Een wolf in de stad Soort activiteit Luisteren, spel Thema(‘s) Sint Franciscus, vrede Aantal deelnemers 10/15 Leeftijd 12-15 jaar Locatie Binnen, geen speciale vereisten Duur 1 uur en 15 minuten Intensiteit Rustig Materiaal
Foto’s en tekst van het leven van Sint Franciscus, verhaal van de wolf van Gubbio, wolvenkaartjes, pen en papier
Doel/Samenvatting activiteit Het doel van deze activiteit is tweevoudig: enerzijds leren de jongeren het levensverhaal van de heilige Franciscus kennen en anderzijds worden ze via de legende van de wolf van Gubbio ingeleid in Franciscaanse concept van vrede. Daarnaast wordt er ook nog een spel gespeeld.
Verloop 1. Inleiding Op tafel liggen een aantal prenten en een aantal stukken tekst. De stukjes tekst vormen samen het levensverhaal van Sint Franciscus. Bij elk stukje tekst hoort ook een foto. De tekst en bijhorende foto’s moeten samengelegd worden en op volgorde gelegd worden. Daarna wordt door iedereen een stuk van het leven van Franciscus voorgelezen. (15 min)
2. De wolf van Gubbio Over het leven van Sint Franciscus worden veel legendes verteld. Eén van die legendes is het verhaal van hoe Franciscus een wolf getemd heeft. We bespreken samen het verhaal. Eerst wordt het verhaal helemaal voorgelezen. We beantwoorden dan samen de vraag: wat viel jullie op in de manier waarop Franciscus naar de wolf toe ging en hoe hij met de wolf sprak? Daarna wordt het verhaal paragraaf per paragraaf nog eens gelezen en worden zes elementen van Franciscaanse vrede uitgelegd (zie bijlage 2 en 3). 3. Een (weer)wolf in de stad: spel Na deze inhoudelijke verwerking, spelen we ook nog een spel! We bevinden in ons Gubbio, in de dertiende eeuw. Onze stad wordt geteisterd door weerwolven. Tot daar plots een man naar voren komt, die misschien ons wolvig probleempje kan oplossen… Het spel verloopt zoals het klassieke weerwolvenspel. Deze rollenverdeling is gebaseerd op tien deelnemers. De volgende rollen zijn aanwezig: Een wolf in de stad
1
-
-
-
De wolven: zij doden ’s nachts in overleg één burger. Ze kunnen elkaar niet doden. Eén Franciscus: Franciscus kan niet gedood worden door de wolven. Wanneer ze hem aanwijzen om te doden, wordt één van de wolven bekeerd. Hij krijgt dan een nieuwe rol als “bekeerling”. Om natuurlijk niet opgegeten te worden door de wolven, moet hij ’s nachts het spel blijven meespelen met de wolven en overdag op hen jagen! Hij kan wel gedood worden door de burgers, maar dat is natuurlijk niet in hun voordeel. Franciscus mag niet weten wie de wolven zijn. Een spelronde waarin Franciscus gedood wordt, verloopt dus als volgt: o De wolven worden wakker en wijzen Franciscus aan. Ze gaan weer slapen. o Franciscus wordt kort wakker en de verteller gebaart dat de wolven hem gedood hebben. Franciscus gaat weer slapen. o De spelleider tikt één van de wolven kort aan. Deze wolf is nu bekeerd, maar krijgt geen burgerkaartje. Wanneer de priester dus naar de kaart van de bekeerling kijkt, ziet hij een wolvenkaart. Eén dorpsgek: deze persoon mag ’s nachts gluren door zijn handen naar wie de wolven zijn. Hij heeft natuurlijk wel het risico om betrapt te worden! Wanneer de dorpsgek wil spreken over wat hij gezien heeft, moet hij altijd het omgekeerde zeggen van wat hij bedoelt. Eén pastoor: hij mag ’s nachts naar één kaart van een personage kijken. Hij mag niet zeggen dat hij de pastoor is en moet natuurlijk voorzichtig zijn.
