1-99

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

II/1 - 99

NE-BE

UITGEVER:

VYDÁVÁ: NE-BE, Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury Seifertova 47 130 00 Praha 3 âeská republika

NE-BE, Vereniging voor Vlaamse en Nederlandse cultuur Seifertova 47 130 00 Praha 3 Tsjechie¨

Tel. 02-627 83 95-6 pouze v úter˘ 15-17 hod. Fax 02-627 82 39 e-mail: [email protected] bankovní spojení: KB Praha bankovní úãet: 19-2307530267/0100

Tel. 00420-2-627 83 95-6 (alleen dinsdags 15-17 uur) Fax 00420-2-627 82 39 e-mail: [email protected] bank: Komerãní banka, Praha rekeningsnummer: 19-2307530267/0100

P¤EDSEDKYNù:

VOORZITTER:

Petra Schürová

Petra Schürová

MÍSTOP¤EDSEDKYNù:

VICE-VOORZITTERS:

Veronika Havlíková Jana Pellarová (sekretariát)

Veronika Havlíková Jana Pellarová (secretaris)

POKLADNÍK:

PENNINGMEESTER

Eva Giese

Eva Giese

REDAKCE BULLETINU:

REDACTIE VAN HET BULLETIN:

Veronika Havlíková Veronika Kopáãková Lara Crul

Veronika Havlíková Veronika Kopáãková Lara Crul

KNIHOVNA:

BIBLIOTHEEK:

Ruben Pellar

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

Ruben Pellar

NE-BE

•2•

SLOVO ÚVODEM VáÏení ãlenové NE-BE, milí pfiátelé, dostáváte do ruky druhé ãíslo ãtvrtletníku, kter˘ Vás provází kulturními událostmi spojen˘mi s Nizozemím. Na‰e spoleãnost má za sebou první mûsíce ãinnosti. Poãet ãlenÛ se blíÏí k 75, scházíme se pravidelnû - kaÏdé první úter˘ v mûsíci - v literární kavárnû G + G, v âerchovské ulici, nedaleko námûstí Jifiího z Podûbrad. V fiíjnu jsme se v Národní galerii dozvûdûli zajímavé drobnosti o nûkter˘ch obrazech vlámsk˘ch a holandsk˘ch mistrÛ. Byli jsme informováni o projektu Jifiího Kyliána na rok 2000, knihovna se rozrÛstá, navazujeme kontakty s kulturními institucemi v Nizozemsku a ve Flandrech. V minulém ãísle jsme Vás informovali o zam˘‰leném pfiemístûní knihovny, z praktick˘ch dÛvodÛ k nûmu v‰ak nedo‰lo. Knihovna zÛstává v Seifertovû ulici ã. 47, od prosince mÛÏete pfiijít kaÏdé úter˘ mezi 15. a 17. hod. Dosud jsme se scházeli v G + G v 17. 30 hod., ale ukázalo se, Ïe je to pfiíli‰ ãasná hodina. Od prosince se budeme scházet o nû-

co pozdûji - v 19 hod. Na prosincovou schÛzku 7. prosince - pro vás máme pfiipravené pfiekvapení. Bude to dal‰í literární veãer, pfii kterém zavzpomínáme na na‰e pÛvodní útoãi‰tû a sejdeme se v˘jimeãnû v kavárnû U knihomola. âíst budeme z knihy Ceese Nootebooma Rituály. âeskou verzi v pfiekladu Veroniky Havlíkové pfiednese herec, ‰ansoniér a skvûl˘ pfiekladatel Rudolf Pellar. Zaãátek programu je v 19 hodin. Od ledna dojde k dal‰í zmûnû - veãery s programem pfiesouváme na pátek, aby i mimopraωtí ãlenové mûli moÏnost zúãastnit se jich. V lednu se tedy sejdeme na pravidelné úterní schÛzce v G + G - 4. ledna roku 2000 a také 21. ledna ve 20.00 hod. Zveme Vás na kfiest CD Jaroslava Hutky - také na‰eho ãlena: budou se kfitít nizozemské písniãky, které vznikly v dobû pobytu Jaroslava Hutky v Nizozemsku. Zapi‰te si toto datum do svého diáfie a pfiijìte si zazpívat. Hezkou zimu, krásné vánoce a pevn˘ krok do pfií‰tího tisíciletí Vám pfieje Petra Schürová

CO SE CHYSTÁ 7. prosince 1999 literární veãer v kavárnû U knihomola (Mánesova 79, Praha 2, nedaleko stanice metra A Námûstí Jifiího z Podûbrad)

CEES NOOTEBOOM „RITUÁLY“ (zaãátek v 19 hodin) 21. ledna: koncert v G+G: Jaroslav Hutka (zaãátek ve 20.00 hod.)

Nizozemské taneční divadlo v Praze • Státní opera v Praze chystá na konec své sezóny v rámci projektu Praha - evropské mûsto kultury 2000 skuteãnou lahÛdku v podobû vystoupení svûtovû známého souboru Nizozemského taneãního divadla. Jeho umûleck˘m vedoucím je neménû proslul˘ Jifií Kylián. I kdyÏ se termíny 26., 27. a 28. kvûtna pfií‰tího roku zdají b˘t hodnû vzdálené, nemûlo by se váhat se zaji‰tûním vstupenek. Jakmile se dostanou do prodeje, budeme Vás o tom informovat.

ČLENSKÁ RUBRIKA K 31. fiíjnu 1999 se Spoleãnost rozrostla na více neÏ 70 ãlenÛ. Se zaãátkem ‰kolního roku pfiibylo studentÛ nederlandistiky, a to nejen stávajících, ale dokonce i kandidátÛ na studium. Tradice setkání kaÏdé první úter˘ v mûsíci (od prosince od 19 hodin!!!) zapou‰tí silnûj‰í kofieny a tak se nás v literární kavárnû G+G v âerchovské ulici schází stále více a více. Potû‰ilo nás také ãlenství pana Luca Truyense, zástupce vlámské vlády na belgickém velvyslanectví ve Vídni. Eva Giese

•3•

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

NIZOZEMSKO-ČESKÉ HUDEBNÍ DIVADLO

2000 V minulém ãísle jsme informovali o pfiípravû Nizozemsko-ãeského projektu hudebního divadla, kter˘ bude realizován v pfií‰tím roce. Jeho organizátofii nás od té doby je‰tû více zasvûtili do motivÛ a cílÛ tohoto projektu a tak bychom se s Vámi nyní o tyto nové vûdomosti rádi podûlili. Jeden z jeho duchovních otcÛ, pan Menze de Graaf, navazoval jiÏ od roku 1993 pfii sv˘ch náv‰tûvách âeského Krumlova kontakty s lokálními politiky a kulturními nad‰enci. V˘sledkem byl spoleãn˘ projekt mûst âesk˘ Krumlov, Gouda a Isla de Mad’s (Nikaragua), o kterém se více dozvíte na internetové adrese [email protected]. Z iniciativy pana De Graafa a za finanãní podpory nizozemského velvyslanectví, nizozemského ministerstva ‰kolství, kultury a vûdy a v neposlední fiadû nizozemsk˘ch firem v âeské republice se podafiilo zorganizovat vystoupení Nizozemského souboru historického tance a divadla na festivalu staré hudby v âeském Krumlovû v roce 1998. Vût‰ina ãtenáfiÛ jistû zná barokní prostory krumlovského zámku a dokáÏe si tedy pfiedstavit, jak vynikající kulisu pfiedstavují právû pro historick˘ tanec. Nizozemsk˘ soubor historického tance a divadla, o jehoÏ vystoupení v praÏské Vald‰tejnské zahradû jsme v minulém ãísle bulletinu psali, vznikl v roce 1979. Jeho ãlenové jsou profesionální taneãníci. Soubor se za dobu své existence jiÏ mnohokrát pfiedstavil i v zahraniãí - Francii, Nûmecku a Rakousku. Pro rok 2000 plánuje vedle spoleãného ãesko-nizozemského projektu i spolupráci s japonsk˘mi soubory. Hostování souboru bude jedním z kamínkÛ v mozaice pfiipravovaného projektu Nizozemsko-ãeského hudebního divadla v roce 2000. Ten jiÏ finanãnû podpofiil Fond prince Bernharda a skupiny ING a SFB. Jak soubory, tak i jejich plánovaná vystoupení budou mít smí‰en˘ nizozemskoãesk˘ charakter. Prostory poskytne nejen krumlovské zámecké Barokní divadlo, ale i mûsta Kutná Hora, Brno a Praha. Konkrétní program je‰tû není k dispozici, koneckoncÛ záleÏí jeho podoba i na pfiízni sponEva Giese zorÛ.

K U LT U R N Í A S P O L E â E N S K É UDÁLOSTI Amsterodamský anděl v Praze Vlastnû mûl pfiijet daleko dfiív. Na‰ím zámûrem rozhodnû bylo pozvat Geerta Maka do Prahy uÏ pfii pfiíleÏitosti vydání ãeského pfiekladu Mal˘ch dûjin Amsterodamu. JenÏe „zufiiv˘ reportér“, jak se mu bez posmûchu pfiezdívá, byl v té dobû k nedostiÏení. Pozdûji vy‰lo najevo, Ïe nejen v kvûtnu. Na záznamníku oznamoval jeho hlas, Ïe Geert Mak odcestoval a to na dlouhou dobu a Ïe mu nemáme nechávat Ïádné vzkazy, n˘brÏ v nutn˘ch pfiípadech zkontaktovat jeho nakladatele. To jsme také uãinili, ov‰em k niãemu nám to nebylo, protoÏe jsme se nedozvûdûli nic víc, neÏ Ïe je na dlouhé cestû, v té chvíli pravdûpodobnû kdesi v Rusku. Tehdy jsme zde v âechách nevûdûli, co je to za cestu. A jak dlouhá je taková dlouhá cesta? Kdybychom byli v Nizozemsku, byli bychom na tom lépe. Tam totiÏ skoro kaÏd˘ vûdûl, Ïe spisovatel opustil na rok vlast, aby kaÏd˘ den posledního roku tisíciletí napsal reportáÏ z jiného kouta svûta. Jeho ãlánky vycházejí na titulní stranû NRC Handelsblad. Od ãervna jsme zaãali sledovat jeho stopy a uÏ koncem ãervence jsme bili na poplach: Mak se blíÏí ku Praze!!! Na‰tûstí to trvalo je‰tû víc neÏ mûsíc, neÏ se sv˘m mikrobusem pfiejel hranice. Neváhali jsme ani minutu a neprodlenû jsme ho „zneuÏili“ pro na‰e kulturní úãely. Tak to pfii‰lo, Ïe na‰i ãlenové mûli 1. záfií 1999 pfiíleÏitost spatfiit a vyslechnout tohoto energického muÏe s kdysi ãern˘mi kadefiemi, se záfiiv˘ma, zvûdav˘ma oãima a dûtsk˘m úsmûvem. Geert Mak v kavárnû G+G pfiedãítal z Mal˘ch dûjin Amsterodamu a poté diskutoval o otázkách moderního dûjepisectví, zpÛsobu psaní a sv˘ch nov˘ch knihách. Veãer to byl velice pfiíjemn˘ a ani pro nejpopulárnûj‰ího spisovatele literatury faktu v Nizozemsku nebylo toto setkání zcela neplodné. Geert Mak se ve sv˘ch dílech vÏdycky zajímal o lidi, o Ïivotní pfiíbûhy, o neproniknutelná hnutí osudu a svûtové dûjiny, které se pfies jedince pfievalí jako parní válec... a ty nalezl i zde v Praze. Doufáme, Ïe se v brzku zase objeví nûjaká jeho kniha v ãe‰tinû a my budeme moct spisovatele uvítat opût u nás. Veronika Havlíková

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

•4•

JIŘÍ KYLIÁN V PRAZE V záfií se Jifií Kylián, souãasná ‰piãka baletní dramaturgie, na skok stavil v Praze, aby zdej‰í publikum seznámil se sv˘mi plány. Projekt, kter˘ pfiipravuje pro rok 2000, pfiedstaví v kvûtnu ve Státní opefie v Praze ve tfiech pfiedstaveních na úvod evropského turné, jeÏ podniknou v‰echny tfii skupiny NDT (Nederlands Dans Theater). Jifií Kylián pro tento projekt hodlá zpracovat téma labyrintu, za doprovodu smûsi barokní a souãasné hudby. Na festivalu Berliner Festwochen v záfií a v fiíjnu vystoupil KyliánÛv NDT s pfiedstavením „Návrat do neznámé zemû“ sloÏeném ze tfií ãástí: s variacemi na hudbu Leo‰e Janáãka, Haydnovu symfonii D-dur a skladbu mexického skladatele Carlose Chavese s prvky tance australsk˘ch domorodcÛ. NDT, v jehoÏ ãele stál Jifií Kylián ãtyfiiadvacet let, má tfii soubory: NDT 1 vznikl pfied ãtyfiiceti lety a jeho ãleny jsou taneãníci obvyklého vûku, NDT 2 je urãen pro juniory - tvofií jak˘si most mezi baletní ‰kolou a profesionální baletní dráhou, a NDT 3, kter˘ vznikl v roce 1991, je pro taneãníky „mezi ãtyfiicítkou a smrtí“. V létû se Jifií Kylián po ãtyfiiadvaceti letech, bûhem nichÏ vytvofiil renomovan˘ soubor se svûtovou proslulostí, rozlouãil s fieditelsk˘m místem, aby se mohl více vûnovat tvÛrãí práci. Ve Státní opefie Praha (Smetanovo divadlo) bylo 20. fiíjna t. r. uvedeno pfiedstavení Baletu Praha, jehoÏ souãástí bylo i ·est tancÛ v Kyliánovû dramaturgii. PÛvabná Mozartova hudba je vyjádfiena rozvern˘m skotaãením a lehkonoh˘m Ïertováním, v nûmÏ obãas zakmitne odraz nelítostného svûta. Nechybí jemná ironie, skvûlé scénické nápady - jevi‰tûm obãas „projedou“ dvû ãerné krinolíny, jednou se zapíchnut˘m kordem a bez hlavy, jindy s malou hlaviãkou na nepatfiiãném místû, nebo na muÏsk˘ch nohou s muÏsk˘m trupem v korzetu. Napudrované paruky taneãníkÛ rovnûÏ nejsou samoúãelné, pudr se z nich jen sype - jako by vytváfiel mlhu a taneãníky oddûloval od reality. Petra Schürová

