מוקד FOCUS Newsletter Verenigingsblad van de Open Joodse Gemeente
Date Volume 1 Issue 1
Klal Israël in Delft IN
DEZE MOKED
1 Van de voorzitter… 2 Chanoeka sameach! 3 Kastanjes 4 Herinneringen aan kunstenaar Nicky Imber
7 Recept: Rugelach 8 Sefardische muziek is springlevend
10 Een geschiedenis met de Delftse sjoel
11 The great big challa bake
12 Rooster sjoeldiensten 2015
Van de voorzitter… De eerste Moked van 5775! Met dank aan alle medeschrijvers. Zoals u heeft gemerkt zijn de beveiligingsmaatregelingen in en om de sjoel aangescherpt. Om de taak van de Sjomriem ( beveiligers) te vergemakkelijken wordt het op prijs gesteld als u direct bij binnenkomst uw gasten aan de Sjomeer voorstelt. U kunt ook vooraf een e- mail sturen met de namen van uw gasten naar
[email protected]. De dienstdoende Sjomeer is degene die de voordeur opent. Verder is het zeer belangrijk dat u uw eigen bezittingen, tassen, paraplu, rugzak en jas, niet onbeheerd achterlaat bij het verlaten van het pand. Onbeheerde zaken zijn per definitie verdacht. Dankzij de goede samenwerking tussen Klal Israël en de Stichting Behoud Synagoge Delft (SBSD) is er een fietsenstalling geplaatst. Met dank aan de inzet van de SBSD om dit voor elkaar te krijgen. Het lernen na de zaterdagochtenddienst is leerzaam en ook leuk. Kortom maak plaats in uw agenda voor het lernen. Uiterlijk tot 14.00 uur. Graag tot ziens bij het lernen. De sociale commissie is actief en het eerste ziekenbezoek heeft plaatsgevonden. John en Meirav (Marianne) zijn bij Ton geweest. Gelukkig is Ton is alweer voldoende hersteld om naar Sjoel te komen. Namens het bestuur wens ik u Chag Chanoeka Sameach. En ja ik zal zorgdragen voor Soefganiot! Benjamin van den Broek Voorzitter Klal Israël
Moked nummer:1-5775 7 december 2014 15 kislev 5775 Aan dit nummer werkten mee: Esther Bedeker, Yael Beekhuizen, Benjamin van den Broek, John Groenewold, Irene Linssen-Jeidels, Aviél van Pieterson, Baruch en Meirav van Riel, Irene Roskott (redactie), Rachel Tal van Kekem. Bijdrage voor de volgende moked kun je mailen naar:
[email protected].
מוקד
Pagina 2
Chanoeka sameach! Een vrolijke Chanoeka! Het feest van de lichtjes, inwijdingsfeest, toewijdingsfeest…. Chanoeka heeft verschillende namen. Maar wordt overal op de wereld op dezelfde manier gevierd.Van woensdag 17 tot en met woensdag 24 december steken we elke avond een kaarsje aan. Waarom doen we dat eigenlijk? En hoe vieren we Chanoeka? In de 2e eeuw voor de gewone jaartelling heroverden dappere Maccabeeën de tempel in Jeruzalem uit handen van de Grieken. Na de overwinning wilden ze de menora aansteken. Maar er was nog maar één oliekruikje over. Net genoeg voor één dag. De menora werd aangestoken en de priester wijdden de Tempel weer in. Door een wonder bleef de lamp acht dagen branden. En daarom steken we tijdens de acht dagen van Chanoeka elke avond de kaarsjes aan; elke avond komt er een kaarsje bij. Tot alle acht kaarsjes branden. Dat doen we als volgt:
Gebruik kaarsen die groot genoeg zijn om minimaal een half uur te branden. Zeg vóór het aansteken de volgende brachot: o
Baroeg atta Ado-naj Ello-heenoe mèleg ha'olam a'sjer kide'sjanoe bemits'wotav we'tsiwanoe lehadliek neer sjel chanoeka. (Gezegend bent U, Eeuwige onze G”d, Koning van de wereld, die ons geheiligd heeft door Zijn mitswot en ons opgedragen heeft de Chanoeka lichtjes aan te steken.)
o
Baroeg atta Ado-naj Ello-heenoe mèleg ha'olam sje'asa nisiem la'awoteenoe bajamiem haheem bazeman hazè. (Gezegend bent U, Eeuwige onze G”d, Koning van de wereld, die wonderen deed voor onze voorouders, in die dagen, op deze datum.)
Zeg op de eerste avond ook: o Baroeg atta Ado-naj Ello-heenoe mèleg ha'olam sjèhègèjanoe wekiejemanoe wehigie'anoe lazeman hazè. (Gezegend bent U, Eeuwige onze G”d, Koning van de wereld, die ons het leven heeft geschonken en ons in staat gesteld heeft dit tijdstip te bereiken.)
Als je de kaarsen aansteekt met de sjamajs, begin dan met het kaarsje dat het meest rechts staat. De tweede avond steek je eerst het tweede kaarsje van rechts aan, dan het rechterkaarsje. De derde avond het derde kaarsje van rechts en dan de tweede en eerste van rechts. Enzovoorts. In totaal steken we 44 kaarsjes aan, inlcusief acht keer een sjamasj.
Na het aansteken van het nieuwe lichtje zingen we de Chanoeka-liederen Hanerot Hallalu en Maoz Tsoer. Op YouTube zijn mooie versies van deze liederen te vinden.
Op vrijdagmiddag steken we de menora aan vóór Sjabbat. Daarna steken we de Sjabbatkaarsen aan. De volgende avond steken we de menora aan na Havdala.
