1 Kruisiging bij de Romeinen

DE KRUISIGING

1 Kruisiging bij de Romeinen. •

•

Johannes 19,1-8 Pilatus gelastte toen Jezus te geselen. De soldaten vlochten een krans van doorns, zetten die op zijn hoofd en wierpen Hem een purperrode mantel om de schouders. Daarna kwamen ze om de beurt naar Hem toe en zeiden: ‘Gegroet, koning van de Joden!’ En ze gaven Hem klappen in het gezicht. Pilatus kwam weer naar buiten en zei: ‘Luister, ik laat Hem naar buiten brengen om u duidelijk te maken dat ik Hem volstrekt onschuldig acht.’ Jezus kwam dus naar buiten, met zijn doornenkrans en zijn purperrode mantel. ‘Hier is Hij dan – de mens’, zei Pilatus. Zodra ze Hem zagen begonnen de hogepriesters en hun dienaren te schreeuwen: ‘Kruisigen, kruisigen!’ Waarop Pilatus zei: ‘Dan moet u Hem zelf maar kruisigen; ik acht Hem onschuldig.’ De Joden antwoordden: ‘Wij houden ons aan de wet, die zegt dat Hij ter dood gebracht moet worden omdat Hij zich voor Zoon van God uitgeeft.’ Toen Pilatus dat hoorde, werd hij pas echt ongerust.

•

1 Kruisiging bij de Romeinen. Johannes 19,9-16 Hij ging het pretorium weer binnen en stelde Jezus de vraag: ‘Waar komt U vandaan?’ Maar Jezus gaf geen antwoord. ‘U spreekt niet tegen Mij?’ zei Pilatus. ‘U weet toch dat ik de macht heb om U vrij te laten, maar ook de macht om U te laten kruisigen?’ Jezus antwoordde: ‘U zou over Mij geen enkele macht hebben als u dit niet door de hemel vergund was. De zwaarste schuld ligt dan ook bij hem die Mij aan u heeft overgeleverd.’ Toen begon Pilatus alles in het werk te stellen om Hem vrij te laten. Maar de Joden schreeuwden: ‘Als u zo iemand vrijlaat, verliest u de gunst van de keizer. Wie zichzelf tot koning maakt, komt in verzet tegen de keizer.’ Toen Pilatus hen zo hoorde spreken, liet hij Jezus naar buiten brengen en plaatsnemen op een verhoging, het zogeheten Plaveisel, in het Hebreeuws Gabbata. Het was de voorbereidingsdag voor Pasen, ongeveer het zesde uur. Toen zei Pilatus tegen de Joden: ‘Hier is Hij dan – uw koning.’ Maar ze schreeuwden: ‘Weg, weg met Hem! Aan het kruis met Hem!’ ‘Zal ik dan uw koning kruisigen?’ vroeg Pilatus. Maar de hogepriesters antwoordden: ‘We hebben geen koning, we hebben alleen de keizer!’ Toen leverde hij Hem aan hen over om gekruisigd te worden.


Johannes 19,16-18 Ze namen Jezus dus over. Hij droeg zelf het kruis en ging de stad uit, naar het zogeheten Schedelveld, in het Hebreeuws Golgota. Daar werd Hij gekruisigd en met Hem twee anderen, aan weerskanten één, en Jezus in het midden.

1 Kruisiging bij de Romeinen. Problemen bij het lezen van de tekst. •

•

•

Conflict 1: Jezus werd gekruisigd vanwege blasfemie of godslastering. De Joden antwoordden: ‘Wij houden ons aan de wet, die zegt dat Hij ter dood gebracht moet worden omdat Hij zich voor Zoon van God uitgeeft.’ Toen Pilatus dat hoorde, werd hij pas echt ongerust. .


•

•

Conflict 2: Joden en Christenen zagen de keizer niet als onderdeel van het Romeinse godenpantheon. Toen zei Pilatus tegen de Joden: ‘Hier is Hij dan – uw koning.’ Maar ze schreeuwden: ‘Weg, weg met Hem! Aan het kruis met Hem!’ ‘Zal ik dan uw koning kruisigen?’ vroeg Pilatus. Maar de hogepriesters antwoordden: ‘We hebben geen koning, we hebben alleen de keizer!’ Toen leverde hij Hem aan hen over om gekruisigd te worden. Jezus werd volgens de Christenen echter beschouwd als vervulling van de messiaanse gedachte. De Messias was koning, priester en profeet.


•

•

De purperen mantel was het symbool voor de koninklijke afkomst. Ook koning David droeg een purperen mantel. De soldaten vlochten een krans van doorns, zetten die op zijn hoofd en wierpen Hem een purperrode mantel om de schouders. Rubens, Christus met purperen mantel en doornkroon. Ecce Homo – Zie hier de mens. Hermitage Sint Petersburg.


