B en W - advies
Registratienr. 3. Polinder Financien en Personeel A.J. Klein 22 oktober 2009
Portefeuillehouder Afdeling Advies van Datum advies Bestandsnaam Advies O.R. In overleg met afdeling(en) Actief informeren raad Actief informeren wijkcontactambtenaar Advies: Aangehouden d.d. Beslissing d.d.
Ingekomen d.d. Paraaf afd. hfd
Nee R.O. Ja Nee
Par. adj. dir
i
Openbaar nr. nr.
3 november 2009
/£"
B
2
w
/
Conform voorstel W
w
A
w ~^y Besluit:
Openbaar
s
> <-> r-i
Perscontact: Onderwerp: Nota weerstandsvermogen en risicomanagement Voorstel: 1. De raad verzoeken akkoord te gaan met het achterwege laten van het opstellen van een nota weerstandsvermogen en risicomanagement. 2. De raad voorstellen artikel 13 van de Financiele verordening te schrappen en deze wijziging meenemen bij de eerstvolgende aanpassing van de Financiele verordening. 3. De raad voorstellen een bedrag van € 1,5 miljoen over te hevelen van de algemene weerstandsreserve naar de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie en hiertoe de 59e begrotingswijziging 2009 vast te stellen. 4. In de toekomst bij de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit (als onderdeel van de paragraaf weerstandsvermogen) de inkomstenmaatstaf OZB op grond van de algemene uitkering hanteren. 5. Kennis nemen van voortgang en ontwikkelingen in het kader van risicomanagement. 6. Dit advies agenderen voor de auditcommissie van 11 november 2009. 7. Agendacommissie voorstellen de 59e begrotingswijziging 2009 te agenderen voor de raadsvergadering van 14 december 2009. Toelichting: Voorschriften 1. Op grond van artikel 13 van de financiele verordening moet eenmaal in de vier jaar aan de raad een nota weerstandsvermogen en risicomanagement worden aangeboden. In december 2005 is voor het eerst de nota
weerstandsvermogen aan de raad aangeboden. In 2009 zal deze dus opnieuw aan de raad voorgelegd moeten worden. Artikel 13 van de financiele verordening luidt (na wijziging in 2007) als volgt: • Artikel 13 Weerstandsvermogen en risicomanagement Het college biedt tenminste eenmaal in de vier jaar een (bijgestelde) nota weerstandsvermogen en risicomanagement aan. In deze nota wordt ingegaan op het risicomanagement, het opvangen van risico's door verzekeringen, voorzieningen, het weerstandsvermogen of anderszins. In de nota wordt tevens de gewenste weerstandscapaciteit bepaald. Bij de nota weerstandsvermogen 2005 is in de titel bewust het woord risicomanagement achterwege gebleven. Risicomanagement maakt als zodanig onderdeel uit van de bedrijfsvoering. Het voerde in het kader van die nota te ver om een inventarisatie in het kader van risicomanagement uit te voeren en om vervolgens nog een zodanige analyse uit te voeren waaruit verbetervoorstellen kunnen voortvloeien. Voor een goed begrip worden de onderdelen weerstandsvermogen en risicomanagement onderstaand afzonderlijk behandeld. 2. Weerstandsvermogen In artikel 11 van het"Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten" (BBV) wordt het begrip weerstandsvermogen gei'ntroduceerd. Dit artikel luidt als volgt: • Artikel 11 BBV 1. Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen: a. de weerstandscapaciteit, zijnde de middelen en mogelijkheden waarover de provincie onderscheidenlijk gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken; b. alle risico's waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiele betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiele positie. 2. De paragraaf betreffende het weerstandsvermogen bevat tenminste: a. een inventarisatie van de weerstandscapaciteit; b. een inventarisatie van de risico's; c. het beleid omtrent de weerstandscapaciteit en de risico's. Het weerstandsvermogen geeft aan hoe robuust de financiele positie van de gemeente is. Door voldoende aandacht aan het weerstandsvermogen te besteden, kan worden voorkomen dat elke financiele tegenvaller direct dwingt tot bezuinigingen of andere maatregelen. Voor het beoordelen van het weerstandsvermogen worden naast de financiele positie ook de risico's op een bepaald moment ingeschat. Door een helder beeld te schetsen van de bij de gemeente