Soefganiot en latkes
Dreidel
Tijdens Chanoeka eten we soefganiot (een soort oliebollen, gevuld met jam). En latkes (aardappelkoekjes gefrituurd in olie). Zij staan symbool voor het wonder van de olie.
Kinderen spelen tijdens Chanoeka met een dreidel (draaitol). Op de dreidel staan vier hebreeuwse letters: nun, gimel, he en sjin. Het zijn de beginletters van de woorden: ‘Nes gadol haja sjam’. Dat betekent: ‘Daar gebeurde een groot wonder’.
Cadeautjes Oorspronkelijk kregen kinderen met Chanoeka wat zakgeld, Een deel daarvan moesten ze afstaan een een goed doel (tsedaka). Nu wordt het geld vaak in chocolade munten gegeven en daarnaast geven we cadeautjes.
Spelers spelen met chocolade geld. Als de dreidel op de gimel valt, krijgt de speler de hele pot. Als het de he is, krijgt hij de helft. Als het de nun is krijgt hij niets. En als het de sjin is, moet hij iets extra’s in de pot stoppen.
Pagina 3
מוקד
Een column met bijpassend gedicht van Aviél (Astrid ) van Pieterson. Zij schrijft al sinds haar jonge jaren. Op Sabbat Sjoeva 2011 kwam Aviél naar onze kille en is sindsdien helemaal thuisgekomen en daardoor een gelukkiger mensch geworden.
Kastanjes Op een mooie maandagmorgen vlak voor Rosj Hasjana in het jaar 5774 ging ik mijn geliefde hondje uitlaten. Tijdens deze wandeling langs mijn gebruikelijke route, werd ik mij ineens bewust van de herfstgeuren en viel mijn oog op een robuuste kanstanjeboom. Ik was er al ontelbare keren langsgelopen maar die ochtend werd er als het ware een oergevoel in mij geactiveerd. Ondanks mijn middelbare fysieke status, ontwaakte ineens het innerlijk kind in mij. Wat een heerlijk gevoel! Ineens moest en zou ik kastanjes gaan zoeken. Niets en niemand kon me er nog van weerhouden en zo raakte ik bij toverslag in de ban van de ronde bruine glinsterende diamanten uit mijn jonge jaren. Ik speurde vol overgave, concentratie en inspanning de grond af. En ja hoor, daar lag er één, en nog één en nog één! Hoe langer ik keek, hoe meer kastanjes ik zag. En ik frommelde gehaast en opgewonden de buit in mijn zakken. Dit alles lag op de stoep, buiten de heg. Maar ik wilde meer en tilde kordaat mijn hond op en stapte door deze heg in het binnengebied en ging verder met zoeken, direct rondom de kastanjeboom. En weer had ik de ervaring dat hoe langer ik keek, des temeer ik er zag. Ze lagen er natuurlijk allemaal al maar ik zag er op de één of andere manier steeds meer. Dat vond ik zo wonderlijk! En plotseling kwam de volgende gedachte bij mij op: De kastanjeboom kan je een beetje vergelijken met de Levensboom: De Tora. Hoe langer je er mee bezig gaat, hoe meer je mag zien. In eerste instantie lijken het gewoon letters, maar het gaat veel dieper. Er zijn vele verborgenheden en lagen Tikkoen Olam die wij pas mogen ontdekken als we volharden in ons streven “De Eeuwige te dienen en Hem aan te kleven”. Verbeter de wereld, begin bij jezelf, Dan komen we dichter bij het goede in onszelf, het Het is tien over twaalf en niet kwart voor elf, zuivere kind in ons, en mogen we hopen dat door Zijn De kunst op de valreep het tij nog te keren, chessed (genade), het ware levensgeluk Zit diep in jezelf, is niet aan te leren, aan ons zal worden geopenbaard. Verbeter de wereld, breng waanzin tot staan, Het spreekt voor zich dat we dat geluk niet alleen voor Het globaal gebeuren gaat iedereen aan, onszelf mogen houden, maar aanwenden voor Tikkoen Pleeg zinvol verzet tegen de macht van het kwaad, Olam. De kracht van de liefde vermorzelt de haat, Zodat het LICHT van de Tora mag schijnen op ons levenspad. En dat het van hieruit ook het lot van onze medemens mag verlichten! De kastanjes heb ik naar een medisch dagverblijf gebracht. Zo konden kinderen die niet in staat zijn om zelf te gaan zoeken, er leuke dingen van maken. Aviél van Pieterson
Verbeter de wereld, vergeeft elkander, Bedenk dat je mens bent zoals die ander, Dan zal vreugde je deel zijn je hart voelt heel licht, In Zijn Hoge Sferen wordt vrede gesticht, Verbeter de wereld, op kleine schaal, Geldt niet slechts voor jou maar voor ons allemaal, Transformeer je omgeving dan wordt het vanzelf, Geen tien over twaalf maar alsnog kwart voor elf!
מוקד
Pagina 4
Herinneringen aan kunstenaar Nicky Imber Als Baruch en Meirav van Riel in Israël zijn, doen ze elk jaar Carmiel aan. Daar staan ze letterlijk en figuurlijk stil bij het Holocaust Memorial Park met grote bronzen beelden van Nicky Imber. In dit artikel staat Baruch stil bij het bijzondere leven van deze kunstenaar.
Nicky Imber is geboren in Oostenrijk, in Wenen om precies te zijn. Daar zag hij in 1920 als ‘Ignaz Imbermann’ het levenslicht als zoon van de Poolse Rachel Imbermann. Zij was ongetrouwd. Overigens is Imber een achterneef van Naphtali Hertz Imber: de schrijver van ‘Hatikva’, ons volkslied. Gedurende de dertiger jaren was hij een talentvol ‘Vaudeville’ danser. Ook studeerde hij aan de academie van schone kunsten in Wenen. Toen al was hij bekend door zijn rake karikaturen van de Nazi’s. Die tekende hij voor Joodse studentenbladen.
