1. Internationaal jaar van de peulvrucht Tekenen voor landbouw met toekomst Hoeveslager De Donderij

Wervel VZW, Mundo B Edinburgstraat 26, 1050 Brussel Driemaandelijks tijdschrift Erkenningsnummer P508018

Zondag vleesdag? Internationaal jaar van de peulvrucht Tekenen voor landbouw met toekomst Hoeveslager De Donderij

Wervelkrant

maart 2016/1

Colofon

Wervel VZW

Meewerken

Wervelkrant 2016/1 is het 104e nummer.

Werkgroep voor een Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw, is een beweging voor een landbouw met meerwaarde: · economisch, ecologisch, sociaal, cultureel en solidair met de hele wereld · in samenwerking met organisaties en burgers, consumenten en boeren · via netwerking, campagnes en publicaties

Vele en diverse handen maken licht werk. www.wervel.be/doemee Zie ook de contactpersonen hieronder.

Gedrukt op kringlooppapier met plantaardige inkten door De Duurzame Drukker.

alcoholvrij drukken

vegetale inkten

gerecycleerd papier

Opmaak: Tinne Van den Bossche Foto-redactie : Patrick De Ceuster Verantwoordelijke uitgever: Luc Vankrunkelsven

Voorblad: Enkele Mangalica varkens of wolvarkens, een van origine Hongaars varkensras, die ze kweken in de Donderij.

Informatie Gedrukte Wervelkrant en e-versie trimestrieel. www.wervel.be/nieuwsbrief met mogelijkheid tot gratis inschrijven voor persberichten en verschillende nieuwsbrieven zoals agroforestry en agro-ecologie, eiwittransitie, fairtrade lokaal, landbouwbeleid.

Steun Bankrekening 523-0803037-49 IBAN BE97 5230 8030 3749 BIC TRIOBEBB · Giften zijn 45 % fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro per jaar (mededeling: gift) · Schenkingen en legaten · Duo-legaten waardoor erfgenamen minder successierechten betalen www.wervel.be/steun_ons

!!! BELANGRIJK BERICHT !!!

Beste lezer, In principe is de Wervelkrant gratis. U kunt hem via www.wervel.be/nieuwsbrief aanvragen. Natuurlijk appreciëren we dat mensen/groepen/organisaties ons financieel steunen. Zie gegevens hoger. Nu we weer met een nieuwe jaargang beginnen, zouden we u willen vragen ons dat uitdrukkelijk te melden, als u de krant liever niet meer ontvangt. U kunt dat doen via een mail (info@wervel. be) of per brief. Uiteraard ontvangen we ook graag een bericht als u de krant nog wél in uw bus wil vinden. Deze oproep doen we omdat we met onze beperkte middelen zuinig willen omgaan. Dank en veel leesgenot.

Voor de boeren onder ons, zie aanbod elders in deze krant voor gratis advertenties: ‘Pioniers en hun creativiteit’.

Wervel heeft een boontje voor boeren met LEF Inhoud Voorwoord

3

Zonder vlees?

4

Internationaal jaar van de peulvrucht

5

Tekenen voor de toekomst

7

De Donderij

11

BOEKEN Waarde(n)volle wereld

12

De helden van het echte eten 13 WAAROM IK STEUN

13

KORT EN BONDIG

14

VRIJWILLIGER Annick Declercq Agenda

15 16

2015 stond in het teken van 25 jaar Wervel. Het werden vier inhoudelijke dagen, met evenveel gelijknamige themakranten: ‘Boeren met lef ’, ‘Verkopen met lef ’, ‘Kopen met lef ’ en ‘Eten met lef ’. Bij het laatste evenement in Gent waren er twee workshops rond LEF, maar er werd ook feestelijk gegeten. Op dit elan van Lokaal-EcologischFair willen we in het 26e jaar verder gaan. Het waren drie rode draden doorheen het Wervelbestaan, die we nu in onze campagne willen doortrekken. Lokaal: onder andere, jaren geleden begonnen met biomarkten op het Antwerpse Falconplein, overlopend in Boeren Toeren en Antwerpen Boert. Anno 1996 richtten we vanuit een synergie van drie organisaties mee Voedselteams op. Ecologisch: eind jaren ‘90 acties in Pajottenland rond het Mestactieplan; sinds begin deze eeuw het voortouw genomen met agroforestry en gaandeweg meer en meer agroecologie met partnerorganisaties op de landbouwagenda gezet. Fair: petitie-actie met 51 organisaties van 1992 tot 1995; initiatieven rond rechtvaardige prijzen, gekoppeld aan productiebeheersing, enz. Natuurlijk waren deze drie draden telkens in elkaar verweven: Boeren Toeren ging ook over ecologie en autonomie van boeren en boerinnen; agro-ecologie betekent tevens her-lokaliseren en écht rechtvaardige prijzen kunnen niet anders dan met ecologie en met meer lokale markten te maken

hebben. Daarom gaan we ook de volgende jaren op de ingeslagen weg verder, onder de algemene noemer “Minder en beter”. In deze krant vind je om te beginnen een terugblik op de petitie-actie en een vooruitblik op wat ons nog te doen staat. Het voorbije jaar was niet alleen Wervels feestjaar, maar ook het ‘Internationaal bodemjaar’ van de Verenigde Naties. Voor de opvolging riep dezelfde VN 2016 uit tot “Internationaal jaar van de peulvrucht’”. Bizar is dat een belangrijke boon vergeten wordt, namelijk de sojaboon. Daar vind je in deze krant een artikel over. We hernemen ook de gewone rubrieken ‘Vrijwilliger in de kijker’, ‘Waarom ik Wervel steun?’ en beginnen met een nieuwe: ‘Pioniers en hun creativiteit’. December 2016 zal het 25 jaar geleden zijn dat we in Brussel een EG-Tribunaal organiseerden. Misschien wordt het tijd om een eigentijds EU-Tribunaal te organiseren. De chronische varkens- en zuivelcrisis zouden dan weer moeten worden gefileerd. En natuurlijk: LEF-alternatieven zouden dan aan bod kunnen komen. Was onze eerste krant anno 1990 niet “Het Varkens-Tribunaal”’ met onder andere de visie “Minder varkens, meer prijs”? Meer dan ooit actueel! De redactie

Het beleidsplan 2016-2020 kunt u op de website van wervel.be vinden.

