10:12 Pag. 1. Van asotaks tot zedenpleger

Van Asotaks tot zedenpleger def.indd | Sander Pinkse Boekproductie bv | 06-10-09 / 10:12 | Pag. 1

Van asotaks tot zedenpleger


Van

ASOTAKS Ewoud Sanders


tot

ZEDENPLEGER Tien jaar nieuwe woorden

Uitgeverij nrc Boeken 2009



Inhoud

Woord vooraf 7 Tien jaar nieuwe woorden 11 Alfabetisch register 225



Woord vooraf

Niemand weet precies met hoeveel woorden het Nederlands jaarlijks groeit. De schattingen lopen uiteen van honderd tot achthonderd woorden. Hoeveel van die woorden blijven weet ook niemand. Heel veel nieuwe woorden zijn zogenoemde gelegenheidssamenstellingen. Ze worden voor een bepaalde gelegenheid gevormd, vrijwel altijd door twee bestaande woorden aan elkaar te plakken, en als die gelegenheid weer voorbij is, verdwijnt het woord. Zo dook in 1999 opeens het woord zwembadgeweld op. Zwembad bestaat al zeker 150 jaar, het woord geweld al ruim duizend jaar (het verschijnsel is natuurlijk nog veel ouder, namelijk zo oud als de mensheid), maar zwembadgeweld debuteerde in 1999. Op het moment dat er in zwembaden veel geweld optreedt neemt men maatregelen — men zet bijvoorbeeld extra badmeesters in. Of, zoals in 1999 gebeurde: men besloot jongeren alleen nog toe te laten onder begeleiding van een volwassene. Toen het geweld in zwembaden weer afnam, kon het nieuwe woord afzwaaien. Het is niet alleen onbekend hoeveel woorden er jaarlijks bijkomen, we weten ook niet hoeveel woorden er jaarlijks in onbruik raken. Want gaat zoiets wel per jaar? De telefooncel is een verouderd ding. Ooit telde Nederland er duizenden, maar sinds iedereen een mobiele telefoon heeft moet je er met een lampje naar zoeken. Jongeren hebben nog wel een vaag idee wat een telefooncel is (antwoord van een jongen van dertien: ‘Dat is toch zo’n ding waar Superman inloopt om zich razendsnel om te kleden?’), maar toekom7


stige generaties zullen er nauwelijks meer een beeld bij hebben. Daarmee is het woord nog niet vergeten, want het zal nog een flinke tijd duren voordat de laatste Nederlander is overleden die uit eigen ervaring kan navertellen hoe je vanuit zo’n cel kon bellen (‘dan had je dus een kwartje, uh, dat was een muntje van 25 cent, waarmee je...’ enzovoorts). Een taal die door velen wordt gesproken en geschreven is constant in beweging; er komen voortdurend woorden bij, er vallen doorlopend woorden af, betekenissen komen en gaan, zelfs de uitspraak verandert. Gelukkig worden die veranderingen door allerlei mensen zo goed mogelijk in de gaten gehouden. Zelf houd ik sinds 1999 de groei van de Nederlandse woordenschat bij in een jaarlijks overzicht in het Zaterdags Bijvoegsel van nrc Handelsblad. Er zijn inmiddels tien van die overzichten verschenen, soms één pagina groot en soms twee. In dit boekje zijn die tien overzichten voor het eerst bij elkaar gezet, aangevuld met een voorschot op de nieuwe woorden van 2009. Op één of twee krantenpagina’s kun je nooit álle nieuwe woorden en uitdrukkingen uit een jaar kwijt, mocht je die al gevonden hebben. Dat is ook nooit de bedoeling geweest. Ik was telkens op zoek naar de meest markante woorden; naar die woorden en uitdrukkingen die ons niet alleen het meest vertelden over het voorbije jaar, maar ook over de tijd waarin wij leven. In dit boekje staan veel gelegenheidssamenstellingen — dat volgt uit de opzet van het taaloverzicht in nrc Handelsblad. Gelegenheidssamenstellingen die mij helemaal niet meer aanspraken heb ik geschrapt, waar nodig zijn de teksten herzien of geactualiseerd. 8


Naast de eendagsvliegen zijn er allerlei ‘blijvertjes’ in dit boekje terechtgekomen. Je hebt een aantal jaren nodig — zo’n vier of vijf jaar — om een duidelijker onderscheid te kunnen maken tussen neologismen die maar even dienst doen en nieuwe woorden die een langer leven voor zich lijken te hebben. Een woord als bermmonument dook (pas) in 2002 voor het eerst op, maar de kans lijkt mij groot dat we het nog lang zullen gebruiken. Hetzelfde geldt voor woorden als comadrinken, oppimpen en speeddaten. Uit deze bundeling wordt al snel duidelijk welke onderwerpen de meeste nieuwe woorden opleveren: de problemen met het verkeer, maatschappelijke veranderingen, schandalen en de binnenlandse politiek. Hopelijk roepen de woorden in dit boekje herinneringen bij u op aan het afgelopen decennium: aan de nieuwigheden, de trivia én aan de belangrijke en tragische gebeurtenissen die wij in die tien jaar zagen passeren. Ewoud Sanders

9


Tien jaar nieuwe woorden


9/11 2001

We hadden al 4711 (eau de cologne), en in duizenden gezinnen in Nederland spreken ouders in het bijzijn van kleine kinderen over de vijfde-van-de-twaalfde als ze het Sinterklaasfeest bedoelen, maar sinds 2001 is er de elfde-van-de-negende bijgekomen: de dag dat twee gekaapte vliegtuigen zich in het World Trade Center in New York boorden, plus nog een derde in een vleugel van het Pentagon. Die aanduiding is in de vs begonnen, waar ze consequent 9/11 of 9–11 schrijven. Nederlandse kranten draaiden dit aanvankelijk om tot 11–9, wat de gewone, Europese manier is om een datum in getallen te schrijven. We komen dit getal ook tegen in samenstellingen als 9/11-aanslagen, 9/11-crisis en 9/11-Day (naar het voorbeeld van D-Day). 911 is het Amerikaanse alarmnummer, en natuurlijk zijn er cijferexegeten die hier iets dieps in zien.

11-M 2004

Sinds 9/11 hebben kranten er een handje van om de data van aanslagen verkort weer te geven. De bloedige aanslagen van 11 maart 2004 in Madrid werden, internationaal, onmiddellijk verkort tot 11-M. Kranten hebben een voorkeur voor deze schrijfwijze omdat hij makkelijk in een kop past (voorbeeld uit Trouw ‘Verdachte 11-M uitgeleverd’). Met terugwerkende kracht wordt de dag waarop Pim Fortuyn is vermoord verkort tot 06/05, mede dankzij de gelijknamige film van Theo van Gogh. Overigens heeft de notatie 9/11 (de Engelse volgorde) in hoog tempo 11/9 (de Nederlandse volgorde) verdrongen. Een beetje vreemd is dat wel; 8/11 lezen wij als ‘8 november’, maar 9/11 als ‘11 september’. aansluitmaster 2003

In de dagbladen kom je het woord aansluitmaster niet vaak tegen en dat is wel te begrijpen, 11


want het is te lelijk om aan te pakken. Maar niet te lelijk voor de Universiteit van Amsterdam, die het volop gebruikt. Een aansluitmaster is een eenjarige opleiding die aansluit bij de driejarige bacheloropleiding aan hbo of universiteit. Andere universiteiten en hogescholen gebruiken vaker het synoniem doorstroommaster. Voor liefhebbers van zinnen met het woord aansluitmaster valt er op internet heel wat te genieten. Zoek daar ook naar de onderwijsneologismen duale master en onderzoeksmaster. aboutalisme 2008

Je kunt als overheid de regie te veel of te weinig in handen nemen. Voor een gebrek aan sturing uit Den Haag bestaat sinds begin 2008 een nieuw woord: aboutalisme, naar Ahmed Aboutaleb, nu burgemeester van Rotterdam, maar indertijd nog staatssecretaris. Critici van Aboutaleb vinden dat hij te veel verantwoordelijkheden afschuift op de gemeenten. Op 15 maart 2008 verklaarde Aboutaleb in Het Parool, als reactie op het woord aboutalisme: ‘Dat kun je als een belediging ervaren, maar ook als een geuzennaam. Als staatssecretaris slecht ik barrières 12


waar ik als wethouder in Amsterdam nog tegenaan liep. Ik ben voor de gemeenten een vooruitgeschoven post in het kabinet.’ Ervaring leert dat woorden die teruggaan op de naam van een politicus doorgaans kort leven. accidentisme 2008

Schilder uit het hoofd een portret en zoek er vervolgens een persoon bij die daar bij toeval op lijkt. In 2008 haalde de bekende Vlaamse cartoonist en kunstenaar Kamagurka het nieuws met deze ‘nieuwe kunstvorm’, door hem accidentisme gedoopt. Een vorm van omgekeerd accidentisme (niet van kunst naar ‘echt’, maar van ‘echt’ naar kunst): je ziet iemand op de buis — een politicus, een wetenschapper — en denkt, ha, een typetje van Van Kooten en De Bie. afkillen 1999

Samentrekking van afmaken en het aan het Engels ontleende killen (‘doden’). Afkillen was in 1999 nog niet in de dagbladen of woordenboeken gesignaleerd, maar wel in nieuwsgroepen op internet (‘Wat ik nu heb gezien is dat terroristen eerst de prof’s afkillen’).

agekey 2002

Foefje om het jonge rokers moeilijker te maken. Vanaf 1 januari 2002 mag je alleen nog sigaretten uit een automaat trekken als je met een bankpasje of id kunt aantonen dat je zestien jaar of ouder bent. Op het postkantoor kun je je bankpas laten voorzien van een zogenoemde agekey, een ‘leeftijdsleutel’, of agechip. Het motto van de campagne luidde ‘Sigaretten trekken? Leeftijd checken!’ Een veelgebruikte en makkelijke manier om de sigarettenautomaat te bedotten: leen de agekey van een zestienplusser. 13


agroproductiepark 2000

Groot industrieel gebouwencomplex waar verschillende landbouwbedrijven in nauwe samenwerking hun geld verdienen, met gebruikmaking van elkaars afvalstoffen en restproducten, zoals warmte. Het woord is bedacht door J.G. de Wilt en H.J. van Oosten, samenstellers van het rapport Agroproductieparken: perspectieven en dilemma’s. In de pers debuteerde agroproductiepark begin oktober 2000, toen de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek het rapport aanbood aan de toenmalige minister van Landbouw, L.J. Brinkhorst. ‘Denkbaar is een flat met gestapelde fokkerijen en kwekerijen: kippen, varkens en zalmen eten het tuinafval en planten groeien op de dierenmest’, meldde het Algemeen Nederlands Persbureau (anp). Al tijdens de presentatie zei Brinkhorst dat het idee om varkens in flats te gaan houden op veel weerstand zou kunnen stuiten. Daar kreeg hij gelijk in. Cabaretier Youp van ’t Hek stelde voor om topsporters onder te brengen in een epodrome en ouderen in dementenstallen. In de berichtgeving over een en ander werd varkensflat min of meer synoniem met agroproductiepark.

aibo 1999

In juni 1999 door Sony op de markt gebracht: de robothond Aibo. Aibo staat voor ‘Artificial intelligence robot’, maar Sony koos ook voor die naam omdat aibo in het Japans ‘maatje’ betekent. De elektronische Fikkie kan lopen, zitten, liggen, zich uitrekken, kwispelen en voorgeprogrammeerde kunstjes doen. Sony maakte vijfduizend exemplaren, die alleen via Internet te koop waren (omgerekend voor zo’n 2400 euro). Ze waren binnen twintig minuten uitverkocht, vooral aan mannen van in de dertig. De elektronicagigant verwachtte dat de markt voor 14


vermaakrobots of entertainment-robots (ook nieuwe woorden) uiteindelijk groter zal worden dan die voor computerspelletjes. aidsambassadeur 2003

Een vredesambassadeur doet zijn best de vrede te bevorderen, een muziekambassadeur probeert mensen enthousiast te maken voor muziek, maar de aidsambassadeur doet juist het tegenovergestelde: hij moet iets bestrijden. Of preciezer: hij moet de wereld rondtrekken om de dialoog over het voorkomen en bestrijden van aids aan te zwengelen. Aldus de toenmalige minister van Ontwikkelingssamenwerking Agnes van Ardenne, die deze functie in 2003 bedacht.

alarm-bh 1999

Uitvinding van Britse studente industrieel ontwerpen Kursty Smith: een bh met een ingebouwd alarm. Als de draagster zich belaagd voelt, registreert een elektronische sensor in de beugel van de bh haar toenemende hartfrequentie. Daardoor wordt een luid piepend alarm in werking gesteld om de aanvaller af te schrikken. Het alarm is uit te schakelen via een knopje op de voorkant van de bh. Verschillende lingeriefabrikanten toonden meteen grote belangstelling. alcoholdocent 2009

In Hardenberg werd in 2009 de eerste zogenoemde alcoholdocent aangesteld. Het ging om Wim Hulsebosch, die aan groepen 7 en 8 van openbare basisscholen uitlegde hoe schadelijk het kan zijn om te jong alcohol te drinken. ‘Het materiaal spreekt jongeren aan’, verklaarde Hulsebosch in een krant. ‘Ze weten wel dat je zestien jaar moet zijn om alcohol te kopen, maar zijn zich er niet van bewust dat het ook in breezers zit. Ook 15


weten ze niet dat het een tijd duurt voordat alcohol uit het lichaam is verdwenen.’ En wat als de kinderen vroegen of de docent zelf alcohol dronk? Hulsebosch: ‘Dan zeg ik ja. Grote mensen hebben ook hun zwakheden.’ Kop boven het stuk: ‘Alcoholdocent is zelf geen geheelonthouder.’ alcoholslot 2009

In april 2009 werd een 37-jarige Gentse buschauffeur die onder invloed van alcohol schoolkinderen uit het buitengewoon onderwijs vervoerde, op staande voet ontslagen. Het was de zoveelste keer dat een buschauffeur in Vlaanderen dronken achter het stuur was betrapt en dit deed de Vlaamse minister van Mobiliteit besluiten bepaalde schoolbussen te voorzien van een zogenoemd alcoholslot. ‘Met een alcoholslot krijg je een bus alleen aan de praat als je een negatieve ademtest hebt afgelegd’, lichtte een krant toe. Een en ander leidde tot felle discussies. Enkele krantenkoppen: ‘Alcoholslot voor schoolbus; Na nieuw incident met dronken buschauffeur’, ‘Alcoholslot brengt juist verkeersveiligheid in gevaar’ en ‘Alcoholslot werkt averechts bij verslaafden.’ Men sprak ook van een drankslot.

allochtonenstop 2003

Al decennialang wordt door sommige mensen geroepen dat het nou eens uit moet zijn met de toestroom van allochtonen, maar gek genoeg is daar pas in 2003 het woord allochtonenstop voor bedacht. Het komt uit de koker van Leefbaar Rotterdam (lr). In augustus 2003 maakte de partij bekend dat ze een limiet wil stellen aan het aantal kansarme allochtonen dat zich in Rotterdam kan vestigen: een allochtonenstop. Dit leidde tot felle discussies. Een greep uit de krantenkoppen: ‘Amsterdam doet niet mee aan “allochtonenstop”’, 16


‘Delfshaven noemt allochtonenstop “gruwel”’ en ‘Ruzie over allochtonenstop achter dichte deuren verder’.

amandelhockey 2001

‘Er is’, schreef Frits Abrahams in oktober 2001 in nrc Handelsblad, ‘een nieuw woord voor tongzoenen: amandelhockey. Aardige vondst, omdat ze drie elementen van de oprukkende tongzoen omvat: de diepgang, de openlijkheid en het wedstrijdkarakter.’ In een schoolkrant op internet schreef iemand (als antwoord op de vraag ‘Wat moet je doen als je een jongen leuk vindt maar je weet niet of hij jou leuk vindt en niet naar hem toe durft te gaan?’): ‘Laat via via weten dat je met hem wel een potje amandelhockey wilt spelen door bijvoorbeeld je vriendinnen in te schakelen.’ antibioticatest 1999

Door dsm ontwikkelde test om na te gaan of vlees antibiotica bevat. De nieuwe test, door dsm zelf PremiTest genoemd, is zes tot duizend maal gevoeliger (afhankelijk van het soort antibioticum) dan de huidige standaardtest. Goedgekeurde producten krijgen 17


een sticker met de mededeling antibioticavrij (een woord uit 1998). antifilterorganisatie 1999

Vooral voor de Amerikaanse jeugd zijn duizenden internetpagina’s onbereikbaar omdat scholen of ouders een filterprogramma gebruiken (een woord dat we in deze betekenis sinds 1996 kennen). Medio 1999 verenigden juristen, schrijvers en programmeurs in de vs zich in een zogenoemde antifilterorganisatie. Zij testten duizenden websites en ontdekten dat sommigen filterprogramma’s volstrekt onschuldige sites blokkeren. Soms waren pornosites wel bereikbaar, maar de Bijbel niet. Men drong aan op filterwetgeving, eveneens een nieuw woord. antiglobalist 2001

Je kunt onmogelijk zeggen dat antiglobalist helemaal kakelvers is. De dagbladen maakten in 1997 voor het eerst melding van een anti-globaliseringscampagne, en je mag toch aannemen dat die door antiglobalisten was georganiseerd. Maar door de kranten werden ze toen nog niet zo genoemd. Pas sinds juli 2001, sinds de G8-conferentie in Genua, heeft antiglobalist definitief een voorsprong genomen op anti-globalisatieactivist en anti-globaliseringsdemonstrant, debutanten uit 2000. Antiglobalisten worden ook wel globofoben genoemd. Ook dat woord brak in 2001 door. Vergelijk tophopper.

antirookpil 1999

Op 1 januari 2000 nam een recordaantal Nederlanders zich voor om te stoppen met roken: ruim 665.000. Voor wie het niet redt met nicotinepleisters of nicotinekauwgom (woorden uit 1992) is er de antirookpil, een 18


woord dat in 1999 debuteerde. Het gaat om het middel Zyban dat niet alleen de lichamelijke en geestelijke nicotineverslaving tegengaat maar ook de smaak van een sigaret verpest. Oorspronkelijk was het middel bedoeld voor de behandeling van depressiviteit bij Vietnamveteranen. Op 1 december 1999 besloot het ‘College voor de beoordeling van geneesmiddelen’ Zyban toe te laten. Nederland was daarmee het eerste Europese land waar de antirookpil te koop is. antisnurkspray 1999

Een mengsel van vitamines, liposomen, waterglycerine en allerlei oliën dat achterin de keel moet worden gespoten, waar het acht uur lang de weefsels verstevigt, zodat die minder trillen. Werd in oktober 1999 op de markt gebracht onder de merknaam Snorenz. Ook wel antisnurkkeelspray genoemd. Volgens sommige kranten deugde het onderzoek naar de werking van de spray voor geen meter. antiterreurtoeslag 2001

Na de elfde-van-de-negende namen vliegtuigmaatschappijen extra veiligheidsmaatregelen in en rond vliegtuigen. Extra veiligheidsmaatregelen kosten geld. En dat berekenden de vliegtuigmaatschappijen door in een antiterreurtoeslag (ook wel terroristentoeslag of terreurtoeslag genoemd). antivandaalpasta 2002

In Friesland is het zomers een bekend probleem: jongelui die vanaf een brug vlak voor een boot springen, die op boten plassen of die met flessen gooien. Sommige Friese gemeenten hebben hun gemeenteverordening zo aangepast dat dit strafbaar is, maar in Kuikhorne bedachten ze iets anders: de leuning van de 19


brug daar werd ingesmeerd met een antivandaalpasta, een kleverig, zwart goedje dat je heel moeilijk van je kleding of handen krijgt. Men sprak ook wel van antivandalismepasta of jeugdpasta. Kop in het Friesch Dagblad van 13 augustus 2002: ‘Proef met ‘jeugdpasta’ op brug blijkt te helpen.’ apologieverbod 2005

In september 2005 stelde minister Donner van Justitie voor om een wet te maken tegen het verheerlijken van geweld. In de wandelgangen werd dit de Apologiewet genoemd. Al snel bleek er echter geen politiek draagvlak te zijn voor het zogenoemde apologieverbod: een verbod op het verheerlijken, goedpraten, bagatelliseren of ontkennen van ernstige misdrijven of terreurdaden. Het woord apologieverbod is een vondst van publicist H.J. Schoo. Op 12 februari 2005 betoogde Schoo in de Volkskrant dat ‘verkeerde’ opvattingen, hoe pijnlijk ook, niet verboden maar bestreden moeten worden.

Armenocide 2006

Bezwaren tegen een mogelijk bloedbad in Polen werden op 22 augustus 1939 door Hitler wegge20


wuifd met de retorische vraag: ‘Wer redet heute noch von der Vernichtung der Armenier?’ Nou zat Hitler er wel vaker naast, maar het was toch wel een verrassing dat de genocide op de Armeniërs, die vanaf 1915 een hoogtepunt bereikte, in 2006 opeens zó’n twistpunt werd in de Nederlandse politiek, dat er Turkse kandidaten voor de Tweede Kamer van de verkiezingslijsten werden geschrapt. Het debat zorgde voor de verspreiding van het woord Armenocide, dat in het Frans en Engels al was ingeburgerd, maar dat nu opeens ook in het Nederlands opdook. Een voorbeeld, van de website Turksnl.net: ‘Dit kun je geen genocide noemen. Ik vind het jammer dat de landen die de Armenocide accepteren deze feiten niet willen zien.’ as, (de) — van het kwaad 2002

Op 29 januari 2002 hield president Bush van de Verenigde Staten zijn eerste State of the Union, een soort Troonrede. Over landen als Irak, Iran, Noord-Korea en hun ‘terroristische bondgenoten’ zei hij:

21


‘States like these, and their terrorist allies, constitute an axis of evil, arming to threaten the peace of the world.’ In de Nederlandse kranten werd axis of evil vertaald als ‘(de) as van het kwaad’. Het is goed mogelijk dat deze verbinding al eerder is gebruikt — bijvoorbeeld ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, toen de geallieerden vochten tegen de as Duitsland-Italië-Japan — maar in het Nederlands heeft dat niet geleid tot opname van deze uitdrukking in de woordenboeken. Evenmin bleek as van het kwaad vóór 2002 voor te komen in de doorzochte dagbladen. As van het kwaad bleek zeer succesvol. Alleen in de kranten kwam het in 2002 meer dan duizend keer voor. Al snel werd duidelijk wie Bush de uitdrukking in de mond had gelegd. In februari schreef de Chicago Sun-Times hierover: David Frum, speechschrijver van president Bush, heeft de term axis of evil verzonnen, aldus zijn vrouw, die vrienden en kennissen hierover trotse e-mailtjes heeft gestuurd. Frum is nogal verlegen met de mailtjes, omdat het voor een ‘presidential ghost’ streng verboden is dit soort mededelingen te doen. asobak 2004

Je zou denken dat met asobak een oude, gedeukte wagen bedoeld wordt. Zeg: een roestige Camaro met een knallende uitlaat. Maar het tegendeel is het geval. De asobak blinkt, is peperduur, heeft vierwielaandrijving, een koeienvanger aan de voorzijde en soms nog kleine schijnwerpers op het dak. Een auto dus voor de ruigste streken, maar in Nederland wordt de asobak — ook wel pc 22


Hooft-tractor genoemd — vooral gebruikt voor boodschapjes in de dorpsstraat. GroenLinks wilde de suv’s (‘Sport Utility Vehicles’), die benzine zuipen en soms gevaarlijk breed zijn, in 2004 weren uit de Nijmeegse binnenstad, maar dat voorstel haalde het uiteindelijk niet. Kenmerk van de asobak: door de week vaak bestuurd door een vrouw, in het weekend zit vader achter het stuur. asotaks 2002

Leefbaar Rotterdam opperde het idee in april 2002 tijdens de coalitiebesprekingen voor het nieuwe college van B & W: belast Rotterdammers die zich op straat of in het verkeer misdragen met een fiscale naheffing, een asotaks. Het plan bleek niet haalbaar omdat gemeenten niet op eigen houtje extra heffingen mogen invoeren. Kop in een krant: ‘Gemeentewet staat aso-taks in de weg.’

at your service 2002

Het is natuurlijk flauwekul om te beweren dat de uitdrukking at your service nieuw is. In Engeland zeggen ze dit al zeker vierhonderd jaar. Maar tot eind 2001 was de Engelse uitdrukking nauwelijks in Nederland te lezen of te horen. Dat veranderde na 25 november 2001, toen Pim Fortuyn met een overweldigende meerderheid van stemmen door Leefbaar Nederland werd gekozen tot lijsttrekker. Fortuyn bedankte de leden met een rondedans op het podium. Aan het einde daarvan salueerde hij en zei hij: ‘At your service!’ — een kreet die hem volgens sommigen door een reclamebureau was ingefluisterd. Sinds dat congres in Hilversum is at your service gevleugeld geworden. In 2002 werd de uitdrukking ruim 350 keer in de dagbladen gebruikt en ruim vierduizend keer op Nederlandse webpagina’s. In de loop van het 23


jaar liet Harry Mens de saluerende Fortuyn in brons gieten. De kranten spraken van het at-your-servicebeeld. autobetaalbox 1999

In Nederland wordt al sinds 1989 gedebatteerd over rekeningrijden, een woord dat is bedacht door Kees Mijnten, indertijd directeur voorlichting van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Een essentieel onderdeel van het rekeningrijden is natuurlijk de afrekening. Hoe weet je nu welke auto waar heeft gereden? Daar is van alles op bedacht, maar in 1999 kwam de autobetaalbox in beeld, een chipapparaatje in de auto om automatisch te betalen. Het ding moet achter de voorruit worden geplaatst. Ook wel betaalbox genoemd.

autoritadvies 2000

Per personal computer of mobiele telefoon verstrekt advies om files te omzeilen. Het idee is afkomstig van Ir. Harry Halleriet. Hij verzon het toen hij in de file stond. ‘Het plan is eenvoudig’, meldde nrc Handelsblad in januari 2000 onder de kop ‘Autoritadvies remedie tegen file’. ‘Geen enkele automobilist mag de snelweg op zonder dat hij eerst een advies heeft aangevraagd voor het tijdstip van vertrek en de route. Wie geen advies aanvraagt of het advies negeert, betaalt voor het gebruik van de snelweg.’ B2B 2000

Eind 1999 dook deze ‘afkorting’ voor ‘businessto-business’ voor het eerst in de landelijke dagbladen op. Aanvankelijk had men er nog moeite mee. nrc Handelsblad noemde B2B een voorbeeld van ‘virtuele dieventaal’, maar in 2000 werd B2B zo vaak in de landelijke dagbladen gebruikt dat men een toelichting op het laatst niet meer nodig vond. B2B komt inmiddels ook in allerlei samen24


stellingen voor, zoals: B2B-communicatiekanaal, B2B-markt, B2B-site, B2B-software en B2B-toepassing. babysabbatical 2006

Woord dat is bedacht door de Amsterdamse verloskundige Beatrijs Smulders, die vindt dat een vrouw een jaar betaald verlof zou moeten kunnen opnemen, naar vrije keuze in te vullen en verdeeld over zowel de zwangerschap als de bevalling. Bovendien zou de partner een gedeelte van het betaalde verlof moeten kunnen ‘overnemen’. Henk Hanssen schreef als reactie in Trouw dat niet moeders, maar vaders langer verlof zouden moeten krijgen. Kop boven dit artikel: ‘Gun vader zijn “baby sabbatical”.’ bad standing 2004

Interne kwalificatie bij de Hells Angels die in 2004 de bovenwereld bereikte. In september kreeg Big Willem, die sinds 1978 de Amsterdamse afdeling van deze ‘motorclub’ leidde, een ‘bad standing’. ‘In de kringen van Hells Angels is bad standing de grootst mogelijke vernedering. Het is de overtreffende trap van de christelijke excommunicatie: je vrienden zijn je vijanden geworden’, schreef Het Parool indertijd. Na een bad standing moet je alles inleveren wat met de club te maken heeft: je Harley, je onderscheidingen, je jas en je zogenoemde ‘kleuren’ (het embleem en de naam van de club). Natuurlijk dook bad standing al snel elders op. Zo schreef een website over mensen die spelfouten maken: ‘Foutspellers moeten een bad standing krijgen.’ Bagdadograd 2003

De Slag om Stalingrad, die plaatsvond tussen augustus 1942 en februari 1943, geldt als het begin van het einde van het Duitse nazi-rijk. Tijdens de Golf25


oorlog meenden sommigen dat de Amerikaanse president George W. Bush zijn ‘Stalingrad’ in Bagdad zou vinden, vandaar de samentrekking Bagdadograd. Ook Saddam Hussein, een groot bewonderaar van Stalin, dacht dat het met de Amerikanen gedaan zou zijn zodra hij ze Bagdad kon binnenlokken. Men sprak ook wel van Saddamgrad en van Stalingrad aan de Tigris. Kop in Trouw van 26 maart 2003: ‘Bagdadograd is Saddams beste optie’. Bagdadograd is ook aangetroffen in het Frans en het Russisch. bajesbijbel 2005

In juli 2005 kreeg een gedetineerde in de ‘Bijlmerbajes’ het eerste exemplaar van een zogenoemde bajesbijbel uitgereikt, een Bijbel die is uitgebreid met brieven, tekeningen, gedichten en gebeden van gedetineerden. Het gaat om een initiatief van het Rooms-Katholiek en Protestants Justitiepastoraat. Het was een typisch Nederlandse gebeurtenis: na de presentatie werden op het plein voor de Bijlmerbajes duiven losgelaten als ‘symbolische boodschappers’. Overigens bevat de Bijbel verschillende deprimerende zinnen over gevangenissen, zoals Rechters 16:21: ‘Maar de Filistijnen grepen hem, staken zijn ogen uit en voerden hem mee naar Gaza, geboeid met bronzen ketenen. In Gaza werd hij in de gevangenis gezet, waar hij meel moest malen.’ Baligate 1999

Sinds de Watergate-affaire is het mode om voor grote, geruchtmakende schandalen een naam te verzinnen die eindigt op -gate. Het jaar 1999 bracht vier nieuwe gates: Baligate, chickengate (zie aldaar), cocaïnegate en Kremlingate. Baligate betreft een schandaal van de Indonesische Bank Bali, Cocaïnegate had betrekking op het 26


smokkelen, met behulp van corrupte Nederlandse ambtenaren, van 15.000 kilo coke, Kremlingate gaat over corruptie met miljarden dollars westerse hulpgelden. De Russen maakten zich hier minder druk om dan de westerse media, vandaar de kop in nrc Handelsblad: ‘Kremlin lijdt niet erg onder Kremlingate’. Vergelijk Baligate, chickengate, Mabelgate en tepelgate.

Balkansyndroom 2001

Met het Balkansyndroom worden ziekte- en vermoeidheidsverschijnselen aangeduid bij soldaten die op de Balkan hebben gediend. Het syndroom werd halverwege 2000 voor het eerst gesignaleerd, maar in de loop van 2001 brak het woord door, samen met Balkanziekte. Het Belgische ministerie van Defensie deed onderzoek naar de gezondheid van 15.000 Belgische militairen die tussen 1992 en 1999 op de Balkan actief waren geweest en kwam in juli 2001 tot de conclusie: ‘Het Balkansyndroom bestaat niet.’

27


Balkenende-norm 2007

In 1999 bedoelde het cda met de Balkenende-norm nog dat driekwart van het begrotingsoverschot naar de staatsschuld zou moeten en een kwart naar uitgaven. Deze norm was zo genoemd naar de toenmalige financiële woordvoerder in de Tweede Kamer, de relatief onbekende J.P. Balkenende. Inmiddels is deze woordvoerder gepromoveerd tot premier en bedoelt men met de Balkenende-norm dat openbare bestuurders in Nederland niet meer zouden moeten verdienen dan de minister-president. Men spreekt ook wel van de jp -norm, de minister-president-norm of premier-norm. In 2008 bedroeg het normbedrag ongveer 166.000 euro. bamamodel 2000

Samentrekking van bachelor/ master model. Volgens dit (Angelsaksische) onderwijsmodel volgen studenten drie à vier jaar een brede bachelorfase, eventueel gevolgd door een meer specialistische masterfase van een à twee jaar. Ook aangetroffen in samenstellingen als bamaopleiding en bamastructuur.

bankendomino 2008

2008 was bovenal het jaar van de omvallende banken. Waarom spreken wij van omvallende banken? Omdat het té schokkend is om te zeggen dat een bank failliet is gegaan, want dat past niet in ons wereldbeeld. Omvallen is hier dus als eufemisme gebruikt. De ene bank na de andere leek om te vallen in 2008, inclusief giganten als Fortis, vandaar dat men op een gegeven moment schertsend sprak van een bankendomino (vanzelfsprekend naar reeksen omvallende dominosteentjes). De kredietcrisis was in 2008 een grote leverancier van nieuwe woorden en uitdrukkingen: recessievrees, recessieverzekering, risicobank, bankendans, beurzenbloedbad, inktzwarte maandag 28


(als overtreffende trap van zwarte maandag) enzovoorts. In Engeland werd credit crunch uitgeroepen tot woord van het jaar 2008. barebacking 1999

Barebacking betekent anale coïtus zonder condoom met iemand die mogelijk met het hiv-virus is besmet. In 1997 werd dit woord voor het eerst in het Amerikaanse homocircuit gesignaleerd; in 1999 dook het in Nederland op. Volgens sommigen werden er barebackparty’s georganiseerd voor onbeschermde, anonieme seks. Een en ander bracht Youp van ’t Hek tot de vaststelling dat de hedendaagse homo condoommoe is. BB 1999

In het laatste kwartaal van 1999 kreeg bb — een afkorting die de afgelopen eeuw al intensief is gebruikt — er een betekenis bij, namelijk ‘Big Brother’, de naam van het geruchtmakende televisieprogramma van Veronica. Binnen de kortste keren leverde deze real-life soap (een woord uit 1994) allerlei nieuwe samenstellingen en afleidingen op, van bb -adept tot bb -website. Het meest frequent waren bb -huis en bb ’er. De invloed van Big Brother reikt nog verder: nomineren betekent ‘voordragen, kandidaat stellen’, maar sinds bb wordt het ook gebruikt in de betekenis ‘voordragen om te vertrekken’ of zelfs ‘wegstemmen’. Vandaar ook wegnomineren. beeldschermtachograaf 1999

Door het Federatie Nederlandse Vakbeweging (fnv) ontwikkeld computerprogramma dat het aantal toetsaanslagen en muisbewegingen registreert. Als er te lang en te intensief achter het computerscherm is gewerkt, waarschuwt de beeldschermtachograaf met licht- en geluidssignalen. Dit alles om de 29


kans op rsi (repetitive strain injury) te verkleinen. Het woord is verzonnen door Jan Warning, hoofd ‘Kwaliteit van de Arbeid’ van het fnv. De media bedachten woorden als anti-rsi -tachograaf, muisalarm, muisarmbestrijder, pc-tachograaf en rsi -tachograaf, maar Warnings vondst kwam het vaakst voor. In november 1999 was de beeldschermtachograaf al op 60.000 werkplekken geïnstalleerd. belboom 1999

Het jaar 1999 bracht in Nederland de definitieve doorbraak van de mobiele telefonie. In september bezaten 5,8 miljoen Nederlanders een mobieltje, nulzesje of gsm -metje (woorden die al een paar jaar onder ons zijn). Probleem voor de aanbieders van mobiele telefonie is dat ze hun zendmasten nauwelijks kwijt kunnen. Ze bedachten in 1999 twee oplossingen: de zendkraan (een hijskraan met een zendmast in de top) en de belboom. De belboom is een zendmast die eruit ziet als een spar. Hij is 25 meter hoog, weegt twaalf ton en wordt ook wel boommast of zendboom genoemd. De eerste werd in april neergezet in de Limburgse gemeente Hunsel. Andere nieuwe woorden uit deze branche: gsm -kankerschildje (een schildje dat de mobiele beller tegen gsm -straling zou moeten beschermen), mobi-markt en mobi-hausse. bengelaar 2000

Nieuwe zomersport: aan een brug gaan hangen om je, liefst vlak voor een boot, in het water te laten vallen. De beoefenaars van deze sport worden bengelaars genoemd. Het Openbaar Ministerie kondigde in juli 2000 aan harder tegen bengelaars te gaan optreden. Want, schreef een krant: ‘Ze hinderen de doorstroming van verkeer op weg en water en bezorgen automobilisten, schippers en brugwachters de schrik van hun leven.’ 30


bengelbus 2002

Het Drentse Frederiksoord had in januari 2007 de primeur: het eerste mobiele centrum voor kinderopvang. De bengelbus wordt gebruikt voor de buitenschoolse opvang voor kinderen op het platteland. Het voertuig, dat verscheidene dorpen aandoet, levert de kinderen af bij de school of het buurthuis waar ze die dag terecht kunnen.

bermbom 2006

Het idee dat je met een bom in de berm van een weg voertuigen óp die weg kunt uitschakelen, zal niet nieuw zijn, maar tot voor kort spraken we in dit verband niet van bermbom, een woord dat in 2006 bijna honderdvijftigmaal in de dagbladen te vinden was. Waarom zo vaak? Omdat tot juli alleen al in Irak ruim 1.600 bermbommen tot ontploffing werden gebracht. In het Engelse legerjargon spreekt men van Improvised Explosive Devices, afgekort ied’s. De Nederlandse troepen in Uruzgan ontvingen in september 2006 twee speciale pantservoertuigen, zogenoemde Bushmasters, om de soldaten beter tegen bermbommen te beschermen.

bermmonument 2002

Je ziet ze steeds meer langs de kant van de autowegen: kleine, door particulieren opgerichte monumentjes voor dodelijke verkeersslachtoffers. In Nederland blijft het meestal beperkt tot kruisen, bloemen en kransen, in het buitenland zijn ze soms ook voorzien van foto’s, wieldoppen of andere auto-onderdelen. Een verzamelnaam hadden we er nog niet voor, maar in 2002 dook het woord bermmonument op. Overigens in negatieve zin, want Friesland wilde paal en perk stellen aan de bermmonumentjes. De gemeente Leeuwarden bepaalde in november 2002 dat de monumentjes niet hoger dan 60 31


centimeter mogen zijn en dat ze maximaal vijf jaar mogen blijven staan. Én ze mogen niet te opvallend zijn, want anders leiden ze de weggebruiker te veel af. Bernhardaapje 2002

Zijn schoonmoeder is onder meer vernoemd in de Wilhelminapepermunt, en zijn vrouw leverde het woord Juliana-armen op, een oneerbiedige aanduiding voor ‘drillerige oma-armen’. In 2002 was de prins zelf aan de beurt. De bioloog Marc van Roosmalen ontdekte in het Braziliaanse regenwoud een onbekend aapje dat hij Bernhardaapje noemde, naar de natuurbeschermer (én jager) prins Bernhard . De officiële Latijnse naam van het aapje is Callicebus Bernhardi. Overigens kan men op de website van de bioloog tegen betaling een vernoeming regelen: een door Van Roosmalen ontdekte dier- of plantensoort krijgt dan officieel de naam van de donateur.

bestuurlijke ophouding 2000

Wettelijke maatregel die het burgemeesters mogelijk moet maken groepen relschoppers een paar uur vast te houden. De maatregel is vooral bedoeld om voetbalgeweld te voorkomen. In januari 2000 werd in Rotterdam een symposium over bestuurlijke ophouding belegd. Kop in het Rotterdams Dagblad van 22 januari: ‘Bestuurlijke ophouding gaat de politie nog niet ver genoeg’. Tijdens de Europese Kampioenschappen voetbal werd in Amsterdam een zogenoemde Bestuurlijke Ophoudingsplaats ingericht. Het ging om een veehal in het Westelijk Havengebied voorzien van ecotoiletten — een woord dat we kennen sinds 1996 — en grote televisieschermen. Het nos-journaal sprak van een ophoudingsruimte. 32


beurtbalkje 2003

Een woord dat in 2003 nogal wat aandacht in de media kreeg is beurtbalkje. Hiermee bedoelt men het balkje dat bij de supermarktkassa tussen de boodschappen van verschillende klanten wordt geplaatst. Voor dat balkje bestond nog geen woord en daarom riep tv Gelderland haar kijkers op om er een te verzinnen. Winnaar werd beurtbalkje, dat door verschillende mensen werd ingezonden. De jury bestond uit de Nederlandse hoofdredacteur van de Grote Van Dale, iemand van het supermarkttijdschrift Distrifood, een caissière en een taaladviseur van het Genootschap Onze Taal. Dat laatste is saillant, want in 1996 riep het Genootschap Onze Taal zijn lezers ook al op om een woord te verzinnen voor het volgendeklantbalkje. En ook toen was beurtbalkje de winnaar. Laten we zeggen dat beurtbalkje twee keer is uitgevonden en dat het nu maar eens moet beklijven. bibliothriller 2004

Woord dat in het Nederlands is geïntroduceerd door Marika Keblusek, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van Boekhandel en Uitgeverij in Amsterdam. Naar aanleiding van het ongekende succes van Dan Browns The Da Vinci Code schreef zij in nrc Handelsblad: ‘De ‘bibliothriller’ is aan een opmars bezig.’ Niet lang daarna schreef Pieter Steinz, eveneens in nrc Handelsblad, over een boek van Stefan Hertmans: ‘Harder dan sneeuw is dus niet alleen een reli-thriller, maar ook een bibliothriller.’ Bijlmersyndroom 1999

In de uitvoerige berichtgeving over de Bijlmerenquête, die duurde van 27 januari tot 12 maart 1999, doken talloze gelegenheidssamenstellingen op, zoals Bijlmercomplot, Bijlmerdoofpot en Bijlmerspeurder. 33


De meeste waren eendagsvliegen, maar de kans is groot dat Bijlmersyndroom een langer leven beschoren is. Immers, zolang er mensen zijn die hun gezondheidsklachten toeschrijven aan de Bijlmerramp — of dit nu terecht is of niet — heeft dit woord gebruikswaarde. Bijlmersyndroom debuteerde op 30 januari 1999 in Trouw. Het syndroom bestaat uit een reeks klachten, variërend van intense vermoeidheid, geheugen- en concentratieproblemen, huidafwijkingen en luchtwegaandoeningen tot diverse soorten pijn. Binladenteef 2002

Scheldnaam voor een gesluierde (moslim)vrouw. Ook in versterkte vorm aangetroffen: teringbinladenteef. Uit een column in nrc Handelsblad van Elsbeth Etty: ‘Fietsend op de Cruquiusweg passeerde ik een vrouw met een hoofddoek die achter een kinderwagen liep. Twee grote kerels in trainingspakken begonnen haar plotseling, zonder enige aanleiding, uit te schelden. ‘Teringbinladenteef! Binladenteef!’ De vrouw reageerde niet, ze bleef strak voor zich uitkijken en ging alleen wat sneller lopen.’ Al zeker sinds de 17de eeuw wordt teef, dat eigenlijk ‘wijfje van de hond en de vos’ betekent, gebruikt als scheldnaam voor vrouwen. Een oud voorbeeld is appelteef. Van recente datum zijn zweefteef voor ‘stewardess’, parelteef voor ‘kakwijf’ en zemelteef voor ‘zeikwijf’. De eerste twee worden aan Youp van ’t Hek toegeschreven. bioterreur 2001

Het woord bioterreur stond in 2001 ruim driehonderd keer in de dagbladen. Dat had vooral te maken met de miltvuurbrief of poederbrief (zie aldaar), want dat zijn voorbeelden van biologische terreur. Bioterreur is naaste familie van bioterrorisme en bioterrorist, woorden 34


die in 1999 debuteerden. Een paar voorbeelden van krantenkoppen met bioterreur: ‘Gevaren bioterreur houden vs bezig’, ‘Borst wil draaiboek bioterreur’ en ‘Wereld bang voor bioterreur’. bittebak 2003

De rotzooi die je op je computer verzamelt verdwijnt bij sommige mensen niet in de prullenbak, maar in de bittebak, waarbij bit natuurlijk verwijst naar binary digit, het fundament van de computertechnologie. Een voorbeeld van internet: ‘Kijk, dat is nou typisch een reactie van iemand die niet tegen verlies kan. In de bittebak met je grote bek, en dan druk ik het nog zachtjes uit.’

blindenrollator 2001

De eenvoudigste uitvinding van 2001 staat op naam van de 86-jarige Lini Gibcus uit Groningen. Omdat zij slechtziend is, schilderde ze haar rollator wit en plakte zij rode strips op de poten. Hierdoor ontstond de zogeheten blindenrollator. De ouderenbond anbo was meteen enthousiast en speelde het initiatief 35


door aan een grote fabrikant, die de blindenrollator meteen in productie nam. bloeddatabank 2000

Databank bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu met een grote verzameling bloedmonsters afkomstig uit het bloed dat bij de hielprik van pasgeborenen wordt afgenomen. In mei 2000 ontstond onrust over deze databank, want de (privacygevoelige) gegevensverzameling was niet aangemeld bij de Registratiekamer. Sommige kranten noemden het databestand een bloedbank, maar dat woord staat al sinds 1961 in de Grote Van Dale met als definitie ‘depot van voor transfusie afgestaan bloed’. De Volkskrant sprak in haar berichtgeving van bloeddata — eveneens een nieuw woord. bloemenbrik 2002

Bij de begrafenis van prins Claus werden de vele bloemstukken vervoerd door een apart rijtuig, dat de bloemenbrik werd genoemd. Mogelijk is dit woord in kleine kring al langer bekend, maar de woordenboeken kennen het niet en de afgelopen tien jaar is het niet in de dagbladen gebruikt. Hetzelfde geldt voor galalijkkoets (‘Het lichaam van prins Claus werd vervoerd in een galalijkkoets die door zes Friese paarden werd getrokken.’) Overigens heeft Claus minstens één significante bijdrage aan het Nederlands geleverd. Hij mocht graag zeggen ‘leugens hebben korte benen’, een van oorsprong Duitse uitdrukking die door hem in het Nederlands grotere bekendheid kreeg.