•

•

Conflict 3: ‘De joden’ komen heel negatief uit de tekst. De Joden antwoordden: ‘Wij houden ons aan de wet, die zegt dat Hij ter dood gebracht moet worden omdat Hij zich voor Zoon van God uitgeeft.’ Toen Pilatus dat hoorde, werd hij pas echt ongerust. Het Johannes evangelie is ontstaan in een tijd dat de christenen uit de synagoge gezet werden (rond het jaar … ). Dit conflict klinkt in de teksten door. In de middeleeuwen leidden de teksten echter tot een sterke joden haat. ‘De joden hadden’ namelijk ‘de Zoon van God vermoord.’ Ze waren ‘godsmoordenaars.’

1 Kruisiging bij de Romeinen. Hoe verliep een kruising in het Romeinse Rijk? •

In het Romeinse Rijk liep de executieprocedure waarschijnlijk als volgt: het slachtoffer werd eerst afgeranseld en vervolgens gedwongen de dwarsbalk van het kruis naar de plaats van de terechtstelling te dragen, waar hij met uitgestrekte armen aan het hout werd genageld, omhoog gehesen en werd vastgemaakt aan een rechtopstaande balk.

1 Kruisiging bij de Romeinen. Hoe verliep een kruising in het Romeinse Rijk? •

Vermoedelijk liet men de verticale kruisbalk staan. Kruisen werden meer dan eens gebruikt, zodat het niet lang zal hebben geduurd voordat een andere veroordeelde daar in doodstrijd hing, met zijn eigen titulus waarop de misdaad stond beschreven waarvoor hij werd gekruisigd.


De kruisoprichting in de Onze-LieveVrouwekathedraal in Antwerpen toont een dramatische weergave van de kruisiging maar ze toont niet hoe een kruisiging in de Romeinse tijd echt werd voltrokken.


•

•

Soms ook varianten; volgens Seneca (…) werd er ook omgekeerd gekruisigd en volgens Tertullianus (ca. 160 - ca. 240) werd er ook aan bomen gekruisigd. Volgens de Traditie van de Kerk werd de apostel Petrus omgekeerd gekruisigd. Rubens, kruisiging van Petrus, Sankt Peter in Keulen.

2 De dwaasheid van het kruis. •

De eerste Christenen werden door de ouden als dwazen beschouwd vanwege hun geloofsovertuiging dat een gekruisigde man een goddelijke status had. Zo schrijft Justinus Martyr (…) in zijn Apologie: ‘zij zeggen dat onze dwaasheid erin bestaat dat wij een gekruisigde man op een de tweede plaats stellen na de onveranderlijke en eeuwige God, de Schepper van de wereld.’ In zijn Eerste Brief aan de Corinthiërs zegt Paulus dat voor sommigen ‘de boodschap van het kruis’ louter ‘dwaasheid’ was. Dit gevoel van afkeer was zonder twijfel een van de redenen waarom de christelijke leer beschouwd werd als een ‘nieuw en gevaarlijk bijgeloof’. (Bron Suetonius)


Eerste brief van Paulus aan de Christenen 1,18-25: [18] Want de boodschap van het kruis is dwaasheid voor hen die verloren gaan, maar voor hen die gered worden, voor ons, is het een kracht Gods. [19] Er staat immers geschreven: Verdelgen zal Ik de wijsheid van de wijzen, en het verstand van de verstandigen zal Ik tenietdoen. [20] De wijze, de Schriftgeleerde, de redetwister van deze wereld, waar zijn zij? Heeft God de wijsheid van de wereld niet tot dwaasheid gemaakt? [21] Volgens Gods wijsheid heeft de wereld met al haar wijsheid God niet gevonden; daarom heeft God besloten hen die geloven te redden door de dwaasheid van de verkondiging. [22] Want Joden blijven tekenen eisen, en Grieken wijsheid verlangen. [23] Maar wij verkondigen een gekruisigde Christus, voor Joden een aanstoot, voor heidenen een dwaasheid, [24] maar voor hen die geroepen zijn, Joden zowel als Grieken, Gods kracht en Gods wijsheid. [25] De dwaasheid van God is namelijk wijzer dan de mensen, en de zwakheid van God is sterker dan de mensen.


•

Kruisiging werd als iets gruwelijs ervaren, niet alleen vanwege het barbaarse lijden van de mensen die er het slachtoffer van werden, maar ook vanwege de straf iets zei over lage maatschappelijke en morele status. Hoe kon iemand nu een volgeling van Jezus worden zonder te geloven dat de Verlosser iemand was die door de Romeinen als een gewone misdadiger was gekruisigd?.