aanwezige risico's kunnen door de gemeente op organisatorisch en financieel gebied maatregelen worden getroffen, waardoor deze risico's worden beperkt. Het onderzoek naar de risico's en de (financiele) middelen om deze risico's op te vangen is een momentopname. Het is van belang dat de risico's en maatregelen periodiek (tenminste jaarlijks) worden geevalueerd, zodat waar nodig aanpassingen op basis van de actualiteit kunnen worden gemaakt. Bij de in de rekening en de begroting verplicht op te nemen paragraaf weerstandsvermogen wordt in feite tweemaal per jaar zo'n momentopname gedaan. In de in december 2005 aan de raad aangeboden nota weerstandsvermogen is een model ontwikkeld voor bepaling van het weerstandsvermogen. Dit model wordt nu nog tweemaal per jaar toegepast in de in de jaarrekening en de MPB opgenomen paragraaf weerstandsvermogen. Door de jaren heen is dit model verbeterd en geoptimaliseerd. De paragraaf weerstandsvermogen heeft zich ontwikkeld tot een instrument waarbij inzicht wordt gegeven in de financiele positie van de gemeente. Het is een momentopname waarbij een indicate wordt gegeven over de mate waarin de gemeente in staat is financiele risico's (incidenteel en structureel) op te vangen. Als onderdeel van de MPB 2010-2013 is de paragraaf weerstandsvermogen medio 2009 nog geactualiseerd (als bijlage aan dit advies toegevoegd). In de opzet van de paragraaf weerstandsvermogen zijn alle elementen verwerkt zoals verwoord in artikel 13 van de financiele verordening. Deze paragraaf is zodanig opgebouwd dat een nota inhoudelijk niets toevoegt. Alleen het onderwerp risicomanagement komt minder aan bod omdat deze feitelijk onder de paragraaf bedrijfsvoering valt. De raad krijgt dus in feite 2 maal per jaar een nota weerstandsvermogen aangereikt in de vorm van een paragraaf weerstandsvermogen.
Het gebruikte model uit de paragraaf bevalt goed en geeft geen aanleiding tot aanpassing. Een op te stellen nota weerstandsvermogen zou een herhaling van de MPB 2010-2013 betekenen. Gezien het vorenstaande wordt voorgesteld geen nota weerstandsvermogen en risicomanagement aan de raad voor te leggen. Aansluitend op bovenstaand advies wordt voorgesteld om naar de toekomst toe artikel 13 uit de Financiele verordening te schrappen. Gezien de termijn van 4 jaar voor de volgende nota wordt voorgesteld deze wijziging bij de eerstvolgende aanpassing van de financiele verordening mee te nemen. Voorstel 1 : De raad verzoeken akkoord te gaan met het achterwege laten van het opstellen van een nota weerstandsvermogen en risicomanagement. Voorstel 2: De raad voorstellen artikel 13 van de Financiele verordening te schrappen en deze wijziging meenemen bij de eerstvolgende aanpassing van de Financiele verordening. 2.1 Weerstandsreserve bouwarondexploitatie Naar aanleiding van de bijgevoegde paragraaf weerstandsvermogen uit de MPB 2010-2013 (bijlage) worden nog 2 punten aan de orde gesteld die nadere besluitvorming vergen. Allereerst blijkt dat het weerstandsvermogen bouwgrondexploitatie op basis van de aannames onvoldoende hoog. De bestaande weerstandsreserve bouwgrondexploitatie van € 1 miljoen schiet, gezien de grondpositie waarin de gemeente op dit moment verkeert, duidelijk tekort. De weerstandsreserve is ooit in het verleden gevormd door € 45,38 (fl. 100) per inwoner te storten voor calamiteiten inzake de bouwgrondexploitatie. Bij de nota uit 2005 is aangegeven dat bij de volgende nota (of eerder als de omstandigheden daartoe aanleiding geven) de hoogte van deze reserve opnieuw bezien zou worden. Voor de berekening van het weerstandsvermogen is er in de afgelopen jaren ten aanzien van de grondpositie de risiconorm van 10% van de boekwaarde ontwikkeld. Wordt deze risiconorm toegepast op de complexen bouwgrondexploitatie (inclusief inbreidingslocaties) dan geeft dat een risicoberekening van € 2.295.000. Om voldoende weerstandsvermogen voor de bouwgrondexploitatie te realiseren, zal de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie aangevuld moeten worden. De enige manier om deze reserve aan te vullen is het overhevelen van middelen uit de algemene