1.1 Groei naar volwassenheid 1ste leerjaar Wie ben ik?
2de leerjaar Wie ben ik?
Mijn lichaam ° puberteit - lichamelijke veranderingen * puistjes, lichaamsgroei - seksualiteit * in een open sfeer praten over seksualiteit * de juiste biologische termen - lichamelijke verschillen tussen jongens en meisjes ° gezondheid - voeding * ontleden van persoonlijke eetgewoonten. * belang van regelmatige en gevarieerde voeding * verband tussen voeding en prestaties - lichaamsbeweging en sport * het belang van bewegen * vormen van beweging * vormen van sport - hygiëne * onderzoek gedragspatroon * wat is hygiëne? * het belang van hygiëne
Mijn lichaam ° puberteit - lichamelijke veranderingen en mijn zelfbeeld - seksualiteit * zelfbevrediging * voorbehoedmiddelen - doorpraten over verliefdheid
° gezondheid - voeding * kritisch bekijken * additieven, residu’s, E-lijst... * industriële voeding en biologische voeding - lichaamsbeweging en sport * topsport * als sport ongezond wordt * prestatiedwang en prestatiedrang - hygiëne * kritisch bekijken * reclame * schoonheidsproducten en verzorgingsproducten verschillen en gelijkenissen
* vormen van hygiëne kledij, lichaam, woning - vormen van verslaving * snoepen, tv-kijken, roken
- vormen van verslaving: * alcohol, drugs, roken , gokken..
Mijn persoonlijkheid Mijn persoonlijkheid ° kritisch onderzoek van mijzelf - blinde vlekken - hoe leer ik mezelf kennen? - aangeboren en aangeleerd * zeden en gebruiken in mijn cultuur * doorbreken van rolpatronen
° zelfonderzoek - opmaken zelfportret - betekenis van een identiteit - uiterlijk en innerlijk - aangeboren en aangeleerd * jongens/meisjes * verschil van opvoeding thuis, school, vrienden, jeugdbeweging, sportclub… - belang van zelfkennis
* vormen van opvoeding laissez-faire, autoritair .. - zelfbeeld * positief of negatief zelfbeeld * realistisch of gefantaseerd zelfbeeld ° emoties - emoties herkennen bij mezelf en bij anderen - agressie - jaloersheid - onzekerheid
° emoties - wat zijn emoties? - emoties herkennen bij mezelf - faalangst en zelfvertrouwen - verdriet en vreugde - stress (examenstress) - verlegenheid...
° spiegelen aan anderen - ideaalbeeld - belang van eigenheid
° spiegelen aan anderen - hoe zien de anderen mij ? - hoe wil ik dat de anderen mij zien? Wat wil ik?
Wat wil ik? Omgaan met mijn mogelijkheden ° verwachtingen - realisme ° behoeftenonderzoek - vriendschap - zakgeld - hobby Omgaan met mijn seksualiteit ° vriendschap, verliefdheid ° de eerste “kalverliefde” ° gevoelens: verwarring, schaamte ° gedrag : bluffen ,liegen ° zich goed voelen
Omgaan met mijn gezondheid ° lekker en gezond? - bv. snoepen ° stoer doen of gezond blijven - bv. roken
3de leerjaar Wie ben ik? Mijn lichaam ° aanvaarding van mijn lichaam
Omgaan met mijn mogelijkheden ° zelfvertrouwen - omgaan met onzekerheid - omgaan met frustraties liefdesverdriet, slecht rapport verbroken vriendschap Omgaan met mijn seksualiteit ° seksuele geaardheid ° vergelijken met anderen ° hoe kan ik grenzen aangeven? ° een gevoel van veiligheid
