1 Handleiding bij en variaties op kwartetspel

Spelen vanuit verbeelding

F Spelen vanuit cultureel erfgoed: kwartetspel

1 Handleiding bij en variaties op kwartetspel Met het kwartetspel Weet wat je erft – en met de verschillende variaties hierop die hierna beschreven zijn – raken kinderen al spelend vertrouwd met ons traditionele kwartet- en hedendaags kwinteterfgoed. Kwartetspel Weet wat je erft Iedere kwartetserie van het kwartetspel is voorzien van een icoon waarmee de zes series te onderscheiden zijn. Deze iconen verwijzen naar culturele, wetenschappelijke en kunstzinnige zaken waardoor Nederland internationaal bekend is: bonte koe, schip, brug, inpoldering, schilderspalet en dans. Het kwartetspel is ontstaan uit een kalender van 2005. Stichting Erfgoed Nederland gaf toestemming voor gebruik van het materiaal. Wanneer er andere bronnen zijn gebruikt, staan die op de kaart vermeld. Het spel is eerder uitgegeven door NHL Hogeschool. Documenten op de website • Open het document Kwartetspel Weet wat je erft en print dit tweezijdig (!), liefst op stevig papier en in kleur. Knip de kwartetkaarten per vel uit en plastificeer ze, zodat ze vaker te gebruiken zijn. Op de achterkant van elke kaart staat het bijbehorende antwoord, dat kan oproepen tot discussie in de klas. •

Open het document Format voor eigen kwartetontwerp. Ook deze vellen kun je printen en de kaarten uitknippen, zodat er een zelf in te vullen kwartetserie kan worden gemaakt, ter aanvulling op het kwartetspel Weet wat je erft. De kaarten van het kwartetspel zijn namelijk een selectie uit het traditionele erfgoed en dat daagt de kinderen uit tot actualisering van het materiaal. Daarom willen zij sommige kaarten wellicht vervangen door eigen aanwinsten.

Kwartetten met onze traditionele en vaak lokale erfenis Splits de groep in zes subgroepjes en laat een subgroepje alle kaarten uit een serie (koe, schip, brug, enzovoort) verdelen. Degene die begint, vraagt van anderen net zolang kaarten tot iemand een kaart niet meer kan geven. Deze laatste is vervolgens aan de beurt als verzamelaar en oogst op haar beurt ook zoveel mogelijk kaarten. Het spel gaat door tot alle kaarten op zijn. Het gaat erom wie ten slotte de meeste kwartetten heeft verzameld. De kinderen kunnen op veel manieren met het kwartetspel spelen. Dit kan uitmonden in een quiz Weet wat je erft. De quiz kan gehouden worden in de eigen groep, op een ouderavond, met andere klassen of zelfs met een andere school. Spelenderwijs maken de kinderen zich de informatie eigen en steken ten slotte als experts de ouders of andere scholieren de loef af. We raden je aan met je collega’s af te stemmen wat er in groep 6 t/m 8 aan bod komt, zodat het spel door de jaren heen opgebouwd wordt tot enkele mooie slotmomenten bij het vuur en tijdens de quiz. Variaties op het traditionele kwartetspel Quizkwartet Veel kaarten stellen een vraag aan de spelers. Iedere deelnemer sorteert de verworven kaarten op wel of geen vraag. De kaarten zonder vraag worden even apart gelegd. De winnaar van de eerdere ronde begint met het stellen van vragen aan de andere deelnemers. Wie het goede antwoord geeft, krijgt de kaart. Weet niemand het antwoord, dan mag de vragensteller de kaart behouden. Nadat