BM 2003

Een bm is een zeiljachtje voor amateurs, in 1928 door de ontwerper Hendrik Bulthuis uit Bergum genoemd naar het Bergumermeer in Friesland. Maar in 2003 kreeg 36


bm er een betekenis bij, namelijk: Bekende Marokkaan. Dit in navolging van bn voor ‘Bekende Nederlander’ en bv voor ‘Bekende Vlaming’. Tot de bm’ers behoren: de rapper Ali B., burgemeester Ahmed Aboutaleb, de voetballer Nordin Boukhari, de acteur Mohamed Chaara, kamerlid Naima Azough, de schrijver Hafid Bouazza en Dyab Abou Jahjah van de Arabisch Europese Liga. bodywire 1999

Begin 1999 waren ze opeens overal te zien: jonge meisjes met neptatoeages in de vorm van dunne, sierlijke bandjes in verschillende kleuren. De kranten spraken van bodywire, magic-tattoos, string-tattoos en tattoobandjes — allemaal debuutwoorden.

Boekestijntje 2009

Alle politici zeggen weleens dingen waar ze later spijt van hebben, maar Arend-Jan Boekestijn, lid van de Tweede Kamer voor de vvd, geniet op dit punt een zekere reputatie. Zo zei hij op een onbewaakt moment, niet wetend dat er nog een camera opnamen maakte, dat zijn partijleider Mark Rutte ‘een schokkend 37


gebrek aan ideeën’ had. In maart 2009 volgde een tweede Boekestijntje, zoals deze onhandige uitlatingen in Den Haag zijn gaat heten. In een discussie op Twitter (zie bij twitteren) over dictators schatte Boekestijn het aantal slachtoffers van de Chinese leider Mao op veertig miljoen. Dat vond een medetwitteraar een te lage inschatting, waarop het Kamerlid schreef: ‘Ja, ik zie wel eens een spleetoog over het hoofd, het zijn er zoveel!’ Een uur later was dit berichtje al van internet gehaald, maar allerlei andere twitteraars hadden het toen al gekopieerd. Boekestijn maakte daarop zijn excuses, opnieuw via Twitter: ‘Ik betreur mijn opmerking over Chinezen. Ik had niet de bedoeling om iemand te kwetsen.’ Ook later werden nog diverse Boekestijntjes in de media gesignaleerd. boerengolf 2004

‘Boerengolf verovert Nederland’ kopte Trouw in juli 2004. Kort daarvoor schreef het Algemeen Dagblad al: ‘Een hole in one slaan tussen de koeienvlaaien’. Boerengolf werd een paar jaar geleden uitgevonden door boeren uit Lievelde in de Achterhoek, maar vóór 2004 is het woord niet in kranten aangetroffen. Boerengolf wordt op weilanden rond een boerderij gespeeld met een houten stok van een meter lang, met aan het uiteinde een massieve klomp van twintig centimeter. De golfbal — een klein formaat voetbal — moet in een ingegraven melkemmer worden geslagen. Iets voor mensen die zich te pletter vervelen? Nee, het blijkt geliefd bij kinderfeestjes en bedrijfsuitjes. Deze zomer werd in Woudenberg het eerste boerengolftoernooi gehouden (ook een nieuw woord). Volgens kenners is boerengolf ‘de snelst groeiende sport van Nederland’. 38


Bokito 2007

We kunnen er niet omheen: terwijl de wereld in 2007 nog verder in duigen viel, sprak in Nederland weinig zó tot de verbeelding als de zilverruggorilla Bokito, die op 18 mei 2007 ontsnapte uit zijn verblijf in Diergaarde Blijdorp om een vrouw uit Zoetermeer zwaar toe te takelen (ruim honderd beten, verbrijzelde hand, diverse breuken). De vrouw was een fan van B., bezocht hem viermaal in de week en keek hem recht in de ogen — wat je als vrouw beter niet kunt doen bij zilverruggorilla’s. Dit vertoon van mannelijkheid (‘jij moet mij dus niet in de ogen kijken’), de ontsnapping — het sprak allemaal zo tot de verbeelding dat de naam Bokito stante pede op ieders lippen lag. Er kwam een Bokito-kledinglijn, er zijn Bokitobrillen te koop, Bokito kwam per omgaande in de Grote Van Dale in de betekenis ‘scheldwoord voor een zwaarbehaarde man, voor een relschopper’ en we signaleerden samenstellingen als Bokitoproof (‘erg stevig’) en Bokitotrots (Youp van ‘t Hek: ‘Ik ben Bokitotrots op het tijdschrift Youp’). Mogelijke verklaring voor deze ongekende aandacht: de van oorsprong Duitse gorilla Bokito heeft de Nederlandse man anno 2007 een deel van zijn weggeëmancipeerde trots teruggegeven. bolitaslikker 2002

Je zou denken dat het woord slikker een verkorting is van bolletjesslikker, maar dit blijkt niet het geval te zijn. Al zeker sinds 1992 wordt er in de kranten geschreven over slikkers, terwijl bolletjesslikker z’n entree maakte in 1996. Dat zal dan ook de reden zijn waarom de Grote Van Dale wel slikker vermeldt (‘drugssmokkelaar die verdovende middelen inslikt om ze over te brengen’), maar niet bolletjesslikker, hoewel dat sinds 1996 duizenden keren in de kranten heeft gestaan. 39


Hoe het ook zij, sinds 2002 wordt een half-Spaans synoniem gebruikt, namelijk bolitaslikker. Bolita is Spaans voor ‘bolletje’. In Curaçao, waar veel bolletjesslikkers vandaan komen en waar onder meer Spaans en Nederlands wordt gesproken, worden zij bolitaslikkers genoemd, vandaar. De enorme ophef over het vrijlaten van gearresteerde bolletjesslikkers op Schiphol, vanwege onvoldoende cellencapaciteit, leidde in 2002 tot allerlei gelegenheidssamenstellingen, zoals bolitabeleid, bolletjesaffaire, bolletjesdode, bolletjeslepel, bolletjesoperette, bolletjesproblematiek, bolletjesprop, bolletjessysteem, bolletjesvlucht, bolletjeswet enzovoort. bompauze 1999

Nieuw in 1999 en meteen met stip binnengekomen: de bompauze. De navo probeerde Joegoslavië, dat huishield in Servië, op de knieën te dwingen door intensieve bombardementen, maar in Nederland was niet iedereen het daarmee eens. ‘GroenLinks wil snel bompauze’, kopte het Algemeen Dagblad op 11 mei 1999. Na ruim 33.000 bombardementsvluchten, 40


waarbij circa 20.000 bommen werden afgeworpen, werd de oplossing begin juni 1999 toch bereikt aan de onderhandelingstafel. Eind december schreef de Volkskrant: ‘Bompauze in dialoog eu-China beëindigd’. bouwbordeel 2002

Het is in zekere kringen niet ongewoon om belangrijke opdrachtgevers flink in de watten te leggen. Tijdens de bouwfraude-enquête bleek dat de grote aannemers in Nederland daartoe vaak een bordeel in Abbenes bezochten, dat in de pers de naam bouwbordeel kreeg. ‘Het bouwbordeel’, schreef de Volkskrant in augustus 2002, ‘ligt op een uitstekende locatie, in de oksel van de A4 en de A44. De grote bouwprojecten zijn om de hoek.’ Eén aannemer spendeerde alleen al in 1999 ruim zevenduizend euro aan het bordeelbezoek van ambtenaren.

boxenstelsel 1999

Nieuwe wetgeving levert vaak nieuwe woorden op. Zo leidde een herziening van het belastingstelsel in 1892 tot de woorden inkomstenbelasting en vermogensbelasting. De plannen van staatssecretaris Willem 41


Vermeend van Financiën om het belastingstelsel in 2001 ingrijpend te herzien, leverde zeker één nieuw woord op: boxenstelsel. Het gaat hier, zoals inmiddels bij velen bekend, om een stelsel waarin de verschillende inkomsten worden belast tegen verschillende tarieven in een aantal (tarief)boxen. Toen Vermeend achter een pc plaatsnam om via internet vragen over zijn plannen te beantwoorden, kopte nrc Handelsblad: ‘Vermeend opent vierde box: babbelbox’. breekteam 2004

In juni 2004 werd duidelijk dat je in Nederland ook heel onbekommerd kunt leven zonder belasting of de energierekening te betalen. Waar? In het woonwagenkamp bij Maastricht bijvoorbeeld, waar politie, deurwaarders en invorderaars helemaal niet durfden te komen. Staatssecretaris Joop Wijn (Financiën) ontplofte toen hij over deze zogeheten belastingvrijplaats hoorde. Tegen nrc Handelsblad zei hij: ‘We zullen breekteams inzetten waar dat nodig is, met deurwaarders, hulp officieren, sleutelsmeden en politie.’ Wijn trok hier tien miljoen euro voor uit — belastinggeld om belastinggeld te innen. breezertaal 2003

We hadden al chattaal en sms-taal, maar in 2003 kwam er een nieuwe ‘taal’ bij: Breezertaal, genoemd naar het populaire, zoete mixdrankje van Bacardi. Of Breezertaal wezenlijk anders is dan chat- en sms-taal is moeilijk vast te stellen. Het is een mengsel van Nederlands en Engels, letters en cijfers, de spelling is grotendeels fonetisch en men maakt gretig gebruik van lees- en uitroeptekens. Het meest kenmerkende is de vermoeiende combinatie van gewone letters en hoofd 42


letters. Voorbeeld: ‘HeT MeSt kEnM3Rk3nDe iS De vErMoEiEnD3 cOmBiN4Ti3 VaN GeWoN3 lEtEr$ En hOfDlEt3rS!11!’ In sommige discussiegroepen wordt Breezertaal geweerd. broekzakbeller 2002

Het landelijke alarmnummer 112 krijgt jaarlijks vier miljoen telefoontjes van mobiele bellers. Slechts een vijfde daarvan is menens. De meeste nepbellers zijn kinderen, maar er zijn ook mensen die per ongeluk 112 bellen, doordat hun nulzesje in hun tas of broek geactiveerd wordt. In januari 2002 besloot de politie die broekzakbellers, zoals ze genoemd werden, met een sms’je te kapittelen. Het verschijnsel broekzakbellen was al langer bekend, maar er bestond nog geen woord voor. brulshirt 2008

Het was een gouden greep van winkelketen Blokker: een oranje T-shirt met de kop van een Hollandse leeuw (het rood-wit-blauw op de wangen), die was gedrukt op een losse voorflap. Tilde je die flap op, dan keek je in de wijd opengesperde brulbek van de leeuw: 43


tong wijd uitgestoken bij blinkend gepoetste tanden. De shirts verschenen ter gelegenheid van het Europees kampioenschap voetbal 2008, samen met de Trom-Pet (een pet waar je op kon trommelen). Symbolische betekenis van het brulshirt: Nederlandse voetballers, en hun fans, laten zo nodig hun tanden zien. Fijn ook voor in een wave: allemaal tegelijk de flap omhoog. Toch lag Nederland er eerder uit dan menigeen — inclusief Blokker — had verwacht. bullshit bingo 1999

Nieuw woordspel dat navolging verdient: bullshit bingo. Hier de spelregels: zet alle niets zeggende woorden of uitdrukkingen die in uw bedrijf regelmatig worden gebruikt op een bingoformuliertje en ga de vergadering in. Elke keer als u een woord hoort dat op het lijstje voorkomt, kruist u het aan, en na vijf kruisjes roept u heel hard ‘Bullshit!’ Het adviesbureau kpmg ontwikkelde voor een ministerie een formulier met daarop woorden en uitdrukkingen als een stuk draagvlak en planproces. Bij adviesbureau Ernst & Young circuleert een formulier met onder meer pro-actieve opstelling, targets, synergie en win-win-situatie. calamiteitenspreekuur 2004

De Grote Van Dale kent al zes verschillende samenstellingen met -spreekuur, van aanloopspreekuur tot ochtendspreekuur. Na de moord op Theo van Gogh kwam daar het calamiteitenspreekuur bij. Ingesteld door de multiculturele vereniging Assadaaka in Amsterdam-Oost, met als doel de gemoederen van moslims en niet-moslims te sussen. In een paar weken tijd bezochten ruim 270 mensen — van zo’n zeventig (!) verschillende nationaliteiten — het spreekuur. 44


cameratelefoon 2003

Een van de nieuwe woorden van 2002 was fotomobieltje. Inmiddels is dit al bijna weer verdrongen door cameratelefoon en cameramobieltje. De verkoop van cameratelefoons steeg in het tweede kwartaal van 2003 in Europa, het Midden-Oosten en Afrika met maar liefst 166 procent.

cannachopper 2009

In maart 2009 ging hij voor het eerst de lucht in: de cannachopper of hennepheli. De mini-helikopter kan de geur van hennep detecteren en beschikt over camera’s waarmee overmatige warmte van hennepplantages kan worden waargenomen. Het machientje is onbemand en wordt op afstand bestuurd. Al bij de eerst vlucht werd een plantage gevonden (krantenkop: ‘Cannachopper heeft direct beet’). Het woord is gevormd van canna(bis) (‘hennep’) en chopper, een ander woord voor het Engelse helicopter. car dropping 2000

Car dropping is bungee jumping in een auto die met elastiek aan twee kranen van zestig meter hoog is bevestigd. De vallende auto komt op vijftien meter boven de grond tot stilstand en stuitert daar nog een tijdje door. De eerste Nederlandse car dropping had op 25 januari 2000 plaats in Hilversum. Het Algemeen Dagblad kopte: ‘Welke malloot heeft dit nu weer bedacht?’ Dit bleek Stefan Kerkhofs te zijn, eigenaar van het Vlaamse BenjiFun. Kerkhofs zou later dat jaar een nationale bekendheid worden als de aanvankelijk anonieme miljonair in het veelbekeken tv-programma ‘Ja, ik wil een... miljonair’. Overigens dateert bungee jumping van het eind van de jaren zeventig. Deze sport ontstond in Nieuw Zeeland. 45


cartoondode 2006

‘Taalkundig gezien kenmerkt februari 2006 zich door een grote hoeveelheid nieuwe samenstellingen met het woord cartoon: van Mohammedcartoon tot cartoonrel en van cartooncrisis tot moslimcartoon’, aldus Taalpost. Een van die nieuwe woorden was cartoondoden, voor de slachtoffers die vielen bij rellen in Lahore in Pakistan. Dit allemaal vanwege de cartoons in een Deense krant waarop Mohammed werd bespot. carveschaats 1999

Schaats waarbij het ijzer in het midden smaller is dan aan de uiteinden. Ontwikkeld door Hans Veldhuis, schaatstrainer, die zich liet inspireren door de carveski. Eigenlijk gaat het om een herontdekking, want in Engeland werden dergelijke schaatsen al aan het eind van de 19de eeuw gemaakt. Het Nederlandse marathonpeloton maakte in november 1999 kennis met de carveschaats. ‘In Amsterdam waren de opmerkingen in het marathonpeloton over de carve ronduit hilarisch’, rapporteerde de Volkskrant. ‘Sommigen wisten het woord niet eens goed uit te spreken.’ Veldhuis lanceerde in 1999 nog een ander nieuw woord: haaienpak, voor een schaatspak dat is bedekt met een mozaïek van dieper- en hogerliggende vierkanten. Dit patroon doet denken aan de huid van een haai, vandaar. cashtronaut 2001

Ander woord voor ruimtetoerist, een woord dat al sinds 1996 bestaat. Toch ging de eerste ruimtetoerist ‘pas’ in 2001 de lucht in. Het ging om de Amerikaanse multimiljonair Dennis Tito. Tito verbleef acht dagen in het Internationale Ruimtestation iss. Hij telde daar zo’n 22 miljoen euro voor neer. Vandaar cashtronaut voor ‘ruimtetoerist die diep in de buidel tast’. 46


De tweede cashtronaut was de 28-jarige Zuid-Afrikaanse multimiljonair Mark Shuttleworth. chickengate 1999

Vanaf eind mei 1999 schreef de hele internationale pers over chickengate — het schandaal van de met dioxinen verontreinigde Belgische kippen. Een en ander leverde ook de woorden dioxinekip en het fraaie gifkip op, een nazaat van de gifkikker. Hoewel later ook in andere dieren en producten dioxinen werden aangetroffen, bleef de kip de hoofdrolspeelster in de dioxineaffaire. Een lezeres van de Volkskrant vond het woord een belediging voor de kip. In een ingezonden brief schreef zij: ‘Gifkippen? Vergiftigde kippen bedoelt u. Door mensen vergiftigde kippen.’ Vergelijk Baligate, Mabelgate en tepelgate. chicklit 2002

‘Chicklit’, schreef Corine Vloet in 2002 in

nrc Handelsblad, ‘is de keukenmeidenroman van de 21ste

eeuw.’ Zij het met iets andere ingrediënten, want de typische chicklit (een samentrekking van chick literature) gaat over hoogopgeleide, mooie en succesvolle vrouwen tussen de 25 en 35 die het moeilijk hebben omdat ze op drie fronten willen uitblinken: in hun werk, als partner én als moeder. En dan nog slank en gorgeous blijven ook! Het succesvolste chicklit-boek is Het dagboek van Bridget Jones, maar er zijn er meer, en volgens Vloet is het ‘hersenverwekende’ lectuur. Nieuw op het boekenfront is ook de chatroman, een roman die bestaat uit een bundeling van e-mail- en chatcorrespondentie. CIA-kamp 2005

Sinds 2005 weet iedereen opeens wat cia -kampen zijn: kampen die niet bestaan. Of misschien 47


toch wel, maar dan wordt er volgens de cia in ieder geval niet gemarteld. Een cia-kamp, ook wel cia -gevangenis genoemd, bereik je met een zogenoemde cia -vlucht. Die bestaan wel, want daar zijn foto’s van. claimbaron 2003

Bijnaam uit 2003 voor Edwin de Roy van Zuydewijn. Volgens De Roy van Zuydewijn was zijn bedrijf door intriges van koningin Beatrix te gronde gericht omdat zij hem niet zag zitten als echtgenoot van haar nicht Margarita. Margarita en De Roy van Zuydewijn begonnen een zaak tegen de staat en dienden een claim in, vandaar claimbaron. claustrocel 2003

Detentiecel die geschikt is voor claustrofobische gedetineerden. De eerste claustrocel werd in gebruik genomen in de rechtbank in Haarlem. Een woordvoerder van de Rijksgebouwendienst vertelde al voor de voltooiing van het gebouw hoe de cel eruit zal komen te zien: ‘Het is een uniek ontwerp. Met een druk op de knop komt er een glaswand van beveiligd glas tevoorschijn. De verdachte kan door het glas naar de gang van het cellencomplex kijken. Op die manier voelt de verdachte zich minder opgesloten.’ clickjacking 2008

‘Beveiligers laten weinig los over de werking van clickjacking’, meldde de Automatisering Gids in oktober 2008, ‘waarbij hackers gebruik kunnen maken van een fundamenteel probleem dat in vrijwel alle browsers is te vinden.’ Bij clickjacking wordt een kwaadaardige web pagina onder een legitieme webpagina geschoven. Als de gebruiker, die dit niet kan zien, op bepaalde plekken klikt, klikt hij meteen op knoppen van de malicieuze webpagina, 48


die allerhande criminele acties tot gevolg kunnen hebben. Clickjacking is gevormd naar het voorbeeld van hijacking, een woord dat aan het eind van de 19de eeuw in het Engels ontstond, voor ‘overvallen’ (‘Hold ’m up high, Jack’). cloud computing 2008

‘Cloud computing’, schreef InfoWorld in mei 2008, ‘is de nieuwe trend op internetgebied.’ Het idee is dat je niet langer software op je eigen pc hoeft te installeren, maar gebruikmaakt van centraal aangeboden en onderhouden programma’s op internet. Een Engelse bijnaam voor internet is The Cloud, vandaar.

co-buying 2000

Samen met anderen via internet iets kopen kan als voordeel hebben dat je bij de verkoper een flinke korting kunt bedingen. Dit wordt co-buying, co-shoppen of co-shopping genoemd. Co-buying debuteerde in januari 2000 in het tijdschrift Quote, co-shoppen volgde pas in oktober en wordt minder vaak gebruikt. Men spreekt ook wel van samenwinkelen. Het idee is afkomstig van de Zweedse internetgoeroe Johan Staël von Holstein. Die richtte, in Amsterdam, het bedrijfje Letsbuyit op. Later volgden andere bedrijven.

colavergiftiging 1999

In juni 1999 belandden 46 leerlingen van een middelbare school in het Vlaamse Bornem in het ziekenhuis na het drinken van een blikje cola. Omdat België net volop verwikkeld was in chickengate (zie aldaar) waren de reacties internationaal buitengewoon heftig. België besloot tot een totaal verkoopverbod van Coca-Cola-producten, en in Frankrijk, Duitsland, Spanje, Nederland en Luxemburg werden miljoenen blikjes en flessen uit de schappen gehaald. Aanvankelijk dacht 49


Coca-Cola dat de colavergiftiging — een woord dat in nrc Handelsblad debuteerde — te maken had met verontreinigd koolzuurgas in de drank en een schimmelwerende stof aan de blikjes, maar later werd duidelijk dat er maar één echte oorzaak was: massahysterie. Een en ander kostte CocaCola zo’n honderd miljoen euro. cold case squad 2000

Eind 1999 formeerde de politie in Groningen naar Amerikaans voorbeeld een zogenoemd cold case squad, een team van ervaren rechercheurs dat afgesloten, onopgeloste moordzaken opnieuw onderzoekt. Begin 2000 werd de groep operationeel. Hoewel cold case squad weleens in kranten was gebruikt voor Amerikaanse teams, brak deze benaming pas in 2000 goed in het Nederlands door, samen met cold case voor ‘onopgeloste zaak’. Daarnaast was er sprake van ‘koude zaken’. Het grote succes van het Groningse team leidde binnen een paar maanden tot de oprichting van cold case squads in Utrecht en Amsterdam. De kranten spraken van cold case-aanpak en cold case-teams.

collegeliner 1999

Een speciaal aan de wensen van de jeugd aangepaste bus die Friese scholieren uit bepaalde dorpen twee keer per dag zonder overstap naar Leeuwarden brengt. ‘De naam collegeliner’, verduidelijkte een woordvoerder van busmaatschappij NoordNet, ‘moet je op zijn Engels uitspreken en is door een panel met scholieren bedacht. Daaruit bleek ook dat er vooral behoefte is aan tafels in de bussen om aan te werken. Of te kaarten.’ De eerste collegeliner reed op 6 september 1999. Bijna leeg. De Volkskrant kopte: ‘Mond-tot-mondreclame moet scholieren de superhippe collegeliner inlokken’. 50


comadrinken 2007

Van Alexander de Grote is bekend dat hij zoveel alcohol kon drinken dat hij dagenlang voor gaas lag, maar Alexander was toen al een volwassen man, hard op weg naar zijn dood en naar eeuwige roem. In Nederland wordt ook al lang heel veel alcohol gedronken (in de 19de eeuw meer dan ooit, ook door jongeren), maar relatief nieuw is het zogenoemde inzuipen of indrinken in zuipketen (eenvoudige onderkomens zoals caravans of bouwketen). Jongeren doen dit steeds meer, zelfs al op twaalf- of dertienjarige leeftijd, en omdat dit geregeld leidt tot alcoholvergiftiging en ziekenhuisopname wordt dit verontrustende verschijnsel comadrinken of comazuipen genoemd (een vertaling van het Duitse komasaufen, onze oosterburen kennen het dus ook). Comazuipen debuteerde in maart 2007 in de Twentsche Courant, in de kop ‘“Comazuipen” nieuwe hobby Duitse tieners’.

combi-euro 2002

Het schijnt tamelijk eenvoudig te zijn om bij munten van één of twee euro de kern uit de rand te slaan. Aan een hamer en een schroevendraaier heb je genoeg. Dit geeft de mogelijkheid om een zogenoemde combi-euro te maken, en sommige mensen hebben daar lol in. Reeds gesignaleerd: Griekse buitenrand met Nederlands middenstuk, Duits-Belgische euro, PortugeesSpaanse euro en ga zo maar door. Officieel is het valsemunterij, en dus strafbaar, maar dat zal het wel extra leuk maken. combinatiekorting 2000

Fiscale korting voor mensen die arbeid en de zorg voor kinderen combineren. Een Kamermeerderheid van PvdA, cda en D66 stelde begin 2000 voor om in het nieuwe belastingstelsel een korting voor 51


kinderen op te nemen. Het woord combinatiekorting debuteerde in een bericht van het anp: ‘D66 zal maandag een amendement op de belastingherziening indienen dat voorziet in een zogeheten “combinatiekorting”.’ Commissie-Stiekem 2003

Bijnaam voor de ‘Commissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten’ (de civd) van de Tweede Kamer. Deze commissie controleert hoe de inlichtingendiensten (tegenwoordig de aivd en de mivd) hun werk doen. Het is de enige commissie van de Tweede Kamer die in het geheim vergadert en waarvan de leden, de fractievoorzitters van de vier grootste partijen, niets naar buiten mogen brengen over wat zij gezien en gehoord hebben — zelfs niet aan partijen fractiegenoten. Vandaar Commissie-Stiekem. Mogelijk bestaat deze bijnaam al langer, maar hij raakte in 2003 algemeen bekend doordat de commissie bij verschillende spraakmakende zaken betrokken was, waaronder Mabelgate (zie aldaar). computeragressie 2000

Op de computer gerichte agressie. Ook wel tra ofwel Technology Related Anger (‘met technologie samenhangende woede’) genoemd, een naam die is verzonnen door de Britse psycholoog Robert Edelmann. De afkorting tra debuteerde eind 1999 in het Nederlands, en brak in 2000 door. Computeragressie debuteerde in het Algemeen Dagblad: ‘fnv Bondgenoten is gisteren begonnen met een onderzoek naar computeragressie in het bedrijfsleven.’ Men heeft nog geen oplossing voor computeragressie bedacht. Edelmann stelde voor een telefonische schreeuwlijn te openen (en ook dat is een nieuw woord). 52


computerkleding 2000

Er zijn verschillende namen voor in omloop: behalve computerkleding ook intelligente kleding, slimme kleding, wearable electronics, i-wear en Industrial Clothing Design (icd+). Sommige namen doken eind 1999 op, de meeste in de loop van 2000, zoals computerkleding, dat in augustus 2000 debuteerde in de Volkskrant: ‘Broeken die waarschuwen als je je sleutels vergeet. Sport-bh’s die waarschuwen als de spieren dreigen te verzuren. De mode-industrie verwacht veel van computerkleding.’ De eerste slimme jas kwam in september op de markt en is gemaakt door Levi’s en Philips. Het gaat om een winterjack met ingebouwde mobiele telefoon en mp3-speler. De icd +-jas kostte tweeduizend gulden (circa 900 euro). Vergelijk gezondheidshemd. condoleancestem 2002

Na de moord op Pim Fortuyn (6 mei 2002) werd gevreesd dat veel mensen tijdens de Kamerverkiezingen een zogenoemde condoleancestem zouden uitbrengen. Men sprak ook wel van trooststem en piëteitstem. Het nipo deed snel een kiezersonderzoek, en

53


meldde half mei 2002: ‘Condoleancestemmen lijken geen invloed te hebben gehad op het zeteltal van de lpf.’ conflictdiamant 2000

In mei 2000 kondigde Oryx Diamonds aan dat het naar de beurs zou gaan. De Britse regering en mensenrechtenorganisaties zetten hun vraagtekens bij de plannen, vanwege winstdelingsregelingen van het bedrijf met ‘conflictgebieden’ in Afrika. ‘Ontginner “conflictdiamanten” wil naar Londense beurs’, kopte het anp op 26 mei 2000. Het persbureau introduceerde daarmee een woord dat het in 2000 opvallend goed zou doen. Men sprak ook van bloeddiamant, maar aan gezien dit kan worden opgevat als ‘diamant met een bloedrode kleur’ (in plaats van het beoogde ‘diamant waar bloed aan kleeft’), had conflictdiamant in de kranten de voorkeur. contentleverancier 2000

Aan het eind van de 14de eeuw leenden wij uit het Frans het woord content. De afgelopen zeshonderd jaar is dat in het Nederlands gebruikt in de betekenis ‘tevreden, voldaan’. Daar kwam in 1994 verandering in. Dat wil zeggen: toen leenden wij een van de Engelse betekenissen van content, namelijk ‘inhoud, vulling’. Binnen een paar jaar groeide content uit tot hét toverwoord van de Nieuwe Economie (een aanduiding die we kennen sinds 1998). Dit volgens de formule: Nieuwe Economie = internet = content = kassa. Een en ander leverde verschillende nieuwe samenstellingen en verbindingen op, zoals content-provider (in 1996) en contentbedrijf (1999). Nieuw in 2000 waren onder meer internetcontent, contentdienst, contentservice en contentleverancier. Bij dat laatste woord is het Engelse content een verbinding 54


aangegaan met een begrip dat we ook al weer eeuwen geleden uit het Frans leenden. croftybom 2006

Crofty is een merk gootsteenontstopper. Met dat bruisende goedje kun je een bom maken, en in oktober 2006 meldde een regionale krant: ‘De zogenoemde croftybom lijkt een rage te worden. Verschillende politiekorpsen kregen dit weekend te maken met de van gootsteenontstopper gemaakte explosieven. De politie in Tilburg arresteerde vrijdagavond drie mannen wegens poging tot zware mishandeling. De drie hadden een croftybom naar een fietsende vrouw gegooid.’ Men dacht dat de rage snel over zou waaien, maar halverwege de Kerstmaand kopte De Telegraaf nog: ‘Croftybommen verwonden ezel en moeder met kind.’ cryomeren 2005

Je kunt een dood lichaam niet alleen begraven of cremeren, maar ook onderdompelen in vloeibaar stikstof om het vervolgens tot poeder te laten trillen. In de volksmond wordt deze ‘derde uitvaartvorm’ vriesdrogen genoemd, maar een uitvaartverzekeraar die dit niet passend vond, riep de lezers van het tijdschrift Onze Taal op om iets beters te verzinnen. Uitkomst: cryomeren, naar het Griekse kruos voor ‘ijs, vorst’, en cremeren. In de praktijk wordt vriesdrogen veel vaker gebruikt dan cryo meren. CT-infobox 2004

Hobbelt Nederland in de War on Terror achter de feiten aan? Houden wij onze eigen moslimextremisten wel goed in de peiling? Wel degelijk, verklaarde minister Johan Remkes (Binnenlandse Zaken) in november 2004 in de Tweede Kamer: de informatie over deze 55


mensen komt in een ct -infobox, een ‘contraterrorisme infobox’. Daarin worden de gegevens van allerlei opsporingsinstanties samengebracht. Bij iedere mediatraining leren politici dat ze het best kunnen scoren met korte, krachtige uitspraken. Pratend over Mohammed B., de moord op Van Gogh, en de aivd zei minister Remkes het zo: ‘Het beeld moet hier niet op tafel komen te liggen, dat als er maar een besluit bij de dienst zou zijn genomen om deze mensen wél in de ct-infobox in de bewassing te nemen, dat er dan een veel grotere kans zou zijn geweest dat deze moord was voorkomen.’ cursusmoe 1999

Nederland is cursusmoe aan het worden. Uit een enquête van het weekblad Intermediair bleek in juli 1999 dat hoger opgeleiden de laatste jaren steeds minder aandacht geven aan scholing. Drie jaar geleden brachten academici en hbo’ers nog vijf weken per jaar door met het volgen van cursussen. Dat was medio 1999 nog maar de helft. Vooral juristen en it’ers waren het zat. cyberfraude 1999

De golf aan cyberwoorden die ons nu overspoelt, gaat terug op een vondst van de Amerikaanse sciencefictionschrijver William Gibson. Die lanceerde in 1982 het woord cyberspace voor een denkbeeldige, interactieve wereld, gecreëerd door computers. Inmiddels woedt de cyberplaag in volle omvang. Een greep uit de aanwas van 1999: cyberfraude, cyberhelm, cyberkraak, cybersonate, cybersupermarkt, cybertherapie en cyberveiling. cyberlingo 2002

Het was reeds voorspeld: kinderen die veel sms’en en chatten raken gewend aan een afwijkende spelling en een dito woordbeeld. Zij gaan cyberlingo 56


schrijven, en in de Verenigde Staten is dit reeds gesignaleerd. Daar moeten docenten uitleggen dat ‘U have 2 b kidding’ niet helemaal correct is. ‘De scholieren zelf zitten er niet mee’, meldde een krant, ‘maar de leraren vinden dat de leerlingen wel moeten weten hoe het hoort.’ dartmachine 1999

In januari 1999 werd Raymond van Barneveld voor de tweede keer wereldkampioen darten. Anders dan de eerste keer werd hij ditmaal op de voet gevolgd door de Nederlandse media. Gevolg: dartsgekte en Van Barneveld op slag een Bekende Nederlander. In juni 1999 nam ‘Barney’ het op tegen achttien dartmachines die waren gebouwd door studenten van de faculteit werktuigbouwkunde van de tu Delft. Hij verloor van de lasergestuurde kruisboog van Vital van Reeven, Martijn van Os en Evert van der Plassche.

dat is zó... 2009

Een van de mode-uitdrukkingen van 2009: dat is zó... — volgt een tijdsaanduiding die in het verleden ligt. Meestal gaat het om het recente verleden. Enkele voorbeelden van internet: ‘Ach, etiquette, dat is zo 2008’; ‘Ach, camembert, dat is zo 2008’, ‘Dingen die kapot zijn weggooien of een mannetje laten komen? Dat is zó 2008!’ (bron: vrouwonline.nl). Het gaat hier om een vertaling van het Engels that is of that’s so.... demoniseren 2002

Het is niet zo dat het woord demoniseren vóór Pim Fortuyn niet werd gebruikt. In de dagbladen komt het woord sinds het einde van de jaren tachtig voor in berichten over de nazi’s (die de joden demoniseerden), de Koude Oorlog (waarin de communisten werden gedemoniseerd) en de moslimfundamentalisten (die de 57


Verenigde Staten demoniseren). De Grote Van Dale kent het sinds 1999 (in de betekenis ‘als kwaad beschouwen, duivels voorstellen’) en het is ook weleens gebruikt in verband met de Nederlandse politiek. Zo schreven Bert Bukman en Alain van der Horst in 1994 in hp /De Tijd een artikel getiteld ‘De demonisering van de cd’ (Centrum Democraten). Maar door Pim Fortuyn is het gebruik van demoniseren in 2002 explosief gestegen. Werd het woord vóór Fortuyn slechts in kleine kring gebruikt, nu kent iedereen het. Een van de eerste keren dat Fortuyn het zelf gebruikte was op 9 februari 2002, in een vraaggesprek in de Volkskrant. Hij zei toen: Veertigduizend asielzoekers per jaar, dat is in vier jaar tijd een stad van een omvang van Groningen. Dat moeten mensen zich eens even goed realiseren. En dan veelal; enkele reis onderklasse. Nou dat zie ik niet zo zitten. Daar moeten we maar eens even mee stoppen. Janmaat had gewoon voor een deel gelijk. En door de demonisering waaraan uw krant ook heeft meegedaan, kon dat allemaal. 58


Vervolgens gebruikte Fortuyn het vooral om zijn eigen situatie te kenschetsen. Zo zei hij in een televisie-interview met Robert Jensen, niet lang voordat hij in Hilversum werd doodgeschoten door Volkert van der G.: Als je ziet wat ik af en toe in de brievenbus krijg, daar word je niet vrolijk van. En de Nederlandse regering, en dat vind ik een bloody shame, helpt mee een klimaat te creëren van demonisering van mijn persoon. En als mij straks wat gebeurt, en ik ben blij dat je me deze gelegenheid geeft, zijn zij medeverantwoordelijk. En dan kunnen zij niet de handen er vanaf trekken in de zin van: ‘Ja, ik heb die aanslag niet gepleegd. Je hebt het klimaat meege creëerd. En dat moet stoppen.’ De moord op Fortuyn leidde tot het nodige zelfonderzoek bij journalisten en politici. Hadden zij Fortuyn inderdaad gedemoniseerd? Zeker is dat het optreden en het succes van Fortuyn tot een ongeëvenaarde stroom typeringen leidden. Zo werd Fortuyn, tot zijn stijgende ergernis, uitgemaakt voor: anti-prediker, pedante blaaskaak, clown, megalomane demagoog, rare flapdrol, de Nederlandse Jörg Haider, een New Age-Hitler, wetenschappelijke hooligan, Janmaat in het kwadraat, kakelnicht, springende kikker, malloot, de man die belletje trekt, een politiek masturbant (‘veel opwinding en snel klaar’), door en door valse Messias, de nieuwe Mussert, Polder-Mussolini, de M ussolini van de 21ste eeuw, een narcistisch gokkerstype, decadente parvenu, de Pietje Bell van de politiek, Pim Pim kale Bim, pleefiguur, professorale poseur, de Emile Ratelband van de Neder59


landse politiek, een nare, publiciteitsgeile nicht, fascistische relnicht, Sjors van de rebellenclub en de rattenvanger van Hamelen. deukdij 2000

In mei 2000 meldde het fnv Magazine dat in België in korte tijd bij vierhonderd vrouwen die geregeld achter een pc werken, een nieuw verschijnsel was gesignaleerd: deukdijen. Hoewel het bericht een hoog broodjeaapgehalte had, besteedden veel Nederlandse kranten er aandacht aan. In oktober meldde de Volkskrant dat het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten de deukdijen — ook wel ribbeldijen genoemd — van twee Nederlandse vrouwen had onderzocht. Conclusie: de deuken waren ontstaan doordat de ene vrouw tegen een balie en de andere te veel tegen een bureau leunde. dieplinken 2000

Dieplinken is een hyperlink maken die niet naar de openingspagina van een website verwijst, maar direct tot een dieper niveau toegang geeft. Het woord kwam in het nieuws door een rechtszaak die pcm, de grootste krantenuitgever van Nederland, in augustus 2000 aanspande tegen Kranten.com, een bedrijfje van twee Rotterdamse studenten dat per e-mail een overzicht gaf van de krantenkoppen op de webedities van enkele titels van pcm. Wie op zo’n hyperlink — een woord dat in 1991 debuteerde — klikte kwam meteen bij het artikel uit. Omdat op de openingspagina’s advertenties stonden, was pcm bang inkomsten mis te lopen. De rechtszaak, die door de krantenreus werd verloren, leidde tot grote verontwaardiging bij internetjournalisten (een woord dat we sinds 1997 kennen). 60


dierenmotel 2001

Een woord dat even opdook tijdens de mkz-crisis (zie aldaar). Zo schreef nrc Handelsblad op 24 maart 2001: ‘Een zending van 75 kalveren uit Ierland raakte in februari in een dierenmotel in het Franse departement Mayenne besmet met mond- en klauwzeer.’ Bedoeld werd een locatie waar kalveren en runderen hun wettelijk verplichte etmaal rust kunnen doorbrengen tijdens een transport dat langer duurt dan 29 uur. Men sprak ook wel van een dierenrustplaats, maar vanwege de associatie met begraafplaats legde dit woord algauw het loodje. digizerk 2007

Een vandalismebestendig beeldscherm op een grafsteen, ziedaar de digizerk of digizuil. Het gaat hier om een uitvinding van werktuigkundig ingenieur Henk Rozema uit Grootegast. Bij begrafenissen en crematies, bedacht Rozema, worden steeds vaker foto’s en filmpjes vertoond. Waarom die foto’s en filmpjes niet ook vertonen op een digitale grafzerk, dan hebben de nabestaanden nog wat te kijken. Het kostte Rozema vier jaar werk en tienduizenden euro’s investeringskosten, maar in mei 2007 werd de eerste digizerk (een roestvrijstalen apparaat met een lcd-scherm van 38 bij 24 centimeter) geplaatst op de begraafplaats van Rhenen. Alleen nabestaanden kunnen de digizerk starten, met een codeschakelaar of met hun gsm. Volgens Rozema zouden al diverse Bekende Nederlanders naar zo’n zerk hebben geïnformeerd. docura 2001

Een combinatie van documentaire en opera. Het woord is verzonnen door de Amerikaanse cineast Frank Scheffer. Hij paste de formule toe in zijn film A labyrinth of time. Niet iedereen was onder de indruk. Zo schreef Het 61


Parool: ‘De pretentie van een nieuw genre (“docura”) wordt in elk geval geen seconde waargemaakt.’ Nieuw in de Nederlandse reclame: de documercial, een combi van documentaire en commercial. doggy dancing 2000

‘Binnenkort vindt in het Martin Gaus Gedragscentrum in Lelystad de eerste wedstrijd doggy dancing in Nederland plaats’, schreef Het Parool op 27 oktober 2000. Doggy Dancing, op muziek dansen met je hond, komt uit Canada en wordt daar al een jaar of tien beoefend. De eerste Nederlandse doggy-dancewedstijd was een succes: veertig dansende honden en baasjes plus achthonderd belangstellenden.

domaingrabbing 1999

De instanties die domeinnamen — adressen op internet — registreren, werken volgens het principe: wie het eerst komt, het eerst maalt. Dit is een rijke voedingsbodem gebleken voor een nieuwe sport, in de Engels doorgaans domaingrabbing genoemd, het pikken van andermans domeinnaam met de bedoeling er geld voor te vragen. Domeinkaping, zoals het ook wordt genoemd, loont soms erg de moeite. Zo is de domeinnaam altavista.com ooit voor 3,5 miljoen euro verkocht. domeinmakelaar 2000

Dit woord voor ‘handelaar in domeinnamen’ is hoogstwaarschijnlijk bedacht door G. Graafland, directeur van het Amstelveense bedrijf Name Space. NameSpace kwam in juli 2000 in het nieuws vanwege een rechtszaak die door 159 bekende Nederlanders en bedrijven was aangespannen. Het Amstelveense bedrijf, dat zichzelf domeinmakelaardij noemde, had maar liefst 45.000 domeinnamen met de extensie .nl laten 62


registreren. Het bedrijf bood de adressen te koop aan, de meeste voor ruim 5.000 euro per stuk. NameSpace verloor de rechtszaak en moest de domeinnamen teruggeven.

dominotransplantatie 2002

In maart 2002 werd voor het eerst in Nederland een dominotransplantatie uitgevoerd. Een patiënt uit Groningen die een nieuwe lever kreeg, gaf toestemming zijn oude lever te transplanteren bij een patiënt uit Rotterdam. Bij de eerste produceerde de lever het verkeerde eiwit, wegens een aangeboren enzymdefect. De behandelend chirurg lichtte het woord als volgt toe: ‘Bij een dominotransplantatie gaat het om het ene steentje dat het andere steentje omstoot.’ Elders in Europa waren al eerder dergelijke transplantaties uitgevoerd.

donkertekaart 2005

Zelfs in het grootste bosgebied van Nederland, de Veluwe, is het ’s nachts nergens meer echt aardepikkedonker. Dat bleek uit de eerste donkertekaart, die in oktober 2005 in opdracht van de provincie Gelderland werd gemaakt door het Platform Lichthinder. Sinds 63


1991 lezen we in kranten over het verschijnsel lichtvervuiling. De grootste lichtvervuilers voor de Veluwe zijn de steden Apeldoorn en Arnhem. Overigens hadden we al, sinds 1994, een stiltekaart. Samenvatting van beide kaarten: Nederland, nergens echt stil, nergens echt donker. doorpolderen 2003

Eerst was iedereen erg enthousiast over het poldermodel — een woord dat debuteerde in 1990 —, maar de afgelopen jaren zwol de kritiek tot ongekende hoogte aan. Toch blijven sommigen nog behoorlijk doorpolderen, betoogde Mathieu Weggeman, hoogleraar Organisatiekunde aan de Technische Universiteit Eindhoven, in nrc Handelsblad. Voor zover bekend was Weggeman hiermee de eerste die het woord doorpolderen, dat natuurlijk is gevormd naar het voorbeeld van doormodderen, gebruikte. Hij kreeg spoedig navolging, op internet en in de kranten. dotcom 1999

De enorme opmars van commerciële internetbedrijven leidde in 1999 tot twee nieuwe woordgroepen: de puntcom- en de dotcom-woorden (zoals bekend betekent dot ‘punt’ in het Engels en is com een verkorting van ‘commercial’). Het Algemeen Dagblad was er op 3 augustus 1999 als een van de eerste bij: ‘De stroom beursgangen van de dotcom’s gaat onverminderd door: liefst zes staan er deze week op de rol.’ Nog diezelfde maand kopte de Volkskrant ‘“Puntcom”-bedrijven ondanks koersdalingen onverminderd populair’. Met dotcom is het meest gespeeld. Voorbeelden: dotcom-generatie, dotcommiljonairs, dotcom-mania, dotcom-reclame, dotcom-revolutie en dotcom-slachtoffer. Zelfs ge-dotcomd en gedotcommiseerd zijn aangetroffen. 64


dramademocratie 2003

Bijna jaarlijks verzint er wel iemand een nieuwe samenstelling met -democratie, maar de meeste verdwijnen weer als sneeuw voor de zon. Dat lijkt niet het geval met dramademocratie, een woord dat is gevormd door Mark Elchardus, socioloog aan de Vrije Universiteit Brussel. Elchardus gebruikte het als titel van een boek waarin hij betoogt dat de media zich voornamelijk op onderwerpen storten waarvan zij weten dat ze de burgers emotioneel raken. Zo dwingen zij politici en publieke personen, eveneens via de media, stelling te nemen of in actie te komen. dreig-dvd 2008