•

Een spottekening voor Alexamenos. Christus wordt afgebeeld als een ezel. 3de eeuw na Christus.


•

De vroege christenen namen zelf nooit afstand van het kruis, hoe aanstootgevend en zelfs dwaas hun vijanden de centrale plaats die het innam in de nieuwe godsdienst ook vonden. Oudste inscriptie met kruis in de catacomben van Rome.

3 Het triomferende kruis. Het kruisteken werd vanaf Constantijn een dominant symbool in het christendom maar waarschijnlijk was het al ouder. •

•

•

•

In 306 wordt Constantijn in York tot Augustus uitgeroepen. Daarna verblijft hij tien jaar in de residentie van zijn vader in Trier. In Trier zal later een van de belangrijkste relikwieën van de Christelijke wereld bewaard blijven, het zogenaamde naadloze kleed. 313 Het Edict van Milaan – het christendom wordt vanaf dan getolereerd in het Romeinse Rijk. 321 De afschaffing van kruisigingen. 325 Het concilie van Nicea – het concilie draaide over de dubbele natuur van Jezus die zowel mens als God was. Het vleesgeworden Woord. (De leer van de incarnatie.)

Het kruisteken werd vanaf Constantijn een dominant symbool in het christendom maar waarschijnlijk was het al ouder.

3 Het triomferende kruis. •

De kruistrofee als symbolische weergave van de verrijzenis, marmer, 4de eeuw. Vaticaan Museo Pio Christianio.


•

•

Het Christelijk labarum. Het symbool bevat zowel de naam van Christus als het werktuig waarmee hij ter dood was gebracht. Tegelijkertijd vertoonde het gelijkenissen met het Romeinse overwinningsteken of tropaeum, dat voor het eerst aan het einde van de derde eeuw op de Romeinse munten verscheen. Tertullianus (ca. 160 - ca. 240) had geschreven dat Jezus had getriomfeerd ‘per tropaeum crusis’ een beeld dat Eusebius overnam toen hij Constantijns hemels teken beschreef als het ‘overwinningsteken van het lichtkruis’. .


Christusmonogram als symbool van de Drieeenheid, mozaïek, ca. 500, in de doopkapel te Albenga

4 De ontdekking van het kruis door Helena. Wie was Helena? •

•

•

Helena was de moeder van Constantijn de Grote. Ze werkte zich op en werd later uitgeroepen tot keizerin Augusta. Ambrosius, die bisschop was van 374 tot 397, was een ven de meest vooraanstaande geestelijken van zijn tijd. Voor Ambrosius was de nederige afkomst van Helena een wezenlijk aspect van haar door God ingegeven daden en van haar maatschappelijke klim door de werking van de goddelijke genade. ‘Christus’, zegt hij, ‘verhief haar uit de drek tot de macht.’ Filostorgius schreef halverwege de vijfde eeuw dat zij ‘een vrouw uit het volk’ was ‘die zich niet onderscheidde van hoeren.’

4 De ontdekking van het kruis door Helena. •

Het geloof waartoe Constantijn en Helena zich hadden bekeerd had vele aantrekkelijke kanten, maar de kant die kennelijk de diepste indruk op hen had gemaakt was het onmiskenbaar historische karakter ervan. De in de evangeliën beschreven gebeurtenissen hadden nog maar drie eeuwen eerder plaatsgevonden en bovendien in een land dat onder Romeinse heerschappij stond.


Voor het eerst in de godsdienstgeschiedenis van de middellandse zee was er een geloof ontstaan dat zijn aanhangers niet slechts verwees naar een pantheon van meestal afwezige goddelijke machten en evenmin naar de mythen van onzichtbare godheden met wier marmeren standbeelden stad en land vol stonden. In het christelijk geloof was de ene en enige God mens geworden in Jezus, een man met normale menselijk gevoelens, die door veel mensen was gezien. Deze getuigen – de ‘vijfhonderd’ van Paulus en nog vele anderen – beweerden te weten waar hij in Bethlehem was geboren en in Nazareth was opgegroeid, waar hij in Kapharnaüm had gewoond, waar hij met zijn discipelen het laatste avondmaal had gevierd, waar hij was veroordeeld door Pilatus, waar hij was gekruisigd, waar hij was begraven.

Concilie van Nicea 325: de dubbele natuur van Christus. Christus was zowel goddelijk als menselijk.

Conclusie: Pelgrims konden door het historische karakter van het Christendom het gevoel hebben dat ze in rechtstreeks contact stonden met Jezus.