1



de winnaar van de vorige ronde alle kaartvragen heeft gesteld, komt haar buurvrouw aan de beurt, enzovoort. Het gaat nu om het aantal kaarten dat elke speler kan bemachtigen. We bedenken het zelf wel De kinderen kunnen bij de kaarten zonder vragen zelf vragen gaan bedenken, door bijvoorbeeld op internet naar informatie te zoeken. Deze resterende kaarten kunnen tijdens een vervolgronde van de quiz in het spel meespelen. Hedendaags plaatselijk kwartet Ieder erft veel meer dan er op deze kaarten staat. Velen genieten van muziek en voedsel uit allerlei landen, laten zich uitdagen door skate, rap en dansstijlen, en imiteren dreadlocks, afrovlechtjes, bepaalde woorden en begroetingen. Laat kinderen de eigen omgeving onderzoeken op nieuwe gewoonten, mooie plekjes en aanwinsten qua beelden en gebouwen, en laat ze spreekwoorden en gezegden verzamelen. Erfgoed groeit namelijk ieder jaar aan en plaatselijke parels worden niet meteen landelijk herkend. Ze ordenen deze in categorieën voor een kwartet en gaan dat kwartet ontwerpen. Ze maken voor iedere kaart: • een vraag; • een illustratie (foto, tekening, afbeelding op internet); • een antwoord achterop. Zo bepalen zij wat zij leuke of belangrijke aanvullingen vinden als hedendaags cultureel, materieel en immaterieel erfgoed. Spreekbeurten De kaarten kunnen kinderen inspireren tot spreekbeurten, waardoor ze de hele groep informeren over een onderwerp waarnaar zij nieuwsgierig werden. Actuele cultuureducatie De kwartetten van feministische en politieke prenten zijn uit de goeie oude tijd. Je kunt de kinderen uitdagen tot eigen stellingname in actuele zaken. Letterlijk standpunt innemen of erbij blijven zitten Bedenk samen met de kinderen tien stellingen over waarden en normen. Je legt iedere stelling uit. De kinderen mogen door op te staan (in opstand komen) laten zien dat ze ertegen zijn en door te blijven zitten (laat maar zitten) laten zien dat ze het ermee eens zijn. Van beide partijen mogen enkele kinderen toelichten waarom ze staan of zitten. De pop spreekt voor zich Laat ieder kind een voorwerp als pop meebrengen (poppenkastpop, knuffel, zelfgemaakte pop, aangeklede pollepel, garde) en haar een karakter geven. Bijvoorbeeld: wijsneus, hittepetit, kort lontje, muurbloempje, streng doch rechtvaardig, begrijpend en vergoelijkend, van twee walletjes snoepend, eeuwige twijfelaar. Hiermee kan het kind aan de groep meningen en standpunten duidelijk maken over een stelling, zonder dat ze er rechtstreeks op aangesproken wordt. Het is namelijk de pop die spreekt, zijzelf hoeft het daar niet altijd mee eens te zijn. Al spelend kan ze dat wel ontdekken en daar gaat het om. In viertallen interviewen de spelers de pop van de ander. Je geeft hen een aantal vragen waar ze uit kunnen kiezen, ze mogen ook zelf vragen bedenken. Alle vier poppen beantwoorden de vragen. Bijvoorbeeld: • Hoe heet je? • Wat kun je goed? • Wat vind je lekker om te eten?

2


• • • • • • • • •


Waar heb je een hekel aan? Waar word je blij van? Waar kun je boos om worden? Wat staat bovenaan je verlanglijstje? Welk woord zeg je graag? Wat mag niemand van jou weten? Wat mag iedereen over jou weten? Waar ben je bang voor? Waar heb je spijt van?