België stond in november 2008 even op z’n achterste benen, want bij de Vlaamse omroepen vrt en vtm was een dreig-dvd binnengekomen. De dvd was dagenlang bij de post blijven liggen, maar uiteindelijk toch door iemand bekeken en op waarde geschat. De drie gemaskerde en gewapende mannen zongen niet zomaar een vrolijk deuntje in een wonderlijke outfit, nee, ze rapten en zongen over terroristische aanslagen die België zouden treffen. Vroeger had je de dreigbrief, maar ook terroristen gaan met hun tijd mee, vandaar de dreig-dvd. Een serieuze dreigbrief werd vroeger onderzocht door de politie; de dreig-dvd werd onmiddellijk doorgestuurd aan het Belgische Crisiscentrum en aan de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. drugsplukker 2008

De Grote Van Dale kent al zestien samenstellingen met -plukker, van aardbeienplukker tot werkplukker (‘iemand die touwwerk uitpluist’). Nieuw is drugsplukker, een woord dat in juni 2008 debuteerde, in Het Parool: ‘De Amsterdamse politie sluit niet uit dat de 65


dode duiker die gistermorgen in het water in het Westelijk Havengebied werd gevonden, een zogeheten drugsplukker was.’ Een drugsplukker is een duiker die drugs ophaalt die aan de buitenkant van een schip het land zijn binnengesmokkeld. Volgens de Amsterdamse krant is drugsplukken een bekend fenomeen. Dat mag zo zijn, het woord drugsplukker was niet eerder aangetroffen. druktetarief 2000

Tarief dat automobilisten moeten gaan betalen als ze tijdens de spits op filegevoelige trajecten rijden. Minister Tineke Netelenbos van Verkeer en Waterstaat introduceerde het tarief in het Nationaal Verkeers- en Vervoersplan, dat in oktober 2000 werd besproken in het kabinet. Het gaat hier om een zogenoemde congestieheffing, een woord dat in 1996 voor het eerst is opgetekend. Het was de bedoeling het druktetarief in 2010 in te voeren, als de proef met het spitstarief (een woord uit 1990) is afgerond. De Nederlandse verkeerssituatie heeft het afgelopen decennium veel nieuwe woorden opgeleverd. Rekeningrijden, prijsrijden, spitstoeslag, toeritdosering en bereikbaarheidsoffensief kennen we sinds het eind van de jaren tachtig, kilometerheffing sinds 1997. De bedoeling van al deze maatregelen is dat we in 2020 op de meeste wegen een gemiddelde spitssnelheid van 70 kilometer per uur kunnen halen. Spitssnelheid debuteerde in 2000.

dr. v. 2006

Het lijkt soms of alle taboes in Nederland al ruimschoots zijn doorbroken, maar dat vrouwen in de overgang last kunnen hebben van een droge vagina ligt toch nog zó gevoelig, dat Renate Dorrestein dit verschijnsel in de roman Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn 66


moeder Roodkapje voor afkortte tot dr. v. Reacties konden natuurlijk niet uitblijven. Heleen van Royen vroeg aandacht voor de wij. v. (‘wijde vagina’), en toen schaatser Simon Kuipers in het rtl4 Journaal botweg opmerkte ‘je wordt hier vierde, dat is een grote kutplek eigenlijk’, werd dit gr. k.-plek. Overigens: wie op internet zoekt naar ‘dr. v.’ stuit vooral op gepromoveerde academici. dubbeldip 2002

Al jaren gebruiken Nederlandse kranten het Engelse double dip voor een terugval in een recessie, dus voor een tweede periode van economische krimp binnen de eerste. In 2002 deed Het Financieele Dagblad als eerste een lovenswaardige poging om hier een Nederlands woord voor te verzinnen. ‘Na het rampzalige beleggingsjaar 2001’, schreef de krant in juni, ‘kijken de Nederlandse pensioenfondsen sinds enkele weken werkelijk de gevreesde dubbeldip in de ogen.’ Dubbeldip, simpeler kan het niet.

durfbank 2009

Idee van de minister Bos van Financiën, gelanceerd in maart 2009: maak een onderscheid tussen spaarbanken en durfbanken. De spaarbank staat onder scherp toezicht van de staat, hoeft niet beursgenoteerd te zijn en mag alleen kleine risico’s nemen. De durfbank neemt grotere risico’s, maar dat hoort dan bij de aandeelhouders bekend te zijn. dwaaldetectie 2005

De vraag naar dwaaldetectie, zo meldden verschillende kranten aan het begin van 2005, neemt hand over hand toe. Dwaaldetectie is een techniek om te voorkomen dat in ‘zorginstellingen’ verwarde of demente patiënten gaan ronddolen. Men moet hierbij 67


denken aan een chip in een armband of schoen. Zodra een verwarde patiënt in de buurt van een detectielus in de vloer komt, worden verpleegkundigen gewaarschuwd, gaan deuren op slot of functioneren liften niet meer. Er is zoveel belangstelling voor dwaaldetectie, aldus een krant, ‘omdat het klantvriendelijker zou zijn dan hermetisch afgesloten afdelingen of zelfs het vastbinden van patiënten’. Het woord detectielus kennen we al zeker sinds 1985. e-butler 1999

Er was eens een tijd, nog niet eens zo heel lang geleden, dat de e niet meer was dan de vijfde letter van het alfabet. Een klein streepje en de digitale revolutie hebben dat veranderd. Daardoor is de e een soort toverletter geworden, een symbool voor alles wat elektronisch, modern en flashy is, voor iets dat via internet te bereiken is en dat mogelijk veel geld bespaart of oplevert. Een greep uit de oogst e-woorden van 1999: e-bedrijf, e-cruitment, e-Europe, e-kerstkaart, e-klant, e-news, e-time, e-vangelie en e-butler. De butler helpt u bij het e-beleggen. Overigens nam de letter i (van intelligence) deze functie later over van de e. eclipsbril 1999

De eerste totale zonsverduistering in Europa in veertig jaar leverde in 1999 tientallen samenstellingen met eclips-, van eclipsbril tot eclipszone. Daarnaast ontstonden er allerlei gelegenheidswoorden met verduisterings- en zonsverduistering-, met verduisteringstompoes (van een slimme bakker) als een van de opmerkelijkste. Kort na de eclipsomania (ook nieuw) was er in Europa even sprake van een oogpsychose. Ziekenhuizen en doktoren werden overspoeld met telefoontjes en bezoekjes van mensen die vreesden schade aan de ogen te hebben opgelopen. 68


ecodoodskist 1999

Sinds het begin van de jaren tachtig is het in het Nederlands mode om ecowoorden te vormen. De Grote Van Dale vermeldt er tientallen, van ecobanaan tot ecovoedsel. Jaarlijks komen er wel een paar bij. In 1999 waren dat eco-afvalwater, ecokogel (kogel die zonder lood wordt gefabriceerd en daardoor minder belastend is voor het milieu) en ecodoodskist. Dat laatste woord debuteerde in november 1999 in Het Parool. Het gaat om een uitvinding van de Brit Paul Ginns. De ecodoodskist is van karton en aardappellijm. Hij verbrandt of verrot met achterlating van uitsluitend waterdamp, zuurstof en humus. Ook wel ecolijkkist of ecokist genoemd.

eco-luxe 2006

‘De Hydrogen 7’, verklaarde de Duitse ‘directeur Verkeer en Milieu’ bij bmw, ‘past in de eco-luxe trend. Mensen zijn bezorgd over het milieu en willen daar iets aan doen. Maar ze willen genieten zonder in te leveren op kwaliteit en comfort.’ We mogen hier spreken van een trend: goed zijn voor het milieu, zonder jezelf tekort te doen. Er zijn trouwens niet alleen eco-luxe auto’s. Op internet vinden we brommers ‘in Eco Luxe uitvoering’ (blauw metallic), een eco-luxe resort en de eco-luxe diepvriezer. ecotainment 2008

We zullen het steeds vaker op de buis gaan zien, voorspellen deskundigen: ecotainment, ecologisch verantwoord entertainment. Zoals: kookprogramma’s waarin alleen maaltijden worden bereid met biologische en ecovriendelijke ingrediënten. En programma’s waarbij de kijker wordt uitgelegd hoe je zo milieuvriendelijk mogelijk kunt wonen en werken. In de Verenigde Staten bestaat al een zender — Planet Green 69


— die zich geheel heeft toegelegd op ecotainment, en sommige grote Amerikaanse zenders hadden in 2008 een Green Week — een themaweek over het milieu. ecothriller 2007

Thrillerschrijvers gaan graag met hun tijd mee, vandaar de introductie, in 2007, van de ecothriller. Voor de echte grote thrillers van de natuur hoef je tegenwoordig maar uit het raam te kijken, of naar het Journaal, maar je kunt er natuurlijk ook nog een spannend boek over lezen, vol overstromingen, orkanen en andere klimaatellende — om nog verder aan het idee te wennen. Eerste Nederlandse ecothriller: Dagvals tijding van Marten van der Veen. eenliterauto 2000

Auto die niet meer dan een liter benzine per honderd kilometer verbruikt. Sinds 1995 is er veel geschreven over de drieliterauto (ook wel 3-liter-auto of drie-liter-auto), in 1996 doken de eerste berichten op over de tweeliterauto (dan wel 2-liter-auto of twee-liter-auto), en het jaar 2000 bracht het debuut van de eenliterauto (nee, niet aangetroffen als 1-liter-auto maar wel als een-liter-auto). In augustus 2000 maakte Hyundai bekend samen met Mitsubishi een eenliterauto te willen ontwikkelen bij Nedcar. Voorlopig bestaat de auto alleen nog op de tekentafels. eergerelateerd geweld 2006

Al zeker sinds 1983 lezen we over eerwraak, en bloedwraak is minstens honderdvijftig jaar ouder. In 2006 lanceerde de Rita Verdonk, indertijd minister voor Integratie, Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering, het ‘Interdepartementale programma Eergerelateerd Geweld’. Dit bracht de doorbraak van deze 70


aanduiding, die sinds 2003 voorkomt, maar voornamelijk in ambtelijke stukken. Volgens het ministerie van Justitie is eergerelateerd geweld ‘elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld, gepleegd in reactie op een (dreiging van) schending van de eer van een man of vrouw en daarmee van zijn of haar familie waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken’. e-mailvrij 2007

Veel ondernemingen in de Verenigde Staten doen het al, dus het zal hier ook wel komen: de e-mailvrije vrijdag. Een fijne dag, omdat er dan, tussen het koffiedrinken door, nog een beetje gewerkt kan worden. Lees: zonder een groot deel van de dag te hoeven besteden aan e-mail. E-mail wordt door velen gezien als een zegen, maar de mail die dagelijks binnenstroomt, wordt ieder jaar meer. Dit leidt niet alleen tot informatiestress (een woord dat we al sinds 1996 kennen) maar ook tot minder contact met de directe collega’s. Het is niet ongewoon geworden om iemand die twee bureaus verderop zit een mailtje te sturen. Niet goed voor de gezondheid — te weinig beweging —, niet goed voor de intercollegiale contacten. Dus: de e-mailvrije vrijdag, die al bij een paar Nederlandse bedrijven is ingevoerd. e-mailwisseling 1999

E-mail is de gewone post — vanwege de traagheid wel snail mail ‘slakkenpost’ genoemd — in hoog tempo aan het verdringen. Vandaar dat er behoefte was aan het woord e-mailwisseling, ter aanvulling op briefwisseling. Het woord dook begin 1999 voor het eerst op. Het is ook heel gewoon geworden om mensen te horen zeggen: ‘Stuur x een mailtje en doe mij dan een ceeceetje.’ 71


embedded journalist 2003

De oorlog in Irak in 2003 werd verslagen door journalisten die waren ingekwartierd bij een legeronderdeel. In het Engels noemen ze dat een embedded journalist. In feite is een embedded journalist gewoon een journalist of verslaggever, die echter niet alles wat hij of zij te weten komt mag vertellen of laten zien, maar de Nederlandse media werden nogal overvallen door die Engelse benaming en wisten er aanvankelijk geen raad mee. Sommige media kwamen op de proppen met ingebedde journalist, andere met ingekwartierde verslaggever, maar de meeste lieten embedded journalist onvertaald. Zo schreef de de Volkskrant op 3 april 2003: ‘Nederland heeft nu wel zijn eerste embedded journalist: Wouter Kurpershoek van het nos Journaal.’ Embedded journalist is niet eerder in het Nederlands gesignaleerd, hoewel het verschijnsel zelf veel ouder is. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog en tijdens de oorlog in Vietnam trokken journalisten met de troepen mee. emotiemarketing 2000

Zeventig procent van de klanten stapt een boekwinkel binnen zonder te weten wat ze gaan kopen. Winkelen is voor hen recreatie en ontspanning. Door hierop in te spelen kun je uitgroeien tot een megastore, zo ontdekte boekhandel Donner in Rotterdam. ‘Het succes van Donner’, berichtte de Volkskrant in november 2000, ‘is te danken aan de alerte reactie op de ont wikkelingen als funshoppen, beleveniscommunicatie en emotiemarketing.’ Emotiemarketing debuteerde in 2000, die andere woorden zijn al (iets) ouder. Engfrikaans 2003

De invloed van het Engels op het Afrikaans wordt steeds groter. Tegenstanders spreken in 72


dit verband van Engfrikaans en Engafrikaans. ‘Noem dit vooroordeel’, schreef een van hen in een Afrikaanse discussiegroep, ‘noem dit taalintuïsie, moedertaalintuïsie, wat ook al, maar Engfrikaans kan my nie intellektueel boei of emosioneel ontroer nie.’ Enronitis 2002

Enron, de grootste energiemaatschappij ter wereld, ging eind 2001 ten onder toen bleek dat het bedrijf in de boekhouding wat al te creatieve technieken gebruikte om een torenhoge schuldenlast te verdoezelen. Opmerkelijk was dat de spectaculaire ondergang van Enron, dat 21.000 mensen in dienst had, leidde tot een golf van enronitis: de vrees dat ook andere giganten met de boekhouding hadden gesjoemeld. Een en ander leidde tot dalende beurskoersen, aanvankelijk alleen in de Verenigde Staten, maar al spoedig ook in Europa. ‘Enronitis, een breed wantrouwen in de verslaglegging van bedrijven, raast als een epidemie door de Verenigde Staten. In Nederland zijn de eerste tekenen van besmetting zichtbaar’, meldde Het Financieele Dagblad in maart 2002. En de Vlaamse krant De Standaard schreef: ‘Enronitis is een slepende ziekte die leidt tot afnemende kredietwaardigheid en in de ergste gevallen tot de dood van de onderneming.’ Enronitis wordt soms met een beginkapitaal geschreven, maar steeds vaker met een kleine letter. Als samenstelling is Enronitisinfectie aangetroffen. erectiepepper 2002

Bijnaam voor de Viagra-pil. Viagra-pillen zijn relatief duur. Daarom komen er steeds meer namaakpillen op de markt. Imitaties van het erectiemiddel worden op straat en via internet verkocht 73


voor slechts een tientje per stuk. Sommige daarvan werken niet of zijn levensgevaarlijk. Kop in de Volkskrant in juli 2002: ‘Zorginspectie waarschuwt tegen neperectiepeppers.’ ergens zin an hebben 2002

Gevleugelde uitdrukking van Pim Fortuyn. In nrc Handelsblad is wel beweerd dat Fortuyn zin an zei (in plaats van zin in), uit dezelfde bekaktheid die sommige adelborsten ertoe brengt om motten te zeggen voor moeten. Maar veel waarschijnlijker is dat Fortuyn de uitdrukking oppikte in Groningen, waar hij lange tijd woonde en waar het tamelijk gebruikelijk is om zin an te zeggen. Hoe dan ook: Fortuyns formulering werd gretig overgenomen door journalisten en columnisten. Een vroeg voorbeeld van Matty Verkamman in Trouw van 18 maart 2002: ‘Omdat ik er zin an heb, slenter ik vrijdagmiddag in Rotterdam over de Coolsingel.’ Euralisch 2002

De gigantische vertaalkosten bij de Europese Unie moeten worden teruggedrongen, vindt het Britse lagerhuislid John Prescott, en dus moet er één 74


voertaal komen. Het Engels vindt hij geen optie omdat de Fransen dat nooit zullen accepteren, en daarom moet er maar een taal gemaakt worden: het Euralisch. Nieuws was er in 2002 ook over het Spanglish, een mengvorm van Spaans en Engels die onder latinojongeren in de Verenigde Staten steeds populairder wordt. En dan was er nog het bericht dat China ‘oorlog gaat voeren’ tegen het Chinglish: het Chinees-Engels dat steeds vaker in het openbare leven in China opduikt. euroflatie 2001

De introductie van de euro heeft ertoe geleid dat veel winkeliers hun prijzen naar boven afronden. De Socialistische Partij verzon hiervoor het woord euroflatie. Als euroflatie blijft bestaan, is de kans overigens groot dat de betekenis zal worden ‘eurogerelateerde inflatie’, want dat is wat menigeen er meteen onder verstaat. De grootste wisseloperatie in de geschiedenis van het geldverkeer leidde tot het debuut van nog heel wat andere eurowoorden. Een kleine greep: cashtest, eurochipkaart, eurocriminaliteit, euroïsering, euroklaar, eurominikit, eurowen-set, lanceervoorraad en oefeneuro. euthanasiereis 2001

In november 2001 had de Italiaanse krant La Stampa een primeur: de Turijnse belangenvereniging voor vrijwillige euthanasie exit zou euthanasie reizen naar Nederland organiseren. Het Openbaar Ministerie van Turijn deed een inval en nam computers en dossiers in beslag, maar vond uiteindelijk geen bewijzen. In de publiciteit rond deze zaak debuteerden, behalve euthanasiereis, ook de woorden euthanasietoerisme en euthanasiemakelaar. Zo schreef het Rotterdams Dagblad: ‘Het “euthanasie-toerisme” waarvoor sommigen in 75


Nederland bang waren toen de Euthanasiewet werd aangenomen, lijkt werkelijk te bestaan’. En de Volkskrant kopte: ‘Euthanasiemakelaar biedt “dolce morte” in Nederland’. evenementenbier 2000

In april 2000 kopte Het Parool: ‘Tijdens ek speciaal “evenementenbier”’. In de maanden daarna werd het woord ruim zeventig maal in Nederlandse dagbladen gebruikt, wat het tot een van de succesvolste neologismen van 2000 maakte. Tijdens het ek (en later tijdens andere evenementen) waren er drie soorten evenementenbier te koop, van een groeiend aantal brouwers: alcoholvrij bier, alcoholarm bier en bier met maximaal 2,5 procent alcohol. extreme makeover 2003

Er was een tijd dat je leerde genoegen te nemen met je lichaam, maar de huidige trend is: niet tevreden, laat er wat aan doen! Grotere of kleinere borsten, schaamlipcorrectie, penisverlenging (verkleining komt bijna nooit voor), nosejob, liposuctie, wenkbrauwlift, 76


ooglidcorrectie, buikwandcorrectie, kinimplantaten — het kost wat, maar je wordt er een gelukkiger mens van dus gun het jezelf! De grootste invloed gaat uit van een Amerikaans programma getiteld ‘Extreme Makeover’; in navolging daarvan hoor en lees je opeens dingen als: ‘Weet je waar jíj aan toe bent: een extreme makeover.’ e-zeepbel 2001

2001 was economisch een rampjaar voor de internetbranche. Een en ander bracht een aantal nieuwe woorden in omloop, zoals dotcombubble, dotcomcrisis, dotflop, dotcomkrach, dotcommalaise en het fraaie e-zeepbel.

fietspoolpunt 2001

Goed verlichte plek waar fietsers op andere fietsers kunnen wachten om samen verder te rijden op routes die vooral voor vrouwen als onveilig bekend staan. In Utrecht werd in november 2001 het eerste fietspoolpunt in gebruik genomen. Directe aanleiding voor het initiatief was de Utrechtse serieverkrachter, die in 2001 weer toesloeg. 77


fijnstofflitspaal 2006

In februari 2006 besloot de gemeente Den Haag om bij wijze van experiment de uitstoot van roet en kooldioxide te gaan meten in een straat die de reputatie heeft de vuilste van Nederland te zijn: de Stille Veerkade. Het meetapparaat, ontwikkeld door de tu Delft, werd in de media fijnstofflitspaal gedoopt, naar het voorbeeld van de alom gehate flitspaal (die officieel overigens gatsometer heet). Fijnstofflitspaal heeft drie f’en en dat is tamelijk zeldzaam in het Nederlands. De Grote Van Dale vermeldt face-off en fuck off, maar het is de vraag of je die correct Nederlands kunt noemen. filezwaaien 2000

Hoewel er sinds 1998 wordt geëxperimenteerd met agenten die met armbewegingen files proberen te voorkomen, debuteerde het woord filezwaaien in 2000. nrc Handelsblad voerde in maart van dat jaar een verkeersdeskundige op, die zei: ‘Filezwaaien is niet dé oplossing, het bevordert alleen de maximale benutting van het wegdek.’ Tot 2005 stonden politieagenten op zes plaatsen in Nederland langs de weg te zwaaien. Het project kostte ruim 25 miljoen euro. fingerboard 1999

Klein skateboardje dat je met je vingers moet bedienen. Een fingerboard is ongeveer tien centimeter lang en drie centimeter breed. Het speeltje werd bedacht door een dertienjarige Amerikaanse jongen en was in de Verenigde Staten een groot succes. In mei 1999 kwamen de fingerboards op de Nederlandse markt. Al in augustus werd in Scheveningen het eerste Nederlandse kampioenschap fingerboarden gehouden. Winnaar werd een Amerikaan. 78


flash mob 2003

In juli 2003 waaide een Amerikaanse rage over naar Europa: de flash mob. Bij een flash mob spreken deelnemers via internet af om op exact hetzelfde tijdstip samen te komen en iets onzinnigs te doen. Zo kwamen op 2 juli 2003 honderden mensen een hotel in New York binnen om daar vervolgens, in de hotellobby, vijftien seconden te applaudisseren. In Het Parool, dat als een van de eerste Nederlandse kranten over deze opvolger van de happenings uit de jaren zestig schreef, muntte Ingrid Leeuwangh de vertaling flitsmenigte, die sindsdien opgang heeft gemaakt (meer dan bijvoorbeeld flitsmeute of flitsdrommen). In de berichtgeving over deze hype las men verder over flashmobbing, flash mobber, mobbing en mob-sites — allemaal debuutwoorden. flipflopper 2004

Woord dat tijdens de Amerikaanse verkiezingen van 2004 in het Nederlands terechtkwam. Een flipflopper is iemand die telkens van mening verandert. Presidentskandidaat John Kerry werd er door de Republikeinen van beschuldigd een flipflopper te zijn. Er werd zelfs een website gemaakt (www.flipflopper.com) met een ‘detailed record of all of Kerry’s changes in opinions’. Flipflopper is een aanvulling op het rijtje: aartstwijfelaar, draaikont, opportunist, windvaan.

flitsmelding 2002

Diverse (lokale) radiostations melden sinds 2002 waar, op welk stuk weg, er wordt geflitst. Dit wordt aangekondigd met de mededeling: ‘En dan nu een flitsmelding.’ Automobilisten kunnen de benodigde informatie per mobiel doorbellen. Flitsmelding is gevormd naar het voorbeeld van filemelding. 79


flitspaalgedrag 2001

Flitspalen — een woord uit 1994 — worden vaak beklad of omver gereden, maar met flitspaalgedrag bedoelt men iets anders, namelijk ‘in de buurt van een flitspaal plotseling afremmen of gas terugnemen om een bekeuring te voorkomen’. Een en ander levert op de snelweg levensgevaarlijke situaties op, maar waarschijnlijk wel minder bekeuringen.

flitsscheiding 2001

De supersnelle echtscheiding is een onvoorzien gevolg van de nieuwe huwelijkswet die sinds 1 april 2001 het homohuwelijk (een woord uit 1987) regelt. Die wet stelt echtparen in staat hun huwelijk op het gemeentehuis te laten omzetten in een geregistreerd partnerschap, dat vervolgens meteen kan worden ontbonden. Er komt geen rechter aan te pas. Inschakeling van een advocaat of notaris volstaat. Vergelijk homoscheiding. flitssolliciatie 2003

Echt veel opgang heeft het woord nog niet gemaakt, maar er zou weleens muziek kunnen zitten 80


in de flitssollicitatie. Bij een flitssollicitatie moet je binnen vijf minuten duidelijk maken wie je bent, wat je wilt en wat je kunt. Doel is een vervolgafspraak in de wacht te slepen. Vergelijk speeddaten. fopduik 2002

In Duitsland wordt de theatrale val van een voetballer om een strafschop of een vrije trap uit te lokken, een Schwalbe genoemd. Dit woord, dat buiten de voetbalwereld ‘zwaluw’ betekent, is ook in de Nederlandse voetbalwoordenschat doorgedrongen. In maart 2002 introduceerde sportverslaggever Evert ten Napel een Nederlandse tegenhanger, namelijk fopduik. Het woord werd meteen door de sportpers opgepikt, al vond men het aanvankelijk helemaal niks. Zo schreef de Volkskrant op 16 maart 2002: ‘Met de ‘fopduik’ van Evert ten Napel kunnen we hier trouwens echt niet aankomen. Dat is veel te veel Peppi en Kokki. Laten we het wel een beetje serieus blijven nemen, dat voetbal.’ Maar een paar maanden later gebruikte diezelfde krant het woord alsof het altijd al 81


bestaan had. De Gazet van Antwerpen zorgde in juni 2002 nog voor enige verwarring door te schrijven ‘na een Schwalbe, zoals de fopduik intussen officieel genoemd wordt’, maar elders was fopduik toen al volledig door de sportpers omarmd. Nieuw is ook fopduiker voor iemand die een dergelijk kunstje flikt. Fortuynist 2002

Wanneer dienden de eerste Fortuynisten zich aan? Was dit ná of vóór de moord (op 6 mei 2002) op Pim Fortuyn? Het was — om precies te zijn — op 22 november 2001, toen het anp berichtte over een aanstaande vergadering van Leefbaar Nederland in Hilversum. Partijvoorzitter Jan Nagel sprak tegenover het persbureau de verwachting uit dat de anti-Fortuynisten bij die vergadering snel het veld zouden ruimen. Het begon dus met anti-Fortuynisten, maar de Fortuynisten lieten niet lang op zich wachten. Zij maakten hun debuut op 29 december 2001 in nrc Handelsblad, in een column van Hugo Camps: ‘En de Fortuynisten zeiden tegen elkaar: “Halve Nederlanders zijn niet representatief; het zijn huurlingen van de glorie; zonder bal kunnen ze ons niet raken.” Vóór de moord op Fortuyn werd Fortuynist vooral schertsend of neerbuigend gebruikt, en slechts sporadisch. Ná 6 mei steeg het gebruik explosief — tot ruim tweehonderd maal in 2002. Ook de toon veranderde. Fortuynist werd een geuzennaam. Een Fortuynist werd iemand die het gedachtegoed van Pim — dat bijna een staande uitdrukking werd — hoog wilde houden. fotofucken 2003

Fotofucken betekent foto’s met behulp van de computer manipuleren (fucken) en dan het liefst zo, dat er een grappig beeld ontstaat. Maar niet iedereen die 82


met het programma Photoshop overweg kan heeft ook gevoel voor humor, en dus leidt fotofucken vaak tot meligheid. Vandaar ook de kop in de Volkskrant: ‘Meligheid domineert fotofucks’. Een leuke fotofuck circuleerde binnen een dag na de geboorte van prinses CatharinaAmalia (7 december 2003) op internet: op het hoofd van de kersverse prinses was het kenmerkende kapsel van Beatrix gemonteerd. Onderschrift: ‘Baby Maxima en Alexander geboren met veel haar.’ fotomobieltje 2002

‘Met het ‘fotomobieltje’, schreef nrc Handelsblad najaar 2002, ‘heeft de mobiele-telecomindustrie voor het eerst in lange tijd weer iets ontwikkeld waar zij tevreden over kan zijn. De markt voor dit soort telefoons groeit razendsnel.’ Fotomobieltje is een woord met een zonnige toekomst, al was het maar omdat bezitters van zo’n toestel graag willen laten weten dat zij niet zomaar een mobieltje hebben. En natuurlijk wil uiteindelijk iedereen zo’n ding hebben. Zoiets heet in het marketingjargon een killerapplicatie, een woord uit 1993. fouilleerzone 2002

Als het aan de ministeries van Binnenlandse Zaken en Justitie ligt, meldden de kranten in 2002, dan kunnen burgemeesters straks in hun gemeente zones aanwijzen waar de politie vrijelijk mag fouilleren en controleren. Het kan daarbij gaan om uitgaansbuurten, winkelcentra of andere gebieden waar criminaliteit en overlast onevenredig hoog zijn. De pers sprak van een fouilleerzone. Het gaat hier dus om preventief fouilleren, een verbinding die sinds 1998 enorme opgang heeft gemaakt.

83


Free Willy-syndroom 2000

‘Ieder najaar’, zo schreef de Volkskrant eind 2002, ‘nemen sommige potvissen bij Schotland een verkeerde afslag in hun trektocht naar de Azoren en lopen vast in de ondiepe Noordzee. En ieder jaar raken sommige mensen bevangen door het zogeheten Free Willy-syndroom: een diepgevoelde wens om gestrande walvissen te redden.’ Het syndroom is genoemd naar Free Willy, een film uit 1993 van Simon Wincer, waarin een twaalfjarige jongen alles op alles zet om een met de dood bedreigde walvis te redden. frietje feest 1999

Een patatje oorlog is een patatje met alles erop en eraan, dat wil zeggen: uien en satésaus, plus mayo of ketchup. Zeg maar: patat met een heel slagveld erop. In mei 1999, toen de kranten vol stonden over de oorlog in Kosovo, kon de voorzitter van het samenwerkingsverband Kwalitaria de naam patatje oorlog opeens niet meer verdragen. In de Snackkoerier riep hij op om er iets anders voor te verzinnen. Dat werd frietje feest, bedacht door een snackbar in Millingen aan de Rijn. Een grote aardappelfabriek sloot 84


zich aan bij de actie en er verscheen een poster met de tekst: ‘De tijd dat we patatje oorlog voerden is geweest, voortaan heet het bij ons ... Frietje feest!’ fusiekrant 2005

De Grote Van Dale kent wel het woord fusienieuws, maar niet fusiekrant. Toch was hét fusienieuws van 2005 de introductie van het nieuwe Algemeen Dagblad, een fusiekrant bij uitstek. Het woord fusiekrant is eerder gesignaleerd, maar in 2005 brak het echt door, onder andere in tientallen krantenkoppen. Een kleine greep: ‘Fusiekrant met scepsis begroet’, ‘Redacties beoordelen fusiekrant als vlees noch vis’ en ‘ad-fusiekrant verliest lezers’. garnalenhersens 2002

Stopwoord van de afzender van de kogelbrieven (zie aldaar), samen met hersengarnalenmassa. Vóór 2002 zijn deze woorden niet in de dagbladen aangetroffen. Volgens de politie zijn hersengarnalenmassa en garnalenhersens Indonesische scheldwoorden.

85


gastroseksueel 2008

‘Het aantal mannen dat via hun kookkunsten vrouwen probeert te verleiden’, meldde De Telegraaf in juli 2008, ‘is in opkomst. De nieuwe generatie wordt gastroseksueel genoemd. Deze mannen beschouwen koken niet als een hobby of als verplichting, maar als prestigemiddel om indruk te maken op vrouwen, vrienden en familie.’ Gastroseksueel kwam in de toptien van nieuwe woorden van 2008 terecht, maar is in feite een flauwekulwoord. Liefde gaat al eeuwen door de maag, mannen proberen al eeuwen met van alles en nog wat, ook met lekkere maaltijden, indruk te maken op vrouwen, en uit niks blijkt dat het hier om een nieuwe trend gaat, laat staan om een ‘nieuwe generatie’. Snel vergeten, dit woord.

ga toch koken 2002

Gevleugeld geworden verwensing die Fortuyn op 21 maart 2002 deed aan het adres van nosverslaggeefster Wouke van Scherrenburg, die hem, na een voor hem ongunstig verlopen lijsttrekkersdebat, in Rotterdam tot driemaal toe vroeg: ‘Meneer Fortuyn, bent u geen slecht verliezer?’ Het is opmerkelijk hoe verschillend de woorden van Fortuyn indertijd in de kranten werden aangehaald. Volgens Het Parool zei hij: ‘Mens, ga toch naar huis, ga koken’; volgens de Volkskrant was het: ‘Mevrouw, gaat u alstublieft naar huis, ga koken, da’s veel beter’; Trouw hield het op ‘ga toch naar huis koken’ en nrc Handelsblad gaf in één week twee verschillende versies van het gebeuren. Volgens het ene bericht zou Fortuyn hebben gezegd ‘Mevrouw, u bent een etter’ en ‘Ga toch lekker naar huis koken’, en volgens het andere ‘Mevrouw, gaat u alstublieft naar huis, ga koken, da’s veel beter.’ Hoe het ook zij: sindsdien lees en hoor je doorgaans: ‘(Mens) ga toch koken.’ Eind april 2002 werd er onder de titel ‘Ga 86


toch koken’ zelfs een debat gehouden over vrouwen in het publieke en politieke bestel in Nederland. gaydar 1999

‘Een nieuw apparaatje’, meldde de Volkskrant op in mei 1999 op de voorpagina, ‘kan homo’s en lesbiennes helpen met het leggen van contact. De “gaydar” zendt en ontvangt elektronische signalen en begint zachtjes te trillen als binnen een straal van vijf meter een gelijkgeaarde langskomt die ook zo’n apparaatje in de broekzak heeft. De “buzzer” is ontworpen door een Engelse huisschilder, zelf hetero.’ Gaydar is gevormd uit gay (‘homoseksueel’) en (ra) dar. Andere kranten noemden de uitvinding een homocontactapparaat of contactapparaat. De enige die een vraagteken plaatste bij het nut van het apparaat was Martin Simek, in de Groene Amsterdammer: ‘Hoe voorkomen we dat ook potenrammers gaydars in hun broekzak stoppen?’

geest van Pim, in de — 2002

Op 7 mei 2002, de ochtend ná de moord op Pim Fortuyn, berichtte de Volkskrant over de geschokte lpf. Hoe moest deze partij verder zonder z’n grote voortrekker? De krant schreef: Pim Fortuyn laat zijn partij diep ontredderd achter, maar tegelijkertijd tot in haar diepste vezels gemotiveerd om door te gaan. Al binnen enkele uren na het bericht over Fortuyns dood willen bestuursleden en kandidaat-Kamerleden van geen wijken weten. ‘Wij gaan door. Met Pims programma. In de geest van Pim.’ Wie de formulering in de geest van Pim gebruikte, vermeldt het bericht niet, maar hoogstwaarschijnlijk was het Mat 87


Herben. Veel doet het er niet toe, want zeggen dat je iets doet in de geest van iemand is niet nieuw. Maar in de geest van Pim werd vervolgens zó vaak herhaald dat het al snel lachwekkend werd. Zeker ook omdat het de lpf feitelijk niet lukte om in de geest van Pim te handelen, of het gedachtegoed van Pim (nog zo’n gevleugelde uitdrukking) op een enigszins behoorlijke manier voor het voetlicht te krijgen of zelfs maar te definiëren. Zoals bekend brak binnen de lpf de ene crisis na de andere uit, men ging rollebollend met elkaar over straat — er was nauwelijks tijd voor de geest of het gedachtegoed van Pim. Dit alles zorgde ervoor dat geest & gedachtegoed al snel het voorwerp werden van spot en cynisme. Om ons te beperken tot die geest, hier een paar voorbeelden (van internet): ‘Bij gebrek aan eigen heldere ideeën spreekt men uit te zullen handelen in de Heilige Geest van Pim’, ‘Laatst zag ik de geest van Pim. De geest van Pim doolde verloren rond’, en dan nog deze, van een zekere Elisa: Nog altijd heerst bloeddorst binnen zekere gelederen van de aanbidders des Fortuyns. Niet alleen bijten avonturiers en goudzoekers elkaar tot 88


bloedens toe de strot af en rollen zij in naam van de geest van Pim vechtend over straat, maar een zich onweerstaanbaar achtende hysterica tilt ondertussen haar rokken hoog op voor de media om te tonen hoe capabel zij was en hoe gepasseerd. De media, zwaar aangetijgd [sic], voelt hete adem in nek en durft nog steeds geen lange neus te trekken tegen de geest van Pim. De geest van Pim is grimmig en boosaardig, snoert kamerleden de mond, breekt loopbanen af, verwoest goede namen, maakt permanente bewaking nodig en doet gezinnen vluchten naar het buitenland. Diezelfde misbruikte geest van Pim maakt het land onbestuurbaar, hysterisch en haatdragend. Zou Pim dit hebben gewild? geltrein 2003

‘Op vijf trajecten rijden sinds maandag “geltreinen” door Nederland die het spoor van een antisliplaag voorzien. Aan de voorkant zit een pijpje dat een mengsel van zand, metaaldeeltjes en gel op de rails druppelt.’ Aldus nrc Handelsblad in oktober 2003. De gel moest volgens de ns voorkomen dat treinen bij het optrekken en afremmen ‘doorslippen op glad spoor’ waardoor er ‘vierkante wielen’ ontstaan. Zoals bekend wordt die gladheid voornamelijk veroorzaakt door bladeren. gendoping 2001

Het nadeel van anabole steroïden, epo en andere spullen die topsporters in hun lijf spuiten, is dat ze sporen nalaten. Maar als je gemanipuleerde genen in je lichaam stopt, gaan die zélf stofjes aanmaken en die zijn niet traceerbaar. Dit wordt gendoping genoemd. Het wereldantidopingbureau wada stelde in juni 2001 ruim 89


500.000 euro beschikbaar voor een studie naar gen doping. geweldloze zone 1999

Je zou denken dat heel Nederland één geweldloze zone is, maar sinds september 1999 geldt dit in het bijzonder voor een gedeelte van Amsterdam. Het gaat om het winkelen uitgaansgebied rond de Amsterdamse Voetboogstraat. Daar werd in 1996 de zesentwintigjarige Joes Kloppenburg door een groepje leeftijdgenoten doodgeschopt. Roger van Boxtel, indertijd minister van Grote Steden- en Integratiebeleid, onthulde in september 1999 zes borden met daarop de aanduiding ‘geweldloze zone’. De borden hangen in het gebied tussen Kalverstraat, Spui en Singel. De horeca en de winkeliersvereniging in dit gebied kwamen met dit idee, om de toenemende agressie een halt toe te roepen. gezinscoach 1999

Idee van het cda, gelanceerd in oktober 1999: ouders die kampen met grote opvoedingsproblemen moeten de hulp van een gezinscoach kunnen inroepen. Die moet op korte termijn kunnen ingrijpen als de situatie in het gezin uit de hand dreigt te lopen. Er bestonden al veel verschillende coaches — het Groene Boekje vermeldt er maar liefst 34, van assistent-bondscoach tot wondercoach — maar de gezinscoach is nieuw. Het cda wil met deze coach het gat opvullen dat ligt tussen ouderlijke verantwoordelijkheid en legitiem ingrijpen van overheids instanties. gezondheidshemd 1999

Hemd dat dankzij sensoren in staat is de drager 24 uur per dag informatie te verschaffen over onder meer bloeddruk, hartslag en ademhaling. Het 90


gezondheidshemd — ook wel sensorhemd genoemd, eveneens een nieuw woord — kan onder de gewone kleding worden gedragen en meet de gegevens van 35 lichaamsfuncties, die zijn af te lezen op een kleine computer aan de broekriem. Het kledingstuk is bedacht door de Amerikaanse long specialist Marvin Sackner. De verzamelde gegevens kunnen via internet worden verzonden naar deskundigen, die de data analyseren en zonodig extra medische hulp inschakelen. Vergelijk computerkleding. gladheidscalamiteitencoördinator 2005

Het kan nog wel degelijk echt koud worden in Nederland. Dat was bijvoorbeeld het geval in maart 2005, toen het in het hoge noorden opeens vijftien graden vroor. Meteen lazen we en hoorden we over de gladheidscalamiteitencoördinator, een worstachtige samenstelling die velen vanwege haar lengte (32 letters) aanstellerig voorkomt. Het ging om een Friese functionaris die de boel een beetje in de gaten moest houden. Verzuchting op internet: ‘De gladheids calamiteitencoördinator. Wat zou die de rest van het jaar doen?’ gloeilampverbod 2007

In februari 2007 kondigde Australië aan de ‘klassieke’ gloeilamp in de ban te gaan doen, en drie maanden later kwam milieuminister Jacqueline Cramer met hetzelfde idee. Na een werkbezoek bij Philips in Eindhoven, nota bene de Nederlandse bakermat van de gloeilamp. Philips reageerde verheugd — hoe meer gloeilampen er vervangen zouden worden, hoe meer handel — maar Cramer werd al snel teruggefloten, zowel door premier Balkenende als door de Tweede 91


Kamer. ‘Gloeilampverbod blijkt luchtballon’ was een goede kop geweest, maar die is nergens aangetroffen. Wel deze, in De Telegraaf: ‘Pas op voor de lampenbrigade’ en ‘Zijn bij de minister de stoppen doorgeslagen?’ Inmiddels komt het verbod er toch aan, in elk geval voor lampen van 100 watt. gloeivis 2003

Tot de merkwaardigste uitvindingen van 2003 behoort de GloFish, een genetisch gewijzigd zebravisje dat rood of groen fluoresceert. Deze gloeivis, zoals hij in de Nederlandse media werd genoemd, is gemaakt door een groep biologen uit Singapore onder leiding van dr. Zhiyuan Gong. Ze voorzagen zebravissen van een groen fluorescerend gen van een kwal en een rood fluorescerend gen uit een zeeanemoon. De GloFish (van het Engelse glow ‘gloeien’) kwam in januari 2004 op de Amerikaanse markt. Er waren meteen enorme wachtlijsten.

goat fucker 2004

Al zeker sinds de twaalfde eeuw leent het Nederlands af en toe woorden uit aan het buitenland. Denk aan Hollandse scheepvaarttermen in het Russisch en aan het woord klapschaats dat in het Japans is overgenomen als kurappusukaatsu. In 2004 kwam daar goatfucker bij voor ‘moslim’. Buitenlandse kranten waren nogal verlegen met dit uiterst grove uitleenwoord, maar vanwege de moord op Theo van Gogh konden ze er niet omheen. In het Duits werd het Ziegenficker (en Mohammed B. de Ziegenficker-Killer), in het Frans baiseur de chèvres en in het Spaans folla cabras. Sommige Amerikaanse journalisten kregen goat fucker niet uit hun pen, en omschreven het als ‘an epithet for conservative Muslims that referred to bestiality with a goat’. 92


godsdienstcode 2006

Begin 2006 stelde de Europese Commissie voor om een godsdienstcode of religiecode in te voeren: een gedragscode voor de media ten aanzien van godsdienstige zaken die onder gelovigen tot onrust kunnen leiden. Dit naar aanleiding van de cartoonrellen (zie bij cartoondode). Het woord godsdienstcode stierf een snelle dood, want de plannen werden onmiddellijk van tafel geveegd, maar dat nou juist de Europese Commissie opriep tot deze vorm van zelfcensuur mag veelzeggend heten. goeiemoggel 2007

Is het waar dat Nederlanders zich alleen nog met elkaar verbonden voelen als Oranje wint? En nog een klein beetje door de Koningin? Nee, ook een eenvoudige televisiereclame kan een groot gevoel van verbroedering oproepen, want wat we in die reclame zien, kennen we allemaal. Blank en zwart, christen en islamiet: allemaal maken we geregeld tikfouten als we sms’en, waardoor er worden ontstaan met een hoog poëtisch gehalte, zoals inktvip voor inktvis en goeiemoggel voor goedemorgen. Als er één woord is dat 2007 het best karakteriseerde, dan is het goeiemoggel, want dit werd in korte tijd een grote hype. Zelfs prinses Laurentien presteerde het om in december 2007 een congres met ruim duizend taalliefhebbers van het genootschap Onze Taal te begroeten met goeiemoggel.

