrast / fragiliteit / koud en warm tip: In de verzameling van Bart de Zutter vind je een elfenbankje. www.mariaroosen.com “GEWASSEN BOOM” 2007
16
TAMARA VAN SAN
°1982 (B)
Het verhaal dat Van San aan de hand van haar voorwerpen wil vertellen, begint door de veelheid langzamerhand een indrukwekkende omvang te krijgen. Ze bouwt zo aan een oeuvre dat in al zijn vormelijke abstractie uitnodigt om er steeds weer naar terug te keren, het opnieuw te bekijken en steeds weer nieuwe samenhangen en verschillen te ontdekken, in vorm, textuur en kleur. BRON: Edith Doove, Middelheimproductie #5, 2009
Zoals elke taal bestaat uit betekenisloze klanken die pas een betekenis krijgen door hun schikking en gebruik, bouwt Tamara Van San aan een talloze verzen tellend heldengedicht, draaiend, trekkend en duwend aan vormen die tot ons spreken zonder woorden, maar zich vol van gedachten verder zingen in de onbewaakte kamers van ons bestaan.” BRON: Hans Theys, catalogus Xanadu, S.MA.K., juli 2010
Materialen: PU-schuim, verf, nylon, glas, plastic, ijzer Beschrijf zo nauwkeurig mogelijk de buitenkant van de werkjes. Hoe denk je dat ze aanvoelen? Zijn er materialen die je herkent? Wat hebben deze drie voorwerpen met elkaar te maken? Wat zijn de gelijkenissen / wat zijn de verschillen? Spreekt het je aan? Waarom (niet)? Kleur/ vreemd dus intrigerend… Wat is het ? herkenbaarheid ? / speels, vrolijk karakter
http://www.hanstheys.be/artists/tamara_van_san
“CAVE WISPERER” 2007 “DANCING WITH THE PAPER BOY” 2009 “PINK ONE” 2006
17
ARPAIS DU BOIS
°1973 (B)
Maniakaal tekenen ligt aan de basis van het oeuvre van Arpaïs Du Bois. Dagelijks maakt de kunstenares meerdere tekeningen. Ze tekent omdat ze bang is om dingen te verliezen. Ze tekent details die haar treffen. Ze tekent haar woede, verdriet en euforie. Arpaïs Du Bois bezweert in haar werk haar angsten en twijfels. Met ingehouden geweld confronteert ze het geheugen met het heden. Het gaat er ook vaak om de schoonheid vast te leggen, zelfs verscholen in pijn en tristesse. Om alles te kunnen blijven vatten, om overeind te blijven. Pas als het op papier staat kan ze het loslaten. “De dingen die ik niet gezegd krijg, vertrouw ik toe aan papier. Ik teken omdat ik bang ben om dingen te verliezen. Details die me treffen. Emoties : woede, verdriet, euforie. Pas als iets op papier staat kan ik het loslaten. Dat is nodig, want anders loop ik over. Door te tekenen, schep ik leegte in mijn hoofd.” Nadat Arpaïs haar gevulde dagschetsboeken enkele maanden heeft laten rusten, neemt ze die boeken weer ter hand. De tekeningen, uit een niet zo ver verleden, maar toch vaak vergeten, die een gevoel van herkenning bij haar opwekken worden dan op doek vertaald. Ze zijn dan het zaad waaruit een nieuw schilderavontuur kan ontspruiten. Die doeken worden op die manier mijlpalen in haar leven als kunstenaar. BRON: Anne-Marie Poels Materialen: Oliepastel, aquarel, sanguinepotlood, papier, verschroeid plasiek, tape, grafietpolood, ecoline, bister, kristalpapier.
“QUELQUES FANTOMES EN CACHETS”, “SANS TITRE”, “SANS TITRE”, “BONHEUR DE MOUSTACHE”, “LA CAGE” “FLEUR D’AUTOMNE” 2009
Het idee van een “(teken)dagboek” is voor vele kinderen herkenbaar en zal ook in de educatie verwerkt worden. De bezoeker kan zijn sporen achterlaten op de tekentafel en werken met bijzondere tekenmaterialen.
