Burgerschapsbriefing Kennismigranten november 2009
1. Kennismigranten in Rotterdam 1
Inleiding Door middel van Burgerschapsbriefings stellen wij de gemeente Rotterdam en andere geïnteresseerden op de hoogte van de resultaten van het onderzoeksproject Transnationalisme en Stedelijk Burgerschap van de Erasmus Universiteit Rotterdam, dat mede door de gemeente wordt gefinancierd. Het onderzoeksproject richt zich op de stedelijke en grensoverschrijdende bindingen van verschillende succesvolle migrantengroepen. In het eerste deel van het onderzoek stond de allochtone middenklasse in Rotterdam centraal. In zes Burgerschapsbriefings1 is gebleken dat Rotterdam een actieve allochtone middenklasse kent, die zich op verschillende manieren inzet voor de stedelijke gemeenschap en tegelijkertijd ook bindingen onderhoudt met het herkomstland. Het tweede deel van het onderzoek betreft hoogopgeleide migranten die tijdelijk in Nederland verblijven, ook wel kennismigranten, highly skilled migrants of expats genoemd. In deze en komende briefings besteden we opnieuw aandacht aan de stad Rotterdam. We onderzoeken op welke manieren kennismigranten actief zijn binnen en buiten de stad en in welke mate zij zich met verschillende plaatsen verbonden voelen. Daarnaast doen we op basis van de gehouden interviews aanbevelingen aan de gemeente voor het bieden van een aantrekkelijk woon-, werk- en leefmilieu voor kennismigranten.
Onderzoeksteam Het onderzoeksteam van het onderzoeksproject Transnationalisme en Stedelijk Burgerschap bestaat uit de volgende personen:
Prof. dr. Godfried Engbersen
Dr. Katja Rusinovic
Marianne van Bochove, MSc
[email protected]
[email protected]
[email protected]
1 Deze briefings zijn te vinden op www.eur.nl/fsw/burgerschap en zijn gebundeld in het onderzoeksrapport De stad en staat van de burger. Het stadsburgerschap van de allochtone middenklasse (te verkrijgen via www.nicis.nl).
1
I came to the Netherlands because work here Bij het veldwerk worden we ondersteund door een team
was more exciting in my area: architecture.
van interviewers, bestaande uit Bachelor- en Master-
I work in Delft but I live in Rotterdam. I like
studenten van de Erasmus Universiteit. Meer informatie
Rotterdam, I like the architecture. And there
over het onderzoek en het onderzoeksteam is te vinden
are a lot of other expats here, which makes
op www.eur.nl/fsw/expats.
integration much easier. (vrouw, 27, Portugese nationaliteit, kennismigrant)
Opzet van deze briefing In deze eerste briefing staan we allereerst stil bij de vraag wat we precies onder kennismigranten verstaan en waarom we ons onderzoek op deze specifieke groep richten (paragraaf 2). Daarna formuleren we de onderzoeksvragen en lichten we de methode toe (paragraaf 3) en komen enkele belangrijke kenmerken van de onderzoeksgroep ter sprake (paragraaf 4). We sluiten af met een overzicht van de subthema’s die in de volgende briefings aan de orde komen (paragraaf 5).
2
Kennismigranten in onderzoek en beleid Stedelijke regio’s concurreren in toenemende mate met elkaar om internationaal ‘human capital’ (Ewers 2007: 120). Het aantrekken van hooggeschoolde migranten is een voorwaarde geworden om op wereldniveau mee te blijven tellen. Steden proberen een zo gunstig mogelijk vestigingsklimaat te bieden voor bedrijven en een prettige woonomgeving voor kenniswerkers (vgl. Gemeente Rotterdam 2006). Citymarketing speelt hierbij een belangrijke rol: steden profileren zich als wereldstad en maken reclame met hun gemêleerde bevolkingssamenstelling.2 In verschillende steden zijn Expatdesks opgericht om hoogopgeleide arbeidsmigranten het gevoel te geven dat ze welkom zijn en om dienstverlening op maat te kunnen bieden. Maar hoewel steden en regio’s met elkaar in een concurrentiestrijd verwikkeld zijn om kennismigranten aan te trekken en vast te houden, is er relatief weinig bekend over de manieren waarop deze felbegeerde migranten participeren in de stad van vestiging. In deze paragraaf bespreken we kort enkele resultaten van bestaand onderzoek naar kennismigranten.