‘Ja, daar maak ik een scène van ja’ Geef hen voor de volgende opdracht enkele dagen de tijd, zodat ze weloverwogen en goed doordacht uit overtuiging een stelling kunnen uitspelen en erover in gesprek kunnen gaan. De kinderen kiezen een stelling en bedenken daarover een scène die ze uitwerken als poppenspel. Ze bedenken waar hun scène speelt en wat de onderlinge relatie tussen de poppen is. De helft van de groepjes speelt hun spel voor de andere helft. Op een teken van jou ronden de spelers af en wordt het spel nabesproken. Op een volgend teken schuiven alle kijkgroepjes door en presenteren de spelers nogmaals. Tot iedereen alle dan spelende groepjes gezien heeft. Een volgende dag zijn de rollen van spelers en publiek omgekeerd. Afhankelijk van wat de spelen oproepen, kun je hier vele uren mee vullen. Of je past het in twee spellessen. Er kunnen naar aanleiding van actualiteiten steeds nieuwe stellingen boven komen. Laten herleven van de goeie oude tijd: vriendschapsbanden smeden Tijdens het midzomerfeest (de zomerzonnewende op 21 of 24 juni) werden in voorchristelijke tijden vriendschapsbanden gesmeed, voornamelijk Noord-Europa. Jongenlui die samen verkering wilden, sprongen laat in de nacht over het vuur als dit, net als de zon, over zijn hoogtepunt heen was. Ruim voor de zomervakantie (of voor ze als achtstegroepers naar verschillende scholen gaan) kunnen de kinderen tijdens het midzomerfeest op het schoolplein over het vuur springen. Ze springen niet met iedereen zomaar voor de lol. Maar met diegenen met wie ze echt een vriendschapsband voelen en willen smeden voor latere tijden. Voordat ze over het vuur springen, zeggen ze tegelijkertijd tegen elkaar de spreuk (zie hierna), terwijl ze elkaar aankijken. Hand in hand springen ze vervolgens. Ze kunnen ook hun eigen variant op deze tekst maken. Voorbereiding De kinderen gaan op internet op zoek naar informatie over midzomerfeesten en kiezen in subgroepjes een land waar ze speciaal meer van willen weten. Jij overlegt met de gemeente over toestemming om vuur te mogen stoken op 21 juni. De kinderen sprokkelen vervolgens hout, een subgroepje stelt het programma samen voor het ritueel dat eindigt in het springen over het vuur. Misschien vertelt iemand een prachtverhaal om mee te beginnen. Een ander groepje verzamelt van ieder een kleine bijdrage en doet de inkopen voor het feest. De kinderen nodigen kinderen uit andere klassen waarmee ze over het vuur willen springen, uit om die middag bij hen te zijn en het feest mee te maken. De kinderen sprokkelen hout en maken op de dag zelf onder leiding van een deskundige buiten op het schoolplein een vuur. De hapjes- en drankjestafel staat in de buurt, evenals een muziekinstallatie voor de dans (tenzij de kinderen zelf zingen). Samen bekijken ze hoe ze over het vuur zullen springen zodat ze niet struikelen en niets omver lopen in hun enthousiasme. Feest rondom het vuur • Vrienden door dik en dun. Kinderen die graag spelen bedenken een vriendschapsscène waarin ze duidelijk maken dat vriendschap niet altijd eenvoudig is, hoogtijdagen heeft maar ook crisismomenten. Ze spelen deze bij het vuur.

3


• • • •


Vriendschapsdans. Kinderen die graag dansen, vraag je een eenvoudige dans te ontwerpen die de hele groep rondom het vuur kan dansen. Ze leren deze de groep. Het grote verhaal. Een of twee kinderen die goed kunnen vertellen en een mooi vriendschapsverhaal kennen, bereiden zich voor die dag voor op de mooiste vertelling ooit. Gezworen kameraden. Kinderen die graag zingen en zelf een lied kunnen maken, schrijven dit en leren het lied aan de rest van de groep. Samen filosoferen. In groepjes bij het vuur bespreken de kinderen met elkaar wat vriendschap voor hen betekent. Jij schuift bij ieder groepje even aan. Misschien wil iemand een ontdekking of inzicht aan de hele groep vertellen. Tot slot vat je kort samen wat er aan mooie dingen verteld zijn en nodig je ieder uit voor het ritueel. Het vuur is inmiddels smeulend of laag vlammend. Je stemt het moment af met ‘de vuurdeskundige’ (een ouder of collega, maar niet jijzelf). Deze let samen met jou extra op tijdens het springen.

