02.08.2014 > 31.05.2015
T F I R H C S H C S I G O G A PED www.liegeexpo14-18.be - Callcenter : +32 4 224 49 38 EUROPA 50
S.C.R.L - F.S
VOORWOORD: 1. Dit pedagogische dossier richt zich vooral op scholen die de Expo “In 14 was ik 20” die sinds 2 augustus 2014 loopt in Luik (Gare des Guillemins), bezoeken. Het pedagogische gebruik ervan vóór, tijdens of na het bezoek zelf, wordt warm aanbevolen. Vooral omdat het parcours dat wordt voorgesteld zoveel mogelijk is aangepast aan dat van de Tentoonstelling zelf. Het bezoek wordt bijgevolg gemakkelijker en tezelfdertijd is het een gids voor de leerling. 2. Hoewel we ons in feite niet wilden richten op één vak in het bijzonder, is het duidelijk dat geschiedenisleraren hier voldoende stof zullen vinden om hun lessen voor te bereiden en/ of te vervolledigen. Nochtans komen andere vakken hier ook aan hun trekken: aardrijkskunde, filosofie, wetenschappen en grafische kunst. Er worden hier bruggen geslaan tussen leerstoffen die anders gescheiden zijn. 3. In de voorgestelde oefeningen staan ook “open vragen” die zich vooral richten op de leerlingen van het hoger middelbaar. Wij willen inderdaad dat de leerling zijn verwachtingen, emoties, reacties en oordeel onder woorden kan brengen. Het is dan aan de leraar om op deze teksten terug te komen en ze eventueel te gebruiken in één van zijn lessen. 4. Aan de ingang van de Tentoonstelling kunnen de leraren gratis de antwoorden krijgen op de gesloten vragen en de voorgestelde oefeningen. Voor alle vragen blijft ons contactadres voor de hele duur van de Tentoonstelling:
[email protected] 5. Wij hebben geprobeerd de oefeningen zoveel mogelijk te moduleren volgens een moeilijkheidsgraad aangepast aan de onderwijsniveaus. De sterretjes bij het begin van elke oefening geven de moeilijkheidsgraad aan:
**(14 jaar) en ***(18 jaar). Onder de rubriek “BONUS” vinden leraren en/ of leerlingen die erin geïnterresseerd zijn, een aantal documenten of vragen die aanzetten tot nadenken of stof zijn voor een debat in de klas.
TER ATTENTIE VAN DE LEERLINGEN: Wij willen dat je bezoek aan de Tentoonstelling een verrijking is, een stap in je groeiproces van kind naar jonge, binnenkort verantwoordelijke, volwassene. De oorlog met al zijn verschrikkingen, bloedbaden, verwoestingen is in geen geval een ontspannend spektakel. Beperk je niet tot alleen maar te kijken maar grijp de gelegenheid aan om te begrijpen waarom en hoe deze hel is losgebarsten en wij bijna al onze meest dierbare waarden verloren voor de drang naar dominantie van sommigen en het overlevingsinstinct van anderen. En probeer er natuurlijk de nodige lessen uit te trekken. De tentoonstelling is onderverdeeld in 7 ruimten (Legeroversten, Soldaten, Artsen, Burgers, Artiesten, Weerstand en Overwinnaars). De inleiding bestaat uit de “Belle Epoque” en het begin van het conflict. Het besluit zet de deur open naar een “Nieuwe Wereld”. Opdat alles duidelijk en gemakkelijk zou zijn, stellen wij voor dat je deze opsplitsing zou volgen. In de gang die naar de tentoonstelling leidt, vind je de 7 thema’s terug in 7 symboolfoto’s. Bekijk ze goed want op het einde van de tentoonstelling vind je ze terug.
Zaal 0. Inleidingsruimte
DE BELLE EPOQUE Laat deze vaak feestelijke, blijkbaar onschuldige beelden tot je doordringen. De Belle Epoque, ja, maar voor wie? Let dus goed op: achter deze vrolijke taferelen zitten er vaak andere waar miserie, uitbuiting en onderdrukking troef zijn. Want de Oorlog van 14-18 is niet zonder reden(en) losgebarsten. Denk aan het einde van deze XIXde eeuw: het kapitalisme viert hoogtij, de koloniale wereld is verdeeld onder de vooral Europese machthebbers die allen op zoek zijn naar goedkope grondstoffen. Wanneer op het einde van de XIXde eeuw de economische recessie begint, is de wedijver tussen deze machthebbers om de overzeese rijkdommen onvermijdelijk. Er dient dus nagedacht te worden over een nieuwe verdeling van de wereld. Vandaar ook dat bij het begin van de XXste eeuw de wapenwedloop begint. En daarna, het ongebreidelde spel van allianties. Elkeen poetst zijn wapens op. De rest is slechts toeval, een vonk,…
Eva, ben je klaar voor een reis doorheen de tijd naar de ‘belle époque’?
Eric, zie je dan niet dat ik de gepaste outfit heb aangetrokken?
4
Zaal 1 Sarajevo. De vonk.
** Welke nationaliteit heeft Gavrilo Princip? Voor wie “werkt” hij? Met welk doel? Het is misschien een detail, maar België is onrechtstreeks betrokken bij de aanslag die Gavrilo Princip pleegde. Hoe ?