China Hij deed pogingen om Oostenrijk te verlaten en naar China te gaan. Dat was het enige land dat toen Joden wilde toelaten. Deze pogingen werden zonder uitzondering door Eichman verijdeld. Maar Nickys’s moeder slaagde er wél in om naar Shanghai te ontsnappen. In 1940, ten tijde van de ‘Anschluss’ werd Nicky naar Dachau gedeporteerd. Hij wist te ontsnappen en werd een van de sleutelfiguren in het ‘Patria-incident’. Maar hij werd weer gevangen genomen en naar ‘Mauritius’ gezonden. Ook daar wist hij te ontsnappen. Tegelijkertijd hielp hij zes leden van ‘Menachim Begin’s Etzel’ ondergrondse organisatie ontsnappen. Eén van die leden was ‘Meridar’ die later minister zou worden in het Israëlische Parlement.
In 1943 nam Imber dienst in het Britse leger als oorlogsartiest en tandartsassistent in Oost Afrika. Hij kwam vervolgens bij de Britse geheime dienst. Na de oorlog opende hij een school voor de kunst in Nairobi (Kenia). Gedurende die tijd werkte hij als fotograaf en als Safarigids. Vanaf 1949 tot 1954 reisde en exposeerde Imber veel in de Verenigde Staten, maar hij woonde in Venezuela. Daar had hij een opdracht gekregen om een expositie over Oost Afrika te maken. Het Nationale Museum had een volledige vleugel hiervoor vrijgemaakt.
Prehistorie In 1959 nodigde de Staat Israël hem uit om beelden en exposities in te richten bij Gan-Ha-Em, in het Prehistorisch Museum in Haïfa. In 1960 keerde Imber terug naar Venezuela om werk te verrichten voor het museum in Caracas en werd hij een bekende televisiepersoonlijkheid. In die tijd groeide zijn bekendheid en reputatie als een van de meest vooraanstaande experts in Antropologie. Hij was gespecialiseerd in het ontwerpen en maken van leefgemeenschappen in natuur-historische musea wereldwijd!
Pagina 5
מוקד Imber was geen vreemde in Israël omdat hij al verschillende malen tentoonstellingen had verzorgd. Zoals de landbouwtentoonstelling in ‘Beit-Dagan’ in 1951.
Grote internationale naam Na veel door Europa te hebben gereisd, had hij inmiddels een grote internationale naam opgebouwd en vestigde hij zich in New York. Daar werd hij beroemd door zijn uitstekende realistische en vaak emotievolle olieverf schilderijen van beroemdheden. Zoals Aga Khan, Richard Burton, Ava Gardner, Tyrone Power en Simon Bolivar. Ook David Ben-Gurion en Golda Meir, die hij tot zijn vrienden mocht rekenen, portretteerde hij. In 1972 werd Imber wereldwijd erkend voor zijn werk in Italië. Het hoogtepunt was zijn tentoonstelling in de Academie voor Beeldende Kunsten in Turijn. In 1973 en 1974 ontving hij voor zijn werk aan het ‘Dade County Museum’ voor wetenschappen in Miami Florida alom lof. De tentoonstelling had de titel ‘De Geschiedenis van de Seminole Indianen’. Terug naar Venezuela nu (we spreken 1976) waar Imber in beton een zeer grote beeldengroep ontwierp van Prehistorische dieren voor een park. Dit zou uiteindelijk het grootste prehistorische dierenpark ter wereld zou worden.
Carmiel In 1978 kon Imber eindelijk zijn lang gekoesterde droom vervullen: een beeldengroep creëren die de ‘Holocaust’ zou vereeuwigen. Tot 1981 ontwierp en bouwde hij in Carmiel (Gallilea) een herdenkingspark, getiteld ‘Van Vernietiging tot Wederopstanding’. Zijn drijfveer om deze beeldengroep te maken was lang geleden geboren: toen hij ontsnapte uit Dachau. Als hij zou overleven, zo beloofde hij zichzelf, zou hij zijn artistieke leven wijden aan een eeuwig durende herinnering aan de ‘Holocaust’. Zo zei hij ooit: “Ik heb heel veel verschillend werk in mijn leven gemaakt, maar het belangrijkste is het gene dat in Carmiel staat”.
Beeldenpark in Carmiel Het Beeldenpark in Carmiel wordt gevormd door drie groepen: 1. Holocaust In ‘Holocaust’ zien we een groep mensen die het leven in het ghetto verbeelden. Een magere man omgeven door prikkeldraad, een geknielde vrouw die haar baby vasthoudt, een man wanhopig bedelend voor zijn leven en een man die zijn stervende vriend ter nauwer nood kan ondersteunen. In de tweede groep staan eveneens drie beelden. 2. Aliyah (Wandering) Nadat de oorlog was geëindigd zochten de overlevenden naar een thuis. We zien de moeder van het gezin die haar baby draagt, terwijl haar zoontje haar rok vast houdt. De vader draagt de weinige bezittingen die zijn overgebleven en de grootvader omarmt de ‘Thorah’, als symbool van de enige bron voor hoop die is overgebleven, namelijk ‘Het vertrouwen in G’d’. 3. Hope (Resurrection) In ‘Hope’ zien we een vrouw die haar pasgeboren baby omhoog tilt. De Titel is meervoudig, enerzijds hoop voor de toekomst d.w.z. de eerste ‘Tzabar’ generatie, of Sabra baby geboren in de nieuwe staat Israël. De wederopstanding van het Joodse volk en het universele gevoel van ‘Moederliefde’. Dit zijn allemaal beelden in het hoofd van Imber geweest gedurende zijn verschrikkelijk bestaan in Dachau.
keuze uit honderden beeldende kunstenaars en koos voor Imber. Ook restaureerde hij Michelangelo’s ‘David’ nadat een vandaal het beeld had beschadigd.