Kennismigranten in Nederland Volgens de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ) behoort Nederland in internationaal verband tot de middenmoot wat betreft het aandeel buitenlandse werknemers in de beroepsbevolking (ACVZ 2004). Van het aantal migranten dat op basis van een tewerkstellingsvergunning (Twv) naar Nederland is gekomen, had in 2002 een vijfde deel een hoog functieniveau. Sinds de invoering van de Regeling Kennismigranten in 2004 hoeven kennismigranten niet meer over een Twv te beschikken. De IND verstaat onder een kennismigrant iemand die naar Nederland komt om arbeid in loondienst te verrichten en een bruto jaarinkomen heeft van minimaal 48.000 euro of 35.000 euro als hij/zij jonger is dan 30 jaar.3 De Regeling Kennismigranten heeft ertoe bijgedragen dat het aantal kennismigranten in Nederland de laatste jaren sterk is gestegen (Ministerie van Justitie 2008). Sinds 2004 zijn er ruim 13.210 kennismigranten naar Nederland gekomen (IND 2009: 4). In 2005 maakten 1600 migranten gebruik van de Regeling Kennismigranten, in 2008 is dat aantal opgelopen tot bijna 7200. Zo wordt in de nota Rotterdam, een sterk internationaal merk trots beschreven dat er 169 verschillende nationaliteiten in de stad aanwezig zijn. 3 Deze inkomenscriteria gelden niet ‘indien de betrokkene als promovendus in dienst treedt bij een onderwijs- of onderzoeksinstelling en voor post-doctoralen en universitair docenten onder de 30 jaar’. Zie www.ind.nl/nl/inbedrijf/actueel/StartKennismigrantenbeleid.asp. De exacte bedragen worden jaarlijks vastgesteld. 2
2
Nationaliteit
Aantal
Percentage
1.513
29
Amerikaanse
734
14
Chinese
341
7
Japanse
259
5
Turkse
256
5
Russische
157
3
Zuid-Afrikaanse
150
3
Canadese
142
3
Roemeense
141
3
Australische
129
2
Overig
1.355
26
Totaal
5.177
100
Indiase
Tabel 1.1: Kennismigranten: top 10 nationaliteiten bij ingewilligde aanvragen om een eerste verblijfsvergunning. Bron: IND 2009: 16.
Tabel 1.1 geeft een overzicht van de tien meest voorkomende nationaliteiten van kennismigranten die in 2007 een eerste verblijfsvergunning hebben gekregen. Deze gegevens zijn afkomstig uit de Monitor Kennismigrantenregeling 2008 (IND 2009). Kennismigranten met een Indiase nationaliteit vormden in 2007 veruit de grootste groep, terwijl in 2005 de Amerikanen nog bovenaan stonden (IND 2009: 4).
Kennismigranten in Rotterdam Ons onderzoek naar kennismigranten in Rotterdam richt zich niet alleen op migranten die onder de Regeling Kennismigranten vallen. Ook hoogopgeleide migranten afkomstig uit de EU die vanwege hun werk tijdelijk in Rotterdam verblijven, rekenen wij tot kennismigranten. Gegevens over het aantal kennismigranten op stedelijk niveau zijn nauwelijks beschikbaar. Volgens Mark Harbers, oud-wethouder Economie, Haven en Milieu, zijn er in totaal ongeveer 30.000 kennismigranten in Rotterdam4, maar hiervoor hebben we geen onderbouwing kunnen vinden. Op basis van cijfers over het geboorteland van migranten en hun verblijfsduur in de stad kunnen we voorzichtige uitspraken doen over de vertegenwoordiging van verschillende herkomstgroepen. Uit cijfers die het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) beschikbaar heeft gesteld, blijkt dat migranten uit India, China en de Verenigde Staten relatief vaak binnen vijf jaar na aankomst de stad verlaten5. Dit kan wijzen op de tijdelijke aanwezigheid van hoogopgeleide migranten.
5
4 Harbers stelt dit in een interview op de website Expatnl.com, zie www.expatnl.com/exgov3.html#1_7. Van de Indiërs die in 2007 Rotterdam verlieten, verbleef meer dan 80 procent korter dan vijf jaar in de stad. In het geval van Chinezen en Amerikanen was dit meer dan 70 procent. Deze cijfers zijn gebaseerd op de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA) en geanalyseerd door Paul de Graaf van het COS.