*** « Een vlinder die met zijn vleugels slaat ergens boven Cambodja, kan op een ander continent een orkaan veroorzaken. De keuzes die mensen maken in een Westers kantoor Kunnen het lot van miljoenen bezegelen, vooral als het kantoor ovaal is… » Het begin van de Eerste Wereldoorlog lijkt op een “domino-effect” of een “vlindereffect”. Net zoals in het lied van Benabar (2008). Ken je andere situaties waarin het zelfde mechanisme zich kan voordoen? Het lied staat vol eigentijdse voorbeelden. Maar je vindt er zeker nog andere. Voorbeelden : 1. 2. 3.
*** Komt de bloedvlek die zich over heel Europa verspreidt overeen met de realiteit? Of is het slechts een visueel effect? Welke Europese landen worden niet betrokken in het conflict?
Pedagogisch schrift
5
Ruimte 1 Legeroversten - Zaal 2
DE HOOFDKWARTIEREN Deze eerste ruimte is voorbehouden aan de staatshoofden en hun hoofdkwartierenen is zeer klassiek en uniform opgezet. Zelfde kleuren en inrichting voor alle landen. Alleen de gezichten en de namen veranderen. Zelfs voor het Ottomaanse Rijk. Je kan er een symboliek in zien die het voorwerp van gesprek kan worden.
Kortweg gesteld, de Triple Alliance is: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië,
En de Triple Entente is: Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Rusland.
**
Link de personen met het juiste land: BROUSILOV CARDONA CHURCHILL ENVER PACHA FERDINAND DE SAXE-COBOURG FOCH FRANZ-JOSEF LUDENDORFF
ENGELAND DUITSLAND OOSTENRIJK-HONGARIJE BULGARIJE FRANKRIJK ITALIE RUSLAND TURKIJE Pedagogisch schrift
6
*** De geanimeerde kaart is één van de hoogtepunten van het bezoek. Wat is de naam van het plan dat je met deze kaart kan begrijpen? Rond welke logica is dit plan opgebouwd?
Op welk groot, en natuurlijk theoretisch, obstakel stuit de verwezenlijking van dit plan?
BONUS : Als je moet kiezen tussen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Rusland, het Ottomaanse Rijk (Turkije) of Frankrijk, welk land lijkt je dan op geostrategisch vlak het best geplaatst om een langdurig veralgemeend conflict te doorstaan (wat in augustus 1914 ondenkbaar leek)? Welk land? Leg kort uit waarom:
Zaal 3 Albert - Kaiser
Het decor is hier duidelijk somberder, het bestaat uit staal en beton. We zijn in oorlog. Duitsland beschikt over een massa mannen, hypermoderne zware artillerie en een zo goed als nieuwe vloot. Het beton staat voor het Belgische verdedigingssysteem gebaseerd op forten.
** Op welke geallieerden kan België volgens de kranten van 4 augustus op het moment van het Duitse ultimatum, rekenen? Humor : Wat is het Belgische antwoord op het ultimatum? (volgens de Pourquoi Pas ?)
*** Op de uitgestalde Duitse helmen staat overal hetzelfde devies: Kan je dit devies vertalen:
Pedagogisch schrift
7
BONUS : Over welke troeven (3) beschikt het België van Albert I bij het begin van de oorlog? Vermeld ze in afnemende volgorde. 1. 2. 3. BONUS : Waar doet deze tekening van René FOLLET van april 2014 je aan denken?
Ruimte 2. De soldaten. Zaal 4
DE SOLDATEN ** Volledig uniform van een ulaan met paard en lans. Tijdens ons bezoek komen we nog twee paarden tegen. Het systematisch inzetten van paarden voor militaire doeleinden begon op het einde van de Oudheid toen het hoefijzer zijn intrede deed en daarna de haam. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zal het paard, geofferd op het altaar van de mechanische kracht, een ware kwelling ondergaan. In die mate zelfs, dat behalve in een aantal uitzonderlijke gevallen, het later niet meer zal ingezet worden. Waarom? Citeer drie nadelen die het paard heeft in vergelijking met een motorrijtuig. 1. 2. 3.
8
Ooh Eric, waarom moet je in de oorlog gaan vechten? Euh…Eva, ik ben een Belgische soldaat en ons land is bezet!
** Vier soldaten in uniform, met bewapening en bepakking: twee Belgen en twee Duitsers. Vergelijk de evolutie tussen 1914 en 1918. Merk op dat alle veranderingen te wijten zijn aan het feit dat we gestart zijn van een bewegingsoorlog maar al snel meegevoerd zijn in een loopgravenoorlog. a. Wat is er verdwenen?
b. Wat is nieuw?
1914
1917-18
1.
1.
2. 3.
2. 3. Geef, voor de volledigheid, ook aan wat niet veranderd is: 1. 2. 3.
Pedagogisch schrift
9
** Wat was de belangrijkste taak van de honden die werden ingezet, vooral bij het begin van de Oorlog?
** Kanonhuls (houwitser) van 420 (“Dikke Bertha”).Douille de canon (obusier) de 420 (« Grosse Bertha »). Waar komt de bijnaam “Dikke Bertha” vandaan?
