EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS College 2 Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen
EVOLUTIE, VAN DINO TOT MUS EN MUIS Uw docent
Kees Boele
PROGRAMMA 1. Inleiding, tijdsbeelden en fossielen 2. Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen 3. Van sauriër tot vogel
4. Vogels in het Tertiair 5. Synapside reptielen, de eerste zoogdieren 6. Zoogdieren in het Tertiair en Kwartair
Herkomst schedel van vissen, reptielen, vogels en zoogdieren
Placodermata Kaakvissen met grote beenplaten op de kop
Dunkleosteus Eerste vissen met een onder- en bovenkaak Bijtkracht: 3.500 kilo (vergelijkbaar met krokodil)
Schedel bestaat uit:
• Dermatocranium – uit benen huidplaten gevormde “doos” Delen van onze onderkaak, jukbeenderen, voorhoofdsbeen, slaapbeen • Splachnocranium – uit kieuwbogen gevormde delen onderkaak, bovenkaak (1e kieuwboog), tongbeen en stijgbeugel (2e kieuwboog) Kraakbenen onderkaak van roggen en haaien nog steeds op deze manier gevormd, bij andere dieren wordt onderkaak embryonaal vervangen door dermatocranium • Neurocranium – bij kraakbeenvissen nog aanwezig als doos om de hersenen, bij andere dieren vervangen door dermatocranium.
Laat- Carboon Dieren komen los van het water - amnioten ontstaan Kenmerk: eieren buiten het water afgezet, ei omgeven door vier vliezen en embryo ontstaan in een amnion, een door vocht omgeven ruimte Hylonomus, oudste reptiel 315 mj, Texas
Van amfibie naar reptiel Ontstaan amnioten – embryo blijft in een waterige omgeving maar wel buiten het water
Amnion
Allantois, afvalzak
Chorion, Uitwisseling gassen
Dooierzak
Indeling fossiele reptielen – Henry Fairfierld Osborn (1913) op basis schedelkenmerken
Anapside, geen slaapvensters
Parapside / Euryapside, hoog slaapvenster Ichtyosaurus en Plesiosaurus, uitgestorven
Synapside, een laag slaapvenster Van oerreptiel naar zoogdier
Diapside, twee slaapvensters, alle andere reptielen en vogels
Moderne indeling
Synapside, een laag slaapvenster Van oerreptiel naar zoogdier
Parareptilia, geen slaapvenster of een hoog slaapvenster. Uitgestorven
Reptilia / Sauropsida Diapside schedel, twee slaapvensters, alle andere reptielen en vogels
Laurin, M. en Reisz, R.R. - 1995
Mesosauridae - Mesosaurus Voorzien van zwemvliezen en naaldvormige tanden (viseters)
2012: ontdekking dat Mesosaurus en bijv. de verwante Bolosaurus, wel één of twee openingen in het slaapbeen hebben.
schildpadden
De echte Anapsiden ontwikkelden zich in het Carboon en stierven uit in het Perm 2 grote groepen: Millerettidae Kleine, hagedisachtige dieren, mogelijk insecteneter
Milleretta, 60 cm
Procolophonomorphidae Mogelijk voorlopers van schildpadden
Hypsognathus
Bradysaurus, 2 meter Pareiasaurus, 3 meter
Bradysaurus bainii
Schildpadden Verschijnen in het Trias
Anapside schedel
Odontochelys, Oudste schildpad
220 miljoen jaar oud
Diapsida - Squamata Hagedissen, krokodillen, slangen Begon met Brughagedissen – deze hadden nog de kenmerkende 2 Slaapvensters – stierven uit in het Krijt m.u.v. de Nieuwszeelandse Brughagedis (tuatara)
Hagedissen ontstonden in het Trias, 230 miljoen jaar geleden
Hieruit ontwikkelden zich slangen in het Boven Krijt
Archaeophys
Mosasaurus Geen plesiosaurus maar verwant aan de hagedissen. Gevonden in de St. Pietersberg (1784)
Mosasauridae Soortenrijke groep van zeehagedissen, noordelijk halfrond 1998: gevonden in St. Pietersberg
Prognathodon, 14 meter, 20 ton
Zoogdieren
Parareptilia
Diapsida Archosauromorpha - Plesiosaurussen Nederlandse dino: Nothosaurus marchicus Gevonden in Müschelkalk (Trias) - Winterswijk
Viseter, 1 – 2 meter lang
Nothosaurus werd opgevolgd door Plesiosaurus (Jura en Krijt)
Eén van de eerste “ante-dilluviale” reptielen die gevonden werden in het Victoriaanse Engeland (1822) Lengte: tot 6 meter, opvallend kleine kop.
