1. Wat? 2. Ontstaan en evolutie. 2.1 Ontstaan vanuit de praktijk

Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg
[email protected] -  www.osbj.be

HCA-diensten Diensten voor herstelrechtelijke en constructieve afhandelingen Lieve Balcaen - ondersteuningsstructuur bijzondere jeugdzorg - www.osbj.be

1. Wat? HCA is het letterwoord voor herstelrechtelijke en constructieve afhandeling en omvat 5 werkvormen: de slachtoffer-dader bemiddeling , het herstelgericht groepsoverleg, de gd, het leerproject en - zeer recent - de ouderstage. In Antwerpen, Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen zijn de HCA-diensten arrondissementeel georganiseerd. In Limburg en Oost-Vlaanderen zijn ze provinciaal georganiseerd. In bijlage vindt u een overzicht van de HCA-diensten in Vlaanderen.

2. Ontstaan en evolutie De HCA-diensten vinden hun ontstaan in de ontwikkeling van een aantal herstelgerichte praktijken op het einde van de jaren 80, nog voor er sprake was van herstelrecht. Deze benoeming als herstelrechtelijk kwam pas achteraf. Wat hen destijds wel verbond was de kritiek op het jeugdbeschermingssysteem. - Ik bespreek achtereenvolgens het ontstaan van het bemiddelingsproject binnen de vzw Oikoten in het Leuvense en het ontstaan van de gemeenschapsdienst vanuit de vzw DAS&V te Gent (2.1.) - Vervolgens laat ik u zien hoe de Vlaamse gemeenschap deze tendenzen heeft ondersteund vooral door te voorzien in middelen voor de verdere uitbouw van deze werkvormen (2.2.) - Tenslotte wordt deze ontwikkeling bekroond door de federale overheid die deze benadering recent heeft voorzien van een wettelijk kader.(2.3.)

2.1 Ontstaan vanuit de praktijk 2.1.1. vzw Oikoten De vzw Oikoten is het meest gekend vanwege de zgn. onthemende projecten, waarvan de voettochten voor jeugdige delinquenten naar Santiago de Compostella het meest bij blijven. Sinds 1982 organiseert Oikoten deze onthemende projecten. De achterliggende filosofie is deze van een emancipatorische pedagogiek: jonge mensen helpt men niet door ze te beschermen, maar door hen als volwaardige personen een reële verantwoordelijkheid, een opdracht te geven. Deze tochten waren vooral bedoeld voor een groep van herhaaldelijk geplaatste jongeren, de zgn. restgroep. In 1987 kreeg Oikoten de opdracht om de basisidee van deze onthemende projecten ook in preventieve zin toepasbaar te maken, nl. zoeken naar een andere manier van reageren op het eerste delinquent gedrag van jongeren. Aangezien Oikoten iets wilde waarin de jongeren hun geloofwaardigheid t.a.v. zichzelf konden herstellen én de relaties met hun netwerk konden versterken, werd in eerste instantie gedacht aan ‘de dienstverlening aan de gemeenschap’, naar het voorbeeld van Nederland en Mechelen. Spoedig echter bleek dit problemen te stellen, jongeren ervoeren bijvoorbeeld deze dienstverlening als een straf, de benadeelde werd volledig genegeerd waardoor de ouders, als burgerlijk verantwoordelijken, uiteindelijk toch moesten opdraaien voor de kosten. Dit bracht Oikoten eind 1987 tot het systematisch contacteren van het slachtoffer. Aanvankelijk hoopte Oikoten om van de benadeelde een antwoord te krijgen op de vraag naar de aard en de duur van de alternatieve afhandeling. Maar het systematisch contacteren van het slachtoffer dwong de vzw het hele project te herzien. Om geloofwaardig te zijn voor de benadeelde moest de eenzijdige dadergerichtheid verlaten worden. De benadeelde wenste wel mee te werken en mee te denken, maar niet alleen in functie van het pedagogisch belang van de jonge dader. Slachtoffers hebben grote behoefte aan erkenning en een duidelijke vraag naar financiële compensatie. Aldus evolueerde, in de schoot van de vzw Oikoten, de ‘dienstverlening aan de gemeenschap’ naar het eerste bemiddelingsproject voor minderjarigen. Echter, de vraag van de benadeelde naar financiële genoegdoening kwam onder druk te staan aangezien jongeren hieraan slechts zelden konden voldoen. Het zo belangrijke geloofwaardigheidscriterium leek wederom niet gerealiseerd te kunnen worden. Een oplossing werd gevonden in de oprichting van het vereffeningsfonds in 1991. Aanvankelijk werd dit samengesteld uit giften en was 1

bedoeld als aanbod naar jonge daders toe die wensten de benadeelde financieel te compenseren maar hiervoor geen mogelijkheden hadden. In ruil voor vrijwilligerswerk in een humanitaire instelling komt dit geld terecht bij de benadeelde. Dit gaf de jongere toch de kans de nodige verantwoordelijkheid te kunnen opnemen en zijn geloofwaardigheid te kunnen herstellen naar zichzelf, zijn ouders en het slachtoffer toe. De keuze van het vrijwilligerswerk wordt ook besproken met de benadeelde. En het project evolueerde verder. In 1996 werd de Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven opgericht, waarin het vereffeningsproject zijn plaats kreeg. Aldus kreeg het project een officiëler statuut en dit uitte zich ook meteen in de toevloed van dossiers. Inmiddels was men ook op andere plaatsen gestart met bemiddeling en werd ook in Brussel een fonds opgericht met sponsorgeld. Deze fondsen werden dan in 1997 overgedragen aan de provincie Vlaams-Brabant. De andere provincies volgenden dit voorbeeld zodat er sinds 2006 in elke provincie een provinciaal vereffeningsfonds bestaat in functie van de bemiddeling. 2.1.2. Das en V (Dienst alternatieve sancties en voogdijraad) In diezelfde periode werd ook op andere plaatsen in Vlaanderen gezocht naar alternatieven voor een al te beschermende reactie op jeugddelinquentie. De idee dat jongeren ernstig moeten genomen worden en dus ook aangesproken op hun verantwoordelijkheid vond ruime weerklank. In Gent ontstond, onder de bezielende leiding van advocaat-generaal Christian Maes, de dienst alternatieve sancties en voogdijraad. Deze dienst stond in voor de begeleiding van gemeenschapsdienst als een alternatief voor een plaatsing. Jongeren die ernstige feiten pleegden konden zich op vrijwillige basis inzetten voor de gemeenschap en op die manier zelf verantwoordelijkheid nemen en vermijden dat ze geplaatst werden. Er werd duidelijk geopteerd voor een sanctionerende finaliteit. Vandaar dat deze dienst een tijdlang zeer consequent subsidies vanuit de Vlaamse gemeenschap weigerde. Het aanvaarden van subsidies zou - gezien de huidige bevoegdheidsverdeling - immers een erkenning zijn van de hulpverlenende finaliteit van de gemeenschapsdienst. Het theoretische model van herstelrecht was op dat ogenblik nog niet gekend en bood dus nog geen uitweg.