Zaal 5. Ruimte soldaten
Deze immense ruimte is eveneens voorbehouden voor soldaten en dieren. Dit decor is nog “maffer” dan het vorige. Via de tentoongestelde voorwerpen willen de scenaristen duidelijk emoties losweken bij de bezoekers. Je vindt hier het vernuft van de individuele verdedigingsmiddelen, de legermuziek, brieven aan ouders en “oorlogmeters”, voorwerpen voor dagelijks gebruik, handwerk uit de loopgraven of nog getuigenissen van geloof of spiritueel leven.
** Kijk aandachtig naar de voorwerpen die de soldaten maakten terwijl ze urenlang in de loopgraven moesten wachten. Waarvoor dienden deze voorwerpen waarschijnlijk?
** Waar moest dit voorwerp voor dienen?
a. b. c.
Het beschermde honden tegen gasaanvallen Je kon er, terwijl je een pijp rookte, toch mee zien ondanks de mist Het beschermde thermosflessen.
Pedagogisch schrift
10
** Tot welke nationaliteit behoren deze helmen?
Pedagogisch schrift
11
** Duits kaartspel. Op de kaarten staan figuren die de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog goed kenden. Geef enkele namen (5) die je hebt kunnen ontcijferen: 1.
2.
3.
4.
5.
** Een informatief bord vermeldt Azor. Waar gaat het over? a. Een damspel
b. Een hond
c. De bepakking van een soldaat
Zaal 6 : Soldaten(3) Een loopgraaf.
We lopen door een gereconstitueerde loopgraaf. De scenaristen wilden geen enkele nationaliteit op het voorplan zetten omdat de omstandigheden waarin de verschillende legers leefden sterk op elkaar leken. Vanuit de openingen in de “muur” rechts, zie je het “no man’s land” (of slagveld) dat beide kampen scheidde. Blijf even stilstaan bij het werk van de scenaristen en de decorateurs.
** Twee voorwerpen in de eerste uitstalkast links zullen je wellicht intrigeren. Het zijn ratels. Waar moesten zij voor dienen? a. Ratten verjagen b. Gasalarm
Pedagogisch schrift
c. Klaroen vervangen
12
Zaal 7 : Soldaten (4) Bewapening.
Elk gewapend conflict is een aanleiding om op welk vlak dan ook “vooruitgang” te boeken (technisch, medisch,…). Tot dan stonden de mannen tegenover elkaar te land en ter zee. Vanaf nu zal het in de lucht zijn en onder water. We mogen niet vergeten dat het pas in 1903 is dat de luchtvaart zijn intrede doet in de VS. Voor de infanteristen (die vaak uit het boeren- en arbeidersmilieu kwamen) zijn de gevechtspiloten inderdaad ** de “ridders van de hemel”. Door de sociale klasse waaruit ze kwamen, gedroegen deze piloten zich immers vaak aristocratisch. Let op de montage over het einde van baron van Richtofen, bijgenaamd de “Rode Baron”, de meest gekende Duitse gevechtspiloot in 1918.
** Hoeveel “overwinningen” worden hem toegeschreven? Welk type vliegtuig bestuurde hij tijdens zijn laatste vlucht? Uit respect voor deze topper onder de gevechtspiloten, stemden de hoge militaire instanties ermee in de Rode Baron een militaire begrafenis te geven op 22 april 1918 in Bertangles in de Somme. Wat denk jij ervan?
Pedagogisch schrift
13
Deze zaal is gewijd aan de meest spectaculaire en vaak ook meest dodelijke wapens.
** Probeer, als je zin hebt, de 17 namen te vinden van wapens of oorlogsschepen die werden gebruikt tijdens de Eerste Wereldoorlog. De meeste ervan zijn trouwens tentoongesteld in deze zaal. Bajonet/ onderzeeër/ vliegtuig/ mortier/ mitrailleur/ tank/ geweer/ gas kogel/ helm/ bom/ kanon/ prikkeldraad/obus/ evolver/ mijn/ zeppelin/ U-boot.
f g t p d t p k u g q i f p d r m i B k u k q e W l f d a r i a p a Q d
i o p a y s s f j M a u q s o q i I
q e l X n k d s n B n R B E L e S O
p g M P e k l d d E o E y m Y c s U
c x t m q d f k j s n V e k s v d E
e t a t i f h q F u b O o t S h f Z
v l i e g t u i g f d L i j f q q Q
B A j O n E v a q h g n m c f f r e m O R T I E e w e e r z e O B o C f r l A g A s t a L w S b S w i k k o j i E L U m u Z s d l h V E R F V e u P w s d l w P g d f m q E x w f O s L r z w T M I N E u s E N Q S T C
Pedagogisch schrift
T t s R s f e G g n d C u h b z h R
y u e u o q n v d k e s r z z Z e l e q e d r c w s r s u s q f d s N W
14
Zaal 8 : Artsen van de verschrikking
ARTSEN Duizenden slachtoffers, nooit geziene verwondingen, psychische aandoeningen,… Wanneer het conflict losbarstte, was geen enkel Europees leger voorbereid op zoveel gewonden en dergelijke ernstige trauma’s. In België was het gebrek aan artsen, verpleegsters, brancardiers, ziekenwagens, aangepaste lokalen,… schrijnend. Maar naarmate de oorlog vorderde, ging de medische zorg evolueren dankzij privé-initiatieven en filantropische werken. De organisatie verbeterde en heel wat medische ontwikkelingen ontsproten uit de chaos op het vlak van serums, hygiëne, radiologie, anesthesie, kinesitherapie, psychiatrie en de plastische chirurgie voor de “kapotte smoelen”. Op het einde van de tentoonstelling is er trouwens een zaal aan hen gewijd.