Gorisme 2007

De leer van Nobelprijswinnaar en klimaatactivist Al Gore dat de klimaatveranderingen te wijten zijn aan de mens. Aanhangers van deze leer worden soms goristen genoemd. De cabaretier Vincent Bijlo gebruikte gorisme in het Algemeen Dagblad in een dictee: ‘Het gorisme 93


leidde dit jaar tot een milieububbel die bij grote delen van de bevolking een ernstige klimaatmoeheid tot gevolg had.’ Klimaatmoeheid is ook een nieuwkomer, eentje die steeds meer terrein wint. grafietbom 1999

Bij ieder groot gewapend conflict komen er wel een paar nieuwe wapens bij. In 1999 waren dat de grafietbom en de betonbom. De eerste grafietbommen werden gebruikt in Kosovo. Ze zijn speciaal bedoeld om elektriciteitscentrales uit te schakelen. Uit de bom daalt een web van koolstofdraden neer op de hoogspanningsleidingen. Die koolstofvezels veroorzaken zulke ernstige kortsluitingen dat de energiecentrale buiten werking wordt gesteld. Vandaar dat een woordvoerder opmerkte dat de navo met deze bommen het licht in Joegoslavië naar believen aan en uit kon doen. De eerste betonbommen werden in oktober 1999 door Amerikaanse vliegtuigen afgeworpen boven Irak. ‘De Amerikaanse luchtmacht’, meldde de Volkskrant, ‘is begonnen met lasergestuurde bommen te vullen met beton, als er doelen in bewoonde gebieden moeten worden vernietigd. Op die manier neemt het risico van burgerslachtoffers af.’

grievengerecht 2001

Idee van GroenLinks uit 2001: omdat slachtoffers er in het huidige strafrecht bekaaid afkomen, zouden er in Nederland grievengerechten moeten komen. GroenLinks liet zich inspireren door de zogenoemde Small Claim Courts, die sinds 1972 in Canada en de Verenigde Staten bestaan. In die gerechten komen rechters, slachtoffer en daders zonder advocaten of andere rechtshulpverleners bij elkaar in buurthuizen. Slachtofferhulp Nederland noemde het een misverstand dat slachtof94


fers graag het woord willen tijdens een strafproces (‘Het zijn meestal alleen nabestaanden die spreekrecht willen’). Toch was het plan van GroenLinks goed voor drie nieuwe woorden: grievengerecht, grievenrecht en grievenrechter. groetzone 2003

Idee uit 2003 van Joël van der Meer van GroenLinks, afdeling Rotterdam: voorzie een aantal straten in de havenstad van een groetzone, een zone waar mensen elkaar weer gedag gaan zeggen. Van der Meer komt uit Friesland. ‘Daar zei je tegen iedereen op straat “hoi”. In de stad ging ik hier mee door, maar waren verbazing en een meewarige blik de reacties.’ In januari 2003 werd in de Korenaardwarsstraat in Rotterdam het eerste groetzonebord onthuld. Op het bord staat: ‘Groeten mag’. Het bord maakt deel uit van ‘Stadsetiquette’, een project om prettige omgangsvormen terug te brengen in de stad.

grondwetreferendum 2005

Aanvankelijk deden de Haagse machthebbers in 2005 een beetje lacherig over het grondwetreferendum. Natuurlijk, de mensen in het land mochten ‘ja’ of ‘nee’ stemmen inzake het ‘Verdrag tot 95


vaststelling van een Grondwet voor Europa’, maar de overheid en de grootste politieke partijen waren vóór, dus het zou wel goed komen en haast werd er niet gemaakt met campagnevoeren. Na het overweldigende ‘nee’ van Neederland — de woordspeling kon niet uitblijven — maakte die zelfverzekerde lacherigheid plaats voor enigszins beschaamd ongeloof. In de tussenliggende maanden tuimelden de gelegenheidsneologismen over ons heen. Een kleine greep: ja-kamp, nee-kamp, ja-campagne, neecampagne, eu -scepticus, eu -fanaat, grondwetsdeskundige, grondwetshow, grondwetfolder, grondwetkrant en (als voorbode van de uitslag) anti-grondwetstemming. grottoerist 1999

In november 1999 kwamen zeven Franse speleologen vast te zitten in de spelonk van Vitarelles in Zuidwest-Frankrijk. Zij waren overvallen door de plotselinge stijging van het water in een ondergrondse rivier. Een speleoloog is een ‘holenonderzoeker’ of ‘grotonderzoeker’, maar de media bestempelden hen tot grottoeristen. Vooral Jan Mulder stoorde zich aan het nieuwe woord. Op 23 november schreef hij in de Volkskrant: ‘Het engste woord van de eeuw? Grottoerist.’ GSM-bom 2001

Wie op zijn mobieltje één sms-je ontvangt met de tekst: ‘Deze gsm is gestolen. Kopen of verkopen is strafbaar. Lever deze gsm bij de politie in’, wordt in de maling genomen, maar wie zo’n tekstbericht om de drie minuten ontvangt, heeft te maken met een gsm -bom of een sms -bom. Die zijn afkomstig van de politie en ze zijn zeer succesvol, want sinds de Amsterdamse politie in maart 2001 begon met sms -bombardementen, nam de diefstal van mobieltjes op straat met de helft af. 96


gulpenduikertje 2003

In haar studietijd stond Mabel Wisse Smit bij sommigen bekend als een gulpenduikertje. Aangezien die tijd al weer ver achter haar ligt, kan gulpenduikertje geen spiksplinternieuw woord zijn, maar bij het grote publiek raakte het pas in 2003 bekend, tijdens Mabelgate (zie aldaar). PvdA-fractievoorzitter Wouter Bos noemde gulpenduikertje in het tijdschrift Onze Taal het mooiste woord van 2003. haatkalender 2001

In de weken na de elfde-van-denegende werd er op alles wat moslim was, extra gelet. Daardoor vond de politie van Almere in de islamitische basisschool Al-Iman een Arabische kalender met daarop een afbeelding van de skyline van New York met daarboven een brandend vliegtuig. In de pers stond deze kalender even bekend als de haatkalender. Na een onderzoek door de Binnenlandse Veiligheidsdienst bleek de foto niet met de recente aanslag in de Verenigde Staten te maken te 97


hebben, maar met een zelfmoordactie uit 1999 van een Egyptische co-piloot bij Massachusetts. hamzuil 2000

Voor de tentoonstelling ‘Over the Edges’ pakte de Antwerpse kunstenaar Jan Fabre in maart 2000 de zuilen van een gebouw van de Gentse universiteit in met 8000 plakjes gerookte ham. De ham werd omwikkeld met plastic. Het kunstwerk viel niet in goede aarde bij dierenbeschermers en moest door de politie worden beschermd. Bovendien begon de ham hevig te stinken. Koppen in de kranten: ‘Stank van hamzuilen niet meer te harden’ en ‘Hamzuilen in Gentse universiteit verwijderd’.

hangmobiel 1999

Jongeren hangen graag rond. Dat zal altijd wel zo geweest zijn, maar sinds het begin van de jaren negentig maakt de overheid zich extra druk om de nevenverschijnselen: rotzooi op straat, geluidsoverlast en soms geweld. Als oplossing richtte men speciale, vandalismebestendige plaatsen in. Een en ander leverde allerlei nieuwe woorden op: hangplek in 1992, hangjongeren in 1993, jongerenontmoetingsplek (afgekort jop ) in 1994 en mobiele hangplek in 1997. In 1999 kwamen daar jop -container en hangmobiel bij. Een jop-container is een oude zeecontainer die is omgebouwd tot jongerenontmoetingsplek. Hangmobiel is een vondst van Remco Campert, die eind 1999 een column wijdde aan een mobiele hangplek in Kampen. Het ging om een verbouwde, met graffiti bespoten srv-wagen, voorzien van tafeltjes, stoelen, televisie, video plus een chauffeur en twee jongerenwerkers. happy slapping 2005

Met gemak het ergste neologisme van 2005. De aanduiding zelf kan daar niks aan doen 98


— happy klinkt vrolijk genoeg — maar het verschijnsel zelf is om je over op te winden. Bij happy slapping (‘vrolijk meppen’) wordt iemand mishandeld met als doel om er met een gsm foto’s of video-opnames van te maken, die vervolgens op internet worden geplaatst. Het verschijnsel is komen overwaaien uit Groot-Brittannië, waar bij happy slapping al doden zijn gevallen. In Nederland werd in november 2005 voor het eerst melding gemaakt van happy slapping. Begin december schreef het anp: ‘De politie meldt dat happy slapping vaker voorkomt, maar weet niet hoe vaak. “We krijgen signalen, maar het aantal meldingen is klein. We vermoeden dat jongeren uit angst geen aangifte doen.”’ harries 2004

Niet eerder gesignaleerd in de betekenis ‘(grote) borsten’: Harries. Georgina Verbaan lanceerde deze benaming in 2004 in De Telegraaf, in een bericht waarin definitief werd vastgesteld dat ‘ze’ echt zijn: ‘Ik ben dol op mijn Harries.’ Aanvulling in de reeks: grote jongens, ballonnen, blaffers, bloemkolen, bumpers, hansen, hooters, joekels, jetsers, jopen, kanonnen, klapjavanen, knapen, knoeperds, knoerten, knollen, koplampen, loeiers, melkheuvels, meloenen, memmen, prammen, rapen, tetters, toeters en uiers.

hittedode 2003

Het woord hittedode brak door toen in augustus 2003 bekend werd dat die snikhete zomer alleen al in Frankrijk duizenden slachtoffers had geëist. Een greep uit de krantenkoppen: ‘Franse minister erkent drama hittedoden’, ‘Politieke heibel in Frankrijk na 5000 hittedoden’ , ‘Al meer dan tienduizend hittedoden in Frankrijk’ en het enigszins cynische ‘Hittedoden doen 99


politieke temperatuur in Frankrijk stijgen’ (De Morgen). Uiteindelijk maakte het Franse Nationaal Gezondheidsinstituut bekend dat het om 14.802 doden ging. De lichamen van 58 van hen werden door niemand geclaimd. homecoach 2000

Hulpverlener die langdurig werkloze aan een baan probeert te helpen. De eerste Nederlandse homecoaches gingen in 2000 in Leeuwarden aan de slag. ‘Voor sommige werklozen is wel heel veel begeleiding nodig’, schreef hp /De Tijd indertijd. ‘Daarom zet Leeuwarden nu ook “homecoaches” in, hulpverleners die een klein aantal [...] mensen onder hun hoede nemen. Hun bemoeienis gaat ver. Ze adviseren mensen hun haar te kammen of schone kleren aan te trekken, gaan mee naar sollicitatiegesprekken en halen mensen op als die voor het eerst om acht uur op hun werk moeten verschijnen.’ homoscheiding 2002

Jarenlang is er gebakkeleid over het homohuwelijk (een woord uit 1987), maar in 2001 was het dan zover, toen werden de eerste homo’s in Nederland officieel in de echt verbonden. Inmiddels is de 100


eerste homoscheiding een feit. ‘Na anderhalf jaar gaytrouwerijen’, schreef Het Parool in oktober, ‘zijn de eerste twee koppels uit elkaar. De droevige primeur was voor een zestigjarige toeristengids bij een diamantair en zijn 33-jarige echtgenoot, die in de thuiszorg werkt.’ De kop boven het artikel luidde: ‘Homo’s trouwen, en dus scheiden ze ook.’ Vergelijk flitsscheiding.

hoofddoekloze zondag 2006

Nadat Marco Pastors, voormalig wethouder te Rotterdam en oprichter van Eénnl, in 2006 de ‘islamisering’ van Nederland had vergeleken met het nazisme, mocht hij bij de vara-televisie komen vertellen dat hij voor moslima’s een hoofddoekloze zondag wilde instellen. Door een dag geen hoofddoek te dragen, betoogde Pastors, zouden de vrouwen bewijzen dat zij de hoofddoek op de andere dagen vrijwillig om hadden. hooliganleger 1999

Een diepe angst bij politie en justitie is dat voetbalvandalen zich zullen verenigen in een 101


hooliganleger, een woord dat in 1999 debuteerde in een anp-bericht: ‘Aanhangers van vijf Nederlandse voetbalclubs hebben op internet een gemeenschappelijke site geopend om zich voor te bereiden op het Europees kampioenschap volgend jaar. De initiatiefnemers willen supporters verenigen in een “groot Nederlands hooliganleger”.’ Al na één dag werd de website door de provider verwijderd. Volgens deskundigen is de kans klein dat er ooit echt een hooliganleger zal komen. Daarvoor zijn de groepen te slecht georganiseerd en onderling te zeer verdeeld. hopteam 2001

‘Hopteam van metro zorgt meteen voor duidelijkheid’, aldus Het Parool in augustus 2001. Het hopteam, dat bestaat uit een politieagent, een controleur en iemand van de afdeling Ondersteunende Taken, maakte namelijk duidelijk dat je een kaartje nodig hebt als je met de metro reist. Het eerste hopteam schreef aanvankelijk driehonderd processen-verbaal per dag uit. Na een paar dagen waren dit er al minder, vanwege de preventieve werking. Een en ander leidde onder meer tot de krantenkop: ‘Hopteam metro lijkt zeer effectief’.

horkenlijn 2002

In april 2002 opende de regiopolitie Gelderland-Midden een zogenoemde horkenlijn. Politiemensen met opsporingsbevoegdheid kunnen op die lijn via een speciaal intern telefoonnummer uitgesproken lomp verkeersgedrag van bestuurders doorgeven. Justitie zorgt vervolgens dat de overtreder zo snel mogelijk een bekeuring of een proces-verbaal in de bus krijgt. Hork, een 19de-eeuws woord, betekent oorspronkelijk ‘wesp’; het is waarschijnlijk verwant met horzel en hoornaar. 102


hufterindex 2008

De politie Brabant-Noord, zo berichtten de kranten in mei 2008, gaat de grootste verkeershufters uit de regio stalken. Verkeershufters, zo lichtte een krant toe, zijn automobilisten die over busbanen rijden, rood licht negeren, trottoirs meepakken, over woonerven scheuren, bumperkleven (een woord uit 1993), veel te hard rijden, afsnijden of een auto besturen tijdens rijontzegging. Je zou zeggen: zet dergelijke hufters in het gevang of geef ze torenhoge boetes, maar in plaats daarvan besloot de politie — bij wijze van proef — de tien asociaalste verkeersovertreders maandenlang hinderlijk te volgen (een tamelijk nieuwe woordcombinatie, hinderlijk volgen; zie ook verstoren). Deze tien verkeersovertreders waren geselecteerd op basis van een zogenoemde hufterindex, een lijst waarop te zien was wie in een jaar tijd de meeste boetes had gekregen. Gemiddeld hadden zij 25 boetes op hun naam staan, de meeste onbetaald. In deze tijd van verruwing is hufter een productief woord geworden. Maakte je vroeger een onderscheid tussen een hufter en een boerenhufter, nu spreekt men van scooterhufters, brommerhufters, de verhuftering van de maatschappij en — van de weeromstuit — de onthuftering van Nederland. De hufterindex is een hulpmiddel voor deze onthuftering. huwelijksvla 2002

Oranje vla met sinaasappelsmaak, door Campina op de markt gebracht ter gelegenheid van Hét Huwelijk. Ter gelegenheid van de trouwerij van Máxima en Willem-Alexander — op 2 februari 2002 — werd de markt bedolven onder de huwelijkssnuisterijen. Zo kwam Mona met het Maximale Passietoetje en het Hollands Prinsentoetje. En natuurlijk kwamen er allerlei nieuwe Máxima103


producten op de markt, zoals een Máxima-adresboekje, Máxima-briefpapier, de Máxima-burger (een hamburger in de vorm van een kroontje, met oranje paneermeel), Máxima-stickervelletjes en Máxima-pantoffels. Het was onvermijdelijk dat dit alles zou leiden tot het ontstaan van het woord Maximoe. Vergelijk koningskindvla. hyperadaptivity 2000

‘De nieuwste term op internet is hyperadaptivity, gezegd van sites die zich aan het gebruik van de lezer aanpassen.’ Aldus nrc Handelsblad in juni 2000. De krant introduceerde daamee hyperadaptivity in het Nederlands, maar op Engelse webpagina’s komt het al zeker sinds 1995 voor.

ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg 2002

Van oudsher gebruiken politici tijdens campagnes en bij optredens in de media krachtige en eenvoudige statements. Zij doen dit vooral omdat die gretig worden overgenomen door de media. Politici verzinnen die slogans bijna nooit zelf, ze worden hun aangereikt door

104


tekstschrijvers of reclamemensen. En er wordt soms driftig op geoefend, om ze overtuigend te laten klinken. Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg was een slogan van Pim Fortuyn. Hij is relatief ingewikkeld (en wordt dan ook geregeld verkeerd aangehaald), maar hij paste uitstekend bij Fortuyn, want die liet in alles blijken dat hij inderdaad zei wat er in hem opkwam en dat hij leefde naar zijn woord. In de kranten werd deze uitspraak onder meer gesignaleerd door nrc Handelsblad, op 18 februari 2002. Van meet af aan was er discussie over de herkomst van de kreet. Zo schreef nrc Handelsblad meteen: Als het om slogans gaat, geldt het adagium ‘beter goed gestolen dan slecht bedacht’. Dat illustreert bijvoorbeeld ex-Leefbaar Nederland lijsttrekker Pim Fortuyn met zijn bon mot: ‘Ik doe wat ik zeg en ik zeg wat ik doe.’ Deze vondst ontleent Fortuyn aan het motto van het eerste paarse kabinet. In de regeringsverklaring op 31 augustus 1994 zei Kok onder meer: ‘Het doeltreffend en democratisch functioneren van het openbaar bestuur is een eis die de samenleving stelt: een samenleving die het recht heeft op een bestuur dat zijn eigen kunnen niet overschat, maar dat zegt wat het doet en doet wat het zegt.’ Maar volgens Vrij Nederland had Fortuyn de kreet heel ergens anders vandaan. Op 19 oktober 2002 schreef dit weekblad: De slogan ‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg’ waarmee wijlen Pim Fortuyn tijdens zijn verkie105


zingscampagne goede sier maakte, blijkt niet zelf bedacht, zoals Fortuyn het graag deed voorkomen. Evenmin is het bon-mot ontleend aan de regeringsverklaring van het eerste paarse kabinet, zoals nrc Handelsblad eerder dit jaar meende te hebben ontdekt. En zelfs is de kreet niet verzonnen door het reclamebureau dat de lijsttrekker tijdens de verkiezingen van creatieve influisteringen voorzag. Nee, de slogan is in zijn geheel en zonder schaamte gestolen uit de speelfilm Heat van Michael Mann uit 1995, zoals een oplettende filmkijker ons laat weten. In een van de scènes zegt Al Pacino, in zijn rol als overspannen boevenjager, met karakteristieke hese stem: ‘I say what I mean and I do what I say.’ Even vertalen, dacht Pim, opverend uit zijn fauteuil. En hup: de meest succesvolle verkiezingsslogan van het jaar was geboren. Maar er is ook nog de mogelijkheid dat Fortuyn de uitspraak wel degelijk zelf heeft verzonnen, in samenspraak met zijn psycholoog Yde Lanssen. Dat is wat Jutta Chorus en Menno de Galan schrijven in In de ban van Fortuyn, reconstructie van een politieke aardschok, een boek dat eind 2002 uitkwam. Psycholoog Yde Lanssen is vanaf 1989 Fortuyns therapeut. [...] Lanssen en Fortuyn voeren dat jaar een cruciaal gesprek. Fortuyn: ‘Weet je waar het eigenlijk om gaat, Yde?’ Lanssen: ‘Nou Pim?’ Fortuyn: ‘Ik wil eigenlijk premier worden, maar als ik zeg wat ik denk, maak ik me onmogelijk.’ 106


Lanssen geeft hem gelijk: ‘Je maakt binnen de kortste keren je vrienden tot vijanden, maar ik vind wel dat je voor je mening uit moet komen. Als je nu eens een statement maakt: “Ik zeg wat ik denk”.’ Fortuyn: ‘Vind je dat dat kan?’ Lanssen: ‘Ik vind dat jíj dat kan.’ Hoe het ook zij, de slogan maakte in 2002 furore. Veel lpf-stemmers merkten op: ‘Pim durft te zeggen wat wij denken.’ En in kranten doken allerlei variaties op. Zo schreef Ronald Plasterk in juli in de Volkskrant, in een commentaar op Bomhoff, die als kersverse minister een hoge ambtenaar wilde ontslaan met wie hij het niet eens was: Voorlopig lijkt het erop dat het Fortuyn-motto: ‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg’ in de praktijk de vorm krijgt: ‘Jij zegt wat je denkt en dus moet je de laan uit.’ Of eigenlijk nog gekker: ‘Jij zegt wat ik vorige maand zei, en je hebt niet opgelet, want je had dezelfde 180 graden draai moeten maken die ik gemaakt heb om minister te kunnen worden.’ Gerard van Westerloo deed in oktober nog een duit in het zakje door in nrc Handelsblad te schrijven: ‘In mei van dit jaar heeft een horde nieuwkomers het Binnenhof veroverd. Ze veronderstelden dat je — in den beginne was Pims Woord — maar hoefde te zeggen wat je dacht of er zou gebeuren wat je zei.’ Overigens wekte Fortuyns slogan bij sommigen meteen al veel irritatie. Zo schreef Chris Willemsen op 11 107


maart 2002 — kort na de introductie van de kreet — in het Rotterdams Dagblad: ‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg.’ Zelfs de grootste boerenlul moet het evangelie van Pim Fortuyn kunnen begrijpen. Geen wollige teksten maar simpele padvinderstaal, daar heeft dit land behoefte aan. Zegt de professor. imagespam 2006

Als je meent dat spam hoofdzakelijk uit onzin bestaat — en dat is geen onredelijke veronderstelling — dan is de onzin in 2006 explosief toegenomen. Alleen in de periode september-november nam het aantal spamberichten — ongevraagde reclamemail — met maar liefst 74 procent toe. Steeds meer van die spam bestond uit zogenoemde imagespam of plaatjesspam. Het gaat om reclameteksten die zijn opgenomen in afbeeldingen. Hierdoor worden ze moeilijk herkend door antispamsoftware, want die richt zich voornamelijk op teksten. In totaal bestond 93 procent van alle mail in 2006 uit spam, en het eind is nog niet in zicht. imama 2002

Het woord imam is afgeleid van de Arabische werkwoordsvorm amma, die zoveel betekent als ‘hij die leidt’ of ‘sturing geeft’, oftewel ‘hij die voorgaat in het gebed’. hij dus. Maar sinds 2002 heb je in Nederland ook vrouwelijke imams, zoals Fatma Katirci in Amsterdam. In de kranten werd zij imama genoemd, wat een flauwe woordspeling met mama lijkt, maar volgens een deskundige is dit in het Arabisch een correcte vrouwelijke vorm. Ook op internet, in berichten van cyberimams (een woord dat we sinds 1997 kennen), kom je imama’s tegen. 108


info-abri 2000

Informatiehokje op een onbemand treinstation. Ook wel service-abri genoemd. In de zomer van 2000 plaatste de ns, bij wijze van proef, op twaalf onbemande stations een info-abri. Ze zijn uitgerust met een kaarten geldwisselautomaat en beschikken over vertrekstaten, een telefoonverbinding en een alarmknop.

internetkannibaal 2003

Bijnaam voor de 41-jarige Duitser Armin Meiwes, die in 2003 in Kassel terechtstond voor het vermoorden en (gedeeltelijk) opeten van de 43-jarige Bernd Jürgen Brandes. Meiwes had op internet gemeld dat hij op zoek was naar een vrijwilliger die bereid was te worden vermoord om vervolgens te worden opgegeten. Brandes reageerde. Zijn dood werd op video vastgelegd. Curieus detail in deze absurde zaak: eerst sneed Meiwes de penis van Brandes af, waarna de mannen deze gezamenlijk opaten. internetprofessor 1999

Geen woord is het afgelopen decennium zo ons leven komen binnenstampen als 109


Internet. In 1999 was de voornaamste taalkundige verandering bij dit woord dat steeds minder mensen het hadden over ‘het Internet’, en steeds meer mensen internet met een kleine letter en zonder lidwoord gingen schrijven. Dagelijks kwamen er nieuwe internet-samenstellingen bij. Een paar in het oog springende uit 1999: breedband-internet (‘Wat dat precies moet worden, weet nog niemand, in ieder geval: een mengvorm van televisie en Internet’) internetdatingbureau, internetdokter of netdokter, internetromance (kop in het Algemeen Dagblad ‘Internetromance eindigt in zelfmoord met kettingzaag’) internetstalking en internetprofessor. De eerste Nederlandse internetprofessor was ir. J. van Till aan de Technische Universiteit Delft. Omdat hij volgens een raad van hoogleraren te weinig artikelen publiceerde in gezaghebbende tijdschriften, werd hem al in november 1999 de wacht aangezegd. invasiewet 2002

Een Amerikaans wetsvoorstel dat de Verenigde Staten toestaat met militaire middelen Nederland binnen te vallen om Amerikaanse burgers te ontzetten die voor het Internationaal Strafhof in Den Haag zijn gedaagd, schokte de Tweede Kamer in juni 2002. Schokkende berichten zijn goed voor de snelle verbreiding van een woord. En zo ging het ook met invasiewet, dat in 2002 razendsnel opgang maakte. Een kleine greep uit de krantenkoppen: ‘Kamer wil offensief tegen invasiewet’, ‘Nederland verbolgen over invasiewet Verenigde Staten’, ‘Van Aartsen praat met [de Amerikaanse ambassadeur] Sobel over invasiewet Verenigde Staten’, ‘Bush kan “beschamende” invasiewet links laten liggen’, ‘Kamer veroordeelt invasiewet Verenigde Staten’, ‘Van Aartsen 110


haalt uit naar invasiewet’, ‘eu kritisch over Amerikaanse “invasiewet”’ en, tot slot, ‘Bush kan nu Nederland binnenvallen.’ Irakificatie 2003

De Amerikanen willen de verantwoordelijkheid voor orde en veiligheid in het bezette Irak overdragen aan een lokale overheid. Dit wordt in het Engels Iraqification genoemd. Als Nederlandse vertalingen doken op: Irakificering en Irakificatie. In Vietnam deden de Verenigde Staten eerder pogingen om de Vietnamezen hun eigen oorlog te laten uitvechten. Dat noemde men indertijd vietnamisatie. Dat woord heeft inmiddels de woordenboeken gehaald in de betekenis ‘het aan een land zelf overlaten zijn belangen te behartigen’.

jackassen 2003

‘Eerst was er het skateboarden, toen kwamen de stunts en nu is Jackassen een werkwoord, liefst gebezigd door jongens tussen de tien en twintig.’ Aldus het Algemeen Dagblad in februari 2003. Bij jackassen doen kinderen de stunts na die zij in het populaire televisieprogramma Jack Ass hebben gezien, maar dan zonder de beschermende kleding en zonder de ervaring van getrainde stuntmannen. Jan de loodgieter 2008

De man in de straat, ook wel de Gewone Man genoemd, staat van oudsher bekend onder vele namen. Te denken valt aan Jan Modaal, Jan-met-depet, Jan Splinter, Jan Boezeroen, Jan Rap en Jan Lul (de tweelingbroer van Jan-met-de-korte-achternaam). In 2008 kwam er een nieuwe Jan bij, met dank aan de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Tijdens een debat voerde de Republikeinse presidentskandidaat McCain een 111


loodgieter uit Ohio, die kort daarvoor kandidaat Obama tijdens diens campagne een vraag had gesteld, op als het toonbeeld van de Gewone Amerikaan, die zonder twijfel zou gaan lijden onder Obama’s belastingherzieningen. In totaal noemde McCain ‘Joe the Plumber’ 26 keer, waarmee deze loodgieter, die in werkelijkheid Samuel Joseph Wurzelbacher heet, op slag beroemd werd. Joe werd wereldnieuws en Joe the Plumber, Jan de Loodgieter, een nieuwe soortnaam. jeukjargon 2006

‘Is de mindset dan ook zo dat er een zero-based begrotingsbeleid wordt gevoerd?’ Volgens Nathalie de Rooij, lid van de Tweede Kamer voor de sp, is dit een voorbeeld van jeukjargon. Taal waar je uitslag van krijgt, de kriebels, een allergische reactie. In haar weblog riep De Rooij op om haar voorbeelden van jeukjargon toe te sturen. De uitzendingen stroomden binnen, want jeukjargon is ruimschoots voorhanden, zeker in het openbaar bestuur. Nog een voorbeeldje, opgetekend uit de mond van de Tilburgse burgemeester Ruud Vreeman: ‘De nieuwe instroom in de justitiële keten — first offenders in het Veiligheidshuis — moet echt worden teruggedrongen.’ Jip-en-Janneketaal 2002

Nee, de verbinding Jip-en-Janneketaal is geen bedenksel van Bas Eenhoorn, zoals je soms leest. Weliswaar verkondigde Eenhoorn, partijvoorzitter van de vvd, in maart 2002 dat (de toenmalige) fractievoorzitter Hans Dijkstal voortaan Jip-en-Janneketaal moest gaan spreken (lees: in stevige statements, helder en recht uit het hart), maar anderen hadden de uitdrukking al vóór Eenhoorn gebruikt. Bij deze lancering waren de omstan112


digheden echter anders. Er was iemand op het politieke toneel verschenen, namelijk Pim Fortuyn, die het Annie M.G.’s als het ware van nature sprak, en de vvd zocht wanhopig naar een passend antwoord. Daarom werd deze stimulans tot het spreken van Jip-en-Janneketaal door iedereen opgemerkt. Kranten hielden nogal wat moeite met de spelling — waar moesten de koppeltekens en hoeveel? ?, maar dit weerhield hen er niet van de uitdrukking in 2002 ruim honderdtwintig keer te gebruiken, wat Jip-en-Janneketaal tot een van de succesvolste verbindingen van dat jaar maakte. kaasslaaf 2001

Een kaasslaaf is een ‘buitenlander die op onderdanige wijze wetten, normen en waarden van de Nederlanders overneemt’. Volgens een bericht in de Volkskrant van maart 2001 wordt dit woord vooral gebruikt onder Marokkaanse jongeren. Of kaasslaaf is gevormd naar het voorbeeld van kaasschaaf is niet duidelijk, waarschijnlijk is er vooral gedacht aan ‘slaaf van de kaaskop’. ‘Ordinaire kaaskoppen’ staan onder deze jongeren overigens bekend als Hema-worsten. 113


kasgraaier 2002

Een snelle greep in de kassa is een beproefde vorm van winkeldiefstal. Maar vreemd genoeg bestond er tot nu toe geen woord voor. In deze leemte werd in 2002 voorzien nadat een man die in een Albert Heijn de kassa had leeggeroofd, zo hardhandig werd aangepakt door twee supermarktmedewerkers dat hij een klacht tegen hen indiende. Ook justitie vond dat er ‘excessief geweld’ was gebruikt en ging over tot vervolging van de dievenvangers. Een golf van verontwaar diging ging door Nederland, en zelfs prins Bernhard bemoeide zich ermee. Voor het woord kasgraaier was dit goede reclame, want dat raakte hierdoor in korte tijd bekend.

keetdrinken 2007

Je helemaal ongans drinken in een keet — daar zijn er naar schatting 1.500 van in Nederland —, wat geregeld leidt tot comadrinken. Zo’n keet wordt ook wel een zuipkeet genoemd. Zie verder bij comadrinken. ketchupdans 2002

In tienduizenden jonge gezinnen werd hij in 2002 volop gedanst, de Ketchupdans. Je leerde hem 114


door te kijken naar de videoclip van de zusjes Pilar, Lola en Lucia, dochters van de Spaanse flamencogitarist Tomate. Vanwege Tomate heette het nummer ‘Las Ketchup’ of ‘The Ketchup Song’ (en in het Spaans Aserejé). Het liedje gaat over een zekere Diego, die een Engelse hit probeert na te zingen, maar niet verder komt dan wat onzinteksten. Een citaat uit het Limburgs Nieuwsblad van augustus 2002: ‘Na de pizzadans is het tijd voor de Ketchupdans. De absolute nazomerhit is geboren.’ kidhunter 2003

In september 2003 kwam aan het licht dat de Sociale Dienst in Assen had meegewerkt aan het opsporen en terugbrengen van kinderen die door een van de ouders naar het buitenland waren ontvoerd. De dienst had een kidhunter ingehuurd, een woord dat sinds 2001 een sluimerend bestaan leidde, maar dat door deze kwestie algemeen bekend werd. Een kidhunter haalt tegen betaling een kind terug dat zonder overleg door een ex-partner naar het buitenland is meegenomen. De kidhunter doet dus aan terugontvoeren en ook dat is een nieuw woord. Er bestaat een kidhuntersbureau in Rijswijk 115


en ook de Stichting Kinderontvoering in Arnhem doet aan kidhunten. kijken of je het gras in de Arena ziet groeien 2001

De uitdrukking kijken of je het in Keulen hoort donderen dateert uit de 16de eeuw. Zoals bekend is de betekenis: hoogst verbaasd zijn, vooral door een onverwacht bericht. Youp van ’t Hek verzon in 2001 in nrc Handelsblad een variant die bredere verbreiding verdient, namelijk ‘Hij keek of hij gras zag groeien in de ArenA.’ Zoals bekend wilde het gras in de ArenA door gebrek aan licht en wind maar niet groeien. Tussen 1996 en 2001 werd de grasmat 25 keer vervangen. kilometeronderbreker 2000

Voorziening die de kilo meterteller in een taxi stopzet, terwijl de meter doorloopt. Het woord debuteerde in 2000 in de Volkskrant, in een bericht over nieuwe vormen van fraude met taximeters. ‘Vanuit de Taxicentrale Amsterdam, waarbij tweeduizend chauffeurs zijn aangesloten, komen berichten over gesjoemel. Een chauffeur die anoniem wil blijven, vertelt dat collega’s zwart bijverdienen met een kilometer onderbreker.’ kinderspruit 1999

De meeste kinderen houden niet van spruitjes en daarom is kinderspruit eigenlijk een contradictio in terminis. Het woord werd verzonnen door Hans van Doorn, onderzoeker bij Novartis Seeds, een grote zaden leverancier. In 1999 promoveerde Van Doorn op een onderzoek naar ‘goedsmakende spruitkoolrassen’. Hij was er elf jaar mee bezig, maar zijn onderzoek leverde dan ook een hele reeks spruitjes op die minder bitter smaken dan 116


gewoonlijk. Officieel hadden ze nog geen naam, maar Van Doorn had twee suggesties: kinderspruiten of supersweets. Die laatste naam wordt in Engeland gebruikt. kippenkliklijn 2003

Curieus en veelzeggend is de toename van het aantal kliklijnen in Nederland. Hoewel de meeste kinderen nog altijd wordt geleerd ‘je mag niet klikken’, stimuleert de overheid in toenemende mate dat misstanden anoniem worden gemeld aan een kliklijn, een woord dat we pas sinds 1994 kennen. Nieuwste loot aan deze stam in 2003: de kippenkliklijn. Deze lijn werd in april 2003 door de Algemene Inspectiedienst in het leven geroepen voor mensen in de Gelderse Vallei die illegaal ‘hobbypluimvee’ zagen lopen. Men was begonnen met het ruimen, zoals dat tegenwoordig heet, van pluimvee vanwege de vogelpest, maar hobbypluimvee staat niet geregistreerd, vandaar. ‘Het kan een buurman betreffen die zijn hobbypluimvee stiekem naar een ander gebied smokkelt omdat hij dat niet wil laten afmaken’, zei een

117


woordvoerder van de inspectiedienst over mensen die je zoal kunt aangeven. In 2003 werd ook een kliklijn geopend om vrachtwagens zonder dodehoeksysteem te rapporteren. Binnen een maand waren er veertig meldingen binnengekomen. klapkogel 2004

Vrijwel ieder jaar levert de misdaad bestrijding neologismen op. Het is een onderwerp dat sterk leeft en er worden op dit gebied vaak nieuwe dingen uitgeprobeerd. Nieuw in 2004: de klapkogel. Feitelijk is dit geen kogel, maar een zakje ter grootte van een twee-euromunt, gevuld met stukjes lood, staal of steen. In het Engels wordt zo’n ding een bean bag genoemd. Een klapkogel geeft je een flinke opdonder — vandaar de naam — maar het projectiel dringt niet het lichaam binnen. Een greep uit de krantenkoppen: ‘Politie gebruikt nieuwe “klapkogel”’, ‘Bond: Inzet klapkogel is illegaal’, ‘Politie schiet met nieuwe “klapkogel”’ en ‘Nieuwe klapkogel is onbetrouwbaar’. kleptocratentaks 2001

‘Al degenen die meer dan driehonderd keer het minimumloon verdienen, zouden over het meerdere 100 procent belasting moeten betalen. De opbrengst is bestemd voor de allerarmsten op deze wereld.’ Dat zei de toenmalige fnv-voorzitter Lodewijk de Waal op 1 mei 2001. Hij verzon er zelf het woordkleptocratentaks voor. De media spraken daarnaast van kleptotaks, Waaltaks en Robin-Hoodtaks. kluitsla 2006

Sinds er sla bestaat, en dat is al even, zit daar een kluit aan. Maar die kluit wordt weggesneden en dat zal een van de redenen zijn dat men spreekt van sla, en niet 118


van kluitsla. Onlangs heeft men echter ontdekt dat sla mét kluit drie dagen langer vers blijft dan sla zonder kluit, en ziedaar de geboorte van de samenstelling kluitsla. Supermarktketen C1000 had in november 2006 de primeur. ‘C1000 zegt met de kluitsla in te spelen op de trends gezondheid en gemak’, schreef nrc Handelsblad. knorrepos 2005

In januari 2005 werd in het Noordzee kanaal een voor Nederland nieuwe vissoort ontdekt. Het gaat om de Atlantic croaker, die van origine voorkomt voor de Atlantische kust van Noord-Amerika. Onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Visserijonderzoek gaven de vis de naam knorrepos omdat hij bij aanraking knorrende geluiden maakt en omdat hij sterk lijkt op een pos (een visje uit de baarsfamilie). De Telegraaf bracht het nieuws onder een kop die kenmerkend mag worden genoemd voor onze consumptiemaatschappij: ‘Knorrepos goed te bakken’. knuffel-tv 1999

Een vondst van Henk Blanken, redacteur van de Volkskrant. Aanduiding voor het soort televisie waarbij de kijker verantwoordelijk is voor het programma: hij kan het in stand houden door het te knuffelen of te verzorgen. Zonder zijn steun verdwijnt het of moeten de hoofdpersonen het veld ruimen.

kogelbrief 2002

Zonder twijfel een van de opmerkelijkste nieuwkomers van 2002. Hoewel: in voorgaande jaren is het woord ook weleens in een krant gebruikt, want in Italië en in diverse andere landen is het sinds lang gebruikelijk om iemand met een kogelbrief te bedreigen. De eerste vermelding in 2002, in april, had dan ook 119


betrekking op een incident in het buitenland (‘Israëlische ambassadeur Frankrijk krijgt kogelbrief’). In mei 2002 werd duidelijk dat lpf-voorman Mat Herben een dergelijke brief had ontvangen en dat ook andere politici waren bedreigd. Kopte nrc Handelsblad nog op 29 mei ‘Herben (lpf) bedreigd met “kogelbrief”’, in de Volkskrant heette het reeds de volgende ochtend ‘Kogelbrief wordt bijna “normaal”’. Aan het eind van het jaar werd duidelijk dat de dertig

120


à veertig kogelbrieven, verstuurd aan dertien bekende Nederlanders, hoogstwaarschijnlijk allemaal waren verstuurd door één persoon. Die garnalenhersens (zie aldaar) als stopwoord had. koningskindvla 2003

Campina bracht direct na de geboorte van Catharina-Amalia (7 december 2003) ‘verse koningskindvla’ op de markt. Het gaat om oranje vla met sinaasappelsmaak. De dag na de geboorte stond er op de pakken ‘welkom prinsesje’. Toen bekend was hoe het prinsesje heette, werden er nieuwe verpakkingen gedrukt. In vier weken tijd verkocht Campina ruim tweehonderdduizend liter koningskindvla. Vergelijk huwelijksvla. kooploze zondag 2000

Droom van Amsterdamse fractie van de Socialistische Partij: een zondag waarop de winkels dicht zijn. In november 2000 stelde de sp voor om in de hoofdstad één keer per jaar een kooploze zondag in te stellen. Kooploze zondag is vanzelfsprekend gevormd naar het voorbeeld van autoloze zondag, een verbinding uit 1973 die daarna nog vaak van stal is gehaald.

kopvoddentaks 2009

Je moet het hem nageven: Geert Wilders weet hoe je moet scoren in de media. Originele beeldspraken, goede vergelijkingen, korte soundbites — iedere politicus leert zijn pr-lesje, maar Wilders beheerst deze vaardigheden als een meester. Half september 2009 was het weer raak, tijdens de Algemene Beschouwingen. Toen zei hij: ‘Voorzitter, dit land kent accijnzen op benzine en diesel, parkeervergunningen en een hondenbelasting, had een vliegtax en heeft 121


een verpakkingstax, waarom dan niet een hoofddoekjesbelasting? Een kopvodden-tax. Gewoon één keer per jaar een vergunning halen en dan meteen even aftikken. Duizend euro per jaar lijkt me een mooi bedrag. Zo gaan we eindelijk eens iets terugverdienen aan wat ons al zoveel heeft gekost. Ik zou zeggen: de vervuiler betaalt. Mijn vraag: is het kabinet bereid een hoofddoekjesbelasting in te voeren?’ Niet alleen het idee riep veel weerstand op, ook het woord kopvodden-tax (correcter gespeld kopvoddentaks) wekte verbazing. Kopvod voor ‘hoofddoek’? Had Wilders dit zelf verzonnen? Nee. Weliswaar debuteerde kopvod in 2009 dankzij Wilders in de Tweede Kamer en in de gedrukte media, in discussiegroepen op internet komt het al sinds 2001 geregeld voor, vaak op rechtse en extreemrechtse sites. Zo lezen we op de site van het Stormfront, in een bericht uit 2002: ‘Alweer een stap in de richting van de islamitisering van ons land, straks moeten alle vrouwen zo’n vieze kopvod dragen.’ Er is wel gesuggereerd dat kopvod een vertaling is van het Engelse raghead, maar dat is onwaarschijnlijk. Raghead wordt (samen met onder meer towelhead) in het Engels gebruikt als scheldwoord voor ‘iemand uit het MiddenOosten’, dan wel voor ‘sikh’. Hier is dus sprake van een persoon, niet van een ding. Veel waarschijnlijker is dat kopvod een vondst is van Nederlandse bodem, samengesteld volgens een beproefd taalkundig procedé. Het werkt als volgt: zoek van een woord een synoniem in een lager (platter) register, zoals taalkundigen dat noemen. Voor ‘hoofd’ is dat kop, voor ‘doek’ is dat vod. Ziedaar kopvod, met binnenrijm, net als rotkop en losbol. 122


Pas hetzelfde procedé toe op het woord gezichtscrème en je krijgt bijvoorbeeld smoelsmurrie, bekvet en ponemsaus. Het is een geliefde truc onder columnisten en cabaretiers. En ook sommige politici kunnen er goed mee uit de voeten. korteklapmethode 2001

‘“Korteklapmethode” van politie werpt vruchten af’, kopte de Volkskrant begin 2001. Bij de korteklapmethode ligt het accent op korte onderzoeken naar criminele organisaties. Zodra er genoeg bewijs is tegen een of meer verdachten, slaat de politie toe. kraamsuite 2000

De eerste Nederlandse kraamsuite werd in augustus 2000 in het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda geopend. De suite is voorzien van een televisie, een stereotoren, een slaapbank waarop de partner kan overnachten en een badkamer. De noodzakelijke medische apparatuur is weggewerkt in schuifkasten. Vader, moeder en kind mogen er 48 uur blijven. Dat is op een traditionele kraamafdeling niet mogelijk. De kraamsuite was een proef.

kunstsperma 2009

‘Er is nu kunstsperma, maar man blijft nodig’, kopte nrc Handelsblad in juli 2009. Het eerste kunstsperma werd door Britse wetenschappers gemaakt uit embryonale stamcellen. De man blijft nodig omdat voorlopig niet duidelijk is of de spermacellen die de onderzoekers van Newcastle University in hun lab lieten groeien wel eicellen kunnen bevruchten. Bevruchtingsproeven met menselijk labsperma zijn in Groot-Brittannië namelijk verboden, dus dat kon niet worden getest. Wel werden er bij muizen eicellen bevrucht met kunstsperma. 123


Dat experiment leverde slechts muisjes op die jong overleden. kut-Marokkanen 2002

Een van de markantste woorden van 2002 was kut-Marokkanen. Niet omdat het echt nieuw is. Kut wordt al decennia gebruikt als versterkend voorvoegsel bij scheldnamen. En het gebruik is alleen maar toegenomen. ‘Als taboewoord’, schreef de Leidse hoogleraar P.G.J. van Sterkenburg in 1997, ‘maakt kut in onze tijd furore.’ Wat kut-Marokkanen toch de moeite waard maakt is de politieke dimensie: een ervaren politicus als Rob Oudkerk die meent in een onderonsje tegen burgemeester Job Cohen te zeggen ‘Wij hebben hier toch ook kutMarokkanen, ... al mag je dat zo niet zeggen’ (een toevoeging die in berichten hierover vaak weg werd weggelaten), terwijl de camera nog loopt en de microfoon nog open staat. En de snelle en integere reactie van Cohen: ‘Maar het zijn wel ónze kut-Marokkanen’ — waarschijnlijk een variant op het bekende blijf met je rotpoten van ónze rotjoden af. Oudkerk betuigde spijt, maar de kwestie bleef hem

124


achtervolgen, wat weer eens laat zien hoe onvoorstelbaar kwetsbaar politici zijn. kweekvlees 2005

Kweekvlees is niet afkomstig van de slacht maar wordt gekweekt in celculturen. Als eerste land ter wereld heeft Nederland de ontwikkeling van kweekvlees serieus aangepakt, en volgens Henk Haagsman, hoogleraar Vleeswetenschappen aan de Universiteit Utrecht, kunnen we in 2011 de eerste kweekvleesproducten op de markt verwachten. Kleine voorspelling: tegen die tijd zal men zorgvuldig het onsmakelijke woord kweekvlees vermijden. labrahuahua 2000

Kruising tussen een labrador en een chihuahua. In deze naam, die in 2000 voor het eerst opdook, komen twee geografische gebieden samen, want de Labrador is genoemd naar Labrador, een schiereiland in het oosten van Canada, en de chihuahua naar de gelijknamige Mexicaanse staat. Beide honden hebben een scherp gehoor, en hun kruising moet de ideale hond voor doven opleveren. lawaaiwake 2004

Een vondst van burgemeester Job Cohen van Amsterdam. Na de moord op Theo van Gogh op 2 November 2004 riep Cohen op om vooral géén stille tocht te houden, maar een lawaaiwake — een bijeenkomst met maximaal rumoer. nrc Handelsblad sprak van een kabaalprotest. leefloon 2001

Het woord leefloon — dat inmiddels volledig in de Vlaamse politiek is ingeburgerd — dankt zijn bestaan aan een prijsvraag, en dat is in de Nederlandse taalgeschie125


denis heel uitzonderlijk. Op 12 maart 2001 kondigde de toenmalige minister Vande Lanotte aan op zoek te gaan naar een nieuw begrip ter vervanging van het negatief geworden bestaansminimumtrekker. Een radioprogramma riep de luisteraars op iets beters te verzinnen, waarop de 34-jarige Alex Van Goethem uit Antwerpen met leefloon kwam. Later zei hij: ‘Er bestaat een kans dat mijn woord ook in Van Dale’s Woordenboek wordt opgenomen. Dat geeft me toch een gevoel van onsterfelijkheid.’ In 2005 nam de Grote Van Dale leefloon inderdaad op, met als definitie: ‘uitkering van het ocmw aan personen die geen inkomen hebben of geen andere uitkering krijgen (voorheen bestaansminimum geheten)’. ocmw staat voor ‘Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn’.

leescheque 2003

Nieuw woord voor ‘boekenbon’. Eind 2002 gaf het Brussels Gewest drieduizend leescheques van tien euro aan de Brusselse gemeenten die zich inschreven 126


voor het project ‘Lezen in je gemeente’. De actie was een succes. Later volgden nog eens 13.000 leescheques. leisurepark 1999

De grootste economische sector in de Europese Unie is momenteel niet de landbouw, maar leisure. Leisure is Engels en betekent ‘vrije tijd’, maar in bredere zin wordt het ook gebruikt voor vrijetijdsindustrie (een woord dat we sinds 1991 kennen). In Nederland is vooral het leisurepark in opkomst, een woord dat in september 1999 in nrc Handelsblad debuteerde. Daarnaast zijn onder meer aangetroffen: leisure center, leisuremarkt, leisurevoorziening en leisure manager.

lichaamsadvertentie 2002

Helemaal nieuw is het verschijnsel niet, maar we hadden er nog geen woord voor. Nu wel: lichaamsadvertentie of sponsor-tattoo. In 2000 nam verspringster Sharon Jaklofsky voor Nederland aan de Olympische Spelen deel met een Reebok-logo op haar bovenarm. Ook andere atleten experimenteerden met tijdelijke reclame-uitingen op de huid. ‘In tegenstelling tot

127


de basketballers en zwemmers mogen boksers wel met sponsornamen op hun lichaam sporten’, aldus het Algemeen Dagblad in 2002. ‘Complete adressen van websites op de immense ruggen van zwaargewichten zijn geen uitzondering meer.’ Overigens leveren die levende reclamezuilen wel een klachtenregen op van onthutste televisiekijkers. linkpopulariteit 2001

De beste zoekmachines op internet kijken hoe vaak naar een site wordt verwezen en hoe prominent die verwijzingen zijn. Een site waar vaak naar wordt verwezen komt hoger in de resultatenlijst. Dit wordt linkpopulariteit genoemd. De methode is bedacht door de programmeurs van de Amerikaanse zoekmachine Google. lokhomo 2007

We kenden al de lokfiets en de lokauto, maar in 2007 kregen we er twee bij: de lokhomo en het lokschuurtje (om in ’t Zandt een pyromaan te vinden). Je zou het alle potenrammers wereldwijd toewensen: dat ze op een lokhomo stuitten, liefst op een heel stevige. Juridisch is de lokhomo omstreden, want voor de wet mag een lokmiddel nooit gedrag uitlokken. Hoe dan ook: het woord lokhomo bleek het goed te doen in krantenkoppen, mogelijk vanwege het binnenrijm. Een kleine greep: ‘De “lokhomo” als middel tegen het toenemende geweld in Amsterdam’, ‘Agenten in burger ingezet als lokhomo’s’ en ‘Inzet van lokhomo’s is uitstekend initiatief’.

lokpaard 2006

Schrijnend beeld dat in 2006 de hele wereld overging: ruim 110 paarden omringd door water op een kleine, buitendijkse verhoging nabij het Noord128


Friese Marrum. Het Nederlandse leger rukte uit met vijftig man en zwaar materieel maar speelde niks klaar. Twintig paarden verdronken. Wat leger en brandweer niet lukte, lukte zes Friese meiden van de plaatselijke paardenvereniging. Gezeten op paarden die voor de gelegenheid lokpaarden werden genoemd, loodsten zij de gestrande dieren naar het droge. Curieus eigenlijk dat het woord lokpaard niet eerder in het Nederlands is aangetroffen, want je zou het paard van Troje al een lokpaard kunnen noemen. loktiener 2008

Het is waarschijnlijk begonnen met de lokeend, een woord dat al in 1864 te vinden is in de eerste editie van wat nu de Grote Van Dale heet. In de tweede helft van de 20ste eeuw volgden samenstellingen als lokfiets, lokauto en lokvrachtwagen, hulpmiddelen om dieven te betrappen of te kunnen opsporen (dankzij verstopte zendapparatuur). De loktiener, een nieuwkomer uit 2008, verscheen in april van dat jaar op het toneel. De PvdA stelde voor om loktieners in te zetten om slijters en supermarkten te kunnen betrappen op de verkoop van alcohol aan minderjarigen. Enkele krantenkoppen: ‘Loktiener test slijter’ (De Telegraaf), ‘Loktiener is een goed idee om alcoholmisbruik aan te pakken’ (De Gelderlander) en ‘Loktiener is slecht idee’ (de Volkskrant). Ook het kabinet vond het een slecht idee en keurde het voorstel af. Eveneens nieuw in 2008: de lokpatiënt, ingezet om misbruik bij de verkoop van medicijnen via internet op te sporen, en de lokloverboy, die goedgelovige tienermeisjes moet waarschuwen.