weerstandsreserve. Deze reserve heeft door de storting van de opbrengst verkoop NUON-aandelen een saldo van ruim € 13,6 miljoen. Voorgesteld wordt gezien het tekort een bedrag van € 1,5 miljoen over te hevelen van de algemene weerstandsreserve naar de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie. Voor een goed begrip hierbij 3 aanvullingen/opmerkingen: 1. Overheveling van de algemene reserve heeft geen financiele consequenties voor de bespaarde rente welke ten gunste van de algemene dienst wordt gebracht. De bespaarde rente van de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie komt eveneens ten gunste van de algemene dienst. 2. In de algemene reserve bouwgrondexploitatie is nu een claim opgenomen van € 1 miljoen wegens algemene recessie ontwikkelingsrisico's. Met bovengenoemde overheveling kan deze claim achterwege blijven. De weerstandsreserve bouwgrondexploitatie fungeert immers als buffer voor dit soort aangelegenheden. Hierdoor is het geprognosticeerde vrije deel van de algemene reserve bouwgrondexploitatie € 847.000 positief (biz. 102 MPB 2010-2013). Het verwachte negatieve exploitatieresultaat Vossenakker is hierin meegenomen. 3. De algemene weerstandsreserve kan bij calamiteiten uiteraard ook ingezet worden voor risico's de bouwgrondexploitatie betreffende. Voorstel 3: De raad voorstellen een bedrag van € 1,5 miljoen over te hevelen van de algemene weerstandsreserve naar de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie. 2.2 Onbenutte belastinacapaciteit Het tweede punt wat in het kader van het weerstandsvermogen nadere invulling behoeft is het begrip onbenutte belastingcapaciteit. Met ingang van 2008 is de maximering van de OZB-tarieven afgeschaft. In principe is daardoor de onbenutte belastingcapaciteit niet te berekenen. In de paragraaf weerstandsvermogen uit de MPB 2010-2013 (bijlage) wordt uitgelegd met welke normen de onbenutte belastingcapaciteit alsnog berekend kan worden. Dit kan op basis van de inkomstenmaatstaf OZB zoals die voor de berekening van de algemene uitkering geldt of op basis van het normtarief-OZB voor toelating tot artikel 12 van de Financiele Verhoudingswet. In de MPB 2010-2013 is gekozen voor de inkomstenmaatstaf OZB omdat deze beter aansluit bij het terughoudende tarievenbeleid zoals de gemeente Elburg deze hanteert. Het normtarief OZB voor artikel 12 geeft echter de financiele ruimte weer die benut moet worden als de gemeente in financieel zwaar weer terecht zal komen. In een dergelijke situatie zal de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit op basis van deze norm gedaan moeten worden.
Door de terughoudende opstelling van de raad inzake belastingverhoging wordt voorgesteld om bij de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit de inkomstenmaatstaf OZB op grond van de algemene uitkering te hanteren. Beseft moet wel worden dat de gemeente bij financiele calamiteiten in dit kader de maximale belastingcapaciteit nog lang niet heeft bereikt. Het wordt'slechts' gebruikt om de structurele weerstandscapaciteit te berekenen om vervolgens het weerstandsvermogen te bepalen. Er is overigens een advies tarievenbeleid leges in voorbereiding waaruit blijkt dat niet voor alle dienstverlening al een 100% kostendekking is gerealiseerd. In dit kader is er dus nog sprake van onbenutte belastingcapaciteit. Afhankelijk van de uitkomst van de discussie omtrent dit onderwerp zal deze onbenutte belastingcapaciteit meegenomen worden in de eerstvolgende paragraaf weerstandvermogen. Voorstel 4: In de toekomst bij de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit (als onderdeel van de paragraaf weerstandsvermogen) de inkomstenmaatstaf OZB op grond van de algemene uitkering hanteren. 