2.2. Resolutie van het Vlaams Parlement Dit veranderde met de resolutie van het Vlaamse parlement in 1999. In het Vlaams parlement werd in 1998 een Commissie Bijzondere Jeugdzorg samengesteld om zich te buigen over de mogelijke noodzakelijke veranderingen in de Bijzondere Jeugdzorg. Het werk van de Commissie resulteerde in een voorstel van resolutie, goedgekeurd op 10 maart 1999. In deze resolutie zijn enkele passages terug te vinden die belangrijk zijn voor de verdere ontwikkeling van de HCA-diensten. De Commissie pleit voor een veralgemening van de alternatieve afhandelingsvormen bij minderjarige delictplegers en wil daarbij maximaal de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap benutten. In elk arrondissement dient er gestreefd te worden naar een “gecoördineerd aanbod van alternatieve herstelgerichte afhandelingen zoals de herstelbemiddeling voor minderjarigen, de gemeenschapsdienst en de leerprojecten”. In deze resolutie wordt voor de eerste keer duidelijk geëxpliciteerd dat bemiddeling, gemeenschapdiensten en leerprojecten tot de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap behoort. Daarnaast beschouwt de Commissie de drie afhandelingsvormen bemiddeling, gemeenschapsdienst en leerprojecten- als herstelgericht en dienen dus binnen de Bijzondere Jeugdzorg ingebed te worden. Tevens wordt er gepleit voor standaardisatie en veralgemeenbaarheid van het aanbod. Tengevolge van deze resolutie werden er middelen voorzien in elk gerechtelijk arrondis-sement. Aldus werden diverse organisaties van de Bijzondere Jeugdzorg aangemoedigd om één of meerdere van deze drie afhandelingsvormen uit te bouwen. Voor de bemiddeling gebeurde dit door een centrale implementator. Hierdoor is de bemiddelingspraktijk in Vlaanderen vrij eenvormig. Voor gemeenschapsdiensten en leerprojecten was er geen centrale aansturing. Dit had voor gevolg dat de diversiteit voor leerprojecten groot is. (zie verder)

2

2.3. De nieuwe jeugdwet in 2006 Een van de verdiensten van de nieuwe jeugdwet is de verwettelijking van bemiddeling en het herstelgericht groepsoverleg. Ook de leerprojecten hebben een meer expliciet wettelijke basis gekregen. De wettelijke omkadering van de gemeenschapdienst blijft daarentegen voor veel onduidelijkheid zorgen. Tenslotte is er de controversiële invoering van de ouderstage voor ouders die duidelijk onverschillig zijn voor het delinquent gedrag van hun kinderen. Naast de vraag of de federale overheid bevoegd is om een maatregel op te leggen met een in sé hulpverlenende finaliteit, zijn er ook vanuit de praktijk veel vragen bij de effectiviteit van een dergelijke ouderstage voor zogenaamd onverschillige ouders zeker wanneer het gaat om ouders van adolescenten. Een zeer positief gevolg van de verwettelijking is de verhoging van de middelen voor HCA-diensten door de Vlaamse gemeenschap.

3. De vijf werkvormen 3.1. Bemiddeling 3.1.1. Omschrijving Bemiddeling is een communicatieproces tussen de minderjarige verdachte, zijn ouders en de benadeelden, begeleid door een onpartijdige derde, met het oog op het herstel van de materiële en relationele gevolgen van de feiten.

3.1.2. Een breder kader Bemiddeling en Hergo zijn geen jeugdbeschermingsmaatregelen zoals een ondertoezichtstelling of een plaatsing. Deze werkvormen zijn immers gegroeid vanuit een herstelrechtelijke visie. In deze visie staat niet het delict op zich centraal maar wel de gevolgen ervan. Dader en slachtoffer worden als eerst betrokkenen maximaal aangesproken om toekomstgericht te zoeken naar een vorm van herstel of een oplossing voor de gevolgen van het delict. Meer concreet betreft het een proces waarbij de verschillende partijen die betrokken zijn bij een misdrijf, dader, slachtoffer en samenleving, gezamenlijk een antwoord zoeken. Herstel of goedmaking is hierbij de leidraad, onder welke vorm dan ook. Herstel moet hier veel ruimer worden opgevat dat het materiële herstel. Het gaat in hoofdzaak om het zich her-stellen na de feiten. Slachtoffers willen begrijpen wat er gebeurd is en waarom de feiten gebeurd zijn. Zij willen meestal dat de dader inziet wat hij hen heeft aangedaan en dat hij stappen zet om iets goed te maken. De jongere zelf wordt tijdens het bemiddelingsproces geconfronteerd met de gevolgen van de gepleegde feiten. Hij kan zich ook uitspreken over wat de feiten voor hem hebben teweeggebracht. Hij wordt zich enerzijds sterker bewust van zijn verantwoordelijkheid en krijgt tegelijk ook de kans om zelf iets te ondernemen in het herstel. Bemiddeling en herstelgericht groepsoverleg willen dit proces faciliteren door partijen uit te nodigen zich uit te spreken over de betekenis die deze feiten voor hen hebben gehad, deze verhalen uit te wisselen, na te gaan welke de gevolgen waren voor henzelf en voor anderen en wat ze nog van elkaar en eventueel van de rechtbank verwachten.

3.1.3. Werkingsprincipes De bemiddelaar is meerzijdig partijdig. Deze term vervangt de vroegere neutraliteit van de bemiddelaar. De bemiddelaar is immers niet afstandelijk neutraal naar de partijen maar kan wel degelijk mee gaan in de beleving van de partijen. Hij houdt daarbij echter steeds ook rekening met de realiteit van de andere partijen en zal deze zo nodig ook aanwezig stellen in de bemiddeling. Het bemiddelingsproces is gebaseerd op de vrijwillige deelname van de partijen. Partijen beslissen zelf of zij op het bemiddelingsaanbod wensen in te gaan. Ze kunnen ook het proces beëindigen indien ze dat wensen. Ze laten zich hierbij ook steeds bijstaan door hun raadsman. 3

Derde belangrijk principe is dat van de vertrouwelijkheid. Deze vertrouwelijkheid geldt zowel tussen de partijen onderling als naar de gerechtelijke overheid. De partijen beslissen zelf welke informatie wordt doorgegeven aan de andere partij. Ook anderen worden alleen maar gecontacteerd met toestemming van de cliënt. De bemiddelaar gaat zeer voorzichtig om met het neerschrijven van informatie die in de bemiddeling aan bod komt omwille van die vertrouwelijkheid. Alleen die informatie waaroever alle partijen het eens zijn dat ze mag worden meegedeeld aan de gerechtelijke instanties kan worden opgenomen in een eventuele overeenkomst of verslag. De bemiddelaar brengt ook geen informatie over aan het parket over het bemiddelingsverloop, de mate van inzet en de medewerking. De bemiddelaar verduidelijkt aan de betrokkenen zijn rol, zijn mogelijkheden en beperktheden, het doel en de grenzen van de bemiddeling. Dat is het principe van de transparantie. De bemiddelaar zal bij aanvang van het bemiddelingsproces deze werkingsprincipes duidelijk kenbaar maken aan alle betrokkenen 3.1.4 Criteria voor bemiddeling Art. 37 bis§1 stelt de volgende voorwaarden: - er bestaan ernstige aanwijzingen van schuld; - de jongere ontkent zijn betrokkenheid niet - een slachtoffer is geïdentificeerd. Een herstelrechtelijk aanbod kan enkel worden toegepast indien de personen die eraan deelnemen er uitdrukkelijk en zonder voorbehoud mee instemmen en dit blijven doen zolang de bemiddeling of het herstelgericht groepsoverleg duurt.