Er zijn ook nog drie gebeurtenissen: -
-
-
De Beul: na drie nachten komt de beul tevoorschijn. Hij (en alleen hij!) beslist wie er overdag gelyncht zal worden. Verraad jezelf niet! De Beul is de persoon die links zit van de persoon die eerst dood ging. De Kus: na vier nachten komt Cupido tevoorschijn! Twee spelers worden op slag smoorverliefd. Wanneer de één gedood wordt, is de ander ook dood. Deze twee spelers worden aangeduid door de verteller. De Openbaring: na tien nachten openbaart Franciscus zich en bekeert alle wolven. Eind goed, al goed!
Opmerkingen/bijlagen
Bijlage 1: kaartjes bij het leven van Sint-Franciscus Zie aparte bijlage.
Een wolf in de stad
2
Bijlage 2: de legende van de wolf van Gubbio (enkel het verhaal) In de tijd dat Franciscus in de stad Gubbio vertoefde, dook daar in de omgeving een grote, woeste en bloeddorstige wolf op, die niet alleen dieren maar ook mensen verslond. En omdat hij zich dikwijls dicht bij de stad vertoonde, leefden de inwoners in grote angst, en was iedereen die de stad uitging gewapend alsof het oorlog was. Toch kon iemand die alleen was en hem tegenkwam niets tegen hem beginnen. Het werd zelfs zo erg, dat niemand de stad meer durfde te verlaten uit angst voor die wolf.
Franciscus had erg met de inwoners van de stad te doen en wilde de wolf gaan opzoeken, hoewel zij het hem sterk afraadden. Hij sloeg een kruis en trok met zijn gezellen de stad uit, geheel en al vertrouwend op God. Op het punt waar de anderen niet verder durfden, sloeg Franciscus de weg in naar de plek waar de wolf leefde.
Daar gebeurde het, zoals de vele burgers zagen die naar dit wonder waren komen kijken, dat toen de wolf met opengesperde muil op Franciscus afkwam, Franciscus naar hem toeliep, een kruis over hem maakte en hem bij zich riep. Een wonder geschiedde! Onmiddellijk nadat Franciscus het kruis had gemaakt, liet de geduchte wolf zijn bek dichtvallen en hield hij in.
`Kom hier, broeder wolf, ik gebied je namens Christus mij noch anderen kwaad te doen.' En zodra hij het gebod hoorde, kwam hij mak als een lammetje naar hem toe en ging voor zijn voeten op de grond liggen.
Franciscus sprak tegen hem.: `Broeder wolf, jij veroorzaakt in deze omgeving veel ellende en je hebt je afschuwelijk misdragen door schepselen van God zonder zijn toestemming te verminken en te doden. Je hebt niet alleen dieren gedood en verslonden, maar het ook gewaagd om mensen, die naar het beeld van God gemaakt zijn, te doden en te verminken. Hiervoor verdien je als gemene dief en moordenaar de galg, want alle mensen haten en vervloeken je, en de hele stad is je vijandig gezind. Maar, broeder wolf, ik wil jou vrede laten sluiten met de mensen zodat jij hun geen kwaad meer zult doen en zij jou al het kwaad dat je berokkend hebt zullen vergeven, en er geen mensen of honden meer op je zullen jagen.' Op Franciscus' woorden gaf de wolf met bewegingen van zijn lijf, zijn staart en zijn oren en door het knikken met zijn kop te kennen dat hij ermee instemde en bereid was te gehoorzamen.
Toen zei Franciscus: `Broeder wolf, als jij bereid bent vrede te sluiten en die te bewaren, beloof ik ervoor te zorgen dat jij je leven lang van de inwoners van deze stad te eten krijgt, zodat je geen honger meer hoeft te lijden; want ik weet best dat je door honger tot al die kwade dingen werd gedreven. Maar omdat ik deze gunst voor je zal vragen, broeder wolf, moet jij me beloven dat je nooit meer enig mens of dier zult schaden: beloof je dat?' De wolf knikte met zijn kop ten teken dat hij het beloofde. En Franciscus zei: `Broeder wolf, ik wil dat je op je erewoord zweert je aan deze belofte te zullen houden, zodat ik daar volledig op kan vertrouwen.' En terwijl Franciscus zijn hand uitstak om een erewoord te krijgen, tilde de wolf zijn rechterpoot op en legde die gedwee in de hand van Franciscus, waarmee hij hem op zijn manier zijn erewoord gaf.