VLÁMOVÉ A HOLANĎANI VE FRAGNEROVĚ GALERII „Mladá vlámská architektura“ byl název v˘stavy, jeÏ byla slavnostnû otevfiena 26. srpna v Galerii Jaroslava Fragnera na Betlémském námûstí v Praze a na níÏ byli ãeské vefiejnosti pfiedstaveni dva vlám‰tí architekti. Celé záfií jsme se mohli seznámit s neb˘val˘m pokusem o rovnováhu mezi racionálnem a poezií Franka Delmulleho a s autonomními krajinami Denise Dujardina. Pro architekty v zemi jako ta na‰e, kde se nyní hodnû staví a po dlouhém období zákazÛ a omezování se mÛÏe skuteãnû tvofiit, je Delmulleho koncept nepochybnû v˘znamn˘. Jeho filozofie architektury je zaloÏena na ãlovûku samotném, kter˘ stejnû jako budova usiluje o rovnováhu a harmonii mezi racionálnem a iracionálnem. Tuto harmonii ãasto naru‰ují ekonomické zájmy trÏního hospodáfiství, které zatlaãují kulturu staveb do pozadí a Ïenou se za efektem. Architektura je vehnána do role pozlátka. Stejnû jako jeho kolega pokou‰í se i Denis Dujardin vytvofiit více prostoru krajinû a pfiírodû a uvést zahradu do dialogu se stavbou. Zahrada je vlastnû divadlem, neboÈ sugeruje pocit ovládnutí okolní pfiírody. Pfii tvorbû zahrad pouÏívá Dujardin metody disimulace, t.j. vytvofiení nûãeho, aniÏ by byl patrn˘ proces vlastní tvorby. V˘stava byla pfiipravována za pomoci J. Klokoãky, ãeského architekta z Flander, a uvedena belgick˘m velvyslancem plynule v obou jazycích, vlám‰tinû a ãe‰tinû. *** Nizozemská v˘stava, která následovala t˘den poté, byla spí‰e edukativnû zamûfiena. Profesor Max Risselada z technické univerzity v Delftu koncipoval expozici o funkcionalismu mezi lety 1927 - 1961 na základû konfrontace obnovy v˘stavby v Rotterdamu a Berlínû. „Hans Scharoun versus Opbouw“ znûl název v˘stavy, která nastínila v˘voj funkcionalistick˘ch staveb v tûchto architektonicky progresivních mûstech. PfiestoÏe zásady funkcionalismu byly takfika v‰eobecnû platné, pojem funkce se ukázal jako promûnná veliãina. Z ní se odvinuly dvû formy funkcionalismu, v˘robní funkcionalismus, v nûmÏ v˘roba urãuje moÏnosti a podmínky, a organick˘ funkcionalismus, v nûmÏ prÛmyslová v˘roba nehraje roli. Rotterdamská skupina OPBOUW zastupuje první koncept, berlínsk˘ architekt Hans Scharoun je naproti tomu zastáncem druhé verze funkcionalismu. Expozice byla otevfiena za pfiítomnosti prorektora âVUT pana prof. ing. arch. Vladimíra ·lapety a pana Westhofa z nizozemské ambasády. Veronika Havlíková

•5•

SIBERIA - FILM, KTERÝ MÁ ŠŤÁVU

Je v‰eobecnû známo, Ïe kinematografie není právû nejsilnûj‰í stránkou NizozemcÛ. Odborníci si ãasto neodpustí ne neoprávnûnou poznámku: „Na to Ïe to bylo holandsk˘, to je docela dobr˘.“ Poslední dobou se v‰ak objevila fiada filmÛ, která tento pfiedsudek smetla ze stolu. Loni jsme jich mohli shlédnout hned nûkolik. 19. fiíjna 1999 se v praÏském kinû Evald konala premiéra dal‰ího nizozemského filmu, kter˘ se svou sviÏností a ãern˘m humorem vyrovná evropsk˘m trhákÛm typu Trainspotting. Hugo a Goof, dva amsterodam‰tí fe‰áci, si na své Ïivobytí a vysnûné cesty vydûlávají zpÛsobem ponûkud neobvykl˘m. Rutinnû balí po dobrodruÏství laãnící turistky, aby si v upomínku na vá‰nivou noc odnesli nejen titulní stránku z jejich pasu, ale i obsah penûÏenek. V‰e jde jako po másle, dokud do hry nevstoupí stejnû mazaná kráska ze Sibifie. „To je hrÛza,“ volal pán za námi v fiadû uÏ po deseti minutách filmu. Film se sv˘m popfiením jak˘chkoli morálních hodnot, chladnokrevností, s níÏ prezentuje asociální spoleãenské jevy vskutku zcela fiadí do kánonÛ souãasn˘ch mlad˘ch evropsk˘ch filmÛ, takÏe pokud si z nûj bude divák chtít odnést pouãení, pak snad jedinû to, Ïe krást mÛÏe b˘t nûkdy docela legrace. Do na‰ich kin ho pfiiná‰í CinemArt. Informace o nûm naleznete na: www. cinemart.cz Veronika Havlíková

PAVEL ŠUK V RUMBURKU V˘stava ilustrací Pavla ·uka k Vlámsk˘m pohádkám a ke knize Toona Tellegen Veverãák a mravenec, o níÏ jsme vás informovali v minulém ãísle, probûhla od 5. listopadu do 3. prosince v Grafickém kabinetu Mûstské knihovny v Rumburku. VernisáÏe se za hojné úãasti náv‰tûvníkÛ z blízka i z dáli zúãastnili ãlenové v˘boru NE-BE. V rámci v˘stavy probûhly 10. listopadu v dopoledních hodinách dvû pfiedná‰ky o Nizozemí - o historii a kultufie, v˘stavu provázela v˘stavka s informacemi o spoleãnosti NE-BE, o historii, malífiství a o souãasném Ïivotû v Nizozemsku a ve Flandrech. Petra Schürová

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

KLÍČ JE V TŮNI Sobota 23. fiíjna byl typick˘ podzimní, lehce po‰mourn˘ den, kdy poãasí spí‰e neÏ k procházce v pfiírodû lákalo k zasednutí u kamen ve spoleãnosti dobr˘ch pfiátel ãi dobré knihy. Dal‰í moÏnost pfiedstavovala náv‰tûva kulturních zafiízení a památek, pokud moÏno v tepelnû dostateãnû izolovan˘ch prostorách. Sbírky Národní galerie ve ·ternberském paláci na Hradãanském námûstí rozhodnû takovou kulturní památkou jsou. Sem se v onu sobotu odpoledne vypravil tucet malífiského umûní milovn˘ch ãlenÛ na‰í spoleãnosti, aby v doprovodu paní doktorky Kotkové, kunsthistoriãky, restaurátorky a specialistky na umûní vlámsk˘ch a nizozemsk˘ch malífiÛ, vyslechli zasvûcen˘ v˘klad o dílech právû tûchto mistrÛ. Spoleãnost to byla rÛznorodá, a to co do zájmÛ i národností, neboÈ témûfi tfietinu tvofiili na‰i nizozemsky mluvící ãlenové. Na‰e putování jsme zahájili chronologicky u nejstar‰ích mistrÛ z doby 16. století, tedy je‰tû pfied pádem Antverp a oddûlením severních provincií. Nejãastûj‰ími námûty obrazÛ byly v té dobû samozfiejmû biblické a náboÏenské v˘jevy. Na‰e prÛvodkynû se zastavila u obrazu „Klanûní tfií králÛ“ od mladého vlámského mistra, kterému byl dopfián jen velmi krátk˘ Ïivot. Právû jeho mládí pfiiãítala aÏ dûtskou naivitu a idyliãnost vyvûrající z jeho prací, kde se za svatou rodinou a mudrci z v˘chodu objevuje ulice vlámského mûsteãka se spofiádan˘mi obãany, hrajícími si dûtmi a roztomil˘mi zvífiátky. Dr. Kotková nás upozornila i na ne‰var tehdej‰ích majitelÛ obrazÛ, kter˘ dnes tolik znesnadÀuje práci restaurátorÛ a historikÛ umûní. Jedná se o zvyk ofiezávat pÛvodnû obloukové obrazy podle tvaru rámu, ãímÏ kromû kompozice a cenn˘ch detailÛ ãasto vzala za své i signatura autora. Madona s dûÈátkem patfiila k dal‰ím velice oblíben˘m tématÛm znázornûn˘m na obrazech té doby. Bylo nám vysvûtleno, Ïe Ïádn˘ z vyobrazen˘ch detailÛ není samoúãeln˘, ale hraje svou roli v symbolickém v˘tvarném jazyce, vyjadfiujícím mnoho dal‰ích aspektÛ mariánského kultu. Nám uÏ dnes tyto druhé v˘znamy zÛstávají bohuÏel vût‰inou skryty. Nepfiekvapí nás, proã má Madona ãervené ‰aty, kdyÏ mariánská barva byla spí‰e modrá. Nenapadne nás, proã má mal˘ JeÏí‰ na sobû ko‰ilku a Ïe ta dûtská ko‰ilka vlastnû symbolizuje umrlãí rubá‰. Nezkoumáme, zda plod v Mariinû ruce je hru‰ka nebo jablko (odkaz na prvotní hfiích), ani se nepídíme po v˘znamu ko‰íãku se ‰itím, leÏícím u nohou bohorodiãky. Jak jsme postoupili do dal‰ího sálu, ãas oponou trhnul a pfii‰lo nové, Zlaté století - alespoÀ pro severní Nizozemí, a s ním i nové politické uspofiádání, nové objevy a nové vlivy v malífiství. Umûlci více cestovali a na sv˘ch cestách za inspirací ãasto nav‰tûvovali kolébku múz - Itálii. Obrazy se mûní, kulisa vlámské krajiny ustupuje palácÛm ve stylu italské architektury. Roste sebevûdomí umûlce, neboÈ vedle Madony s dûÈátkem se na obraze objevuje i sám autor, a to v podobû nikoho men‰ího neÏ evangelisty Luká‰e. Biblická tématika uÏ není jediná, stále více ji konkurují námûty antické. My jsme se zastavili pfied obrazem znázorÀujícím náv‰tûvu Venu‰e u jejího manÏela Vulkána. Psychologicky zajímavá je uÏ sama zápletka obrazu, protoÏe Venu‰e pfiichází se Ïádostí, aby její manÏel vykoval zbroj pro jejího milence, boha války Area. Paní Kotková nás ov‰em upozornila na jinou perliãku. Podrobné zkoumání plátna rentgenem pr˘ odhalilo, Ïe ztepilá, muÏná tûla Vulkánov˘ch pomocníkÛ byla pÛvodnû zcela nahá. Jiné, prudérnûj‰í vnímání morálky v Nizozemí v‰ak malífie donutilo rezignovat na svou italskou zku‰enost a alespoÀ ta nejoÏehavûj‰í místa zamalovat. Do galerie se chodíme dívat na krásné obrazy. Proto nás tro-

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

chu pfiekvapilo, kdyÏ se nám na‰e hostitelka svûfiila se svou slabostí pro obraz, kter˘ ji zaujal právû svou o‰klivostí. Na první pohled spatfiíme tfii muÏe, dva staré a mimofiádnû ‰eredné, z nichÏ jeden má na hlavû vûnec z ãerven˘ch bobulí a obliãej staÏen˘ v grimase breku a zoufalství. Paní Kotková nám v‰ak vysvûtlila, Ïe ty bobule jsou vlastnû tfie‰nû, a ten star˘ ubreãen˘ ‰ereda je panna nevûsta, kterou si její novopeãen˘ manÏel - ten druh˘ o‰klivec - odvádí na svatební loÏe. Îe mífií právû tam, vydedukovali historikové umûní z noãníku, kter˘ tfiímá v ruce tfietí postava na obraze, potutelnû se usmívající mladík. Noãník je pr˘ v tomto pfiípadû symbolem manÏelského Ïivota, a tedy i ztracené ãistoty a dívãí nevinnosti. My jsme pfii pohledu na onu dámu nabyli dojmu, Ïe plakat by mûl spí‰e její muÏ. ¤ekne-li se vlámské a nizozemské umûní v Národní galerii, kaÏdého okamÏitû napadnou jména Breughel, Rubens a Rembrandt. Ani my jsme samozfiejmû pfii na‰í prohlídce nemohli tyto velikány opomenout. I kdyÏ díla prvního z nich, Pietera Breughela star‰ího, uÏ v galerii nejsou zdaleka zastoupena v tak ãetné mífie jako dfiív. V restituci se vrátila sv˘m pÛvodním majitelÛm, ‰lechtické rodinû LobkowiczÛ, a my je dnes mÛÏeme obdivovat v jejich rodinné galerii v Nelahozevsi. Z Rubensov˘ch prací nás doktorka Kotková kromû monumentálních oltáfiních obrazÛ upozornila i na jednu pracovní skicu, která pr˘ soustavnû kazí povûst restaurátorÛ galerie v oãích nezasvûcené kulturní vefiejnosti. Ona studie muÏské hlavy je totiÏ namalována na plo‰e, pfies kterou se zcela zfietelnû táhnou dvû ru‰ivé v˘razné r˘hy. Ale ani ten nejlep‰í restaurátor s tím nic neudûlá, neboÈ na vinû je sám Rubens. PÛvodní deska, na kterou maloval, se totiÏ ukázala b˘t malá a tak vzal, co mûl zrovna v ateliéru po ruce, desku si prostû na obou stranách nastavil a maloval dál. Rembrandtova díla jistû právem patfií k chloubám Národní galerie. Otázka ov‰em je, jak dlouho. Hrozí jim totiÏ nebezpeãí, Ïe budou odhalena jako práce nûkterého z ÏákÛ Rembrandtovy dílny, která on sám pouze signoval. K jednomu takovému odhalení uÏ do‰lo, i kdyÏ Dr. Kotková doufá, Ïe zÛstane posledním. Tûmito mistry na‰e prohlídka vrcholila, ale zdaleka nekonãila. âekala nás je‰tû typická holandská záti‰í, jejichÏ statiãnost oÏivuje tu lezoucí moucha, tam nakousaná houska, ãekaly nás holandské krajiny, pfiedbíhající daleko svou dobu zachycením reálné krajiny v reálném ãase, ãekaly nás portréty bohat˘ch holandsk˘ch mû‰ÈanÛ, v˘jimeãnû i s pÛvodním zlacen˘m a bohatû vyfiezávan˘m rámem, ãekala nás chodba „mal˘ch holandsk˘ch mistrÛ“, ov‰emÏe mal˘ch rozmûry sv˘ch obrazÛ a ne v˘znamem ãi kvalitou práce. A nakonec, kdyÏ se s námi na‰e obûtavá a pfiátelská prÛvodkynû po hodinû a pÛl Ïivého a nekonformního v˘kladu rozlouãila, nás ãekala i náv‰tûva útulné kavárny v prostorách galerie, kde jsme se u dobré kávy podûlili o ãerstvé dojmy z tohoto odpoledne. VáÏení ãtenáfii, mÛÏe se stát, Ïe Vám v mém povídání bude nûco chybût. MÛÏe se stát, Ïe Vám aÏ na jména svaté trojice nizozemského a vlámského malífiství Breughel - Rubens - Rembrandt, budou chybût jména v‰ech dal‰ích autorÛ, o jejichÏ pracech jsem se zmínila. Vûzte, Ïe se za jejich zamlãením neskr˘vá pouze má skleróza, ale i snaha pfiipravit Vám stejnû krásné odpoledne (nebo dopoledne), jaké jsme proÏili my. Vykrádám proto nápad z Jirotkova Saturnina a sdûluji Vám, Ïe klíã od srubu je v tÛni a jména onûch umûlcÛ najdete u obrazÛ ve ·ternberském paláci. BûÏte se na nû podívat, stojí to za to. Jana Pellarová