129


lokzak 2002

Om het illegaal neerzetten van vuilniszakken in Rotterdam tegen te gaan verzon Manuel Kneepkens van de Stadspartij Rotterdam in 2002 de lokzak. Het idee is: zet een vuilniszak bij een vuilcontainer zodat andere mensen dat ook gaan doen, laat de reinigingspolitie zich verdekt opstellen en slinger de overtreders meteen op de bon. Volgens Kneepkens is dit geen uitlokking, want de politie maakt ook gebruik van lokfietsen en lokauto’s. Anderen dachten daar anders over. De kwestie hield de Rotterdammers even flink bezig. Enkele krantenkoppen: ‘Lokzak in strijd tegen illegaal vuil’, ‘B en W: experiment met lokzak’ en ‘B en W Rotterdam zien wel wat in lokzak’. Overigens werd lokzak later ook overdrachtelijk gebruikt. Zo verklaarde de toenmalige burgemeester Opstelten van Rotterdam na de monsterzege van Leefbaar Rotterdam bij de gemeenteraadsverkiezingen: ‘Wat we doen, moeten we samen doen met de burgers. Maar Rotterdammers moeten hun onvrede niet klakkeloos als lokzak neerzetten bij de gemeente.’

luchtrazernij 1999

Opmerkelijk verschijnsel in de burgerluchtvaart: steeds meer passagiers gaan tijdens een vlucht volkomen uit hun dak. In het Engels wordt dit air rage genoemd, in het Nederlands luchtrazernij. Het verschijnsel is al een paar jaar bekend, maar in de Nederlandstalige pers debuteerden air rage en luchtrazernij in 1999. De Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena telde in 1999 ruim 140 onhandelbare passagiers en in september 1999 ging een Nederlander zo tekeer aan boord van een chartervlucht tussen Calgary en Amsterdam, dat de piloot een noodlanding moest maken in het hoge noorden van Canada. 130


luistercamera 2005

‘De proef in de binnenstad van Groningen met microfoons aan bewakingscamera’s is een succes. De regiopolitie Groningen vindt dat de luistercamera’s toegevoegde waarde hebben bij het voorkomen en opsporen van agressie in het uitgaansgebied.’ Aldus het Dagblad van het Noorden op 3 juni 2005. Luistercamera’s zijn zo geprogrammeerd dat ze inzoomen op schreeuwende mensen. Er zijn ook al camera’s die reageren op slaande bewegingen. maar nu even niet 2002

Het zijn altijd de goede, pakkende reclames die invloed hebben op onze taal. Zoals die van een Bekende Nederlander die een aanbod krijgt dat hem op het lijf is geschreven, maar die desalniettemin antwoordt: ‘Maar nu even niet.’ Want hij is zo aan het genieten van zijn vakantiehuisje van een bekend merk. Veel te horen op de radio, en sindsdien ook geregeld te lezen. Zoals in maart 2002 in het Rotterdams Dagblad: ‘Voor een operatie ter correctie van het uiterlijk draaien ze bij Beautifull People de hand niet om. Maar nu even niet.’ Kort daarop schreef de Volkskrant: ‘Met Rosita Steenbeek maak je altijd wat mee. Maar nu even niet.’ Deze fraaie slagzin is bedacht door de Amsterdamse reclamemaker Bart Heijboer.

Mabelgate 2003

Ieder jaar brengt zijn eigen -gates. De meest opvallende gate van 2003 was zonder twijfel Mabelgate. De feiten zijn bekend: de reservekoningin (zie aldaar) in spe loog over aard en tijdsduur van haar zeilcontact (zie aldaar) met topcrimineel Klaas Bruinsma. Voor prins Friso en Mabel Wisse Smit was dit zonder twijfel een persoonlijk drama. Puur taalkundig 131


bekeken zagen wij de herintroductie van het woord gulpenduikertje (zie aldaar), een flinke toename van het gebruik van het woord gangstermeisje, en het ontstaan van woorden als Mabelitis, doormabelen en namabelen. Die laatste zijn wellicht het kenmerkendst, want inderdaad, men bleef over deze kwestie maar doorzeuren en napraten. Vergelijk Baligate, chickengate en tepelgate. machocratie 2009

In het Frans komt het woord al langer voor, maar in Nederlandse kranten was het niet eerder gesignaleerd: de machocratie, een staat die wordt geleid door een man die geen regelrechte dictator, maar wel een enorme haan is. In april 2009 kopte nrc Handelsblad boven een stuk van Hubert Smeets: ‘Berlusconi en Poetin zijn leiders van een nieuwe staatsvorm: de machocratie.’ In dit artikel schreef Smeets: ‘Of hun machocratie bij Lobith halt houdt, is onzeker. Maar het is geen overbodige luxe om machocraten als Poetin en Berlusconi in te gaten 132


te houden. Als zij de economische crisis politiek weten te overleven, kunnen ze de inspiratie worden voor andere leiders in spe.’ magnetronbom 2003

‘Door wapens als de magnetronbom zal een nieuwe oorlog in Irak er heel anders uitzien dan de eerste Golfoorlog’, meldde Trouw op 17 maart 2003. Dat klonk alsof iedereen wel weet wat een magnetronbom is (‘ze hebben natuurlijk weer magnetronbommen gebruikt’), terwijl dit woord helemaal nieuw is. Een magnetronbom (vertaling van het Engelse High Power Microwave), is een elektromagnetische bom die korte maar hevige elektromagnetische stoten afgeeft, waardoor alle elektronica van de vijand wordt uitgeschakeld. Men sprak ook wel van bliksembom, flitsbom of e-bom. Nieuw was ook de Moab, een zware satellietgestuurde bom van bijna 10.000 kilo die vlak boven de grond tot ontploffing wordt gebracht. Moab staat voor ‘Massive Ordnance Air Blast’, maar de afkorting werd ook wel uitgelegd als ‘Mother Of All Bombs’.

make no mistake 2001

Voorman André Jansen van de Amsterdamse sociale dienst kondigde in 2001 aan hoe hij ging puinruimen. Hij zei: ‘Make no mistake. Ik hoop dat er veel mensen niet naar de banenmarkt komen, want die kunnen we dan meteen schrappen van de lijst van cliënten.’ Vóór de elfde-van-de-negende zou Jansen hebben gezegd ‘vergis je niet’, maar sinds die rampdag klinkt make no mistake fermer. Dat komt natuurlijk door George W. Bush, die op 11 september 2001 in een geïmproviseerde toespraak meteen liet weten: vergis je niet, degenen die hiervoor verantwoordelijk zijn worden berecht. Overi133


gens: dat was ferm bedoeld, maar het klonk helemaal niet zo. Mama Appelsap 2009

‘Je kent het wel’, aldus de website www.mamaappelsap.nl. ‘Je luistert radio of cd, en onbewust (of bewust) zing je een Nederlandse tekst op een nummer dat toch echt in een andere taal gezongen wordt.’ Sinds 2009 wordt dit verschijnsel Mama Appelsap genoemd, een aanduiding die is bedacht door Timur, een dj bij bnn. Mama Appelsap is zelf een ‘verhoring’ van een fragment uit een lied van Michael Jackson, Wanna be starting something, waarin Jackson deze betekenisloze riedel zingt: ‘Mama se, mama sa, mama coo sa’ — wat in het Nederlands inderdaad klinkt als ‘Mama Appelsap’. In het Engels wordt zo’n verhoring al sinds 1954 een mondegreen genoemd, een woord dat is bedacht door de Amerikaanse schrijfster Sylvia Wright (die als meisje de liedregel ‘And laid him on the green’ verstond als ‘And Lady Mondegreen’). Máximatour 2001

Een wuivende Máxima bezocht tussen 4 september en 15 november 2001 talloze plaatsen in Nederland. De pers sprak van Máximatour en Máximatoer, want het door elkaar gebruiken van toer en tour is ook in onze woordenboeken een onopgelost probleem. Vanzelfsprekend werden er andermaal allerlei Máximaproducten gemaakt of gedeponeerd, want aan de naam van iemand met status en uitstraling valt geld te verdienen. Vandaar woorden als Máxima-pop, Máxima-sjaal en Máxima-parfum. Máxima maakte als geen ander duidelijk dat het wel degelijk mogelijk is om in korte tijd goed Nederlands te 134


leren spreken, wat slecht nieuws was voor prins Bernhard, prins Claus en duizenden allochtonen en asielzoekers. Men spreekt in dit verband van het Máxima-effect. Máximoe 2002

Je kon er gewoon op wachten, met al die drukte over Hét Huwelijk en die overdosis aan Máximaproducten, dat iemand de woordspeling Máximoe zou verzinnen. De kranten hebben zich er niet aan gewaagd, maar in een discussiegroep op internet verzuchtte iemand een dag voor Hét Huwelijk: ‘Ook al Maximoe? Of ik er morgen iets van mee krijg weet ik sowieso al niet, maar er zijn dus wel alternatieven op tv. Kijk maar op de zapgids voor “Oranje-haters”.’ Overigens werd Máximoe ook gebruikt voor ‘moeder van Máxima’. Het fraaie Nederlands van Máxima is wel tangonederlands genoemd. Vergelijk huwelijksvla.

135


medisch asieltoerisme 2000

Het woord asieltoerisme wordt al zeker sinds 1992 in het Nederlands gebruikt. De Grote Van Dale geeft als definitie ‘het reizen naar een land om er asiel te vragen van mensen die geen politieke vluchteling zijn’. Nieuw in 2000 was de verbinding medisch asieltoerisme. Het gaat om asielzoekers die naar een westers land komen in de hoop er een betere geneeskundige behandeling te krijgen. ‘Medisch asieltoerisme beperkt tot tientallen’ kopte nrc Handelsblad begin 2000. Toch besloot de immigratiedienst een Somalische asielzoekster met aids uit te wijzen. meerkindcel 2004

Al sinds 1992 wordt er in Nederland gesteggeld over zogenoemde meermanscellen. Daarnaast zijn er plannen voor meerkindcellen, cellen voor meer dan één kind in justitiële jeugdinrichtingen. ‘De voorstellen om meerpersoons kamergebruik in te voeren’, verklaarde de toenmalige minister van Justitie, Piet Hein Donner, 136


‘zijn niet ingegeven uit een pedagogisch belang, maar vloeien voort uit de noodzaak tot het treffen van efficiencymaatregelen.’ Overigens kent de Grote Van Dale al het woord driepersoonscel. meidenprik 2009

In Nederland krijgen jaarlijks gemiddeld 700 vrouwen per jaar baarmoederhalskanker. Baarmoederhalskanker wordt bijna altijd veroorzaakt door een infectie met een zogenoemd hpv-virus, dat via seksueel verkeer overgedragen kan worden door mannen en vrouwen. Om het aantal gevallen van baarmoederhalskanker omlaag te brengen besloot de overheid om meisjes van 12 jaar een vaccinatie tegen baarmoederhalskanker te geven. In de volksmond werd deze vaccinatie de meidenprik genoemd. De campagne was geen succes. Roel Coutinho, verantwoordelijk voor de bestrijding van infectieziekten in Nederland, zei hierover in nrc Handelsblad: ‘Maar dan moeten mensen zich ook laten vaccineren. En die bereidwilligheid staat bij de meidenprik ter discussie. De Vereniging Kritisch Prikken heeft groot succes. Bovendien blijken strenge christenen niet gediend van de implicaties van dit vaccin.’ melkdubbeltje 2001

Om de boeren te helpen die het zwaarst door de mkz-crisis (zie aldaar) waren getroffen, verhoogden de supermarkten de melkprijs tijdelijk met tien cent. De pers sprak van boerentoeslag en melkdubbeltje. Maar volgens de Nederlandse Mededingingsautoriteit was de prijsverhoging in strijd met de concurrentieregels en daarom moest de Joris Driepinterheffing, zoals het dubbeltje ook wel gekscherend werd genoemd, al snel het veld ruimen. 137


melkzuurinjectie 2001

In de strijd tegen de rimpels en vouwen kwam er in 2001 een belangrijk wapen bij: de melkzuurinjectie. Dit wapen werd met veel tamtam gepropageerd door Connie Breukhoven, alias Vanessa. Vanessa, in Trouw betiteld als ‘de ongekroonde koningin van de klompenjetset’, leidde indertijd in Den Haag het zogenoemde ‘New-Fill Center’. Sommige plastisch chirurgen vonden de melkzuurinjectie maar niks. Een van hen zei: ‘Als zo’n injectie te oppervlakkig wordt gegeven dan kan er een lelijk litteken ontstaan.’

mengprofiel 2000

Bij een misdrijf gevonden dna-materiaal dat sporen van zowel de dader als het slachtoffer bevat. Ook wel sporenprofiel genoemd. In 2000 waren deze neologismen in verschillende kranten te lezen, vooral in berichten over het succes van de cold case squad (zie aldaar). Zo schreef nrc Handelsblad op 20 juni 2000: ‘Dankzij nieuwe onderzoekstechnieken kon uit de dnasporen op een sigarettenpeuk, die op de plek van het misdrijf werd aangetroffen, nu een zogenoemd meng profiel worden gemaakt.’ mening, het is maar een — 2002

In opdracht van de regering deed de Amsterdamse hoogleraar M. Baud onderzoek naar het politieke verleden van Jorge Zorreguieta, de vader van Máxima. Eind januari 2002 liet prins Willem-Alexander in een televisie-interview met Paul Witteman en Maartje van Weegen weten dat hij ervan overtuigd was dat vader Zorreguieta geen kennis had gehad van de verdwijningen, folteringen en executies van duizenden politieke tegenstanders in Argentinië. Baud was veel kritischer, maar Willem-Alexander 138


liet weten dat het rapport ook ‘maar een mening’ was. Dit kwam de kroonprins op veel kritiek te staan. De toenmalige fractievoorzitter van D66, Thom de Graaf, noemde de uitspraak van de prins botweg ‘dom’, PvdA-Kamerlid Peter Rehwinkel zei: ‘Op zichzelf is het juist dat het rapport een mening is, maar er valt meer over te zeggen. Het is de mening van de regering.’ En Baud verklaarde: ‘Het zou een misverstand zijn het rapport als een tamelijk willekeurige mening te beschouwen.’ Door dit alles werd de uitdrukking het is maar een mening in de loop van het jaar nog vele malen aangehaald, en ook later nog. Mexicaanse griep 2009

De Mexicaanse griep, officieel Influenza A (H1N1), is een grieppandemie van een nieuwe stam van het H1N1-varkensgriepvirus. De griep werd in maart 2009 voor het eerst vastgesteld in Mexico, vandaar deze benaming. Aanvankelijk dacht men dat de ziekte werd overgedragen door varkens; om die reden sprak men, in de eerste dagen na de uitbraak, van varkensgriep (een 139


woord dat we sinds 1997 kennen) en zelfs van Mexicaanse varkensgriep. De eerste protesten tegen het woord varkensgriep kwamen overigens uit Israël. Op eigen houtje verklaarde Yakov Litzman, onderminister van Volksgezondheid en verbonden aan de ultraorthodoxe coalitie Verenigd Torah Judaïsme, dat hij varkensgriep zou vervangen door Mexicaanse griep. Niet omdat deze griep helemaal niet wordt verspreid door varkens, maar omdat varkens volgens de joodse leer onreine dieren zijn. Een en ander leidde per omgaande tot een protest van de Mexicaanse ambassadeur in Israël, Federico Salas, die vreesde voor het imago van zijn land, maar zoals bekend heeft dit niet mogen baten. In de volksmond wordt Mexicaanse griep wel tacogriep genoemd. midlife-miljonair 1999

Nevenverschijnsel van de digitale revolutie: de miljonairs van deze wereld worden steeds jonger. De Volkskrant doopte ze in 1999 midlife-miljonairs en it -rijken, woorden die niet eerder waren opgetekend. millenniumbaby 1999

Een van de weinige millenniumwoorden die een kansje maken in een woordenboek terecht te komen, is millenniumbaby. Wie rond de millenniumwisseling is geboren, blijft immers levenslang een millenniumbaby, net zoals iemand die tussen 1945 en 1960 geboren is, van wieg tot graf een babyboomer blijft. Een vraag die velen bezighield was wanneer je ‘het’ nu precies moest doen om een millenniumbaby te verwekken. Aan deze kwestie werden tientallen krantenartikelen en ingezonden brieven gewijd. Bierbrouwer Bavaria gokte op 17 maart 1999 en plaatste de dag ervoor een zinnenprikke140


lende advertentie in de kranten met als boodschap: veel succes morgen met het maken van uw millenniumbaby. Later bleek dat de bierbrouwer zich een paar weken had vergist. miltvuurangst 2001

De poederbrief (zie aldaar) leidde internationaal tot miltvuurangst. En hoewel miltvuur al eeuwen bestaat, en je er met reden bang voor kunt zijn, is het woord miltvuurangst niet vóór 2001 aangetroffen. Hetzelfde geldt voor een hele reeks andere woorden die met deze zaak verband houden, zoals antraxbrief, antimiltvuurpil, miltvuuraanslag, miltvuuralarm, miltvuurbrief, miltvuurcampagne, miltvuurmassahysterie, miltvuurpsychose enzovoorts.

minigroenten 2005

‘Minikomkommers en miniworteltjes zo groot als een pink veroveren deze herfst Nederland. Kwekers brengen in samenwerking met groenteveilingen kleine paprika’s en tomaatjes als knikkers op de markt. Behalve kleiner is minigroente steviger, smakelijker en 141


zoeter.’ Zo meldde nrc Handelsblad in september 2005. Zoals bekend kampt bijna de helft van de Nederlanders met overwicht. Het antwoord: minigroenten. Vooral als hapje tussendoor en daarom spreekt men ook wel van minisnackgroenten. MKZ-crisis 2001

We zouden het door de aanslagen in de Verenigde Staten bijna vergeten, maar ook Europa werd in 2001 door een ramp getroffen, en wel door de mkz -crisis. In Nederland duurde de crisis van 21 maart tot 25 juni. In die periode werden 2900 bedrijven geruimd. Zo’n 277.000 dieren werden gedood, en de totale economische schade wordt geschat op 2,8 miljard gulden. Mond- en klauwzeer bestaat al eeuwen, maar de afkorting mkz is nieuw, net als tientallen samenstellingen met deze afkorting. Sinds de mkz-crisis is ruimen definitief doorgebroken als eufemisme voor ‘doden, slachten’. modderbord 2001

Eind 2000 kwam in Groningen een man om het leven nadat hij in een slip was geraakt op een bemodderde weg. In september 2001 besloot justitie enkele agrariërs te vervolgen voor mogelijke dood door schuld, omdat zij het gladde wegdek niet goed zouden hebben aangegeven of schoongemaakt. De verkeersveiligheidsorganisatie 3vo pleitte daarop voor het plaatsen van zogenoemde modderborden: een bord dat waarschuwt voor modder op de weg. Een en ander leidde tot een ‘Stormloop op modderborden door justitieel onderzoek’ zoals een krant het samenvatte.

moslimziekenhuis 2006

‘Moslimziekenhuis “ongezond idee”’, kopte nrc Handelsblad in 2006. Nog voordat men 142


serieus werk had kunnen maken van een islamitisch ziekenhuis in Rotterdam, liet Leefbaar Rotterdam weten zich fel tegen zo’n instelling te verzetten. ‘Je moet er toch niet aan denken dat je als homoseksueel op de bovenste verdieping van zo’n ziekenhuis terechtkomt’, verklaarde Ronald Sørensen in Nova, terwijl je toch mag aannemen dat homoseksuelen in de islamitische wereld op álle verdiepingen terechtkomen, zonder dat dit tot uitwassen heeft geleid die de christelijke pers hebben gehaald. Leefbaar Rotterdam was bang dat we met een moslim ziekenhuis zouden terugkeren naar de Middeleeuwen, maar nog geen zestig jaar geleden was de havenstad trots te kunnen beschikken over een Joods, een protestants en een katholiek ziekenhuis. muisklikactivisme 2001

Een tamelijk onverwacht effect van de digitale revolutie is het uitsterven van de massademonstratie. Aangezien een muisklik op internet soms voldoende kan zijn om je ongenoegen precies bij de juiste persoon of organisatie kenbaar te maken, lijkt de tijd van met z’n allen zingend achter een spandoek definitief voorbij. Voor deze nieuwe vorm van actievoeren via internet is het woord muisklikactivisme verzonnen. De verwachting is dat muisklikactivisme een grote rol gaat spelen in onze glasvezeldemocratie, een woord dat eind 2000 debuteerde.

mvw 2003

In kleine kring kwam mvw al vóór 2003 voor als afkorting. Bijvoorbeeld voor de ‘Modelbouw Vereniging Woubrugge’ en voor de ‘Maatschappij van Weldadigheid’ in Frederiksoord (Drenthe). Maar sinds 2003 wordt mvw gebruikt voor ‘massavernietigingswapen’. Meestal wordt 143


de afkorting in het meervoud gebruikt, dus als mvw’s. Deze nieuwe afkorting is voor het eerst aangetroffen in nrc Handelsblad: ‘Volgende week komt de Amerikaanse regering met overtuigende bewijzen dat Saddam massavernietigingswapens (mvw’s) maakt.’ Zoals bekend zijn die bewijzen uiteindelijk nooit gevonden. nacht van Wiegel 1999

De nacht van 18 op 19 mei 1999, waarin de voormalige vvd-senator Hans Wiegel het kabinet Kok ii liet vallen door in de Eerste Kamer als enige vvd’er tegen het correctief referendum te stemmen. In de media werd dit onmiddellijk de nacht van Wiegel genoemd, naar analogie van de nacht van Schmelzer (van 13 op 14 oktober 1966). De ochtend ná de nacht waren de reacties nog lauwtjes (‘teleurstellend, verbijsterend’), maar al snel ontstonden er twee kampen. Tegenstanders noemden Wiegel een ‘stuitend ijdele potsenmaker’, een ‘dubieuze politieke hansworst’ en ‘een kind met een vuurwapen’. Medestanders noemden hem een ‘kroonjuweel van de democratie’ en ‘de slimste politicus van de eeuw’. Toen Wiegel zijn senatorscoup pleegde stond hij op het punt van Leeuwarden te verhuizen naar Diever in Drenthe. De vele verslaggevers die hem bij zijn nieuwe monumentale boerderij om een reactie kwamen vragen, werden ter plaatse Wiegelaars genoemd. nahuwelijk 2008

‘Het nahuwelijk. Ik hoorde het begrip voor het eerst uit de mond van de vorig jaar overleden schrijver Boeli van Leeuwen.’ Zo begint de interviewbundel Het nahuwelijk uit 2008 van journaliste en programmamaakster Djoeke Veeninga. Met nahuwelijk wordt 144


de relatie bedoeld tussen twee mensen die gescheiden zijn. Net als het huwelijk kan het nahuwelijk goed en slecht zijn. In het boek wordt van dit nieuwe woord, dat kennelijk Antilliaanse wortels heeft (althans: Boeli van Leeuwen kwam van Curaçao), ook een bijvoeglijke vorm afgeleid. We lezen onder meer over ‘het nahuwelijkse contact’, ‘het nahuwelijkse leven’ en de ‘nahuwelijkse staat’. Een lange thema-uitzending van de vpro getiteld ‘Het nahuwelijk’ zorgde voor een grotere bekendheid van dit bruikbare woord. Nederland van Ooit 2004

Vondst van Ayaan Hirsi Ali, gevormd naar het voorbeeld van het Land van Ooit (een pretpark in Drunen). In het Nederland van Ooit werden politici nog niet doodgeschoten en werd filmmakers nog niet de keel doorgesneden. ‘Het is Madurodam, miniNederland, onaangeraakt door de problemen van de echte wereld’, aldus Hirsi Ali. Volgens haar bleven onder meer Job Cohen, minister Donner en Hans van Mierlo ten onrechte in het Nederland van Ooit geloven — althans in 2004. Nedermix 1999

Het Nederlands raakt soms vermengd met een of meer andere talen. Daar bestond nog geen goed overkoepelend begrip voor. De Amsterdamse hoogleraar en schrijver René Appel bedacht er Nedermix voor, zelf een mengeling van Nederlands en Engels. Appel lanceerde het woord in november 1999, op een congres van het genootschap Onze Taal. Het opmerkelijkste voorbeeld van Nedermix is de jeugdtaal in de grote steden, ook wel smurfentaal en smeltkroestaal genoemd. Voor de vermenging van Surinaams en Nederlands werd in 1999 145


de naam Surilands bedacht en voor Nederlands met een zwaar Turks of Marokkaans accent Murks (een samentrekking van M(arokkaans) en (T)urks). Murks wordt door Nederlandse jongeren uit een wat hogere sociale klasse gesproken. nepflitser 1999

‘Buurtbewoners zetten nepflitser langs weg’, kopte De Telegraaf in augustus 1999. De politie trof de nep-snelheidscamera aan langs de Maaswijkweg in Spijkenisse. Buurtbewoners hadden het kastje gemaakt om het verkeer zachter te laten rijden. Het bleek om een oude diaprojector te gaan, met een rood knipperlichtje dat op batterijen werkte.

nepveteraan 2004

‘Ze lopen mee in het defilé. In vol ornaat. Staan vooraan bij een oorlogsmonument. Met de baret in de hand, een traan op de wang. Zingen het Wilhelmus uit volle, zwaar gedecoreerde, borst. En, moeten op tijd met zachte hand uit de colonne worden getrokken. Want het zijn nepveteranen, de plaag van elke herdenkingsbijeenkomst.’ Aldus het Rotterdams Dagblad in april 2004. Het woord nepveteraan is eerder gesignaleerd, maar in 2004 brak het door. Soms zijn nepveteranen nooit militair geweest, maar meestal gaat het om mensen die hun militaire verleden een beetje groter maken dan het was. De ergste nepveteranen dragen alleen voetbalmedailles.

netwerkoorlog 2001

Nog een woord dat ontstond na de elfde-van-de-negende: netwerkoorlog. Als een van de doelen van de ‘oorlog tegen het terrorisme’ werd geformuleerd: terroristische netwerken ontmantelen. Vandaar 146


netwerkoorlog. Overigens schreef nrc Handelsblad in november 2001: ‘De netwerkoorlogen zijn al tientallen jaren aan de gang.’ Dat mag zo zijn, het woord netwerk oorlog is vóór 2001 niet aangetroffen. nicotinewater 2002

In de Verenigde Staten mag je op steeds minder plekken roken. En dus hebben verstokte rokers het er soms moeilijk. Een Californisch bedrijf bracht in mei 2002 een nieuw zoethoudertje op de markt: nicotinewater. Het water, dat te koop is bij supermarkten, drogisterijen en benzinestations, bevat evenveel nicotine als twee sigaretten. nieuw antisemitisme 2003

Na de Oude en Nieuwe Economie is er nu Oud en Nieuw Antisemitisme. Bij het nieuwe antisemitisme, een aanduiding die we zonder twijfel nog vaak zullen horen, is de Jodenhaat niet alleen gebaseerd op racistische vooroordelen, maar ook op het Israëlische beleid jegens de Palestijnen. ‘De oorzaak van het nieuwe antisemitisme’, zei Shimon Peres in november 2003, ‘ligt bij de moslimbevolking in Europa. Momenteel zijn er twintig miljoen Europese moslims. Zij hebben een sterke, luide stem in het maatschappelijk debat.’

niksisme 2003

Mensen die geloven dat er toch wel ‘iets’ tussen hemel en aarde moet zijn, worden sinds 1997 ietsisten genoemd. In 2003 kregen zij antwoord van uitgever en publicist H.J. Schoo. In de Volkskrant schreef Schoo: ‘Zelf ben ik het niksisme trouw gebleven. Als mij “de Vraag” wordt gesteld, zeg ik ferm: “Niks, derde generatie niks!”’ Een nieuw woord voor ‘atheïsme’ dus. 147


nonliner 2007

In Nederland lijkt het begrip nonliner — voor iemand die niet online is — nog niet echt te zijn doorgebroken. Het deed het vooral goed in nrc Handelsblad, onder meer in de kop ‘Ouderen vaak nog “nonliners”’. Maar in de Engelstalige wereld, waar dit woord vandaan komt, wordt het volop gebruikt. Ondertussen hebben wij hier wel veel nonliners. In Nederland missen ongeveer 2,5 à 3 miljoen mensen de gemakken van internet. Doorgaans gaat het om mensen van boven de vijfenzestig. Het lijkt allemaal niet zo erg — zeven e-mailvrije dagen per week! — maar nu steeds meer overheidsdiensten alleen nog via internet worden aangeboden, dreigen de nonliners langzamerhand buiten de boot te vallen. nulpraat 2002

Net als prullenbakkéren (zie aldaar) is nulpraat min of meer spontaan ontstaan in een discussie in de Tweede Kamer. Het ging om een twistgesprek tussen Agnes Kant van de sp en de toenmalige Kamervoorzitter 148


Frans Weisglas. Kant was nogal kritisch over een brief waarin minister Hilbrand Nawijn (Vreemdelingenzaken en Integratie) toelichtte waarom hij doorlopend proefballonnetjes opliet over het vreemdelingenbeleid. In de Kamer zei Kant: ‘Voorzitter. Als je niet bereid bent tot die discussie, ook hier, dan zijn het toch echt proefballonnetjes geweest met gebakken lucht. Of, laat ik het in gewoon Nederlands zeggen, lulpraat. De minister zegt in zijn brief...’ Op dit punt werd Kant onderbroken door Weisglas, die vroeg: ‘Zei u nulpraat?’ Waarop Kant: ‘Nee.’ ‘Dan verzoek ik u’, vervolgde Weisglas, ‘dat woord terug te nemen en het te veranderen in nulpraat. Dat is bij dezen gebeurd.’ Het aardige is overigens dat Weisglas’ verzoek om lulpraat terug te nemen, geen gevolgen heeft gehad voor de verslaglegging in de Handelingen. Sinds juni 2001 wordt ‘onparlementair taalgebruik’ niet langer geweerd uit de stenografische verslagen, zodat daarin nu zowel lulpraat als nulpraat is terug te vinden. Obamania 2008

Hij noemde zichzelf ‘a skinny kid with a funny name’. En ja, zo op het eerste gezicht was hij inderdaad een onwaarschijnlijke kandidaat voor het Witte Huis. Maar de Verenigde Staten raakten in 2008 in de ban van Barack Hussein Obama ii, en Europa volgde al spoedig. Sterker nog: in Berlijn en Parijs gingen honderdduizenden mensen de straat op om Obama te horen spreken, terwijl de race naar het Witte Huis toen nog lang niet gelopen was (Bush zou misschien wel zoveel tegenstanders op de been kunnen krijgen, maar zeker geen fans). ‘Sinds [de zege in] Iowa begint de Obamania ook ons land in z’n greep te krijgen’, meldde het Algemeen Dagblad al in 149


januari 2008, en toen moest de echte Obamagekte nog uitbreken. Met ruim een half miljoen vindplaatsen op internet behoorde Obamania tot de succesvolste nieuwe woorden van 2008. olieschaats 2003

Nederlanders blijven experimenteren met schaatsen. Na de klapschaats (1983), de wisselschaats (1996) en de carve-schaats (1999) was in 2003 de beurt aan de olieschaats, een uitvinding van Chris Beuker uit Groningen. De olieachtige vloeistof die uit de ijzers druppelt moet de weerstand verminderen en de snelheid bevorderen.

onder de pet houden 1999

Weinig uitdrukkingen zullen in korte tijd zo algemeen bekend zijn geworden als onder de pet houden. Dat komt omdat de lancering was gekoppeld aan een bericht dat Nederland even op z’n kop zette. Op 3 februari 1999 maakte M.J. Augusteijn-Esser, lid van de enquêtecommissie die de Bijlmerramp onderzocht, bekend dat het neergestorte vliegtuig explosieven, gif, munitie, gassen en brandbare vloeistof had vervoerd. El Al had dit meteen na de ramp aan de verkeersleiding in Amsterdam laten weten. Maar de Israëli’s hadden er ook op aangedrongen hierover geen mededelingen naar buiten te doen. De verkeersleiding had dat toegezegd, aldus Augusteijn-Esser. Een en ander was gebleken uit bandopnamen van telefoongesprekken, banden die ondanks alle eerdere onderzoeken nooit boven water waren gekomen. Volgens Augusteijn-Esser was er gezegd: ‘Dat zullen ze niet van ons horen’. En: ‘Die informatie moeten we onder de pet houden.’ Wie dat laatste had gezegd wilde zij niet kwijt. 150


Een paar dagen later werden de transcripten van de banden vrijgegeven. De uitdrukking onder de pet houden bleek te zijn gebruikt in een gesprek tussen T. Polman, de dienstdoende chef van de verkeersleiders, en diens voorlichter G. Knook. Het gesprek had plaats op 4 oktober 1992, een halfuur na de crash van het El Al-toestel. Polman zei letterlijk, aldus het eindverslag van de commissie: Zeg, eh... ga even op je stoel zitten, want die cargo... die bestond uit explosieven, uit gif en gassen [...]. Maar daar moeten we maar geen ruchtbaarheid aan geven. En verder gewoon..., dat zat er dus gewoon ook bij...[bedoeld wordt: gewone vracht], maar El Al bidt ons uiteraard natuurlijk om dat onder de pet te houden. De uitlatingen van Augusteijn-Esser, die volgens nrc Handelsblad ‘onnodig onheilspellend’ werden gepresenteerd, zorgden voor enorme opschudding. Er had gif en munitie in het vliegtuig gezeten, dit was al járen bekend maar Nederlandse ambtenaren hadden dit op eigen houtje onder de pet gehouden! En ze hadden ruim zes jaar een belangrijke geluidsband achtergehouden. Politici tuimelden over elkaar heen om hun verontwaardiging uit te spreken en premier Kok gaf op eigen houtje opdracht om de betrokken ambtenaren meteen op non-actief te stellen. Dit zonder de conclusies van commissie af te wachten, iets wat veel irritatie wekte. Heel Nederland praatte over de zaak en binnen een paar dagen leek het of onder de pet houden er altijd was geweest. Sterker nog: het nos-journaal gebruikte de 151


uitdrukking al de volgende dag in een bericht over een heel ander onderwerp, in de betekenis ‘iets in de doofpot stoppen’. Geen columnist kon er weerstand aan bieden en in het humorhoekje op de voorpagina van nrc Handelsblad verscheen het grapje ‘wat de een onder de pet houdt, gaat de ander erboven’. Binnen een paar maanden doken er ook allerlei variaties op, zoals onder de hoed of muts houden en onder de pet schuiven of proppen. Aanvankelijk voorzagen de kranten de uitdrukking van aanhalingstekens, maar die kwamen al snel te vervallen. Zoals dat gaat bij taalgeschiedenis, werd langzaamaan steeds schimmiger hoe de uitdrukking nu exact was gelanceerd. Bij de presentatie van de nieuwe editie van de Grote Van Dale, in september 1999, schreef Nova de uitdrukking toe aan Augusteijn-Esser. Zij bevestigde dit voor de camera, zij het enigszins schuchter, wat ook te maken zal hebben gehad met het feit dat de commissie zich inmiddels herhaalde malen had geëxcuseerd voor de ‘sensationele’ presentatie van de geluidsbanden. Al eerder, in april 1999, meende Henk Hofland, columnist bij nrc Handelsblad, dat de uitdrukking was verzonnen door Henk Wolleswinkel van de Rijksluchtvaartdienst. Hij schreef: Misschien overkomt het een mens maar één keer in zijn leven. Dan is het voor wie van zijn taal houdt ‘te mooi om waar te zijn’: de geboorte van een uitdrukking, en niet alleen dit. De nieuwe uitdrukking blijkt in haar levenskracht zo aanstekelijk dat ze van de ene dag op de andere in het spraakgebruik wordt opgenomen. Iedereen die de nieuwe woordcombi152


natie hoort, weet meteen wat ermee wordt bedoeld. Deze aanwinst is het onder de pet houden, gelanceerd voor de Parlementaire Enquêtecommissie door de heer H. Wolleswinkel, op 5 februari 1999. Het klonk zo gewoon, zo natuurlijk dat je niet eens besefte, bij een geboorte aanwezig te zijn. [...] Wat is er in het hoofd van de heer Wolleswinkel omgegaan, die paar seconden waarin hij nadacht over het antwoord op de vraag en toen plotseling de taal verrijkte? [...] Heeft hij aan een uitdrukking met onder gedacht, maar niet zo vlug het bijbehorende woord kunnen vinden? Razendsnel raadpleegden zijn hersens hun eigen inventaris; vonden bij de P het woord pet. De commissie wachtte op antwoord. Onder de pet, zei de ondervraagde. Had de voorzitter niet zo onverbiddelijk zitten kijken, was het brein van de heer Wolleswinkel een fractie van een ogenblik meer tijd gegund, dan was het bij de R gekomen. Dan had hij gezegd: ‘Dat heb ik toen onder de roos gehouden’ — en onze taal was onverrijkt gebleven. Is het zo gegaan? Je zou dit fragment nog wel eens willen zien, vertraagd. Als ik het bij het rechte eind heb, is dit een historisch ogenblik. Hofland had het zeker niet bij het rechte eind, want zoals gezegd was de uitdrukking al te horen op de bandopname uit 1992. Maar zij is nog ouder: al in 1977 schreef Leonhard Huizinga in Adriaan met Olivier natuurlijk: ‘Adriaan... fluisterde ik, in Godsnaam, hou het onder je pet...’. Vooralsnog is dit de vroegste vindplaats van een uitdrukking die in 1999 vleugels kreeg. 153


ondertutteling 2008

Vlaamse televisieseries worden in Nederland ondertiteld. En Nederlandse series worden in Vlaanderen geregeld ondertiteld. Terwijl in Vlaanderen en Nederland toch dezelfde taal wordt gesproken, namelijk het Nederlands. Iemand die zich hier kwaad over maakt is Dorian van der Brempt, directeur van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren in Brussel. Hij spreekt in dit verband niet van ondertitelen maar van ondertuttelen en ondertutteling. Taalbetutteling dus. Het komt allemaal, vindt Van der Brempt, doordat we geen moeite meer willen doen om elkaar te begrijpen. onderwaterhelikopter 2000

Bijnaam voor de kleine wendbare onderzeeër, de lr5, die in augustus 2000 werd ingezet om de verongelukte Russische onderzeeër Koersk te bereiken. Het woord debuteerde op 17 augustus in nrc Handelsblad: ‘De lr-5 zou, aldus een Britse marinewoordvoerder “als een onderwaterhelikopter” rond de gezonken onderzeeër kunnen cirkelen en precies bovenop een van de ontsnappingsluiken kunnen landen. De lr-5 beschikt voor dit soort manoeuvres over een handvol draaibare propellers.’ Ook het Algemeen Dagblad, Het Parool, de Volkskrant en het anp gebruikten het woord. onthanen 2002

Mooiste nieuwkomer van 2002, met nulpraat als runner-up. Onthanen is bedacht door Jeltje van Nieuwenhoven, indertijd lid van de Tweede Kamer. Op 5 oktober 2002 zei zij tijdens een congres van de PvdA: ‘De hele PvdA-fractie moet onthanen.’ Zij doelde daarmee niet op een grotere rol voor vrouwen, maar op meer teamgeest en samenwerking. ‘Voor ego’s is geen plaats. Iedereen moet elkaar de ruimte geven.’ In een taalcolumn 154


schreef Peter Burger twee weken later in het Algemeen Dagblad: ‘Het was een perfecte soundbite, zodat het debuterende woord binnen een dag via de journaals honderdduizenden Nederlandse oren kon bereiken. Onthanen: dat woord gaan we vaker horen, en niet alleen in Den Haag, waar het wemelt van de haantjes.’ Burger kreeg gelijk, want onthanen werd al snel door anderen opgepikt. Zo schreef Sylvain Ephimenco aan het eind van die maand in Trouw: ‘ Moet de Nederlandse man nog verder onthanen zodat hij straks op een bange kale kip gaat lijken?’ ontpaarsing 2002

In 2002 was Nederland hard toe aan ontpaarsing. Na twee paarse kabinetten kon de geboorte van dit woord dan ook niet uitblijven. Het debuteerde in een vraaggesprek met Piet Hagen, hoofdredacteur van De Journalist, in Het Parool. Half maart 2002 zei Hagen: ‘De journalistiek heeft van oudsher de neiging met alle winden mee te waaien. In die anderhalve eeuw begint het met conservatief, dan liberaal, verzuild, ontzuild, maatschappijkritisch, paars, tenslotte ontpaarst.’ Kort na de verkiezingen begon nrc Handelsblad met een serie artikelen over de ontpaarsing, en daarna was er — ook in diverse andere kranten — geen houden meer aan. Behalve ontpaarst moest er ontpluched worden (ook een nieuw woord). Daarnaast had men de mond vol van de ontbureaucratisering, maar dat is al véél langer het geval. ontverdonken 2006

Het strenge Nederlandse vluchtelingenbeleid moet ontverdonken, verklaarde Ruud Lubbers in oktober 2006. Het was opmerkelijk dat juist Lubbers zich zo’n naamgrapje permitteerde, want toen Marcel van Dam op 12 oktober 1983 het woord belubberen lanceerde, liep 155


Lubbers rood aan van woede. Binnenskamers wordt Verdonk door sommige van haar collega’s verfoeid, maar buitenskamers doen zij het voorkomen alsof pittige discussies over bijvoorbeeld couppogingen of bot sociaal gedrag helemaal passen bij de liberale traditie, met als netto effect dat de vvd als geheel een ongeloofwaardig imago heeft gekregen. opblaaskerk 2003

Als de mensen niet meer naar de kerk komen, dan komt de kerk naar de mensen. Dat moet de Brit Michael Gill hebben gedacht toen hij in 2003 de eerste opblaaskerk ontwierp. Het gaat om een ruim veertien meter hoog gebouw, zeven meter breed, met een kerkachtig interieur, compleet met een opblaasbaar orgel (zonder geluid), een altaar en gotische bogen. In mei 2003 opende Gill de eerste opblaaskerk in Engeland; in oktober was de kerk voor het eerst te zien in Nederland, in Liempde in Noord-Brabant. Een woordvoerder van de rooms-katholieke kerk had er geen probleem mee. ‘God kun je in principe overal ontmoeten.’