Ooh help! Ik heb een schaafwond opgelopen. Ik ga de loopgraven moeten verlaten.
Maak je geen zorgen, ik zal je er snel naar terugsturen!
Pedagogisch schrift
15
De ruimte voorbehouden aan de geneeskunde is opgebouwd volgens dezelfde logica als de zaal over de bewapening maar dan in de omgekeerde richting. Hier gaat het niet om het beschadigen, wel om “de schade te beperken”. In de vorige eeuwen bekommerde men zich weinig of niet om de gewonden. De idee van een “Rode Kruis” kwam er midden de XIXde eeuw (Henry Dunant, Solferino, 1859). Nu moesten gewonden verzorgd worden want, één keer genezen, konden ze terug naar het front. En dat was nogal handig bij een stellingoorlog. Desalniettemin werd (schoorvoetend weliswaar) het respect voor een mensenleven ook (en misschien vooral) groter.
** 1. Welke naam kreeg de griepepidemie die in 1918 meer dan 211.000 slachtoffers maakte in Frankrijk? 2. Welke drie uitdrukkingen beschrijven psychische trauma’s te wijten aan stress en angst met als verschijnselen beven, spasmes en zelfs verlamming? a.
b.
c.
2. Waar stond het woord “ziekenwagen” voor in de tijd? 3. Welk eminent chirurg werd aangesteld door koningin Elisabeth van België om de zorg doeltreffend te organiseren? 4. Waar vestigt hij zijn bekende “hospitaal de l’Océan”? 5. Wie vormde limousines om tot radiologische voertuigen?
**
Je ontdekt bij je bezoek aan de tentoonstelling ook een ruimte gewijd aan de vooruitgang tijdens de oorlog op het vlak van medisch en chirurgisch materiaal. Hoe noem je de verschillende instrumenten die hierna staan afgebeeld?
Pedagogisch schrift
16
BONUS : In 100 jaar tijd is er een enorme vooruitgang geboekt! Het belang ervan ken je dankzij televisiereportages, film of documentaires. Geef drie recente technieken die duidelijk bewijzen dat er sinds de Eerste Wereldoorlog een hele weg is afgelegd. 1. 2. 3.
BURGERS De Eerste Wereldoorlog wordt beschouwd als een keerpunt wat betreft het belang van de burgers in een conflict. Vroeger werd er natuurlijk geplunderd, verkracht, gevorderd en geroofd. Maar dit keer maakten de burgers net zo goed als de soldaten deel uit van het korps van de natie. Ze waren dus ook verantwoordelijk en bleven, zelfs al collaboreerden ze niet, potentieel gevaarlijk. Ze moesten dus in de gaten gehouden worden, gerantsoeneerd, verplaatst, uitgebuit, gevangen genomen en zelfs uitgeschakeld worden.
Zaal 9. De martelaars.
**
Vanuit het raam van een kapel, ben je getuige van de terechtstelling van 5 burgers onder wie een pastoor en een burgemeester. Er vallen op die manier heel wat slachtoffers op de invalswegen van de vijandelijke troepen. En het motief (of excuus!) dat zo goed als elke keer wordt gebruikt is: “Het zijn partizanen”. Wie of wat zijn “partizanen”?
Pedagogisch schrift
17
En dan te weten dat er tijdens de grote oorlog niet genoeg voedsel was voor iedereen!
We moesten ons schamen!
Zaal 10. Burgers; Het dagelijkse leven:
Na een paar weken strijd, was België het enige land van het Westerse front dat volledig bezet was behalve dan voor een klein gebied achter de IJzer. Het leven werd enorm hard. In Frankrijk gingen 10 departementen van het Oosten en het Noorden gebukt onder het juk van de invallers. Russisch Polen, Roemenië, Oekraïne,… ondergingen ook de Duitse dominantie. Bij de Grote Oorlog was de hele maatschappij betrokken in die mate zelfs dat de grens tussen burgers en strijders vervaagde. Er werd geroofd, verbrand, terechtgesteld en uitgemoord… de burgers betaalden een zware tol aan de oorlog. Dit keer kan men spreken van een “gedestructureerd” decor. De burgermaatschappij was dan ook volledig ontwricht. Opvorderingen, rantsoeneringen, internationale solidariteit, de post, vrouwenarbeid, deportaties en vluchten vormen het decor van deze zaal.