3
Tabel 1.2 geeft een overzicht van het aantal migranten per geboorteland in 2002 en 2007. Uit de cijfers blijkt dat in deze periode het aantal migranten uit China en India is toegenomen, terwijl het aantal Amerikanen en Japanners is gedaald. Hoewel deze gegevens alle migranten betreffen en dus niet alleen de kennismigranten, zien we ook op lokaal niveau dat migranten uit India de Amerikaanse migranten voorbijstreven.
Geboorteland
2002
2007
Westerse landen Verenigde Staten
645
606
Japan
390
376
Niet-westerse landen China
1.776
2.433
India
527
627
Oude EU-lidstaten Duitsland
3.704
3.264
Verenigd Koninkrijk
1.744
1.427
België
1.220
1.119
726
728
Frankrijk
Nieuwe EU-lidstaten Polen
690
1.300
Roemenië
235
290
Tabel 1.2: Aantal migranten in Rotterdam naar geboorteland, in 2002 en 2007 (absolute aantallen) Bron: GBA 2002 en 2007, bewerking COS.
Als we kijken naar migranten uit EU-lidstaten, dan blijken vooral de herkomstlanden Duitsland en het Verenigd Koninkrijk sterk vertegenwoordigd, al neemt hun aandeel af. Opvallend is de grote stijging van het aantal migranten dat in Polen is geboren: dit aantal is in de periode 2002-2007 bijna verdubbeld. Hoewel tijdelijke arbeidsmigratie vanuit Polen vooral in verband wordt gebracht met laaggeschoold werk, is ook de migratie van hoogopgeleide Polen naar Nederland de laatste jaren toegenomen. Dat komt naar voren in de recente studie Arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. Deze studie (N=746) laat zien dat een vijfde van de respondenten (met name Polen en in mindere mate Bulgaren en Roemenen) een opleiding op Hbo- of universitair niveau heeft afgerond (Weltevrede e.a. 2009: 75). Het merendeel van deze hoger opgeleiden werkt onder hun niveau, maar dat kan de komende jaren gaan veranderen.
4
For me, as the partner of an expat, it was
Kennismigranten in sociologisch onderzoek
not difficult to find a job. At least, not once
Veel wetenschappelijk onderzoek naar kennismigranten
I realized that there were international
is afkomstig uit het veld van het human resource ma-
schools. At first I was improving my Dutch so
nagement en richt zich op de verschillende fasen van
I could teach in a Dutch school but then
de ‘expatriate cycle’: het selectieproces, de migratie, de
I didn’t need to. Math’s is my subject and it is
uitvoering van het werk en de uiteindelijke terugkeer
a popular one, so it wasn’t really difficult.
(Fechter 2007: 2). In dergelijke onderzoeken worden
(vrouw, 57, Britse nationaliteit, partner)
vaak veel belangrijke thema’s aangestipt – zoals sociale contacten, de positie van de partner en het aanpassen aan de nieuwe omgeving – zonder dat deze verder worden uitgewerkt (Koser en Salt 1997: 298). De sociaal-culturele positie van kennismigranten is lange tijd onderbelicht gebleven. In navolging van de Duitse onderzoekster Fechter (2007), die de maatschappelijke inbedding van Westerse expats in Jakarta heeft bestudeerd, richten wij ons in dit onderzoek op de participatie en identificatie van kennismigranten.
3
Vraagstelling en onderzoeksmethode Kennismigranten worden in de bestaande literatuur vaak getypeerd als globetrotters, passanten of kosmopolieten; het zijn bij uitstek mensen die vooral losse, mondiale bindingen hebben, in plaats van hechte lokale bindingen (vgl. Turner 2001: 241; Nijman 2007; Mahroum 2000). Tegelijkertijd bestaat er bij beleidsmakers de overtuiging dat het van belang is om kennismigranten aan te trekken en aan de stad te binden. Met het aanbieden van interessante fiscale regelingen6, een prettige woonomgeving en een rijk aanbod van culturele voorzieningen proberen nationale en stedelijke overheden de concurrentiestrijd om internationale bedrijvigheid en kenniswerkers in hun voordeel te beslissen (vgl. Gemeente Rotterdam 2006: 5). Tot nu toe is er nauwelijks onderzoek beschikbaar over de stedelijke bindingen van kennismigranten. Met dit onderzoeksproject hopen wij in deze lacune te voorzien. Daarnaast zullen we aandacht besteden aan de bindingen die deze migranten hebben met hun herkomstland en andere landen, ook wel transnationale bindingen genoemd.