Welke technieken heeft deze kunstenares gebruikt? Wat zie je in de zes werkjes terugkomen? Wat zijn de verschillen, wat zijn de gelijkenissen? Waarom denk je dat deze tekeningen zo klein zijn? (zijn de blaadjes uit haar tekendagboek). Waarom schrijven / tekenen mensen dingen in een dagboek? Doe je dat ook? Welke gevoelens / emoties herken je in de tekeningen? Hoe zie je dat? Hoe noteer jij ideeën op papier? (kleur, vorm, compositie) Wat is het verschil tussen een illustratie en een tekening? Tekendagboek / sporen achterlaten / materie op het blad / tekenen als basis van de beeldende kunst / tekenen als taal / De samenvoeging van beeld en tekst kan veel meer zijn dan tekst en bijhorende illustratie. De twee kunnen evenwaardige componenten zijn.
http://www.arpais.com
18
JOHANNA SCHWEIZER
°1949 (NL)
Na lange tijd met klei gewerkt te hebben, ontdekte Johanna Schweizer zes jaar geleden de mogelijkheden van haakwerk. Felgekleurde katoenen en linnen draden worden door middel van de oude, vertrouwde haaktechniek opgebouwd tot transparante objecten. De opgespannen en verharde beelden variëren van koppen en schedels tot grote en kleine figuren. Zij vertellen ons over thema’s als de menselijke kwetsbaarheid en seksuele identiteit. Ook is er een zekere fascinatie voor volksreligie, mythologie en folklore. Deze thema’s lijken als vanzelf een plaats te vinden in deze kleurige, transparante werken. De gehaakte figuren worden opgevuld (vandaar de gaten in het haakwerk) en in een kunsthars/polymeer – bad gedompeld zodat ze ruimtelijk gefixeerd worden. De figuren die ze haakt zijn als gevolg van werken in deze materie, niet groter dan 1m30.
Materiaal: Katoendraad, kunsthars Op welke manier is dit werk gemaakt? Heb je dit zelf al eens gedaan? Wat is er zo anders aan dit haakwerk? (ruimtelijkheid en hardheid, loshangende draadjes) Is de vorm vol of leeg? Oude techniek, anders gebruikt / ruimtelijke van haakwerk / aanraken van het lichaam / suggestief : holle vorm geeft aan dat er iets is (een lichaam) / lichtspel
SCHEDEL
Andere kunstwerken in RAAK: “MEISJESJURK“ 2005 , “GELE MAN“ 2006 , “TULPENBOOM“ 2010
http://johannaschweizer.blogspot.com http://www.youtube.com/watch?v=2OdWmF7gZlg
19
BART DE ZUTTER
°1961 (B)
Bart De Zutter verwerkt organismen, processen en materialen uit de natuur tot sculpturen. De creatie van zijn werken vertoont een vast verloop. Alles start bij een idee, afkomstig uit zijn dromen. Dit idee wordt gestimuleerd en krijgt vorm tijdens wandelingen en verzameltochten. Vervolgens legt hij het grafisch vast in tekening en schetsen, welke de basis vormen voor zijn sculpturen en installaties. Zijn wezens, wolken, vleugels,… kunnen door hun fysische affiniteit, transparantie en plaatsing in de ruimte een eigen leven leiden. Bart De Zutter raakt met zijn werken maatschappelijke thema’s zoals duurzaamheid en ecologie aan. Wezens zijn zelfstandige entiteiten die stilstaand leven. Ze hebben een hart, aderen, de aanzet van gewrichten en benen. Het materiaal wordt op zijn kop gezet, waardoor het een nieuwe betekenis en waardigheid krijgt. Bart De Zutter kaart met dit thema de huidige consumptiemaatschappij aan, waarbij te weinig aandacht geschonken wordt aan het herwinnen van fundamentele grondstoffen.