Pedagogisch schrift
18
**
Verbind met een pijl de termen in onderstaande kolommen:
Werk Deportatie Bevoorrading Religie Lijkwagen Stad Postbode Mening Meter Slotzusters
Maredret Doodskist Vrouwen Brief Gevangene Oorlog Bevolking Soelaas Martelaar VS
**
Op de vloer zie je steden afgebeeld als grafsteen. Zet de juiste stad bij het aantal slachtoffers. Kies uit Aarschot, Dinant, Leuven, Tamines en Rossignol. 133 slachtoffers: 156 slachtoffers: 218 slachtoffers: 262 slachtoffers: 248 slachtoffers: 383 slachtoffers: 674 slachtoffers:
**
Onderstreep in deze lijst de voedingsmiddelen (8) die gerantsoeneerd waren.
Bloem, maïs, chocolade, brood, kolen, benzine, fruit, brandhout, vlees, wol, suiker, zout, boter, siroop, groente, kaas, gaarkeuken, schoenen.
Pedagogisch schrift
19
BONUS : Vielen bij andere, recentere gewapende conflicten veel burgerslachtoffers ? Welke ? Datum
Plaats
Aantal burgerslachtoffers
Zaal 11. Burgers. Twee ruïnes. Een herenhuis en een arbeiderswoning.
**
Je stapt een huis binnen dat pas werd platgebrand. De bewoners zijn moeten vluchten. Ze hebben hun beschadigde meubels moeten achterlaten. Hun paard is dood. Zijn de volgende beweringen over het lijden van de burgerbevolking waar of niet waar ? WAAR
NIET WAAR
In oktober 1916 werd onder leiding van de Amerikaan Herbert Hoover de “Commission for relief in Belgium” opgericht die zou instaan voor de bevoorrading en humanitaire hulpverlening. Enkel de burgers in de door de vijand bezette gebieden leden honger. In afwezigheid van de mannen, kregen de vrouwen nieuwe taken en moesten ze zelfs mannenarbeid verrichten. Nederland ving heel wat vluchtelingen en gedeporteerden op. Burgers en politieke gevangen werden gedeporteerd naar Duitse kampen waar ze moesten werken in vaak onmenselijke omstandigheden.
Pedagogisch schrift
20
ARTIESTEN Of ze nu gemobiliseerd waren of niet, de artiesten namen deel aan de oorlog. Het culturele leven doofde niet uit en zelfs in het bezette België kenden theaters en cafés vanaf 1916 succes. Terwijl achter het front cineasten, acteurs, zangers, muzikanten, dansers, schilders en schrijvers het moraal van de bevolking probeerden hoog te houden, getuigden andere artiesten van het conflict en stelden hun oorlogservaring voor in hun creaties.
Pedagogisch schrift
21
Zaal 12. Tijd voor artiesten!
**
In Principes élémentaires de propagande de guerre (2001) stelt Anne Morelli als 3de “gebod” de “demonisering van de vijand” voor. Heel wat artiesten gebruikten het varken om de spot te drijven met de vijand, ondermeer op karikaturale postkaarten. Keizer Willem II ontsnapte niet aan deze regel. Hij werd vaak voorgesteld als een varken, een gier of een rivierkreeft. Nu is het aan jou om een karikatuur te maken van keizer Willem II (of van een ander personage dat je zou willen “demoniseren”) aan de hand van een tekening en/of een tekst. Als je wil, mag je ons een kopie ervan bezorgen. De beste tekeningen krijgen dan een mooi plaatsje aan de uitgang van de Expo en elke maand zal een leescomité DRIE gratis tickets naar de beste tekenaars sturen. De tekeningen moeten gestuurd worden naar: www.liegeexpo14-18.be, en vergeet niet je naam, voornaam, leeftijd, adres en telefoonnummer te vermelden.
Ja, ik heb de indruk dat de oorlog is gestopt!
Het is zeer aangenaam een dagje verlof te hebben!
*** Dit is een kalligram (een gedicht gegoten in de vorm van een voorwerp) van de dichter Guillaume Apollinaire, die gewond raakte tijdens een gevecht en aan de Spaanse griep stierf op 9 november 1918 op 38-jarige leeftijd.
Apollinaire Calligrammes. Poèmes de la paix et de la guerre.