Het is mede aan Imber te danken dat Carmiel vandaag de dag één van de belangrijkste plaatsen is in Gallilea.
Daarnaast creëerde Imber tal van beelden voor ‘Halls of Fame’, Musea en Parlementen in diverse landen. Bijna levensgrote bronzen replica’s ervan staan in het Holocaust Gedenkpark in de Baron Hirsch Congregatie in Memphis Tennessee.
Joods thuisland
Nicky Imber is in Wenen in 1996 overleden.
In de tachtiger jaren is Imber in Israël gaan wonen. Hij had diepe wortels en banden met zijn volk en zijn Joodse thuisland. Israël inspireerde hem om zeer geëmotioneerde, levensechte collecties te maken.
“ Tot zover de, mijn inziens, interessante maar toch wat droge opsomming van een leven geheel gewijd aan de kunst” , aldus Baruch.
Het Vaticaan nodigde hem in 1988 uit om restauratiewerk te verrichten op 3000 jaar oude beelden van Griekse godinnen. Het Vaticaan had de
Lees verder op pagina 6.
מוקד
Pagina 6
Eigenaar van een ‘Imber’ Baruch: “Nu mijn persoonlijk verhaal en dus de emotie die mij ertoe bracht om een bronzen beeld te kopen. Ik heb, zoals jullie zien ‘The Love of Thorah’ gekocht.”
“
In april 2007, was ik met mijn vrouw Marianne en dochter Rebecca en haar vriend in Israël. We deden Safed aan. Een plaats om naar terug te gaan. Niet alleen vanwege zijn kabbalistisch verleden, zijn oude synagogen en het verzet dat daar is geweest tegen de Arabieren. Alles is nog zichtbaar. Maar ook de sfeer is onbeschrijflijk mooi. Op een gegeven moment moest ik een sanitaire stop maken en onze gids raadde mij aan om de ‘Judith Art Gallery’ in te gaan om dan meteen van de ‘nood’ een deugd te maken. Zo gezegd en zo gedaan. Toen ik rondwandelde in deze overigens prachtige kunsthandel (de beste in Noord Israël), kwam ik in een geanimeerd gesprek met een van de mensen. Hij liet mij wat dingen zien en uiteindelijk belandden we in het achterste gedeelte van zijn zaak, waar een aantal bronzen beelden stond. Vanaf het moment dat ik voor ‘The Love Of Thora’ stond, werd ik getroffen. In het Italiaans noemt men dat: ‘Colpito dal Fulmine’. Oftewel ‘Getroffen door de Bliksem’. En dat was bij mij ook zo. Het gezicht en de koesterende houding van de oude man voor zijn ‘Tora’ maakte meteen een diepe indruk op mij. Alsof hij een baby vast hield, zo zorgzaam droeg hij zijn belangrijkste bezit. Enfin, ik stond er omheen te draaien en hij vertelde mij dat er zes exemplaren van bestonden, waarvan deze de eerste was. Deze zogenaamde ‘Artist Proof’ was in bezit van de dochter van Imber. Hij had deze gemaakt als voorbeeld voor het uiteindelijke resultaat in Carmiel. Marianne, die niet wist waar ik bleef kwam binnen en zei: “Vraag maar wat het kost, ben je meteen genezen”. Dat had natuurlijk zo moeten zijn. Maar het heeft uiteindelijk niet zo gewerkt. Onze gids ‘Vered’ kwam erbij om eens te kijken wat ons zo bezig hield. Zij vertelde dat als we het zouden kopen, we rustig de tijd moesten nemen. Zij hield ons gezelschapje, waarmee we die dag op stap waren, wel even bezig. Na wat onderhandelingen en contact met de dochter van Imber zijn we eigenaar geworden van dit bijzondere kunstwerk. Na uitwisseling van creditcardgegevens waren we een half uur later weer op weg met een raar opgewonden gevoel: we hadden iets moois gekocht en waren tegelijkertijd met lege handen vertrokken. Dubbele gevoelens dus. De volgende dag zijn we, doordat onze gids ‘Vered’ het programma wijzigde, naar Carmiel gegaan om daar, met ons gezelschap het ‘beeldenpark’ in het echt te ondergaan. Onvergetelijk. Meer dan 4 à 5 meter hoge beelden, zoals ik ze net omschreef, midden in de stad. Het mooie van ons beeld is onder andere het geloof in G’d, zo mooi verbeeld door de man die zijn kostbaarste bezit, zijn Thora als een baby, beschermend en liefkozend in zijn armen houdt. Een geloof zo groot, dat het vernietigingskamp hem dat niet heeft kunnen ontnemen en waarschijnlijk ook zijn overleven heeft betekend. Dagelijks kijkend naar dit kunstwerk doet je beseffen dat geloof alles kan overwinnen en je je eigen kleine zorgen kunt relativeren. Zo zijn wij als enigen eigenaar geworden van een ‘Imber’ in Europa. De andere beelden bevinden zich in de Verenigde Staten, Panama en Venezuela. Twee weken nadat wij weer thuis waren kwam het bij ons in Baarle-Nassau aan en het was nog mooier dan wij ons konden herinneren.
”
Baruch (Hans) van Riel ( )ברוך בן ישראלBaarle-Nassau
Pagina 7
מוקד Be teavon!