156


ophokkip 2005

Om de verbreiding van vogelgriep te voorkomen moest pluimvee in 2005 verplicht worden opgehokt. Deze ophokplicht — een neologisme dat in 2003 doorbrak — leidde tot de ophokkip, een woord dat in 2005 diverse keren figureerde in krantenkoppen. In het bericht ‘Brussel twijfelt over ei van ophokkip’ lazen we over juristen van de Europese Commissie die discussieerden over de vraag of het ophokkippenei nog wel beschouwd mocht worden als een biologisch ei (ook wel het vrijeuitloopei genoemd). Het artikel ‘Speelgoed moet ophokkip bezighouden’ berichtte over een pluimveehouder te Mariënvelde die zijn opgehokte scharrelkippen trakteerde op honderden speeltjes om ze te amuseren. oppimpen 2004

Een populair Amerikaans televisieprogramma dat sinds 2004 ook in Nederland wordt uitgezonden, is Pimp my ride. In dit programma zien we hoe een oud barrel een extreme makeover krijgt. Meestal verlaat de auto de garage met een kolossale geluidsinstallatie, een ingebouwde Playstation, spoilers en spinners (velgen die draaien als de wagen stilstaat). Pimp my ride is te vertalen als: maak van mijn auto een pooierbak. De populariteit van dit programma heeft gezorgd voor een opleving van het woord pooierbak en geleid tot de creatie van oppimpen. Gezien op de met rode nagellak opgepooierde mobiele telefoon van een puber: ‘Pimp my mob.’ Vergelijk pimpen.

opseksen 2003

Op 29 mei 2003 beschuldigde Andrew Gilligan in het bbc-radioprogramma Today de Britse regering ervan een rapport over Iraakse massavernietigingswapens tegen de zin van de inlichtingendiensten te 157


hebben opgeklopt om de oorlog in de publieke opinie te rechtvaardigen. Gilligan gebruikte de uitdrukking sexed up. Dat is gangbaar Engels, maar níet bij de bbc en níet met betrekking tot gewichtige staatszaken. De hele kwestie veroorzaakte een enorme rel, zeker nadat de Britse wapenexpert David Kelly, die de bron voor dit verhaal zou zijn, zelfmoord pleegde. Het woord opseksen liftte mee met alle publiciteit en raakte al zo snel ingeburgerd dat het ook elders, in stukken die niet over de affaire-Kelly gingen, werd gebruikt. Zo schreef nrc Handelsblad in november 2003 over een boek over de geschiedenis van de vagina: ‘Het vrouwelijk geslachtsorgaan is wetenschappelijk nog grotendeels onbekend terrein, betoogt Catherine Blackledge. Zelf heeft ze haar geschiedenis van de vagina behoorlijk opgesekst.’ opvoedpoli 2008

Primeur voor Amsterdam in 2008: de eerste particuliere Opvoedpoli. Steeds meer mensen hebben problemen met de opvoeding van hun kinderen, en daar wil deze poli iets aan doen. De poli is 24 uur per dag, zeven dagen per week bereikbaar — opvoedproblemen kunnen zich ook ’s nachts voordoen — en kinderen kunnen er ook zelf aankloppen. Aan de Opvoedpoli zijn maatschappelijk werkers, pedagogen, orthopedagogen, psychologen en medisch specialisten verbonden. ovulatieslip 2001

2001 was een relatief druk jaar voor de lingeriebranche, want behalve met de zwangerschapsstring kreeg zij te maken met de ovulatieslip of eisprongslip. ‘De slip steunt op het gebruik van interactieve stoffen, die in de slip zijn aangebracht en verkleuren als de menstruatie of ovulatie aanbreekt’, aldus een krant. 158


Fabrikant Procter & Gamble nam wereldwijd patent op het idee. page jacking 1999

Page jacking houdt in dat particulieren en bedrijven de tekst, de vormgeving en trefwoorden van bestaande sites overnemen om via zoekmachines zoveel mogelijk surfers naar hun eigen pagina’s te lokken. In september 1999 maakte de Federal Trade Commission, de Amerikaanse toezichthouder voor telecommunicatie, bekend dat zo’n 25 miljoen webpagina’s van de ongeveer één miljard pagina’s die het World Wide Web op dat moment telde, waren gekaapt. Ook wel paginakapen genoemd.

palletscan 1999

De palletscan is een verplaatsbaar röntgenapparaat. Hij is het grote broertje van de bagagescanner en het kleine broertje van de containerscanner, een soort röntgenapparaat op de Maasvlakte waarmee dwars door wanden van containers kan worden gekeken. In mei 1999 onderschepte de douane in de haven van Rotterdam 159


dankzij een palletscan een partij van 4008 kilo cocaïne. Het was indertijd de grootste vangst ooit in Nederland gedaan, met een straatwaarde — een woord uit 1990 — van bijna een half miljard gulden. papizza 2000

Pizza met witte schijfjes courgette en gele paprika, de kleuren van het Vaticaan. Paus Johannes Paulus ii kreeg de eerste papizza — een samentrekking van papa (‘paus’) en pizza — aangeboden op 25 oktober 2000, de Jubeldag der Pizzabakkers. Ruim tweeduizend pizzabakkers uit de hele wereld waren hiervoor samengekomen op het Sint-Pietersplein. Daar werden zij door de paus gezegend. Na afloop deelden de pizzabakkers, van wie sommigen helemaal uit Japan waren gekomen, 50.000 stukken papizza uit aan liefhebbers. pasfotoregistratie 2005

Voetbalclubs uit de eredivisie besloten in mei 2005 om bestanden te gaan aanleggen met pasfoto’s van alle seizoenkaarthouders. Men noemt dit pasfotoregistratie. De digitale beelden kunnen worden gebruikt bij het opsporen van raddraaiers. rbc, nac en Vitesse begonnen in augustus 2005 met een proef. Aanvankelijk leek die succesvol (‘Voetbalfans maken nauwelijks punt van pasfotoregistratie’), maar begin november meldde bn /De Stem: ‘nac-supporters grijpen de wedstrijd Roda jc-nac van zaterdagavond aan om te protesteren tegen de omstreden pasfotoregistratie. De supporters vinden dat de maatregel [...] hen criminaliseert. Ze willen massaal zonder pasfoto naar Kerkrade afreizen.’

160


pedofielenpartij 2006

Nee, nog lang niet alle taboes in Nederland zijn geslecht. Richt een partij op die streeft naar onder meer de legalisatie van kinderporno en het niet strafbaar stellen van seks tussen kinderen en volwassenen, en je krijgt een storm van protest over je heen. Plus een bijnaam, want de pedofielenpartij heet eigenlijk politieke partij voor Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit (nvd). Pedofielenpartij was het meest gebruikte neologisme van 2006. pedokiller 2001

Een ladykiller is een ‘man die vrouwen het hoofd op hol brengt of die vrouwen verovert’. De pedokiller gaat anders te werk: die brengt als wraak voor het seksueel misbruik van zijn kind de pedofiele dader om het leven. Vooralsnog kent Nederland één pedokiller: Lucien van V. uit Oosterhout. Het woord kwam in 2001 geregeld in koppen trecht. Een greep: ‘Steungroep voor “pedokiller”’, ‘Sympathisanten maken volksheld van “pedokiller”’ en ‘“Pedokiller”: jaar extra celstraf, geen tbs’. penisknijper 2005

In Zuid-Afrika worden jaarlijks 50.000 vrouwen verkracht. In juni 2005 lanceerde de Zuid-Afrikaanse Sonette Ehlers een uitvinding om hier verandering in te brengen: de penisknijper, een soort holle tampon met kleine, met latex afgedekte haakjes die zich bij het terugtrekken in de penis boren en niet meer loslaten. De Rapex, zoals Ehlers het ding noemde, leidde tot felle discussies. Weliswaar kan het vrouwen beschermen tegen zwangerschap of aids, maar tegenstanders vrezen dat verkrachters vrouwen met een vagina dentata uit woede zullen vermoorden. Overigens is penisknijper al eerder in 161


het Nederlands gesignaleerd, maar dan als scheldwoord voor een dominante vrouw. phishing 2004

Bij phishing, een woord dat in 2004 debuteerde, proberen oplichters via e-mailberichten die afkomstig lijken van een betrouwbare organisatie (bijvoorbeeld van een bank of een internetprovider), je creditcardnummer of het nummer van je bankrekening te weten te komen. Phishing is een verbastering van een Engels woord voor ‘vissen’; vrij vertaald betekent dat ‘hengelen (naar informatie)’. De oplichters zelf worden phishers genoemd.

pil-abonnement 2000

‘De internetapotheek Diane’, aldus

nrc Handelsblad in mei 2000, ‘brengt sinds vandaag de

pilservice, een abonnement op de anticonceptiepil. Klanten sturen eenmaal een recept op en krijgen dan automatisch elk halfjaar de pil toegezonden, zonder nieuw recept.’ Volgens de internetapotheek — een woord uit 1999 — kan de pilservice (ook een nieuw woord) jaarlijks tientallen miljoenen euro’s schelen, omdat er geen herhalingsrecepten meer hoeven te worden uitgeschreven. De anticonceptiepil werd in 1956 uitgevonden door de Amerikaan Gregory Pincus; in februari 1962 werden in Nederland de eerste orale ovulatieremmers getest, zoals ze toen heetten. De aanduiding ‘de pil’ dateert van 1964. pimpen 2005

In het populaire televisieprogramma Pimp my ride(te vertalen als ‘maak van mijn auto een pooierbak’) zien we hoe een oud barrel in de gespecialiseerde garage West Coast Customs in Los Angeles een extreme makeover krijgt. In 2004 signaleerden we al het woord oppimpen, maar inmiddels is dit voorbijgestreefd door pimpen voor 162


‘opwaarderen’, ‘opknappen’, ‘aanpassen aan je persoonlijke smaak’. Vanuit de jeugdtaal is pimpen nu tot de standaardtaal doorgedrongen. In kranten lazen we in 2005 onder meer over ‘het pimpen van interieurs’, ‘het tunen en pimpen van auto’s’ en ‘ringtones om je gsm te pimpen’. In een poging om meer jongeren bij de vakbond te betrekken, kwam de fnv in 2005 met de ‘hippe’ leus: ‘Pimp my vakbond’. plakpil 2001

Ook wel anticonceptiepleister of pleisterpil genoemd. Het gaat om een product van het Amerikaanse farmaceutische bedrijf Ortho-McNeil. De eerste plakpil werd in november 2001 op de markt gebracht. Het gaat hier om de anticonceptionele variant van de nicotinepleister, een woord dat in 1992 debuteerde.

plassticker 2000

Sticker met een afbeelding die van gedaante verandert als er op wordt geplast. De sticker moet mannen ertoe bewegen bij het plassen beter te richten. Woord en sticker zijn bedacht door Guus Welling uit Utrecht. In juni 2000 bracht hij zes verschillende plasstickers op de markt. Ze zijn bedrukt met inkt die door warmte van kleur verandert. Zo verandert een zwart kikkervisje in een groene kikker. Je kunt ook het zwarte badpak van een blonde dame wegplassen. De stickers, die meteen massaal door scholen werden besteld, meten 6 x 4 cm en zijn minstens drie maanden houdbaar. Ook wel mik- of funsticker genoemd, eveneens nieuwkomers in het Nederlands.

plastuit 1999

De plastuit is een uitvinding van Simone Zijp uit Amsterdam. Het gaat om een langwerpige, opvouw163


bare tuit van papier die het voor vrouwen mogelijk maakt om staand te plassen (kop in de Volkskrant uit 1999: ‘Ook vrouwen kunnen fijn rechtop blijven staan’). Ander nieuw woord uit dezelfde branche: wegwerpurinaal, ook wel plaszak, wegwerptoilet en zakpo genoemd. In juni 1999 op de markt gebracht onder de merknaam Mini Potti. Het gaat om een kokervormige zak, met aan de bovenkant een tuut. De binnenstromende urine wordt meteen opgenomen door absorberende korrels en daarna omgezet in een gel. plofzone 2000

Gebied waar geen woningbouw of grootschalige recreatie is toegestaan in verband met ontploffingsgevaar van in dit gebied opgeslagen munitie. Het woord maakte in juni 2000 z’n entree, in een bericht van het anp: ‘In Den Helder staan zo’n dertig mensen met hun woonwagens in de zogenoemde plofzone van de munitiebunkers van de Koninklijke Marine. [...] De vestiging van de mensen in het risicogebied is ontdekt door het vararadioprogramma Binnenlandse Kwesties.’ Het woord haalde daarna nog diverse krantenkoppen. Zo kopte nrc Handelsblad ‘Wonen in de plofzone: onveilig maar goedkoop’. poederbrief 2001

Het wonderlijkste effect van de elfdevan-de-negende was wel de hysterische aandacht voor de poederbrief. Zoals wellicht nog bekend stuurde iemand in de Verenigde Staten brieven rond met daarin miltvuursporen. Normaal gesproken zou dat kleine berichtjes op de buitenlandpagina’s opleveren, maar na 9/11 leidde het internationaal tot een massapsychose. Een en ander resulteerde in een stroom nieuwe samenstellingen met poeder, zoals: poederaanslag, poederbericht, poederbrief, 164


poederenvelop, poedergrap, poederhype, poederlawine, poederofficier, poederpakketje, poederpaniek, poederpost, poederpostmalloot, poedervrees en poederzender. Vergelijk bioterreur. poematoerist 2005

In 2005 leek Nederland even zijn eigen monster van Loch Ness te hebben: een poema op de Veluwe! Niet alleen was dit komkommernieuws in het kwadraat (met koppen als ‘Poema weer waargenomen’ en ‘Grote klopjacht op de Veluwe op poema’), het had ook gevolgen voor het toerisme. ‘Volgens de vvv-directeur’, meldde het Veluws Dagbladop 29 juni 2005, ‘blijven toeristen niet massaal weg door de poema. Het aantal wegblijvers wordt in zijn ogen gecompenseerd door poematoeristen.’ Volkskundig beschouwd is de Veluwepoema familie van de Waaslandwolf en de Enkhuizer lanspuntslang. Poenschoen 2002

Bijnaam voor het luxe hoofdkantoor van de ing Bank langs de A10 in Amsterdam. Officieel heet het gebouw, dat is omschreven als ‘een gigantisch, op zijn rug liggend scheerapparaat van glas en staal’, de naam ing House. Maar nog tijdens de bouw circuleerden in Amsterdam bijnamen als cruiseschip, glasbak, klapschaats, klomp op pootjes, kruimeldief, onderzeeër op stutten, Robocop met lef, skischoen, ruimteschip en spike. Poenschoen is voor het eerst aangetroffen in een ingezonden brief in Het Parool van T.D. Hoeksema uit Amsterdam. Op 14 september schreef Hoeksema: ‘Voor het ing House heb ik al enige tijd een goede naam: de Poenschoen.’

165


pornostreepje 2001

‘De borsten van Ilse R.’, schreef iemand op een website, ‘waren klein en stevig, als halve citroenen als het ware, en haar schaamte liet zich door het dun geschoren pornostreepje nauwelijks meer verhullen.’ Het is moeilijk om van dit soort woorden, die doorgaans uit de spreektaal komen, de leeftijd te achterhalen, maar in de dagbladen debuteerde pornostreepje in 2001. In juli schreef de Volkskrant: ‘De meiden van 5 (die begin-twintigers van Net 5) praten onbekommerd over hun “pornostreepjes”.’ powerplate 2001

In de bouw worden sinds jaar en dag trilplaten gebruikt. Maar de trilplaat of powerplate die de Nederlandse fitnesscentra in 2001 veroverde is een conditieapparaat. Het gaat om een rubberen plaat die vastzit aan een paal met handvatten en een ingebouwde computer. Het idee is dat de trillingen zorgen dat de spieren dertig tot zestig keer per seconde (dus niet per minuut!) worden aangespannen — en dat zou onder meer helpen tegen cellulitis en welvaartsvet. De powerplate werd onmiddellijk een rage: in 2001 werden in Nederlandse sportscholen in een paar maanden tijd zestien miljoen trilminuten gemaakt. Ook trilminuut is een nieuw woord. prachtwijk 2007

Zonder twijfel hét eufemisme van het jaar 2007, in maart geïntroduceerd door Ella Vogelaar, indertijd minister van Wonen, Wijken en Integratie. Nederland telde in 2007 veertig prachtwijken. Zou je er willen wonen? Nee, juist niet — want zo prachtig is het er allemaal niet. Maar het kunnen prachtwijken worden, of zelfs krachtwijken, als je er maar genoeg aandacht aan 166


besteedt. Enkele eerdere aanduidingen voor dit soort wijken: achterstandswijk, probleemwijk en aandachtswijk. Aandachtswijk bestaat al zeker tien jaar. De aandacht die er sindsdien aan deze wijken is besteed, heeft tot nu toe niet mogen baten. privésurfen 2000

Voor eigen gebruik internetten in tijd van de baas. Duitse onderzoekers concludeerden in augustus 2000 dat dit het bedrijfsleven miljarden kost, Amerikaanse onderzoekers kwamen kort daarop tot de conclusie dat privésurfen juist goed is voor bedrijven omdat het stimulerend en productieverhogend werkt. Die tegenstrijdige berichten zorgden voor een snelle verbreiding van privésurfen (en van privé-internetten, dat in 1999 debuteerde). Privésurfen kan verstrekkende gevolgen hebben. Bij een Brits telecombedrijf werden tientallen mensen ontslagen omdat ze in werktijd porno hadden bekeken. procedurevandalisme 2003

De kokkelvissers hadden in 2002 een slecht jaar, zo maakten zij in februari bekend. Op basis van een voorlopige vangstvergunning haalden zij slechts 1830 ton kokkelvlees van de zeebodem, terwijl de branche ongeveer 3000 ton moet binnenhalen om niet met verlies te draaien. Oorzaak, volgens de producentenorganisatie Kokkelvisserij: procedurevandalisme van twaalf natuurorganisaties, die met allerlei bezwaarprocedures de vangstperiode met zeker drie maanden hadden bekort. Met procedurevandalisme bedoelden de kokkelvissers: het opzettelijk traineren van besluitvormingsprocedures, bijvoorbeeld door kansloze bezwaarschriften in te dienen. Een taalkundige van de ku Leuven wees erop dat er voor 167


dit verschijnsel eigenlijk al een woord bestond, namelijk filibusteren. ‘Maar kennelijk is dat woord uit het politieke jargon niet algemeen. Het is in ieder geval niet zo sprekend als procedurevandalisme, dat qua vorm glashelder en voor iedereen begrijpelijk is.’ propper 2001

Een propper is een ‘lekkere jongen of meid’ die leeftijdgenoten naar een discotheek lokt. Het woord dook in 2001 voor het eerst op, in de film Costa!, die gaat over het hitsige leven van enkele Nederlandse proppers in de Spaanse kustplaats Salou. Salou was niet blij met de ‘reclame’. In 2001 werden daar anti-proppercontroles gehouden. prullenbakkéren 2002

Met gemak het lelijkste woord van 2002: prullenbakkéren. Het woord lijkt spontaan te zijn ontstaan in een discussie in de Tweede Kamer tussen Johan Remkes, indertijd demissionair minister van Binnenlandse Zaken, en de PvdA’er Peter Rehwinkel. Volgens de Handelingen zei Remkes op 5 november 2002 letterlijk: ‘De staatsrechtelijke verhoudingen moeten wij even heel scherp in de gaten houden. De heer Rehwinkel en ik zullen ongetwijfeld te zijner tijd in zaaltjes nog nader met elkaar van gedachten wisselen over dit boeiende thema. Het Strategisch akkoord staat wat mij betreft niet op losse schroeven en wordt niet geprullebakkeerd.’ Omdat er vervolgens gelach klonk in de Kamer, vervolgde Remkes: ‘Voorzitter. Ik constateer dat er enige hilariteit over mijn woordgebruik ontstaat. Ik realiseer mij dat ik op dit ogenblik een nieuw werkwoord toevoeg.’ Het aardige is dat de voorzitter hierop reageerde met de opmerking: ‘Het blad Onze taal vraagt aan verschillende politici om hun 168


mooiste en lelijkste woord van dit jaar op te geven. Ik laat het aan u allen over of dit het mooiste of het lelijkste woord is.’ Welnu, dat is dan hierbij besloten. puinhopen van paars, de — 2002

Op 13 maart 2002 publiceerde Pim Fortuyn in nrc Handelsblad een stuk getiteld De droevige puinhopen van niet-regeren. De volgende dag presenteerde hij in Den Haag, in het perscentrum Nieuwspoort, zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars. Fortuyn was zeker niet de eerste die ‘de puinhopen van’ in een boektitel gebruikte. Hans Nesna was hem in 1947 voorgegaan met Zoo leeft Duitschland: op de puinhopen van het Derde Rijk en Pieter Lukkenaer had in 1975 Bevreemding: excursies naar de puinhopen van onze beschaving gepubliceerd. Maar Fortuyn kwam met zijn boek op een moment dat de kritiek op ‘paars’ met de dag heviger leek te worden. Steeds meer mensen vonden dat er iets moest veranderen in politiek Den Haag. Wim Kok had er weliswaar geen zootje van gemaakt, maar sommige zaken waren voor

169


verbetering vatbaar. En dus trof Fortuyn met zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars — dat dienstdeed als zijn politieke programma — een gevoelige snaar. Het gevolg was dat de formulering ‘De puinhopen van x’ in de loop van het jaar gevleugeld werd. De uitdrukking werd in allerlei omstandigheden gebruikt, natuurlijk ook om Pim Fortuyn en de lpf ‘terug te pakken’. Zo publiceerden Peter Heerschop, Hans Sibbel en Viggo Waas een boek getiteld De puinhopen van professor Pim Fortuyn. Helemaal raak was het na de val van het kabinet, medio oktober 2002. Het Algemeen Dagblad schreef toen: ‘Pim Fortuyn presenteerde zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars. Mat Herben kan over een tijdje het boek presenteren De puinhoop van een half jaar lpf .’ In de Volkskrant schreef iemand ‘Er komt binnenkort een nieuwe bestseller uit: De puinhopen van 2,5 maand kabinet Balkenende‘ en Het Nieuwsblad meldde ‘Als er in de hemel boeken worden geschreven, heeft ‘Pimmetje’ een nieuwe bestseller klaar: De puinhopen van Fortuyn.’ Alles bij elkaar kwam de uitdrukking de puinhopen van x sinds maart 2002 honderden malen in de kranten voor, en dat is aanzienlijk meer dan in de jaren daarvoor. pyjamadag 2003

Hoewel het de handwoordenboeken nooit heeft gehaald, wordt pyjamadag sinds enkele decennia gebruikt voor een dag om gezellig thuis in pyjama te luibakken. In 2003 kreeg het echter een tweede betekenis: dag waarop hulpbehoevende bejaarden in een verzorgingstehuis verplicht in pyjama in bed moeten blijven omdat er door bezuinigingen onvoldoende personeel is om hen aan te kleden. Het woord debuteerde in november 2003 in Het Parool en zorgde voor een golf 170


van verontwaardiging, waardoor het snel algemeen bekend werd. quizhopper 2002

Nieuwe woorden met een q zijn zeldzaam. In 2002 kwam er eentje bovendrijven: quizhopper. Nederland kent er één, Juliaan Wouters, een man die van quiz naar quiz hopt en die vaak wint.

reservekoningin 2003

Annie M.G. Schmidt is weleens ‘de reservekoningin van Nederland’ genoemd, maar dat is slechts bij weinigen bekend. Het woord reservekoningin dankt zijn doorbraak in 2003 aan Mabel Wisse Smit, die door een van overheidswege gesanctioneerd huwelijk met prins Friso ooit koningin van Nederland had kunnen worden, al was daar wel een flink bloedbad voor nodig geweest. Nadat het aanstaande bruidspaar had afgezien van parlementaire toestemming voor hun huwelijk, werd Mabel Wisse Smit ex-reservekoningin genoemd. rolstoelpiet 2002

Lang werd Sint alleen begeleid door zwarte pieten, maar sinds een jaar of dertig bestaan er ook 171


witte pieten. In 2002 is het assortiment uitgebreid met rolstoelpieten, zwarte pieten in een rolstoel. Een Vlaamse krant schreef: ‘Bij onze immer politiek correcte noorderburen heeft een nationaal comité geoordeeld dat zwarte pieten in een rolstoel bijdragen tot de integratie van gehandicapten. De helft van de Nederlanders vindt een rolstoelpiet een dringende noodzaak, de andere helft lacht zich een breuk.’ rooftas 2003

‘Detailhandel luidt noodklok over rooftas’, meldde het anp in juli 2003. ‘Een rooftas’, verduidelijkte het bericht, ‘lijkt heel erg op een gewone tas, alleen is de binnenkant gevoerd met aluminium of lood. Hierdoor worden de detectiepoortjes in de winkels omzeild.’ Volgens de Raad Nederlandse Detailhandel (rnd) wordt de rooftas vooral gebruikt voor ‘draaideurcriminelen en groepen Oost-Europeanen’. De gemeente Amstelveen verbood als eerste Nederlandse gemeente het bezit van ‘geprepareerde rooftassen’ in winkelcentra. De rnd pleitte voor een landelijk verbod.

routekaart 2003

De gangbare betekenis van routekaart is ‘kaart waarop een te volgen route is aangegeven’. In 2003 brak dit woord echter door in de betekenis ‘stappenplan’ of ‘tijdschema’. Het gaat hier om een vertaling van het Engelse Roadmap (to peace), de naam van een Amerikaans plan dat de vorming van een Palestijnse staat uitstippelt. Door deze nieuwe betekenis werd routekaart in diverse kranten opeens tussen aanhalingstekens geplaatst, alsof het een nieuw of vreemd woord was. Zo schreef nrc Handelsblad op 11 maart 2003: ‘De benoeming van een Palestijnse premier is een van Washingtons voorwaarden 172


voordat het bereid is een internationaal stappenplan voor een vredesregeling, de zogenoemde ‘routekaart’ naar vrede, op tafel te leggen.’

rouwclown 2002

‘Op de begraafplaats van Haarlem-Noord kijkt een clown met een triestige blik op het gezicht geschminkt, de passanten verwonderd aan. Hij loopt gebukt, houdt een oud koffertje in de hand en zegt geen woord. De bezoekers zijn stil en lopen plechtig in de pas. ‘Sssst’, ‘sssst’, doet de clown driftig tegen een paar kinderen en maakt het geluid van een scheet. De kinderen giechelen en hun ouders glimlachen.’ Aldus Het Belang van Limburg in oktober 2002. Het gaat hier om een ‘optreden’ van een zogenoemde rouwclown. ruilseks 2006

‘Ruilseks onder tieners blijkt wijdverbreid’, kopten diverse kranten begin 2006. Volgens de Amsterdamse ggd zou ruilseks (‘de allernieuwste rage op seksgebied’) een wijdverbreid verschijnsel zijn onder ‘piepjonge meisjes’ in het stadsdeel Zuidoost. Ook Prostitutie 173


Maatschappelijk Werk in Rotterdam meldde signalen te krijgen dat ruilseks een hoge vlucht nam. Ruilseks is seks in ruil voor bijvoorbeeld sieraden en merkkleding. Ouders reageerden verontrust, maar in tweede instantie bleek het onderzoek slecht te zijn onderbouwd. Overigens is het verschijnsel seks in ruil voor goederen natuurlijk zo oud als het oudste beroep ter wereld. ruimtehuwelijk 2003

Op 10 augstus 2003 gaf de Russische kosmonaut Joeri Malentsjenko (47) vanuit het Internationale Ruimtestation iss het jawoord aan zijn bruid, Jekaterina Dmitriëva (27), die op dat moment aanwezig was in een als kapel ingerichte zaal in het ruimtevaartcentrum van de nasa in Houston, Texas. Daarmee was het eerste ruimtehuwelijk een feit. Zonder medeweten van zijn superieuren had Malentsjenko een jacquet en een trouwring aan boord gesmokkeld.

Sahafisme 2003

Sahafisme was zonder twijfel het mooiste woord van 2003. Het betekent ‘tegen beter weten in liegen’, dan wel ‘het verkondigen van een aperte leugen met een zodanige overtuigingskracht dat de toehoorder of lezer wel gedwongen is zich af te vragen of de leugenaar zijn verstand verloren heeft of dat hij zelf gek geworden is’. Het woord dankt zijn bestaan aan Mohammed Saïd al-Sahaf, de Iraakse minister van Informatie, die nog bleef ontkennen dat de Amerikanen in Bagdad waren toen je — bij wijze van spreken — op de achtergrond de Amerikaanse tanks al zag rijden. Direct na de arrestatie van Saddam Hussein verscheen er een fotomontage op internet waarop Saïd al-Sahaf zegt, terwijl je op de achtergrond een foto van de gevangengenomen Iraakse dictator ziet: ‘That isn’t 174


Saddam, you captured Santa Claus! I demand his release.’ Al eerder was Saïd al-Sahaf te zien op een fotomontage voor Ground Zero in New York, met de tekst: ‘Nee, nee, het is betonrot.’ sanitatie 2007

Hij zei op zelfverzekerde toon: de wereld moest meer doen aan sanitatie. Want slechte sanitatie kost vooral veel kinderen het leven. Prins WillemAlexander, die dit op 21 november 2007 in New York beweerde, heeft natuurlijk groot gelijk, maar er was wel een klein taalkundig probleem: het woord sanitatie bestaat niet. Het Engelse sanitation (‘bevordering van de volksgezondheid’) wel, maar van het Nederlandse sanitatie was tot nu geen levensteken vernomen. Prinsen zijn echter niet voor één gat te vangen, en dus riep WillemAlexander het ‘Internationale Jaar van de Sanitatie’ uit, waardoor het woord opeens wel bestond. Pinkhof Geneeskundig Woordenboek steunde de kroonprins een paar weken later door dit ‘vn-sleutelbegrip’ in de digitale 175


kolommen op te nemen, met als kanttekening: ‘niet te verwarren met “sanering”’. SARS 2003

De eerste berichten over de longziekte sars (een afkorting van ‘Severe Acute Respiratory Syndrome’) verschenen op 15 maart 2003 in de Nederlandse pers: ‘who waarschuwt voor mysterieuze longontsteking’. Meteen daarna explodeerde de frequentie van deze afkorting, die voordien alleen werd gebruikt door de ‘Stedelijke Adviesraad voor Senioren’. Binnen een maand had sars al ruim duizend keer in de kranten gestaan. Vanzelfsprekend ontstonden er ook talloze samenstellingen met sars-, van sars -alarm tot sars -ziekenhuis. schaduwweduwe 2005

Het mooiste woord van 2005, schaduwweduwe, is bedacht door Carolien Harrems, een uitvaartonderneemster uit Amstelveen. In september publiceerde zij het boek Schaduwweduwe. Passie en pijn van een minnares, waarin zij aandacht vraagt voor het leed van de minnares die haar minnaar heeft verloren. ‘Als het bezoekuur in het rouwcentrum voorbij is’, zei Harrems in een vraaggesprek, ‘verschijnt er soms een vrouw die ongemakkelijk vraagt of ze nog even afscheid mag nemen. Dan weet ik wel hoe laat het is.’ Harrems pakte het meteen grondig aan: een speciale website plus een landelijke contactdag, want: ‘De rouw van de schaduwweduwe zal doorgaans langer duren omdat zij er met weinig of geen mensen over kan praten.’ Een vraag uit het forum op schaduwweduwe.nl: ‘Zijn er ook mannen die schaduwweduwnaar zijn? Waar blijven die?’

176


s-check spray 1999

Spray die kleine spermasporen in ondergoed kan aantonen. ‘Een setje bestaat uit twee spuitbussen’, verduidelijkte een krant, ‘die gelijktijdig moeten worden geleegd op het ondergoed. Waar sperma contact maakt met de bespoten stof ontstaat een gifgroene vlek. Het spul blijft gedurende twee weken werkzaam, mits het ondergoed niet wordt gewassen.’ Hoewel s-check spray peperduur is — ruim tweehonderd euro voor een setje — werden er in 1999 in Japan maandelijks ruim tweehonderd van verkocht. schiettelefoon 2000

Vuurwapen dat eruit ziet als een mobiele telefoon. De eerste schiettelefoons werden in oktober 2000 bij enkele huiszoekingen in Amsterdam ontdekt. Het gaat om een apparaatje dat in twee delen kan worden gesplitst. In het onderste deel bevinden zich vier .22 patronen. Met een druk op een telefoontoets wordt een kogel afgevuurd. De vondst werd breed uitgemeten in de pers. In koppen als ‘Politie treft voor het eerst schiettelefoons aan’, ‘Mobieltje als moordwapen’, ‘Nieuwste geheime wapen heet schietmobieltje’. Dat wapens worden gecamoufleerd als dagelijkse gebruiksvoorwerpen is overigens niet nieuw. Al aan het eind van de 19de eeuw doken de eerste schietwandelstokken op. schrikdip 2001

De schrik na de elfde-van-de-negende veroorzaakte een dip in de economie. Kranten spraken ook wel van het Bin-Ladeneffect en het New-Yorkeffect, maar schrikdip is het mooist. Deskundigen waren het niet eens over de langetermijneffecten van 9/11. Zo schreef de Volkskrant op 3 oktober 2001: ‘Of het om een schrikdip 177


gaat of dat er echt langdurig minder gekocht zal worden, moet nog blijken.’ sexting 2009

‘Een Amerikaanse tiener hing zichzelf op nadat een ex-vriendje een naaktfoto van haar via de gsm had verspreid. Haar moeder waarschuwt jongeren nu voor de gevaren van sexting, zoals het fenomeen is gaan heten.’ Aldus Het Nieuwsblad in maart 2009. Sexting is een samentrekking van sex en texting (het Engelse woord voor sms’en). In mei schreef nrc Handelsblad: ‘Sexting [is] het verzenden van blootfoto’s van jezelf per internet of mobiele telefoon. Het is heel populair onder Amerikaanse tieners. Vorige maand wees een landelijk onderzoek uit dat 22 procent van de Amerikaanse tienermeisjes en 18 procent van de jongens wel eens zulke fotootjes verstuurt.’

slachtofferloket 2000

Loket bij het openbaar ministerie in Amsterdam waar slachtoffers van een misdrijf informatie kunnen krijgen over hun zaak. Het eerste loket werd in december 2000 geopend, maar het woord debuteerde in september, in een advertentie van het openbaar ministerie. Daarin werd een (enthousiaste) ‘medewerker Slachtofferloket’ gevraagd: ‘Uw functie bestaat uit het verstrekken van informatie aan slachtoffers over de stand van de zaak, het onderzoek in de zaak, de te verwachten procedure, mogelijkheden van voeging in het strafproces, datum van de zitting en de executiefase.’

slangenkop 2000

In China is een smokkelaarsbende actief die She Tou (‘slangenkop’) wordt genoemd. De bende heet zo omdat ‘de kop’, de organisatie die smok178


kelt, ervoor zorgt dat Chinese immigranten zich ‘als een kronkelende slang’ naar het buitenland verplaatsen. In Nederlandse kranten wordt sinds 1996 over deze smokkelbende geschreven. Soms heeft slangenkop in die berichten de betekenis ‘mensensmokkelaar’, of zelfs ‘migratiebemiddelaar, reisagent, sluizer’, soms wordt er

179


een lid van She Tou (‘de Chinese maffia’) mee aangeduid. Tot voor kort waren deze betekenissen van slangenkop slechts in kleine kring bekend, maar dat veranderde in juni 2000. De Britse douane vond toen in Dover de lijken van 58 Chinezen in een Nederlandse vrachtwagen. Terecht schreef nrc Handelsblad in november: ‘Sinds deze zomer weet iedereen in Nederland wat een slangenkop is.’ De tragedie in Dover leidde ook tot enkele gelegenheidssamenstellingen, zoals Doverdoden, Dover-Chinezen en wegwerparbeiders. slaper 2001

Sinds de elfde-van-de-negende gebruiken kranten slaper in een betekenis die in thrillers al langer bekend was, maar die nu tot het grote publiek is doorgedrongen, namelijk ‘terrorist die een onopvallend leven leidt in het Westen, wachtend op een signaal om in actie te komen’. Het gaat hier om een vertaling van het Engelse sleeper, dat in deze betekenis al sinds 1955 bestaat. In september 2001 wisten kranten te melden dat zich in Duitsland tussen de honderd en tweehonderd slapers schuilhouden, en in Rotterdam werden enkele slapende terroristen gearresteerd.

sleutelkoord 2002

De officiële naam is lanyard, maar de jeugd spreekt van keycord of sleutelkoord. Meer dan een brede nylon band die je om je nek kunt hangen is het niet, hoewel je van de meeste modellen het onderste gedeelte, waar je sleutels aan hangen, kunt losklikken. Het is de bedoeling dat je de sleutels na gebruik weer aanhecht, anders kun je ze alsnog kwijtraken. Een doodeenvoudige uitvinding, maar in 2002 in no time razend populair. Met name op middelbare scholen moest 180


je op een gegeven moment goed zoeken om nog een leerling — of docent, want die blijven jong — te vinden zonder sleutelkoord. slijtersziekte 2000

Ziekte bij koeien die gepaard gaat met spontane ontstekingen, sterke vermagering, verminderde melkproductie en kreupelheid. De koeien lijken last te hebben van versnelde slijtage, vandaar de naam. Het woord maakte z’n entree in februari 2000.

smirten 2008

De eerste keer dat we over smirten lazen was in 2005. In Ierland was het rookverbod in werking getreden en dit leidde tot nieuw sociaal gedrag, zo meldde de Volkskrant indertijd: ‘Het rookverbod in pubs heeft in Ierland zelfs een nieuw woord opgeleverd: smirten — een combinatie van smoken en flirten.’ Daarna bleef het jaren stil rond dit woord, maar nadat het rookverbod in 2008 eindelijk ook in Nederland van kracht werd — als laatste land in West-Europa — was er aanleiding om het ook hier te gaan gebruiken. De kroeg is altijd al een plaats geweest om te flirten, maar afdakje 181


en rookzuil zorgden voor een nieuwe romantische ambiance en nieuwe ontmoetingen. smulbos 2004

Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen die in Nederland wonen komen niet graag in bossen, meent Thomas van Slobbe, want er valt daar niks te eten. En dus lanceerde Van Slobbe, die directeur is van de Stichting wAarde (een samentrekking van Waard en Aarde), in april 2004 in alle ernst het plan om een smulbos aan te leggen: een bos waar allochtonen bosvruchten en noten mogen plukken. Het eerste smulbos, een paar hectare groot, werd aangelegd in Gelderland, maar als het aan Van Slobbe ligt komen er bij alle grote steden in Nederland smulbossen. Eerste reactie van Kamerlid Coskun Cörüz van het cda: ‘In Turkije en Marokko zijn helemaal geen bossen waar je van alles kunt eten.’ snackseks 1999

Onze seks deugt niet, vindt de Nederlandse presentator en artiest Ad Visser. We doen het te gehaast, te ongeïnspireerd, we halen er niet uit wat erin zit. We doen — vindt hij — aan snackseks. Visser bood in 1999 ook een oplossing: Ad Visser’s Kamasutra Experience, een cd met teksten, muziek en geluiden ‘voor iedereen die geïnteresseerd is in seks en in het uitbreiden van zijn persoonlijke beleving daarvan’. De cd kwam eind 1999 op de markt en het woord snackseks liftte mee in de publiciteit. Samen met orgastronomie, een andere vondst van Visser. Tegen een krant zei hij: ‘Ik ben tegen snackseks. Ik pleit voor orgastronomie. Als je aan een heerlijk vijfgangenmenu begint, ga je niet door de eerste vier gangen raggen om zo snel mogelijk bij het dessert te zijn.’ 182


snelrechtbus 2000

Snelrecht bestaat al minstens twintig jaar, en het woord supersnelrecht kennen we sinds 1993 (hoewel het pas echt doorbrak in 1997), maar de snelrechtbus debuteerde in 2000. De bus werd in juni 2000 in gebruik genomen op het Pinkpopfestival. ‘Justitie in Maastricht gaat bezoekers van Pinkpop die zich schuldig maken aan lichte vergrijpen lik-op-stuk geven vanuit een speciale snelrechtbus’, aldus het anp op 9 juni. Het ging om ‘lichte’ vergrijpen als diefstal, zakkenrollerij, mishandeling en bedreiging. snurkbeugel 2001

Beugel die de onderkaak een beetje naar voren duwt. Hierdoor wordt de tong iets naar voren getrokken, waardoor de keelholte open blijft en de slaper onbelemmerd kan ademen. De snurkbeugel is een uitvinding van tandtechnicus Jan Dekker uit Leeuwarden. Hij spreekt zelf van een antisnurkactivator. De pers was enthousiast: ‘Veel belangstelling voor unieke snurkbeugel’, ‘Snurkbeugel maakt einde aan slaapkamerleed’ en ‘Snurkbeugel is ei van Columbus’.