Omgaan met mijn gezondheid ° hoe schat ik risicogedrag in? - voeding - drugs - sport
4de leerjaar Wie ben ik? Mijn lichaam ° aanvaarding van mijn lichaam
- biologische behoeften - omgaan met gezondheid en ziekte * lichaamsbeweging (sport) * verslaving * gezondheidsobsessie ° seksualiteit - sekseverschillen - holebi - bespreekbaarheid, zelfrespect, afspraken, veiligheid * veilige seks * zwangerschapspreventie * SOA * zelf je grenzen bepalen Mijn persoonlijkheid ° zelfbeeld - negatief zelfbeeld oorzaken complexen dysfuncties - positief zelfbeeld het unieke zelf zelfwaardering zelfrelativering ° aangeboren/ aangeleerd - niet alles ligt voor het leven vast - dingen die ik kan veranderen - dingen die ik zou veranderen
- realisme * omgaan met schoonheidsnormen * eetstoornissen - zelfrespect en respect voor de andere * risicogedrag ° seksualiteit - functies van seksualiteit * voortplanting * lustbeleving * genegenheid - normaal / abnormaal / aanvaardbaar / niet aanvaardbaar? * seksuele taboes
Mijn persoonlijkheid ° persoonlijkheid, karakter en temperament - erfelijkheid - opvoeding en omgevingsfactoren - vrije wil ° mijn persoonlijkheid en die van anderen kennen - van frenologie naar persoonlijkheidstest - typologie van persoonlijkheden ° waardering van persoonlijkheidskenmerken - rol van de cultuur - rol van de context ° informatie over mezelf - zelfreflectie - feedback van anderen
° emoties - omgaan met emoties jaloersheid, afgunst agressie, haat, boosheid pijn, leed, verdriet, - emotionele behoeften genegenheid, liefde treuren, rouwen piekervaringen, kicks - EQ
° emoties - rationeel / irrationeel kan ik objectief zijn? dromen - hulp bij emotionele moeilijkheden stress obsessie eenzaamheid angst depressiviteit, suïcide
° spiegelen aan anderen - mijn ideaalbeeld de leeftijdsgroep reclame en media vedettencultus - groepsgedrag, leiderschap, authenticiteit
° spiegelen aan anderen - zich afzetten tegen anderen in-group versus out-group coalities en territoriumgedrag rivaliteit - ploeggeest, samenhorigheid, samenwerking,
Wat wil ik? Omgaan met mezelf ° mijn dromen - toekomstperspectief, - ambities, aspiraties ° mijn mogelijkheden - realistisch inschatten * onzekerheid
Wat wil ik? Omgaan met mezelf ° een levensplan - initiatieven nemen/ parasiteren - conformisme/ non-conformisme ° mijn kwetsbaarheid - vallen en opstaan *ontgoochelingen
* zelfoverschatting ° wat heb ik nodig? - essentiële behoeften? - materialistisch of?
Omgaan met anderen ° omgaan met conflicten - leeftijdgenoten - generatieconflicten - ouders - autoriteiten
* frustraties - eenzaamheid * niemand begrijpt mij * uitsluiting, isolement - relativeren, humor, nuanceren Omgaan met anderen ° omgaan met conflicten - oorzaak van conflicten - oplossen van conflicten ° verwachtingen - wat ik van anderen verwacht - wat anderen van mij verwachten
5de leerjaar
6de leerjaar
Wie ben ik?
Wie ben ik?