בתאבון
Rugelach naar grootmoeders recept Wat heb je nodig? Voor 48 porties:
225 gr (room)boter 185 á 200 gr gekoelde roomkaas (Philadelphia) 250 gr bloem 1 kleine theelepel zout 5 eetlepels zure room 2 theelepels vanille-aroma (dr.Oetker)
Voor de vulling: 100 gr witte fijne tafelsuiker 1 flinke eetlepel kaneelpoeder 125 gr fijngehakte walnoten (of pecannoten) 75 gr fijngehakte rozijntjes (rode of blanke) Extra: 1 ei (losgeklopt) Jam naar keuze
Hoe maak je de Rugelach? 1. Voeg alle ingrediënten voor het deeg zoals hierboven beschreven bij elkaar. Meng dit tot een smeuïg geheel. Bestrooi het aanrechtblad met wat bloem om plakken te voorkomen. 2. Verdeel het mengsel in 4 gelijke delen. Druk het deeg een beetje plat en wikkel deze afzonderlijk in plastic folie en leg het minimaal 2 uur tot maximaal 2 dagen in de koelkast. 3. Hak de walnoten en rozijnen fijn. Vermeng suiker, kaneel, walnoten en rozijntjes en verdeel dit mengsel onder vier gelijke delen. 4. Rol elke portie deeg uit tot een cirkel met een doorsnee van zo’n 23 centimeter. Haal de overige delen pas uit de koelkast op het moment dat je ze gaat uitrollen.
5. Strooi het suiker/notenmengsel over het uitgerolde deeg en druk het zachtjes aan. Snij ieder deegrondje met een (pizza)mes in 12 gelijke driehoeken. Rol de driehoekjes op zodat het puntje aan de buitenkant zit (begin bij het breedste gedeelte te rollen). Verdeel de rolletjes over een (niet-ingevette) bakplaat mét bakpapier. Bestrijk de rugelach met een losgeklopt ei voor een mooie gouden kleur en strooi daar nog wat suiker/kaneelmengsel over heen. 6. Tip: Variatie: smeer een dun laagje jam naar keuze op het deeg voordat je de suiker/notenvulling erop schept. 7. Verwarm de oven voor op 180°C/gasstand 4. 8. Gedurende 20-25 minuten in het midden van de oven afbakken, tot ze lichtbruin zijn. Haal de bakplaat uit de oven en laat ze afkoelen. Bewaar ze in een luchtdicht trommeltje. Je kunt ze ook heel goed invriezen. Een recept van John Groenewold
Waar ligt Jeruzalem? Mijn kleinzoon vroeg me op een dag toen ik wandelde met hem: “Opa, vertel me alstublieft, waar ligt Jeruzalem?” Ik zei: “Waar ergens in een sjoel met diep ontroerende stem het ‘Kol Nidrei’ gezongen wordt, daar ligt Jeruzalem. Waar het gezin dat sjabbat viert, in Bonn of Nottingham, zijn kippensoep in vrede eet, daar ligt Jeruzalem. Ook waar men ’t grootst verdriet herdenkt, dat snap je later wel, ook daar, Sam, ligt Jeruzalem. Maar ook in Israel”. Willem Wilmink (Ingezonden door Yael Beekhuizen)
Pagina 8
מוקד
Sefardische muziek is springlevend Bijna was de Sefardische muziek in de vergetelheid geraakt. Sinds een jaar of 15 is de muziek aan een opmars begonnen. Steeds meer artiesten ontdekken deze Joodse muziek die te mooi is om in een la te laten liggen. De Sefardische muziek heeft z’n oorsprong in een ver verleden. De muziek heeft veel gedaanten. Er zijn artiesten die de muziek in oude middeleeuwse stijl spelen met oude instrumenten. Anderen zingen het op een moderne manier met hedendaagse instrumenten. Daarbij klinkt de Sefardische muziek uit Turkije net even iets anders dan die uit Marokko of Griekenland. Gezamenlijk verleden in Sepharád Uit welk land de liederen en hun vertolkers ook komen, ze hebben allemaal één ding gemeen: hun gezamenlijke verleden in ‘Sepharád’ oftewel: het Iberische schiereiland (Spanje en Portugal). Aan dat verleden in Spanje kwam in1492 abrupt een eind: via een koninklijk decreet kregen de Spaanse Joden het bevel om het land binnen 3 maanden te verlaten. Als ze wilden blijven, moesten ze zich noodgedwongen bekeren tot het katholisicme. Veel Joden besloten te vluchten en zij verspreidden zich over de landen rond de Middellandse zee. Van daaruit trokken veel Sefardim nog verder, naar de Balkan en Turkije. Als herinnering aan hun tijd in Sepharád namen veel Joden de huissleutel mee op hun vlucht. De sleutel is het symbool geworden van de Sefardim. Er schijnen nog families te zijn die de huissleutel in hun bezit hebben. Naast de huissleutel, namen ze ook hun taal (Ladino of Judeo Spaans) en de Sefardische liederen mee. Oudtestamentische liederen, wiegeliedjes, liefdesliederen, wereldse liederen… Ze werden van generatie op generatie doorgegeven. Vrouwen zongen de liederen in de beslotenheid van hun huis. Het is dan ook vooral aan de vrouwen te danken dat de liederen voor een groot deel bewaard zijn gebleven. De liederen dreigden verloren te gaan Na de Shoa was er niet veel meer over van de Sefardische gemeenschappen in Europa. Veel Sefardim in de Arabische wereld zijn na 1948 naar Israël geëmigreerd. Het gevolg was dat er bijna niemand meer was die de Sefardische cultuur buiten Israël in leven hield. De taal wordt nauwelijks nog gesproken. En de liederen dreigden verloren te gaan. Dat is met veel liederen ook echt gebeurd. Ze stonden immers niet op papier omdat ze mondeling werden mondeling doorgegeven.