Een wolf in de stad
3
Toen zei Franciscus: `Broeder wolf, ik gebied je in naam van Jezus Christus nu zonder enige schroom met me mee te komen, om deze vrede te gaan sluiten in naam van God.' En tot grote verbijstering van de inwoners die het zagen, liep de wolf als een mak lammetje met hem mee. Meteen ging dit nieuws als een lopend vuurtje de hele stad door, zodat iedereen, groot en klein, man en vrouw, jong en oud, naar het marktplein trok om Franciscus met de wolf te zien. Toen al het volk zich daar verzameld had, ging Franciscus op een verhoging staan en hield een preek. Na afloop van zijn preek zei Franciscus: `Luister, mijn broeders: broeder wolf, die hier voor u staat, heeft me op zijn erewoord beloofd vrede met u te willen sluiten en u op geen enkele wijze ooit nog kwaad te doen, als u belooft hem elke dag zijn nodige voedsel te geven. Ik sta ervoor in dat hij zich strikt aan dit vredesverbond zal houden.' De burgers beloofden eenstemmig dat ze hem altijd te eten zouden geven. En ten overstaan van iedereen zei Franciscus tegen de wolf `En jij, broeder wolf, beloof je de mensen dat je je aan het vredesverbond zult houden en nooit meer een mens of dier of welk schepsel dan ook zult belagen?' De wolf knielde neer, knikte met zijn kop en gaf door vriendelijke bewegingen van zijn lijf, zijn staart en zijn oren zo duidelijk mogelijk te kennen dat hij elke afspraak zou nakomen. Vervolgens zei Franciscus: `Broeder wolf, ik wil dat je, zoals je me buiten de poort je erewoord op deze belofte hebt gegeven, ook in aanwezigheid van alle mensen op je erewoord zweert dat je niet zult beschamen waarvoor ik heb ingestaan.' En de wolf tilde zijn rechterpoot op en legde die in de hand van Franciscus. Door dit alles werden de mensen met zo veel bewondering en blijdschap vervuld over de devotie van de heilige, het uitzonderlijke wonder en de vrede met de wolf, dat iedereen luid naar de hemel jubelend God loofde, omdat Hij Franciscus had gestuurd om hen door zijn goede daden van de muil van het woeste beest te bevrijden. Nog twee jaar lang leefde de wolf daarna in Gubbio en ging als een tam dier de huizen langs, van deur tot deur, zonder dat hij iemand lastigviel of door mensen werd lastiggevallen. Hij werd door iedereen royaal gevoed en wanneer hij door de stad en langs de huizen liep, was er geen hond die tegen hem blafte. Na twee jaar stierf broeder wolf uiteindelijk van ouderdom, en dat betreurden de mensen zeer, want telkens wanneer ze hem zo mak door de stad zagen gaan, werden ze duidelijk herinnerd aan de deugd en de heiligheid van Franciscus. Tot lof van Christus. Amen.
Bijhorende vragen: 1. Durf jij in een ruzie de eerste stap zetten om een oplossing te zoeken? (per twee bespreken)
2. Hoe wapen jij je voor een conflict? Kan je een manier bedenken om een ruzie op te lossen zonder die “wapens”? (individueel)
Een wolf in de stad
4
3. Ware vrede komt van God (schrijfgesprek). 4. Wanneer we kwaad zijn op iemand, is het makkelijk om hen niet meer als gelijken te willen behandelen. Wanneer heb jij in een ruzie of een conflict de ander niet meer als een vriend behandeld? 5. De eerste stap zetten om iemand te vergeven is vaak veel moeilijker dan verder ruziemaken. Ervaar jij dat ook zo? 6. Speelt rechtvaardigheid een grote rol in jouw leven? Bij de laatste drie vragen: kies één vraag.