Psalm 122: ‘Ik was verheugd, toen men mij zei: laten wij naar het huis des Heren gaan. Onze voeten staan in uw poorten, o Jeruzalem.’

Inscriptie Golgota: domine ivimus ‘Heer wij zijn aangekomen’


•

Na de Bar kochba opstand (134) werd het laatste joodse bolwerk door de Romeinen vernietigd. Het gevolg hiervan was dat de laatste joden uit Jeruzalem – dat eens de belangrijkste plek van het Jodendom – werden verdreven. In Jeruzalem stond namelijk de centrale tempel dat een hoofdrol speelde in het cultische leven van de joden. Ook de joods-christelijke minderheid werd uit Jeruzalem verdreven. Deze oerkerk stamde nog rechtsreeks af van Jacobus de Meerdere – ‘de broer des Heeren – die na de Jezus de eerste christengemeenschap leidde. Foto: de grotten waar de rebellen van de Bar Kochba opstand zich hadden verscholen.

Paulus brief aan de Galaten 1,18-19 nog Paulus brief aan de Galaten 2,6-8 nog


•

Deze eerste christengemeenschap had waarschijnlijk nog een bijzondere relatie met de plek waar Jezus gestorven was. Op deze plek liet keizer Hadrianus in 135 een Romeinse tempel bouwen. De uitstraling van Jeruzalem ging niet verloren toen Hadrianus in 134 triomfeerde over de joodse opstandelingen onder Bar Kochba, maar bleef in de harten van christenen onverminderd voortleven. Op deze plek ontdekte Helena in 326 tijdens haar pelgrimage het vermoedelijke graf van Jezus. De plek waar Helena de resten van het kruis aantrof. Vandaag de crypte in de Anastasis of wederopstandingskerk in Jerusalem.


Binnenzicht in de Anastasis of wederopstandingskerk in Jeruzalem.

5 Het feest van de Kruisverheffing. •

Voor de bisschop wordt een linnen gedekte tafel geplaatst. De diakenen gaan in een kring rond de tafel staan. Dan wordt een vergulden zilveren kistje binnengebracht. Het bevat het hout van het kruis. Het wordt geopend, en het hout van het kruis wordt samen met de titulus op de tafel gelegd. De bisschop pakt, nog steeds gezeten, het heilige hout bij de uiteinden vast. De diaken die rond de tafel staan bewaken het, want nu komen een voor een de catechumenen en de gelovigen naar de tafel. En zo gaat het hele volk langs de tafel, iedereen buigt en raakt het hout en het opschrift aan, eerst met het voorhoofd, dan met de ogen. En na het kruis gekust te hebben, lopen ze door. Maar niemand raakt het aan met zijn handen. Een keer echter – ik weet niet wanneer – beet een van het een stukje van het heilige kruis af en stal het. En om die reden staan de diakenen eromheen en houden de wacht zodat niemand het waagt dat nog eens te doen.


•

Op 14 september wordt het kruisverheffingsfeest gevierd. De orthodoxe icoon beeld af hoe het kruis aan de menigte getoond wordt. Links staan Constantijn de Grote en Helena.


In de orthodoxe kerken wordt bij het feest van de Kruisverheffing de kruisen opgesmukt met bloemen.







Wat rest er nog van het zogenaamde Kruis?

6 De relieken van het kruis. •

De Santa Croce in Rome is gebouwd op de plek waar vroeger het paleis van Helena stond. Het is hier dat nog steeds de zogenaamde titulus bewaard blijft.


Aan de zijkanten van de kerk zijn nog sporen te vinden van het oude paleis van Helena.


Helena nam het onderste deel van de rechterhelft mee, met één compleet Grieks en Latijn woord: het woord dat Jezus beschrijft als Nazarener. Dit is het enige bewaard gebleven stuk van de titulus.

Johannes 19,19-22: Op het bordje dat op het kruis werd aangebracht, had Pilatus laten schrijven: ‘Jezus, de Nazoreeër, koning van de Joden.’ Dit opschrift kregen heel wat Joden te lezen, want de plaats waar Jezus gekruisigd was, lag dichtbij de stad; en het stond er in het Hebreeuws, in het Latijn en in het Grieks. De Joodse hogepriesters zeiden tegen Pilatus: ‘U moet niet schrijven: “Koning van de Joden”, maar dat Hij gezegd heeft: “Ik ben de koning van de Joden.” ’Pilatus antwoordde hun: ‘Wat ik geschreven heb, blijft geschreven.’


Helena nam het onderste deel van de rechterhelft mee, met één compleet Grieks en Latijn woord: het woord dat Jezus beschrijft als Nazarener. Dit is het enige bewaard gebleven stuk van de titulus.