In Nederland is steeds meer belangstelling voor de Sefardische muziek. Zo was vorig jaar de musical ‘Maria Nuñez, asielzoekster in onze Gouden Eeuw’ in Nederlandse theaters te zien.
Pagina 9
מוקד Nieuw leven voor Sefardische liederen Gelukkig hebben mensen met een Sefardische achtergrond veel liederen kunnen redden. Gewoon, door aan oude mensen te vragen welke liederen ze nog kennen. Ze hebben deze liederen op papier gezet. Een van die mensen is Aron Saltiel. Hij heeft liederen uit Turkije, Bulgarije, Griekenland en Bosnië opgeschreven.
Sefardische muziek op YouTube Benieuwd naar Sefardische muziek? Op YouTube zijn alle Sefardische stijlen te vinden. Van Yasmin Levy tot Jordi Savall.
Dankzij mensen als Saltiel hebben artiesten met een Sefardische achtergrond de liederen nieuw leven in kunnen blazen. Onder hen Yasmin Levy, Francoise Atlan en Rosa Zaragoza.
Jordi Savall is een Spaans-Catelaanse dirigent en componist. Met zijn muziekgezelschap Hespérion XXI is hij één van de belangrijkste uitvoerders van Sefardische muziek. Savall is een autoriteit op het gebied van oude muziek.
Het liedboek van Aron Saltiel
Hespérion XXI voert de muziek uit met traditionele instrumenten.
Zelf maak ik ook dankbaar gebruik van boeken met Sefardische liederen. Sinds een jaar of 10 zing ik ze zelf. In Delft heb ik een zangleraar gevonden die me helpt de liederen te doorgronden. En met gitarist Theo Blankenstein vorm ik het duo ‘En tierras ajenas’ (in verre landen). De naam is een regel uit een lied over een verloren liefde. Maar verwijst ook naar de diaspora, het vertrek van de Sefardische Joden uit Spanje en het verre verleden. Samen brengen we de liederen tot leven. Liederen van mijn verre voorouders. Ik ben elke keer weer verrast en ontroerd door de prachtige melodieën. Het voelt als een voorrecht om ze te mogen zingen. Irene Roskott
Mededeling Seder 5775 De initiatiefnemers Geert Spiering en Gabriele Mendolia hebben gemerkt dat er helaas te weinig animo is voor de Seder 5775. De meeste leden van Klal Israël geven er de voorkeur aan deze zelf thuis of bij vrienden te willen vieren. In overleg met het bestuur hebben Geert en Gabriele daarom besloten van het organiseren van Seder 5775 af te zien.
De Israëlische zangeres Yasmin Levy combineert Sefardische liederen met flamenco. Een goede combinatie. Want Sefardische muziek is één van de voorlopers van de flamenco.
Koosjere wijn bij ‘De Bibliotheek’ Wijnimport ‘De Bibliotheek’ verkoopt weer koosjere wijn uit Israël. Het bedrijf is van Baruch en Meirav van Riel. Bij ‘De Bibliotheek’ is ‘David’s Harp’ verkrijgbaar, de kidoesj wijn met de beste kwaliteit die in Nederland te krijgen is. Daarnaast importeert ‘De Bibliotheek’ wijn van ‘Mountain winery Galil’. Verder is er natuurlijk druivensap in pak en een aantal witte en rode wijnen. Wijnimport ‘De Bibliotheek’, Baarle-Nassau, tel. 06-20117881. www.debibliotheek.com
מוקד
Pagina 10
Een geschiedenis met de Delftse sjoel Irene Linssen-Jeidels heeft al zo’n 80 jaar een band met de synagoge in Delft. En die band is de laatste jaren steeds sterker geworden.
“
Mijn allereerste herinnering gaat terug naar het begin van de jaren 30. Ik zal een jaar of 4 geweest zijn. Mijn ouders namen me mee naar een bruiloft in de synagoge. De herinnering is vaag. Wat ik me wel herinner is dat we in banken zaten en dat de bruid moest huilen! Mijn vader was geen actief lid van de Joodse gemeente. Na de oorlog was er nog een enkele keer een dienst. Dan waren er niet altijd genoeg mannen voor een minjan. Mijn vader werd dan gevraagd om naar de dienst te komen. En dat deed hij. Maar aan de sjoeldiensten kwam al gauw helemaal een eind. Was er voor de oorlog nog een actieve Joodse gemeente in de sjoel. Na de oorlog was daar bitter weinig van over. In 1945 heb ik ook gezien hoe Duitse soldaten onder toezicht van Canadese soldaten het voorplein van de synagoge schoon moesten maken. Ze moesten ook nog met een closetborstel in de hand voor het toegestroomde publiek buigen. In de roes van de bevrijding vonden we dat prachtig. Maar nu kijk er met gemengde gevoelens op terug. Overigens hangt er een foto van deze gebeurtenis in de sjoel. In 1946 werd de sjoel ingericht als Rode Kruispost. In de Delftsche Courant stond een oproep aan Delftenaren om zich aan te melden als bloeddonor. En ik meldde me aan. Die bloedafname ging nog zeer primitief. Een zuster stak een naald in mijn arm en naast mij kwam een andere zuster zitten met een grote fles waar het bloed inliep. Zij schudde handmatig de fles. Ze deed het zo enthousiast, dat de naald in mijn arm ronddraaide. Toen het klaar was moest ik direct opstaan en weglopen. Maar dat ging natuurlijk niet goed. Voordat ik het wist, ging ik van m’n stokje. Toen ik bij kwam lag ik plat op de grond en een heleboel mensen bogen over me heen. Met een glaasje sterke drank, ik dacht dat het jenever was, werd ik bijgebracht.