Materialen: Verschillende hout soorten, brons, stenen, veren, zilver Waar zou de kunstenaar zijn materiaal halen? Heb je zelf al eens materialen gevonden in de natuur, die je zo mooi vond dat je ze hebt meegenomen? Vind je deze vormen zo terug in de natuur? Hoe zou de kunstenaar deze vormen dan maken? Aan wat doet deze vorm je denken? Verzamelen / onderzoeken / schatten vinden in de natuur / takken zonder jasje / precisie
“HET WEZEN” 2011
VERZAMELTAFEL: Bart De Zutter gaf een aantal natuurlijke materialen mee die mogen aangeraakt worden onder begeleiding. Veren, takken, zwammen en vogelhartjes kunnen bekeken en betast worden. Vind je het zacht of hard aanvoelen?
www.bartdezutter.be Andere kunstwerken in RAAK “COCOON” 2010 en DIVERSE OBJECTEN 2000-2011
20
EDITH DEKYNDT
°1960 (B)
Het oeuvre van Edith Dekyndt bestaat uit installaties, foto’s, geluidswerken, sculpturen en de laatste jaren vooral videowerken. Haar werk beweegt zich in de schemerzone tussen wetenschap en kunst. Het onderzoek van de natuurkundige eigenschappen der dingen leidt in het werk van Edith Dekyndt tot verrassende, intrigerende, soms speelse beelden en situaties. Ze onderzoekt fysische fenomenen zoals geluid, licht en kleur en experimenteert met wetenschappelijke methodes om onze blik open te stellen voor de schoonheid van het onzichtbare en het ongrijpbare. Dekyndt creëert een poëzie van de werkelijkheid, het alledaagse, de dingen waaraan we achteloos of onbewust voorbijlopen. Zij zoekt in haar installaties en werken het onbekende zichtbaar te maken en te presenteren als voorwerp voor contemplatie. Met een minimale, maar esthetische beeldtaal verscherpt ze onze waarneming. BRON: www.netwerk-art.be
Materialen: ijzervijlsel & magneet, water& zeep, video
““PROVISORY OBJECT” 2000
Provisory Object: Met welk materiaal speelt de kunstenares ? Kan jij dit ook maken? Hoe doe je dat? Waar moet je op letten? Waarom zou de kunstenares dit op film hebben gezet? Martial-M Wat zie je gebeuren? Wat denk je dat de handen vast hebben? Wat doen magneten? Welke verschillende vormen ontstaan er? Wat is het verschil met de andere video? (blijvende materie/ niet blijvende materie) Spelen met materialen onderzoeken / ontdekken / wetenschap - kunst Provisory Object: is gemaakt bij - 20°. De video duurt zolang de zeepbel blijft hangen.
http://www.edithdekyndt.be Ander kunstwerk in RAAK video “MARTIAL-M” 2007
21
JOHAN GELPER
°1980 (B)
Uit de sculpturen, tekeningen en installaties van Johan Gelper spreekt een fascinatie voor de natuur en haar biomorfe groeibewegingen. Hij tekent eerst en begint dan aan de uitvoering. Zijn werk wordt vaak ter plaatse opgebouwd, aangepast aan de ruimte. Een spijker in de muur kan het vertrekpunt betekenen voor een hele installatie. Hij laat het werk a.h.w. ‘groeien’ in de ruimte. Het lijken wel tekeningen in de ruimte. Later breekt hij het werk af en herbruikt hij de materialen op een andere plaats. Ook het abstract-wetenschappelijke constructieproces maakt deel uit van zijn werk. Aan de hand van zowel natuurlijke als gefabriceerde voorwerpen wil hij de dubbelzinnigheid van door mensenhanden vervaardigde objecten onderzoeken. Het liefst werkt hij met verwaarloosbare voorwerpen zoals een handschoen, een tak, stukken plastiek of gevonden onderdelen van auto’s, zetels, verpakkingsmaterialen…
Materialen: PVC-buis en snelbinders, ijzer, kabelstrips, carbonstaven, marmer, workmate-stoel, metaal Herken je de materialen die de kunstenaar gebruikt? Hoe is het kunstwerk gemaakt? Waarom zou hij kiezen voor deze materialen? Aan wat doet de vorm je denken? Hoe zou het werk voelen? Heb je een ander werk in de tentoonstelling gezien dat hierbij past ? Waarom ? Tegenstelling tussen onnatuurlijke materialen en organische vormen / Prikt / materialen uit de doe-het-zelf zaak / lijkend op een dier, een machine / transparantie / speels / vormelijk
BOTANICAL mag door enkele kinderen zachtjes aangeraakt worden. “BOTANICAL” 2010 http://www.johangelper.be
22
WILLIAM COBBING
°1974 (GB)