De titulus zoals die vandaag bewaard wordt in de Santa Croce in Rome.


De titulus zoals die vandaag bewaard wordt in de Santa Croce in Rome.


Het woord Nazarener is duidelijk zichtbaar.


Aangezien Helena haar paleis in Trier stond bleef de Helenatraditie daar altijd levendig, met inbegrip de legende dat zij de Kathedraal het naadloze kleed van Christus schonk.


Johannes 19,23-24: Toen de

soldaten Jezus hadden gekruisigd, verdeelden ze zijn kleren in vieren, voor iedere soldaat een deel. Maar er was ook nog de lijfrok: die was naadloos, van bovenaf uit één stuk geweven. Daarom zeiden ze tegen elkaar: ‘Die mogen we niet stukscheuren; laten we hem liever onder elkaar verloten.’ Zo moest het schriftwoord in vervulling gaan dat zegt: Ze hebben mijn kleren onder elkaar verdeeld, en om mijn kleding hebben ze gedobbeld. Dit hebben de soldaten inderdaad gedaan.


De Volto Santo in Lucca. Op dit kruisbeeld draagt Christus het naadloze kleed. Vroeger werd gedacht dat dit het oudste Christusbeeld was maar het beeld zelf dateert echter pas uit de middeleeuwen.


•

•

Aan het eind van de jaren veertig van de vierde eeuw schreef Cyrillus in zijn zogenaamde Catechesen, dat ‘de wereld al vol is met stukjes van het hout van het kruis’. En hij voegde daaraan toe: ‘Het heilige hout van het kruis legt getuigenis af: tegenwoordig kan het hier elke dag bezichtigd worden, en dankzij de gelovigen die splinters meenemen, heeft het van hieruit al bijna de hele wereld bereikt.’ Cyrillus begreep dat het lignum crucis een onvergankelijk magisch vermogen bezat om de gelovigen te overtuigen het ware geloof aan te nemen en de dat de heilig-Grafkerk het centrum van de wereld is. Het wegschenken van splinters van het kruis was bovendien een middel om deze boodschap bijna onmiddellijk door te geven aan iedereen die niet in staat of bereid was een bezwaarlijke bedevaart naar Jeruzalem te ondernemen.

Het kruis werd het symbool van een christendom dat zelf een enorme transformatie doormaakte. Van vervolgde minderheid werden christenen tijdens het bewind van Constantijn een bevoorrechte minderheid.


•

•

Het Christelijk labarum. Het symbool bevat zowel de naam van Christus als het werktuig waarmee hij ter dood was gebracht. Tegelijkertijd vertoonde het gelijkenissen met het Romeinse overwinningsteken of tropaeum, dat voor het eerst aan het einde van de derde eeuw op de Romeinse munten verscheen. Tertullianus (ca. 160 - ca. 240) had geschreven dat Jezus had getriomfeerd ‘per tropaeum crusis’ een beeld dat Eusebius overnam toen hij Constantijns hemels teken beschreef als het ‘overwinningsteken van het lichtkruis’. .


Staurotheek met zogenaamde resten van het Kruis.


•

Staurotheek met zogenaamde resten van het Kruis. Afsluiting bevat zelf een afbeelding van de kruisiging met links Maria en rechts Johannes.


•

Staurotheek met zogenaamde resten van het Kruis. Maaslands werk12de eeuw.


•

Staurotheek met zogenaamde resten van het Kruis. Stavelot …

Hoe authentiek zijn de kruisrelieken? •

•

•

De vraag of de stukken hout echt teruggaan op het kruis van Christus hangt samen met de vraag wat het kruis betekende voor de eerste christenen; was het uitsluitend een heilig symbool of ook een concreet object dat hun verering waard was? De mogelijkheid bestaat aangezien de cultus rond het kruis een ongedefinieerde materiële dimensie bezat, zozeer dat de vroegste gelovigen zich zelfs nog op de plaats van de kruisiging verzamelden toen er een heidense tempel overheen was gebouwd. Conclusie: De mogelijkheid bestaat dat de kruisrelikwieën teruggaan naar de tijd van Jezus maar bewijzen kunnen we niet.