Bijlage 3: de legende van de wolf van Gubbio (verhaal en uitleg) De wolf van Gubbio: een verhaal van vrede In de tijd dat Franciscus in de stad Gubbio vertoefde, dook daar in de omgeving een grote, woeste en bloeddorstige wolf op, die niet alleen dieren maar ook mensen verslond. En omdat hij zich dikwijls dicht bij de stad vertoonde, leefden de inwoners in grote angst, en was iedereen die de stad uitging gewapend alsof het oorlog was. Toch kon iemand die alleen was en hem tegenkwam niets tegen hem beginnen. Het werd zelfs zo erg, dat niemand de stad meer durfde te verlaten uit angst voor die wolf. Soms voelt het alsof onze wereld ook vol wolven zit: we lezen in de krant verhalen over oorlog en gewapend conflict, we horen op het nieuws vertellen over onthoofding, onderdrukking, ontvoering. Zelfs in ons eigen land zien we sporen van de wolven van armoede en onverschilligheid. Deze problemen kunnen ons al snel ontmoedigen: wanneer we de schijnbaar onoverkomelijke berg problemen in onze wereld in de ogen kijken, zijn we verloren en weten we niet wat gedaan. Jezus roept ons echter op om onze moed samen te rapen en onze angst achter ons te laten: we moeten niet alleen de problemen van de wereld durven onder ogen komen, maar meer doen. Als christenen zijn we geroepen om vredebrengers te zijn. In zijn bergrede zegt Jezus: “Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.” (Mat 5:9). Als we dus wensen om Jezus te volgen en als Hem te leven, dan moeten we werken voor meer vrede en gerechtigheid in de wereld. Franciscus van Assisi had een heel eigen manier om vrede te brengen. In het verhaal van de wolf van Gubbio zullen we samen zes elementen ontdekken die de Franciscaanse manier van vrede brengen speciaal maken. Franciscus had erg met de inwoners van de stad te doen en wilde de wolf gaan opzoeken, hoewel zij het hem sterk afraadden. Hij sloeg een kruis en trok met zijn gezellen de stad uit, geheel en al vertrouwend op God. Op het punt waar de anderen niet verder durfden, sloeg Franciscus de weg in naar de plek waar de wolf leefde. Hier lezen we over de eerste twee belangrijke elementen van vrede volgens Franciscus: Ten eerste: net zoals Franciscus op weg ging naar de wolf, moeten we zelf actieve stappen naar vrede nemen. Vrede brengen is een actief gebeuren, we kunnen niet gewoon zitten en wachten tot vrede naar ons komt. Integendeel, wanneer we over conflicten horen, moeten we moedig antwoorden. Franciscus deed dit zijn leven lang: hij ging naar de sultan toe om met hem te spreken en hij stapte af op de wolf. Hij stak zich niet weg en liet het een ander niet oplossen, hij nam zelf de eerste stap! Durf jij in een ruzie de eerste stap zetten om een oplossing te zoeken? (per twee bespreken) Een wolf in de stad
5
Het tweede element is dat Franciscus ongewapend naar de wolf toe ging. Hij slaat enkel een kruisteken en vertrekt. Geweld kan je volgens Franciscus niet bestrijden met geweld, maar enkel met een open houding. Hoe wapen jij je voor een conflict? Kan je een manier bedenken om een ruzie op te lossen zonder die “wapens”? Daar gebeurde het, zoals de vele burgers zagen die naar dit wonder waren komen kijken, dat toen de wolf met opengesperde muil op Franciscus afkwam, Franciscus naar hem toeliep, een kruis over hem maakte en hem bij zich riep. Een wonder geschiedde! Onmiddellijk nadat Franciscus het kruis had gemaakt, liet de geduchte wolf zijn bek dichtvallen en hield hij in. Hier komen we tot het besef dat Franciscaanse vrede altijd gebaseerd op God: Franciscus maakt een kruisteken over de wolf en God vertraagt de passen van de wolf. We kunnen dus geen vrede brengen