Wervelkrant 2016-1

3

Zonder vlees? Wervel is geen vegetarische beweging, maar staat onder meer voor ‘minder en beter’. De jaarlijkse campagne ‘Veertig dagen zonder vlees’ bracht een lawine aan reacties mee. Vlees problematiseren blijft blijkbaar heel gevoelig liggen, alsof Wervel en co de landbouw die in een chronische crisis verkeert, kapot wil. Integendeel. We kiezen voor een landbouw mét toekomst. We deden dan ook een duit in het debatzakje met een opiniestuk in De Standaard van 12 februari en een interview in Het Nieuwsblad en Gazet van Antwerpen van 15 februari 2016.

Er waren nog heel wat behartenswaardige bijdragen, o.a. van Loes Neven. Ze is stafmedewerker gezonde voeding bij het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ). Deze overheidsinstelling moet ons advies geven over gezonde voedingsmiddelen (zoals hoeveel gram vlees, vis, eieren en vervangproducten je dagelijks mag eten). Dit wordt geconcretiseerd in onder meer de actieve voedingsdriehoek. Zie: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/ opinieblog/opinie/1.2571050

4

Wervelkrant 2016-1

PIONIERS EN HUN CREATIVITEIT Wervel wordt regelmatig gecontacteerd door innoverende boeren. Ze hebben verfrissende ideeën, vragen raad, zoeken ondersteuning. Soms technisch, soms financieel. Of beide. In deze rubriek nemen we vanaf volgend nummer graag je vragen en oproepen op.

( 2016 het internationale jaar van de peulvrucht ) Nu de Verenigde Naties 2016 hebben uitgeroepen tot het internationale jaar van de peulvrucht, is de vraag of Wervel daar zijn soja-kar niet aan moet hangen. Ja, heel zeker, zou ik denken, maar eerder een onafzienbaar lange goederentrein dan een kar. Want maar weinig mensen kunnen zich een beeld vormen van de kolossale omvang van de sojaproductie. Een ander punt is dat de sojaboon ons niet veel zegt. Bij ons wordt zij niet geteeld.

De sojaboon, het ondergeschoven kind Het internationale jaar van de peulvrucht is een initiatief vanuit de FAO, de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN. Deze organisatie zou een goed oog moeten hebben voor alle soorten peulvruchten die wereldwijd eiwitrijk plantaardig voedsel leveren, de sojaboon inbegrepen. Maar dat is niet zo. De sojaboon wordt uitdrukkelijk uitgesloten. Voor de FAO ligt bij de sojaboon het accent op de olie die erin zit, niet op de

eiwitten die er – gemeten naar gewichtsprocenten – tweemaal zoveel inzitten. De FAO volgt de lijn van de GATT-besprekingen en WTO-overeenkomsten. De VS en de EEG, later EU, liggen al een halve eeuw overhoop inzake de oliehoudende gewassen. Het handelsdiscours concentreert zich op de olie; over de eiwitten wordt gezwegen. Ook het persbericht van VILT, het Vlaams infocentrum voor landen tuinbouw (6 januari 2016) beperkt zich tot een opsomming van de bekende peulvruchten zoals bonen, (kikker)erwten, linzen en andere maar laat de sojaboon buiten beschouwing. De westerse cultuur beheerst het blikveld en ons discours. Soja heeft daarin geen plaats, ook niet in de courante westerse keuken. Zo anders is het in de oosterse keuken. In China en Japan is de sojaboon een volwaardige peulvrucht. Van de sojaboon gemaakte producten staan op het dagelijkse menu. Dat het begrip ‘sojaschroot’ bij de

Wervelkrant 2016-1

5

Boerenbond een hardnekkig leven leidt, ligt in het verlengde van het handelsdiscours. De sojaboon wordt gewaardeerd om de olie die erin zit. Voor de rest heet het veelbetekenend “schroot”. Dat een groot deel van onze veeen visteelt ervan afhankelijk is, mag je honderd keer zeggen, het dringt niet door. Westerlingen vertonen hardnekkige blinde vlekken. Kennelijk moet iemand van de daken schreeuwen dat de sojaboon ook een peulvrucht is en dus ook een vlinderbloemige. Of nog: dat de sojaboon essentiële eiwitten bevat die de mens hard nodig heeft en dat aan de wortels van de sojaboon ook stikstof bindende bacteriën leven. Tot slot: wereldwijd worden jaarlijks meer dan 200 miljoen ton sojabonen geproduceerd. Het probleem is dat maar weinig mensen zich een beeld kunnen vormen van wat

een immense hoeveelheid 200 miljoen ton is. Dat is een trein met volgeladen goederenwagons met een lengte van meer dan tweemaal de omtrek van de aarde. VILT trekt in zijn persbericht de kleinst mogelijke cirkel: “Voor Belgische en Vlaamse boeren zijn peulvruchten geen hoofdteelt, maar zeker ook geen nicheteelt”, zegt de Boerenbond. “De landbouwenquête 2014 (FOD Economie - Algemene Directie Statistiek) leert dat er in ons land bijna 2.000 hectare peulvruchten voor de veevoedersector geteeld worden, maar wel bijna 10.000 hectare groene erwten en ruim 4100 hectare groene bonen voor menselijke consumptie. Het gros van die erwten is rechtstreeks voor de diepvriesgroente-industrie bestemd.” We zouden VILT kunnen aansporen om de cirkel wat groter

Wervel werkt mee en organiseert tijdens de zomer een activiteit in de Plantentuin. In het kader van het Internationaal Jaar van de Peulvruchten zet Plantentuin Meise van 25 juni tot 30 augustus bonen, erwten, linzen, soja en hun familieleden in de spotlights.

6

Wervelkrant 2016-1

te trekken en niet alleen aandacht te besteden aan de inlandse teelt van peulvruchten, maar ook aan het inlandse verbruik en de grootschalige import ervan. Maar ten gronde blijft het een lastige strijd. Het is opboksen tegen het heersende handelsdiscours en een culinaire cultuur die zich langzaam aan het verbreden is, maar de rijkdom aan plantaardige eiwitten nog nauwelijks heeft ontdekt. De promotie van de peulvrucht is echter een goed begin. Het betekent een stimulans voor het eten van plantaardige eiwitten. Nu moet nog het besef doordringen dat geen peulvrucht zo rijk is aan eiwitten als juist de sojaboon en dat deze peulvrucht zeer geschikt is voor menselijke consumptie. Gert Coppens

Kunnen peulvruchten de wereld redden? Welke rol speelt wetenschappelijk onderzoek hierin? Waarom speuren wetenschappers van Plantentuin Meise naar de wilde familieleden van bonen en erwten? Hoe komen peulvruchten op tafel in Afrika, Azië en Zuid-Amerika? En vooral: welke gastronomische gerechten met peulvruchten kan je zelf uit je koksmuts toveren?