Vanwaar dan het scepticisme? •

•

•

Maarten Luthers voorgangers hadden er nooit aan getwijfeld dat de materiële resten van het kruis – of althans delen ervan – de kruisiging van Jezus hadden overleefd en hadden de oorsprong en het lot ervan in kaart gebracht. Sinds Martin Luther (lutheranisme) veranderde de kijk op relieken. Vanuit het Lutheranisme werd voor de eerste maal de Bijbel aan modern exegetisch onderzoek onderworpen. Hierbij werden de evangeliën niet meer als historische verslagen beschouwd maar als symbolische verhalen. Hierdoor wordt de waarde van de evangeliën als historische documenten onderschat, maar wordt ook de reconstructie van de vroegchristelijke wereld aan de hand van overgeleverde legenden gehinderd door scepticisme. De vraag die we moeten stellen is wat het kruis betekende voor de eerste christenen. Was het uitsluitend een heilig symbool of werd het ook vereerd als concreet object?

7 Oudste afbeeldingen van de kruisiging. •

De gekruisigde Christus, fragment van de houten deuren, 432 van de Santa Sabina te Rome. (oudste kruisiging scène)

7 Oudste afbeeldingen van de kruisiging. •

•

•

•

•

•

•

De gekruisigde Christus, miniatuur in de Rabbula-codex, 586 Syrië. Rechts van het kruis:Maria en Johannes. Onder het kruis wordt gedobbeld voor het naadloze kleed. Stefanus en Longinus doorboren het lichaam van Christus. Rechts drie vrouwen waaronder Maria Magdalena. Boven Christus de zon en de maan. Naast Christus de goede en de slechte moordenaar.

8 De volksverhuizingen. De val van het Romeinse Rijk in 476 is leidt een periode van verval in. In die periode zijn er slechts enkele plekken in West Europa die Christelijk blijven. Ierland was misschien wel een van de belangrijkste omdat van hieruit missionarissen gestuurd werden naar onze streken en Duitsland om het christelijk geloof te verspreiden. De Ierse kunst zal hierdoor de rest van Europa gaan beïnvloeden. Naast de Keltische kunst was ook de kunst van Merovingers belangrijk. Belangrijk: Kunst richt zich vooral op manuscripten en is voor een maatschappelijke elite.

8 De volksverhuizingen. •

The Book of Lindisfarne is een van de belangrijkste van de zogenaamde Keltische geschriften het ontstond in de … eeuw. Typisch voor de Keltische kunst waren de spiralen en knopen. Deze motieven kwamen nog uit de heidense wereld en hadden de bedoeling om slechte geesten in verwarring te brengen om er zich op die wijze ten opzichte van te beschermen.


Spiralen en knopen in the Book of Lindisfarne.

8 De volksverhuizingen. Tapijtblad met kruis in the Book of Lindisfarne

8 De volksverhuizingen. Tapijtblad met kruis in the Book of Kells.


•

•

Geschrift uit Sankt Gallen met Keltische invloeden. Christus aan het kruis met Stefanus en Longinus met spons en speer. Let op de knopen in de mantel van Jezus.


Keltisch kruis in monasterboice


•

•

In de … stichtte Merovik een rijk dat later zal uitgroeien tot een van de belangrijkste ... . De Merovingische kunst kenmerkt zich door de dierenmotieven. Het Sacramentarium Gelasianus toont een kruis onder een triomfboog.


Het Merovingische Evangeliurium van Gelonne toont een van de oudste afbeeldingen van een gekruisigde Christus.


De invloed van de Merovingische kunst blijft doorwerken tot de laat romaanse periode. Sculptuur in Souillac, 12de eeuw.


Detail sculptuur in Souillac.


Grafzerk uit de Rijnstreek.


Grafzerk uit de Rijnstreek.

7 De eerste vrije kruisbeelden. •

•

De eerste echte vrijstaande kruisen ontstaan pas rond het jaar 1000 in de Rijnstreek. Gerokruis, 970, Dom Keulen.


Detail Gerokruis.


11de eeuws kruisbeeld, Keulen, Schnütgenmuseum.

In 1187 ging het kruis verloren en ditmaal voorgoed. De kruisvaarderkoningen hadden de gewoonte het kruis mee te nemen naar het slagveld, niet alleen ter inspiratie van hun eigen legers, maar ook als magisch wapen tegen de ongelovige vijand. Boudewijn I had het voor zijn troepen uit gedragen toen hij uitreed om het leger van de Egyptische Ramleh te verslaan en nadien werd het even belangrijk voor de kruisvaarders als de Ark des Verbonds was geweest voor de Hebreeën. Voor de christenheid was het vera Crux voor altijd verloren gegaan op de vlakte van Hattin. NOG KRUISVAARDERSKRUIS

De fascinatie voor de oorsprong van het kruis en de geschiedenis ervan bleef mensen bezighouden. In de Legenda Aurea (1260) van Jacobus de Voragine had het hout waar Christus aan zou sterven zijn oorsprong in de vroegste menselijke geschiedenis.