Onderzoeksvragen De volgende vragen staan centraal:
1. Welke transnationale activiteiten ondernemen kennismigranten en in hoeverre is er bij deze groep sprake van transnationale identificatie?
2. Welke stedelijke activiteiten ondernemen kennismigranten en in hoeverre is er bij deze groep sprake van identificatie met de stad?
3. Hoe beoordelen kennismigranten het stedelijk beleid en wat zou er volgens hen gedaan moeten worden om de stad aantrekkelijker te maken?
6
Een voorbeeld van een dergelijke regeling is de ‘30%-regeling’, die inhoudt dat slechts over 70 procent van het arbeidsinkomen belasting wordt geheven. Zie Zonnenberg (2009). 5
Instead of moving to Wassenaar, we moved
Onderzoeksmethode
to Rotterdam. Because there are real people in Rotterdam of different cultures and they
In de periode van juni 2008 tot oktober 2009 hebben we
are hard working. And I like the architecture,
met het onderzoeksteam 75 interviews gehouden met
at first it is hard to like it, strong face and
kennismigranten in Rotterdam. We hebben ons gericht
maybe a bit unfriendly, but the minute you
op personen die
open these doors, the houses are gorgeous, and it’s the same with the people. The minute
• In Rotterdam of een van
they invite you for coffee, it’s forever. (vrouw, 34, Amerikaanse nationaliteit, partner)
de randgemeenten woonachtig zijn;
• In het kader van hun eigen
(hooggekwalificeerde) baan of de (hooggekwalificeerde) baan van hun partner naar Nederland zijn
gekomen7;
• Op het moment van het interview langer dan zes maanden en korter dan zes jaar in Nederland verblijven . 8
We hebben verschillende strategieën gebruikt om respondenten te werven. Allereerst hebben we contact opgenomen met (publieke en private) organisaties die zich bezighouden met dienstverlening aan kennismigranten, zoals The American International School of Rotterdam (AISR), The Rotterdam International Secundary School (RISS), de Kamer van Koophandel, InTouch Rotterdam en de Expatdesk Rotterdam. Daarnaast hebben we bijeenkomsten bijgewoond waar de doelgroep aanwezig was, zoals ouderavonden, koffieochtenden voor vrouwen, kerkdiensten en de ‘I am not a tourist’beurs van Expatica. Verder zijn sommige interviewers zelf kennismigrant (geweest); zij hadden vanuit hun eigen netwerk toegang tot respondenten. We hebben ook gebruik gemaakt van de sneeuwbalmethode, waarbij aan respondenten gevraagd werd of ze nog andere mensen kennen die tot de doelgroep behoren. De gesprekken – die aan de hand van een vragenlijst met gesloten en open vragen plaatsvonden – duurden meestal anderhalf tot twee uur. Om een vergelijking tussen steden te kunnen maken, zijn we momenteel ook bezig met het interviewen van een
Holland is an attractive country to live in.
vergelijkbare groep kennismigranten in Den Haag.
I have a very good life here. And what I
In de laatste briefing zullen we hier uitgebreider op
think is good is that it is good for anybody.
ingaan.