•6•

T R O C H U J I N Ý T U L I P Á N •7•

KdyÏ se fiekne tulipán, vybaví se nám záfiivé barvy jara v na‰ich zahradách a vût‰inou také Holandsko, které sice není pÛvodním domovem této rostliny, ale je proslulé jejím pûstováním. Není proto divu, Ïe právû jméno tulipán se stalo oznaãením nizozemsko ãeského projektu, v jehoÏ základech se skr˘vá pûstování lásky k pfiírodû. Oã jde? O otázkách Ïivotního prostfiedí dnes jiÏ snad sly‰el kaÏd˘. Zdaleka ne kaÏd˘ je si v‰ak vûdom závaÏnosti souãasn˘ch problémÛ vztahÛ ãlovûka a biosféry i nezbytnosti a moÏnosti jejich fie‰ení. PoÏadavek udrÏitelnosti rozvoje lidské civilizace se stále více dostává do stfiedu pozornosti nejen pfiírodovûdcÛ, ale také technikÛ, ekonomÛ, odborníkÛ z dal‰ích oblastí a v neposlední fiadû politikÛ. Ukazuje se, Ïe zmûny, které v tomto smyslu lze oãekávat od vûdy a techniky, musí b˘t provázeny zmûnami v my‰lení a jednání obãanÛ.. Vzdûlávání a v˘chova do sebe proto musí co nejrychleji vstfiebat nové aspekty. Nestaãí poskytovat informace pouze o jednotliv˘ch organismech, ale je tfieba vést k poznávání a chápání vztahÛ v pfiírodû i mezi ãlovûkem a jeho Ïivotním prostfiedím. Musí se cílevûdomû pûstovat i schopnost uvaÏovat v souvislostech a rozvíjet tvofiivost a odpovûdnost ve vztazích k prostfiedí - k pfiírodû, k místÛm, kde Ïijeme a k ostatním lidem. Pro takto zamûfiené vzdûlávání a v˘chovu se vÏilo oznaãení „ekologické“, neboÈ ekologie jako vûda zkoumá právû vztahy mezi organismy a jejich prostfiedím - ekologie ãlovûka pak vztahy mezi ãlovûkem a jeho sloÏitû utváfien˘m a pfietváfien˘m prostfiedím, Je dÛleÏité, aby se ekologické vzdûlávání a v˘chova staly nedílnou souãástí ‰koly, a to od nejniωích roãníkÛ. Jedinû ‰kola totiÏ mÛÏe dlouhodobû, s potfiebn˘m zamûfiením a pfiitom i nenásilnû ovlivÀovat celou nastupující generaci. A právû o ekologické vzdûlávání a v˘chovu jde v projektu Tulipán, kter˘ vyuÏívá bohaté zku‰enosti z Nizozemí a navazuje na aktivity na‰ich ‰kol v této oblasti. Projekt Tulipán je dosud nejrozsáhlej‰í pedagogick˘ ekologick˘ projekt pro základní v‰eobecné vzdûlání. Do projektu je zapojeno v‰ech devût pedagogick˘ch fakult v âeské republice a u kaÏdé fakulty ‰est pilotních základních ‰kol. Budou se na nich sledovat moÏnosti uplatÀování ekologick˘ch principÛ v jednotliv˘ch uãebních pfiedmûtech a zafiazení integrovan˘ch témat, na jejichÏ základû se Ïáci mohou uãit celistvému pohledu na skuteãnost . Budou se také hledat a hodnotit celkové vlivy ‰koly a její spolupráce s rodiãi, se stfiedisky ekologické v˘chovy ãi s obcí na postoje ÏákÛ k prostfiedí. PÛjde nejen o znalosti, ale i o dovednosti a o pûstování správn˘ch návykÛ jednání v prostfiedí. Základní ‰koly, vybrané do projektu Tulipán, jsou vesmûs ‰koly, které v ekologickém vzdûlávání a v˘chovû nelze povaÏovat za zaãáteãníky a v nichÏ nûktefií uãitelé jsou v této oblasti velmi aktivní. Dosavadní zku‰enosti by se mûly ve vzájemné spolupráci i s vyuÏitím nizozemsk˘ch pfiístupÛ je‰tû roz‰ífiit tak, aby ekologické vzdûlávání a v˘chova nebyly pouze doménou jednotlivcÛ, ale aby se staly zájmem cel˘ch pedagogick˘ch sborÛ a aby se prohloubily kontakty ‰koly s okolním prostfiedím tak, jak to potfiebuje dobfie fungující ob-

ãanská spoleãnost. Mnohé námûty mohou do ‰kol i do své práce pfii pfiípravû budoucích uãitelÛ pfienést zástupci pedagogick˘ch fakult, ktefií mûli pfiíleÏitost blíÏe se seznámit s fie‰ením ekologického vzdûlávání a v˘chovy v Nizozemí na velmi zajímavé studijní cestû. Nav‰tívili pfii ní ‰koly i rÛzná zafiízení zamûfiená k této v˘chovû, poznali organizace, které se ‰kolami spolupracují. Projekt není samoúãeln˘. Pfiedpokládá se, Ïe ‰koly do nûj zapojené se v budoucnosti stanou v jednotliv˘ch regionech na‰í republiky pfiíkladem i pro ostatní, které dosud nena‰ly k ekologickému vzdûlávání a v˘chovû tu správnou cestu. Je nesporné, Ïe úspûch projektu záleÏí pfiedev‰ím na uãitelích a na vedení projektov˘ch ‰kol. Zdá se proto b˘t symbolické, Ïe projekt Tulipán byl zahájen v Praze v bfieznu v pfiedveãer Dne uãitelÛ, kdy si pfiipomínáme velkého âecha - uãitele národÛ J. A. Komenského, kter˘ své poslední útoãi‰tû nalezl právû v Nizozemí. D. Kvasniãková

Nov˘ Velk˘ Van Dale V pondûlí 27. záfií bylo v Berlageho burze v Amsterodamu pfiedstaveno nové vydání Velkého slovníku Van Dale. I kdyÏ uÏ byl první náklad 65 tisíc v˘tiskÛ tou dobou beznadûjnû vyprodán, nemûl kromû samotn˘ch autorÛ slovníku Ïádn˘ novináfi ani zákazník moÏnost dílo spatfiit. První exempláfi byl v pondûlí pfiedán Harry Mulischovi. Ve tfiináctém vydání Velkého Van Dale (oficiálnû: Van Daleho Velk˘ slovník jazyka nizozemského /Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal/) je témûfi devût tisíc nov˘ch slov a celkem 233 tisíc lemat. U deseti tisíc problémov˘ch slov je pomocí fonetického pfiepisu uvedena i v˘slovnost. Na CDROMu, kter˘ bude uveden na trh pfií‰tí rok v záfií, bude v˘slovnost namluvena u v‰ech témat. Vydavatel urãil, Ïe Velk˘ slovník Van Dale smí b˘t pouze o 400 stran, tj. deset procent, silnûj‰í neÏ jeho pfiedchÛdce. Místo se tedy napfi. získalo tak, Ïe se mnoho sloÏenin shluklo (slova jako bramenjam /ostruÏinov˘ dÏem/, pruimenjam /‰vestkov˘ dÏem/ atd. nyní v‰echna najdete pod heslem jam /dÏem/). 5488 slov z minulého vydání se vÛbec neuvádí. Jedná se o málo frekventovaná slova, jejichÏ v˘znam lze snadno odvodit (ananascompote/ananasov˘ kompot/) a o slova zcela zastaralá. U doslovnû pfieloÏen˘ch slov a v˘razÛ jiÏ slovník neuÏívá varující oznaãení ,anglicismus’, ,germanismus’ nebo ,galicismus’. Dnes je napfi. u v˘razu vissen naar complimenten /sbírat komplimenty/ uvedeno, Ïe se jedná o vypÛjãen˘ pfieklad spojení fishing for compliments. RovnûÏ jiÏní nizozem‰tina se doãkala pfiátel‰tûj‰ího pfiijetí. Slova z vlám‰tiny se jiÏ neoznaãují jako ,krajová’. Vût‰ina takov˘ch slov se totiÏ ve Vlámsku bûÏnû pouÏívá ve v‰ech oblastech (Vlámové napfi. jedí pralines a Nizozemci bonbons /obû slova oznaãují ãokoládové bonbóny/). V˘razy spisovné nizozem‰tiny, jeÏ se pouÏívají pouze ve Vlámsku, tvofií pouhá dvû procenta ze v‰ech slov uveden˘ch ve slovníku. Co se pravopisu t˘ãe, ve 346 pfiípadech se Velk˘ slovník Van Dale li‰í od Groene Boekje (,Zelená kníÏka’, obdoba ãesk˘ch Pravidel). Jeden ze dvou pfiedsedÛ redakãní rady, prof. Guido Geerts (souãasnû jeden z redaktorÛ gramatiky ANS a pfiedseda komise, jeÏ pfiipravovala poslední pravopisné zmûny), je nicménû hluboce pfiesvûdãen, Ïe pravdu má Van Dale. Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse Taal Van Dale Lexicografie; 4 400 stran; 339,- NLG. ISBN 90 6648 4217 (de Volkskrant 1. 10. 99) Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

ÎIVOT LEKTORA V OLOMOUCI OâIMA MORAVSKÉHO HOLANëANA Wilken Engelbrecht KdyÏ jsem si v fiíjnu 1989 domluvil v Brnû roãní studijní pobyt v âeskoslovensku, netu‰il jsem, co jsem si zaãal. Rok pfied tím jsem tehdy dokonãil studium a pro svou disertaãní práci jsem shánûl v˘zkumná stipendia, abych si v rÛzn˘ch evropsk˘ch mûstech mohl prohlédnout rukopisy Ovidia, které jsem potfieboval pro svÛj komentáfi. Nûkteré z nich byly také v Praze, Olomouci, Vratislavi a Bratislavû, a tak jsem se rozhodl poÏádat alespoÀ o jeden rok studijního pobytu na Moravû. Zemi jsem znal z dfiívûj‰í turistické cesty a z nesãetn˘ch historek od m˘ch babiãek, které se zde ”v markrabství” narodily je‰tû pfied zrozením âeskoslovenska. KdyÏ jsem u Chebu pfiekroãil hranici, stály tam dlouhé kolony trabantÛ. Vlak mûl zpoÏdûní, neboÈ na nûmecké stranû museli odpojit vagóny s lidmi, ktefií mûli dost ”prvního státu dûlníkÛ a rolníkÛ na nûmeckém území”. T˘den poté zaãala revoluce v Praze a v‰e se zmûnilo. V listopadu 1990 jsem studoval jiÏ v jiné zemi. Nikdo z pfiátel uÏ nemûl mnoho volného ãasu, hekticky se pracovalo na znovuvybudování zemû. Trochu ãesky jsem umûl, zbytek jsem se douãil ãetbou novinov˘ch ãlánkÛ o odchodu rusk˘ch vojákÛ, zru‰ení Var‰avské smlouvy, nebo o zmûnách na univerzitû. Je‰tû stále se uãím, od manÏelky a od studentÛ. Pfiátelé mû pozvali do Bratislavy, abych tam pfiedná‰el o stfiedovûkou latinu, mÛj pÛvodní obor. Pár t˘dnÛ poté mi kolega ohlásil náv‰tûvu vedoucího katedry germanistiky - ptal se, zda bych nemohl uãit nizozem‰tinu. A tak zaãala moje dráha nizozem‰tináfie v âeskoslovensku. O nûco pozdûji, v lednu 1991, se se‰el mal˘ krouÏek zájemcÛ o nizozem‰tinu rovnûÏ v Olomouci. Na konci roku 1991 jsem dostal nabídku, abych v Bratislavû vybudoval celé studium nederlandistiky. Pfiesnûji fieãeno obnovil, protoÏe nizozem‰tina zde byla magistersk˘m oborem od dvacát˘ch let do roku 1959. Pro ãerstvého absolventa to byla nabídka více neÏ lákavá, neboÈ kdo mÛÏe nûco takového dûlat v Nizozemí? Byl zde jen jeden háãek: nebyl jsem nizozem‰tináfiem. NeÏ jsem tedy fiekl své „ano”, odjel jsem do Prahy poradit se s doc. PhDr. Olgou Krijtovou, která mû pfii mém váhání povzbudila, abych nabídku pfiijal, a od ledna 1992 bydlím jiÏ trvale v âR. PÛvodnû jsem plánoval hlavní pÛsobení v Bratislavû. Osud to v‰ak zafiídil jinak. Zamiloval jsem se do brnûnské kolegynû a v roce, kdy se rozvedly ãesk˘ a slovensk˘ národ, jsme mûli svatbu. Od roku 1995 pÛsobím jiÏ jenom v Olomouci. „Jak se Vám dafií v Praze?” je nejbûÏnûj‰í otázkou nizozemsk˘ch kolegÛ, kdyÏ sly‰í, Ïe uãím nizozem‰tinu v âechách. Pokud se rovnou neptají na to, jaké je Ïít v obãan-