Mijn lichaam ° erfelijkheid - wat is het nut van genetica ? * prenatale opsporing van genetische afwijkingen * wie bepaalt wat “afwijkend” is ? - het menselijk genoom in kaart gebracht * algemeen menselijk genoom * specifiek genoom
Mijn lichaam ° erfelijkheid - eugenetica * rasverbetering ? * klonen - gedragsgenetica * tweelingonderzoek * adoptiekinderen - predictieve genetische testen * nut en gevaren
° seksualiteit - intimiteit * taalgebruik - soorten relaties (Van Ussel) * ik-ik relatie: hoe beleef ik de eigen lichamelijkheid ? * relatie ik – de ander: geen wederkerigheid, geen gelijkheid, vb. voyeurisme, exhibitionisme * ik-jij relatie:wederkerigheid, geen gelijkheid, vb. prostitutie * wij-relatie: gelijkheid en wederkerigheid
° normering van seksualiteit (Van Ussel) - historisch * binnen het gezin * in de maatschappij - cultureel * in onze samenleving * in andere maatschappijen
Mijn persoonlijkheid Mijn persoonlijkheid ° aangeboren/ aangeleerd - mens-zijn - het hominisatieproces - nature>< nurture - taal bij primaten ° bewust / onbewust - psychoanalyse - herinnering / geheugen
° emoties - emotionele intelligentie
° persoonlijkheidstheorieën - trektheorieën (Eysenck, Guilford) - psychodynamische theorieën (Freud, Adler) - sociale gedragstheorieën (Bandura) - humanistische theorieën (Maslow, Rogers) ° persoonlijkheidsstoornissen - positief abnormaal * het genie - negatief abnormaal * criminaliteit * psychiatrie ° emoties - sociale beïnvloeding van emoties * manipulatie van gevoelens (politiek,
- emotionele vaardigheden * kennis van de eigen emoties * positieve hantering van emoties * jezelf motiveren * empathie * kunnen omgaan met emoties van anderen
reclame - emotionele experimenten * Milgram: gehoorzaamheid * Zimbardo: gevangenis-experiment - primaire en secundaire emoties - omgaan met negatieve emoties bij jezelf en anderen ° authenticiteit
° authenticiteit - zelfbeeld (intern/extern) - introspectie (gevoelens/gedachten) - zelfperceptie (eigen gedrag) - looking glass-self (analyseren van reacties van anderen op onszelf - autobiografische herinneringen - zelfwaardering - zelfhandhaving - zelfbeschikking
- verdedigingsmechanismen * rationalisatie / projectie / verdringing compensatie/ verschuiving van agressie / negatie/sublimering/ regressie - zichzelfbeschermende vooroordelen * positieve en negatieve vooroordelen
Wat wil ik? Omgaan met mijn toekomst
Wat wil ik? Omgaan met mijn toekomst ° realistische inschatting van de eigen mogelijkheden - ambities, aspiraties - zijn mijn doelen bereikbaar ? ° blikverruiming - essentiële behoeften? - materialistisch of?
° reflecteren over - studie- en beroepskeuze - partnerkeuze ° blikverruiming - mijn toekomst of onze toekomst ? *samenhang * mogelijkheden Omgaan met anderen
Omgaan met anderen ° omgaan met conflicten - eenzaamheid - vervreemding - negatieve kritiek - grens autoriteit / morele zelfstandigheid - grenzen van absolute gehoorzaamheid
° omgaan met macht - verschijningsvormen van macht - machtsmiddelen - eigen macht en die van anderen - tertiaire groepsdruk, geld, bezit, titels - macht van de media
1.2 Zelfstandig denken 1ste leerjaar
2de leerjaar
Vrij onderzoek
Vrij onderzoek
° wat is en hoe werkt wetenschap? - wat zijn feiten? - onze zintuigen * illusies * gezichtsbedrog
° wat is en hoe werkt wetenschap? - wat is betrouwbare informatie? - pseudo-wetenschappen * kritisch onderzoek van horoscoop * kennis versus bijgeloof
° wetenschap en godsdienst - verschil tussen geloof en weten - toepassing: ontstaan van het leven
° wetenschap en godsdienst - met of zonder dogma’s denken - toepassing: de aarde rond de zon of omgekeerd?
° media in woord en beeld - onderscheid tussen werkelijkheid en schijn.