The apartment over there can belong to the
9
guy who sweeps my street today but it could also belong to the ‘tandarts’ who pulls my teeth tomorrow. (man, 28, Zuid-Afrikaanse nationaliteit, kennismigrant)
7 Onder ‘hooggekwalificeerd’ verstaan we een baan waarvoor minimaal hoger beroepsonderwijs is vereist. We hebben voor dit minimum gekozen omdat mensen die hier pas zeer kort verblijven in veel gevallen nog weinig ervaring hebben met verschillende aspecten van het stedelijk leven die in ons onderzoek een rol spelen. Het maximum hebben we gesteld omdat we geïnteresseerd zijn in de tijdelijke vestiging van migranten in een stad. 9 In totaal zullen we 30 interviews houden in Den Haag. 8
6
4
Kenmerken van kennismigranten in Rotterdam Onze respondentengroep is niet tot stand gekomen op basis van een willekeurige steekproef. Bij het benaderen van respondenten hebben we gestreefd naar variatie in herkomstland, geslacht, type respondent (kennismigrant of partner) en gezinssamenstelling. We hebben uiteindelijk een zeer gevarieerde groep te pakken gekregen, wat blijkt uit de volgende kenmerken van onze onderzoekspopulatie:
Nationaliteit
• In het onderzoek zijn 30 verschillende nationaliteiten vertegenwoordigd. De meest voorkomende nationaliteiten zijn: Nationaliteit
Aantal respondenten
Amerikaans
13
Brits
9
Duits
6
Frans
5
Japans
5
Pools
4
Chinees
3
Zuid-Afrikaans
3
Portugees
3 Tabel 1.3: Overzicht respondenten naar nationaliteit (absolute aantallen)
• Andere nationaliteiten komen slechts 1 of 2 keer voor, zoals de Zuid-Koreaanse, Indiase, Pakistaanse, Canadese, Italiaanse, Turkse en Taiwanese nationaliteit.
• 3 respondenten hebben de Nederlandse nationaliteit. Van deze respondenten hebben er 2 een dubbele nationaliteit. Eén respondent heeft alleen de Nederlandse nationaliteit. Hij is in Nederland geboren en op jonge leeftijd naar Amerika gegaan. Het bedrijf waar hij werkt heeft hem nu uitgezonden naar Nederland.
• Vergeleken met de allochtone middenklasse – waarbij een grote meerderheid van de Turkse en Marokkaanse respondenten een dubbele nationaliteit heeft – komen er onder de kennismigranten veel minder respondenten voor met meer dan één paspoort. In totaal hebben van de 75 respondenten 5 een dubbele nationaliteit.
7
Geslacht en type respondent
• De respondentengroep is verdeeld in 46 vrouwen en 29 mannen. • Bijna alle mannelijke respondenten zijn voor hun baan naar Nederland gekomen. Er is slechts één respondent die vanwege het werk van zijn vrouw in Nederland verblijft.
• Van de vrouwen zijn er 24 vanwege hun eigen baan naar Nederland gekomen en 22 zijn met hun partner meegereisd.
Migratiemotief
• Ongeveer tweederde van de respondenten is door het bedrijf waarvoor hij/zij werkt (of waarvoor hun partner werkt) uitgezonden naar Nederland.
• De meeste andere respondenten zijn naar Nederland gekomen
vanwege de gunstige carrièremogelijkheden die zij hier hebben in hun veld van expertise.
• Enkele respondenten zijn vanwege hun studie naar Nederland gekomen en hebben hier na het behalen van hun diploma een baan gevonden.
Verblijf in Nederland
• Meer dan de helft van de respondenten woonde tijdens het interview tussen de één en twee jaar in Nederland.
• Meer dan driekwart van de respondenten woont in Rotterdam. De andere respondenten wonen in randgemeenten als Capelle aan den IJssel, Barendrecht, Berkel en Roderijs en Bergschenhoek.
• Ongeveer de helft van de respondenten zou – indien dat mogelijk is – voor langere tijd in Nederland willen blijven wonen. Een derde zou dit misschien willen en de overigen willen dit niet.10
Leeftijd
• De meeste respondenten zijn tussen de 25 en de 45 jaar. • De jongste respondent binnen het onderzoek is 20 jaar, de oudste 55.
10
De redenen waarom de respondenten wel, niet of misschien langer zouden willen blijven worden in de vierde Burgerschapsbriefing besproken. 8
Gezinssituatie
• Van de 29 mannelijke respondenten zijn er 13 getrouwd, 2 hebben wel een partner maar zijn niet getrouwd, 2 zijn gescheiden en 12 zijn alleenstaand. 10 mannen hebben één of meer kinderen.
• Van de 24 vrouwelijke respondenten die vanwege hun eigen baan naar Nederland zijn gekomen is er slechts één getrouwd, 10 hebben wel een partner maar zijn niet getrouwd, één is gescheiden en 12 zijn alleenstaand. Eén van deze vrouwen heeft kinderen.
• Van de 22 vrouwelijke respondenten die vanwege het werk van hun partner naar Nederland zijn gekomen zijn er 19 getrouwd en 3 samenwonend. 19 van deze vrouwen hebben één of meer kinderen.