Volg nauwkeurig deze vorm en de orde van de definities en maak dezelfde kalligram. Alle te vinden namen, bevinden zich ergens in de ruimte “Artiesten”. Dit zijn de definities die moeten ingevoerd worden in de “Eiffeltoren”: > Lijnen 1-3. Voornaam van Guitry (1885-1957), Frans acteur et auteur > Lijnen 4-6. Voornaam van de bekende actrice Bernhardt (1844-1923) > Lijnen 7. Naam van de Engelse dichter en auteur van Anthem for doomed Youth (1917), die sneuvelde in 1918 op 25-jarige leeftijd > Lijnen 8. Voornaam van de auteur van « Les Croix de Bois » (1919) > Lijnen 9-10. Naam van de Amerikaanse auteur van « A Farewell to Arms » (1929) > Lijnen 11.Naam van de Duitse auteur van het autobiografische verhaal “Oorlogsroes” (1920) > Lijnen 12-13. Auteur van « Le Grand Meaulnes », die sneuvelde in 1914 op 28-jarige leeftijd. > Lijnen 14. Voornaam van de Duitse schilder Grosz (1893-1959) > Lijnen 15. Naam en voornaam van de auteur van « La Guerre des boutons » (1912) > Lijnen 16. Naam van de auteur van « La Main coupée » (1918) > Lijnen 17. Pacifistische roman van Henri Barbusse geschreven in 1916. > Lijnen 18. Naam en voornaam van een Duits schilder (1891-1969) beroemd om zijn schilderijen over de beestachtigheid van de oorlog.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
. . ... . .. .. .... ...... ..... .... ...... ....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pedagogisch schrift
23
DE VERZETSSTRIJDERS Al in 1914 zetten patriotten in België en in alle bezette gebieden van Noord- en Oost-Frankrijk zich clandestien en met gevaar voor eigen leven in om netwerken op te zetten om inlichtingen uit te wisselen en mensen over de grens te helpen. Vooral vrouwen werden door de geheime diensten gerekruteerd en ingezet als spionnen. Het verzet betekende ook dat er clandestiene kranten werden gepubliceerd die het moraal van de bevolking moesten hoog houden tegen de vijandige propaganda. Om dit schaduwleger te proberen te onderdrukken, voerden de Duitsers het aantal terechtstellingen op en om het bezette België af te scheiden van de rest van Europa, installeerden ze in 1915 langs de BelgischNederlandse grens een elektrische afsluiting. Maar hoe langer het conflict duurde, hoe groter de drang naar vrede in plaats van naar overwinning.
Eric, het is oorlog. Mijn leven is al in gevaar!
Beste Eva, je was beter niet in het verzet gegaan. Dat kan je je leven kosten!
Pedagogisch schrift
24
Zaal 13. Het Verzet!
**
Je hoort de aangrijpende getuigenis van Gabrielle Petit die in 1916 op 22-jarige leeftijd werd gefusilleerd door de Duitsers omdat ze had meegewerkt aan een inlichtingennetwerk en mensen over de grens had geholpen. Net zoals zij, kozen heel wat patriotten voor het verzet. Anderen speelden een meer ambigue rol als spion. Weer anderen verkozen oorlog te voeren tegen de oorlog en kozen voor het pacifisme. Deel ze in in volgende tabel:
VERZETSLUI
DUBBELAGENTEN
PACIFISTEN
Edith Cavell Adolphe Max Mata-Hari Rosa Luxembourg Jean Jaurès Walthère Dewé Marthe Richard Karl Liebknecht Kardinaal Mercier
**
Tijdens je bezoek aan de tentoonstelling, zie je een cylinderpers van het begin van de XXste eeuw. De pers en de journalisten zouden een belangrijke rol spelen in de psychologische oorlog en het verzet. Vul de tekst over de clandestiene Belgische pers tijdens de oorlog aan met krantenkoppen.
Er bestaan heel wat bladen die de indringers het hoofd bieden. Er zijn eerst en vooral de Belgische kranten die onderdak gezocht hebben in voornamelijk Nederland, Engeland en Frankrijk en die soms ook in bezette landen gelezen worden dankzij smokkelaars. In Frankrijk verschijnen natuurlijk de meeste kranten zoals de katholieke ……………………………………., die doorgaat voor het onofficiële orgaan van Charles de Broqueville. De Belgische regering komt met een Vlaamse tegenhanger ……………………………………………… In 1918 ziet in Parijs een nieuwe krant het licht, …………………………………………… die op een nogal francofiele en anti-flamingante toon geleid wordt door Fernand Neuray, ex-directeur van de XXe Siècle. Maar de oorlogspers dat zijn ook de talrijke loopgravenkranten waarin soldaten nieuws vernemen over het thuisfront: de gekende ………………………………….. voor de Luikenaars. In bezet België is er dan ook nog de clandestiene pers: we tellen 51 kranten in het Frans, 2 tweetalige en 14 Vlaamse, waaronder ………………………………………… maar vooral………………………………………………waarvan de redacteurs, drukkers en verkopers de bezetter uitdaagden en belachelijk maakten op gevaar voor eigen leven.
***
Deze ruimte opent met een decor dat de “Rode draad” of “Draad des doods”, uitbeeldt, een elektrische versperring aangelegd door de Duitsers in 1915 die de Belgisch-Nederlandse grens volgde van Gemmenich (bij Aken) tot de Noordzee. Wat was het doel van deze versperring?
Ken je andere voorbeelden van vroegere of hedendaagse vergelijkbare constructies?
DE OVERWINNAARS Bizar genoeg waren de twee aanstormende grootmachten van de XXste eeuw, Rusland en de Verenigde Staten, rechtstreeks betrokken bij wat in 1917 het keerpunt in de Grote Oorlog zou zijn. Rusland omdat er intern een Revolutie aan de gang was: de Tsaar deed troonsafstand, de Bolchevieken grepen de macht en stelden een afzonderlijke vrede met Duitsland voor. De Duitsers konden nu alles op alles zetten op het Westelijke front en proberen de blokkade te doorbreken waar ze op stootten aan de Atlantische Oceaan. Terzeldertijd gooiden ze alles in de strijd in het Noorden van Frankrijk, aan de Somme, in Champagne en de “Chemin des Dames”. De Verenigde Staten waren oorspronkelijk isolationistisch maar vreesden voor hun belangen door de totaaloorlog die de Duitsers voerden in de Atlantische Oceaan. Na de Lusitanië werden tientallen schepen getorpedeerd door Duitse U-boten. In de lente van 1917 verklaarden de Verenigde Staten Duitsland de oorlog maar ze werden pas een jaar later écht operationeel en namen op doorslaggevende wijze deel aan het slotoffensief van de lente en de zomer van 1918.