Het ritueel: Rozen verwelken, scheepjes vergaan Maar onze vriendschap blijft altijd bestaan! Het ritueel verloopt op maat van dit jaar, deze groep en deze situatie. Kwintetten: onze interculturele erfenis De wereld is complex, groot en tegelijkertijd klein. Je kunt de hele wereld digitaal bezoeken en met mensen uit alle werelddelen in eigen omgeving meeleven. Als je daadwerkelijk in contact treedt met Anders Denkenden, komen gewoontepatronen van verschillende werelddelen met elkaar in aanraking. Je verfrist je zienswijzen of stelt deze ter discussie. Je leeft dan voortdurend in een veranderende wereld, beseffend dat alle mensen verschillen van elkaar. In wat voor wereld wil jij leven? Wat ieder erft is allang niet meer oer-Hollands. Wanneer was het dat wel? Van oudsher verbleven vertegenwoordigers van het Trechterbekervolk, de Romeinen, Bataven, Germanen, Kelten, Friezen, Saksen, Noormannen, Spanjaarden en Fransen in de Lage Landen. Na de tweede Wereldoorlog kwamen Indonesiërs, Italianen, Joegoslaven, Chinezen, Surinamers, Antillianen, Turken en Marokkanen naar Nederland. In de laatste decennia komen uit bijna ieder land nieuwkomers hierheen. Evenzeer vertrokken en vertrekken ieder jaar mensen naar andere windstreken. Wie wil leven in de eenentwintigste eeuw kan mee op zoek gaan naar een samensmeltende wereld die zich ontwikkelt tot een nieuwe collectieve identiteit in diversiteit. Het Koninkrijk der Nederlanden is sinds 1813 in omvang verminderd door de onafhankelijkheid van België, Indonesië en Suriname. Het bestaat nu uit vier landen: Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten. De koninklijke stamboom heeft internationale wortels. Het Nederlands volkslied bestaat sinds 1932. De historische culturele canon ontstond enkele jaren geleden. Zij geeft een beknopt beeld van de ontwikkeling van Nederland tot het land waarin ieder nu leeft. De bewoners zijn in heden of verleden ergens vandaan gekomen. Onze gewoonten, normen en waarden verbinden ons en zijn het vertrekpunt om elkaar enigszins te begrijpen. Door de migratie is alles in voortdurende verandering en is het belangrijk hiervan kennis te nemen. Wat ons onderscheidt kan inspireren tot horizonverbreding en het besef dat alles relatief is, ofwel in relatie staat tot de omstandigheden. Het cultureel kapitaal is internationaal van samenstelling en groeit dagelijks, zowel immaterieel als materieel. Mag het er eentje meer zijn? Je daagt de kinderen uit om zelf van een kwartet een hedendaags kwintet te maken. Dit doen ze vanuit culturele gewoonten waarmee Nederland vertrouwd raakt of informatie over parallelle situaties buiten onze grenzen. Ze gaan digitaal de wijde wereld in of op onderzoek binnen hun eigen omgeving naar overeenkomsten, parallelle situaties, nieuwe informatie, hedendaagse gewoonten, zegswijzen, eetculturen, muzikale favorieten, kledingtrends, enzovoort. Ze kiezen een

4



onderwerp dat past binnen een kwartetcategorie en ontwerpen de vijfde kaart met daarop een vraag, een illustratie en een kort antwoord achterop. De kinderen kunnen ook een volledig nieuw kwintet samenstellen. Ze tonen daarmee aan dat ze over grenzen kijken, op zoek gaan naar de oorsprong van hetgeen ze erven en zichzelf informeren over de eenentwintigste eeuw. Onderzoeksvragen • Wat wil je weten? • Welke vragen volgen hieruit? • Welke antwoorden weet je als je even nadenkt? • Welke vraag vind je echt belangrijk? • Wat kun je te weten komen via leerkracht, internet en mediatheek? Ontwerpen van de vijfde kaart • Welke vraag vind je belangrijk voor je groepsgenoten? • Hoe stel je die vraag duidelijk? • Welke illustratie kun je vinden of ontwerp je zelf? • Hoe formuleer je kort en kernachtig je antwoord? Suggesties voor een vijfde Waterland: De vier seizoenen: Vissen: Goede gewoonten: Waar de wind waait: Treinen en tijden: Godsdienstige zaken: Christelijke tradities : Traditionele feesten: Bijgeloof: Wel of niet erin geloven: Politiek: De liefde: (H)erkennen: Feminisme: Hollandse jongens: Dagen van erkenning: Helden: Voltooid verleden tijd: In de open lucht: Goede oude tijden: Koninklijk Oranje: Onderzoeken: Weet jij het?: Enge zaken: Ten strijde: Dreiging en verraad: Tweede Wereldoorlog: Goede oude tijden?: Alles heeft twee kanten: Thee: Op de koffie:

kaart bij de bestaande kwartetten Zhouzhuang, het Giethoorn van het oosten de droge en natte moesson de piranha schoenen uit in huis de mistral de Transsiberië Express de minaret Jezus een profeet? Suikerfeest talisman reïncarnatie Farhad Foroutanian uithuwelijken immigreren matriarchaten Tijl Uilenspiegel Wereld Habitat Dag voetbalheld kolonialisme slapen onder de blote hemel Marokko, deel van het Romeinse Rijk Máxima Nederlandse ontdekkingsreizigers Arabisch schrift messen vrijheidsstrijd tegen Nederland de Molukse strijd het jappenkamp missie in de negentiende eeuw Suriname, onze kolonie landen van herkomst landen van herkomst

5


Versieringen: Kinderfeesten: Geurtjes: De kermis: Speuren: Beter kijken: Doe het zelf: Dat kunnen wij ook: Spelen: Schat graven:


afrovlechtjes spin Anansi parfums de waarzegger kruiden en hun herkomst Vincent van Gogh en Japan djembeesessie Chinese maaltijd tlachtli Tropenmuseum

Vormgeven van de kaart • Wil je dat de kaart er ongeveer zo uitziet als de andere vier? • Wil je dat de kaart juist sterk afwijkt? • Maak je de kaart handmatig met knip-en-plakwerk of digitaal? Traditioneel kwintetten Print alle kwintettitels, inclusief die van de nieuwe kaart per serie op een A4’tje. Deze informatie ligt midden in de kring van spelers, zodat ieder kan kijken welke kaarten nog meer gevraagd moeten worden. Vertellen vanuit een kwintetkaart Uit de kaarten kiest ieder kind er een waarover zij een leuk en spannend verhaal kan vertellen. Na drie minuten bedenktijd vertelt ieder in de subgroep het eigen verhaal. Zij geven elkaar tips over hoe het spannender is te maken, hoe ze elkaar kunnen verrassen met onverwachte wendingen, geheimzinnigheden, fluistertoon, enzovoort. Ieder subgroepje kiest het best vertelde verhaal dat diegene voor de hele groep vertelt. Spelen vanuit een kwintetkaart Uit de eerdere verhalen kiest ieder subgroepje nu een ander verhaal dat goed te spelen is. De groep verdeelt de rollen, benoemt de belangrijkste momenten en spreekt af hoe ze beginnen, hoe ze het hoogtepunt willen spelen en hoe het verhaal zal eindigen. Ervaren toneelspelers hoeven minder af te spreken en ontdekken al improviserend hoe het speelverhaal kop en staart en een goede spanningsboog krijgt. Ze kunnen elkaar verrassen tijdens het spel door een nieuw gegeven in te brengen (een geheim, onverwacht telefoontje, brief). Het bekende verhaal dat ze spelen blijft boeien en het erfgoedgegeven krijgt meer kleur, waardoor het tot leven komt. Kwintetkaart in beeld en geluid Uit de kaarten kiest ieder kind een kaart die inspireert tot een toepasselijk kunstwerk (beeldend, dichterlijk of muzikaal) en gaat aan het werk. De keuze van materiaal en stijl is vrij. Vanuit alle kunstwerken kan een podiumtentoonstelling ontstaan. Presentatie in een podiumtentoonstelling met een quiz De kinderen stellen het beeldend, muzikaal of dichterlijk materiaal tentoon. Dit materiaal vormt het decor voor enkele speelverhalen en boeiende vertellingen. Uit de favoriete theatrale verhaaluitvoeringen selecteert de hele groep er enkele die ze gaan spelen voor de gasten. Met een geluidendecor, een instrumentale impressie of een toepasselijke lied kunnen ze een speelverhaal of beeldend kunstwerk versterken en tussen twee verhalen klinkt er misschien wel even een volwaardig muzikaal intermezzo. Wie weet ontstaan er nieuwe improvisaties dankzij de ontmoetingen van personages uit de verschillende verhalen. Bijvoorbeeld op een markt, tijdens een plaatselijk feest, samenwerkend aan een klus, schuilend voor het onweer of op de vlucht voor