Drieledige karakter van de Kruislegende: de Kruishoutlegende, de Kruisvindingslegende en de Kruisverheffingslegende

8 Legendes rond het Kruis. Jacob de Voragine Legenda Aurea • •

a) De Kruishoutlegende. Als Adam stervende is, stuurt hij zijn derde zoon Seth naar het aards paradijs voor soelaas. Seth ontvangt van de engel Michael drie twijgjes van de paradijsboom. Thuisgekomen plant hij de twijgjes op het gaf van zijn overleden vader. De twijgjes groeien uit tot een prachtige boom die de tands des tijds doorstaat tot aan Salomon.

8 Legendes rond het Kruis. Jacob de Voragine Legenda Aurea •

Salomon velt de boom voor de tempel. Het hout komt echter over de rivier de Kedron terecht. Uitgerekend daar ontmoet de koningin van Saba Salomon, die hem voorspelt dat het hout eens de Messias zal dragen die door de joden zal worde wantrouwen gevuld, werpt Salomon het hout in een plas, de Piscina Probatica. Ten tijde van de passie van Christus komt het hout echter bovendrijven, en de joden vervaardigen er een kruis uit.


b) De Kruisvindingslegende. Later zal Helena, de moeder van Constantijn, het kruis van Christus met behulp van de jood Judas Cyriacus terug opgraven en het verdelen tussen Rome, Constantinopel en Jeruzalem.


c) De Kruisvindingslegende Eeuwen later zal de byzantijnse keizer Heraclius (610-641) de kruisreliek van Jeruzalem die gestolen was door de Perzische vorst Chosroës II, redden. Wanneer hij de reliek in triomf aan de H. Grafkerk wil herstellen, vermaant een engel hem. Slechts blootvoets en ontdaan van imperiale kledij opent de ‘gouden poort’ van Jeruzalem zich, en kan hij de reliek in zijn oorspronkelijke bewaarplaats restitueren.

8 Legendes rond het Kruis. Jacob de Voragine Legenda Aurea Salomon velt de boom voor de tempel. Het hout komt echter over de rivier de Kedron terecht. Getijdenboek Catharina van Kleve

8 Legendes rond het Kruis. Jacob de Voragine Legenda Aurea Salomon velt de boom voor de tempel. Het hout komt echter over de rivier de Kedron terecht. Getijdenboek Catharina van Kleve


•

In Kedron ontmoet de koningin van Saba Salomon, die hem voorspelt dat het hout eens de Messias zal dragen die door de joden zal worde wantrouwen gevuld, werpt Salomon het hout in een plas, de Piscina Probatica. Getijdenboek Catharina van Kleve


•

Omdat het water van de Piscina Probatica een middel bleek te zijn tegen allerlei ziekten en kwalen, werden van heinde en ver zieken en lammen naar dit heilzame water gebracht. Ten tijde van de passie van Christus komt het hout echter bovendrijven, en de joden vervaardigen er een kruis uit. Getijdenboek Catharina van Kleve


•

•

Tertullianus (ca 160-ca240) beschrijft in zijn Adversus Iudaeos hoe het hout dat met Adam verloren is gegaan, hersteld is in het hout van het kruis van Christus. We zien de zondige Eva naast de maagdelijke Maria bij de Boom van Kennis en Goed en kwaad. Getijdenboek Catharina van Kleve


•

•

Tertullianus (ca 160-ca240) beschrijft in zijn Adversus Iudaeos hoe het hout dat met Adam verloren is gegaan, hersteld is in het hout van het kruis van Christus. Christus met langs hem twee bomen: de Boom van Kennis van Goed en Kwaad en De Boom des Levens. Psalter van Winchester 13de eeuw.

Tot op vandaag de dag van vandaag wordt beweerd dat Golgota – letterlijk ‘de schedel’ – de schedel van Adam representeert waarin het zaad van de Boom van het Eeuwige even voor het eerst wortel schoot.


Als wereldas, axis mundi, schraagt de kosmische boom tijd en ruimte. Hij verbindt namelijk de vier elementen: aarde, water, lucht en zon met elkaar. De Kosmische boom wordt door de kerkvaders op Christus, de Messias overgedragen. Clemens van Alexandrie (ca 150-ca215) zegt dat de levensboom de logos is: het vleesgeworden woord. Uit de patristieke teksten of de teksten van de kerkvaders blijkt dat de verbinding zich ook verscherpt tot het kruis zelf: het kruis wordt

9 De lijdende Christus. •

•

•

Crusicifixus Dolorosum. Kruisbeeld van het Keulse type, Typerend de boom waarop een bloederige Christus hangt. Sankt Severin Keulen14de eeuw.