Anno 1992 – Petitie: “Ja, ik teken voor een landbouw met toekomst” Wervel-actie voor rechtvaardige prijzen bijna 25 jaar geleden, maar actueler dan ooit

Op 30 november 1992 lanceerde de “Initiatiefgroep voor een landbouw met toekomst” onder impuls van Wervel een breed gedragen petitiecampagne. Aanleiding was het voorakkoord dat in het kader van de moeizame GATT1-onderhandelingen op 20 november 1992 was afgesloten tussen de Verenigde Staten en de EU (toen nog EG). Ten andere was het ook de periode van de instorting van de Sovjet-Unie en van het Oostblok. Het kapitalisme, met grote ordewoorden als deregulering en concurrentie, zou meer dan ooit de toon gaan zetten in het (landbouw)economisch beleid.

Analyse van het probleem en van de achtergronden GATT (liberalisering wereldhandel) en GLB-hervorming De VS had dit voorakkoord op de EG afgedwongen onder dreiging van een handelsoorlog. Maar het GATT-compromis was op zich ook bijzonder bedreigend. Het zou de toen 30 jaar oude fundamenten van het EG-landbouwbeleid ondergraven door de bescherming van de Europese markt tegen variabele wereldmarktprijzen af te bouwen. Niet toevallig had de EG enkele maanden eerder het zogenaamde Mac Sharry-hervormingsplan goedgekeurd van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Dit plan had de weg geëffend naar het GATT-compromis. Als antwoord op de aanslepende overschotten op de EG-landbouwmarkt zouden door dat plan vanaf 1993 de Europese marktordeningen voor onder meer de granen, grondig hervormd worden. Lees: een drastische daling van de minimumprijzen voor de boer, daling die slechts gedeeltelijk gecompenseerd zou worden door voorwaardelijke inkomenssteunpremies. Die premies zouden gekoppeld worden aan de verplichting tot braaklegging van een deel van de akkers. Via deze lage prijzenpolitiek zou de EG haar exportbelangen kunnen vrijwaren zonder gebruik te moeten maken van de omstreden exportsubsidies. Bovendien zouden daardoor de basisgrondstoffen voor de voedings- en de veevoedernijverheid op de Europese interne markt veel goedkoper worden. Het plan bevatte een gelijkaardige hervorming voor rundvlees en melk.

De echte inzet was echter niet het streven naar marktevenwichten. De zo bekritiseerde melkplassen, graanbergen en vleesoverschotten van de jaren 1970 tot 1990 waren vooral voortgekomen uit een overeenkomst die de VS en de EG in 1962 al hadden gesloten, via de zogenaamde Dillon-ronde. In ruil voor een zekere bescherming van de Europese landbouwmarkten voor granen, rundvlees en zuivel zou de EG een onbeperkte en heffingsvrije invoer moeten toestaan van onder meer oliehoudende zaden, waaronder soja. Deze producten waren een goedkope grondstof voor de veevoederindustrie, waardoor het graanverbruik in de EG sterk terugliep. In de petitietekst lezen we dat begin van de jaren ‘90 de EG aldus met zware exportsubsidies 30 miljoen ton graan uitvoerde, terwijl 60 miljoen ton graanvervangers heffingvrij in dezelfde EG werden ingevoerd. Liberalisering en economie zijn twee verschillende zaken De GATT gaf prioriteit aan maximale toegankelijkheid van goedkoop voedsel in een vrije wereldhandel boven het ontwikkelen van voedselautonomie of voedselsoevereiniteit voor de Derde Wereld. In de lage grondstofprijzen waren echter, noch de inkomensverliezen verrekend die de boeren en boerinnen hierdoor leden, noch de milieukosten. Zo was er de kaalkap van regenwouden en van andere ecosystemen om soja te kunnen telen, naast de chemische verontreiniging. In onze contreien was er de overbemesting door de intensieve veehouderij,

Wervelkrant 2016-1

7

de verzuring van water en lucht, naast eveneens de chemische vervuiling en de achteruitgang van de biodiversiteit. In wiens belang is het dat voedsel- en voedergrondstoffen wereldwijd onder de kostprijs verhandeld worden? Waarom houden de wereldhandelstransacties niet in de eerste plaats rekening met voedselautonomie aan de ene kant? Waarom geven ze geen ruimte aan het vermijden van overaanbod aan de andere kant? De vaststelling van bovenstaande feiten en het antwoord op de vragen die ze oproepen, brachten de initiatiefgroep ook 25 jaar geleden al bij het gegeven dat de wereldhandel, net als de voedselketting, gecontroleerd worden door een steeds kleiner aantal transnationale ondernemingen (TNO). Hun marktmacht is omgekeerd evenredig met hun aantal. Daarrond zit een netwerk van financiers en politici verweven. Het beleid wordt geschreven en gevoerd vanuit deze belangen. Inhoud van de petitie De petitie was op volgende uitgangspunten gebaseerd: 1. boeren en boerinnen hebben recht op een rechtvaardige prijs; 2. die prijs wordt gekoppeld aan een daadwerkelijke beperking van de productie, afgestemd op de voedselbehoeften in de EG en op een duurzame bedrijfsvoering, met kwaliteitsgarantie voor de verbruikers. Wat het eerste uitgangspunt betreft: in verwijzing naar de aanslepende of de regelmatig terugkerende prijzencrisissen zoals in de varkenssector en de melksector, is een rechtvaardige prijs de weerspiegeling van de echte kostprijs, die onder meer een arbeidsvergoeding inhoudt die gelijkwaardig is aan het gemiddelde van lonen en wedden in de rest van de economie. Wat het tweede uitgangspunt betreft: om alle situaties op te vangen die zich vanaf de jaren 2000 voordeden, met terugkerende zowel opwaartse als neerwaartse prijsschommelingen, zouden we vandaag de term “beperking van de productie” wellicht vervangen door “regeling van het aanbod”. Draagvlak, verspreiding, respons en opvolging De actie ging formeel van start op 10 december 1992. De Initiatiefgroep voor de petitie telde in