3.1.5. Verloop van de bemiddeling 3.1.5.1.Verwijzing door parket of jeugdrechtbank De bemiddeling wordt bijna steeds geïnitieerd door het parket of door de jeugdrechter. In principe kan ook de jongere (via persoonlijk project) of het slachtoffer (op niveau van parket) zelf de vraag stellen maar dit gebeurt nog steeds zeer weinig. Het is in elk geval vereist dat de gerechtelijke overheid mandaat verleent om bemiddelen. Dit gebeurt door een brief die vertrekt vanuit het parket of de jeugdrechter naar de drie partijen met name de jongere, de ouders en het slachtoffer waarin ze een aanbod krijgen tot bemiddeling. Er wordt hen gevraagd contact op te nemen met de bemiddelingsdienst. Indien de partijen na 8 werkdagen geen contact opnemen, neemt de bemiddelingsdienst zelf contact op met de partijen. 3.1.5.2.Contactname door de bemiddelingsdienst De wijze van contactname verschilt al naargelang van de werklast van de dienst. In sommige diensten worden de partijen aangeschreven met de melding dat de bemiddelaar zal langs komen om het aanbod toe te lichten tijdens een bezoek bij de mensen thuis. Indien de partijen niet wensen dat de bemiddelaar langs komt, moeten ze zelf initiatief nemen om dit te melden aan de bemiddelaar. Diensten met een hoge werkdruk informeren de partijen schriftelijk dat ze contact kunnen opnemen met de dienst indien ze een bemiddeling wensen. Dit leidt tot een veel lagere deelname van de partijen. Nadat partijen zich akkoord hebben verklaard om deel te nemen aan de bemiddeling (dit gebeurt in 40 % tot 60 % van bemiddelingsaanbod) kan het bemiddelingsproces starten. Aanvankelijk ligt het accent vooral op de individuele noden en vragen van slachtoffer en dader. Naarmate de bemiddeling evolueert, komt meer nadruk op de uitwisseling tussen de conflictpartijen. De bemiddelaar pendelt dan tussen de partijen. Zowel financiële als niet-financiële thema’s komen aan bod. Indien partijen ermee akkoord gaan, kan de indirecte bemiddeling overgaan in een directe bemiddeling, waarbij dader en slachtoffer rechtstreeks (face to face) met elkaar in gesprek gaan. Dat is echter geenszins een verplichting. Partijen moeten het als een meerwaarde ervaren binnen het bemiddelingsproces.

4

De emotionele impact van de directe bemiddeling is zeker veel groter dan bij een indirecte bemiddeling. . De ander krijgt een gezicht, vooronderstellingen en stereotype beelden kunnen doorbroken worden De jongere kan onmiddellijk antwoorden op de vragen van het slachtoffer, de jongere ervaart ook veel sterker welke de gevolgen waren voor het slachtoffer wanneer hij het uit de mond van het slachtoffer hoort. Hoewel een directe bemiddeling dus een meerwaarde heeft in het kader van herstel vergt het ook een groot engagement van de partijen en er is dus een zekere overredingskracht nodig van de bemiddelaar om de partijen over de streep te trekken. We stellen vast dat er grote verschillen zijn tussen de bemiddelingsdiensten, gaande van 50% directe bemiddelingen tot 5% directe bemiddelingen. Een bemiddeling resulteert tenslotte in een “overeenkomst”. Deze overeenkomst is niet steeds een overeenkomst in de juridische betekenis. Het kan ook gaan om een standpuntverklaring of een eenzijdig verbintenis van dader. Dit is voornamelijk het geval indien er geen financiële vraag is vanwege het slachtoffer en de bemiddeling zich heeft beperkt tot uitwisseling van betekenissen en eventuele excuses vanwege de jongere. Een overeenkomst betekent ook niet altijd dat de zaak volledig geregeld werd. Soms is het bijvoorbeeld onmogelijk om de schade voor de zitting juist te begroten. Mogelijks komen partijen dan in afwachting een provisioneel bedrag overeen. Vaak wordt een afbetalingsregeling opgesteld en stelt het slachtoffer zich burgerlijke partij op de zitting voor het nog niet vergoede gedeelte. Het gebeurt ook dat partijen schriftelijk overeenkomen dat men het oneens is met elkaar en dat ze liever het oordeel van de rechter afwachten. Ongeveer 75% van de overeenkomsten bevat ook een financieel aspect. Daarnaast worden in vele overeenkomsten ook excuses opgenomen of de belofte elkaar met rust te laten. Soms herstellen de jongeren de schade rechtstreeks door bijvoorbeeld beschadigingen zelf te herstellen. Vóór de ondertekening raden de bemiddelaars uitdrukkelijk aan om het voorstel ter goedkeuring voor te leggen aan hun advocaat Indien geen overeenkomst werd bereikt vinden we in de ministeriële omzendbrief van 7 maart 2007 1 richtlijnen terug over wat mag vermeld worden aan de gerechtelijke overheid . Dit is een zeer summiere rapportage. Maar zelfs wanneer geen schriftelijke overeenkomst werd bereikt, blijkt de bemiddeling vaak een positief effect te hebben voor de betrokken partijen, mede naar de verwerking van de feiten toe. De focus ligt dus eerder op het bemiddelingsproces en minder op het directe resultaat op papier. Hoelang een bemiddeling loopt en hoeveel gesprekken er worden gevoerd, is verschillend van dossier tot dossier. Gemiddeld duurt een procedure een 3 à 4-tal maanden. Sinds de nieuwe jeugdwet behoort het ook uitdrukkelijk tot de taak van de bemiddelaar om de uitvoering van de gemaakte overeenkomsten op te volgen. 3.1.6. Enkele knelpunten in de nieuw jeugdwet. 3.1.6.1. Gevolgen van verval van strafvordering voor het slachtoffer en voor de minderjarige verdachte Het verval van de strafvordering doet geen afbreuk aan de rechten van de slachtoffers en van de in de rechten van het slachtoffer gesubrogeerden om een schadevergoeding te verkrijgen, mits het slachtoffer niet heeft deelgenomen aan de bemiddeling of heeft deelgenomen aan een bemiddeling waarvan het akkoord expliciet aangeeft dat niet volledig tegemoetgekomen is aan de materiële gevolgen van het als misdrijf omschreven feit. Tegenover hen wordt de fout van de dader van het als misdrijf omschreven feit onweerlegbaar vermoed. Dit is problematisch omdat dit het vermoeden van onschuld aantast. Er is een annulatieberoep hangende voor het Grondwettelijk Hof. 3.1.6.2. Bijstand door de advocaat In tegenstelling tot de praktijk binnen vele Vlaamse arrondissementen, wordt wettelijk alleen