•

•

Crusicifixus Dolorosum. Kruisbeeld van het Keulse type, Typerend de boom waarop een bloederige Christus hangt. Scnütgen museum, Keulen14de eeuw.


•

•

Crusicifixus Dolorosum. Kruisbeeld van het Keulse type, Typerend de boom waarop een bloederige Christus hangt. Sankt Maria im Kapitol, Keulen14de eeuw.


•

•

Crusicifixus Dolorosum. Kruisbeeld van het Keulse type, Typerend de boom waarop een bloederige Christus hangt. Sankt Maria im Kapitol, Keulen14de eeuw.


•

Johannes 19,25-30: Intussen stonden bij het kruis van Jezus zijn moeder, de zuster van zijn moeder, Maria de vrouw van Klopas, en Maria van Magdala. Jezus zag zijn moeder, en bij haar de leerling van wie Hij hield. Toen zei Hij tegen zijn moeder: ‘Vrouw, daar is nu je zoon.’ Vervolgens zei Hij tegen de leerling: ‘Daar is je moeder.’ Toen, van dat uur af, nam de leerling haar bij zich in huis op. Jezus wist dat alles thans volbracht was. Daarom zei Hij – want de Schrift moest ten volle in vervulling gaan – ‘Ik heb dorst.’ Er stond daar een kruik met zure wijn. Ze doopten er een spons in, staken die op een hysopstengel en brachten die aan zijn mond. Toen Jezus van die wijn gedronken had, zei Hij: ‘Het is volbracht.’ Daarop boog Hij het hoofd en gaf Hij de geest. .


•

•

•

Rogier Van der Weyden, Schilderij geschonken aan het Kartuizerklooster van Scheut, Brussel, momenteel in Prado Madrid. Links Maria, rechts Johannes. De plooien in de kledij is in grisaille uitgewerkt en richten zich naar boven naar het centrale thema; de kruisiging. .

10 Getekend door wonden.






Paulus brief aan de Filippenzen 3,7-11 Maar wat winst voor mij was, ben ik omwille van Christus gaan beschouwen als verlies. Sterker nog, ik beschouw alles als verlies, want het kennen van mijn Heer Christus Jezus gaat alles te boven. Om Hem heb ik alles prijsgegeven, en ik beschouw alles als vuilnis als het erom gaat Christus te winnen en één te zijn met Hem; mijn gerechtigheid steunt niet op de wet maar op het geloof in Christus: zij komt van God en steunt op het geloof. Ik wil Christus kennen, de kracht van zijn opstanding en de gemeenschap met zijn lijden; ik wil steeds meer op Hem lijken in zijn dood om eens te mogen komen tot de opstanding uit de doden.

10 Getekend door wonden. •

•

De Franciscanen hadden een speciale voorliefde voor Kruislegende. Volgens hun geschriften had Franciscus de stigmata ontvangen op 14 september, het Kruisverheffingsfeest. Thaddeo Gaddi, Santa Croce, Firenze


De stigmata in de handen van Padre Pio.


De stigmata in de handen van Padre Pio.


De stigmata in het lichaam van Thérèse Neumann.


•

Extase, het naar buiten treden naar God. Pijn en genot als één smaak.


Tadeo Gaddi schilderde een Christus gekruisigd aan de levensboom in het refectorium van de Santa Croce in Firenze (ca. 1340) naar het lignum vitae van Bonaventura (1257-1274). In het traktaat werd het heilsleven van Christus symbolisch herverteld volgens de vruchten van de levensboom. De franciscanen beseften dat de kruishoutlegende inhoudelijk bij hun gedachtengoed aansloot.


Tadeo Gaddi schilderde een Christus gekruisigd aan de levensboom in het refectorium van de Santa Croce in Firenze (ca. 1340) naar het lignum vitae van Bonaventura (1257-1274). In het traktaat werd het heilsleven van Christus symbolisch herverteld volgens de vruchten van de levensboom. De franciscanen beseften dat de kruishoutlegende inhoudelijk bij hun gedachtengoed aansloot.

11 Getuige. •

Body art, Chris Burden, transfixed.

11 Getuige.

11 Getuige.

Johannes 19,28-30 Jezus wist dat alles thans volbracht was. Daarom zei Hij – want de Schrift moest ten volle in vervulling gaan – ‘Ik heb dorst.’ Er stond daar een kruik met zure wijn. Ze doopten er een spons in, staken die op een hysopstengel en brachten die aan zijn mond. Toen Jezus van die wijn gedronken had, zei Hij: ‘Het is volbracht.’ Daarop boog Hij het hoofd en gaf Hij de geest.

1 Kruisiging bij de Romeinen

Recommend Documents