6



… Ze nodigen eventueel publiek uit om de resultaten van hun onderzoek en eigen werk trots te vertonen en applaus te incasseren. Proeve van bekwaamheid Voordat er een quiz komt, spelen de subgroepjes enkele malen het vragenspel. Kaarten zonder vraag doen nu niet mee. Het gaat niet meer om het behalen van kwartetten en kwintetten, maar om het toetsen van kennis en inzicht. De te spelen kaarten worden verdeeld en het vragenspel kan beginnen. Degene die de vraag goed beantwoordt, krijgt de kaart en mag een volgende vraag stellen. Bij een fout antwoord behoudt de speler de kaart en is zij aan de beurt om een vraag te stellen. Wie bemachtigt de meeste kaarten? Wie is een expert op welk onderdeel? Experts Ter voorbereiding op de grote uitdaging met een andere groep, school of ouders stellen de kinderen experts aan. Deze experts toonden al in de proeve van bekwaamheid aan meer van een onderwerp te weten of zich zelfs te hebben verdiept in een volledig kwartet. Ze weten niet alleen het antwoord, maar kunnen er meer over vertellen of van laten zien. Anderen repeteren korte scènes waarin ze een of meer kaarten uispelen. Quiz: Weet wat je erft Als het kwartet- of kwintetspel intensief is gespeeld gedurende een bepaalde periode, is er enige kennis van en inzicht in de traditionele Nederlandse en de hedendaagse cultuur ontstaan. De kinderen kunnen dan de uitdaging aangaan met een andere groep of met hun ouders en grootouders tijdens een ouderavond, of met een eerste klas van een vo-school waar ze later heengaan. De groep stuurt uitnodigingen rond en maakt er een feestelijke avond van. Als er tijd en aandacht besteed is aan de kunstzinnige verwerking van bepaalde kaarten kan dit resulteren in een podiumtentoonstelling als een inspirerende omgeving voor de competitie. Als opstart, onderbreking en afronding herspelen enkelen de eerdere speelverhalen. Vooraf, tijdens de pauzes of ter afronding kunnen bezoekers zich oefenen in traditionele spelen als hinkelen, touwtje springen, kaatsen, touwtrekken, fierljeppen (slootje springen met een stok), kunnen experts handen van andere kinderen beschilderen, enzovoort. De spelregels voor een quiz veronderstellen we als bekend. Beide partijen (de eigen groep en de gastgroep) zitten gescheiden in de ruimte en hebben hun experts vooraan geplaatst. Daarachter zitten hun adviseurs en daarachter alle supporters. De quizleider is de leerkracht van de groep die een gastgroep uitdaagt. Deze legt uit dat ieder antwoord pas na overleg gegeven kan worden en dat daarvoor steeds twee minuten tijd is. Wie als eerste namens de groep het antwoord weet, luidt de bel en geeft het antwoord. Soms zal de quizleider tijd geven om een antwoord te laten illustreren met een anekdote of een verwijzing naar de tentoonstelling. De winnende groep krijgt eerst een staande ovatie. Daarna krijgt de verliezende groep eveneens applaus voor hun grote inzet.

7

1 Handleiding bij en variaties op kwartetspel

Recommend Documents