5

bijstand van een advocaat voorzien vooraleer de personen beslissen om in te gaan op het herstelrechtelijke aanbod en op het ogenblik dat de overeenkomst wordt ondertekend – niet tijdens de onderhandelingsfase. OSBJ is steeds voorstander geweest van (minstens de mogelijkheid tot) de aanwezigheid van een advocaat, zowel voor de minderjarige dader als voor het minderjarige slachtoffer pro deo aan te stellen, gedurende het ganse verloop van de herstelbemiddeling. Voor de totstandkoming van de wet werd in overleg met de Vlaamse balies de praktijk geïnstalleerd dat de jongere van de bemiddelingsdienst hetzij de naam, adres en telefoon van zijn reeds toegewezen advocaat ontvangt, hetzij het telefoonnummer van de jeugdpermanentie (Bureau Juridische Bijstand in die arrondissementen die geen jeugdpermanentie hebben) indien de jongere nog geen toegewezen advocaat heeft. Op die wijze is het de jongere zelf die bepaalt wanneer hij de bijstand van de advocaat vraagt, desgevallend op aanraden van de bemiddelaar, die de gelijkwaardigheid van de partijen bewaakt. Aan de jongere die mogelijkheid ontzeggen, wat de wet (en daarbovenop de ministeriële omzendbrief) doet, is ons inziens een inbreuk op art. 40 IVRK en art 7 juncto art 11.2 Beijing Rules. Vandaar dat een gelijkaardige bepaling of een expliciete verwijzing naar art. 553 §4 Wb Sv aan te raden zou zijn: ‘De partijen kunnen tijdens de bemiddeling worden bijgestaan door een advocaat.’ Het gaat niet om een vertegenwoordiging, noch mag de advocaat de bemiddeling domineren. Het doel van zijn aanwezigheid is om het verloop te kunnen volgen en de onderliggende redenen van bepaalde toegevingen te kunnen volgen en mogelijk alternatieven te suggereren. Indien dit slechts aan het eind van de rit kan, vergroot het risico dat de hele bemiddeling wordt opgeblazen. General Comment nr 10 (Put en Rom in Panopticon nov-dec 2007, p. 61) vraagt dat jongeren de gelegenheid krijgen om juridische of andere bijstand te ontvangen over de geschiktheid en wenselijkheid van buitengerechtelijke maatregelen. De essentiële doelstellingen van de juridische bijstand in het herstelrechtelijke proces worden begrepen als bijstand in een communicatieproces met een of meer, vaak volwassen slachtoffers, informatie over het juridisch kader, over de haalbaarheid van de prestaties en de schadebepaling, kunnen zeker bij een rechtstreekse bemiddeling en hergo slechts gewaarborgd worden door een fysieke aanwezigheid van de advocaat. Precies in meer informele procedures kan de bijstand van een advocaat ook een beveiliging zijn tegen de soms onwillekeurige neiging om minder belang te hechten aan rechtswaarborgen. 3.1.6.3. Mogelijkheid van afstand van hoofdelijkheid Bij de wetswijziging van 24 april 2006 werd een nieuwe alinea opgenomen in het artikel 61 WJB waardoor een afwijking in elk geval mogelijk is bij een herstelovereenkomst . “ Het slachtoffer kan afstand doen van elke vordering die uit het als misdrijf omschreven feit voortvloeit, in het bijzonder wanneer de dader of daders ten voordele van wie het slachtoffer deze afstand doet, meewerkt of meewerken aan een herstelrechtelijk aanbod. Het slachtoffer vermeldt uitdrukkelijk in het akkoord dat door de herstelgerichte aanpak wordt bereikt, ten voordele van welke dader of daders die meewerkt of meewerken aan een herstelrechtelijk aanbod, de afstand van de in het vierde lid bedoelde vordering geldt. Uit de afstand van een vordering zoals bedoeld in het vierde lid, volgt automatisch dat deze afstand eveneens geldt ten aanzien van alle personen die hetzij krachtens artikel 1384 van het Burgerlijk Wetboek, hetzij krachtens een bijzondere wet aansprakelijk zijn voor de schade veroorzaakt door de dader of daders ten voordele van wie het slachtoffer de afstand doet..”

3.2. Hergo (Uit: Nieuwsbrief jeugdrecht 2005 - www.jeugdrecht.be) Het herstelgericht groepsoverleg (hergo) is een Nederlandstalige term voor wat in het Engels bekend staat als ‘Family Group Conferences’. In Nederland spreekt men van ‘echt recht conferenties’. Een studiebezoek van prof. L. Walgrave van de Leuvense Onderzoeksgroep Jeugdcriminologie aan Australië en Nieuw-Zeeland in 1999 bracht hem op het idee om in Vlaanderen met een hergoproject te starten. Dankzij de steun van de Vlaamse Gemeenschap kon een pilootproject in vijf gerechtelijke arrondissementen met een uitgebreid wetenschappelijk actieonderzoek worden ondersteund van 15 oktober 2001 tot 31 oktober 2003. Inmiddels werd dit herstelrechtelijk aanbod ook opgenomen in de nieuwe jeugdwet zodat het sinds 1 april 2007 kan aangeboden worden in heel België. 6

3.2.1. Omschrijving Een hergo is een overleg waarbij het slachtoffer en zijn achterban samen met de jongere, zijn ouders, vertrouwensfiguren, advocaat en politie onder begeleiding van een onafhankelijke moderator samen een oplossing zoeken voor de mogelijke gevolgen van het als misdrijf omschreven feit (MOF) en de mogelijke antwoorden hierop. In Nieuw-Zeeland is deze afhandeling een succesverhaal, toegepast op vaak ernstige misdrijven en doorgaans resulterend in een overeenkomst tussen de partijen. De tevredenheid bij de betrokken partijen is groot. Het aantal recidivisten en plaatsingen in gesloten instellingen zijn volgens het onderzoek van Maxwell e.a. sterk gedaald. Niet verwonderlijk dat prof. Walgrave enthousiast terugkeerde van zijn overzees bezoek. Er werd voor gekozen om het Nieuw-Zeelandse model zo veel als mogelijk te kopiëren. Dit hield ondermeer in dat bij elke hergo een politieagent aanwezig is, verwijzingen enkel vanuit jeugdrechtbank mogelijk zijn en de advocaat op de bijeenkomst aanwezig is. Evident is dit niet aangezien het rechtssysteem van Nieuw-Zeeland op een aantal punten sterk verschilt van het Belgische rechtssysteem (zie verder). Aangezien er in Vlaanderen reeds een goed draaiende praktijk van herstelbemiddeling bestond voor overwegend lichtere feiten, werd ervoor geopteerd hergo enkel mogelijk te maken voor zwaardere delicten. Een jeugdrechter kan pas naar een hergo doorverwijzen indien twee voorwaarden zijn vervuld: de jongere mag de als misdrijf omschreven feiten niet ontkennen en er moet een aanwijsbaar slachtoffer zijn. Tevens blijft de praktijk tot op de dag van vandaag beperkt tot vijf gerechtelijke arrondissementen (Antwerpen, Leuven, Brussel, Hasselt en Tongeren). 3.2.2. Troeven van hergo Hergo vergt een grote investering maar heeft een aantal belangrijke troeven waardoor we het, naast herstelbemiddeling, een centrale plaats wensen te geven in de aanpak van jeugddelinquentie. De aanwezigheid van de politie: De politie is bij elke hergo aanwezig om enerzijds de ernst van de feiten te duiden en anderzijds te wijzen op de eventuele maatschappelijke gevolgen van het delict. Hij kan eventueel ook bijdragen tot een veiligheidsgevoel tijdens het hergo. Hergo is bijgevolg meer dan een methodiek om de communicatie te bevorderen tussen de personen die betrokken zijn bij een delict. Door de aanwezigheid van de overheid wordt het particuliere belang van de deelnemers overstegen. Rechtswaarborgen: De rechtswaarborgen worden tevens gegarandeerd door de aanwezigheid van de advocaat. De advocaat van de jongere is op elke hergo aanwezig. Hoewel hij zich op de achtergrond houdt, bewaakt hij de rechten van de jongere, staat hem bij en steunt hem indien nodig. Ook het slachtoffer kan zich laten bijstaan door een raadsman. Achterban: Hergo steunt sterk op solidariteit. De jongere blijft de eerste verantwoordelijke voor het delict maar ook ouders en personen uit de leefomgeving worden aangesproken om de jongere bij te staan in het zoeken naar vormen van herstel en hem te steunen bij de uitvoering van de overeenkomst. Daarom wordt voldoende ruimte voorzien voor een privé-overleg van de jongere met zijn achterban (zie verder). 3.2.3. Verloop van een hergo in een notendop Een hergobijeenkomst begint met een beschrijving van de feiten door de politie, die vervolgens door de jongere dienen te worden erkend. Hierna krijgen het slachtoffer (en eventueel zijn steunfiguren) de gelegenheid hun verhaal te brengen en eventuele verwachtingen te formuleren. Vervolgens vertelt de jongere zijn verhaal en tracht op de vragen van de benadeelde te antwoorden. Ook de steunfiguren van de jongere kunnen hierbij worden betrokken. Daarna toetst de moderator bij de politieagent of hij, vanuit zijn maatschappelijke rol, nog aanvullingen heeft. In een volgende fase krijgt de jongere de kans om samen met zijn steunfiguren een privé-overleg te hebben. De moderator is hierbij niet aanwezig. Tijdens dit overleg wordt een voorstel tot herstel uitgewerkt. Er wordt eventueel ook ingegaan op de onderliggende problematiek van het gezin/jongere. Na het privé-overleg komt iedereen opnieuw samen. De jongere legt zijn plan voor. Het slachtoffer en de 7