Opvallend kenmerk: slechts één slaapvenster, ontstaan door versmelting van de twee die aanwezig zijn bij andere Diapsiden
Diapsida - Ichtyosaurussen
Vishagedissen tot 3 meter lang Dolfijnachtig met rugvin en vertikale staartvin. Levendbarend. Voorbeeld van convergente evolutie met vissen
Stenopterygius – nauw verwant met Ichtyosaurus Smallere flippers. Fossielen veel gevonden in Duitsland.
Archosaurussen
Twee grote groepen:
Baurusuchus, landbewonende krokodil
1. Crurotarsi: Krokodillen en verwanten Onstonden in het Trias Aetosaurus, met beenplaten gepantserde krokodil
Prestosuchus siniquensis Trias
1
Hesperosuchus en de moderne krokodillen Revueltosaurus
2. Batrachotomus 4-6 meter lang
3. Shuvosaurus en Effigia Tandenloze , op twee poten lopende Crurotarsi
4. Arizonasaurus Op vier poten lopende verwant aan de Crurotarsi, 3 meter lang (gevonden in 2002, Arizona
PAUZE
2. Pterosaurussen Leefden in Jura en Krijt
Sterk verlengde vierde vinger aan de voorpoot Waaraan een vlieghuid gespannen was Coloborhynchus piscator
Mogelijk warmbloedig Pteranodon
Niet verwant aan de vogels
15 cm tot 12 – 14 meter
Kenmerkende vleugelstructuur, Uitstekende bot vanaf de onderarm (pteroid) niet aanwezig bij vogels
Sordes,
Spanwijdte 60 cm
Ander opvallend verschil: lange staart (deze echter ook gevonden bij voorlopers van vogels
Sommigen hadden “snavels” zonder tanden (zoals Azhdarchidae), andere hadden tanden
Vaak grote kammen op de kop (zoals Pteranodon)
Geen veren, wel een soort van korte, dichte “draden” (pycno fiber) gevonden
Waren deze pterosauriërs warmbloedig (endotherm) ???
3. Dinosauriërs en Vogels
Saurischia
Ornitischia Zitbeen
Zitbeen
Darmbeen Schaambeen
Schaambeen Darmbeen
Ornitischia Jura – Krijt Herbivore dinausurussen
Iguanodon
Triceratops
3 grote groepen Ornitischia
1. Stegosauridae Tot 9 meter lang
Zware beplating als verdediging tegen vleesetende theropoden (Allosaurus, Ceratosaurus). Mogelijk is dat deze platen ook dienden voor thermoregulatie.
Verschillende geslachten in de familie van Stegosauridae Boven: Dacentrurus Onder: Hesperosaurus
2. Marginocephalia = randkoppen Meest bekende is Triceratops Tot 9 meter lang Leefde in het Krijt
In deze groep verschillende andere geslachten
Kosmoceratops
3. Ornithopoda = vogelpoten; (4) 3 tenen Grootste groep Mondiale verspreiding
Meest bekend is Iguanodon (10 meter lang) Jura tot Krijt Toename in lengte
Saurischia
2 belangrijke groepen - Sauropoda / Sauropodomorpha (hagedispotigen) meest herbivoren, liepen op vier poten
Diplodocus Mogelijk langste dinosaurus 25 meter
Plateosaurus
Één van de oudste sauropodomorpha, late Trias 4 – 10 meter
Brachyosaurus – 9 meter hoog, 20 meter lang
Grote luchtzakken in nek en romp verminderden het gewicht
Saurischia
Ornitischia Zitbeen
Zitbeen
Darmbeen Schaambeen
Schaambeen Darmbeen
- Theropoden
• • • • • • •
Leefden van 230 mj – 65 mj Liepen op de achterpoten Voet 3-tenig Sleutelbeen vergroeid tot een furcula Holle beenderen Eieren worden bebroed Grotendeels carnivoor, deels herbivoor
Ook hier begon het klein, Eodrameus was maar 1,2 meter met een mogelijk gewicht van 5 kilo.
Dilophosaurus 7 meter, 100 kilo
Meest bekende theropode: Tirannosaurus rex (67 – 65 mj)
12,3 m lang, 4 m hoog
Grootste was Spinosaurus, 13 -16 m lang
Informatie: Kennislink: http://www.kennislink.nl – Evolutie, een samenvatting Masso, R. 2012, Evolutie (deel 115, Wetenschappelijke Bibliotheek http://www.geol.umd.edu/~tholtz/G104/104Syl.html bijzonder goede syllabus over ontstaan, evolutie en ecologie van dinosauriërs (University Maryland)
Dank voor uw aandacht