“Het hotel hiernaast wilde er een ontbijtzaal van maken” Het gebouw kreeg vervolgens verschillende functies. Eerst als opslagplaats. In de jaren 70 werd het een onderdeel van de muziekschool. Tot eind jaren 80. Toen had het gebouw geen functie meer. Opeens kwam het bericht dat het hotel naast de synagoge het pand wilde aankopen. Het hotel wilde er een ontbijtzaal van maken! Gelukkig ging dát niet door. Paula Reisner was een van de eersten die dat wilden voorkomen. In 1991 werd de stichting Behoud Synagoge opgericht. Velen zetten zich in om er weer een echte sjoel van te maken. Vooral onze gemeenteleden Sjaan en Jaap Schreuder hebben veel gedaan. Zo heeft Sjaan mooie borduurwerken voor de aankleding van het sjoel gemaakt. De sjoel kreeg weer een rijk Joods cultureel leven met veel voorstellingen op zondagmiddag. En op zaterdagmiddag was de sjoel open voor publiek. Jarenlang heb ik voor de ‘Vereniging van vrienden’ op zaterdagmiddag de bezoekers ontvangen. We verkochten er ook tassen, T-shirts, kaarsen en
huisgemaakte boekenleggers. En heel mooie mezoeza’s die Jaap zelf had gemaakt. Na een grondige renovatie in 2003, werd de synagoge officieel heropend. In het bijzijn van liberale en orthodoxe rabbijnen werd de mezoeza aangebracht. En met de komst van Klal Israël kreeg de sjoel in 2005 een eigen rabbijn! Heel bijzonder dat ik na al die jaren, dankzij Klal Israël, de weg terug naar het Jodendom kan bewandelen. In de sjoel waar ik mij altijd mee verbonden heb gevoeld. Het is een plek geworden waar iedereen zich thuis voelt. Foto: Rachel Tal van Kekem
”
Irene Linssen-Jeidels
Pagina 11
מוקד
The Great Big Challa Bake ‘The Shabbat Project’ Esther Bedeker was donderdagavond 23 oktober 2014 in Antwerpen bij de The Great Big Challa Bake. De avond die vooraf gaat aan ‘The Shabbat Project’. Voor Moked maakte zij het volgende verslag. Vorig jaar nam de Zuid-Afrikaanse opperrabbijn Ze’ev Warren Goldstein het initiatief een campagne te beginnen om Zuid-Afrikaanse Joden samen sjabbat te laten vieren. Het doel van dit bijzondere project was de sjabbat in zijn geheel te houden, met alle voorschriften. Dit project kwam op 12 oktober 2013 tot bloei toen de overgrote meerderheid van de lokale gemeenschap positief op de oproep reageerde. Het gevolg was dat vele Joden voor de eerste keer in hun leven op de heiligste dag van de week hun werk of dagelijkse beslommeringen neerlegden om een volledige sjabbat te vieren. Na het enthousiasme van de deelnemers uit Zuid Afrika ontstond het verzoek vanuit de hele wereld om het jaar daarop weer een dergelijke sjabbat te organiseren, maar dan voor iedereen. Voortbordurend op het succes van 2013 streefde Rabbi Goldstein ernaar dit project onder de naam ‘The Shabbat Project’ tot wereldwijde omvang te brengen. Het leek een enorme opgave. Maar hij lanceerde een mondiale campagne via social media met een eigen hastag: #keepingittogether. En hetfundamentele lukte. voorvooroudste en meest
Challa
Er heerst overduidelijk een oprecht en diep verlangen naar Joodse eenheid overal in de wereld want op 24 en 25 oktober 2014 werd het sjabbat project mogelijk gemaakt. Wereldwijd zouden joden van alle strekkingen, tradities, levensstijlen, jong en oud zich met elkaar verenigen om hét teken van verbond tussen G”d en Zijn volk te vieren. De deelnemende landen waren VS, Israël, Panama, Argentinië, Hong Kong, Groot Brittannië, Frankrijk en België. Met zoveel mogelijk Joodse vrouwen en meisjes hele grote challot bakken 2 jaar geleden was Klal Israël op bezoek bij de Shomre Hadas Gemeente in Antwerpen. Vanuit die gemeente kreeg ik de uitnodiging om de avond voorafgaand aan het sjabbat project deel te nemen aan ‘The Great Big Challa Bake’: met zoveel mogelijk Joodse vrouwen en meisjes hele grote challot te bakken voor aankomende sjabbat. De organisatie rekende aanvankelijk op zo’n 140 deelnemers maar het was ongelofelijk hoeveel vrouwen er gehoor hadden gegeven aan de oproep om hieraan mee te doen. Uiteindelijk kwamen meer dan 600 vrouwen naar het Romy Goldmuntz Center om samen challot te bakken. Het was overduidelijk dat deze betekenisvolle mitswa voor de Joodse vrouw uit ieders hart sprak. De hele avond ademde zoveel positieve energie, vrolijkheid en saamhorigheid uit. Ik heb het geweten, spierpijn in mijn armen van het kneden in bijna 2 kg deeg p.p. voor Great Big Challa, maar dat gaf helemaal niets. Het was een superavond en een fantastische ervaring! Esther Bedeker
Je dacht misschien altijd dat challa de naam was van het prachtig gevlochten brood, het brood dat zo heerlijk ruikt en de relaxte sfeer van sjabbat in huis brengt. Deze broden worden natuurlijk wel challa/challot (mv) genoemd. Maar eigenlijk refereert het Hebreeuwse woord challa aan de mitswa die we doen met het brood, namelijk: Het kleine stukje (challa) dat we van het deeg afhalen nadat het is gekneed en voordat het de oven ingaat. Als we het stukje eraf hebben gehaald, zeggen we een bracha (zegenspreuk). Dit doen we overigens niet altijd als we deeg maken. Maar alleen bij een gewicht van tenminste ca. 1,7 kg. Bijvoorbeeld challot voor sjoel . In bijbelse tijden was dit stuk deeg bestemd voor de priesters maar tegenwoordig stoppen we het stukje deeg in een beetje aluminium folie en verbranden dit in de oven of we gooien het gewoon weg. Maar we eten het niet op! Wat is nu de diepere betekenis hiervan? Brood is het meest essentiële voedsel en door challa te nemen, dus door een klein stuk van het brood af te zonderen, herinneren wij onszelf eraan dat dit voedsel van G’d komt. De bracha voor het afzonderen van challa is: Baroech Ata Adonai Elohenoe melech ha’olam asjer kiddesjanoe bemitswotaw wetsiewanoe lehafriesj challa min ha’iesa. (Gezegend bent U, Eeuwige onze G”d, Koning van de wereld, die ons geheiligd heeft met Zijn mitswot en ons heeft opgedragen om challa af te zonderen van het deeg.)