° leren omgaan met informatie - van krant tot internet
Leren redeneren
Leren redeneren
° mening en argument - verschil tussen beide leren - pro en contra uit mekaar halen
° een betoog opbouwen - hoofd- en nevenargumenten - samenhang
° meningen leren formuleren - terzake blijven - rekening houden met wat anderen zeggen
° anderen overtuigen - gebruik van feiten - gebruik van argumenten
Verruimen waarnemingsveld ° andere individuen met andere meningen
Verruimen waarnemingsveld ° andere groepen met andere opvattingen
3ee leerjaar
4de leerjaar
Vrij onderzoek
Vrij onderzoek
° kennis en wetenschap. - de waarneming * factoren die de waarneming beïnvloeden * selectieve perceptie / selectieve retentie * toepassing: ooggetuigen - wat is de reikwijdte van onze zintuigen * toepassing: paranormale waarneming ° het denken mag zich niet onderwerpen (Poincaré) - partij - hartstocht - belang - vooroordeel - dogma’s ° informatiematiebronnen onderscheiden - propaganda - reclame - krant - internet ° boodschappen onderscheiden - geruchten - roddels - getuigenissen - anekdotes - nieuws * informatie * amusement
° kennis en wetenschap. - het onderscheid tussen wetenschap en pseudowetenschap * alchemie versus chemie - het onderscheid tussen wetenschap en geloof * openbaring, dogma’s, magie ° wetenschappelijke theorie - feiten goed interpreteren - wetenschap stelt experimenten op - wetenschap werkt met hypothesen - het verwerpen van een wetenschappelijke theorie * nieuwe feiten * beter theoretisch model ° betrouwbare informatiebronnen - wie vertelt wat? * deskundigen * personaliteiten, BV’s * getuigenissen * belanghebbend / belangeloos - dezelfde feiten anders verteld * selectie * interpretatie - beeldmateriaal * ik heb het gezien * duiden van beelden
Leren redeneren
Leren redeneren
° argumenten herkennen - gezagsargumenten * ipse dixit * traditie en geloof * indruk maken met getallen (misbruik van enquêtes of statistieken) - veralgemenen * overhaaste veralgemening * niet-representatieve veralgemening
° argumenten herkennen - vooroordelen * persoonlijke aanvallen: ad hominem * inspelen op hartstochten: ad populum - tegenstrijdigheden - dubbelzinnig taalgebruik - suggestieve taal - vage taal - emotionele taal
° filosoferen - vragen stellen * verwondering * evidenties in vraag stellen - vragen stellen aan mekaar * wat bedoel je met? (duidelijkheid) * waarom denk je dat? (redenen) * kun je je iets anders voorstellen? (alternatieven) * wat leid je daaruit af? (consequenties) * volgt dat uit wat je zegt? (implicaties)
° filosoferen - Socratisch gesprek * zichzelf in vraag stellen (het niet-weten) * wat ‘men’ denkt bevragen - de klas als een gemeenschap van onderzoek * we verzamelen feiten * we analyseren * we generaliseren * we deduceren * we induceren * we vormen hypothesen * we toetsen hypothesen
Verruiming waarnemingsveld
Verruiming waarnemingsveld
° andere groepen in de samenleving perspectiefwisseling bv. bejaarden, daklozen, werklozen, zigeuners, gehandicapten, holebi’s
° andere culturen perspectiefwisseling
5de leerjaar
6de leerjaar
Vrij onderzoek
Vrij onderzoek
° kennis en wetenschap. - de wetenschappelijke methode * deductieve / inductieve methode * coherentie / volledigheid * logica * bewijs: verificatie / falsificatie * scepsis
° Kritische benadering van het vrij onderzoek. - waardevrije wetenschap ? * wetenschap en ethiek * mag alles wat kan ? * vrije wetenschap: tot waar ? * wetenschap: een nieuwe godsdienst ? * wetenschappelijk fundamentalisme * wetenschappelijke fraude
° bronnenonderzoek - bron, bericht en publiek * betrouwbare bron? * bericht beweringen en bewijsmateriaal emotioneel en feitelijk taalgebruik * publiek zelfde perceptie van de feiten? zelfde gebruik van woorden?