die niet eerst van God komt. Ware vrede komt van God (schrijfgesprek). `Kom hier, broeder wolf, ik gebied je namens Christus mij noch anderen kwaad te doen.' En zodra hij het gebod hoorde, kwam hij mak als een lammetje naar hem toe en ging voor zijn voeten op de grond liggen. In deze passage spreekt Franciscus de wolf aan als “broeder wolf”. Het kan verleidelijk zijn om diegene die ons kwaad willen doen te demoniseren en hen niet meer als mensen te beschouwen. Volgens Franciscus is het echter essentieel om het Gods aanwezigheid in elke mens te erkennen en hen dus ook als broeders en zusters te behandelen. Wanneer we kwaad zijn op iemand, is het makkelijk om hen niet meer als gelijken te willen behandelen. Wanneer heb jij in een ruzie of een conflict de ander niet meer als een vriend behandeld? Franciscus sprak tegen hem: `Broeder wolf, jij veroorzaakt in deze omgeving veel ellende en je hebt je afschuwelijk misdragen door schepselen van God zonder zijn toestemming te verminken en te doden. Je hebt niet alleen dieren gedood en verslonden, maar het ook gewaagd om mensen, die naar het beeld van God gemaakt zijn, te doden en te verminken. Hiervoor verdien je als gemene dief en moordenaar de galg, want alle mensen haten en vervloeken je, en de hele stad is je vijandig gezind. Maar, broeder wolf, ik wil jou vrede laten sluiten met de mensen zodat jij hun geen kwaad meer zult doen en zij jou al het kwaad dat je berokkend hebt zullen vergeven, en er geen mensen of honden meer op je zullen jagen.' Op Franciscus' woorden gaf de wolf met bewegingen van zijn lijf, zijn staart en zijn oren en door het knikken met zijn kop te kennen dat hij ermee instemde en bereid was te gehoorzamen. Hier wordt het vijfde element van de Franciscaanse vrede beschreven: om vrede te krijgen, moet er eerst verzoening zijn. Dat wil zeggen dat mensen samengebracht worden om een overeenkomst te krijgen. Het betekent ook dat mensen elkaar vergeven en samen verdergaan. De eerste stap zetten om iemand te vergeven is vaak veel moeilijker dan verder ruziemaken. Ervaar jij dat ook zo?
Toen zei Franciscus: `Broeder wolf, als jij bereid bent vrede te sluiten en die te bewaren, beloof ik ervoor te zorgen dat jij je leven lang van de inwoners van deze stad te eten krijgt, zodat je geen honger meer hoeft te lijden; want ik weet best dat je door honger tot al die kwade dingen werd gedreven. Maar omdat ik deze gunst voor je zal vragen, broeder wolf, moet jij me beloven dat je nooit meer enig mens of dier zult schaden: beloof je dat?' De wolf Een wolf in de stad
6
knikte met zijn kop ten teken dat hij het beloofde. En Franciscus zei: `Broeder wolf, ik wil dat je op je erewoord zweert je aan deze belofte te zullen houden, zodat ik daar volledig op kan vertrouwen.' En terwijl Franciscus zijn hand uitstak om een erewoord te krijgen, tilde de wolf zijn rechterpoot op en legde die gedwee in de hand van Franciscus, waarmee hij hem op zijn manier zijn erewoord gaf. Hier komen we tot het besef dat een conflict vaak ontstaat in een onrechtvaardige situatie: de burgers in de stad hadden genoeg te eten, terwijl de wolf buiten de stadsmuur aan het verhongeren was. Hoewel de burgers dus over zichzelf dachten als de slachtoffers van geweld dat ze niet uitgelokt hebben, was het deels ook hun onbereidheid om hun eten te delen dat geleid heeft tot het conflict. Voor een vredige oplossing moeten beide partijen vaak water bij de wijn doen: de burgers moeten een beetje van hun voedsel aan de wolf geven en de wolf stopte met hen aan te vallen. Speelt rechtvaardigheid een grote rol in jouw leven? Toen zei Franciscus: `Broeder wolf, ik gebied