8

Wervelkrant 2016-1

Vlaanderen gaandeweg meer dan 50 organisaties zoals landbouworganisaties, consumentenbonden, milieuen natuurorganisaties, socio-culturele bewegingen, vakbonden, e.a. Ook in Wallonië werd de petitie opgenomen, door de Coalition pour une Agriculture de Qualité. Verder ook door de Europese Boerenvereniging (EBV), die 14 leden-organisaties had o.a. in Portugal, Spanje, het VK, Duitsland, Nederland, Frankrijk en België. De petitie werd in het Frans, Engels, Duits, Grieks en Spaans vertaald en verstuurd naar andere coalities in Europa. In mei 1993 vond in Mons een congres plaats van deze coalities en de oprichting van de internationale boerenbeweging. Via Campesina was een feit. In december 1993 volgde er een opvolgingsconferentie van de petitie in Brussel. Naast getuigenissen van mensen die hun werk maakten van de petitie, werd een panelgesprek gehouden met vertegenwoordigers van diverse landbouworganisaties. Het idee van een duurzame landbouw werd concreet vertaald in een praktijkmodel van wat een duurzaam melkveebedrijf zou kunnen zijn. Agro-ecologie avant la lettre, als het ware. De petitie liep gedurende twee jaar en werd ondersteund door panelgesprekken en verslagkranten. Alles verliep nog zonder e-mail en dus via de gewone post naar het contactadres te Zonnebeke (hoeve Van Walleghem). Uiteindelijk kon Wervel in 1996 een pak petities, met meer dan 100.000 handtekeningen, overmaken aan de Belgische Minister van Landbouw Karel Pinxten te Brussel. Er werd over de actie verslag uitgebracht in het TV-journaal. We mogen er zeker van uitgaan dat het initiatief als een vlam was die bij velen blijvend een lichtje heeft doen branden! Anno 2016: meer dan ooit actueel 1. Arbeidsvergoeding voor de boer In 1992 kwam het gemiddeld arbeidsinkomen in de Belgische landbouw op 80% van het gemiddeld arbeidsinkomen van alle loon- en weddetrekkenden. In 2001, 8 jaar na de start van het Mac Sharryplan, is het verschil er nog groter op geworden: het gemiddeld arbeidsinkomen was tot 69% gedaald van het vergelijkbaar inkomen buiten de landbouw.2 Sinds een dertigtal jaar is de algemene tendens dat de voedselprijzen sneller stijgen dan de prijzen van de voedselgrondstoffen. De prijsindex van de landbouw kent bovendien, zoals na het GATT-akkoord verwacht kon worden, sterke schommelingen van jaar tot jaar. In 2014 kwamen daarbovenop nog het handelsembargo

door Rusland en de dalende exportmogelijkheden als gevolg van de economische recessie in China. Dat veroorzaakte opnieuw prijsdalingen voor groenten, fruit, vlees en melk. Na het wegvallen van de melkquota in april 2015 waren ook in deze sector de laatste remmen op het marktaanbod los, terwijl de markt krimpend was. Dat alles leidde in 2014 tot een verdere uitgesproken zware inkomensdaling voor de boeren. In de loop van 2015 ging de situatie op de zuivelmarkt nog verder achteruit. In juli en in september kwamen er uit heel wat Europese landen, net als in 2008 en later, harde protestacties van de boeren zonder uitzicht op toekomst . 2. Milieuvriendelijke productie Naast een volwaardige arbeidsvergoeding bevat een rechtvaardige prijs de kost voor een milieuvriendelijke of duurzame productie. Een stabiele prijs waarin een minder opgedreven productieniveau verrekend is, zou globaal een ecologisch én economisch gunstiger eindresultaat kunnen opleveren. De noodzakelijke voorwaarden hiertoe, zoals behoud of verbetering van de biodiversiteit, bescherming van de bodem, zuiverheid van het grond- en oppervlaktewater, worden beter vervuld door een bedrijfsbeheer dat letterlijk en figuurlijk de nodige ruimte laat voor deze aspecten. Het beleid dat sedert de hervorming van 1992 ontwikkeld werd, past het omgekeerde principe toe: extra maatregelen voor het behoud van milieu en natuur moeten nu door de overheid vergoed worden en zitten bovendien niet verweven met het bedrijfsbeleid. In een ruimere context denken we aan het verlies van biodiversiteit en aan de klimaatgevolgen van de energie-intensieve landbouwproductie, voedingsindustrie en -handel (import en export). Het pad van de liberalisering: welk perspectief? De hervorming van 1992 heeft weliswaar geresulteerd in de afbouw van de omstreden marktoverschotten. Ook de export-restituties werden afgebouwd, maar eigenlijk was dit camouflage voor een verschuiving van de exportsubsidies naar een systeem van lage prijzen en inkomenssteun, die aldus als exportsteun op de wereldmarkt fungeren. Het bracht geen oplossing voor het inkomensprobleem. Integendeel. Intussen is de afvloei uit de landbouw onverminderd blijven doorgaan. Het verdere pad was bezaaid met verschillende crisismomenten. We denken aan de