ské válce. Moje odpovûì zní obvykle, Ïe do jugoslavské války jsme zapojeni zrovna tolik jako Nizozemí do severoirsk˘ch problémÛ, a Ïe nepÛsobím v Praze, ale na starobylé olomoucké univerzitû. „Ol-lomuã? Kdepak to je?” „Páté nejvût‰í mûsto âeské republiky, typické univerzitní mûsto, dá se srovnat s Leidenem. Univerzita je dokonce o dva roky star‰í neÏ ta leidenská, byla zaloÏena v roku 1573.” Ostatnû, nizozem‰tina se zde uãí jiÏ od prvních pováleãn˘ch let. První pováleãn˘ rektor Univerzity Palackého, filozof prof. dr. Josef Fischer, se skr˘val za války v Amsterodamu. Právû on byl velk˘m propagátorem nizozem‰tiny v Olomouci. Na místo lektora tohoto jazyka pfiijal slavistu Aimé van Santena. Van Santen byl zajímav˘ ãlovûk. Bádal o satanismu v nûmecké literatufie, mûl ruskou manÏelku a je‰tû dodnes znají star‰í vûdci rÛzné historky o jeho pÛsobení v Olomouci. Aãkoli jeho bratr byl v Nizozemí poslancem komunistické strany, byl van Santen sv˘m nekonformismem nepohodln˘ nov˘m pánÛm a v r. 1951 musel z Olomouce odejít. ManÏelku naopak nechtûli pustit, protoÏe byla nadále sovûtskou obãankou. Pfies fingovan˘ rozvod a fingovanou svatbu se stranick˘m kolegou jeho bratra se pozdûji podafiilo ji dostat do Nizozemí. Po mnohaleté pfiestávce jsme tedy zaãali v Olomouci znovu budovat studium nizozem‰tiny. Ale jak? Penûz mnoho nebylo, knihy Ïádné. Vedle rad paní Olgy Krijtové mi pomohl sv˘m zpÛsobem i fakt, Ïe nûktefií z m˘ch prarodiãÛ se narodili na Moravû, takÏe jsem znal zdej‰í kulturu a zvyky. A pomohlo mi i ‰tûstí, Ïe právû tehdy zahájil v˘bor Nederlandse Taalunie program na podporu nizozem‰tiny ve stfiední Evropû. Studenti mûli (a dosud mají) zájem a filozofická fakulta nás cílevûdomû podporovala (a podporuje). Postupnû se nakoupily uãebnice, slovníky, primární a sekundární literatura. Z nizozem‰tiny byl kurs (1992), pak studium cizího jazyka (1993), bakaláfisk˘ obor (1995) a magistersk˘ obor (1997). Zaãali jsme se specializovat na praktickou nizozem‰tinu, pfiekládání ekonomick˘ch a technick˘ch textÛ. První absolventky jiÏ na katedfie samy vyuãují. Spoleãnû jsme uspofiádali dva kongresy, které pomohly roz‰ífiit jméno olomoucké univerzity v Nizozemí a Flandrech. Nizozemci i âe‰i se mû ãasto ptají, zda se mi nest˘ská po domovû, zda mi Nizozemí nechybí. Chybí. Chybí mi tu mofie, nekoneãné v˘hledy pfies uspofiádanou, plochou zemi, kde cesty vedou jako podle pravítka, a kde i úplnû zanedbané cihlové domy nikdy nevypadají úplnû zanedbané, protoÏe cihly neopadávají, prostû jen tmavnou. Chybûjí mi dobfie vybavené knihovny, dob-

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

ré mezimûstské spoje - po ‰esté veãer jet z Olomouce do Brna a naopak je témûfi nemoÏné. Chybûjí mi krávy na pastvinách. Ale v Nizozemí mi zase chybí krásná krajina, kulisy zasnûÏen˘ch hor a nekoneãn˘ch lesÛ, pfiátelská atmosféra v práci, romantická mûsta plná barokních budov. Chybí tam nad‰ení studentÛ, ktefií v Nizozemí berou studium spí‰e jako pfiípravu na dobfie placené zamûstnání. Chybí mi tam pfiíjemné poãasí - na Moravû svítí slunce daleko ãastûji - a ‰umot mal˘ch potokÛ. Chybûjí mi také pfiirozenûj‰í vztahy mezi Ïenami a muÏi, neboÈ oni je‰tû automaticky podrÏí dámû dvefie a Ïeny jsou nûjak Ïen‰tûj‰í. Ta stará stfiedoevropská zdvofiilost. Chybí mi tam ãasto neãekané kouzlo ãeského svûta: ãesk˘ pojem ”pohádky” vlastnû v nizozem‰tinû nemá obdobu: v zemi, kde v‰echno je rovné a pfiehledné, pohádka nemá svoje místo. Lidé, a to zejména âe‰i, ãasto nerozumûjí tomu, Ïe Ïiju tu rád. âasto se ptají, zda mi nevadí ãeská malichernost a byrokracie. Ano, vadí. Av‰ak i s nejbyrokratiãtûj‰ím ãesk˘m úfiedníkem se ãlovûk koneckoncÛ vÏdy nûjak domluví. Zákony se zde chápou jinak neÏ v Nizozemí, jako nûco, co spadlo „shora” a úfiedník i obãan se s tím musí prostû nûjak vyrovnat - a tak se vÏdy najde nûjaké v˘chodisko. S nizozemsk˘m byrokratem naopak absolutnû není fieã. Z nûho - byrokracie je tam vyloÏenû muÏská vûc - ãi‰í pfiísnost starozákonního proroka, která necouvne ani pfied ministrem; pravidla tam mají témûfi biblickou platnost, aÏ na poslední „iota a titel”. Úfiedník je hájí vlastním Ïivotem, je‰tû více neÏ vlastní rodinu. A kdyÏ zákon tvrdí, Ïe termín je tolik a tolik dnÛ, nedostanete k˘Ïen˘ v˘sledek ani o minutu dfiíve, jak ostatnû ãe‰tí studenti v poslední dobû nûkolikrát zjistili pfii vyfiizování studijních pobytÛ. Psal jsem, co mi chybí. Ale ve skuteãnosti vlastnû nepostrádám nic. V âechách se stále zab˘vám sv˘m rodn˘m jazykem a mohu mluvit nizozemsky v práci se studenty a kolegy, a doma se synem, kter˘ zaãíná mluvit. Kolem sebe sly‰ím melodiãtûj‰í ãe‰tinu, a to i v Nizozemí, protoÏe tam vût‰inou jezdím s rodinou. Doma jsem v kraji, kde kdysi bylo mofie, i zde, v pohádkové zemi hradÛ, lesÛ a hor. âtu stejnû rád nizozemskou i ãeskou literaturu. ManÏelka se mû obãas ptá, v kterém jazyce sním a pfiem˘‰lím. To ani nevím, je to rÛzné. Moje kolegy to ãasto mate: nikdy neví, co mám na mysli, kdyÏ fiíkám „u nás”, pokud nedodám „u nás v Nizozemí” ãi „u nás na Moravû ”. Ano, „u nás” je pro mne obojí.

•8•

V¯ST¤IÎKOV¯ ARCHIV Sám Rembrandt Od 25. záfií 1999 do 9. ledna 2000 mohou náv‰tûvníci Haagu v galerii Mauritshuis zhlédnout unikátní v˘stavu, vûnovanou jednomu z velikánÛ nizozemského v˘tvarného umûní 17. století, Rembrandtovi van Rijn (1606-1669). Na v˘stavû s názvem Sám Rembrandt je moÏné obdivovat témûfi ‰edesát portrétÛ. Jedná se o malby, kresby a lepty. Vedení galerie pfiedpokládá, Ïe o v˘stavu bude mimofiádn˘ zájem. Jen v prvním záfiijovém t˘dnu bylo rezervováno více neÏ 30 tisíc vstupenek z Nizozemska a 80 tisíc ze zahraniãí. U pfiíleÏitosti v˘stavy vychází pod titulem Rembrandtovy oãi (De ogen van Rembrandt, nakladatelství Contact) zajímavá studie Simona Schamy, pfiedního britského historika. (Elsevier 11. 9. 99)

Holandský Hollywood Spisovatel Leon de Winter je pfiesvûdãen, Ïe v Nizozemsku se musí pro film vytvofiit pfiíznivé podmínky, aby se tak zabránilo odlivu talentu do zahraniãí. Proto také nedávno spolu s ostfiílen˘m filmov˘m producentem Ericem Pleskowem (Pfielet nad kukaããím hnízdem, Mlãení jehÀátek) zaloÏil jednu z nejambicióznûj‰ích filmov˘ch produkãních spoleãností v Evropû. Spoleãnost, která si bere za vzor americká filmová studia jako Paramount nebo Universal, dostala název Pleswin Entertainment a mûla by se stát evropsk˘m protûj‰kem Hollywoodu. Pro první rok se uÏ nyní poãítá se sedmi filmy, mezi nimiÏ je i The Hollywood Sign, podle námûtu De Winterova

vlastního románu Hollywoodské nebe (De hemel van Hollywood). Rozpoãet filmu byl stanoven na 23 milionÛ guldenÛ. (Quote záfií 1999)

Nobelova cena pro fyziky z Nizozemska Leto‰ní Nobelovu cenu za fyziku získali dva nizozem‰tí vûdci: Martinus J.G. Veltman (1931) a Gerardus ‘t Hooft (1946). Cenu dostali za vytvofiení matematického základu teorie elementárních ãástic, nejmen‰ích stavebních ãástic hmoty. Oznámila to ·védská královská akademie 12. fiíjna. Práce Veltmana a ‘t Hoofta pfiispûla mimo jiné v sedmdesát˘ch letech k vytvofiení teorie zvané standardní model interakcí elementárních ãástic. Tento model zachycuje rÛznorodé elementární ãástice a jejich vzájemné pÛsobení, které je moÏné velice pfiesnû urãit pfii pokusech s urychlovaãi ãástic. (NRC Handelsblad 19. 10. 99)

5 miliard korun za Kabel Plus Nizozemská spoleãnost UPC podepsala nedávno s americkou firmou MediaOne smlouvu o koupi 97 procent nejvût‰í tuzemské kabelové televize. UPC za akcie zaplatila 150 milionÛ dolarÛ, tedy pfiibliÏnû 5,2 miliardy korun. Novému vlastníku bylo uloÏeno, aby bûhem následujících tfií let investoval v rámci firmy minimálnû 55 milionÛ korun. Kabel Plus regist-

NOVÉ P¤EKLADY A KNIHY • Revue Labyrint otisklo kapitolu Ostrov z knihy Geerta Maka Amsterodamsk˘ andûl a kapitolu z románu Statisté Arnona Grunberga, obojí v pfiekladu Veroniky Havlíkové • Annie M. G. Schmidt, Viplala (Albert/Boskovice), pfieloÏila E. Máãalová • Cees Nooteboom, Rituály (Prostor/Praha), pfieloÏila Veronika Havlíková. • Holandská zku‰enost, aneb Jak malá zemû fie‰í aktuální spoleãenské a politické problémy - pod tímto titulem vy‰la nedávno politologická studie Miroslava Kabely, psychiatra, kter˘ Ïije jiÏ pfies ãtyfiicet let v Nizozemsku a v letech 1998 a 1999 pfiedná‰el na Masarykovû univerzitû v Brnû. Jedná se o zásluÏnou publikaci, jeÏ se zab˘vá moderní nizozemskou politikou a ãeskému ãtenáfii tak poprvé sk˘tá bliωí pohled na vnitfiní i zahraniãní politické chování této zemû. Nizozemsko, zemû relativnû malá, co do rozlohy srovnatelná s âeskou Republikou, to v evropském kontextu pfiesto daleko dotáhlo. Nizozemské zdravotnictví, zacházení s cizinci a men‰inami nebo projekty proti nezamûstnanosti pro nás mohou b˘t v mnoha ohledech pfiíkladem. Toto je první publikace, která nám nepfiedstavuje Nizozemsko jako zemi tulipánÛ a s˘ra, n˘brÏ jako vlivného ãlena Evropské unie, stát s vysoce rozvinut˘m demokratick˘m systémem a s ãetn˘mi zku‰enostmi s fie‰ením otázek, které se nám je‰tû zdají nefie‰itelné. Jedin˘ stín na tuto knihu vrhá bohuÏel u nás tak ãastá nedbalá redakãní práce. Nechci zde vypoãítávat seznam chyb, nechci také nic vyãítat autorovi, ov‰em nakladatelství ano. Lze pochopit to, Ïe ãlovûku Ïijícímu v zahraniãí unikne, Ïe v ãe‰tinû jiÏ máme slovo pro „krakers“ a nemusíme jim tedy fiíkat krakefii, Ïe to v‰ak nevidí redaktor, je k neuvûfiení. O uÏívání pejorativního slova Cikáni pro Romy se snad ani ‰ífiit nebudu. Proto chci varovat studenty nizozem‰tiny, ktefií by knihu chtûli pouÏít jako eventuelní zdroj pro pfieklady termínÛ: nedûlejte to. (Miroslav Kabela: Holandská zku‰enost. Barrister & Principal. Brno1999) Veronika Havlíková

! ! ! DŮLEŽITÉ ADRESY ! ! ! âeské centrum Av. A. Buyl 150 B-1050 Brussel Tel. 0032-2-644 95 27 •9•

Fax 0032-2-639 14 99 e-mail: [email protected] ¤editel: Petr Hronek âinnost zahájena v prosinci 1996.