politie geven aan of zij hiermee akkoord kunnen gaan. De moderator waakt erover dat het voorstel voldoende concreet is uitgewerkt, dat telkens goed wordt afgesproken wie welk onderdeel zal opvolgen en last but not least dat het haalbaar is voor de jongere. Op het eerste zicht lijkt bijvoorbeeld 40 uur gemeenschapsdienst uitvoeren best haalbaar maar indien de jongere voltijds school volgt, naar elke voetbaltraining gaat en in het weekend bij de bakker gaat werken om de schade te vergoeden, kan deze gemeenschapsdienst toch onhaalbaar blijken. Nadat iedereen zich akkoord heeft verklaard met het voorstel van de jongere, wordt de intentieverklaring door iedereen die hierbij een engagement opneemt, ondertekend. Dit is meestel niet alleen de jongere. Ook steunfiguren kunnen zich engageren om bijvoorbeeld mee te zoeken naar werk, de jongere te halen en te brengen naar zijn werk/school…. Soms engageren ook de slachtoffers zich door de jongere bijvoorbeeld bij hen thuis vervangend werk te laten doen. Bij dit alles streeft de moderator ernaar dat partijen zoveel mogelijk rechtstreeks met elkaar communiceren. Het verhaal moet bij de partijen blijven. Indien nodig kan hij wel structureren en synthetiseren, maar dit enkel om de duidelijkheid voor alle partijen te bewaren. De jeugdrechter keurt de intentieverklaring in principe goed uit respect voor het proces dat de partijen hebben doorlopen. Indien de partijen er niet in slaagden over alle aspecten een overeenkomst te bereiken, kunnen ze bepaalde onderdelen ook overlaten aan het oordeel van de rechter (bijvoorbeeld het aantal uren gemeenschapsdienst of het precieze bedrag van de schadevergoeding.) 3.2.4. Enkele knelpunten\aandachtspunten 3.2.4.1. Rol van de politie Het blijft moeilijk om hergo volledig in het Belgisch rechtssysteem in te bedden. Vooral de rol van de politie blijft een heikel punt. In tegenstelling tot Angelsaksische landen kan de politie bij ons de maatschappij niet vertegenwoordigen. Dit is de rol van het parket. Het is echter niet realistisch om een parketmagistraat te laten deelnemen aan de hergo (te hoge drempel, werklast). Bovendien is er een gebrek aan een wettelijk kader. Dit gebrek maakt het moeilijk om in de verschillende arrondissementen politiemensen te vinden die willen deelnemen aan de hergo. Interesse is er zeker wel. Ook de hoge werklast van de politie belemmert hun aanwezigheid. 3.2.4.2. MOF-jongeren in POS De hergo is een reactie op het als misdrijf omschreven feit dat de jongere heeft gepleegd. Echter, heel wat van deze jongeren bevinden zich tevens in een problematische opvoedingssituatie (POS). Vaak hangt de POS-situatie van de jongere zo nauw samen met het gepleegde delict, dat het uitwerken van een effectieve reactie op het delict niet kan zonder de problematiek(en) en de context te betrekken. Het onderscheid tussen MOF en POS is dus niet altijd even makkelijk te maken. Vanuit een respect voor het slachtoffer moet tijdens de hergo het herstel van de schade centraal blijven staan en mag er dus niet téveel nadruk worden gelegd op de achterliggende problematiek(en) van de jongere. Dit is uiteraard niet makkelijk want er kan anderzijds geen constructief en haalbaar herstelplan worden uitgewerkt, zonder de POS mee in rekening te brengen. De POS-bespreking moet vooral tijdens het privé-overleg plaatsvinden, waar het slachtoffer niet aanwezig is. Maar ook tijdens dit privé-overleg mag er niet teveel tijd en energie gaan naar de bespreking van de POS. Indien dit teveel ruimte gaat innemen, is de afspraak dat een apart overleg moet worden georganiseerd. Tevens is de ervaring van moderatoren dat bij jongeren, die zich in een ernstige POS bevinden, er meer nodig is dan een éénmalige bespreking tijdens een privé-overleg van een hergo opdat de intentieverklaring zou worden nageleefd. Het is uiteraard absoluut geen sinecure om dit alles vooraf goed in te schatten. Het is meer dan eens dansen op een smalle koord.

3.2.1.3. Groepsdruk bij hergo De methodiek van Hergo houdt het risico in dat jongeren in een eenzame positie komen waarbij er een machtsonevenwicht dreigt te ontstaan . Ouders kiezen niet steeds de zijde van hun kind. Zonder een goed voorbereide advocaat voor de jongere die aanwezig is tijdens de gehele sessie, bestaat soms het reële risico dat de jongere alleen staat, zonder dat iemand het voor hem opneemt. Dit kan tot onevenwichtige engagementen leiden, die tekort doen aan het proportionaliteitsbeginsel en/of irrealistische verwachtingen wekken naar resultaten van hulpverlening. Moderatoren hebben nood aan duidelijk omschreven bevoegdheden en deontologische regels. Eén en ander is nog in volle ontwikkeling maar vraagt zeker aandacht. 8

3.2.1.4. Rol van de advocaat bij Hergo Concreet wordt dan van de advocaat verwacht: a. dat hij erover waakt dat de jongere zelf voldoende inspraak heeft in zaken die hem aanbelangen; b. dat hij de minderjarige bijtreedt of ondersteunt ingeval deze zich moeilijk of slecht kan uitdrukken, indien nodig (dit kan b.v. ook door ouders of andere aanwezigen); c. dat hij de minderjarige behoedt voor het vrijgeven van informatie over zijn persoonlijke levenssfeer en/of eerder gepleegde delicten; d. dat hij erover waakt dat de informatie begrijpelijk is voor de minderjarige; e. dat hij de minderjarige ondersteunt in het zoeken naar een bepaald voorstel tot oplossing; f. dat hij de minderjarige behoedt voor mogelijks te schadelijke gevolgen indien deze geheel of gedeeltelijk de afspraken in de overeenkomst niet heeft uitgevoerd.