dollekoeienziekte (1997), de dioxinecrisis (1999), de quasi permanente crisis in de varkenssector en de opeenvolgende crisissen in de melksector. Maar daarmee stopt het niet. Waar een kwarteeuw geleden gestreefd werd naar een wereldwijde liberalisering, althans voor de economisch machtigen, is vandaag het speelveld voor de vrijhandel ingeperkt doordat de Derde Wereldlanden het spel van de WTO – de huidige en vastgelopen WTOonderhandelingsronde startte in 2001- te ongelijk vonden. Dan maar de bakens verzetten naar een bilaterale vrijhandelsruimte, zoals de TTIP3. Ook hier is de verborgen agenda van de trans- of multinationale ondernemingen aan zet. Vandaar dat terecht gevreesd wordt voor een volgende sociale en ecologische nivellering naar beneden. Het perspectief kwam van onderuit Lokaal, Ecologisch én Fair (LEF): deze drie-eenheid staat in de landbouw, voor wat je de visuele en concrete vertaling zou kunnen noemen van agro-ecologie. Lokaal: verwerking en verkoop op de hoeve, boerenmarkten, CSA (door de gemeenschap ondersteunde landbouw), voedselteams, groenteabonnementen... Meteen ook ecologisch, want wég met duizenden voedselkilometers. En fair: de prijs wordt “win-win” overeengekomen tussen boer en consument. Daaruit zou een perspectief moeten kunnen groeien op een algemeen Lokaal, Ecologisch en Fair beleid. Waarom wordt bijvoorbeeld niet méér geïnvesteerd in lokale (Europese) eiwithoudende teelten (klaver, lupine, hennep,…), wat de druk om massaal sojaeiwit te importeren zou doen afnemen? Ook een fair prijsbeleid voeren is mogelijk: dit is een kwestie van produceren in functie van wat nodig is en dus niet in functie van (groot)handelsbelangen, gekoppeld aan een prijs die gebaseerd is op het kostenplaatje, uiteraard inclusief een faire arbeidsvergoeding en inclusief de vergoeding voor een ecologisch verantwoorde productiewijze. Waar het vooral op aankomt, is dat de overheid een consequent, samenhangend en veelzijdig beleid gaat voeren dat op elk terrein de LEF-elementen in zich draagt. De Belgische boerderij en de daarmee verweven voedselketting zouden één LEF-geheel moeten worden. LEF: de keuze tussen het verderzetten van het huidige schizofrene beleid, omwille van “business as usual”, of het uitwerken van een beleidsvisie op langere termijn,

Wervelkrant 2016-1

9

“ Waarom wordt niet méér geïnvesteerd in lokale (Europese) eiwithoudende teelten (klaver, lupine, hennep,…)? ”

gebaseerd op grondig onderzoek, onder meer door de boer en de bevolking te bevragen, en een verantwoordelijke afweging te maken van alle sociale, economische en ecologische kosten. Dat er vraag is naar een LEF-beleid, bewijst de positieve evolutie van het LEF-koopgedrag en het grote ongenoegen van de talrijke boeren die de opeenvolgende marktfalingen meer dan beu zijn. Minstens moet het denken in termen van “Lokaal – Ecologisch – Fair” de bestaande structuren inspireren tot werkbare oplossingen voor het uitbouwen van een landbouw in boerenhanden: boeren die via eerlijke prijzen de nodige zuurstof en ruimte krijgen voor een bedrijvigheid die kan samengaan met de natuur zodat beide functies zich kunnen ontwikkelen tot elkaars voordeel. In die zin is Wervel er niet alleen om het onrecht tegen mens en milieu vast te stellen en aan te klagen, maar ook om tezelfdertijd zo breed mogelijk actie te voeren voor een concreet alternatief en om zo ook druk uit te oefenen op het beleid. Annick Declercq, Wies De Troch, Joris Van Walleghem en Luc Vankrunkelsven (De initiatiefgroep vanuit Wervel was indertijd uitgebreider, met o.a. Prof. Tillo Behaeghe, Peter Breughelmans (+), e.a.)



Anno 2007 werd de eerste wereldbijeenkomst over Voedselsoevereiniteit gehouden in Mali. Vertegenwoordigers van boerenorganisaties uit alle continenten legden samen wat zij onder Voedselsoevereiniteit verstaan. In 2011 maakten de Europeanen hun huiswerk in Krems (Oostenrijk). De slotverklaring van de 400 vertegenwoordigers uit 34 Europese landen is te vinden in het Wervelboek ‘Legal! Optimisme – realiteit – hoop’. Van 26 tot 30 oktober 2016 komt hierop een vervolg in Roemenië. Zoals vijf jaar geleden zullen twintig gedelegeerden (onder wie tien Vlamingen) kunnen deelnemen. Als een uitvloeisel van Nyeleni startten jonge boeren en boerinnen met Voedselteams, Wervel en Oxfam-Solidariteit in het najaar van 2014 met het eerste Boerenforum.

Volgende Boerenforum vindt plaats op de Internationale Boerenstrijddag, 17 april 2016, op de hoeve van Klaas Devreese en

1 GATT = General Agreement on Tariffs and Trade. Vanaf 1994 werd dit de WTO (World Trade Organisation). De doelstellingen van GATT en WTO zijn de liberalisatie van de handel wereldwijd, onder meer door de afbouw van de douanetarieven.

Teja De Prins in Leffinge. De namiddag (13u3017 uur) staat in het teken van de chronische zuivelcrisis.

2 Gegevens van het Centrum voor Landbouweconomie, gepubliceerd in “De Nieuwe Landbouw”, E. Mathijs (2004)

Inlichtingen: [email protected]

3 Transatlantic Trade and Investment Partnership tussen de VS en de EU

Tijdens deze actie verschenen diverse Werveluitgaven over WTO en aanverwanten. Ze zijn anno 2016 nog lezenswaard en kunnen op het kantoor aangevraagd worden.

10

Van Nyeleni naar Boerenforum en terug naar Nyeleni

Wervelkrant 2016-1

Een boer in natuurgebied ‘t Burreken In de Vlaamse Ardennen ligt het natuurgebied ’t Burreken, een oude benaming voor brongebied. Het is ruim 40 hectare groot en uniek in zijn soort. Er is een boomgaard, knuffelbos, bramentuin, speelbos, orchideeënweide en wastine. Het wordt beheerd door Natuurpunt, maar ook boeren maken er gebruik van. Percelen in privébezit wisselen af met die van Natuurpunt. Een argeloze wandelaar denkt dat het allemaal natuurgebied is.