° bronnenonderzoek - wetten en methodes van propaganda * wet van de vereenvoudiging * wet van ideaal en mythe * wet van het vijandbeeld * wet van de overdrijving * wet van de orkestratie
Leren redeneren
Leren redeneren
° argumenten en drogredenen - drogredenen * te vlugge veralgemening * niet representatieve veralgemening * de oorzaak veronderstellen (post hoc) * verkeerde analogie * cirkelredenering - argumenten * herkennen * evalueren ter zake en niet ter zake? sterk of zwak? - een redenering opbouwen * presentatie van bewijsmateriaal * logische opbouw
° argumenten en drogreden - demagogie * vooroordelen oproepen (ad populum) * persoonlijke aanval ( ad hominem) * oorsprong veroordelen * alleen maar bezwaren * het slechte alternatief * waar rook is, is vuur - taal * denotatief en connotatief taalgebruik * abstrakte termen en onnodige vaagheid - funderen van een redenering * feiten evalueren * argumenten evalueren
° filosoferen - vragen stellen * verschillende soorten vragen onderscheiden - wat we weten en niet-weten uit mekaar houden * speculeren, veronderstellen, kennen - de klas als een gemeenschap van onderzoek * we analyseren * we deduceren * we induceren * we generaliseren
° filosoferen - nadenken over het funderen van een stelling * gezagsdenken * tabula rasa alle vooroordelen opzijgezet? zonder a-priori's ? * voldoende grond - nadenken over de vooronderstellingen van * filosofische stelsels * wereldbeelden
Verruiming waarnemingsveld ° onze culturen in de tijd perspectiefwisseling * mentaliteitsgeschiedenis
Verruiming waarnemingsveld ° andere denkpatronen perspectiefwisseling * ideologieën * wereldbeelden
1.3 Zelfstandig handelen 1ste leerjaar
Handelen op grond van ° overtuigingen en principes - rechtvaardigheid, eerlijkheid ° goede voornemens - goed rapport, zakgeld en sparen - snoep- en eetgedrag ° gevoelens - sympathie en antipathie - vriendschap, verliefdheid Invloeden herkennen ° mijn omgeving - vrienden - de klas - familie ° erbij horen of niet - meelopen - een imago opbouwen stoer doen, haantje de voorste Zelf kiezen ° hoe kies ik ? - studiekeuze, schoolkeuze - vrijetijdsbesteding - vrienden - mijn uiterlijk en kledij Verantwoordelijk zijn
2de leerjaar
Handelen op grond van ° informatie en vrij onderzoek - gezondheid ° belangen - eigenbelang - eerlijkheid ° driften - nuchter of impulsief - onbeheerste agressie... Invloeden herkennen ° groepsdruk - de leeftijdsgroep - de verschillen tussen verleiding, chantage, dwang en overtuigen ° voorbeeldfuncties - vedetten, helden, idolen - statussymbolen hobby’s, mode Zelf kiezen ° welke toekomst kies ik? - wat heb ik zelf in de hand? - een eigen weg zoeken - de verwachtingen van anderen - mijn verwachtingen
Verantwoordelijk zijn
° eigen beslissingen verantwoorden - voor zichzelf - naar anderen toe ° fouten durven toegeven - hoe maak ik iets goed?
3de leerjaar
° omgaan met conflicten - de eigen rol in ruzies ° rekening houden met consequenties - omgaan met anderen beleefdheid, respect ..