3.3. gemeenschapsdienst 3.3.1. Wat? Gemeenschapsdienst houdt in dat de minderjarige gaat werken in een non-profit organisatie (sociale en/of maatschappelijke organisatie of instelling), gedurende het aantal uren dat door de Jeugdrechter is opgelegd. 3.3.2. Doelstellingen Alle HCA-diensten besteden zeer veel zorg aan de pedagogische invulling van deze maatregel. Daarnaast vinden we ook een herstellende en responsabiliserende en sanctionerende finaliteit terug. 1. Herstellend Aangezien delicten de veiligheidsgevoelens en het algemeen welzijn in de samenleving aantasten, is de samenleving ook slachtoffer en heeft ze dus ook recht op herstel, dit dus via een ‘dienst aan de gemeenschap’. 2. Responsabiliserend Voor de minderjarige is de gemeenschapsdienst een kans en tevens een middel om zijn verantwoordelijkheid op te nemen enerzijds voor de eigen daden, de minderjarige levert hiervoor immers zélf een actieve inspanning, en anderzijds in het herstellen van zijn delict naar de samenleving toe. Ouders zijn burgerlijk verantwoordelijkheid voor de daden van hun minderjarig kind. In de gemeenschapsdienst zien ze echter dat hun zoon of dochter zelf de verantwoordelijkheid opneemt in het herstel van hun fout. 3. Educatief Doorheen positieve sociale contacten en ervaringen op de tewerkstellingsplaats kan het zelfvertrouwen van jongeren toenemen. Jongeren leren nieuwe mensen kennen en leren welke verwachtingen gesteld worden in een werksituatie. Doorheen positieve werkervaringen kunnen ze ook zelf positievere verwachtingen krijgen van wat de samenleving hen te bieden heeft. Er ontstaan vaak nieuwe interesses en inzichten. 4. Sanctionerend Gemeenschapsdienst is ook een reageren op een norm die overschreden wordt, waardoor de norm opnieuw bevestigd wordt. 3.3.3. Doelgroep - 12 tot 18 jarigen (sporadisch worden ook meerderjarigen doorverwezen: als de feiten gepleegd werden tijdens de minderjarigheid maar de betrokkene bij uitspraak van het vonnis al de meerderjarigheid heeft bereikt) - die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd. uitz: te zwakbegaafd, drugverslaafd, psychiatrische stoornis, illegalen

9

3.3.4. Inbedding in de nieuwe jeugdwet 1. Niet langer op voorstel van het parket De nieuwe jeugdwet maakt definitief komaf met de praktijk in Limburg en Antwerpen waarbij een gemeenschapdienst werd voorgesteld door het parket. Vooral in Mechelen en Antwerpen ging het om een aanzienlijk aantal dossiers. Juist omwille van het sanctionerend karakter vond de wetgever het niet te verantwoorden dat jongeren zonder een rechterlijke beslissing een gemeenschapsdienst uitvoerden. 2. In de voorlopige fase van de rechtspleging (artikel 52, tweede lid) Ook indien de gemeenschapsdienst wordt opgelegd bij beschikking, rijzen er juridische bezwaren. De rechter heeft zich immers nog niet uitgesproken over de schuld van de minderjarige en kan dan geen maatregelen treffen die verder gaan dan het onderzoeken, de opvoeding en de bewaring van de minderjarige Gezien het sanctionerend karakter van de gemeenschapsdienst heeft het Hv.Cassatie zich reeds meermaals uitgesproken tegen het opleggen van een gemeenschapsdienst bij beschikking tenzij het een onderzoeksmaatregel betreft. Tegenover deze juridische bezwaren staat de wens van de praktijkwerkers om de gemeenschapsdienst zo snel mogelijk na te feiten te kunnen uitvoeren vanwege de pedagogische meerwaarde om kort op de bal te spelen. De wetgever heeft dan een compromisoplossing uitgewerkt waarbij de gemeenschapsdienst bij beschikking kan worden opgelegd voor maximum 30u en als onderzoeksmaatregel. Het is de vraag of dit een werkbare constructie zal blijken te zijn. Het is immers niet eenvoudig uit te leggen aan de jongere dat hij een gemeenschapsdienst moet uitvoeren als onderzoeksmaatregel. Wat wil men met deze maatregel onderzoeken? Wil men nagaan of de gemeenschapsdienst een geschikte maatregel is voor deze jongere? Dan zou een positief resultaat leiden tot extra uren bij vonnis. Wil men nagaan of hoe jongere zich aan afspraken kan houden? Dan zou een positief resultaat kunnen leiden een berisping. In bepaalde arrondissementen is het nu de praktijk dat jongeren voor lichtere feiten 30u gemeenschapsdienst krijgen opgelegd en dat men voor zwaardere feiten wacht tot de definitieve fase. Als er zich in de tussentijd een positieve evolutie voordoet bij de jongere , vindt men verdere maatregelen vaak niet opportuun zodat de zwaardere feiten in de prakrijk minder zwaar bestraft worden dan de lichtere feiten… Vóór de gewijzigde jeugdwetgeving konden we stellen dat een goede uitvoering van deze maatregel betekende dat er geen andere maatregel werd opgelegd. Nu moeten we de dubieuze mogelijkheid van extra uren incalculeren of verwoorden. Voor de jongeren en hun ouders is dit zeer moeilijk te plaatsen. 3. In de definitieve fase De gemeenschapsdienst kan worden opgelegd volgens drie verschillende modaliteiten: - Art 37 §2 4° als ambulante maatregel: “prestatie van opvoedkundige aard en van algemeen nut” in verhouding tot leeftijd en middelen van maximum 150 uren - van algemeen nut (schade vergoeden tav maatschappij) - educatief (zin tav persoonlijke situatie van de jongere) - Art 37 § 2bis als voorwaarde tot behoud in de leefomgeving, eveneens maximum 150 uren - Art. 37 § 2, vijfde lid als uitstel tot een plaatsing in een gemeenschapsinstelling, met uitstel voor een termijn van 6 maanden na vonnis (maximum 150 uren)

3.4. Leerprojecten 3.4.1. Omschrijving Een leerproject is een vooraf vastgelegd aantal uren vorming. De doelstellingen en de doelgroep van deze vorming evenals de gebruikte methodieken kunnen zeer verschillend zijn. 3.4.2. Situering in de jeugdwet Leerprojecten kunnen zowel in de definitieve fase als in de voorllopige fase worden opgelegd. 10