Bio-runderen doen aan natuurbehoud In ’t Burreken zie je af en toe runderen, maar één kudde valt op. Niet het wit-blauwe vleesras of de wonderbaarlijke melkkoe, maar een rood-bont ras: het Rouges des Prés van Koen De Clercq. Hij verkoopt het vlees van zijn dieren in zijn Louis Delhaizewinkel in Etikhove. Zowel Natuurpunt als boer Koen blikken tevreden terug op een seizoen begrazing in het natuurgebied. Koen zegt: “Vlees heeft tegenwoordig geen al te beste reputatie. Je bent wat je eet, geldt ook voor dieren. Als een rund calorierijk krachtvoer en granen krijgt om zo vlug mogelijk geslacht te worden, dan geeft dat

veel verzadigde vetten die slecht voor de gezondheid zijn. Runderen hebben vier magen om de cellulose van grassen te verteren. Mijn runderen eten gras. Ze hebben een goed leven, ze grazen in de natuur en ze leven langer. Daardoor is hun vlees ook rijker aan smaak én gezond. Grasgevoerd rundvlees is ecologisch verantwoord, want er is geen verre aanvoer van overzeese soja en ik moet geen gigantische hoeveelheden water oppompen om ze te drinken te geven.” Ook Dirk Criel, conservator van ’t Burreken, is tevreden: “De wastine is een voormalig akkerland met spontane groei van grassen en kruiden. Natuurpunt heeft het enkele jaren geleden gekocht. Wij hebben het zien evolueren van kale akker tot natuurlijk begroeid terrein. Als we de natuur hier zijn gang zouden laten gaan, wordt alles bos. Wij willen ook stukken open houden en dat gebeurt op natuurlijke wijze met begrazing. Runderen en paarden eten andere planten. Ook hun manier van grazen is anders. Zo krijgen wij een afwisselend stuk natuur. Wij hebben er een tijd Gallowayrunderen van Natuurpunt op gezet, maar dat bleek voor ’t Burreken niet de oplossing. In 2015

Wervelkrant 2016-1

11

hebben we de kudde van Koen op de wastine laten grazen. Het ligt voor de hand dat Natuurpunt het liefst samenwerkt met een bio-boer, omdat de runderen geen preventieve geneesmiddelen krijgen. Daardoor is hun mest geen vervuiling, integendeel, hij is een voedselbron voor mestkevers en andere insecten, die op hun beurt voedsel zijn voor vogels en vleermuizen.”

Koeien, kruiden, kippen en varkens Als het aan Dirk lag, zouden er meer boeren gebruik mogen maken van de natuurlijke rijkdom van ’t Burreken. “De enige voorwaarde”, zegt hij: “is dat wij altijd het natuurbehoud voor ogen houden. Overbegrazing, mest van krachtvoer en geneesmiddelen, schaden de natuur. Ook laten we de dieren niet overal grazen. Zeker niet waar de kwetsbaarste planten staan, die we met ons beheer in ’t Burreken bekomen hebben.Als het mogelijk zou zijn, dan zou ik het liefst een grote kudde zien, gevormd door de runderen van verschillende boeren uit de omgeving. Maar ik zie ook andere mogelijkheden voor boeren in en rond ’t Burreken. Bijvoorbeeld op kleine schaal iets doen met de bosvruchten en kruiden die in de Vlaamse Ardennen groeien.”

Dirk hoopt dat er ooit een boer kruiden uit de Vlaamse Ardennen wil kweken op landbouwgrond die aansluit op het natuurgebied. Veel van die kruiden zijn niet alleen mooie planten, maar worden in de keuken of voor medicinale toepassingen gebruikt. Massaal in het wild oogsten, zou leiden tot verdwijning. Ook met het kleinschalig houden van kippen en varkens zijn er nog mogelijkheden voor boeren. Als kippen op een stuk grond gelopen hebben, is het omgewoeld en bemest. Een ideale bodem om kruiden of groenten op te kweken. Als het omwoelen wat dieper mag gaan, dan kunnen er varkens ingezet worden. Daardoor is verdere grondbewerking overbodig. Boeren kunnen ook meer natuur op hun eigen weide en akkers toelaten, want als natuur en landbouw samenwerken is het een win-winsituatie voor allebei. Rita Van de Voorde meer info: www.burreken.be www.donderij.be

OP DE BOEKENPLANK

De helden van het echte eten Aantal pagina’s: 272 Formaat: 20 x 26,5 cm, Zachte kaft ISBN 9789460581427 Dit is een lekker boek: “De helden van het echte eten”. Niet dat het vol met recepten staat, maar wel met verhalen van mensen die op een smakelijke manier met eten bezig zijn. Er is het

12

Wervelkrant 2016-1

model dat CSA-boerin wordt, de jonge serrist die op traditionele wijze Belgische druiven teelt, de journaliste die de buik vol heeft van de warenhuisvleeswaren en haar eigen bereidingen met orgaanvlees begint te maken… Zowel oude rotten als jonge durvers zetten zich met lef aan hun product. Het is een boek dat niet mag ontbreken in de reeks van de Wervelkrant over LEF. Het Foodcollectief Alle Dagen Honger brengt in dit boek hulde aan de kleinschalige ambachtelijke bereiders van echt eten. Johanna Goyvaerts en Barbara Serulus vonden gepassioneerde ambachtslui en experts die zich in woord en daad verzetten tegen het industriële voer dat de moderne consument zich laat voorschotelen. Het boek bevat uitleg, enkele recepten en foto’s. Zie ook http://www.lusterweb.com/items/299-dehelden-van-het-echte-eten-?locale=nl

WAARDE(N)VOLLE WERELD Hoe mensen en wezenlijke waarden ongemerkt uit het gezicht verdwijnen Veel mensen en allerlei wezenlijke waarden worden in de huidige marktsamenleving buitengesloten, Het is onder meer de politiek, die mensen over het hoofd ziet en negeert. In het kader van dit boek gaat het vooral om organisaties en mensen, die zich inzetten voor het behoud en herstel van natuur en milieu, voor voedsel-soevereiniteit, voor democratie “van onderop” of voor inheemse volksstammen, die in hun bestaan bedreigd worden.

Om actieve (groepen) burgers ook, die hun stem laten horen: over mensenrechten, die met voeten worden getreden, over het milieu dat in zijn voegen kraakt, over mensen in armoede, die een menswaardig bestaan moeten ontberen. WAARDE(N)VOLLE WERELD schudt de lezer wakker en doet een oproep tot het ondersteunen van organisaties en initiatieven van mensen die bijdragen tot een wereld die duurzaam en toekomstbestendig is. Een waarde(n)volle wereld waarin iedereen meetelt en die niemand achterlaat. John Habets Uitgever: StichtingWereldDelen Paperback, 216 pag. ISBN: 978-90-820608-1-2 Prijs €17,95 (Het boek is bij Wervel te verkrijgen)

WAAROM IK WERVEL STEUN Nogal wat mensen, gezinnen, groepen steunen maandelijks of jaarlijks Wervel. We laten graag iemand van hen aan het woord. Stuur gerust je eigen motivatie in naar de redactie.

nemend van derde- wereldproblematiek, ging ik hier en daar lijntjes zien: wat in onze landbouw gebeurde en wat in het Zuiden gebeurde, bleek niet los van elkaar te staan.