183


soepheffing 2004

Dat de belastingplicht in Nederland niet helemaal gelijk verdeeld is, mag blijken uit de omstandigheden die hebben geleid tot het woord soepheffing. Hoefden kampers in Maastricht tot voor kort helemaal geen belasting te betalen, de gemeente Pekela kreeg een naheffing van vijfduizend euro op de soep die ambtenaren in het gemeentehuis tijdens hun pauze uit een automaat hadden getapt. Redering van de inspecteur: als de poedersoep tijdens het werk zou zijn genuttigd, zou hij in de categorie versnaperingen vallen en niet belastbaar zijn. Maar de soep werd tijdens de pauze gegeten, dus moest hij worden belast, want dit was loon in natura. De toenmalige staatssecretaris Wijn oordeelde dat de soepheffing onterecht was en besloot dat werkgevers voortaan onbelast soep uit de automaat beschikbaar mogen stellen. Dit is geen grap, dit is Nederland.

softlaunch 2001

Er zijn veel manieren om aan iets te beginnen, en één manier is stilletjes, zonder trompetgeschal of tromgeroffel. In Engelse marketingtaal wordt dat een softlaunch genoemd. Geen segment van onze taal is zo van het Engels doordrenkt als het marketeers, dus het was te verwachten dat softlaunch een keer op Nederlandse bodem zou landen. In de dagbladen gebeurde dat in 2001. Sonjabakkeren 2007

Wilt u ooit uw naam vereeuwigd zien in een woordenboek? Bedenk een succesvol dieet. U verkoopt meteen honderdduizenden boeken en voor even bent u beroemd. Dat uw dieet op de lange duur niet helpt en wordt vervangen door weer een ander dieet, moet u voor lief nemen. Atkins, Montignac en tientallen anderen gingen u voor. Voor wat het waard is: honderdduizenden 184


Nederlanders gingen in 2007 sonjabakkeren. Ook wel kortweg: sonja’en of bakkeren, want wij houden niet van lange woorden. Gehoord te Rotterdam, voor een spijbeldag van het dieet: een sas -dag, kort voor: Schijt-Aan-Sonjadag. speeddaten 2001

Onder de circa 2,4 miljoen alleenstaanden die Nederland in 2001 telde, werd relatiebemiddeling steeds gewoner en diverser. Naast contactadvertenties en ‘ontmoetingsparty’s’ vonden steeds meer mensen een nieuwe partner via een datingsite, een woord dat in 2001 doorbrak. Dat gold ook voor het speeddaten, een afspraak van telkens maximaal zeven minuten — live of online — met veel verschillende mensen op één avond. Vergelijk flitssolliciatie. spijbelchip 1999

Sinds er scholen bestaan zijn er leerlingen die spijbelen. Om de zoveel tijd verzint iemand daar iets op. Nieuw in 1999: de spijbelchip of spijbelchipkaart. De docent in het klaslokaal heeft een apparaatje in zijn broekzak dat van een afstandje elektronisch meet wie er is. Het gaat om een uitvinding van Nedap in Groenlo; leerlingen van Het Graafschapcollege in Doetinchem waren de eerste proefkonijnen.

spraakwaterschade 2001

Praten met consumptie kan niet alleen vervelend zijn voor de persoon tegen wie je praat, maar ook voor je mobiele telefoon. Een en ander kan leiden tot spraakwaterschade zoals de Telegraaf het in november 2001 noemde. Met je mobieltje bellen in de regen geeft vergelijkbare schade. 185


stadionuitvaart 2004

Het publieke rouwvertoon bereikte in 2004 een ongekend hoogtepunt met de uitvaartdienst van André Hazes in de Amsterdamse Arena. Niemand die het gezien heeft zal het vergeten: kist op de middenstip, rijen bn’ers, een keur aan artiesten, veel tranen en closeups van Hazes’ vrouw Rachel, de kinderen en de schoonouders.

stamcelpiraterij 2006

Bij stamceltherapie worden afwezige of defecte cellen, weefsels of organen vervangen door stamcellen; dit zijn cellen die tot verschillende soorten weefsel kunnen uitgroeien. Deze nieuwe tak van wetenschap staat nog in de kinderschoenen, maar ondertussen betalen ongeneeslijk zieken soms tienduizenden euro’s voor therapieën waarvan het nut niet bewezen is. In dit verband spreekt men van stamcelpiraterij, stamcelpiraten en stamcelcowboys. Je zou denken dat de overheid een en ander aan banden zou leggen, maar nee, anders dan in bijvoorbeeld België is dat in Nederland niet het geval. Stayokay 2003

De jeugdherberg wil af van zijn kneuterige imago en daarom bedacht men een nieuwe naam, die in januari 2003 werd gepresenteerd: Stayokay. ‘Jeugdherberg roept vooral de sfeer op van grote slaapzalen, gedeeld sanitair en het hebben van corvee’, verklaarde directeur K. Schilte van de Nederlandse Jeugdherberg Centrale. Dat mag nu zo zijn, maar helemaal in het begin, in 1929, vond men jeugdherberg juist te wild, omdat herberg te veel deed denken aan ‘tabak en borrels’. Een kop uit het Algemeen Dagblad van januari 2003: ‘Jeugdherberg is kneuterig, Stayokay is cool’. 186


stem-rsi 2001

Een van de wapens die worden ingezet tegen Repetitive Strain Injury is spraaksoftware. Maar ieder voordeel heb ze nadeel, zo ontdekten vier studentes logopedie van de Hanzehogeschool Groningen. In april 2001 haalden zij het nieuws met het bericht dat intensief gebruik van spraakherkenningsprogramma’s kan leiden tot een overgevoelige keel, heesheid en zelfs het volledig wegvallen van de stem. Een naam voor dit verschijnsel was gauw gevonden: stem-rsi. string-inlegkruisje 1999

De geschiedenis van het ondergoed laat zich als volgt samenvatten: geen, groot, zo klein als je maar wilt. Het kleinste onderbroekje is de G-string of string. Het gaat om een onderbroek waarvan het achterpand slechts uit een koordje bestaat, vandaar dat hij in de volksmond ook wel reetveter wordt genoemd. Een G-string laat zich moeilijk combineren met een inlegkruisje (een woord uit 1976), en daarom kwam sca Hygiene Products in Zeist medio 1999 op de markt met het string-inlegkruisje, al snel een zeer succesvol product. sudoku 2005

Een sudoku is een cijferpuzzel die door logisch redeneren moet worden opgelost. Japanners zijn al zeker twintig jaar verzot op dit spel, maar Nederland raakte pas in 2005 in de ban, in navolging van Engeland. Kranten vulden hun kruiswoordraadsels aan met sudoku’s, de sudokuboekjes waren niet aan te slepen, op internet verschenen honderden sudokupagina’s en in oktober 2005 vond in Amsterdam het eerste Nederlandse Sudoku Kampioenschap plaats. Sudoku (spreek uit ‘soedokoe’) is het jongste leenwoord uit het Japans; het betekent ‘enkelvoudig cijfer’. 187


superkoelkast 2000

Er zijn al langer koelkasten op de markt die — zeker in de ogen van de fabrikant — super zijn. In die betekenis is superkoelkast dan ook zeker geen nieuw woord. Maar wel in de betekenis ‘hightech koelinstallatie met een lcd-scherm in de deur en permanente internetaansluiting’. In die zin debuteerde het woord in november 2000 in de Volkskrant. ‘Eindelijk gearriveerd: de superkoelkast die je kunt bellen vanaf kantoor.’ Het gaat om een product van Electrolux en telefoonaanbieder Ericsson. Zij presenteerden hun koelkast — merknaam Screenfridge — op een beurs in Amsterdam. swaffelen 2008

Door zestienduizend Nederlanders via internet verkozen tot woord van het jaar 2008. Swaffelen betekent ‘met het mannelijk lid tegen iets of iemand aantikken’. Jongeren gebruiken het vooral voor ‘met een pik tegen het gezicht van een meisje aantikken’. Dat kan alleen in Nederland, dat juist dít curieuze begrip (is dat een wijdverbreid gebruik, met je pik tegen iemands gezicht aantikken?) tot woord van het jaar wordt gekozen. De verkiezing van swaffelen haalde het Journaal, maar over de seksuele betekenis deed de presentator een beetje vaag. Wel werd een fragment van een filmpje vertoond, in z’n geheel te zien op YouTube, waar we een Nederlandse scholier zien die met zijn lid tegen de Taj Mahal tikt, een delicaat gedecoreerd praalgraf in India dat tot de mooiste gebouwen ter wereld behoort. De jongeman, die met een schoolreis mee was, werd ervoor van school gestuurd. Het woord swaffelen is duidelijk gehypet door bepaalde internetsites en televisieprogramma’s, en maakt weinig kans op een lang leven. In het Vlaams is een historische voorganger aangetroffen, zwaffelen, dat ‘heen en weer 188


bewegen’ betekent, en de Limburgers gebruikten swaffelen voor een bepaalde heupdans, maar dat dansje zal nu wel een nieuwe naam krijgen. synergiebonus 2004

Goede kandidaat voor het Lelijkste Woord van 2004. Na de fusie met Air France zouden vier directieleden van de klm een enorme synergiebonus krijgen. Plus een loyaliteitsbonus (een woord dat we sinds 1998 kennen) voor de complete klm-top. Woede bij het klm-personeel, dat net was getroffen door een sanering waardoor duizenden banen moesten verdwijnen. De toenmalige minister van Financiën (Zalm) bemoeide zich ermee, synergiebonus van de baan, maar het woord bleef in de kranten rondspoken. taalplacemat 2009

In januari 2009 stelde Amsterdamse gemeenteraad aan alle leerlingen van de laagste groepen van het basisonderwijs twee zogenoemde taalplacemats ter beschikking. Er is een placemat — een woord dat we sinds 1961 kennen — voor groep 1 en groep 2. Elke placemat heeft twee bedrukte kanten met duizend basiswoorden en vijfhonderd extra woorden. De woorden zijn verdeeld in thema’s als ‘Mensen’ (jongen, meisje, man, vrouw), ‘Groeten’ (doei, doeg, hai, hoi) en ‘Omgaan met elkaar’ (ruzie, klap, au, bijten, duwen). Nu is het soms zo dat kinderen maar twee- tot driehonderd woorden kennen als ze aan het basisonderwijs beginnen. Daarmee komen ze volgens de gemeente in de problemen. ‘De woordenlijst is een gemeenschappelijke basis’, verklaarde de verantwoordelijke wethouder Lodewijk Asscher, ‘die we alle Amsterdamse kleuters minimaal willen meegeven.’ 189


taarting 1999

Het begon met de Amerikaanse actiegroep Biotic Baking Brigade, die in 1998 enkele hoogwaardigheidsbekleders met een biologisch gebakken taart bekogelde. Dit sprak zo tot de verbeelding van enkele leden van Eurodusnie, een ‘anti-autoritair info- en actiecentrum’ in Leiden, dat zij de werpgroep [niet werkgroep] taart oprichtten, wat staat voor ‘Tegen Autoritaire Anti-Revolutionaire Types’. In januari 1999 haalde de werpgroep voor het eerst het nieuws, door op de beurs in Amsterdam de toenmalige minister Zalm van Financiën twee taarten in zijn gezicht te gooien. Ze spraken zelf van een taarting, wat Engels lijkt, maar een nieuw Nederlands woord is, gevormd naar het voorbeeld van happening. Doelwit van taart zijn ‘mannen met stropdassen’, onder het mom: ‘Wie zoet is krijgt lekkers, wie rechts is een taart.’ taikonaut 2003

De Amerikanen spreken van astronaut, de Russen van kosmonaut en de Chinezen van taikonaut. Ze bedoelen allemaal hetzelfde: ruimtevaarder. Het Chinese taikonaut (afgeleid van taikong dat ‘universum’ of ‘kosmos’ betekent) dook in 2000 voor het eerst op, maar in 2003 brak het door. Dat kwam doordat de China in dat jaar, als derde land ter wereld, een bemande ruimtevlucht uitvoerde. De eerste taikonaut werd ingenieur Yang Liwei. Hij maakte veertien omwentelingen rond de aarde en landde vervolgens in de Chinees-Mongoolse steppe. Op de vraag of je nu werkelijk vanuit de ruimte de Chinese Muur kunt zien, antwoordde hij tot schrik van de autoriteiten: ‘Nee.’

technohausse 1999

Het woord technohouse bestaat al sinds 1988, maar technohausse is nieuw. Het heeft betrekking op 190


de grote opmars van de technologie- en telecomfondsen aan de Amsterdamse effectenbeurs. Het Parool kopte in december 1999: ‘Record na record door technohausse Damrak’. De Volkskrant noemde een en ander telecomeuforie, ook een nieuw woord. tepelgate 2004

Het jaar 2004 kende een schandaal dat de Verenigde Staten hevig beroerde: Nipplegate. Tijdens een pauzeact bij de Super Bowl kregen zo’n honderd miljoen tv-kijkers, waaronder veel kinderen, heel even een borst (met een zogenoemd tepelschild) van zangeres Janet Jackson te zien. De impact was enorm. De Volkskrant schreef, kort daarop: ‘Volgens de Amerikaanse video-servicedienst TiVo is het borstmoment van Jackson het meest herhaalde videofragment ooit.’ En volgens het Amerikaanse internetbedrijf Lycos had nooit eerder een ‘evenement’ zoveel internetverkeer gegenereerd. Tepelgate, zoals dit schandaal lacherig in de Nederlandse pers werd genoemd, leidde zelfs tot meer internetverkeer dan 9/11. Vergelijk Baligate, chickengate en Mabelgate.

tietelen 2009

In 2008 bracht swaffelen velen tot razernij, al was het maar omdat dit curieuze werkwoord mede door de hoofdredacteur van de Grote Dale tot ‘woord van het jaar’ werd uitgeroepen. Swaffelen betekent ‘met het mannelijk lid tegen iets of iemand aantikken’. Er verscheen al gauw een vrouwelijke tegenhanger op het toneel: tietelen, voor ‘het al dan niet opzettelijk speels strijken of strelen met de borsten tegen een persoon, met een prikkelend gevoel als gevolg’ (aldus de definitie uit Het Vlaams woordenboek). Anders dan swaffelen maakte tietelen nauwelijks opgang, maar swaffelen werd dan ook 191


gehypet op internet en ondersteund met allerlei filmpjes op YouTube. TMT 2000

Afkorting van Technologie, Media en Telecom. De afkorting debuteerde in februari 2000 in Het Financieele Dagblad en verspreidde zich daarna als een olievlek. Ze komt inmiddels in diverse samenstellingen voor, zoals tmt -aandeel, tmt -bedrijf, tmt -fonds, tmt -sector en tmt waarde. tocht van medeleven 2000

Tocht die werd gehouden uit medeleven voor de slachtoffers van de vuurwerkramp in Enschede. De (stille) tocht, die werd gelopen op 19 mei 2000, bracht ruim honderdduizend mensen op de been. Er waren vijftienduizend belangstellenden verwacht. Twee dagen later werd in Grote Kerk in Enschede de eerste van een reeks troostconcerten gehouden (ook een nieuw woord). Het ging er uiterst sober aan toe. Men kreeg niet te horen welke muziekstukken er werden gespeeld en door wie.

toeslagpartner 2005

Zoals bekend komen de ergste neologismen altijd uit Den Haag. En wat nog erger is: als ze voortkomen uit nieuwe of aangepaste wetten zit je er voor lange tijd aan vast. Dit geldt bijvoorbeeld voor de toeslagpartner, die voortvloeit uit de zorgtoeslag (een blijvertje uit 2002). Citaat: ‘Om in aanmerking te komen voor de zorgtoeslag, die als compensatie dient voor de hogere ziektekostenpremies in 2006, moeten mensen eerst vaststellen of ze een toeslagpartner hebben. Een toeslagpartner is een echtgenoot of een geregistreerde partner.’ Leuker kunnen we het niet maken. 192


tokkietoets 2009

Sinds 2003 wordt tokkie gebruikt voor ‘asociaal persoon’. De naam verwijst naar de Amsterdamse familie Ruijmgaart-Tokkie, die in dat jaar landelijke bekendheid kreeg door een televisiedocumentaire (van Ingeborg Beugel) over de problemen die zij veroorzaakten in de Burgemeester Van Leeuwenlaan in de wijk Slotermeer. In april 2009 stelde de Rotterdamse wethouder Hamit Karakus (PvdA) voor een zogenoemde ‘tokkietoets’ in te voeren om asociale huurders te kunnen weren. ‘Nieuwe huurders’, lichtte het Algemeen Dagblad toe, ‘worden dan gescreend op hun gedrag. Weigert een aspirant-huurder zo’n toets, dan komt hij de wijk niet in. Blijkt uit de toets dat de aspirant-huurder zich de afgelopen twee jaar heeft misdragen, dan is hij evenmin welkom.’ De kop boven het artikel luidde: ‘Rotterdam loopt met “tokkietoets” terecht voor. Overigens heeft de familie Ruijmgaart-Tokkie al bij herhaling laten weten niet blij te zijn met deze nieuwe soortnaam. tophopper 2001

Een tophopper reist de wereld rond om op internationale topontmoetingen persoonlijk zijn of haar stem te laten horen. Tophopper is gevormd naar het voorbeeld van jobhopper. Zoals bekend is dat ‘iemand die telkens van baan verandert’. Jobhoppers (dat woord dateert uit 1994) doen dat om er zelf beter van te worden, tophoppers doen wat zij doen om de wereld beter te maken. Men vindt nogal wat tophoppers onder de antiglobalisten (zie aldaar). topmaster 2001

In 2001 kondigde de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Loek Hermans, 193


aan dat er voor ‘excellent’ academisch talent een aparte opleiding komt: de topmasteropleiding. Tegenstanders vreesden voor een tweedeling in het hoger onderwijs. Een en ander zorgde in 2001 voor veel discussie, wat goed was voor de verbreiding van nieuwkomers topmaster c.s. Drie koppen: ‘Topmaster wordt vijf maal duurder dan normale studie’, ‘Topmasterstudie mag van Kamer niet duurder’ en ‘Topmaster-model van start’. toppie joppie 2000

Sinds een paar jaar wordt toppie gebruikt als overtreffende trap van top. In 2000 volgde een verdere uitbreiding naar toppie joppie. Bij sportliefhebbers kreeg de uitdrukking, die wellicht is ontstaan onder invloed van het oudere popie jopie, algemene bekendheid tijdens de Olympische Spelen. Toen zwemster Inge de Bruijn op 17 september 2000 haar eerste gouden plak haalde, zei ze voor de camera’s: ‘Toppie, joppie, die is binnen!’ Via De Bruijn kwam de uitdrukking in verschillende kranten en tijdschriften terecht.

troostkoper 2000

Iemand die ziekelijk veel koopt omdat dit een troostend gevoel geeft. ‘Door de florerende economie’, meldde de Volkskrant in november 2000, ‘kunnen Nederlanders steeds gemakkelijker hun onlust wegkopen. Troostkopers, heten ze in de psychologie, de groep die geen andere manier ziet om een gemis in het leven te compenseren.’

Tsjernobylvirus 1999

Ieder jaar duiken duizenden nieuwe computervirussen op. Sommige zijn zo schadelijk dat ze de kranten halen. In 1999 waren dat onder meer het bubbleboyvirus, het melissavirus, het papavirus en het Tsjerno194


bylvirus. Het Tsjernobylvirus werd op 26 april 1999 actief, precies dertien jaar na de kernramp in Tsjernobyl in Oekraïne. De constante stroom virussen levert ook andere nieuwe woorden op. In 1999 waren dat onder meer antivirusbedrijf, antivirusindustrie, e-mailvirus en nepvirusmelding. twama 1999

In Nederland woonden in 1999 zo’n tien duizend alleenstaande minderjarige asielzoekers. In het overheidsjargon worden zij ama’s genoemd, een woord uit 1993 dat de Grote Van Dale al heeft gehaald. Ama’s worden alleen toegelaten als ze onder de achttien zijn. Soms twijfelt men over hun leeftijd. Op de asielbureaus spreekt men dan van twama’s (twijfelachtige alleenstaande minderjarige asielzoekers), een aanduiding die in 1999 in de kranten debuteerde. De asielbureaus kennen nog meer soorten ama’s. Zo is er een bama ‘een ama die met Begeleiding komt, maar geen familie heeft’, een lama ‘een ama die over zijn of haar Leeftijd liegt’, een grama ‘een Grijze ama, overduidelijk meerderjarig’ en een zwama of zama, dat is een ‘Zwervende ama’.

twitteren 2009

De hype van 2009 was Twitter. Twitter is een sociale netwerksite waarop je berichtjes kunt achterlaten van maximaal 140 tekens. Die berichtjes kun je sturen via je mobiele telefoon, mail of via de website. To twitter betekent ‘kwetteren’. Het logo van Twitter is een vogeltje. Het is dus zoiets als een sms’je sturen, maar niet naar iemands mobiele telefoon, maar naar www.twitter. com, waar iedereen het kan lezen. Zo’n kort berichtje van maximaal 140 tekens heeft een tweet; iemand die tweets verstuurt heet een twitteraar en de netwerksite Twitter 195


wordt ook wel een microblog of microblogdienst genoemd, eveneens nieuwe woorden. Een Nederlandse tweet die in maart 2009 voor enige ophef zorgde, luidde: ‘Ja, ik zie wel eens een spleetoog over het hoofd, het zijn er zoveel!’ (zie verder bij Boekestijntje). In juni 2009 werd Twitter volop gebruikt door Iraniërs die prostesteerden tegen de uitslagen van de presidentsverkiezingen; veel van het nieuws over die protesten bereikte het Westen via Twitter. übercool 1999

’Wil je cool zijn, zoek dan je eigen stijl. Stonewashed spijkerbroeken zijn hopeloos passé, maar als je dat goed draagt, ben je weer übercool’, aldus de Volkskrant in 1999. Übercool komt uit de straattaal. uilenhaag 2003

Een haag van meidoornstruiken die moet voorkomen dat laagvliegende kerkuilen zich te pletter vliegen tegen auto’s. De eerste uilenhaag werd in 2003 geplaatst langs de Kwazenboschweg in de Gelderse gemeente Brummen. Brummen had aanvankelijk geprobeerd het aantal dode uilen terug te dringen door het zogenoemde uilenbordenproject: de gemeente plaatste speciale uilenborden (een waarschuwingsbord met een uil in een rode driehoek), maar die werden telkens gestolen, soms al na een dag. Vandaar de uilenhaag, die de uilen dwingt om de weg te passeren op een hoogte van minimaal tweeënhalve meter, in plaats van een meter. uitbreidingsmoeheid 2005

Een woord dat doorbrak in 2005, in navolging van het Nederlandse ‘nee’ tegen de Europese Grondwet. In juni 2005 zei Olli Rehn, Europees commissaris voor Uitbreiding, tegen het anp: ‘We zijn ons 196


zeker bewust van de uitbreidingsmoeheid onder het Europese publiek, die een rol heeft gespeeld in de referenda.’ uitschuifurinoir 2000

Nieuwste wapen in de strijd tegen het wildplassen (een woord dat we sinds 1995 kennen): het uitschuifurinoir. ‘Uitschuifurinoir wereldprimeur tegen wildplassen’, kopte het anp in januari 2000. Het gaat om een roestvrijstalen cilindervormige constructie met drie plaspalen van twee meter hoog op een plateau van 1,20 meter breed. Door middel van een op afstand bestuurbaar hydraulisch systeem kan het gevaarte wegzinken in de grond. De urilift, zoals het ding officieel heet, is uitgevonden door de Apeldoorner Marco Schimmel. In maart 2000 werden de eerste vier exemplaren in Apeldoorn in gebruik genomen. Kosten: 35.000 euro per stuk. Ook wel plaslift of pisseria genoemd, eveneens nieuwe woorden. UMTS-veiling 2000

In januari 1990 schreef nrc Handelsblad: ‘Rond de eeuwwisseling moet alles volgens een Universeel Mobiel Telecommunicatie Systeem (umts) gaan werken.’ Het was dat jaar de enige keer dat die afkorting werd gebruikt, en dat gold ook in 1991. Daarna bleef het maar liefst zes jaar stil rond het Universal Mobile Telecommunications System, een techniek waardoor de mobiele telefoon behalve voor bellen ook gebruikt kan worden voor mobiel internetten en video-ontvangst. Daarna kwam het aarzelend op gang: 11 vindplaatsen in 1998, via 20 vindplaatsen in 1999, naar ruim 1950 ‘hits’ in 2000. Daarmee was umts de meest gebruikte nieuwe afkorting van dat jaar. Er ontstonden ook diverse nieuwe samenstellingen, zoals umts -frequentie, umts -licentie en 197


umts -vergunning. De tegenvallende opbrengst van de

umts-veiling — ‘slechts’ 5,9 miljard gulden — leidde tot gelegenheidssamenstellingen als umts -debacle en umts blunder. vadercentrum 2000

Centrum dat hulp biedt aan vaders in een moeilijke situatie. Het woord, dat is gevormd naar het voorbeeld van moedercentrum, debuteerde in februari 2000. De gemeente Den Haag besloot toen twee vadercentra te openen, in de wijken Laak en Escamp. De eerste centra openden in oktober hun deuren. Ze bieden niet alleen hulp bij de opvoeding, maar proberen ook werkloze vaders aan een baan te helpen.

vandalenzone 2000

Vandalenzone debuteerde op 3 januari 2000, en was daarmee waarschijnlijk het eerste nieuwe Nederlandse woord van de 21ste eeuw. Het is bedacht door burgemeester B. van Wouwe van Katwijk, die in zijn nieuwjaarstoespraak pleitte voor de instelling van een zone op het strand waar baldadige jongeren hun agressie kunnen uitleven, in plaats van op het straatmeubilair in Katwijk. ‘De Katwijkse burgemeester kreeg met het voorstel de lachers op zijn hand’, schreef het Haarlems Dagblad de volgende dag, ‘maar hij bezwoer zijn publiek het serieus te menen.’ Eerder plaatste Katwijk een graffitigedoogmuur, een woord dat in 1996 debuteerde.

vergadernijlpaard 2002

Waarschijnlijk is deze ongunstige variant van vergadertijger bedacht door Ronald Sørensen, medeoprichter van Leefbaar Rotterdam en gemeenteraadslid aldaar. Op een website schreef Sørensen in 2002: ‘We kunnen de stad niet meer overlaten aan de “vergader198


nijlpaarden” uit de raad, die door hun lakse houding voor een groot deel verantwoordelijk zijn. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Er is werk aan de winkel.’ Ter toelichting schreef hij over vergadernijlpaard: ‘Ik vind de term vergadertijgers niet goed, tijgers zijn schitterende en alerte dieren. Nijlpaarden liggen de hele dag lethargisch in ’t zand of water.’ verklikkip 2003

Een verklikkip is een kip die op een door vogelpest getroffen en inmiddels geruimd pluimveebedrijf wordt geplaatst, om te controleren of het risico van besmetting verdwenen is. Men sprak ook wel van klikkippen, verklikkerkippen, alarmkippen en kamikazekippen. De eerste verklikkippen werden in juni 2003 afgeleverd bij twee kippenboeren in Meeuwen (Noord-Brabant). Nadat was vastgesteld dat de stallen virusvrij waren, werden de verklikkippen alsnog afgemaakt.

verleefbarisering 2001

Met verleefbarisering wordt gedoeld op de opmars van lokale politieke partijtjes die

199


zich ‘Leefbaar X’ noemen, van ‘Leefbaar Alblasserdam’ tot ‘Leefbaar Zaandam’. verpotteren 2001

Als we de deskundigen mogen geloven, was de jeugd in 2001 aan het verpotteren. Kinderen gingen massaal lezen, en dat is fijn, want daar doen overheids organisaties al jaren hun best voor. Maar zij lazen voornamelijk Harry Potter, en daar waren bijvoorbeeld streng gelovigen minder blij mee. In hun visie is er immers maar Één die kan toveren, en dan bedoelen ze niet de zwerk balkampioen van Zweinstein. Wie deze laatste zin niet begrijpt heeft Potter niet gelezen, en dat geeft niks, want er zijn nog nauwelijks Potterwoorden in de spreektaal doorgedrongen. Een uitzondering is dreuzel, een fraaie vondst van vertaler Wiebe Buddingh’. Dat betekent eigenlijk ‘iemand die niet kan toveren, mens zonder toverkracht’, maar met name in de jeugdtaal wordt dreuzel steeds vaker gebruikt als een ondefinieerbaar scheldwoord. Het kan bijvoorbeeld ‘sukkel’ betekenen, maar ook ‘slomerik’ (een betekenis die natuurlijk is beïnvloed door treuzel).

verstoren 2008

Kop in Het Parool in november 2008: ‘Cohen mag pedo na straf verstoren’. Wat betekent verstoren hier? Iets anders dan gewoonlijk. We hebben het hier over een dwangmiddel dat tot voor kort alleen op aspirant-verdachten van terreuraanslagen werd toegepast. Bij verstoren — voluit persoongericht verstoren genoemd — post de politie bij een woning van de verstoorde: de bewoner wordt regelmatig aangesproken en opgebeld. Instanties, buren en werkrelaties worden gewaarschuwd. De buurt krijgt voorlichting over het doen van aangifte. 200


Kortom, iemand wordt het leven onmogelijk gemaakt — je mag hier spreken van een ernstige vorm van verstoring. Over de vraag of je persoongericht verstoren inderdaad mag toepassen op een vrijgelaten zedendelinquent, zoals in 2008 gebeurde, wordt nog gediscussieerd. verthemaparkisering 2000

Het verworden tot een themapark. Het woord debuteerde in februari 2000 in Het Parool. Volgens nrc Handelsblad zijn grote delen van het stadshart aan het veranderen in ‘een pretpark met als belangrijk thema drugs en seks’. De krant was daar geen voorstander van, vandaar de kop: ‘Krachtig nee tegen de verthemaparkisering’. Verthemaparkisering is een enigszins moeizame variant van verpretparkisering, dat we sinds 1998 kennen. Ouder zijn: verpretparking (1991), verpretparken (1994) en disneyficering (1997). Nieuw in 2000 was verpretten. In juli dook dit op in een hoofdartikel in nrc Handelsblad: ‘Nederland is bezig op grote schaal te verpretten.’ verzamelinkomen 2000

Net als combinatiekorting is verzamelinkomen een woord uit het nieuwe belastingstelsel, en dus een blijvertje. De officiële definitie luidt: ‘Verzamelinkomen is het gezamenlijke bedrag van: a. het inkomen uit werk en woning; b. het inkomen uit aanmerkelijk belang en c. het belastbare inkomen uit sparen en beleggen.’ Andere nieuwe belastingwoorden uit 2000: boxhoppen (ook wel boxtoerisme of boxdrainage genoemd) en meetrekregeling (dat als nadeel heeft dat het kan worden gelezen als meet-rek-regeling). vetweegschaal 1999

Volgens sommige wetenschappers zegt het vetpercentage veel meer over iemands gezondheid 201


dan zijn lichaamsgewicht. Vandaar dat in juli 1999 een nieuwe uitvinding op de markt werd gebracht: de vetweegschaal. Het apparaat stuurt via voetelektroden een zwakstroompje door het lichaam, waarbij de gemeten weerstand wordt omgerekend in procenten vet. viagragrafiek 2000

Grafiek die net zo snel stijgt als het mannelijk lid na inname van het erectiebevorderende pilletje Viagra. ‘Voorspellingen over mobiel internet gebruik’, schreef de Volkskrant in mei 2000, ‘worden steevast uitgedrukt in steil oplopende lijnen, ook wel “Viagra-grafieken” genoemd.’ De introductie van Viagra, in 1998, heeft verschillende nieuwe woorden opgeleverd, zoals erectiepil, impotentiepil, anti-impotentiepil en potentiepil. vingerbel 1999

Skaters en rolschaatsers hebben soms last van wandelaars en andersom. Een oplossing die velen vervelend vinden is roepen. Je wordt er schor van en maakt mensen aan het schrikken. Andere oplossing, geïntroduceerd in 1999: de vingerbel. De vingerbel komt uit de Verenigde Staten en is precies wat het woord zegt, een bel die je om je vinger kunt doen.

vinkenzetter 2004

Onderschikte loopt naar chef en legt een papier op diens bureau. Chef leest, knikt en zet vink, ten teken dat het goed is. Vroeger zou je iemand die alleen parafen of een ‘het-is-oké-krul’ zette een bureaucraat of een pennenlikker hebben genoemd. Mooi nieuw woord hiervoor: vinkenzetter. Iemand die dingen ‘afvinkt’ dus. Overigens wordt vinkenzetter in kleine kring al langer gebruikt voor iemand die meedoet aan een vinkenzetting, 202


een wedstrijd met vinken — die kleine, roodborstige zangvogels. vleesproces 1999

Met enige regelmaat vliegen landen elkaar in de haren over de export van vlees. Het ene land beweert dan dat het vlees uit het andere land niet deugt. Wat dan bij nader inzien meestal niet blijkt te kloppen. Een en ander heeft het afgelopen decennium geleid tot woorden als vleesoorlog (sinds 1990), vleesconflict (1991) en rundvleesoorlog (1994). In 1999 stonden de kranten vol over de vleesoorlog tussen Frankrijk en Engeland. De Europese Unie bemoeide zich ermee en stapte naar de rechter, wat leidde tot het neologisme vleesproces. vleesvrezend 2009

Vondst van de schrijfster Yvonne Kroonenberg, oud-ambassadeur van de stichting ‘Varkens in Nood’. Op uitnodiging van die stichting inspecteerde Kroonenberg de levensloop van het Nederlandse varken: van de conceptie (kunstmatige inseminatie) tot de boterhamworst. Zij schreef er een boekje over getiteld Alleen de knor wordt niet gebruikt: biografie van een varken. ‘Van dit boek hoop ik’, schreef zij in haar nawoord, ‘dat het de mensen vleesvrezend zal maken.’ Vleesvrezend zal zijn gevormd naar het voorbeeld van godvrezend. Overigens maakt het boekje niet duidelijk hoeveel varkens Nederland nu eigenlijk telt. Volgens ene kadertje zijn dit er twaalf miljoen, volgens het andere 22 miljoen. vlinderbiljet 2000

Voor zover bekend hebben de dramatisch verlopen presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten in 2000 slechts twee nieuwe Nederlandse woorden opgeleverd: ponsstemkaart en vlinderbiljet. Beide debuteer203


den in nrc Handelsblad. Het gebruik van ponsstemkaart bleef beperkt tot nrc Handelsblad, maar vlinderbiljet werd door velen overgenomen. Zoals bekend gaat het om een vlindervormig formulier — de Engelse naam is Butterfly Ballot — dat zo onduidelijk was vormgegeven dat veel kiezers het verkeerd invulden, waardoor hun stem ongeldig werd. Het biljet was ontworpen door Theresa LePore, een Democratische functionaris van Palm Beach County. Het formulier maakte LePore, die in de Engelstalige media onmiddellijk de bijnaam Madame Butterfly kreeg, tijdelijk beroemd. vloekfilter 1999

Uitvinding uit 1999 van de Amerikaan Rick Bray. Het vloekfilter maakt gebruik van de ondertiteling voor doven en slechthorenden op teletekst. De ondertiteling loopt iets voor op het geluid op televisie. Bray zette er een filter tussen met een ingebouwd woordenboek. Komen er in de ondertiteling ongewenste woorden voor, dan is op tv een piepje te horen of een minder aanstootgevende uitdrukking. Het apparaat, in het Engels tv Guardian genoemd, kreeg in de Nederlandstalige pers allerlei namen, zoals vloekdetector, anti-krachttermapparaat en anti-vloekapparaaat. De Bond tegen het Vloeken koos voor anti-vloekkastje. vodcasting 2005

‘Met de lancering van de video iPod kunnen filmpjes van het internet straks overal worden bekeken. Het kan een impuls geven aan de opkomst van de vodcast: de zelfgemaakte video’s van bloggers.’ Zo meldde nrc Handelsblad in oktober 2005. Vodcasting is gevormd naar het voorbeeld van podcasting, een woord dat sinds eind 2004 razendsnel opgang maakte. Podcasting 204


— een techniek die is bedacht door Adam Curry, ook wel The Podfather genoemd — is een samentrekking van iPod, de draagbare mp3-speler van Apple, en broadcasting. Soms is het goed om te beseffen dat iemand die nu na een winterslaap van tien jaar zou ontwaken, vrijwel niets van deze zinnen zou begrijpen. voetbalvandalismelijn 1999

In juni 1999 bedacht de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, Bram Peper, een nieuw middel in de strijd tegen het voetbalvandalisme: een anonieme kliklijn (een woord dat we sinds 1994 kennen). De officiële naam is ‘landelijk meldpunt voetbalvandalisme’, maar de media hadden het over de voetbalvandalismelijn. De kliklijn is onderdeel van het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme. voicebom 2004

Er zijn mensen die voor hun lol nepmeldingen doen bij het alarmnummer 112. In Drenthe waren dat er in 2004 gemiddeld 550 per maand. Tot de Drentse politie een voicebom inzette: een automatisch waarschuwingsbericht naar het nummer dat gebeld had, met de tekst ‘Dit is een bericht van de politie. Met dit toestel is misbruik van de alarmlijn 112 gepleegd. Gebruik je verstand. Stop hiermee’. Het aantal nepmeldingen daalde met ongeveer de helft, waarna de landelijke meldkamer in Driebergen ook begon met het versturen van voicebommen.

voluntoerisme 2008

Vooral onder bemidddelde hoogopgeleiden begint het steeds populairder te worden: volun toerisme. Je vliegt als vrijwilliger (volunteer) naar een ver buitenland, waar je bijvoorbeeld twee weken lang hard 205


werkt aan een school of weeshuis. Je betaalt alles zelf: de reis, het verblijf aldaar, plus een bijdrage in de bouwkosten. Niet langer geld overmaken naar een goed doel, nee, ter plekke de handen uit de mouwen steken. Wie het helemaal goed wil doen vliegt groen — die laat dus een paar bomen planten om de co2-uitstoot van de vlucht te compenseren. vondelingenschuif 2000

In Duitsland werden in 1999 maar liefst 30 baby’s dood op straat aangetroffen — eenderde van alle vondelingen. Om hier een eind aan te maken besloot een kinderdagverblijf in Hamburg in maart 2000 in de voordeur een Baby-Klappe aan te brengen: een luik van 30 bij 72 centimeter waar vrouwen hun ongewenste baby’s dag en nacht kwijt kunnen. De Nederlandse media spraken over een babyluik, de Vlaamse media over een vondelingenschuif — beide nieuwkomers. Vondelingenschuif werd het vaakst gebruikt. Dat kwam doordat de stichting Moeders voor Moeders in september een vondelingenschuif opende in Antwerpen. In augustus 2009 meldde Het belang van Limburg: ‘Pas nog werd in de Antwerpse vondelingenschuif een baby aangetroffen.’ vrijdenkersruimte 2008

Initiatief van de vvd: een vrijdenkersruimte waar kunstenaars, columnisten en cartoonisten die met censuur te maken hebben gekregen, hun werk alsnog tentoon kunnen stellen. Vrijdenkersruimte klinkt indrukwekkender dan het is: het gaat om een deel van de ruimte die de liberalen in de Tweede Kamer tot hun beschikking hebben. De vvd wilde eigenlijk dat de Tweede Kamer een ruimte ter beschikking zou stellen, maar toen de volksvertegenwoordiging het liet 206


afweten, maakten zij zelf een stuk van een kamer vrij. ‘Het is zeer bedenkelijk hoe het kabinet de laatste maanden knabbelt aan de vrijheid van meningsuiting’, verklaarde fractieleider Mark Rutte bij de opening van de vrijdenkersruimte. Directe aanleiding was de arrestatie van cartoonist Gregorius Nekschot, die in mei 2008 door tien agenten van huis werd gehaald vanwege een cartoon die hij in 2005 — drie jaar eerder dus — had gemaakt. waardencatalogus 2008

Het kabinet maakte het in november 2008 bekend, bij monde van minister Guusje ter Horst. ‘Wij werken aan een waardencatalogus waarin staat wat goed burgerschap is. Veel mensen zijn zich zeer bewust van hun rechten, maar veel minder van hun plichten. Die balans gaan we herstellen als kabinet’, aldus Ter Horst. De waardencatalogus (ook waardenregister genoemd) gaat deel uitmaken van het Handvest Verantwoordelijk Burgerschap (hwv). Echt nieuw is het idee overigens niet. In 1951 schonk de Vereniging van Nederlandse Gemeenten aan alle Nederlandse onderdanen die mochten stemmen het boekje Burgerschap en burgerzin. Inhoud: de rechten en plichten van burgers.

watskeburt 2005

Via een zomerhit van de Amsterdamse rappers Willie Wartaal, Vieze Fur en P. Dronq drong watskeburt in zeer korte tijd door in de jongerentaal. De gelijknamige rap, die in 2005 wekenlang nummer 1 stond op de hitlijsten, begint met de zinnen: ‘Props voor de Heist Rockah en de watskeburt/ Watskebizzy bizzle rob robber/ Mensen praten serieus, maar ze weten van geen ene kankermoer/ watskeburt.’ Voor de oudere lezers: dit is hedendaagse straattaal. Watskeburt (betekenis: ‘wat is er 207


gebeurd, wat is er aan de hand?’), is verzonnen door de Amsterdamse rapper Heist Rockah aan wie in de eerste zin props (respect) wordt betuigd. Rockah vormde het naar het Engelse what’s up (ook wel whazzup). Overigens trok de Bond tegen het Vloeken onmiddellijk ten strijde tegen deze hit, niet omdat erin wordt gevloekt, maar vanwege het veelvuldige gebruik van het woord kanker (‘Kanker kanker kanker junkies op het centraal’). Een in nrc Handelsblad aangetroffen afleiding: watskefotografeerd. web 2.0 2006

Eind 2005 lazen we er de eerste berichten over en al snel daarna was het niet meer weg te denken: Web 2.0. Was het web 1.0 al een wonder en eigenlijk nauwelijks te bevatten, het Web 2.0 wordt nóg beter. Slimmer bijvoorbeeld, nauwkeuriger en natuurlijk winstgevend. Zo beweerden als eersten de organisatoren van een vakbeurs in Silicon Valley, en sindsdien zeggen velen het hun na. Inmiddels al gesignaleerd: Web 3.0. En: Wereld 3.0. Hier gaan we nog járen over horen, zonder dat iemand precies weet wat er bedoeld wordt.

weeralarm 2000

‘Het knmi geeft sinds zondagochtend acht uur een zogeheten weeralarm’, meldde het anp op 28 mei 2000. Behalve een weeralarm kan het knmi ook een weeralert uitgeven, eveneens een nieuw woord. Dergelijke waarschuwingen worden gegeven als er in de ogen van het meteorologisch instituut maatschappij-ontwrichtend weer dreigt (een nieuwe vaste verbinding). Het knmi is met deze waarschuwingen begonnen omdat bleek dat mensen zich amper een voorstelling kunnen maken van aanduidingen als ‘zware storm’ of ‘orkaan’ en dat zij zich hier nauwelijks iets van aantrekken. 208


weesfiets 2002

Ooit heeft iemand bedacht dat het Nederlands koningshuis niet mag zien hoeveel fietsen er in ons land op straat staan. Bij bijzondere Koninklijke gebeurtenissen worden fietssloten botweg door de politie opengeknipt om de route te kunnen schoonvegen. Zo ook in Delft in 2002, bij de begrafenis van Claus. Van de vierhonderd verwijderde fietsen werden er slechts vijftig door de eigenaar opgehaald. De overgebleven rijwielen kregen de naam weesfiets. Via het zogenoemde weesfietsenproject werden ze geschonken aan de zustergemeente Tshwane in Zuid-Afrika.

weggeefwinkel 1999

De eerste Nederlandse weggeef winkel werd op 6 januari 1999 geopend aan de Hooglandse Kerkgracht in Leiden. De winkel is een initiatief van Eurodusnie, een anarchistisch collectief dat zich verzet tegen ‘de dominante rol van de geldeconomie’ (zie ook bij taarting). Het assortiment is breed: kleding, boeken, voedingsmiddelen, keukengerei, speelgoed, elektrische apparaten en meubilair. Alle artikelen zijn tweedehands. De meeste ‘klanten’ die spullen komen halen, brengen zelf zakken vol goederen mee voor de winkel. weglooplijn 2000

Telefoonlijn voor weggelopen jongeren. De Weglooplijn — een eigennaam — is een initiatief van tros Vermist (een televisieprogramma) en Stichting Missing. ‘Het nummer is bedoeld voor mensen die zijn vertrokken zonder een boodschap achter te laten en zelf het thuisfront niet durven te bellen. Vervolgens wordt de mededeling doorgespeeld’, aldus het anp begin juli 2000. Het zou om de eerste lijn in zijn soort in Europa gaan. Eind juli werd een 21-jarige wegloper uit Arnhem via de 209


Weglooplijn in contact gebracht met zijn moeder. Kop in de kranten: ‘Weglooplijn boekt eerste succesje’. weigerambtenaar 2007

In 2001 dook het woord weigerambtenaar al even op in de regionale pers, maar daarna leek het van het toneel te zijn verdwenen. Tot 2007, toen het opeens honderden keren in de krant stond. Dat kwam door het nieuwe regeerakkoord, dat stelt dat een ambtenaar van de burgerlijke stand een huwelijk tussen twee partners van gelijke sekse mag weigeren. Een storm van protest brak los. Amsterdam was de eerste stad die de passage in het akkoord verwierp, en andere grote steden, zoals Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Groningen, volgden snel. In weer andere steden werden de weigerambtenaren juist in bescherming genomen, wat leidde tot krantenkoppen als ‘“Weigerambtenaren” in Kampen veilig’. Daarnaast stelde men een lijst op van weigervrije gemeenten — een onduidelijke aanduiding, die niet betekent dat je als ambtenaar in zo’n gemeente vrij bent om te weigeren, maar dat de gemeente vrij is van ambtenaren met gewetensbezwaren. wespengraaier 2003

‘Kijk uit, er zit een wesp op uw rug. Zal ik hem wegjagen?’ Zo benaderde een 36-jarige man in de zomer van 2003 tientallen vrouwen. Om vervolgens te zeggen: ‘O jee, hij is in uw broek gevallen.’ Bij de vrouwen die vervolgens hun broek lieten zakken, graaide de man in hun broek (of truitje) — en dan niet naar de denkbeeldige wesp. In de media kreeg deze aanrander de bijnaam wespengraaier. Enkele krantenkoppen: ‘“Wespengraaier” verdacht van 27 aanrandingen’, ‘Wespengraaier actief in Breda’ en ‘Politie pakt Bredase “wespengraaier”’. 210


wiiën 2008

De Wii is een populaire spelcomputer van intendo. Hoe noem je het als je op dit ding gaat spelen? N Wiiën, aldus het Genootschap Onze Taal, dat een advies wijdde aan de vervoeging van dit nieuwe werkwoord: ik wii, ik wiide, jij hebt gewiid, de wiiënde kinderen. wildroker 2008

Een van de mooiere neologismen van 2008, gevormd naar het voorbeeld van wildplasser. Eeuwenlang hebben mensen straffeloos in het wild geplast, tot men dit niet meer beschaafd vond. Eeuwenlang hebben rokers overal gerookt waar zij wilden, tot men het zogenaamde meeroken — een woord dat we sinds 1987 kennen — niet meer verantwoord vond. Sinds 1 juli 2008 is het in Nederland verboden te roken in de horeca. Gidsland Nederland, dat opmerkelijk veel rokende ministers telt, was het laatste land in West-Europa dat dit verbod invoerde. Wie nu rookt op plaatsen waar dit officieel verboden is, wordt een wildroker genoemd. Den Bosch telde eventjes veel wildrokers in horecagelegenheden die opeens rookcafé of rookkroeg werden genoemd, maar zodra er boetes moesten worden betaald was het voorbij met deze rookovertredingen tijdens de ‘Eerste Nederlandse Nicotineopstand’. wildverwachting 2002

Nieuw in 2002 bij het Nationale Park De Hoge Veluwe: de wildverwachting. Op de website van het park kunnen bezoekers nakijken hoe groot de kans is dat zij oog in oog komen te staan met een ‘in het wild levend beest’. Helemaal realtime is de wildverwachting nog niet, want hij wordt ongeveer elke vier dagen ververst. Kop in een krant: ‘De verwachting voor morgen: hitsige reeën.’ 211


Het woord is natuurlijk gevormd naar het voorbeeld van weersverwachting. wilfen 2007

Door onder meer uitgeverij Van Dale en het Genootschap Onze Taal voorgedragen als dat ene nieuwe woord dat het jaar 2007 als geen ander zou typeren. Wilfen betekent zoekend op internet zo de weg kwijtraken dat je uiteindelijk iets heel anders vindt dan waar je naar op zoek was. Het vinden van de ongezochte vondst dus. Het oorspronkelijke Engelse begrip wilfing komt van ‘What was I looking for’. Het verschijnsel is natuurlijk al veel ouder, en goed bekend bij mensen die graag iets opzoeken in encyclopedieën. wodkatampon 2009

‘Jongeren in Amerika hebben een nieuwe, gevaarlijke manier gevonden om snel dronken te worden. Jongeren brengen anaal of vaginaal een tampon in, doordrenkt met wodka. Via internet circuleren sinds een paar weken ook verhalen over dit zogenoemde slimmen in Nederland. Experts waarschuwen voor de gevaren.’ Aldus het Dagblad van het Noorden dat dit nieuws in januari 2009 bracht onder de kop ‘Wodkatampon gevaarlijk experiment onder jeugd’. In augustus kwam het Haarlems Dagblad op de kwestie terug: ‘Voordelen wodkatampon overdreven.’