4de leerjaar
Handelen op grond van ° informatie - drugs en gevaren ° tradities - levensbeschouwing ° overleg - afspraken maken binnen een groep
Handelen op grond van ° informatie - sekualiteit en SOA ° tradities - partnerkeuze ° overleg - gemeenschappelijk belang van de groep
Bedoelingen en consequenties ° beloften - zichzelf iets beloven trouw blijven aan zichzelf - anderen iets beloven loyaal tegenover anderen ° verantwoordelijkheid opnemen voor de eigen keuze - onbedoelde gevolgen - toeval - verantwoordelijkheid, verantwoording, schuld
Bedoelingen en consequenties ° idealen - utopisch streven - engagement * realisme ° vrijheid veronderstelt verantwoordelijkheid - anticiperen op de gevolgen van mijn handelingen - wat ik ervaar en wat anderen ervaren
5de leerjaar
6de leerjaar
Handelen op grond van ° informatie objectiviteit, betrouwbare informatie, nuttige informatie, recht of plicht om zich te informeren, duiding, contextuele bepaaldheid van informatie ° gevoelens emoties, egoïsme, altruïsme, irrationaliteit ° ervaring leerprocessen, terugkoppeling
Reflecteren over ° bedoelingen ° consequenties ° alternatieven
Handelen op grond van ° overtuiging principieel handelen, pragmatisch handelen, engagement, fundamentalisme ° overleg onderhandelen, consensus, meerderheid >< minderheid, vetorecht, compromisvorming, sociaal overleg ° belangen eigenbelang, groepsbelang, algemeen belang, rechten van de minderheid, politieke stelsels, democratisch centralisme, machiavellisme Reflecteren over ° verantwoordelijkheid - vrijheid zonder en mèt verantwoordelijkheid - verantwoordelijkheid opnemen - gedeelde verantwoordelijkheid
1.4. Postconventionele instelling 1ste leerjaar
2de leerjaar
Weerbaarheid ° opkomen voor jezelf - waar? wanneer? hoe? ° eigen kwetsbaarheid inschatten ° leren neen zeggen - verleiding - verslaving - seksuele druk ° hulp van anderen inroepen - vertrouwenspersonen, ouders, leraren, vrienden - hulporganisaties, KJT, JAC, CLB e.a.
Weerbaarheid ° nagaan hoe assertief ik ben - begripsverklaring - voorbeelden ° assertief hou ik rekening met anderen - zelfrespect - respect voor anderen ° leren beslissen - doel inschatten en bereiken - grenzen afbakenen
Integreren van waarden ° op zoek naar eigen waarden ° een waardeschaal opstellen
Integreren van waarden ° mezelf blijven - ik doe niet mee pesten, diefstal, spijbelen ° consequent handelen
3de leerjaar Authenticiteit ° mezelf zijn - tussen vrienden - in de klas - thuis
4de leerjaar Authenticiteit - mezelf zijn * conformisme * gehoorzaamheid * rebellie
- bij vreemden ° als kiezen moeilijk wordt - ouders en vrienden - mijn beste vriend handelt verkeerd Integreren van eigen waarden
* samenwerken - omgaan met dilemma’s * plicht of vrijheid * principes of belangen Integreren van eigen waarden
° naar eigen waarden - handel ik naar mijn eigen waarden? - stel ik mij gewetensvragen? - heb ik ooit gewetenswroeging?
° naar eigen waarden - extern geweten / intern geweten * straf, sanctie en beloning * gezag en traditie
° spanningsveld tussen weten en doen: - principes en engagement * waarvoor zet ik mij in?
° spanningsveld tussen weten en doen - het goede weten en het goede doen * in de bres springen voor een ander
° veralgemenen van waarden - de gouden regel (doe niet aan een ander …)
° veralgemenen van waarden - wederkerigheid
5de leerjaar Veralgemenen van waarden ° belangen en waarden van anderen - zich neerleggen bij… (verwatering) - compromis (verrijking) - pluralisme - empathie ° formele en waarachtige verdraagzaamheid
6de leerjaar Veralgemenen van waarden ° communicatieve moraliteit * hoe verantwoord ik mijn waarden naar anderen toe ? * het morele forum * morele reflectie * hoe verantwoord ik mijn waarden naar mezelf
- permissiviteit - onverschilligheid - autoriteit Integreren van eigen waarden ° hoe verzoen ik mijn handelen met mijn kennis en mijn denken ? - centrale en perifere waarden - integriteit
toe ? * geweten en autonomie
Integreren van eigen waarden ° hoe denk en handel ik op een aanvaardbare manier voor mezelf en voor de samenleving ?