Art. 37 §2bis 5° :deelnemen aan een of meer opleidingsmodules of modules ter bewustwording van de gevolgen van de gestelde handelingen, alsook van de invloed daarvan op de eventuele slachtoffers Art 52: Zij kan ofwel hem in zijn leefomgeving laten en hem in voorkomend geval onderwerpen aan het in artikel 37, § 2, eerste lid, 2°, bedoelde toezicht of aan een in artikel 37, § 2bis, uitgezonderd 2° en 3°, opgesomde voorwaarde 3.4.3. Overzicht van type leerprojecten Provincie

dienst

basisprogramma

West Vlaanderen

BAAB DIVAM COHEsie EXIT CAB

SOVA SOVA SOVA sgg Individueel leerproject op maat (ILOM) ILOM SIBm

OostVlaanderen Vl-Brabant Limburg

BAS BAAL

Antwerpen

BIC CAFT Elegast ADAM

SIBm SIBm ILOM Rots en water SOVA ILOM

drugleerp roject

sgg ism exit ism exit ism exit ja ja

ja In opbouw Ja ja

Ism ITER Ism ‘t verschil ?? ?? Voorzichtig ja In opbouw

Langetermijnproject

sgg

BASTA

ja ja

3.4.3.1. West-Vlaamse diensten: 1. SOVA (sociale vaardigheidstraining) volgens het competentiemodel. Achterliggende theorie: als de balans tussen vaardigheden en ontwikkelingstaken verstoord is faciliteert dit delinquent gedrag. De trainingen gebeuren zowel in groep als individueel. Pro groep: sommige sova beter in te oefenen (kritiek geven - opkomen voor je mening..) Contra: minder vertrouwelijk en op maat; voor die jongere met die specifieke werkpunten. Sovatrainingen (ook de groepstrainingen) werken op maat. Er zijn wel enkele vaste onderdelen. - doelgroep: geschikt voor geweld en vermogensdelicten eventueel gepaard aan druggebruik of agressie nav drug- of alcoholgebruik. Voor zuivere drugdelicten wordt verwezen naar drughulpverlening Voor sgg naar EXIT 2. EXIT: leerproject voor jongeren die seksueel grensoverschrijdend gedrag stellen De West-Vlaamse diensten hebben een samenwerkingsakkoord met Exit waarbij de HCA-diensten de jongeren met sgg doorverwijzen naar EXIT. Dit 'leerproject' wijkt in twee opzichten af van al de andere leerprojecten. - Het is een lange-termijn leerproject van 45uur maar in de realiteit werd tot nog toe niet gewerkt met een vooraf bepaald aantal uren maar wordt telkens gekeken naar wat de jongere nodig heeft. - Vele aanmeldingen zijn op vrijwillige basis en zin dus volledig buitengerechtelijk.

3.4.3.2. Limburg - Mechelen - Turnhout: Slachtoffer in beeld. Achterliggende theorie: Gebrek aan schuldbesef en inzicht in de gevolgen is een belangrijke factor bij het (blijven) plegen van delicten. Doelstelling: bewust worden van de gevolgen van delinquent gedrag voor anderen Groepsproject 11

Op maat maar niet in de betekenis van 'afgestemd op de leerbehoeften van de jongere' wel rekening houdend met de individuele situatie van elkeen. (geen standaardprogramma dat telkens op dezelfde wijze wordt gevolgd) 3.4.3.3. Oost-Vlaanderen - Vlaams-Brabant - Antwerpen (arrondissement): Individueel leerproject op maat Er wordt per jongere bekeken welke de belangrijkste leerbehoeften zijn . Het programma wordt hier op afgestemd. In principe kan dit dus voor elke jongere - geen afgebakende doelgroep. Methodisch: De begeleiders beschikken over verschillende modules die uit de kast kunnen worden gehaald al naargelang de nood. 3.4.3.4. ADAM (arrondissement Antwerpen) - SOVA (nog niet duidelijk in welke mate dit verschilt van SOVA West-Vlaanderen) - Rots & Water: Psychofysieke training voor jongeren (in eerste instantie ontwikkeld voor puberjongens – nu ook voor adolescenten en meisjes). Vooral groepsvormingen . 3.4.3.5. Drugleerprojecten Een aantal diensten heeft een drugleerproject ontwikkeld. Dit kan individueel en in groep worden uitgevoerd. Dit project lijkt voornamelijk aan te slaan bij jongeren die regelmatig eens een jointje roken maar verder nog goed geïntegreerd zijn. Bij zwaardere drugverslaving zijn andere vormen van hulpverlening aangewezen. BAS (Vlaams-Brabant) en CAFT (Turnhout) bieden dit autonoom aan. BIC (Mechelen) en BAAL (Limburg) werken hiervoor samen met een dienst die meer gespecialiseerd is in drughulpverlening. De andere diensten hebben geen specifiek drugleerproject maar werken uiteraard ook met jongeren die drugs gebruiken maar die niet expliciet zijn aangemeld omwille van dit probleem. Het druggebruik zal dan ook ter sprake komen tijdens het leerproject. Het is onduidelijk hoe groot de behoefte is aan een dergelijk project in de andere arrondissementen. 3.4.3.6. SGG Bijna alle provincies hebben hiervoor een aanbod uitgewerkt maar er zijn doorgaans zeer weinig verwijzingen. Uitz: CAB (Oost-Vlaanderen) en EXIT(West-Vlaanderen). Deze diensten profileren zich sterker in hun aanbod voor sgg. Vlaams-Brabant en Limburg werken samen met CAW.(centrum voor algemeen welzijnswerk)

3.5. Ouderstage Er werd een annullatieberoep ingesteld bij het Grondwettelijk Hof tegen de wetsartikels (29bis en 45bis WJB) die de ouderstage regelen. We beperken ons hier tot de weergave van een artikel dat verscheen op jeugdrecht.be in oktober 2007 Els, een meisje van 14 jaar, woont in bij haar vader. Met moeder heeft ze geen contact meer. Vader gaat in het weekend steevast naar zijn nieuwe vriendin, zonder zijn dochter. Het meisje blijft zo in het weekend alleen thuis. Haar buurvrouw houdt een oogje in het zeil en vangt haar veel op in haar gezin. Ze blijft er eten en loopt er binnen en buiten zoals het haar uitkomt. Als er op een dag geld en een gouden ketting verdwijnt, blijkt dat Els dat heeft gedaan. Vader wordt op de hoogte gesteld en verdedigt zijn dochter. Hij verwijt de buurvrouw dat ze maar beter op haar zaken moest letten en dat ze door haar slordigheid aanleiding gaf om te stelen. Michael, 17 jaar, wordt met enkele vrienden betrapt wanneer hij graffiti aan het spuiten is op de gevel van een lokale kruidenierszaak. Zijn ouders banaliseren de feiten en vinden dat de politie de zaak overdrijft. Na een banale discussie slaat Bjorn zijn vriend een gebroken neus. Moeder is weinig spraakzaam en verkondigt vooral dat hij toch al zestien jaar is en wel zijn eigen boontjes kan doppen…