Zaal 14 : Russische revolutie en de VS mengen zich in de oorlog
**
Uitstalkast rechts: > Wat deden deze Belgische soldaten in San Francisco op 18 mei 1918? > Van waaruit vertrok hun « Odyssee » ? > Welk leger steunden ze? > Met welke wapens?
**
Uitstalkast links: achteraan staan zakken afgebeeld. Er zit graan in. > Voor wie waren ze? > Van waar kwamen ze? (Land, Staat, stad
***
Communiqué-oorlog. Informatie of propaganda! Niets nieuws onder de zon! Een uitstalkast in deze zaal geeft er een mooi voorbeeld van betreffende het nieuws van het front op het einde van de zomer van 1918. > De tegenstrijdige informatie betrof: > Welke generaals verspreidden ze?
De oorlog is gedaan!
Pedagogisch schrift
27
***
Wat Versailles aangaat en de ondertekening van het Verdrag, heb je gelezen wat Clémenceau een Duitse afgevaardigde naar het hoofd slingerde die hem zei: “Ik vraag me af wat de Geschiedenis hierover zal zeggen!”, waarop Clémenceau antwoordde: ” In ieder geval niet dat België Duitsland binnenviel!”. Wat leert ons dit antwoord over de gemoedstoestand van de belangrijkste (officiële) overwinnaar van deze onderhandelingen?
BONUS : De volgende vragen die in deze ruimte niet aan bod komen, verwijzen naar twee episodes waarbij “geprobeerd werd de Geschiedenis een handje te helpen”. Uiteindelijk zou enkel de eerste mislukken. 1. De Verzegelde treinwagon. Het lijkt vandaag zo goed als vast te staan dat Lenin en zijn metgezellen in ballingschap werden overgebracht van Zwitserland naar Zweden (daarna naar Finland en Leningrad dat zich verzette tegen de Tsaar) met het akkoord van Duitsland. Net zoals het zo goed als zeker is dat aanzienlijke Duitse fondsen de kas van de boljevieken in de zomer van 1917 hebben gespijsd. Waarom, denk je, had Duitseland er belang bij Lenin uit ballingschap terug naar het tsaristische Rusland te halen en de boljevieken te financieren?
2. De Balfour-verklaring 2. (Lord Balfour is de Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken van het Verenigde Koninkrijk). Aan Lord Rothschild, 2 nov.1917. “Het is met groot genoegen dat ik vanwege de regering van zijne Majesteit u de volgende verklaring kan laten geworden waaruit onze sympathie blijkt voor de Zionistische verwachtingen van het Joodse Volk. Deze verklaring werd voorgelegd aan het Kabinet en goedgekeurd. Zijne Majesteits Regering staat welwillend tegenover de vestiging in Palestina van een nationaal tehuis voor het Joodse volk, en zal zijn beste krachten aanwenden de verwezenlijking van dit doel te bevorderen, waarbij het duidelijk moet zijn dat niets zal worden ondernomen dat de burgerlijke en godsdienstige rechten van niet-Joodse gemeenschappen in Palestina zou kunnen aantasten, of de rechten en de politieke status die Joden genieten in enig ander land.” > a. Wie is Lord Rothschild?
Pedagogisch schrift
28
> b. Wat hoopt de Britse regering met deze verklaring te bereiken?
> c. De recente actualiteit herinnert ons bijna dagelijks aan de gevolgen ervan. Waarover gaat het?
EPILOOG. EEN NIEUWE WERELD Herinner je je de zeven foto’s bij het begin van de tentoonstelling? Hier zie je ze terug maar dit keer zijn de gezichten vervangen door een vraagteken. Een beetje als de “kapotte smoelen” –nog een symbool!die je straks zal moeten trotseren. Na alle Verdragen en tal van veranderingen veroorzaakt door de oorlog, is Europa een stuk van zijn oude gezicht verloren en is het in ieder geval op zoek naar een nieuwe identiteit.
Neem kennis van de grote veranderingen die zich voordeden na de verschillende verdragen die werden getekend in Versailles of andere kastelen in de buurt van Parijs. Er zijn natuurlijk territoriale gevolgen (daar gaat het in een oorlog vaak om) maar ook politieke (de regimes , de Volkenbond), economische en culturele.
**
Verschillende landen spelen een (soms aanzienlijk) stuk van hun grondgebied kwijt maar niet één verdwijnt echt na de verdragen. Over welke landen gaat het?
Andere landen verrijzen uit de stukken die sommige landen verloren. We hebben het over:
Pedagogisch schrift
29
***
Het zijn dromen die ons groot maken. De grootste mannen zijn dromers” (W.Wilson). Maar waarom volgden de internationale gemeenschap en de Verenigde Staten, het geboorteland van president Wilson, zijn principes niet (of amper)?