je in naam van Jezus Christus nu zonder enige schroom met me mee te komen, om deze vrede te gaan sluiten in naam van God.' En tot grote verbijstering van de inwoners die het zagen, liep de wolf als een mak lammetje met hem mee. Meteen ging dit nieuws als een lopend vuurtje de hele stad door, zodat iedereen, groot en klein, man en vrouw, jong en oud, naar het marktplein trok om Franciscus met de wolf te zien. Toen al het volk zich daar verzameld had, ging Franciscus op een verhoging staan en hield een preek. Na afloop van zijn preek zei Franciscus: `Luister, mijn broeders: broeder wolf, die hier voor u staat, heeft me op zijn erewoord beloofd vrede met u te willen sluiten en u op geen enkele wijze ooit nog kwaad te doen, als u belooft hem elke dag zijn nodige voedsel te geven. Ik sta ervoor in dat hij zich strikt aan dit vredesverbond zal houden.' De burgers beloofden eenstemmig dat ze hem altijd te eten zouden geven. En ten overstaan van iedereen zei Franciscus tegen de wolf `En jij, broeder wolf, beloof je de mensen dat je je aan het vredesverbond zult houden en nooit meer een mens of dier of welk schepsel dan ook zult belagen?' De wolf knielde neer, knikte met zijn kop en gaf door vriendelijke bewegingen van zijn lijf, zijn staart en zijn oren zo duidelijk mogelijk te kennen dat hij elke afspraak zou nakomen. Vervolgens zei Franciscus: `Broeder wolf, ik wil dat je, zoals je me buiten de poort je erewoord op deze belofte hebt gegeven, ook in aanwezigheid van alle mensen op je erewoord zweert dat je niet zult beschamen waarvoor ik heb ingestaan.' En de wolf tilde zijn rechterpoot op en legde die in de hand van Franciscus. Door dit alles werden de mensen met zo veel bewondering en blijdschap vervuld over de devotie van de heilige, het uitzonderlijke wonder en de vrede met de wolf, dat iedereen luid naar de hemel jubelend God loofde, omdat Hij Franciscus had gestuurd om hen door zijn goede daden van de muil van het woeste beest te bevrijden. De zes elementen van Franciscaanse vrede zijn dus: 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Vrede is geen denkoefening: we moeten vrede doen. Vrede komt er maar door geweldloosheid. Ware vrede komt enkel van God. We moeten iedereen als onze broer of onze zus zien. We moeten altijd op zoek gaan naar verzoening. De vrede moet een rechtvaardige vrede zijn.
Als we willen leven zoals Jezus, dan moeten we dus vredebrengers worden. Maar hoe doe je dat dan precies? De massa van problemen in de wereld kan soms zo groot lijken, dat het voor ons onmogelijk lijkt om eraan te beginnen. We kunnen de elementen van de Franciscaanse vrede toepassen in ons eigen leven, om daar al vrede te stichten. Denk hier dus eens rustig over na. In welk aspect van jouw leven struikel je soms over conflicten? Een wolf in de stad
7
Nog twee jaar lang leefde de wolf daarna in Gubbio en ging als een tam dier de huizen langs, van deur tot deur, zonder dat hij iemand lastigviel of door mensen werd lastiggevallen. Hij werd door iedereen royaal gevoed en wanneer hij door de stad en langs de huizen liep, was er geen hond die tegen hem blafte. Na twee jaar stierf broeder wolf uiteindelijk van ouderdom, en dat betreurden de mensen zeer, want telkens wanneer ze hem zo mak door de stad zagen gaan, werden ze duidelijk herinnerd aan de deugd en de heiligheid van Franciscus. Tot lof van Christus. Amen. Bronnen: -
De Fioretti. Verhalen over Sint Franciscus. Vertaald door Linda Pennings. 1999. Lessons of Gubbio. Jim McIntosh, OFM. 1995. Geconsulteerd op http://www.franciscanofs.net/BFR2/gubbio.htm.
Bijlage vier: spelkaarten Zie aparte bijlage.
Een wolf in de stad
8