Vlámsko-ãeská a slovenská spoleãnost Prins Leopoldstraat 36 B-2140 Antwerpen

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

AKADEMICK¯ KOUTEK • AKADEMICK¯ KOUTEK • AKADEMICK¯ KOUTEK

OLOMOUCKÁ NEDERLANDISTIKA Wilken Engelbrecht Od roku 1991, po ãtyfiiceti letech, je znovu moÏné na Palackého univerzitû v Olomouci studovat nizozem‰tinu. Místní katedra je se sv˘mi 80 studenty nejvût‰í katedrou nederlandistiky na Moravû. Od roku 1997 se stfiídavû jeden rok v Praze a druh˘ rok v Olomouci otvírá pro 15-20 uchazeãÛ pûtileté magisterské studium nizozemské filologie. Podobnû jako je tomu u jin˘ch oborÛ na filozofické fakultû, lze i nizozem‰tinu kombinovat s libovoln˘m dal‰ím oborem. Nejãastûji se v‰ak volí kombinace s anglistikou a amerikanistikou, germanistikou nebo bohemistikou. Uãební plán je obdobn˘ jako v Praze. DÛraz je v‰ak kladen pfiedev‰ím na pfieklad a tlumoãení, pfiiãemÏ se lze zamûfiit i na frí‰tinu nebo afrikán‰tinu. âas od ãasu katedru nav‰tíví místní i zahraniãní hosté, aby zde pfiednesli své pfiíspûvky. Na jafie sem napfiíklad zavítala vlámská autorka Marriette Halewyn, jeÏ pfiedná‰ela o dûtské literatufie. Studenti, ktefií se rozhodnou v budoucnu uãit, mohou po sloÏení magisterské zkou‰ky absolvovat jednoroãní pedagogick˘ kurz, zakonãen˘ stáÏí a státní zkou‰kou. Vedle magisterského studia se kaÏd˘ druh˘ rok otvírá i tfiíleté studium bakaláfiské (od roku 1995). U tohoto typu studia existují dvû varianty. V prvním pfiípadû se jedná o tfietí obor, doplnûk ke klasickému dvouoborovému studiu (event. jednooborovému studiu v pfiípadû posluchaãÛ pedagogické fakulty). Uãební plán je srovnateln˘ s magistersk˘m studiem. Ve druhém pfiípadû jde o samostatné tfiíleté studium, speciálnû zamûfiené na ekonomickou nizozem‰tinu (od roku 2000). Oproti magisterskému studiu se zde

bude vûnovat men‰í pozornost filologii a literatufie. Studenti se v‰ak detailnû seznámí s ekonomií, managementem a získají kvalitní vzdûlaní v oblasti pfiekladu a tlumoãení. Mimo jiné se od nich oãekává, Ïe si dostateãnû osvojí minimálnû dva „západoevropské“ jazyky (vût‰inou angliãtinu a nûmãinu) a dva „v˘chodoevropské“ jazyky (vût‰inou ru‰tinu a pol‰tinu), z nichÏ budou schopni alespoÀ pasivnû pfiekládat a tlumoãit do nizozem‰tiny a vice versa. Katedra je od roku 1998 samostatnou souãástí katedry germanistiky a nederlandistiky. Vedoucím katedry je drs. Wilken Engelbrecht (jazykovûda, pfieklad, reálie), kterému asistuje mgr. Magdaléna Chládková (jazykovûda, tlumoãení, ekonomická nizozem‰tina). Ke zb˘vajícím vyuãujícím patfií prof. dr. Stefan Kiedro (hostující profesor, literatura), drs. Mariska Venema (literatura), Lianne Barnard MA (afrikán‰tina, stará literatura), mgr. Eva Toufarová (literatura, úvod do studia, pfieklad), dr. Rudolf Ulvíra (frí‰tina, historická gramatika), Matthieu Knap (externí vyuãující právnické nizozem‰tiny), Ron van den Berg (externí vyuãující obchodní nizozem‰tiny) a Franca van der Laan (stáÏistka). V roce 1995 zaãala katedra nederlandistiky spolupracovat s místním Slovansk˘m gymnáziem, kde se v rámci zku‰ebního projektu vyuãuje nizozem‰tina jako dal‰í pfiedmût ve skupinkách po pûti studentech. Od záfií 1999 získala nizozem‰tina díky tomuto projektu oficiální statut volitelného pfiedmûtu, pro kter˘ se rozhodlo asi 15-20 studentÛ. Ti mají t˘dnû dvû lekce jazyka pod vedením profesora Milana KfiíÏe.

Univerzita Palackého Katedra germanistiky a nederlandistiky FF Sekce nederlandistiky KfiíÏkovského 10, 771 80 Olomouc tel: +420-68-563 32 06 nebo 563 32 18 fax: +420-68-522 91 62

Slovanské gymnázium Tfiída Jifiího z Podûbrad 13 772 00 Olomouc tel.: +420-603-92 63 78

INZERCE • Máme moÏnost zorganizovat kurzy nizozem‰tiny pro pokroãilé: Konverzace - souãasn˘ jazyk. Zájemci se mohou telefonem, faxem nebo e-mailem pfiihlásit na adrese spoleãnosti. • Ráda bych se nauãila základy holand‰tiny. Privátní konzultace, pomoc s jazykovou literaturou. Prosím, volejte nejlépe veãer po 19:00 hod. popfi. o víkendu kdykoliv. Renata - tel.: 0602-200788 • Pro mého holandského pfiítele sháníme v Praze práci (marketing, prodej, finance - není podmínkou). Jazyky: holand‰tina, angliãtina, základy francouz‰tiny, nûmãiny, ãe‰tiny. Dûkujeme za jakékoli zku‰enosti, rady, doporuãení. Renata tel.: 0602-200788, Alain: 0031-621588232 , [email protected]

NAŠI SPONZOŘI Hans van Capelleveen Tiskárna KC Solid, Rokycany Ondfiej Pellar, Rokycany Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 10 •

EEN WOORD VAN DE VOORZITTER Geachte leden van NE-BE, beste vrienden, dit is het tweede nummer van onze ledenbrief, die u elk trimester over culturele gebeurtenissen in de Lage Landen wil informeren. Onze vereniging heeft de eerste maanden achter de rug. Het aantal van de leden nadert de 75, wij komen regelmatig bijeen - elke eerste dinsdag van de maand - in het literair café G + G in de âerchovská straat, vlakbij het plein Jifiího z Podûbrad. In oktober kwamen wij in de Národní galerie interessante details over de schilderijen van de Nederlandse en Vlaamse meesters te weten. Wij werden over het project voor 2000 van Jifií Kylián geïnformeerd, onze bibliotheek is aan het groeien, wij knopen contacten met culturele instellingen in Vlaanderen en Nederland aan. In het laatste nummer hebben wij over de geplande verplaatsing van de bibliotheek geschreven, maar om praktische redenen blijft de bibliotheek in de Seifertova straat, nr. 47. Vanaf december kunt u elke dinsdag tussen 15 en 17 uur daar naar toe komen. Tot nu toe kwamen wij in G + G om 17.30 uur bijeen, maar dit schijnt te vroeg te zijn. Vanaf december verschuiven wij het begin van de

bijeenkomsten naar 19.00 uur. Voor de bijeenkomst op 7 december hebben we voor u echter een verrassing - de tweede literaire avond, waarbij we ons ons eerste toevluchtsoord, het café U knihomola, zullen herinneren. De literaire avond zal dus in dit café plaatsvinden. Op het programma staan Rituelen van Cees Nooteboom. De Tsjechische versie zal de acteur, chansonnier en voortreffelijke vertaler Rudolf Pellar voorlezen. Begin van het programma is om 19.00 uur. Vanaf januari hebben wij voor u nog een verandering - de avonden met programma zullen op vrijdag plaatsvinden, opdat de leden, die buiten Praag wonen, ook kunnen komen. In januari komen wij in G + G bijeen - op 4 januari 2000 - en dan zouden wij u nog graag willen uitnodigen op 21 januari - om 20.00 uur zullen wij samen met de zanger Jaroslav Hutka zijn CD van Nederlandse liedjes ten doop houden. Schrijft u deze datum in uw agenda op en komt u maar even zingen. Een aangename winter, prettige Kerstdagen en stevige eerste stappen in 2000 wenst u

Petra Schürová

WAT KOMT? 7 december: literaire avond in het café U knihomola (Mánesova 79, Praha 2, in de buurt van het metrostation en het plein Jifiího z Podûbrad) Cees Nooteboom : „Rituelen“ (begin 19.00 uur) 21 januari: Jaroslav Hutka en zijn Nederlandse liedjes (begin 20.00 uur)

Nederlands Dans Theater in Praag

• De opera in Praag bereidt voor het einde van zijn seizoen in het kader van het project Praag - de Europese cultuurstad 2000 een werkelijke „delicatesse“ voor. Er komt het wereldberoemde Nederlands Dans Theater met zijn leider, meneer Jifií Kylián. Ook al zijn 26, 27 en 28 mei volgend jaar nog heel ver, men moet niet te lang met het kopen van kaarten aarzelen. Zodra zij te koop worden aangeboden, zullen wij jullie erover informeren.

LEDENRUBRIEK T/m 31 october 1999 groeide de Vereniging tot meer dan 70 leden. Met het begin van het nieuwe schooljaar zijn er neerlandistiekstudenten bijgekomen, en niet alleen reeds ingeschrevenen maar ook enkele studiecandidaten. De traditie van ontmoetingen op eerste dinsdag van de maand (vanaf december om 19.00 uur!!!) wordt sterker en zo komen er in het literaire café G+G in de âerchovská straat steeds meer en meer mensen bij elkaar. Wij zijn verheugd over het lidmaatschap van meneer Luc Truyens, de vertegenwoordiger van de Vlaamse regering op de Ambassade van Belgie¨ in Wenen. Eva Giese

• 11 •

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

NEDERLANDS-TSJECHISCH MUZIEKTHEATER 2000 In het laatste nummer van onze bulletin hebben wij het over de voorbereiding van het Nederlands-Tsjechisch Muziektheater project gehad, dat in het volgend jaar wordt gerealiseerd. Van de projectleiders hebben wij nu nog meer over de motieven en doelstellenigen van dit project vernomen, zodat wij jullie verder informatie kunnen brengen. Een van de vaders van dit project, meneer Menze de Graaf, ontmoette reeds in 1993 bij zijn bezoeken in âesk˘ Krumlov enkele locale politici en culturele enthousiasten. Als resultaat daarvan ontstond een gezamenlijke project van de steden âesk˘ Krumlov, Gouda a Isla de Mad’s (Nicaragua), waarover bij het platform newszc @mbox.vol.cz. informatie te verkrijgen is. Dank het initiatief van meneer De Graaf en de financie¨le steun van de Nederlandse ambassade, het Nederlandse ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschappen en, niet te vergeten enkele Nederlandse bedrijven in Tsjechie¨ kon het Nederlands Historisch Dans- en Theaterensemble op het oude muziekfestival in âesk˘ Krumlov in het jaar 1998 optreden. De meesten van onze lezers kennen zeker de barokke zalen van het slot in Krumlov en kunnen zich dus voorstellen, wat een prachtige coulissen deze zalen juist voor de historische dans zijn. Het Nederlands Historisch Dansen Theaterensemble ontstond in 1979 en bestaat uit profesionele dansers. Het ensemble treedt vaak ook in het buitenland op - in Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk. Voor het jaar 2000 wordt niet alleen een gezamenlijk project met Tsjechie¨, maar ook met ensembles uit Japan voorbereid. Het optreden van het ensemble zal maar één steentje uit het mozaiek van het Nederlands-Tsjechisch Muziektheater project 2000 zijn. Dit werd reeds door het Prins Berhard Fonds, de ING Groep en de SFB Groep financieel ondersteund. Niet alleen de ensembles, maar ook het programma zal gezamenlijk, dus Nederlands-Tsjechisch zijn. De ruimtes zullen het Baroktheater van Krumlov en enkele andere steden zoals Kutná Hora, Brno en Praag ter beschikking geven. Het concrete programma is op dit ogenblik nog niet bekend, uiteindelijk hangt het resultaat ook van de sponsoren af. Eva Giese

K U LT U R E N E N S O C I A A L LEVEN De engel van Amsterdam in Praag Eigenlijk had hij veel vroeger moeten komen. In ieder geval was het onze bedoeling om Geert Mak al ter gelegenheid van de verschijning van de Tsjechische versie van Een kleine geschiedenis van Amsterdam naar Praag over te halen. Maar de „razende reporter“, zoals hij zonder spot genoemd wordt, was in die tijd onbereikbaar. Later bleek, dat hij het niet alleen in mei was. Op zijn antwoordapparaat kondigde zijn stem aan, dat Geert Mak op reis ging en dat wel voor een lange tijd en dat we geen boodschappen moeten achterlaten, maar in noodgevallen contact moeten opnemen met zijn uitgeverij. Dat deden we dus ook. Het leidde echter tot niets, want meer dan dat hij op een lange reis was, op het ogenblik waarschijnlijk ergens in Rusland, kregen we niet te weten. Toendertijd wisten wij hier in Tsjechie¨ niet, wat voor een reis het was. En hoe lang duurt eigenlijk een lange reis? Waren we in Nederland geweest, dan hadden we beter geweten. Want daar wist bijna iedereen dat de schrijver voor één jaar lang Nederland verliet, om elke dag van het laatste jaar van dit millenium een verslag te schrijven uit verschillende plekken in de wereld. Deze reportages verschijnen dan op de voorpagina van NRC Handelsblad. Vanaf juni volgden we sporen en al eind juli sloegen we alarm: Mak nadert Tsjechie¨!!! Gelukkig duurde het nog ruim één maand voordat hij met zijn Volkswagenbusje ons land binnenreed. We hebben geen seconde geaarzeld en hem onmiddelijk voor onze culturele doeleinden „misbruikt“. Zo kwam het, dat op 1 september 1999 onze leden de kans kregen deze energieke man met ooit zwarte krullen, met stralende, nieuwsgierige ogen en een kinderlijke glimlach te zien en te horen. Geert Mak ging in het café G+G uit Een kleine geschiedenis van Amsterdam voorlezen en daarna over de vragen van moderne geschiedschrijving, zijn manier van schrijven, zijn nieuwe boeken discussieren. Het werd een gezellige avond en de ontmoeting is ook voor deze meest populaire non-fictieschrijver van Nederland niet helemaal onvruchtbaar geweest. Geert Mak heeft in zijn boeken altijd mensen heel belangrijk gevonden, levensverhalen, ondoordringbare wegen van het noodlot, wereldgeschiedenis die over individu’s rolt als een stoomwals... en die heeft hij in Praag kunnen vinden. We hopen dat er weer gauw een van zijn boeken in het Tsjechisch verschijnt en dat wij de schrijver in Praag kunnen weerzien. Veronika Havlíková

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 12 •

JIŘÍ KYLIÁN IN PRAAG In september was Jifií Kylián, de tegenwoordig beste dansdramaturg, even in Praag om het Tsjechische publiek over zijn plannen te informeren. Zijn project voor 2000 zal in mei in de Státní opera gepresenteerd worden in drie voorstellingen - als begin van een Europese tournee van alle drie de groepen van NDT (Nederlands Dans Theater). Jifií Kylián is van plan om voor dit project het thema „labyrint“ te bewerken, begeleid door een potpourri van barok- en moderne muziek. Op het festival Berliner Festwochen in september en oktober trad Kylián’s NDT op met de voorstelling „Terugkeer in een onbekend land“ in drie gedeelten: met muziek van Leo‰ Janáãek, met de D-dur symfonie van Haydn en met muziek van de Mexicaanse componist Carlos Chaves, die elementen van dans van Australische aboriginals bevat. NDT, waarvan Kylián sinds 24 jaren aan het hoofd staat, heeft drie dansgroepen: NDT 1 ontstond 40 jaar geleden, zijn leden hebben de „normale“ dansersleeftijd, NDT 2 is voor de junioren bestemd en maakt een brug tussen de dansschool en een professionele dansbaan, en NDT 3 - ontstaan in 1991 voor de dansers „tussen de 40 en dood“. In de zomer nam Kylián na 24 jaar afscheid van de leiding, van zijn directeursfunctie, om meer tijd voor zijn kunstenaarsactiviteiten te hebben. In de loop van deze jaren schepte hij een gerenommeerde dansgroep met internationale bekendheid. In de Státní opera in Praag (Smetanovo divadlo) vond op 20 oktober jl. een voorstelling plaats van Balet Praha, waarvan ook Zes dansen in de dramaturgie van Jifií Kylián deel uitmaakten. Bekoorlijke muziek van Wolfgang Amadeus Mozart wordt door burlesk ronddartelen en lichtvoetig schertsen tot uitdrukking gebracht, waarin af en toe de ombarmhartigheid van de wereld weerspiegelt. Er is geen gebrek aan zachte ironie, scherpzinnige toneelmatige ideee¨n - op het toneel rijden nu en dan twee zwarte crinolines, nu eens met een uitstekende degen, zonder hoofd, dan weer met een klein verkeerd geplaatst hoofdje, of op mannelijke benen met mannelijke romp in corset. Gepoederde pruiken van de dansers hebben ook hun bedoeling, de poeder loopt er uit - als zou zij door nevel de dansers van de realiteit Petra Schürová scheiden.