12

In dit artikel gaan we in op wat ouderstage precies is. Vervolgens lichten we in een notendop de invulling van de stage toe en gaan we na welke meerwaarde de ouderstage als maatregel biedt. Tot slot werpen we een korte blik op de toekomst. Wat is ouderstage? Sinds 2 april 2007 kunnen ouders die zich duidelijk onverschillig opstellen ten aanzien van het delinquent gedrag van hun zoon of dochter onder bepaalde voorwaarden een ouderstage volgen. Deze ouderstage is ontstaan vanuit de gedachte dat ouders als eersten verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kinderen. Bijgevolg: als kinderen delinquent gedrag stellen, zijn ouders de eersten die moeten reageren. Concreet richt de ouderstage zich tot ouders van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd of die ervan verdacht worden, en die zich uidelijk onverschillig opstellen ten aanzien van die feiten of die feiten ontkennen of minimaliseren. De onverschilligheid van de ouders draagt bij tot de problemen van de minderjarigen. In de praktijk gaat het voornamelijk over ouders die zich niet bekommeren om het delinquent gedrag van hun kind en dit gedrag, door hun houding, laten gedijen. De ouderstage kan voorgesteld worden door de Procureur des Konings of opgelegd worden door de jeugdrechtbank. Het aanbod van het Parket is vrijwillig. Als de jeugdrechtbank ouders doorverwijst, is het verplicht. Gaan de ouders hier niet op in, dan kan er een boete of een gevangenisstraf volgen. De modaliteiten van de ouderstage worden geregeld in het samenwerkingsakkoord van 13 december 2006 tussen de federale overheid en de gemeenschappen. De federale overheid financiert het project. De gemeenschappen staan in voor de organisatie ervan. In Vlaanderen worden de ouderstages door de diensten ‘Herstelgerichte en Constructieve Afhandeling’ ingericht. Per gerechtelijk arrondissement is een dienst aangewezen die voorziet in het aanbod. In de meeste diensten wordt de ouderstage uitgevoerd door een voltijdse en een halftijdse medewerker. De ouderstage vertrekt vanuit de gedachte dat de ouders over mogelijkheden en competenties beschikken en in staat zijn verantwoordelijkheid op te nemen en te dragen. Dit houdt in dat we respect en erkenning hebben voor de jarenlange inzet en deskundigheid van ouders. Hierbij vertrekken we van hun mogelijkheden en van wat, ondanks de moeilijkheden, goed loopt in de opvoeding. De bedoeling van de ouderstage is vanuit een positieve, respectvolle houding en met erkenning voor hun inzet, de ouders op een dynamische en motiverende manier te informeren, hen aan te sporen om hun verantwoordelijkheid in de opvoeding van hun kinderen opnieuw op te nemen en hen te helpen bij die opvoedingstaken die zij hadden opgegeven. Hierbij wordt er vertrokken vanuit de positieve krachten die aanwezig zijn. Invulling van de ouderstage De ouderstage werkt vanuit een participatief model. De ouders worden gestimuleerd om zoveel als mogelijk actief deel te nemen. Bovendien kunnen ze mee invulling geven aan de inhoud van de stage. Dit impliceert dat we niet vertrekken vanuit een kant-en-klaar aanbod. De ouderstage omvat een pakket van 30u, een combinatie van groepsvorming en individuele opvolging. In het samenwerkingsakkoord staan een aantal thema’s die aan bod moeten komen tijdens de ouderstage: de burgerrechtelijke, strafrechtelijke en opvoedingsverantwoordelijkheden en de pedagogische vaardigheden en probleemoplossing. Naast dit aanbod kunnen in samenspraak met de ouders een aantal thema’s verder uitgediept worden,bijvoorbeeld puberteit en adolescentie, groepsdruk, opvoedingsvaardigheden, conflicthantering, ontwikkelingstaken, communicatie, slachtofferschap …. Groepsgesprekken en individuele gesprekken wisselen elkaar af. In de mate van het mogelijke verkiezen we steeds op deze manier te werk te gaan. De groepsmomenten worden aangewend om de eigen deskundigheid en kracht van de ouders te mobiliseren. Via rollenspellen, kringgesprekken, een stellingenspel, het bekijken en bespreken van 13

videofragmenten, … (her)ontdekken en oefenen ouders hun pedagogische vaardigheden. De ouders kunnen hierbij als rolmodel fungeren voor elkaar. Ze zien en horen hoe anderen hun moeilijkheden aanpakken en oplossen. Ervaringen worden uitgewisseld waardoor de ouders steun en herkenning kunnen ervaren. De groepsdynamiek is hierbij van groot belang. Tijdens de individuele momenten wordt er ruimte voorzien om te reflecteren over de groepsbijeenkomsten enerzijds. Anderzijds worden de in de groep aangeboden thema’s teruggekoppeld naar de eigen thuissituatie en naar het delict dat aanleiding gaf tot de maatregel. Daarnaast kunnen tijdens deze gesprekken ook persoonlijke vragen van de ouders aan bod komen. Deze individuele momenten maken het mogelijk om met ouders ook afzonderlijk een weg af te leggen, om samen met hen op zoek te gaan naar hun verwachtingen en doelstellingen en deze regelmatig af te toetsen. Bovendien laat het ons toe om, indien nodig, de ouders wegwijs te maken in het bestaand gamma aan hulpverlening en opvoedingsondersteuning. Meerwaarde ouderstage De invoering van de ouderstage doet bij heel wat “terreinactoren” en “niet zo’n terreinactoren” behoorlijk wat stof opwaaien. Ouders mogen immers niet gestraft worden voor het gedrag van hun delinquente minderjarige. Niettemin borrelt al langer dan vandaag de vraag op om ouders meer te kunnen betrekken bij de afhandeling van het delict van hun kinderen en hen te kunnen aanspreken op hun capaciteiten en verantwoordelijkheden. Eén van de motiveringen om de vroegere jeugdwet aan te passen, was de eenzijdige blik van het jeugdbeschermingsysteem op de delinquente jongere. De ouders pasten zelden binnen het plaatje. Met de invoering van de ouderstage wordt de ruimte gecreëerd om ook de ouders te wijzen op hun verantwoordelijkheid, zowel burgerrechtelijk, strafrechtelijk als pedagogisch, ten aanzien van hun minderjarige kinderen. Ouders zijn immers aansprakelijk voor het gedrag van hun kinderen. Ze zijn de eerste personen die moeten zorgen voor de opvoeding van hun kinderen. Ze hebben de eerste taak om hun kinderen te laten opgroeien in de maatschappij en hen te leren omgaan met de waarden en normen, wetten en regels die er gelden. Daar waar ze tot nu toe enkel financieel moesten opdraaien voor de schade die hun zoon of dochter door het delict aan anderen berokkenden, krijgen we door deze maatregel de mogelijkheid om op een intensieve manier en binnen een afgebakende termijn een appel te doen op deze ouderlijke verantwoordelijkheid. Blik op de toekomst Ouderstage staat als nieuwe werkvorm nog in zijn kinderschoenen. Het nodige personeel is ondertussen aangeworven en ingewerkt. De verschillende diensten hebben in grote lijnen hun visie en methodiek ontwikkeld en uitgeschreven. De verwijzers bij Parket, Jeugdrechtbank en de Sociale Dienst bij de Jeugdrechtbank raken stilaan geïnformeerd en gesensibiliseerd. Langzaamaan sijpelt de nieuwe maatregel binnen in het gerechtelijke apparaat. Hier en daar komen de eerste dossiers binnen. Samen met de Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg en de verschillende organiserende diensten wordt er naarstig gezocht naar een gemeenschappelijk stramien, een gemeenschappelijk referentiekader, dat we tegen eind 2007 hopen af te hebben. Hoewel er vanuit verschillende hoeken bedenkingen en zelfs weerstanden blijven bestaan, hopen we dat dit project een toekomst krijgt in Vlaanderen en dat we de kans blijven krijgen om de zinvolheid van wat we doen te kunnen aantonen. Auteur: Sofie Goossens, projectmedewerkster Ouderstage, Bureau Alternatieve Afhandeling Brugge [email protected]

14