William Cobbing verbeeldt op een visueel sterke manier hoe in onze huidige netwerkmaatschappij alles gekoppeld is aan elkaar. Hij plaatst personages in een herkenbare alledaagse omgeving maar geeft ze vreemde protheses of laat grote organische (gips)vormen uitstulpen uit muren en objecten. De figuren in William Cobbings videowerk torsen vreemde vergroeiingen met zich mee, zoals een blok cement rond het hoofd of een klomp klei die hun hoofd helemaal inkapselt. Surrealistische taferelen die naadloos aansluiten op de realiteit. “The Kiss” Twee hoofden die elkaar een stevige ‘kleikus’ geven. Het paar in ‘The Kiss’ gaat elkaar met zijn handen te lijf : in een teder maar vruchteloos zwoegen om uit hun verstarde positie los te geraken, kneden en herkneden zij onvermijdelijk elkaar. Cobbing bedacht deze zeer ‘romantische’ scène waarmee hij visueel duidelijk maakt hoe een koppel elkaar wederzijds beïnvloedt en vormt. Dit werk laat de toeschouwer ook meegenieten van de plasticiteit van het materiaal. Je voelt als het ware de klei terwijl je beide personages ziet en hoort kneden en kliederen. Het geluid versterkt de gewaarwording en brengt als het ware het weke van de binnenkant van het lichaam naar buiten.
Materiaal: Klei
“THE KISS” 2004
Wat doen deze twee mensen? Wat hoor je? Maakt aanraken geluid? Zou je het zelf fijn vinden om dit eens te proberen? Waarom wel of niet? Kan je leven zonder aanrakingen? Geluid van het kneden / aanraken tussen personen / liefde / lichaamstaal
http://iaf2.bulletserve.net/artistbio.php?artist_id=60
23
+8
BODYDRUM •
Je lichaam als een instrument.
We kunnen met ons lichaam oneindig veel geluiden maken van heel zacht naar hard. Probeer jij eens ! Bijvoorbeeld: regen maken met je handen. De kinderen staan in een kring. Jij neemt als dirigent van het ‘regenorkerst’ plaats in het midden. Begin bij een persoon in de kring en vraag hem om zachtjes met zijn wijsvingers over elkaar te wrijven. De persoon naast hem sluit aan en zo verder tot de hele kring hetzelfde geluid maakt. We laten het geluid zachtjes aanzwellen. De dirigent geeft een nieuw geluid aan : zachtjes tikken met de wijsvingers op elkaar. Weerom gaat het de kring rond, één voor één pikken de kinderen erop in. Herhaal dit met de volgende handelingen: harder tikken met de vingers, met 2 vingers, alle vingers, zachtjes met de volledige handen, harder en laat het dan maar aanzwellen tot een grote climax met een oorverdovend applaus! Bouw af door de oefening achterstevoren te herhalen.
+5
VOELSPEL Je vraagt om de ogen te sluiten en zachtjes met de vingertoppen het gezicht aan te raken. Kinderen kunnen ook elkaars gezicht aanraken als ze dat willen. Eerst voelen de kinderen aan hun eigen gezicht en daarna aan dat van de ander. Is het éne makkelijker dan het andere ? Voelt het verschillend ? Als je met je eigen hand over je gezicht streelt voel je dan vooral je hand of eerder je gezicht ?
24
KOEN BROUCKE
°1965 (B)
Koen Broucke is een artistieke duizendpoot. Hij is meerdere kunstenaars in één : hij schildert, performt, speelt piano en is curator. Verstrikt in een netwerk van alter ego’s en toch fundamenteel zichzelf, bouwt hij zijn tentoonstellingen. Zijn fictieve personages vormen een zelfportret : het zijn aspecten van hemzelf die hij even kan uitvergroten of kan relativeren. Zo bedacht hij o.a. Achille Kerkhaven, een aannemer in Mariagrotten; Francis Lennox, een historieschilder; Oscar Mozart, een botanicus en Leslie François, de megalomane imitator van Franz Liszt. Deze laatste figuur wordt in RAAK in de kijker gezet. Koen Broucke gaat hierbij uit van de karikaturen van Liszt uit de 19e eeuw, om deze te reanimeren in performances en reeksen tekeningen. Op één van die karikaturen staat Liszt met armen die uitlopen in een leeuwerik en een nachtegaal. Dit bracht Broucke op het idee om diverse vogelhandschoenen te maken waarmee hij de moeilijke stukken van Liszt op een eigen-aardige manier op de piano speelt. RAAK toont de handschoenen en beelden van een performance waarin hij de lichaamstaal van Liszt imiteert.