Wouterbossen 2006

Het kon niet uitblijven: Wouter Bos is door zijn politieke tegenstanders zo vaak een draaikont genoemd, dat zijn naam wordt geassocieerd met gedraai. Zo schreef toneelrecensent Wilfred Takken in nrc Handelsblad, in een bespreking van Oresteia van Aischylos: ‘De mannen zijn draaiende wouterbossen die zich verschuilen 212


achter de wil der goden.’ En in een discussiegroep van Feyenoord schreef iemand: ‘Je zit duidelijk weer te wouterbossen. Alleen maar draaien.’ WTC-hoest 2001

Hoewel er ook een vliegtuig neerkwam op het Pentagon, zal het World Trade Centre hét symbool blijven van de elfde-van-de-negende, zeker in de Verenigde Staten. Natuurlijk ontstonden er na 9/11 allerlei gelegenheidssamenstellingen met wtc , zoals wtc -aanslag, wtc -ramp en wtc -ruïnes. De enige samenstelling die kans maakt op een langer leven is wtc -hoest, want door het langdurige werk in extreem stoffige omstandigheden bleken nogal wat brandweerlieden en reddingswerkers daar last van te hebben. X-marker 2003

X-marker is een zogenoemde zelfverdedigingsspray (een woord dat in 2002 debuteerde). In Nederland kun je een overvaller of aanrander geen traangas of pepperspray in het gezicht spuiten, want die zijn verboden. X-marker mag wel. X-marker is een Nederlandse uitvinding. Het spulletje is in 2003 op de markt gebracht door het Eindhovense bedrijf Personal Safety Products. Uit de spuitbus, die tot op tweeënhalve meter afstand trefzeker is, komt een dikke laag blauw schuim, die twee tot drie dagen op het gezicht blijft zitten, hoe hard je ook boent. Vanwege dit kleureffect spreekt men — omdat smurfen blauw zijn — ook wel van smurfenspray. Een Rotterdams raadslid stelde voor om alle tram- en busbestuurders in de Maasstad te voorzien van X-marker. xtc-dj 2002

Ideaal woord voor het Groot Dictee der Nederlandse Taal, zij het dan het liefst in de meervouds213


vorm: xtc-dj’s. In feite kent Nederland maar één xtc-dj en dat is Raymond K. uit Zwolle. Raymond zou honderdduizenden xtc-pillen naar New York hebben vervoerd. In mei 2002 stond hij in de Verenigde Staten voor de rechter. Kop in krant: ‘Acht jaar geëist in vs tegen xtc-dj.’ yettie 2000

Yettie staat voor ‘Young Entrepreneurial Technocrat’ (‘jonge, ondernemende technocraat’). Het woord is gemunt door de Amerikaanse journalist Sam Sifton, schrijver van het boek A Field Guide to the Yettie (1999). Hij vormde het naar het voorbeeld van yuppie, dat sinds 1982 in omloop is (en dat weer is gemaakt naar het voorbeeld van hippie). Elsevier gebruikte het in een artikel over cabrio’s: ‘In de jaren tachtig reed de cabrio via een tussenstop bij menig Bijlmerboefje onlangs rechtstreeks de natte dromen binnen van menig yettie.’ youtuben 2007

Ik youtube, wij youtuben, zij hebben geyoutub(e)t. De Amerikaanse website YouTube kwam pas in februari 2005 in de lucht, in september 2006 werden er al zo’n 60.000 filmpjes per dag op deze site gezet en in 2007 werden er al ruim honderd miljoen filmpjes per dag bekeken. Esmée Denters, een achttienjarig meisje uit Oosterbeek, werd in korte tijd wereldberoemd met covers van Justin Timberlake die zij op YouTube zette, en ook Amerikaanse politici hebben hun weg naar dit medium gevonden. Daarmee is ook het werkwoord youtuben in beeld gekomen. Vooralsnog heeft het twee betekenissen: kijken naar YouTube, en een filmpje toevoegen aan deze website. In Spits! verklaarde Claudia de Breij meteen na een show haar tanden te poetsen, zodat zij thuis zó haar bed in kan 214


tuimelen. ‘Anders ga ik weer tot diep in de nacht achter de computer zitten youtuben en exen googelen. Kan ik úren volhouden, waardoor ik amper aan slapen toekom.’ zachtmoed 2004

Woord dat navolging verdient. Ter gelegenheid van een woordenwedstrijd verzonnen door de middelbare scholier Aart van Essen uit Delft, in de weken na de moord op Theo van Gogh (2 november 2004). Betekenis: het tegenovergestelde van geweld. Want, aldus Van Essen, ‘het vereist moed om zachtmoedig te zijn’. Het regende trouwens woordenwedstrijden in 2004. De aandacht ging vooral uit naar het mooiste Nederlandse woord (dit na een opzienbarende wedstrijd in Duitsland, waarbij Habseligkeiten als winnaar uit de bus kwam). In Nederland gooiden hoge ogen: liefde, geborgenheid, saamhorigheid, respect, naastenliefde en vrijen. En o ja, ook Oranjelegioen. Dan maar liever zachtmoed. zedenpleger 1999

Als er een prijs zou worden ingesteld voor het onzinnigste woord van het jaar, dan zou zedenpleger voor 1999 een goede kans maken. Je kunt een zedendelict plegen, maar zeden plegen is moeilijk. Zedenpleger is waarschijnlijk een verkorting van zedendelictpleger, maar ook geweldpleger kan van invloed zijn geweest. Het woord figureerde in 1999 enkele malen in koppen, te beginnen met een anp-bericht op 13 augustus 1999: ‘Tweede Kamer wil ex-zedenpleger beter laten volgen’.

zeespiegelvluchteling 2006

Gek is dat toch, Nederlandse milieuactivisten en groene politieke partijen roepen al járen dat er dringend iets moet worden gedaan aan het broeikaseffect, maar er zijn twee Amerikanen 215


voor nodig — Al Gore en Bill Clinton — om dit écht hoog op de agenda te krijgen. ‘You can count on me’, zei premier Balkenende in 2006 na een lezing van Clinton op Soestdijk, wat prettig is, want eerder nog had het cda diverse subsidies op de ontwikkeling van schone energie stopgezet. Als we nu niet hard aan de slag gaan, is Nederland straks écht vol, maar dan met water, is de boodschap. Dit zou meteen een nieuwe fase in de vluchtelingenproblematiek inluiden, want de Nederlanders zouden dan zelf massaal op de vlucht slaan, naar hoger gelegen landen, bijvoorbeeld in Afrika. Men bedacht hiervoor het woord zeespiegelvluchteling, dat in november 2006 debuteerde in nrc Handelsblad. zeilcontact 2003

Wat had Mabel Wisse Smit met de Amsterdamse topcrimineel Klaas Bruinsma? Aanvankelijk ging het volgens de rvd om ‘enige oppervlakkige zeilcontacten’. Ook voormalig premier Wim Kok had het over zeilcontacten. En de Kamer vroeg naar de exacte aard van deze zeilcontacten. Even leek het alsof zeilcontact volkomen gangbaar was in het Nederlands (‘ach, op een bepaalde leeftijd heb je allemaal wisselende zeilcontacten’), terwijl dit woord vóór Mabelgate niet eerder in het Nederlands was gesignaleerd. Uiteindelijk liet prins Friso in een opmerkelijke brief weten dat Mabel en Klaas gedurende drie maanden ‘regelmatig contact’ met elkaar hadden gehad, dat zij elkaar vervolgens anderhalf jaar ‘met enige regelmaat’ hadden gezien en dat Mabel in die hele periode ‘meerdere malen’ op Bruinsma’s boot had gelogeerd. ‘Desondanks’, concludeerde Friso, ‘blijft de waarheid dat er tussen de heer Bruinsma en Mabel noch zakelijke contacten waren, noch sprake was van een liefdesrelatie.’ 216


Wat hadden zij dan wel? Mabel en Klaas hadden zeil contact. zelfmoordconsulent 2001

In april 2001 arresteerde de politie van Groningen een man en vrouw uit Drenthe. Zij werden ervan verdacht een 81-jarige Groningse die leed aan een hersentumor op haar verzoek om het leven te hebben gebracht. De verdachten zouden twee zogenoemde zelfmoordconsulenten zijn van de stichting De Einder Noord in Nieuw-Annerveen. Zoals te verwachten was kreeg de zaak veel aandacht in de media, waardoor het woord zelfmoordconsulent tientallen malen in de kranten te lezen was. Het gaat om een variant op euthanasieconsulent, een woord uit 1996. zelfmoordgordel 2002

Het is bij zelfmoordaanslagen allang gebruikelijk om explosieven in een gordel om het lichaam te binden, maar pas sinds 2002 wordt zo’n band een zelfmoordgordel genoemd. Het woord debuteerde in april, in de Vlaamse krant De Morgen. ‘Kinderen stapten mee in Hamas-vermomming, mét de zelfmoordgordel van explosieven duidelijk zichtbaar.’ Later namen ook andere, Nederlandse, kranten het over. In juni vond het Israëlische leger tijdens een huiszoeking bij een Hamas-lid een foto van een als Palestijnse zelfmoordterrorist uitgedoste peuter. De kranten schreven over de zelfmoordpeuter. zelfmoordkaper 2001

We hadden al de treinkaper en de vliegtuigkaper, maar in 2001 werden we — vanwege de aanslagen van 9/11 — geconfronteerd met de zelfmoordkaper. Feitelijk gaat het om een specialisatie binnen het vliegtuigkapen. Of er nog veel zelfmoordkapingen zullen 217


volgen is de vraag, want iedereen doet er alles aan om dit te voorkomen. zinloos rijk 2000

Onmetelijk rijk. Deze nieuwe verbinding — die is gevormd naar het voorbeeld van zinloos geweld — werd in 2000 door Joost Ramaer gemunt in de Volkskrant. In een stuk over Nina Brink en World Online schreef Ramaer: ‘Nina Brink trekt al twaalf jaar lang een spoor van verliezen en niet nagekomen beloften. [...] Maar hoe groter haar verliezen, hoe hoger Nina stijgt in de besloten wereld van de zinloos rijken.’ Zes weken laten berichtte dezelfde krant: ‘De wereld telt nu 55 duizend “zinloos rijken”’. Het gaat om mensen met een vermogen van meer dan zeventig miljoen gulden, vooral verdiend aan de beursgang van technologiebedrijven. Overigens is het geen sinecure om zinloos rijk te zijn. Zinloos rijken kunnen te maken krijgen met het sudden-wealthsyndroom, een verschijnsel dat in 1999 werd vastgesteld door Amerikaanse psychologen en dat kan leiden tot slapeloosheid, drankmisbruik, onverzadigbaarheid en complete instorting. zoefmat 2002

Het stilste wegdek in Nederland tot nu toe is dubbellaags zoab (Zeer Open Asfalt Beton). Op zoek naar nog stillere alternatieven schreef Rijkswaterstaat in 2002 een prijsvraag uit. Een van de winnaars was het Amsterdamse onderzoeksbureau Omegam, dat de zoefmat uitvond: een wegdek met verschillende lagen die meeveren met de autobanden. Op de bovenste laag ligt een speciaal soort tapijt, vandaar de bijnaam tapijtweg. Het zoef in zoefmat staat voor ‘Zeer Open en Flexibele Mat’. En natuurlijk kun je op zo’n wegdek zoevend rijden. 218


zombie-pc 2005

Een zombie-pc is een pc — een afkorting die we kennen sinds 1985 — die zonder medeweten van de eigenaar wordt ingezet voor het verspreiden van spam of voor het platleggen van websites. In mei 2005 berichtte Het Financieele Dagblad dat het aantal gekaapte pc’s in Nederland dagelijks met 172.000 stuks steeg (kop ‘Aantal “zombie-pc’s” groeit razendsnel’). zony 2001

In juni 2001 beviel een shetlandpony in een particulier natuurparkje in het Britse graafschap Cumbria tot verrassing van de eigenaars van een zebra-achtig veulen. De pony had in een wei gestaan met een zebra. De Britse pers sprak van zorse en zetland, de Nederlandse pers van zony en pebra. zorgidentificatienummer 2000

Identificatienummer waarmee hulpverleners medische informatie via de computer kunnen opvragen. Ook gespeld als Zorg-Identifi219


catie-Nummer en afgekort tot zin. In september 2000 tekende het ‘ict Platform in de Zorg’, bedenker van het zin, een intentieverklaring met de betrokken organisaties over de elektronische uitwisseling van medische informatie. De media spraken ook wel van zorgnummer (eveneens een nieuwkomer). Dit leidde tot koppen als ‘Invoering zorgnummer laat op zich wachten’ en ‘Betrouwbaarheid zorgnummer niet bij voorbaat gewaarborgd’. zuurstofblikje 2005

Al bij verschillende sportscholen in Nederland uit de automaat te trekken: het zuurstofblikje. Het gaat om aluminium blikjes van vier en zes liter met daarin 99,5 procent pure zuurstof, verkocht onder de merknaam Go X. Al sinds 1995 lezen wij over zuurstofbars (vooral in het Verre Oosten en de Verenigde Staten): drinkgelegenheden waar je ook zuivere zuurstof kunt tappen. De kop boven een kritisch stukje in De Telegraaf lag een beetje voor de hand: ‘Zuurstof uit blik “gebakken lucht”’. zwembadgeweld 1999

Het komt steeds vaker voor: geweld in zwembaden. De Fluit in Leidschendam besloot in juli 1999 alleen nog maar jongeren toe te laten onder begeleiding van een ouder, het Tiki-bad in Wassenaar draaide de klok bijna een halve eeuw terug door mannen en vrouwen gescheiden te laten zwemmen.

220


Literatuur

‘Nieuwe woorden in onze taal’, in: Winkler Prins Boek van het jaar (Amsterdam/Brussel 1958, 1959, 1960, 1961, 1962, 1966, 1969, 1976, 1980). John Ayto Twentieth century words (Oxford 1999) Ton den Boon Taal van het jaar nul. Kroniek van het Nederlands in 2000 (Utrecht/Antwerpen 2000) Ton den Boon Taal van het jaar één. Kroniek van het Nederlands in 2001 (Utrecht/Antwerpen 2001; nieuwjaarsgeschenk, niet in de handel) Ton den Boon Taal van het jaar twee. Kroniek van het Nederlands in 2002 (Utrecht/Antwerpen 2002) Ton den Boon Taal van het jaar drie. Kroniek van het Nederlands in 2003 (Utrecht/Antwerpen 2003) Ton den Boon Taal van het jaar vier. Kroniek van het Nederlands in 2004 (Utrecht/Antwerpen 2004) Ton den Boon Taal van het jaar vijf. Kroniek van het Nederlands in 2005 (Utrecht/Antwerpen 2005) Ton den Boon Jaarboek taal 2007 (Utrecht/Antwerpen 2006) Ton den Boon Jaarboek taal 2008 (Utrecht/Antwerpen 2007) Ton den Boon Jaarboek taal 2009 (Utrecht/Antwerpen 2008) Ton den Boon Woord van het jaar 2008 (Utrecht/Antwerpen 2008) Rouke G. Broersma Recht voor z’n raap. Jargonboek voor hippe en andere vogels (Leiden 1970) 221


Jef Coeck Nieuwsspraak: een zakwoordenboekje (Antwerpen 1994) Marc De Coster Woordenboek van jargon en slang (Amsterdam 1992) Marc De Coster Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans (Den Haag/Antwerpen 1998) Marc De Coster Woordenboek van neologismen. 25 jaar taalaanwinsten (Amsterdam/Antwerpen 1999) Rob Doeve Onder de pet. En ander modern taalgebruik (Den Haag/Antwerpen 1999) Hans Ferrée In en uit: statusvijzel voor de halfwas-intellectueel en zijn tegendraadse amateur (Amsterdam 19642) Hans Ferrée Het trendletter abc (z.pl. 1983) Willem Hendrikx en Erik van der Spek Internet bullshit. Alles over digitale taalvervuiling (Den Haag 2004) Cor Hoppenbrouwers Jongerentaal. De tipparade van de omgangstaal (Hoogezand 1991) Joop & Kees van der Horst Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw (Den Haag/Antwerpen 1999) Frank Jansen & Hubert Roza Het laatste woord (Amsterdam 1993) Frank Jansen & Hubert Roza Nieuwlands. De jongste taalaanwinsten (Amsterdam/Antwerpen 1995) Wim de Jong & Henrico Prins Kantoortaal. Zakwoordenboek voor op het werk (Amsterdam 1997) Elizabeth Knowles & Julia Elliott (red.) The Oxford dictionary of new words (Oxford 1997) Jan Kuitenbrouwer Turbo-taal. Van socio-babble tot yuppie-speak (Amsterdam 1987) Jan Kuitenbrouwer Neo-turbo: van yuppie-speak tot crypto-mumble (Amsterdam 1993) 222


Jan Kuitenbrouwer Hedenlands. Klein lexicon van het gaande en komende taaljaar (Amsterdam 1996) Frans van Lier Jaartaal: de debuutwoorden van 1992 (Amsterdam 1993) Frans van Lier Jaartaal: de debuutwoorden van 1993 (Amsterdam 1994) Frans van Lier Jaartaal: de debuutwoorden van 1994 (Amsterdam 1995) Maarten van Nierop Nieuwe woorden. Verklarend en verhalend woordenboek van modern taalgebruik (Hasselt 1975) Maarten van Nierop Nieuwe-woordenboek (Hasselt 1976) Maarten van Nierop Verklarend lexicon van nieuwe woorden (Hasselt 1979) Ad. J. Odijk Alternatief abc (Amsterdam 1970) J. Posthumus A description of a corpus of anglicisms (Groningen 1986) Riemer Reinsma Signalement van nieuwe woorden. W.P. Woordenboek van 2000 neologismen (Amsterdam/Brussel 1975) Riemer Reinsma Neologismen (Utrecht/Antwerpen 1984) Riemer Reinsma Neologismen (Den Haag/Antwerpen 1999) Ewoud Sanders De taal van het jaar. Nieuwe woorden en uitdrukkingen, editie 2000 (Amsterdam/Antwerpen 2000) Ewoud Sanders De taal van het jaar. Nieuwe woorden en uitdrukkingen, editie 2001 (Amsterdam/Antwerpen 2001) Ewoud Sanders De taal van het jaar. Tweehonderdvijftig woorden die het aanzien van 2001 bepaalden (Amsterdam/ Antwerpen 2002) Ewoud Sanders De taal van het jaar. De nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2002 (Amsterdam/Rotterdam 2003) 223


Ewoud Sanders De taal van het jaar. De nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2003 (Amsterdam/Rotterdam 2004) Nicoline van der Sijs Leenwoordenboek. De invloed van andere talen op het Nederlands (Den Haag/Antwerpen 1996) Nicoline van der Sijs Geleend en uitgeleend. Nederlandse woorden in andere talen & andersom (Amsterdam 1998) Nicoline van der Sijs Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen (Amsterdam 2001) Nicoline van der Sijs & P.A.F. van Veen Van Dale etymologisch woordenboek. De herkomst van onze woorden (Utrecht/Antwerpen 19972) Rik Smits & Liesbeth Koenen Peptalk & Pumps (Amsterdam 1989) Rik Smits & Liesbeth Koenen Peptalk. De Engelse woordenschat van het Nederlands (Amsterdam 19922) P.G.J. van Sterkenburg Taal van het journaal. Een moment opname van hedendaags Nederlands (Den Haag/ Antwerpen 1989) P.G.J. van Sterkenburg & M.C. van den Toorn Veertig jaar journaal, veertig jaar taal (Den Haag/Antwerpen 1997) Eric Tiggeler, Mieke Vuijk Nu nog smeuïger! Reclametaal en ander trendy taalgebruik (Amsterdam/Antwerpen 2000) Sarah Tulloch The Oxford dictionary of new words (Oxford 1992) P. Wijnands & J.M. Ost Woorden van deze tijd (Amsterdam/ Antwerpen 19802)

224


Alfabetisch register

De nieuwe woorden en uitdrukkingen waaraan afzonderlijke artikelen zijn gewijd, zijn in het alfabetisch register vet gezet. 06/05 11 11-M 11 2-liter-auto 70 3-liter-auto 70 9/11 11 9/11-aanslagen 11 9/11-crisis 11 9/11-Day 11 aandachtswijk 167 aansluitmaster 11–12 aboutalisme 12 accidentisme 13 achterstandswijk 167 afkillen 13 agechip 13 agekey 13 agroproductiepark 14 aibo 14 aidsambassadeur 15 air rage 130 alarm-bh 15 alarmkip 199 alcoholdocent 15 alcoholslot 16 allochtonenstop 16 ama 195 amandelhockey 17

antibioticatest

17 antibioticavrij 18 anticonceptiepleister 163 antifilterorganisatie 18 anti-globalisatieactivist 18 anti-globaliseringscampagne 18 anti-globaliserings demonstrant 18 antiglobalist 18 anti-grondwetstemming 96 anti-impotentiepil 202 anti-krachttermapparaat 204 antimiltvuurpil 141 anti-proppercontroles 168 antirookpil 18 anti-rsi-tachograaf 30 antisnurkactivator 183 antisnurkspray 19 antiterreurtoeslag 19 antivandaalpasta 20 antivandalismepasta 20 antivirusbedrijf 195 antivirusindustrie 195 anti-vloekapparaaat 204 anti-vloekkastje 204 225


antraxbrief 141 apologieverbod 20 armenocide 20–21 as, (de) — van het kwaad 21–22 asieltoerisme 136 asobak 22 asotaks 23 at your service 23–23 Atlantic croaker 119 autobetaalbox 24 autoloze zondag 121 autoritadvies 24 B2B 24–25 B2B-communicatiekanaal 25 B2B-markt 25 B2B-site 25 B2B-software 25 B2B-toepassing 25 babyboomer 140 babyluik 206 babysabbatical 25 bad standing 25 Bagdadograd 25–26 baiseur de chèvres 92 bajesbijbel 26 bakkeren 185 Baligate 26–27 Balkansyndroom 27 Balkanziekte 27 Balkenende-norm 28 bama 195 bamamodel 28 bamaopleiding 28 bamastructuur 28 bankendans 28 226

bankendomino barebacking

28

29

29 bb’er 29 bb-adept 29 bb-huis 29 bb-website 29 BB

beeldschermtachograaf

29 30 belboom 30 beleveniscommunicatie 72 bengelaar 30 bengelbus 31 bereikbaarheidsoffensief 66 bermbom 31 bermmonument 31 Bernhardaapje 32 bestaansminimumtrekker 126 bestuurlijke ophouding 32 Bestuurlijke Ophoudingsplaats 32 betaalbox 24 betonbom 94 beurtbalkje 33 beurzenbloedbad 28 bibliothriller 34 Bijlmercomplot 34 Bijlmerdoofpot 34 Bijlmerspeurder 34 Bijlmersyndroom 34 Bin-Ladeneffect 177 Binladenteef 34 biologische terreur 34 bioterreur 34 bioterrorisme 34 bioterrorist 34 belboom


bittebak 34 bliksembom 133 blindenrollator 35 bloeddata 36 bloeddatabank 36 bloeddiamant 54 bloemenbrik 36

Boekestijntje

42 42 broekzakbellen 43 broekzakbeller 43 brommerhufter 103 brulshirt 43 bubbleboyvirus 194 bullshit bingo 44 bumperkleven 103 Bushmasters 31

boerengolf

calamiteitenspreekuur

BM

(Bekende Marokkaan)

bodywire

37

37 38 boerengolftoernooi 38 boerenhufter 103 boerentoeslag 137 Bokito 39 Bokitobril 39 Bokito-kledinglijn 39 Bokitotrots 39 bolitabeleid 40 bolitaslikker 39 bolletjesaffaire 40 bolletjesdode 40 bolletjeslepel 40 bolletjesoperette 40 bolletjesproblematiek 40 bolletjesprop 40 bolletjesslikker 39 bolletjessysteem 40 bolletjesvlucht 40 bolletjeswet 40 bompauze 40 bouwbordeel 41 boxdrainage 201 boxenstelsel 41 boxhoppen 201 boxtoerisme 201 breedband-internet 109

breekteam

breezertaal

36

44

cameramobieltje 45 45 cannachopper 45 car dropping 45 cartooncrisis 46 cartoondode 46 cartoonrel 46 carve-schaats 150 carveschaats 46 carveski 46 cashtest 75 cashtronaut 46 ceeceetje 71 chatroman 47 chick literature 47 chickengate 47 chicklit 47 Chinglish 75 cia-gevangenis 47 CIA -kamp 47 cia-vlucht 47 claimbaron 47 claustrocel 47 clickjacking 47 cloud computing 49 co-buying 49 cameratelefoon

227


colavergiftiging cold case squad

49 50

cold case 50 cold case-aanpak 50 cold case-team 50 collegeliner 50 comadrinken 51 comazuipen 51 combi-euro 51 combinatiekorting 51 Commissie-Stiekem 52 computeragressie 52 computerkleding 53 condoleancestem 53 condoommoe 29 conflictdiamant 54 congestieheffing 66 contactapparaat 87 contentbedrijf 54 contentdienst 54 contentleverancier 54 contentleverancier 54 content-provider 54 contentservice 54 contraterrorisme infobox 55 co-shoppen 49 co-shopping 49 credit crunch 28 croftybom 55 cryomeren 55 CT -infobox 55 cursusmoe 56 cyberfraude 56 cyberfraude 56 cyberhelm 56 cyberimam 108 228

cyberkraak 56 cyberlingo 56 cybersonate 56 cyberspace 56 cybersupermarkt 56 cybertherapie 56 cyberveiling 56 dartmachine 57 dat is zó... 57 datingsite 185 dementenstallen 14 demoniseren 57–60 detectielus 68 deukdij 60 dieplinken 60 dierenmotel 60 dierenrustplaats 60 digizerk 60 dioxinekip 47 disneyficering 201 documercial 61 docura 60 doggy dancing 62 domaingrabbing 62 domeinkaping 62 domeinmakelaar 62 domeinmakelaardij 62 dominotransplantatie 63 donkertekaart 63 doormabelen 132 doorpolderen 64 doorstroommaster 12 dotcom- 64 dotcombubble 77 dotcomcrisis 77 dotcom-generatie 64 dotcomkrach 77


dotcommalaise 77 dotcom-mania 64 dotcommen 64 dotcom-miljonairs 64 dotcommiseren 64 dotcom-reclame 64 dotcom-revolutie 64 dotcom-slachtoffer 64 dotflop 77 Dover-Chinezen 180 Doverdoden 180 dr. v. 66 dramademocratie 65 drankslot 16 dreig-dvd 65 dreuzel 200 drieliterauto 70 drie-liter-auto 70 driepersoonscel 137 drugsplukken 66 drugsplukker 65 druktetarief 66 duale master 12 dubbeldip 67 durfbank 67 dwaaldetectie 67 e-bedrijf 68 e-beleggen 68 e-bom 133 e-butler 68 e-butler 68 eclipsbril 68 eclipsomania 68 eclipszone 68 eco-afvalwater 69 ecodoodskist 69 ecokist 69

ecokogel 69 ecolijkkist 69 eco-luxe 69 ecotainment 69–70 ecothriller 70 ecotoilet 32 e-cruitment 68 eenliterauto 70 een-liter-auto 70 eergerelateerd geweld

70

e-Europe 68 eisprongslip 158 e-kerstkaart 68 e-klant 68 e-mailvirus 195 e-mailvrij 71 e-mailwisseling 71 embedded journalist emotiemarketing

72

72

e-news 68 Engafrikaans 72–73 Engfrikaans 72–73 Enronitis 73 Enronitisinfectie 73 entertainment-robots 15 epodrome 14 erectiepepper 73

erectiepil 202 ergens zin an hebben 74 e-time 68 eu-fanaat 96 Euralisch 74–75 eurochipkaart 75 eurocriminaliteit 75 euroflatie 75 euroïsering 75 euroklaar 75 229


eurominikit 75 eurowen-set 75 eu-scepticus 96 euthanasieconsulent 217 euthanasiemakelaar 75 euthanasiereis 75 euthanasietoerisme 75 e-vangelie 68 evenementenbier 76 ex-reservekoningin 171 extreme makeover 76 e-zeepbel 77 fietspoolpunt 77 fijnstofflitspaal 78 filemelding 79 filezwaaien 78 filibusteren 168 filterprogramma 18 filterwetgeving 18 fingerboard 78 fingerboarden 78 flash mob 79 flash mobber 79 flashmobbing 79 flipflopper 79 flitsbom 133 flitsdrommen 79 flitsmelding 79 flitsmenigte 79 flitsmeute 79 flitspaal 80 flitspaalgedrag 80 flitsscheiding 80 flitssolliciatie 80 folla cabras 92 fopduik 81 fopduiker 82 230

Fortuynist

82 82 fotomobieltje 45 fotomobieltje 83 fouilleerzone 83 fotofucken

Free Willy-syndroom

84 84 funshoppen 72 funsticker 163 fusiekrant 85 ga toch koken 86 galalijkkoets 36 gangstermeisje 132 garnalenhersens 85 gastroseksueel 86 gatsometer 78 gaydar 87 gaytrouwerij 101 gedachtegoed van Pim 82 ge-dotcomd 64 gedotcommiseerd 64 frietje feest

geest van pim, in de —

87–89 geitenneuker 92 geltrein 89 gendoping 89 geweldloze zone 90 gezinscoach 90 gezondheidshemd 90 gifkip 47 gladheidscalamiteiten coördinator 91 glasvezeldemocratie 143 globofoben 18 gloeilampverbod 91 gloeivis 92 goat fucker 92


godsdienstcode goeiemoggel Gorisme

93

93

93 gorist 93 graffiti-gedoogmuur 198 grafietbom 94 grama 195 grievengerecht 94 grievenrecht 95 grievenrechter 95 groetzone 95 groetzonebord 95 grondwetfolder 96 grondwetkrant 96 grondwetreferendum 95 grondwetsdeskundige 96 grondwetshow 96 grottoerist 96 GSM -bom 96 gsm-kankerschildje 30 gsm-metje 30 gsm-straling 30 G-string 187 gulpenduikertje 97 haaienpak 46 haatkalender 97 hamzuil 98 Handvest Verantwoordelijk Burgerschap 207 hangjongere 98 hangmobiel 98 hangplek 98 happy slapping 98–99 harries 99 Hema-worst 113 hennepheli 45 hersengarnalenmassa 85

High Power Microwave 133 hijacking 48 hippie 214 hittedode 99 hobbypluimvee 117 Hollands Prinsentoetje 103 homecoach 100 homocontactapparaat 87 homohuwelijk 80, 100 homoscheiding 100–101 hoofddoekloze zondag 101 hooliganleger 101–102 hopteam 102 horkenlijn 102 hufter 103 hufterindex 103 huwelijksvla 103 hyperadaptivity 104 hyperlink 60 icd+ 53 icd+-jas 53 ied 31 ietsist 147 ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg imagespam

104–108 108

imama

108 impotentiepil 202 Improvised Explosive Devices 31 indrinken 51 Industrial Clothing Design 53 info-abri 109 informatiestress 71 ingebedde journalist 72

231


ingekwartierde verslaggever 72 inktzwarte maandag 28 inlegkruisje 187 intelligente kleding 53 internetapotheek 162 internetcontent 54 internetdatingbureau 109 internetdokter 109 internetjournalist 60 internetkannibaal 109 internetprofessor 109 internetromance 109 internetstalking 109 invasiewet 110 inzuipen 51 Irakificatie 111 Irakificering 111 it-rijke 140 i-wear 53 ja-campagne 96 jackassen 111 ja-kamp 96 Jan de loodgieter 111 jeukjargon 112 Jip-en-Janneketaal 112–113 jobhopper 193 jongerenontmoetings plek 98 jop 98 jop-container 98 Joris Driepinterheffing 137 jp-norm 28 kaasslaaf 113 kabaalprotest 114 kamikazekip 199 kasgraaier 114 232

keetdrinken ketchupdans

114 114

keycord 180 kidhunten 116 kidhunter 115 kidhuntersbureau 115 kijken of je het gras in de Arena ziet groeien 116 killerapplicatie 83 kilometerheffing 66 kilometeronderbreker 116 kinderspruit 116 kippenkliklijn 117 klapkogel 118 klapschaats 150 kleptocratentaks 118 kleptotaks 118 klikkip 199 kliklijn 117 kliklijn 205 klimaatmoeheid 94 kluitsla 118 knorrepos 119 knuffel-tv 119 kogelbrief 119–121 koningskindvla 121 kooploze zondag 121 kopvoddentaks 121–123 korteklapmethode 123 kraamsuite 123 krachtwijk 167 kunstsperma 123 kut-Marokkanen 124–125 kweekvlees 125 labrahuahua 125 labsperma 123 lama 195


lanceervoorraad 75 lanyard 180 lawaaiwake 114 leefloon 125 leescheque 126 leisure center 127 leisure manager 127 leisuremarkt 127 leisurepark 127 leisurevoorziening 127 lichaamsadvertentie 127 lichtvervuiling 64 linkpopulariteit 128 lokauto 129 lokeend 129 lokfiets 129 lokhomo 128 lokloverboy 129 lokpaard 128 lokpatiënt 129 lokschuurtje 128 loktiener 129 lokvrachtwagen 129 lokzak 130 loyaliteitsbonus 189 luchtrazernij 130 luistercamera 131 maar nu even niet 131 maatschappij-ontwrichtend weer 208 Mabelgate 131 Mabelitis 132 machocraten 132 machocratie 132 magic-tattoos 37 magnetronbom 133 make no mistake 133

Mama Appelsap

134 Massive Ordnance Air Blast 133 Máxima-adresboekje 104 Máxima-briefpapier 104 Máxima-burger 104 Máxima-effect 135 Maximale Passietoetje 103 Máxima-pantoffels 104 Máxima-parfum 134 Máxima-pop 134 Máxima-product 103 Máxima-sjaal 134 Máxima-stickervelletjes 104 Máximatoer 134 Máximatour 134 Maximoe 104 Máximoe 135 medisch asieltoerisme 136 meerkindcel 136 meermanscel 136 meeroken 211 meetrekregeling 201 meidenprik 137 melissavirus 194 melkdubbeltje 137 melkzuurinjectie 138 mengprofiel 138 mening, het is maar een —

138–139

Mexicaanse griep

139 microblog 196 microblogdienst 196 midlife-miljonair 140 miksticker 163 millenniumbaby 140 miltvuuraanslag 141 233


miltvuuralarm 141 miltvuurangst 141 miltvuurbrief 141 miltvuurbrief 34 miltvuurcampagne 141 miltvuurmassahysterie 141 miltvuurpsychose 141 minigroente 141 minisnackgroente 142 minister-presidentnorm 28 MKZ -crisis 142 Moab 133 mobbing 79 mobiele hangplek 98 mobieltje 30 mobi-hausse 30 mobi-markt 30 mob-site 79 modderbord 142 Mohammedcartoon 46 moslimcartoon 46 moslimziekenhuis 142 muisalarm 30 muisarmbestrijder 30 muisklikactivisme 142 Murks 146 mvw 143 nacht van Wiegel 144 nahuwelijk 144 nahuwelijks 144 namabelen 132 Nederland van Ooit 145 nedermix 145 nee-campagne 96 nee-kamp 96 nepflitser 146 234

nep-snelheidscamera 146 nepveteraan 146 nepvirusmelding 195 netdokter 109 netwerkoorlog 146 New-Yorkeffect 177 nicotinekauwgom 18 nicotinepleister 163 nicotinepleister 18 nicotinewater 147 nieuw antisemitisme 147 niksisme 147 Nipplegate 191 nonliner 148 nosejob 76 nulpraat 148–149 nulzesje 30 Obamania 149 oefeneuro 75 olieschaats 150 omvallende banken 28 onder de pet houden 151–153 ondertuttelen 154 ondertutteling 154 onderwaterhelikopter 154 onderzoeksmaster 12 ontbureaucratisering 155 onthanen 154 onthuftering 103 ontpaarsen 155 ontpaarsing 155 ontpluchen 155 ontverdonken 155 oogpsychose 68 opblaaskerk 156 ophokkip 157


ophokkippenei 157 ophokplicht 157 ophoudingsruimte 32 oppimpen 157 opseksen 157–158 opvoedpoli 158 orale ovulatieremmers 162 Oranje-hater 135 orgastronomie 182 ovulatieslip 158 page jacking 159 paginakapen 159 palletscan 159 papavirus 194 papizza 160 parelteef 34 pasfotoregistratie 160 pc Hooft-tractor 23 pc-tachograaf 30 pebra 219 pedofielenpartij 161 pedokiller 161 penisknijper 161 persoongericht verstoren 201 phisher 162 phishing 162 piëteitstem 53 pil 162 pil-abonnement 162 pilservice 162 pimpen 162–163 pisseria 197 plaatjesspam 108 plakpil 163 plaslift 197

plassticker

163 163 plaszak 164 pleisterpil 163 plofzone 164 podcasting 204 poederaanslag 164 poederbericht 164 poederbrief 34, 164 poederenvelop 165 poedergrap 165 poederhype 165 poederlawine 165 poederofficier 165 poederpakketje 165 poederpaniek 165 poederpost 165 poederpostmalloot 165 poedervrees 165 poederzender 165 poematoerist 165 Poenschoen 165 ponsstemkaart 204 pooierbak 157 pornostreepje 166 potentiepil 202 powerplate 166 prachtwijk 166 premier-norm 28 preventief fouilleren 83 prijsrijden 66 privé-internetten 167 privésurfen 167 probleemwijk 167 procedurevandalisme 167 propper 168 prullenbakkéren 168 plastuit

235


puinhopen van paars, de —

169–170 puntcom- 64 pyjamadag 170 quizhopper 171 real-life soap 29 realtime 211 recessieverzekering 28 recessievrees 28 reetveter 187 rekeningrijden 66 religiecode 93 reservekoningin 131, 171 ribbeldij 60 risicobank 28 Robin-Hoodtaks 118 rolstoelpiet 172 rooftas 172 rookcafé 211 rookkroeg 211 routekaart 172 rouwclown 173 rsi-tachograaf 30 ruilseks 173 ruimen 117, 142 ruimtehuwelijk 174 ruimtetoerist 46 rundvleesoorlog 203 Saddamgrad 26 Sahafisme 174 samenwinkelen 49 sanitatie 175 SARS 176 sars-alarm 176 sars-ziekenhuis 176 sas-dag 185 schaduwweduwe 176 236

s-check spray

177 schietmobieltje 177 schiettelefoon 177 Schijt-Aan-Sonja-dag 185 schreeuwlijn 52 schrikdip 177 scooterhufter 103 senatorscoup 144 sensorhemd 91 service-abri 109 sexting 178 slachtofferloket 178 slangenkop 178–180 slapende terroristen 180 slaper 180 sleutelkoord 180 slijtersziekte 181 slikker 39 slimme jas 53 slimme kleding 53 slimmen 212 smeltkroestaal 145 smirten 181 sms-bom 96 sms-bombardement 96 smulbos 181 smurfenspray 213 smurfentaal 145 snackseks 182 snelrechtbus 183 snurkbeugel 183 soepheffing 184 softlaunch 184 sonja’en 185 Sonjabakkeren 184 Spanglish 75 speeddaten 185


spijbelchip 185 spijbelchipkaart 185 spinner 157 spitssnelheid 66 spitstarief 66 spitstoeslag 66 sponsor-tattoo 127 sporenprofiel 138 spraakwaterschade 185 stadionuitvaart 186 stamcelcowboy 186 stamcelpiraat 186 stamcelpiraterij 186 Stayokay 186 stem-rsi 187 stiltekaart 64 straatwaarde 160 string 187 string-inlegkruisje 187 string-tattoos 37 sudden-wealth syndroom 218 sudoku 187 superkoelkast 188 supersnelrecht 183 supersweets 116 Surilands 146 swaffelen 188–189 synergiebonus 189 taalplacemat 189 taarting 190 tacogriep 140 taikonaut 190 tangonederlands 135 tapijtweg 218 tattoobandjes 37 technohausse 190

technohouse 190 Technology Related Anger 52 telecomeuforie 190 tepelgate 191 terreurtoeslag 19 terroristentoeslag 19 terugontvoeren 115 tietelen 191 TMT 192 tmt-aandeel 192 tmt-bedrijf 192 tmt-fonds 192 tmt-sector 192 tmt-waarde 192 tocht van medeleven 192 toeritdosering 66 toeslagpartner 192 tokkietoets 193 tophopper 193 topmaster 193 topmaster-model 194 topmasteropleiding 193 topmasterstudie 193 toppie joppie 194 tra 52 trilminuut 166 trilplaat 166 troostconcert 192 troostkoper 194 trooststem 53 Tsjernobylvirus 194 tv Guardian 204 twama 195 tweeliterauto 70 twee-liter-auto 70 tweet 195 237


twitteraar 195 twitteren 195 übercool 196 uilenbord 196 uilenhaag 196 uitbreidingsmoeheid

196 197 umts-blunder 198 umts-debacle 198 umts-frequentie 197 umts-licentie 197 UMTS -veiling 197 umts-vergunning 198 urilift 197 vadercentrum 198 vandalenzone 198 varkensflat 14 verduisteringstompoes 68 vergadernijlpaard 198 verhuftering 103 verklikkerkip 199 verklikkip 199 verleefbarisering 199 vermaakrobots 15 verpotteren 200 verpretparken 201 verpretparking 201 verpretparkisering 201 verpretten 201 verstoren 200–201 verthemaparkisering 201 verzamelinkomen 201 vetweegschaal 201 viagragrafiek 202 vietnamisatie 111 vingerbel 202 vinkenzetter 202 uitschuifurinoir

238

vleesconflict 203 vleesoorlog 203 vleesproces 203 vleesvrezend 203 vlinderbiljet 203–204 vloekdetector 204 vloekfilter 204 vodcasting 204 voetbalvandalismelijn 205 voicebom 205 voluntoerisme 205 vondelingenschuif 206 vriesdrogen 55 vrijdenkersruimte 206 vrijetijdsindustrie 127 vrije-uitloopei 157 Waaltaks 118 waardencatalogus 207 waardenregister 207 watskeburt 207 watskefotografeerd 207 wearable electronics 53 web 2.0 208 weeralarm 208 weeralert 208 weesfiets 209 weesfietsenproject 209 weggeefwinkel 209 weglooplijn 209 wegnomineren 29 wegwerparbeiders 180 wegwerptoilet 164 wegwerpurinaal 164 weigerambtenaar 210 weigervrije gemeente 210 werpgroep 190 wespengraaier 210


Wiegelaar 144 wiiën 211 wildplassen 197 wildroker 211 wildverwachting 211 wilfen 212 wisselschaats 150 wodkatampon 212 Wouterbossen 212 wtc-aanslag 213 WTC -hoest 213 wtc-ramp 213 wtc-ruïne 213 X-marker 213 xtc-dj 213 yettie 214 youtuben 214 yuppie 214 zachtmoed 215 zakpo 164 zama 195 zedendelictpleger 215 zedenpleger 215 zeespiegelvluchteling 215 zeilcontact 131 zeilcontact 216 zelfmoordconsulent 217 zelfmoordgordel 217 zelfmoordkaper 217 zelfmoordpeuter 217 zelfverdedigingsspray 213 zemelteef 34 zendkraan 30 zetland 219 Ziegenficker 92 Ziegenficker-Killer 92 zin an hebben, ergens 74

zin 220 zinloos rijk

218 zoefmat 218 zombie-pc 219 zony 219 zorgidentificatienummer

220

Zorg-IdentificatieNummer 220 zorgnummer 220 zorgtoeslag 192 zorse 219 zuipkeet 114 zuipkeet 51 zuurstofbar 220 zuurstofblikje 220 zwaffelen 188 zwama 195 zweefteef 34 zwembadgeweld 220

239


Colofon

Van asotaks tot zedenpleger is in het najaar van 2009, in opdracht van uitgeverij nrc Boeken, gedrukt door Hooiberg Haasbeek. Reid, Geleijnse en Van Tol maakten de illustraties. De eindredactie was in handen van Jaap Engelsman. Het omslag is ontworpen door Studio Ron van Roon en Sander Pinkse verzorgde de typografie en de vormgeving van het binnenwerk. De foto van de auteur is gemaakt door Vincent Mentzel. © Ewoud Sanders

isbn 978 90 79985 05 0 nur 610 www.ewoudsanders.nl www.nrc.nl www.nrcboeken.nl

10:12 Pag. 1. Van asotaks tot zedenpleger

Recommend Documents