Mijn grootvader was een West-Vlaamse boer, en mijn vader, uitgeweken naar Brabant en werkzaam als ambtenaar, was het gelukkigst wanneer hij in zijn vrije uren bezig kon zijn in zijn uitgestrekte groentetuin. Al in het begin van de jaren ‘70 gingen mijn ouders volop voor onbespoten groenten en voor het niet-vervuilen van de bodem. Mijn moeder volgde cursussen bij Volkshogeschool Elcker-Ik, waar ze niet enkel kennis over kruiden opdeed, maar ook bewustzijn inzake bijvoorbeeld de minder frisse praktijken in de veeteelt. Wat het belang is van zorgzaam gekweekte voeding, kreeg ik dus van huis uit mee. In mijn studententijd ontstond het besef dat het niet klopte: de magere verloning die de boer ontving versus het ruime aandeel voor de voedingsindustrie, een politiek beleid waarin je niet weerspiegeld zag hoe belangrijk het is dat je niet van buitenlandse voedselimport afhankelijk wordt, de loodzware leningen waaronder de boerenstiel verpletterd raakte, vernietigde voedseloverschotten in een wereld met zoveel honger... Bovendien, kennis

Na ons huwelijk kwamen mijn man en ik met Wervel in aanraking. De vraag om Wervel te steunen viel op goed bewerkte grond. Immers, voor ons klopte en klopt het Wervel- perspectief: de stiefmoederlijke behandeling van de landbouw, de maatschappelijke gewenning aan zo goedkoop mogelijke voeding en de mondiale druk van multinationals op de landbouwsector vormen immense bedreigingen voor de toekomst. De grote inzet van de Wervelvrijwilligers voor een andere, verantwoorde landbouw met toekomst, niet enkel hier maar ook elders, creëert dan een hartverwarmende tegenbeweging. In de visie van Wervel wordt heel concreet zichtbaar hoe het lot van volkeren op deze planeet intrinsiek met elkaar verbonden is, en hoe we enkel door aan dergelijke samenhangen recht te doen, toekomst zullen kennen. Wij steunen Wervel dan ook graag, dankbaar, met volle overtuiging, en met veel respect! AJ, Turnhout

Wervelkrant 2016-1

13

VRIJWILLIGER/MEDEWERKER IN DE KIJKER

Vrijwilligers zijn bij Wervel volwaardige medewerkers. Daarom zetten we ze graag af en toe in de kijker.

Annick Declercq

Op een eerste bureau zat ooit een eerste werknemer van Wervel, 22 jaar geleden. De administratie toen, was in handen van vrijwilligers Lus, Maria en Cis. Zij waren bestuurslid én zorgden voor de krantenverdeling, hielden acties in eigen stad en dorp… Naast hen stonden nog andere vrijwilligers die vorm gaven aan de sterke inhoud. Een eerste oefening dus, om als “betaalde kracht” tussen de vrijwilligers vorm te geven aan de vereniging Wervel... Dat werkte alleen dankzij de eensgezinde mensen, die voor hetzelfde gemeenschappelijk project wilden gaan.

Hoe kwam je in contact met WERVEL? Als student landbouwingenieur had ik als doel aan ontwikkelingssamenwerking te doen. Ik koos daarom richting tropische landbouw. Finaal toch niet vertrokken. Als afgestudeerde zag ik mezelf niet in de ‘commerce’ functioneren. Ook niet in het regulier onderwijs. Op zoek dus... Tot ik via een brede samenwerking van 11.11.11 , milieu-, vredes- en sociale organisaties WERVEL ontmoette. Wervel was toen, 22 jaar geleden, een sterke drive achter een Alliantie voor Duurzame Ontwikkeling. Men zat toen met vele organisaties samen een antwoord te zoeken voor het wereldvoedselvraagstuk. Kader was de Conferentie van Rio. Opvallend, hoe gelijklopend het antwoord toen was, met de waarden waar Wervel voor staat… Ik was verkocht. Wat motiveert je om je vandaag, weer voor Wervel in te zetten? Het mooiste beroep is boer(in) zijn - of: het zou het moeten zijn. Maar helaas, boeren moeten een continue strijd voeren, door de wetgeving, door de natuurcontext, omwille van overleving, … In het Hageland zie ik zoveel energie verloren gaan, in de eeuwige strijd om grondgebruik. Consumenten zoeken soms naar ‘producten op de hoeve’, maar willen er geen moeite voor doen. Een antwoord is ‘lokale voedselstrategie’. Werken rond lokale voedselstrategieën kunnen mensen in beweging zetten, om dan ook anders te gaan denken. Wat ons misschien ook brengt naar andere energie, andere mobiliteit, andere economie… Dus ja ik geloof erin. Met Wervel kan er wat dynamiek gebracht worden, daar, in ’t Hageland. Een beetje meer lef, bij boer en consument…

“In welke Met Lef-krant las ik ook weer: eerste stappen van verandering starten feitelijk vanaf lokale voedselstrategieën... De rest volgt dan wel...”

14

Wervelkrant 2016-1

KORT EN BONDIG

In 2013 was Spanje bijna goed voor een vijfde van het totale pesticidegebruik in Europa. Dat blijkt uit cijfers van Eurostat. Frankrijk is een nipte tweede, Italië en Duitsland volgen verderop. Bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten zijn met een aandeel van 42 procent de grote slokop, chemische onkruidbestrijdingsmiddelen zijn met 35 procent goed voor een tweede plaats. In Bulgarije worden er per hectare het minst gewasbeschermingsmiddelen verkocht, in Malta het meest. België laat van alle Europese lidstaten het derde grootste verbruik per hectare noteren.(...) (Vilt, 30/01/16) En dan te bedenken dat de meeste pesticiden effecten hebben op de menselijke gezondheid: toenemende onvruchtbaarheid, kankers!

25 jaar Wervel ging in de landbouwpers niet onopgemerkt voorbij. Een overzicht vind je op het portaal van wervel.be met doorklik naar de teksten. Op Facebook kreeg dit persoverzicht meer dan 10.000 bezoekers over zich heen.