NEDERLANDERS EN VLAMINGEN IN DE JAROSLAV FRAGNER GALERIE „Jonge Vlaamse architectuur“ was de titel van de tentoonstelling, die 26 augustus 1999 in de J. Fragner Galerie aan het Betlémské námûstí in Praag feestelijk geopend werd en waar twee Vlaamse architecten aan het Tsjechische publiek voorgesteld werden. De hele maand september konden we kennis maken met een buitengewone poging van streven naar evenwicht tussen rationaliteit en poe¨zie van Frank Delmulle en de autonome landschappen van Denis Dujardin. Voor architecten in een land als Tsjechie¨, waar nu veel gebouwd wordt en waar voor de eerste keer na een lange periode van verboden en beperkingen ook echt iets geschapen kan worden, is het concept van Delmulle ongetwijfeld van belang. Zijn filosofie van architectuur is namelijk op de mens zelf gebaseerd, die net zoals het gebouw naar evenwicht en harmonie tussen het rationele en irrationele streeft. Deze harmonie wordt vaak verstoord door profijtbelangen van de markteconomie, die de bouwcultuur naar achtergrond terugdringen en op effect jagen. Architectuur wordt dan in de rol van opsmuk gedreven. Net zoals zijn collega probeert ook Denis Dujardin meer ruimte te scheppen voor landschap en natuur zelf en de tuin in gesprek te brengen met het gebouw. Een tuin is eigenlijk een toneel, want zij suggereert het gevoel van beheersing van de omliggende natuur. Bij het scheppen van tuinen gebruikt Dujardin de methode van dissimulatie, d.w.z. een manier van scheppen waarbij het scheppingsproces onduidelijk wordt. De tentoonstelling werd met behulp van J. Klokoãka, een Tsjechische architect uit Vlaanderen, voorbereid en door de Belgische ambassadeur vloeiend in beide talen, in het Vlaams en het Tsjechisch, geïntroduceerd. *** De Nederlandse tentoonstelling, die een week daarop volgde, was meer educatief gericht. Professor Max Risselada uit de Technische Universiteit in Delft concipieerde de expositie over functionalisme tussen de jaren 1927 -1961 op grond van confrontatie tussen wederopbouw in Rotterdam en Berlijn. „Hans Scharoun versus Opbouw“ luidde de naam van de tentoonstelling, die de ontwikkeling van functionalistische bouwwerken in deze architectonisch progressieve steden schetste. Alhoewel de beginselen van functionalisme vrijwel algemeen geldig waren, bleek het begrip van functie zelf een veranderlijke grootheid te zijn. Hieruit ontwikkelden zich twee vormen van functionalisme: het productiefunctionalisme, waarin mogelijkheden en omstandigheden door de industrie bepaald worden, en het organische functionalisme waarin de industriele productie geen rol speelt. De Rotterdamse groep OPBOUW vertegenwoordigt het eerste concept, terwijl het werk van de Berlijnse architect Hans Scharoun de tweede versie van functionalisme verwoordt. De expositie werd tijdens de aanwezigheid van de prorector van de Praagse technische universiteit âVUT prof. ing. arch. Vl. ·lapeta endhr. Westhof van de Nederlandse ambassade geopend.

Veronika Havlíková

• 13 •

SIBERIA - EEN PRIKKELENDE FILM

Het is algemeen bekend dat filmkunst niet tot de sterkste kanten van Nederland behoort. Kenners kunnen het vaak niet laten om de weinig vleiende opmerking te maken: „Voor een Nederlandse film viel het nog mee.“ In de laatste tijd verscheen er echter een hele reeks films, die dit vooroordeel van tafel veegden. Afgelopen jaar hebben we een paar van deze films kunnen zien. Op 19 october 1999 vond in de Praagse bioscoop Evald de premiére van een nieuwe Nederlandse film plaats, die door zijn vlotheid en zwarte humor zulke Europese bestsellers, zoals Trainspotting, evenaart. Hugo en Goof zijn twee knappe jongens uit Amsterdam, die hun dagelijks brood en geld voor hun droomreizen op een eigenaardige manier „verdienen“. Met routine versieren ze naar avontuur hongerende vrouwelijke toeristen, om ter herinnering aan de hartstochtelijke nacht niet alleen de voorpagina uit het paspoort, maar ook hun portemonnees mee te nemen. Alles loopt als gesmeerd, tot het ogenblik, waarop tussen hen een even zo doortrapte schoonheid uit Siberie verschijnt. „Verschrikkelijk,“ riep een man uit de rij achter ons al na tien minuten. De film herhaalt dank zij zijn negering van alle morele waarden en de koelbloedigheid, waarmee hij asociale verschijnselen presenteert, inderdaad de kanon van de jonge Europese films. Als de toeschouwer dus een les van de film wil leren, dan misschien alleen die, dat stelen soms een lolletje kan zijn. Gepresenteerd door CinemArt. Nadere informatie op: www.cinemart.cz Veronika Havlíková

PAVEL ŠUK IN RUMBURK Tentoonstelling van de illustraties van Pavel voor Vlaamse sprookjes en Toon Tellegen’s boek Toen niemand iets te doen had, waarover wij u al in het laatste nummer hebben geïnformeerd, verliep vanaf 5 november tot 3 december in Grafick˘ kabinet van Mûstská knihovna in Rumburk Noordbohemen. Aan de vernisage namen de bestuursleden van NE-BE deel, er kwamen vele bezoekers uit nabijheid en van verte. In het kader van de tentoostelling vonden op 10 november twee lezingen over Nederlanden - over de geschiedenis en cultuur - plaats. De tentoonstelling werd begeleid door informaties over NEBE, over de geschiedenis, schilderkunst en tegenwoordig leven in Nederland en Vlaanderen. Petra Schürová

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

DE SLEUTEL IS IN DE POEL Zaterdag 23 oktober was een typische, een beetje sombere herfstdag. Men zou zeker liever thuis bij de kachel blijven met een goed boek in de hand of in het gezelschap van goede vrienden. Een ander alternatief vormde het bezoek aan een cultuurinrichting, het liefst goed verwarmd en geïsoleerd tegen de kou. Collecties van de Nationale Galerie in het ·ternberkpaleis voldoen zeker aan deze voorwaarde. Die zaterdagmiddag kwamen juist hiernaartoe twaalf leden van NE - BE, twaalf liefhebbers van de schilderkunst, om onder de begeleiding van Dr. Kotková, kunsthistorica en specialiste op het gebied van de Vlaamse en Nederlandse schilders, iets meer over het werk van deze meesters te horen. Onze wandeling begon chronologisch bij de oudste meesters van de 16de eeuw, d.w.z. nog voor de val van Antwerpen en de afzondering van de zeven Noordprovincie¨n. De meest voorkomende onderwerpen van de schilderijen waren toen vanzelfsprekend religieuze verhalen. Onze begeleidster vertelde ons iets meer over het schilderij „Aanbidding van Drie Koningen“ van een Vlaamse schilder, die heel jong gestorven was. Volgens haar was juist zijn jeugd de reden, waarom zijn werk bepaalde, bijna kinderlijke, idyllische naiviteit uitstraalde. Achter het Heilige Gezin zagen we een kleine Vlaamse stad met eerbiedwaardige burgers, spelende kinderen en allerlei lieve diertjes. Mevrouw Kotková had het ook over de slechte gewoonte van toenmalige eigenaars van de schilderijen, die het werk van de historici zeer compliceerde. De eigenaars hadden namelijk vaak het schilderij volgens de vorm van de lijst laten afsnijden. Daardoor verdwenen niet alleen de kompositie en mooie details maar vaak ook de signatuur van de auteur. Onze Lieve Vrouw met het Kind was een ander zeer populair onderwerp, dat we op de schilderijen van die tijd zouden vinden. Er werd ons verteld, dat geen van de kleine details rondom de moeder en haar kind zonder doel was. Ze speelden allemaal hun rol in de symbolische kunsttaal, die verschillende aspekten van de Mariacultus moest aanduiden. Voor ons blijft vandaag de betekenis van deze symbolen helaas vaak verborgen. We verbazen ons niet over het feit, dat Onze Lieve Vrouw rode kleding draagt, ofschoon haar gewone kleur blauw is. We vragen ons niet af, waarom de kleine Jezus een hemdje heeft en we denken er absoluut niet aan, dat dat kinderhemdje op zijn doodsgewaad zou kunnen wijzen. We letten er niet op, of de vrucht in de handen van zijn moeder een peertje of een appeltje is, en we proberen er niet achter te komen of het mandje bij de voeten van de Moeder Gods een en bijbetekenis heeft. Met een nieuwe zaal van de Galerie verscheen een nieuwe eeuw, voor Nederland de Gouden Eeuw, en daarmee ook een nieuwe politieke orde, nieuwe ontdekkingen en nieuwe invloeden in de schilderkunst. De kunstenaars konden meer reizen en vaak was het doel van hun reis de wieg van cultuur en kunst - Italie¨. Schilderijen veranderden, in plaats van het Vlaamse landschap zagen we paleizen in de stijl van de Italiaanse architectuur. Het zelfbewustzijn van de schilders groeide - naast de gestalte van Onze Lieve Vrouw vonden we in een schilderij ook de gestalte van de schilder in de rol van de evangelist Lucas. Naast de Bijbelverhalen kwamen antieke onderwerpen aan bod. We kregen uitleg over een schilderij, waarop Venus op bezoek bij haar echtgenoot Vulcanus kwam met de vraag, om een uitrusting voor haar minaar, de oorlogsgod Ares, te maken. Het verhaal is al op zich interessant genoeg, maar Dr. Kotková attendeerde ons op een ander detail. De krachtige mannelijke lichamen van de smid en zijn medewerkers waren oorspronkelijk helemaal naakt. Dat was toen misschien mogelijk in Italie¨, maar zeker niet in Vlaanderen of Ne-

derland. Daarom moest de schilder tenminste de meest intieme plekken overschilderen. Een museum bezoeken we meestal om mooie schilderijen te zien. Daarom waren we een beetje verbaasd toen onze gids bij een schilderij bleef staan, warover ze ons vertelde, dat ze het werk juist dankzij zijn lelijkheid zo interessant vond. Er waren drie mannen te zien, twee zeer oud en buitengewoon onaantrekkelijk. Een oude man had een krans van rode kersen op zijn hoofd, en in het gezicht een grimas van gejank en hopeloosheid. Mw. Kotková legde ons uit, dat deze schrijnende grijsaard eigenlijk een jonkvrouw, een pas getrouwde bruid moest voorstellen. Zij was met haar man - de tweede oude man - onder weg naar haar bruidsbed. De derde man was jonger en had een pispot in de hand, in dit geval een symbool van het huwelijksleven. Bij het aanzien van de dame hadden we echter duidelijk het gevoel, dat degene, die hier zou moeten huilen, de echtgenoot was. Als er sprake van de Vlaamse en Nederlandse schilderkunst is, denkt iedereen meteen aan de drie grootste namen: Breughel, Rubens en Rembrandt. Natuurlijk konden we tijdens ons bezoek deze drie meesters niet vergeten. Het is echter niet meer mogelijk alle werken van Pieter Breughel te zien, die vroeger in de Nationale Galerie tentoongesteld waren, want een grote deel ervan is terug in de handen van de oorspronkelijke eigenaars, de adellijke familie Lobkowicz. Wie deze werken wil zien, moet naar het museum in Nelahozeves. Naast de monumentale werken van P. P. Rubens vestigde mw. Kotková onze aandacht op zijn studie van een mannelijk hoofd. Het leek alsof deze schets door twee krassen beschadigd zou zijn. De schuld daarvan lag echter bij Rubens zelf. Hij had blijkbaar weinig ruimte om verder te schilderen, pakte dus twee andere stukken hout en plakte ze aan beide kanten van zijn oorspronkelijke schets. De schilderijen van Rembrandt behoren tot de praalstukken van de Galerie. Men zou zich alleen kunnen afvragen, tot wanneer. Men kwam al namelijk in de wereldmusea vaker tot de ontdekking, dat werken met signatuur „Rembrandt“ eigenlijk door zijn opvolgers geschilderd werden. In Praag gebeurde dit tot nu toe één keer, en mw. Kotková sprak de hoop uit, dat dat ook de laatste keer was. Dit was het hoogtepunt van ons bezoek, maar zeker niet het laatste punt. Er was nog het typische Hollandse stilleven, dankzij een vlieg of een bijna opgegeten stuk brood niet eens zo stil, er was het Hollandse vlakke landschap met de enorme lucht en prachtige wolken, misschien het eerste realistische landschap überhaupt, er waren de portretten van de rijke burgers, origineel ingelijst, er was de gang van de „Kleine Hollandse meesters“, klein door de afmetingen van hun werk en niet door hun belang. En na afloop, toen onze sympathieke gids na anderhalfuur afscheid nam, was er ook een gezellig café in het hof van het museum, waar we nog een keer alles, wat we die middag hadden meegemaakt, konden bespreken bij een lekker kopje koffie. Geachte lezers, U kunt het gevoel hebben, dat er in mijn verhaal iets ontbreekt. U kunt het gevoel hebben dat er behalve de drie grootheden Breughel, Rubens en Rembrandt alle andere namen van de schilders ontbreken. En u zult gelijk hebben. De reden daarvoor is niet alleen mijn steeds ergere vergeetachtigheid, maar ook mijn streven om voor u net z’n mooie middag voor te bereiden, die wij in de Nationale Galerie doorgebracht hebben. Ik maak daarom misbruik van het idee van de bekende Tsjechische humoristische schrijver Zdenûk Jirotka en wil u het volgende mededelen: de sleutel van het zomerhuisje is in de poel (het duiken is goed voor de conditie) en de namen van de schilders staan opgeschreven naast de schilderijen in het ·ternberkpaleis. Gaat u ze maar bekijken, het is de moeite waard. Jana Pellarová