Onderwijs en arbeidsmarkt
• Driekwart van de respondenten is universitair geschoold. Dit geldt zowel voor de respondenten die vanwege hun eigen werk naar Nederland gekomen zijn (in totaal 52 respondenten), als voor degenen die hier vanwege het werk van hun partner zijn (in totaal 23 respondenten).
• De 52 respondenten die hier zijn voor hun werk, hebben bijna allemaal een baan op universitair niveau. • Van de 23 respondenten die als partner naar Nederland zijn gekomen, hebben er 5 momenteel een baan; 3 van hen werken net als hun partner op universitair niveau.
• De kennismigranten zijn in diverse sectoren werkzaam. Vaak is het bedrijf waarvoor zij werken gerelateerd aan de haven, zoals Maersk en Hoyer Global Transport. Andere respondenten zijn werkzaam bij een architectenbureau (zoals Mecanoo Architects in Delft en KCAP in Rotterdam), in de wetenschap (voornamelijk bij de Erasmus Universiteit en de TU Delft) of bij een grote multinational als Unilever of Shell.
• Het netto maandsalaris van de kennismigranten varieert sterk. Ongeveer de helft van de respondenten die vanwege hun eigen werk naar Nederland zijn gekomen verdient tussen de 1.500 en 3.000 euro per maand. Dit zijn vooral vrouwelijke kennismigranten. Een derde deel van de respondenten verdient tussen de 3.000 en 6.000 euro per maand. De overige respondenten verdienen meer dan 6.000 euro netto per maand. Tot deze hogere inkomensgroepen behoren vooral mannelijke kennismigranten.11
Dit inkomensverschil tussen vrouwelijke en mannelijke kennismigranten kan deels verklaard worden vanuit het feit dat de gemiddelde leeftijd van de vrouwen lager ligt dan die van de mannen. De vrouwen die voor hun werk naar Nederland zijn gekomen staan vaak aan het begin van hun carrière. 11
9
Beoordeling leefkwaliteit van Rotterdam
• Het gemiddelde cijfer dat de respondenten geven voor de algemene leefkwaliteit van Rotterdam is een 7,3. Hierin bestaan geen verschillen tussen mannen en vrouwen of tussen kennismigranten en partners. Het gemiddelde cijfer dat de respondenten in dit onderzoek geven ligt een halve punt hoger dan het cijfer dat leden van de allochtone (Surinaamse, Turkse en Marokkaanse) middenklasse aan de stad gaven.12
• Vooral over de kwaliteit van de medische zorg zijn de meningen verdeeld. Relatief veel respondenten zeggen dat ze slechte ervaringen hebben met de zorg in Nederland, wat terug te zien is in de beoordelingen: één op de zes respondenten geeft Rotterdam hiervoor een (soms dikke) onvoldoende. Tegelijkertijd geeft ongeveer één op de drie respondenten de zorg een cijfer van 8 of hoger. 13
5
Thema’s Burgerschapsbriefings Kennismigranten
I have an American and a Dutch passport. I chose to get the Dutch nationality, because I began to feel quite comfortable here.
In deze eerste briefing hebben we het onderzoek van de Erasmus Universiteit naar kennismigranten in Rotterdam kort geïntroduceerd. De volgende briefings bieden cijfermatig onderbouwde en met voorbeelden geïllustreerde antwoorden op de onderzoeksvragen en sluiten af met aanknopingspunten voor de beleidspraktijk.
And I decided that I wanted to stay. It afforded me some rights and guarantees and living here without a passport didn’t. So it was better for me. (man, 59, Amerikaanse en Nederlandse nationaliteit, kennismigrant)
• In de tweede briefing gaan we in op de grensoverschrijdende bindingen van kennismigranten (onderzoeksvraag 1). Hierbij besteden we onder andere aandacht aan hun migratieachtergrond, de samenstelling van hun vriendenkring en hun gevoelsmatige binding met verschillende groepen.
• In de derde briefing staan de lokale bindingen van kennismigranten centraal (onderzoeksvraag 2). Hierbij besteden we onder andere aandacht aan de terreinen waarop kennismigranten actief zijn in de stad, het contact dat zij hebben met andere Rotterdammers en hun mening over ‘integratie’ in de Nederlandse/Rotterdamse samenleving.