Paus Franciscus ontving 140 melkveehouders van de European Milkboard (http://www. europeanmilkboard.org). Omwille van zijn sterke encycliek over ecologie, kwamen ze er hun nood klagen en steun zoeken. Chris De Stoop vergezelde hen, alsook zijn boek en het laatste Wervelboek ‘Voeding verknipt’ in Portugese versie: ‘Soja: tesouro ou tesoura?/Soja: schat of schaar?’

Ongelooflijk dat het nog kan: de das verdelgen zoals in Frankrijk gebeurt. Het is een gruwelijke folklore. Terwijl de natuur er overal op achteruitgaat en wij daar zelf de dupe van worden, blijft Frankrijk deze achterlijke verdelging toepassen. Hoe meer natuur

vernietigd wordt, hoe meer wij daar zelf het slachtoffer van worden: als je bomen kapt of een habitat vernietigt of dieren uitroeit, heeft dat gevolgen. Plots zijn er kleine organismen die op andere leven en die zich vrij kunnen verspreiden. Ze maken gebruik van “dragers” zoals insecten, knaagdieren, en andere.Voorbeeld: waar zouden al die muggen, die ze nu proberen te verdelgen, vandaan komen in Brazilië nadat er zoveel natuur vernietigd werd? Op die manier zullen wij voortdurend met plagen en ziekteverwekkers geconfronteerd worden: aids, sars, ebola, zika, en noem maar op. Vraag dus aan Frankrijk om te stoppen met uitroeiing van de das: https://www..change.org

I.v.m. de chronische varkenscrisis laten we Geert Rombouts in Vilt (29/01/16) aan het woord. Hij is area manager voor Centraal- en Oost-Europa plus Latijns-Amerika voor RA-SE Genetics, varkensgenetica: “Ik beperk me tot vaststellingen en dan zie ik dat de schaalvergroting in de varkenshouderij in de hand gewerkt wordt door een sterke concentratie bij de afnemers en toeleveranciers. Over een jaartje gaat meer dan driekwart van al het Belgisch varkensvlees naar drie grote slachthuizengroepen. De grote spelers in ons land behoren dan nog niet eens tot de vier grote vleesconcerns die meer dan de helft van de Europese varkensvleesproductie in handen hebben. De concentratie bij toeleveranciers en afnemers groeit. Daardoor kan een veehouder bij een steeds beperkter aantal bedrijven zijn waren aankopen, maar is hij vooral sterk gelimiteerd in de keuze voor een afnemer. Het zijn de afnemers die landbouwers in de richting van schaalvergroting en kostenbesparing sturen.” In de jaren ‘90 gaf Wervel vier mestkranten uit, waarin onder andere de groeiende macht van de integratoren uit de doeken wordt gedaan. Ze zijn nog lezenswaard en bij Wervel te bekomen.

Wervelkrant 2016-1

15

AGENDA

Data van vergaderingen van regionale groepen en teams krijgt u op het Wervelsecretariaat

Woe 16 maart 20u – 22u30 Belmundo: Landbouw en Natuur - 1 + 1 is meer dan 2, Vooruit, Sint-Pietersnieuwstraat 23, 9000 Gent, België Ma 21 maart Infoavond landwijzer in Antwerpen: Bio-landbouw maak er (jouw) werk van! Meer data op www.landwijzer.be/leertraject-bio-bd-landbouw Woe 23 maart 19u – 21u30 Het ritme van de rups; film- en gespreksavond boerenmarkt Jette, Nederlandstalige bibliotheek, Kardinaal Mercierplein 6, 1090 Jette, Zaal Jan verdoodt Do 31 maart 20u – 22u30 Lezing van Chris De Stoop over zijn boek “Dit is mijn hof ” bij Rik Delhaye, Bellestraat 21, 8954 Heuvelland, België, De lezing vindt plaats in de schuur van de boerderij. Wervel is met een stand aanwezig. Vr 8 april 20u – 22u Film- en gespreksavond met Arte N’Ativa (Portugees), Avond in Portugese voertaal met Wervelfilm ‘O ritmo da lagarte’ en lancering van het boek ‘Soja: tesouro ou tesoura?’ Steenkoolkaai 9, 1000 Brussel, België Vr 15 april 19u30 – 22u Culturele avond in Belgaleiro, Wervel en Palmas para todos. Gezamenlijke avond van Cerradogroep Wervel en ‘Palmas para todos’ (http://www.palmasparatodos.be/), met Braziliaanse hapjes, Wervelfilm ‘Het ritme van de rups’, muziek. Goudsbloemstraat 50, 3000 Leuven, België Zon 17 april 13u - 17u Boerenforum over zuivelcrisis, Wilskerkestraat 11 8432 Leffinge Di 19 april Infoavond landwijzer in Gent: Bio-landbouw maak er (jouw) werk van! Meer data op www.landwijzer.be/leertraject-bio-bd-landbouw Do 21 april 19u - 21u Team landbouwbeleid: wat is een faire melkprijs? Team landbouwbeleid van Wervel houdt zijn bijeenkomst op Hoeve De Ploeg (www.hoevedeploeg. be) te Herselt. Met sprekers: Ronny Aerts, Bavo Verwimp en Mieke Lateir. Diestsebaan 73, 2230 Herselt, België Do 28 april 20u - 22u Mooov, filmfestival, Het ritme van de rups. Een film- en gespreksavond met Benny Van de Velde en de filmregisseurs Jo Ackermans en Laura Zuallaert, CC Vredeberg, Vredebergstraat 12-14 Lier Zat 4 juni Tour Mundi 2016, Begijnhof Diest In de maand mei hebben we een middagbijeenkomst in het Europees Parlement, met leden-parlementariërs van de landbouw- en de milieucommissie. Inzet: de Braziliaanse Cerrado en onze Europese verantwoordelijkheid. Lezers van deze krant zijn ook welkom, mits registratie vooraf via Wervel. Datum is vanaf eind maart gekend.

Lukemieke Vlamingenstraat 55 3000 Leuven 016 22 97 05 Open elke werkdag van 12 tot 14uur en van 18 tot 20uur30

Bekijk details via wervel.be/agenda en kopieer naar je eigen Google Agenda

Wervel vzw - Mundo B - Edinburgstraat 26 - 1050 Brussel - 02 893 09 60 - [email protected] - www.wervel.be