Ooh, hoe verschrikkelijk die reis naar de grote oorlog!
Zwijg er mij over. Het was echt vreselijk!
Pedagogisch schrift
30
BONUS : Niet alles is dus geregeld. Verre van trouwens. Wat de Verdragen betrof, spraken velen (vooral in Duitsland) over “diktaat” of “belediging”. Generaal Foch zou zelfs gezegd hebben: “Dit is geen vrede; Dit is een wapenstilstand voor twintig jaar”. Andere bijzonder schokkende getuigenis van luciditeit is deze karikatuur die in 1919 verscheen in de Daily Telegraph, een Britse Labourkrant. Achter Clémenceau (Fr), Wilson (VS), Orlando (It) en Lloyd George (GB).
Wat leren we hieruit? (Lees aandachtig de tekst boven het hoofd van het kind)
Pedagogisch schrift
31
Zaal 17. Kapotte smoelen
Deze tentoonstelling eindigt op spectaculaire wijze met de meest huiveringwekkende verwondingen. De doden zijn vaak nog enkel namen (behalve natuurlijk voor hun naasten) en cijfers (voor de liefhebbers van statistieken). Maar de blik van de zwaargewonden blijven een blijvende herinnering voor de overlevenden en een levend en constant verwijt. Ze herinneren de wereld aan hun onafhoudelijk lijden en schreeuwen de absurditeit van wat is gebeurd uit: waarom ik? Waarom zo? Waarom? En nog tragischer wellicht: waarvoor? We moeten nu afsluiten.
** eN ***
Dat is natuurlijk de vraag die we ons allemaal stellen. Hoe is het zover kunnen komen dat er 17 miljoen doden moesten vallen waaronder 10 miljoen burgers. Maar veeleer dan op zoek te gaan naar de verantwoordelijken, moeten we kijken naar de beslissingen die mettertijd, positief zijn gebleken voor de mens en de wereld. Kan je van deze laatste schilderijen een, natuurlijk niet exhaustieve, nomenclatura maken? Schik ze in afnemende volgorde. 1 2 3 4 5 Eindsynthese
** en *** Wat denk je bij het verlaten van deze tentoonstelling?
Als je maar één gedachte mocht delen met je ouders of een vriend(in), wat zou dat dan zijn? Zou je een bezoek aan de tentoonstelling aanbevelen? Waarom?
Als afsluiter stellen wij jullie (leraren en/ of leerlingen) vier bedenkingen voor die eventueel voer zijn voor een debat.
“IEDER ZIJN WAARHEID!”» 1. “Militaire kwaliteiten, vaderlandsliefde, offensieve ijver, moed, geloof in het succes zijn vergelijkbaar. Maar de beweegredenen die er achter schuilgaan en de doelen die ze nastreven zijn zeer verschillend. Bij de vijand speelt overwinnen om te domineren, trots en verachting voor de tegenstrever. Voor de Fransen is dat de Vrijheid verdedigen, de open wonde dichten die de annnexaties van 1871 sloegen en de kinderen bevrijden van de constante dreiging van “buskruit en geslepen zwaarden “”.(Generaal Weygand, Du 2 Août à la Marne, 1964 in Almanach du Combattant, Paris, Durassié, 1974, p.34.) 2. “We leven omringd door vijanden. Ze willen ons kapotmaken. Hebben wij ze geprovoceerd? Hebben wij ze iets misdaan? Neen. Maar ze zagen ons groeien en machtig worden. Ze zagen wat het betekent Duitser te zijn; ze zagen hem de wereld veroveren, die kleine staat die een natie werd, een Europese macht en daarna een wereldmacht. En daarom willen ze ons kapot. Wij zullen vechten voor onze wereldmacht omdat we ze nodig hebben om te overleven en omdat ze ons terecht toekomt. Wij willen onze capaciteiten kunnen ontplooien, de grootsheid en de verhevenheid van ons volk, en wij willen de overwinning van de mensheid aankondigen. Wij bestrijden de arrogantie en de culturele verwaandheid van Frankrijk, wij vechten tegen de Russische halve maatregelen en onwetendheid, tegen het materialisme in Engeland en tegen de leugen in de hele wereld. Als wij ons laten gelden tegenover deze machten, redden wij voor onszelf en voor de mensheid, haar geest, haar waarheid, haar idealisme en alles wat ons het heiligst is”. Emma M., geboren in 1896. Passage uit een verhandeling van een Duitse leerling van 1915, geciteerd door Die Zeit, Hamburg. 3. “Voor een stuk grond méér of minder heeft de mens altijd erkend dat er geplunderd werd, gebrand, gedood, gekeeld. En om het slimmer en zekerder aan te pakken, vond hij mooie regels uit die de krijgskunst worden genoemd; deze regels toepassen zou hem roem en de meest benijdenswaardige reputatie bezorgen. En sindsdien is hij eeuw na eeuw altijd maar verder gegaan in het elkaar uitmoorden.” (La Bruyère, XVIIe siècle). 4. “Het begin van elke oorlog is de wedijver om eigendom.” (Plato, 427 ACN)
Texten (Jacques Broun - Joseph Ruwet) - Map ( Michael Van Raek) - Illustratie (Youri Martin)