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 14 •

E E N W A T A N D E R E T U L P • 15 •

Als men het woord tulp hoort, denkt men onmiddellijk aan de stralende kleuren van de lente in onze tuinen en meestal ook aan Nederland, dat bekend is om zijn tulpenteelt, hoewel de plant van oorsprong niet uit Nederland afkomstig is. Daarom is het niet verwonderlijk dat het Nederlands-Tsjechische project gebaseerd op liefde voor de natuur juist de naam Tulp heeft gekregen. Waar gaat het in dit project om? Bijna iedereen heeft tegenwoordig gehoord over de problemen in verband met het milieu. Maar niet iedereen is zich ervan bewust hoe gewichtig de problematiek van de verhouding tussen de mens en de biosfeer is, en de noodzakelijkheid van mogelijke oplossingen. De eis van de duurzame ontwikkeling van de menselijke beschaving komt steeds meer in het centrum van de belangstelling, niet alleen van natuurkundigen, maar ook van technici, economen, andere deskundige en politici te staan. Het blijkt dat de veranderingen, die we in dit opzicht van de wetenschap en techniek kunnen hebben, gepaard moeten gaan met veranderingen in het denken en handelen van de burger. Onderwijs en opvoeding dienen daarom zo snel mogelijk doordrongen te worden van de nieuwe aspecten. Het is niet voldoende slechts informatie over bepaalde organismen te verschaffen. Het is namelijk nodig om de verhoudingen in de natuur en die tussen mens en zijn milieu beginnen te herkennen en begrijpen. Het is nodig om ook doelgericht het vermogen verbanden te leggen te stimuleren, eveneens als het scheppingsvermogen en de verantwoordelijkheid t.o.v. het milieu, d.w.z. de natuur, de plaats waar we leven, en andere mensen. Dergelijk gericht onderwijs en opvoeding noemt men al jaren ‘ecologisch’ want ecologie als wetenschap onderzoekt de verhoudingen tussen organismen en hun milieu. Ecologie van de mens houdt zich dan bezig met de verhoudingen tussen de mens en zijn milieu dat ingewikkeld wordt gevormd en hervormd. Het is belangrijk dat ecologisch onderwijs en opvoeding een onmisbaar deel van het curriculum op scholen vormen, en dat al in de laagste klassen. Alleen de school kan namelijk op lange termijn, met de benodigde gerichtheid en toch op een natuurlijke manier, de hele komende generatie beïnvloeden. Juist voor het ecologische onderwijs en opvoeding is het project Tulp waarin gebruik wordt gemaakt van de rijkdom aan ervaring uit Nederland, en wordt bedoeld aangesloten bij de activiteiten van onze scholen op dit terrein. Het project Tulp is tot nu toe het grootste pedagogische ecologische project bestemd voor het algemene basisonderwijs. Alle negen pedagogische faculteiten in de Tsjechische republiek, elk met zijn negen proefbasisscholen, nemen er deel aan. Toepasbaarheid van de ecologische principes in bepaalde schoolvakken en invoering van geìntegreerde thema’s, waarbij de leerlingen kunnen leren hoe de werkelijkheid wereldwijd te bekijken, zullen onderzocht worden op deze basisscholen. Er zal ook gezocht worden naar de gehele invloeduitoefening die de school in samenwerking met ouders, centra van ecologische opvoeding of de gemeente op de houding van de leerlingen tegenover het milieu hebben. Het zal niet slechts om kennis gaan, maar ook om vaardigheden en het stimuleren van de goede handelwijzen in het milieu. De basisscholen gekozen voor het project Tulp zijn meestal scholen die in het ecologische onderwijs en opvoeding geen beginners zijn; sommigen van de leraren zijn al heel actief op dit gebied. De bestaande ervaringen zouden in de onderlinge samenwerking en met het gebruik van de Nederlandse aanpak nog uitgebreid worden zodat het ecologische onderwijs en opvoeding niet tot het domein van individuele mensen behoren, maar van belang worden voor hele groepen pedagogen en zodat de contacten van de scholen met de buurt verdiept worden zoals een goed functionerende burgermaatschappij dat verlangt. De verte-

genwoordigers van de pedagogische faculteiten die de mogelijkheid hebben gehad gedurende een interessante studiereis kennis te maken met de aanpak van ecologisch onderwijs en opvoeding in Nederland, kunnen bij het voorbereiden van de toekomstige leraren veel inspiratie brengen naar de school en hun werk. In het kader van zo’n studiereis hebben ze bezoeken gebracht aan allerlei instellingen gericht op dit soort onderwijs, en hebben ze gezien, hoe de organisaties met de scholen samenwerken. Het project is niet alleen gericht op eigen doel. Men mag veronderstellen dat de scholen die er deel aan nemen in de toekomst een voorbeeld worden voor andere scholen in een bepaalde regio van het land die hun weg naar ecologisch onderwijs en opvoeding nog niet hebben gevonden. Zonder twijfel is het succes van het project vooral afhankelijk van de leraren en van de leiding van de proefscholen. Daarom lijkt het symbolisch te zijn dat het project Tulp opgestart werd in Praag in maart, een dag voor de Lerarendag waarop de grote Tsjech „de leraar van de volkeren“ J. A. Comenius wordt herdacht, die zijn laatste toevluchtsoord juist in Nederland heeft gevonden. D. Kvasniãková

De nieuwe Van Dale Op maandag 27 september 1999 werd in de Beurs van Berlage in Amsterdam de nieuwe editie van de Grote Van Dale gelanceerd. Hoewel de eerste oplage van 65 duizend exemplaren toen al uitverkocht was, had behalve de medewerkers nog geen klant of journalist het nieuwe woordenboek gezien. Het eerste exemplaar nam die maandag Harry Mulisch in ontvangst. De dertiende editie van de Dikke Van Dale (officieel: Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse Taal) telt bijna negenduizend nieuwe woorden (b.v. asielcentrum, drugstoerisme, beursfraude, mesthuwelijk, moerasdelta, etc.) en in totaal 233 duizend trefwoorden. Bij tienduizend lastige woorden wordt in fonetisch schrift ook de uitspraak vermeld. Op een cd-rom, die volgend jaar september in de handel wordt gebracht, zal een elektronische stem de uitspraak van alle trefwoorden weergeven. De Dikke Van Dale mocht van de uitgever maar vierhonderd bladzijden, tien procent, dikker worden. Er is ruimte gewonnen door een groot aantal samenstellingen bij elkaar te zetten (bramenjam, pruimenjam, etc. staan nu allemaal bij jam). Ook zijn 5 488 woorden geschrapt, waaronder weinig gebruikte die voor zichzelf spreken (ananascompote) en volledig verstofte. Bij letterlijk vertaalde woorden en uitdrukkingen gebruikt het woordenboek niet meer de waarschuwende stickers ‘anglicisme’, ‘germanisme’ en ‘gallicisme’. Nu staat b.v. bij vissen naar complimenten zakelijk dat dit een leenvertaling is van fishing for compliments. Ook het Nederlands in Vlaanderen krijgt in de nieuwe Van Dale een vriendelijker behandeling. Vlaamse woorden worden namelijk niet meer als ‘gewestelijk’ gekwalificeerd. Veel van die woorden (Vlamingen eten b.v. een praline, Nederlanders een bonbon) zijn echter in alle Vlaamse gewesten volkomen geaccepteerd. De standaardtaalwoorden die alleen in Vlaanderen gebruikt worden, maken maar 2 procent uit van alle woorden in Van Dale. In de spelling van 346 woorden wijkt de nieuwe editie van Van Dale af van het Groene Boekje. Maar een van de twee hoofdredacteuren, prof. Guido Geerts (ook hoofdredactielid van de ANS en voorzitter van de commissie die de laatste spellingwijzigingen voorbereidde), is er ten diepste van overtuigd dat Van Dále gelijk heeft. Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse Taal Van Dale Lexicografie; 4 400 pagina’s; f 339,-. ISBN 90 6648 4217 (naar: de Volkskrant 1.10.99)

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

HET LEVEN VAN EEN LECTOR IN OLOMOUC DOOR DE OGEN VAN EEN MORAVISCHE NEDERLANDER GEZIEN Wilken Engelbrecht Toen ik in oktober 1989 in Brno een studieverblijf van één jaar in Tsjechoslowakije had afgesproken, vermoedde ik niet waar ik aan was begonnen. Ik was een jaar eerder afgestudeerd en was op jacht naar allerlei onderzoeksbeurzen om in verschillende Europese steden handschriften van Ovidius te kunnen bestuderen die ik voor mijn commentaar nodig had. Een stuk of wat waren er ook in Praag, Olomouc, Wroclaw en Bratislava en daarom besloot ik om althans één jaar in Moravie¨ te studeren. Ik kende het gebied uit eerdere reizen en uit ontelbare verhalen van mijn grootmoeders die hier nog vóór de geboorte van Tsjechoslowakije in de „Markgraafschap” waren geboren. Toen ik bij Cheb de grens over ging, stonden er lange kolonnes Trabantjes. De trein had vertraging, want aan de Duitse kant moesten eerst de wagons met mensen die genoeg hadden van de „Erster Arbeiter- und Bauernstaat auf deutschem Boden” worden afgekoppeld. Een week later begon de revolutie te Praag en alles werd anders. In november 1990 studeerde ik al in een ander land. Niemand van mijn vrienden had veel vrije tijd, want er werd hectisch aan de wederopbouw van het land gewerkt. Ik kende een beetje Tsjechisch, de rest heb ik bijgeleerd aan de hand van krantenartikelen over het vertrek van de Russische soldaten, de opheffing van het Warschaupakt, of over veranderingen op de universiteit. Ik leer het nog steeds, van mijn echtgenote en van mij studenten. Vrienden nodigden me uit naar Bratislava om daar middeleeuws Latijn te geven, m‘n eigenlijke vak. Een paar weken later kondigde een collega het bezoek van het hoofd van de vakgroep germanistiek aan - hij vroeg of ik geen Nederlands kon geven. En zo begon mijn loopbaan als neerlandicus in Tsjechoslowakije. Iets later, in januari 1991, kwam ook in Olomouc een klein groepje belangstellenden voor het Nederlands bij elkaar. Eind 1991 kreeg ik het aanbod om in Bratislava een complete studie neerlandistiek op te bouwen. Of preciezer gezegd, om die te heropenen, want Nederlands was hier vanaf de jaren twintig tot 1959 een magisterstudie (hoofdvakstudie). Voor een pas-afgestudeerde een meer dan aanlokkelijk aanbod, want wie kan zoiets in Nederland doen? Er was echter wel één ‘maar‘: ik was geen neerlandicus. Nog voor mijn jawoord uit te spreken, maakte ik een reisje naar Praag om met Olga Krijtová te spreken die me aanspoorde om het te doen, en zo leef ik sinds januari 1992 vast in Tsjechie¨. Oorspronkelijk was ik van plan om vooral in Bratislava te werken. Het lot besliste echter anders. Ik werd verliefd op een Brnoos collegaatje en toen Tsjechie¨ en Slowakije scheidden, trouwden wij. Vanaf 1995 werk ik alleen in Olomouc. „Hoe gaat het daar in Praag?” is de gebruikelijke vraag van Nederlandse collega‘s als ze horen dat ik Nederlands geef in Tsjechie¨. Als ze al niet vragen hoe het is om in een burgeroorlog te leven. Mijn antwoord is in zo‘n geval meestal dat onze bemoeienis met de Joegoslavische problemen ongeveer net zo groot is als de

Nederlands met die in Belfast en dat ik niet in Praag werk, maar in het oudeerwaarde Olomouc. „Ol-lomo-oets? Waar ligt dat?” Qua grootte de vijfde stad van Tsjechie¨, een typische universiteitsstad vergelijkbaar met Leiden. De universiteit is zelfs twee jaar ouder dan die van Leiden, uit 1573. Overigens, Nederlands wordt hier sinds de jaren veertig gedoceerd. De eerste naoorlogse rector van de Palack˘ Universiteit, de filosoof prof. dr. Josef Fischer, was in de oorlog in Amsterdam ondergedoken. Juist hij was de grote gangmaker achter het Nederlands in Olomouc. Als lector werd de slavist Aimé van Santen aangenomen. Van Santen was een interessante man. Hij deed onderzoek naar het satanisme in de Duitse literatuur, had een Russische echtgenote en nog steeds worden er verschillende verhalen over hem in Olomouc verteld. Hoewel zijn broer in Nederland parlementlid voor de CPN was, was Van Santen zelf wegens zijn non-conformisme voor de nieuwe heren een ongemakkelijke persoon en moest hij in 1951 uit Olomouc weggaan. Zijn vrouw moest als sovjetburger blijven. Dankzij een gefingeerde echtscheiding en een gefingeerd huwelijk met een collega van zijn broer lukte het toch om haar naar Nederland te krijgen. Na die jarenlange breuk - 40 jaar - begon ik dus in Olomouc opnieuw de studie Nederlands op te bouwen. Maar hoe? Geld was er niet veel, boeken in geen velden of wegen te bekennen. Naast de raadgevingen van Olga Krijtová hielp in zekere zin ook dat ik dankzij de oma‘s de cultuur en gewoontes in Moravie¨ enigszins kende. En ik had stom geluk dat juist toen de Nederlandse Taalunie begon met haar ondersteuningsprogramma voor het Nederlands in Centraal-Europa. De studenten hadden (en hebben nog steeds) interesse en de faculteit geesteswetenschappen ondersteunde (en ondersteunt) ons doelbewust. Stapsgewijze werden er methodes gekocht, woordenboeken, primaire en secundaire literatuur. Het Nederlands werd cursus (1992), vreemde-taalstudie (klein bijvak, 1993), driejarige baccalaureaatsstudie (groot bijvak, 1995) en magisterstudie (hoofdvak, 1997). We begonnen ons te specialiseren op praktisch Nederlands, het vertalen van economische en technische teksten. De eerste afgestudeerden doceren inmiddels zelf bij de vakgroep. Samen hebben we twee congressen georganiseerd die ook de naam van onze universiteit in Nederland en Vlaanderen een beetje bekender maakten. Vaak vragen Nederlanders en Tsjechen me of ik geen heimwee heb, of ik Nederland niet mis. Ik mis het. Ik mis de zee, de eindeloze vergezichten over een keurig geordend, vlak land, waar de wegen langs het lineaal zijn ge-trokken en waar ook de meest verwaarloosde bakstenen huizen er nooit echt verwaarloosd uitzien omdat bakstenen nu eenmaal niet bladderen maar gewoon donkerder worden. Ik mis goed geoutilleerde bibliotheken, uitstekende interlokale verbindingen - om na zes uur ‘s avonds van Olomouc naar Brno te reizen en omgekeerd is met het openbaar vervoer onmogelijk. Ik mis de koeien op de weiden.