Materiaal : Synthetisch paar handschoenen, opgezette kraaien
“OUR TRAVELING CIRCUS LIFE” 2010
Wat zie je? Waaraan doet het je denken ? Waarvoor gebruikt hij de handschoenen ? Welk verhaal vertelt hij met zijn handen? Welk gevoel krijg je als je naar de video kijkt ? Zou hij anders spelen zonder handschoenen ? In de huid van iemand anders kruipen / dier-mens relatie / visuele taal (van performer, pianist)
http://www.atelierbroucke.com
25
LUCY AND BART - LUCY MC RAE AND BART HESS Het contact tussen lichaam en materiaal is het vertrekpunt bij de gevarieerde experimenten van Lucy Mc Rae en Bart Hess, samen opererend als het duo Lucy and Bart. Met hun low-tech uitgevoerde, instinctief vormgegeven prothesen en lichaamsextenties stellen zij mode, architectuur en performance in vraag en werpen een vooruitblik op het toekomstige lichaam.
Materiaal : Papier, gras & zandzakjes Wat groeit er op hun huid? Waarom zouden deze mensen een andere huid hebben? Wat zijn de verschillen en wat zijn de gelijkenissen tussen de twee figuren? Zou dit fijn aanvoelen? Waarom wel, waarom niet? Gek ! / 2de huid / vies ? / inpakken, verstoppen / spelen / gewerkt voor Lady Gaga
http://lucyandbart.blogspot.com
“EXPLODED VIEW” 2008
Andere werken in RAAK “GERMINATION DAY ONE” 2008, “GERMINATION DAY EIGHT” 2008
26
AANDACHTSPUNTEN • Reken ongeveer 10 minuten voor het aanzetten van alle toestellen in de tentoonstelling! • In elk centrum is een verantwoordelijke onder de techniekers aangeduid. Vraag bij de start wie die persoon is en hoe je hem/haar kan bereiken in geval van nood. • De constructies zijn niet gemaakt om tegen te leunen! Indien dit toch gebeurt kunnen de kunstwerken of de apparatuur die er zich aan/in bevinden in gevaar komen. Maak dus duidelijke afspraken met de groep en hou een oogje in het zeil. • De kunstwerken mogen NIET worden aangeraakt, tenzij de werken die met een handje werden aangeduid in deze begeleidersmap. Dit kan enkel onder begeleiding van een gids. Wijs de kinderen hierop in het begin van de rondleiding en vertel ook waarom dit niet mag. • Het materiaal kijk je op het einde van elke rondleiding na. Als er zaken disfunctioneren, vuil zijn, ontbreken of beschadigd zijn, meld je dit aan de verantwoordelijke cultuurfunctionaris of rechtstreeks aan RASA. Controleer ook de werken regelmatig. • Benadruk dat de RAAKvormen voorzichtig en met respect moeten worden behandeld. • Zorg dat de TEKENtafel netjes wordt achtergelaten. Al het materiaal van de TEKENtafel wordt opgeborgen in de juiste bakjes. • De lestips voor leerkrachten werden reeds door de meeste centra aan de leerkrachten op voorhand toegezonden, ofwel overhandig je ze aan het einde van een rondleiding. • Geef elke leerkracht ook een evaluatieformulier mee met de vraag om dit in te vullen en terug te sturen. Beide documenten vind je op onze website www.rasa.be waar leerkrachten ze kunnen downloaden bij tentoonstelling RAAK of via downloads. • Vraag de leerkrachten hun mailadres in te vullen om op de hoogte te blijven van de werking van RASA. • Het proces dat tijdens de tentoonstelling in gang is gezet kan verder gezet worden thuis of in de klas. We ontwikkelden hiervoor een interactieve kidswebsite. RASA wil op een directe manier communiceren met haar jong publiek. Deze site bestaat uit een aantal modules: webquest, tekenprogramma, virtueel museum, wedstrijden... Daarnaast wordt regelmatig een nieuw item toegevoegd waarmee de kinderen ideeën kunnen uitwisselen onder elkaar en met de kunstenaars. SU, onze hippe keuzebegeleidster, zal de kinderen de weg wijzen naar mooie creatieve sites op het web. Op het einde van de rondleiding geef je elk kind een RASA-armbandje en nodig je hen uit om zeker naar onze kidswebsite te surfen. Leerkrachten geef je de lestips en een evaluatieformulier mee. • VEEL PLEZIER !