מוקד
Pagina 12 De Open Joodse Gemeente Klal Israel
ישראל כלל הפתוחה היהודית הקהילה
Rooster diensten 2015 תפילות לוח 03-01-15 16-01-15 31-01-15
Zaterdag Vrijdagavond Zaterdag
Sjacharìet &lernen Kabbalàt sjabbàt Sjacharìet & lernen
13-02-15
Vrijdagavond
Kabbalàt sjabbàt
28-02-15
Zaterdag
Sjacharìet & lernen
04-03-15 21-03-15
Woensdagavond Zaterdag
Poerìem Sjacharìet & lernen
05-04-15 15-04-15 06-05-15 23-05-15 05-06-15 20-06-15 03-07-15 26-07-15 07-08-15 22-08-15 04-09-15 13-09-15 19-09-15
Zondagochtend Woensdagavond Woensdagavond Zaterdag Vrijdagavond Zaterdag Vrijdagavond Zondagochtend Vrijdagavond Zaterdag Vrijdagavond Zondagavond Zaterdag
Sjacharìet 2e dag Pèssach Jom Ha-Sjoà – Holocaust Lag Be-Òmer Sjacharìet & lernen Kabbalàt sjabbàt Sjacharìet & lernen Kabbalàt sjabbàt Treurdag Tisj'à be av Kabbalàt sjabbàt Sjacharìet & lernen Kabbalàt sjabbàt Avond Rosj Ha-sjanà Sjacharìet & lernen
22-09-15
Dinsdagavond
Avond Jom Kippòer
23-09-15
Hele woensdag
Jom Kippòer
04-10-15
Zondagavond
17-10-15 30-10-15 14-11-15 27-11-15 06-12-15 26-12-15
Zaterdag Vrijdagavond Zaterdag Vrijdagavond Zondagavond Zaterdag
Sjmienìe Atsèrret/Simchàt Torà Sjacharìet & lernen Kabbalàt sjabbàt Sjacharìet & lernen Kabbalàt sjabbàt 1e kaars Chanoekà Sjacharìet & lernen
12 tevèt 5775, sidràt Va-jechìe 26 tevèt 5775, sidrát Va-erà 11 sjevàt 5775, sidràt Be-sjalàch Sjabbàt Sjierà 25 sjevàt 5775, sidràt Misjpatìem 9 adàr 5775, sidràt Tetsavéh - Sjabbàt Zachòr 14 adàr 5775, Carnavalesk! 1 nissàn 5775, sidràt Va-jikrà - Rosj Chòdesj 16 nissàn 5775, dienst Pèssach 27 nissàn 5775, herdenking 18 ijàr 5775, 33e dag van de Òmer 5 sivàn 5775, sidràt Ba-midbàr 19 sivàn 5775, sidràt Be-ha'alotchà 3 tammòez 5775, sidràt Kòrach 17 tammòez 5775, sidràt Balàk 10 av 5775 (verschoven ivm sjabbàt) 23 av 5775, sidràt Èkkev 7 ellòel 5775, sidràt Sjoftìem - Sliechòt 21 ellòel 5775, sidràt Kie tavò - Sliechòt 1 tisjrè 5776, Nieuwjaarsavond 6 tisjrè 5776, sidràt Va-jeleech Sjabbàt Sjòeva 10 tisjrè 5776, Grote Verzoendag - Kol Nidrè Ochtend 11:00, middag 15:00, avond 19:00 22 tisjrè 5776, einde & begin jaarcyclus van Toràlezing, feest! 4 chesjvàn 5776, sidràt Nòach 18 chesjvàn 5776, sidràt Va-erà 2 kislèv 5776, sidràt Toledòt 16 kislèv 5776, sidràt Va-jisjlàch 25 kislèv 5776, Inwijdingsfeest 14 tevèt 5776, sidràt Va-jechìe
Bar en Bat Mitswa De sjoeldienst van 31 januari 2015 is extra bijzonder. Die dag worden Baruch en Meirav van Riel Bar en Bat Mitswa!
Donaties zijn altijd welkom NL74INGB0005165490 t.n.v. Klal Israël, Den Haag. Klal Israël heeft de ANBI-status en uw welkome giften zijn dus fiscaal aftrekbaar. Voor meer informatie:
[email protected]