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

Maar in Nederland mis ik weer de prachtige natuur, de coulissen van besneeuwde bergen en eindeloze wouden, de vriendschappelijke sfeer op het werk, romantische steden vol barokke gebouwen. Ook het enthousiasme van de studenten mis ik er, in Nederland is studie toch meer een voorbereiding op een goed betaalde baan. Ik mis er het prettige weer - in Moravie schijnt de zon veel en veel vaker - en het gemurmel van kleine beekjes. Ik mis er ook de wat natuurlijkere verhouding tussen vrouwen en mannen, want in Moravie¨ houdt men nog automatisch de deur voor een dame vast en de vrouwen zijn er op een of andere manier vrouwelijker. Die oude Centraal-Europese hoffelijkheid. Ik mis er de vaak onverwachte bekoring van de Tsjechische wereld: het Tsjechische begrip „pohádka” (sprookje) heeft in het Nederlands eigenlijk geen goed equivalent; in een land, waar alles rechttoe rechtaan en overzichtelijk is, is er voor sprookjes geen plaats. Veel mensen, en vooral Tsjechen, begrijpen vaak niet dat ik graag in Tsjechie¨ woon. Men vraagt vaak of de Tsjechische kleinzieligheid en bureaucratie me niet tegen staat. Het staat me tegen. En toch kun je bij de meest bureaucratische Tsjechische ambtenaar uiteindelijk nog wel wat bereiken. Wetten worden hier anders opgevat dan in Nederland. Meer als iets wat als een natuurverschijnsel „van boven” tussen ons is gevallen en de ambtenaar moet net als de gewone burger op de een of andere manier daarmee leven - en zo vind je altijd wel een uitweg. Met een Nederlandse bureaucraat valt echter niet te praten. Zijn verschijning - in Nederland is bureaucratie vooral een masculiene kwestie - heeft wel wat weg van een oudtestamentische profeet die ook voor de minister niet opzij gaat; regels hebben daar een welhaast bijbelse geldigheid, tot op de laatste „jota en tittel”. De ambtenaar zal ze met zijn leven verdedigen, meer nog dan zijn eigen familie. En als de wet zegt dat een termijn zo en zoveel dagen zal duren, wordt het verlangde resultaat geen minuut eerder bereikt, zoals overigens onze Tsjechische studenten het afgelopen jaar een paar maal bij het regelen van hun studieverblijf hebben gemerkt. Ik heb geschreven, wat ik mis. Maar eigenlijk mis ik niets. In Tsjechie¨ ben ik voortdurend met mijn moedertaal bezig en kan ik op het werk met studenten en collega‘s Nederlands praten, thuis met mijn zoon die al begint te praten. Rondom me hoor ik het melodieuzere Tsjechisch, zelfs in Nederland, want ik ga daar meestal met mijn gezin heen. Ik ben thuis in de polders, waar vroeger zee was, en in het land van sprookjesachtige burchten, wouden en bergen. Ik lees net zo graag Nederlandse en Tsjechische literatuur. Mijn vrouw vraagt wel eens, in welke taal ik eigenlijk denk. Dat weet ik niet eens, want het scheelt van geval tot geval. Mijn collega‘s hebben het daarom soms moeilijk: ze weten nooit, wat ik bedoel als ik „bij ons” zeg, tenzij ik eraan toevoeg „bij ons in Nederland” of „bij ons in Moravie¨”. Ja, „bij ons” is voor mij allebei.

• 16 •

KNIPSELARCHIEV Rembrandt zelf Tussen 25 september 1999 en 9 januari 2000 kan men in het Mauritshuis in Den Haag een unieke tentoonstelling bekijken die gewijd is aan één van de grootste Nederlandse beeldende kunstenaars van de zeventiende eeuw, Rembrandt van Rijn (1606-1669). Op de tentoonstelling Rembrandt zelf kan men bijna zestig zelfportretten bij elkaar bewonderen. Het zijn schilderijen, tekeningen en etsen. De leiding van het Mauritshuis verwacht een grote belangstelling voor de tentoonstelling. Al in de eerste week van september waren er ruim 30.000 Nederlandse reserveringen en 80.000 uit het buitenland. Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt er een interessante studie van de eminente Simon Schama, de vooraanstaande Britse historicus, onder de titel De ogen van Rembrandt (Uitgeverij Contact). (naar: Elsevier 11.9.99)

Hollands Hollywood Leon de Winter is ervan overtuigd dat Nederland een aangenaam filmklimaat moet krijgen waardoor het talent niet meer het land zou uitvluchten. Daarom heeft hij onlangs met de doorgewinterde filmproducent Eric Pleskow (One flew over the cuckoo’s nest, The silence of the lambs) een van de meest ambitieuze filmproductiemaatschappijen in Europa opgericht. De matschappij gemodelleerd naar Amerikaanse filmstudio’s als Paramount en Universal, heet Pleswin Entertainment en zij zou een Europese tegenhanger van Hollywood moeten worden. Voor het eerste jaar staan nu al zeven titels op de rol,

waaronder The Hollywood sign, de verfilming van De Winters eigen roman De hemel van Hollywood, waarvoor een begroting van 23 miljoen gulden werd opgesteld. (naar: Quote september 99)

Nobelprijs voor fysici uit Nederland De Nobelprijs voor de Natuurkunde is dit jaar toegekend aan twee Nederlandse deskundigen, namelijk Martinus J. G. Veltman (1931) en Gerardus ‘t Hooft (1946). Ze krijgen de prijs voor het wiskundig funderen van de theorie van de elementaire deeltjes, de kleinste bouwstenen van de materie. Dit heeft de Zweedse Academie van Wetenschappen 12 oktober bekendgemaakt. Onder meer op basis van het werk van Veltman en ‘t Hooft is in de loop van de jaren zeventig het ‘Standaardmodel’ ontwikkeld. Dit brengt de verschillende elementaire deeltjes en hun onderlinge wisselwerkingen op wiskundig effectieve wijze in kaart en is sindsdien met verbluffende precisie bevestigd in experimenten met deeltjesversnellers. (naar: NRC Handelsblad 19.10.99)

5 miljard kronen voor Kabel Plus Het Nederlandse bedrijf UPC heeft met de Amerikaanse firma MediaOne onlangs een verdrag ondertekend over de aankoop van 97 procent aandelen van de grootste landelijke kabeltelevisie Kabel Plus. UPC heeft voor de aandelen 150 miljoen dollar betaald (ruim 5,2 miljard CZK). De nieuwe eigenaar dient binnen de volgende drie jaar minimaal 55 miljoen CZK te steken in Kabel Plus dat meer dan 300. 000 abonnees in Tsjechie¨ en Slowakije telt. (naar: Lidové noviny 30.10.99)

NIEUWE BOEKEN EN VERTALINGEN • Revue Labyrint publiceerde het hoofdstuk Eiland uit De engel van Amsterdam van Geert Mak en én hoofdstuk uit Grunberg’s roman Figuranten, allebei in vertaling van Veronika Havlíková • Annie M.G. Schmidt: Wiplala. Uitgeverij Albert Boskovice. Vertaald door E. Máãelová • Cees Nooteboom: Rituelen. Uitgeverij Prostor Praha. Vertaald door V. Havlíková • Holandse ervaring. Ofwel Hoe lost een klein land actuele politieke en maatschappelijke problemen op Onder deze titel verscheen onlangs een politicologische studie van Miroslav Kabela, een ruim veertig jaar in Nederland wonende psychiater, die in de jaren 1998 en 1999 colleges aan de Masarykuniversiteit in Brno gaf. Een verdienstelijk boek dat zich met de moderne Nederlandse politiek bezighoudt en de Tsjechische¨ lezer voor de eerste keer meer inzicht in het binnen- en buitenlandse beleid van dit land gunt. Nederland, een betrekkelijk klein land, dat qua grootte met Tsjechie¨ vergelijkbaar is, wist het in de Europese context tóch ver te brengen. Gezondheidszorg, vreemdelingen- en minderhedenbeleid, werkloosheidsprojecten in Nederland mogen voor ons in veel opzichten een voorbeeld zijn. Het is de eerste publicatie, die ons Nederland niet alleen als een land van tulpen en kaas voorstelt, maar ook als een invloedrijke lidstaat van de Europese Unie, een land met een hoogontwikkeld democratisch stelsel en grote ervaring in het oplossen van kwesties, die voor ons nu nog onoplosbaar lijken. De enige schaduw op het boek werpt het helaas zo vaak voorkomende slordige redactiewerk. Ik zal hier de lange lijst fouten niet opsommen, tevens wil ik niets aan de auteur verwijten, maar wel aan de uitgeverij. Dat het iemand die in het buitenland woont ontgaat, dat we in het Tsjechisch een woord voor krakers hebben en ze dus niet „kráker“ hoeven te noemen, is begrijpelijk, maar dat de redacteur het niet ziet, is niet te geloven. Over het gebruik van de in het Tsjechisch pejoratieve betiteling „zigeuner“ voor Roma zwijg ik liever stil. Daarom wil ik alle studenten Nederlands ervoor waarschuwen, die het boek als een eventuele bron voor vertalingen zouden willen gebruiken: doe het liever niet. (Miroslav Kabela: Holandská zku‰enost. Barrister & Principal. Brno 1999) Veronika Havlíková

! ! ! BELANGRIJKE ADRESSEN ! ! ! Tsjechisch centrum Av. A. Buyl 150 B-1050 Brussel Tel. 0032-2-644 95 27 • 17 •

Fax 0032-2-639 14 99 e-mail: ccbrussels
@czech.cz Directeur: Petr Hronek Activiteiten opgenomen in december 1996.

De Vlaams-Tsjechischeen Slovaakse Vereniging Prins Leopoldstraat 36 B-2140 Antwerpen

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

EVEN ACADEMISCH • EVEN ACADEMICH • EVEN ACADEMISCH

NEERLANDISTIEK IN OLONa een veertigjarige onderbreking kan sinds 1991 bij de Palack˘ Universiteit te Olomouc weer Nederlands worden gestudeerd. Inmiddels is de vakgroep uitgegroeid tot de grootste vakgroep neerlandistiek in Moravie¨ met in totaal ongeveer 80 studenten. Vanaf 1997 wordt afwisselend met de leerstoel te Praag om het jaar een vijfjarige magisterstudie Nederlandse filologie geopend voor 15-20 studenten. Zoals aan de hele faculteit geesteswetenschappen is Nederlands combineerbaar met elk ander vak, de gebruikelijkste combinaties zijn met Anglistiek en Amerikanistiek, Germanistiek en Bohemistiek. De studenten volgen een curriculum dat min of meer vergelijkbaar is met dat in Praag. De nadruk ligt op tolken en vertalen van het Nederlands, met specialisatie-mogelijkheden Fries en Afrikaans. Af en toe worden er speciale colleges gegeven door gasten uit binnen- en buitenland. Zo heeft bijv. in het voorjaar de Vlaamse schrijfster Marriette van Halewyn over kinderliteratuur gesproken. Voor degenen die Nederlands willen gaan geven kan er na het behalen van het magisterexamen een eenjarige pedagogische opleiding worden gevolgd, afgesloten met stage en staatsexamen. Daarnaast wordt er beurtelings met de magisterstudie een driejarige baccalaureaatsstudie geopend (sinds 1995). Deze studie kent twee varianten. De eerste is die van een derdevakstudie, een aanvullende groot-bijvakstudie op de gebruikelijke tweevakstudie (of eenvakstudie voor studenten van de pedagogische faculteit). Het curriculum is vergelijkbaar met dat van de magisterstudie. De tweede die van een zelfstandige driejarige studie, speciaal gericht op economisch Nederlands (vanaf 2000). Anders dan bij de magister-

studie zal er hier minder aandacht worden besteed aan de klassieke filologische en literaire vakken. Daarentegen zullen de studenten een grondige inleiding krijgen in de economie, het management en een gedegen opleiding tolken en vertalen. Daarnaast wordt van hen verwacht dat ze minimaal twee “West-Europese” talen (meestal Engels en Duits) en twee “Oost-Europese” talen (meestal Russisch en Pools) behoorlijk leren beheersen en ook tenminste passief van en naar het Nederlands in die talen kunnen vertalen. De vakgroep is sinds 1998 een zelfstandig onderdeel van de leerstoel voor germanistiek en neerlandistiek. De leiding van de vakgroep berust bij drs. Wilken Engelbrecht (taalkunde, vertalen, land en volk) en mgr. Magdaléna Chládková (taalkunde, tolken, economisch Nederlands). De overige docenten verbonden aan de vakgroep zijn: prof.dr. habil. Stefan Kiedron (gasthoogleraar, literatuur), drs. Mariska Venema (literatuur), Lianne Barnard MA (Afrikaans, oudere literatuur), mgr. Eva Toufarová (literatuur, inleiding, vertalen), dr. Rudolf Uvíra (Fries, historische taalkunde), mr. Matthieu Knap (extern docent juridisch Nederlands), Ron van den Berg (extern docent zakelijk Nederlands) en Franca van der Laan (stagiaire). Sinds 1995 heeft de vakgroep bij het Slovanské gymnázium te Olomouc een proefproject Nederlands als middelbare schoolvak geleid voor kleine groepjes van 5 leerlingen. Sinds september 1999 heeft dit project een officie¨le status als vrij keuzevak gekregen en volgen zo’n 15-20 leerlingen wekelijks twee lessen Nederlands onder leiding van hun docent Milan KfiíÏ.

Univerzita Palackého Katedra germanistiky a nederlandistiky FF Sekce nederlandistiky KfiíÏkovského 10, 771 80 Olomouc tel: +420-68-563 32 06 nebo 563 32 18 fax: +420-68-522 91 62

Slovanské gymnázium Tfiída Jifiího z Podûbrad 13 772 00 Olomouc tel.: +420-603-92 63 78

ONZE SPONSOREN dhr. Hans van Capelleveen Tiskárna KC Solid, Rokycany Ondfiej Pellar, Rokycany

Spoleãnost pro ‰ífiení vlámské a nizozemské kultury

NE-BE

• 18 •

FILMOVÉ NAKLADATELSTVÍ CINEMAX Seifertova 47, 130 00 Praha 3 Tel.: 02-627 8395-6, Fax: 02-6278239 E-mail:[email protected]