• In de vierde briefing geven de kennismigranten hun mening over het stedelijke beleid in Rotterdam en Den Haag (onderzoeksvraag 3). Onderwerpen die ter sprake komen zijn onder andere de dienstverlening aan kennismigranten, het aanbod van activiteiten en voorzieningen, het woon- en leefklimaat van de stad en het gevoel welkom te zijn.
Zie Burgerschapsbriefing 1: Allochtone middenklasse, te vinden op www.eur.nl/fsw/burgerschap. 13 Hierbij moet wel opgemerkt worden dat een deel van deze respondenten (nog) niet met de gezondheidszorg in aanraking is gekomen. In de vierde briefing staan we langer stil bij de beoordelingen van verschillende aspecten van het stedelijk beleid en publieke voorzieningen in Rotterdam (en Den Haag). 12
10
Gebruikte literatuur ACVZ (2004) Regulering en facilitering van arbeidsmigratie. Den Haag: Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken. Verkregen op 20 augustus 2009 op http://www.acvz.org/publicaties/Advies-ACVZ-NR6-2004.pdf Chief Marketing Office Rotterdam (2007) Rotterdam, een sterk internationaal merk. Verkregen op 20 augustus 2009, op http://www.rotterdam.nl/Rotterdam/Internet/Overig/rdm/Griffie/ Documenten%20burgemeester/Rotterdam_een_sterk_internationaal_merk.pdf Ewers, M. (2007) Migrants, markets and multinationals: competition among world cities for the highly skilled, GeoJournal, 68 (2-3), pp. 119-130. Fechter, A.M. (2007) Transnational Lives: Expatriates in Indonesia, Hampshire: Ashgate Publishing Limited. Gemeente Rotterdam (2006) Rotterdam. Gateway to Europe. De koers naar 2030. Rotterdam: dS+V/OBR. Verkregen op 20 augustus 2009, op http://www.obr.rotterdam.nl/Rotterdam/Openbaar/Diensten/OBR/pdf/GatewaytoEurope.pdf IND (2009) Monitor Kennismigrantenregeling 2009: periodieke weergave en de ontwikkeling van het (uitvoerings)beleid en cijfers inzake kennismigranten. Immigratie- en Naturalisatiedienst Informatie- en Analysecentrum (INDIAC). Verkregen op 27 oktober 2009, op http://www.ind.nl/nl/Images/12.%20eindrapport%20Monitor%20Kennismigranten %202008%20-%20v%2006%20-%20naar%20repro%20090311%20DEF_tcm5-183778.pdf Koser, K. en J. Salt (1997) ‘The Geography of Highly Skilled International Migration’, International Journal of Population Geography, Vol. 3, pp. 285-303. Mahroum, S. (2000) ‘Highly skilled globetrotters: mapping the international migration of human capital’, R&D Management, 30 (1), pp. 23-31. Ministerie van Justitie (2008) Rapportage vreemdelingenketen. Periode januari-juni 2008. Verkregen op 20 augustus 2009, op www.justitie.nl/.../RVK%201e%20periode%202008%20definitief_tcm34-138212.pdf Nijman, J.(2007) ‘Locals, exiles and cosmopolitans: a theoretical argument about identity and place in Miami’, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 98 (2), pp. 176-187 Turner, B. S. (2001) ‘The erosion of citizenship’, British Journal of Sociology, 52 (2), pp. 189-209. Weltevrede, A., J. de Boom, S. Rezai, L. Zuijderwijk en G. Engbersen (2009) Arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. Rotterdam: Risbo Zonnenberg, M. (2009) ‘Alles wat u over de 30%-regeling dient te weten’, AdviesWijzer Actueel, nr. 249, 13 januari 2009. Verkregen op 27 oktober 2009, op www.adviesdesk.nl/AuthenticateDownload.aspx?nodeid=4823
11
Colofon Informatie over dit onderzoek is te vinden op de volgende website: www.eur.nl/fsw/expats. Op deze site zijn ook de Burgerschapsbriefings in digitale vorm te vinden. Voor vragen en opmerkingen over het onderzoek kunt u contact opnemen met een van de onderzoekscoördinatoren: Dr. K.M. Rusinovic (tel. 010-4082082) e-mail:
[email protected] M.E. van Bochove, MSc (tel. 010-4089818) e-mail:
[email protected]
Het onderzoeksproject wordt gefinancierd door Nicis Institute en NWO.
De gemeente Rotterdam heeft een aanvullende financiering geboden.
12