27
LEESTIPS Tangible High Touch Visuals Graphic-inspired design, objects and spaces by creatives that are producing striking visual and spatial work. Editors: S. Ehmann, M. Huebner, R. Klanten Uitgever: Gestalten Tactile High Touch Visuals A collection of cutting-edge work that illustrates how designers are implementing their ideas spatially. Editors: M. Huebner, S. Ehmann, R. Klanten Uitgever: Gestalten
KUNSTENAARS Maria Roosen - Maria’s – Valiz, Amsterdam Maria Roosen - Monster – Valiz, Amsterdam Maria Roosen - Mijn vrienden, My friends - Valiz, Amsterdam Omgevingstekenen – Provinciale Prijd Beeldende Kunst 2007 – Caermersklooster, Provinciaal Cultuurcentrum Gent – Johan Gelper - p 26 -33 Johan Thahon – Observatorium – Ludion Johan Tahon – Stellar Octopus Johan Tahon – te gast bij Visiting – Constant Permeke - Stichting Kunstboek.
Precursor The Creativity Watchlist A new breed of creatives is enriching the classic categories of design. Editors: R. Klanten, A. Mollard / Uitgever: Gestalten
Hans Theys – Over vorm: Tamara Van San - Zwevende fanfares. p 129-139 – www.epo.be
Touch me- don’t touch me: de toets als inetrface in de hedendaagse kunst – C. Van Damme, P. Van Rossem, M. Van Eekhout.
Atelier Panamarenko – vondsten uit de Biekorfstraat Panamarenko – Workstation Biekorfstraat – Linkeroever uitgevers.
WEBSITE http://www.gestalten.com/
William Cobbing - Gradiva Project
Koen Broucke – In residence – cc Hasselt Koen Broucke – In de cross-over overstijg je je beperkingen.
art 8-09-2011 p 13
Des illusions virgule, Arpaïs Du Bois, Toohcsmi, uitgevers. Yamamoto masao, Arpaïs Du Bois, Where we met, Lannoo.
28
PRODUCTIE COPRODUCTIE CONCEPT KUNSTENAARS
RASA vzw C-Mine, Genk Gerd Dierckx | RASA Panamarenko | Johan Tahon | Christophe Coppens Maria Roosen | Tamara Van San | Arpaïs Du Bois Johanna Schweizer | Bart De Zutter | Edith Dekyndt Johan Gelper | William Cobbing | Koen Broucke & Lucy and Bart
EDUCATIE TECHNISCHE COÖRDINATIE SCENOGRAFIE GRAFISCHE VORMGEVING
Geertje Bruyninckx | Jorinde Krosenbrink Danny van Rumste UNFOLD & Lien Wauters We Make Graphics
29
RASA
VZW
JEZUSSTRAAT 6 BUS 4 B-2000 ANTWERPEN [email protected] TEL 03/776 86 88 WWW.RASA.BE WWW.RASAKIDS.BE
30
Volg de stippenlijntjes van de hand met naald en (liefst roze) draad, op en neer.
TIP: Laat de draaduiteindjes gewoon hangen.
WAT KAN JE ALLEMAAL DOEN MET JE HANDEN? Wij zijn alvast begonnen, verzin er maar op los!
STAPELEN SLINGEREN FRULLEN KNISPERSCHEUREN KNEDEN ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... .....................................