3 Risicomanaqement In artikel 13 van de financiele verordening wordt het risicomanagement uitdrukkelijk genoemd als punt van aandacht in de op te stellen nota. In de paragraaf weerstandsvermogen (zie bijlage) worden de risico's uitvoerig beschreven. Ook de organisatorische risico's komen daarbij aan de orde. Onder andere de verzekeringen en voorzieningen worden in dit kader genoemd. In de paragraaf weerstandsvermogen komt risicomanagement sec zijdelings wel aan de orde maar deze maakt als zodanig onderdeel uit van de bedrijfsvoering. Aan de ene kant kunnen risico's financieel worden gedekt door het treffen van voorzieningen voor de financieel kwantificeerbare risico's of door weerstandsvermogen te vormen voor de overige risico's. Daarnaast kunnen de risico's organisatorisch zoveel mogelijk worden afgedekt door stuur- en beheersmaatregelen te treffen. Het voeren van risicomanagement speelt hierbij een belangrijke rol. In algemene zin is risicomanagement een proces, waarbij risico's in de totale bedrijfsvoering worden opgespoord en onderkend (risicobewustzijn), consequenties daarvan voor de uitvoering van processen worden beoordeeld (risicobeoordeling) en vervolgens een besluit wordt genomen om deze risico's waar mogelijk te voorkomen of te beperken (risicobeheersing). In het kader van een adequaat risicomanagement is een belangrijke rol weggelegd voor beleids- en uitvoerende ambtenaren. Zij zijn het die in beleidsvoorstellen risico's benoemen en maatregelen voorstellen. Uiteraard is er control mogelijk/noodzakelijk op de maatregelen die in het kader van de risico's getroffen worden. In de afgelopen jaren is de gemeente ook beter gefaciliteerd door het aantrekken van een controller en een medewerker Interne Controle (IC). Bij de aanbevelingen uit de nota weerstandsvermogen in 2005 is opgenomen dat in de komende jaren verder uitvoering zal worden gegeven aan risicomanagement door de risico's in de bedrijfsvoering beter in beeld te krijgen en te houden. Om deze risico's beter in beeld te krijgen en te houden zijn er de afgelopen jaren maatregelen genomen en verbeteringen doorgevoerd die het risicomanagement beter gestalte hebben gegeven. De volgende zaken kunnen daarvan genoemd worden: 1. Invoering verbijzonderde interne controle 2. Rapportages grote projecten (3 x per jaar) 3. Maandelijkse rapportage kredietcrisis/recessie 4. Interne controlemaatregelen in het kader van rechtmatigheid (financieel en niet-financieel) 5. Uitbreiding procesbeschrijvingen De bedrijfsvoering en dus ook het risicomanagement en het weerstandsvermogen vallen onder de verantwoordelijkheid van het college. Het college draagt zorg voor de uitvoering binnen de door de raad vastgestelde kaders. Wel dient het college er voor te zorgen dat de gemeenteraad gei'nformeerd wordt over de voortgang. Met name bij de begroting en jaarrekening wordt aan dit onderdeel onder de bedrijfsvoeringsparagraaf aandacht besteed. In de MPB 2010-2013 (bedrijfsvoeringsparagraaf) wordt ten aanzien van risico's vermeld dat deze op een veel breder terrein kunnen liggen dan alleen op het terrein van financien. Het is daarom nodig periodiek de processen en procedures, zoals deze binnen onze gemeente worden gehanteerd, in beeld te brengen (houden) en in te spelen op de leemtes die daar mogelijk bij worden ontdekt. In het najaar 2009 is door de controller in werkgroepverband een start gemaakt met het maken van een bedrijfsvoeringconcept waarin ook het integraal risicomanagement een plaats krijgt. Na vaststelling (2010) zullen acties ter verdere implementatie van risicomanagement worden ondernomen.
Bij dit advies worden derhalve geen voorstellen gedaan ter verbetering van het risicomanagement. De uitkomsten van de werkgroep worden in deze afgewacht. Voorstel 5: Kennis nemen van voortgang en ontwikkelingen in het kader van risicomanagement.
59e bearotinaswiiziainq 2009 Voorgesteld wordt een bedrag van € 1,5 miljoen over te hevelen van de algemene weerstandsreserve naar de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie. De weerstandsreserve bouwgrondexploitatie heeft nu een saldo van € 1 miljoen. Gezien de grondpositie zoals deze zich nu manifesteert (inclusief inbreidingslokaties) wordt de risiconorm (10% van de boekwaarde) ruim overschreden. De berekening van het risico komt uit op een bedrag van € 2,3 miljoen. Voorgesteld wordt daarom de weerstandsreserve bouwgrondexploitatie aan te vullen tot € 2,5 miljoen. De overheveling heeft geen financiele consequenties en verloopt budgettair neutraal.
