~ 1 \\l'~\\\I~I\I I \~l\ \I\\
\\\\\\\\\\\\ \\
IiI\\11\ ~ \ \\,\\\1\1\~
1\1\\\\\\ \\\
i 1\11\\I 11\\1\1 11\111 'lII'1\111\ 1I 1111 Ii1I \1' 1111\1lli \ 1\\,IH\\1I 11 i\1\11\I \1\1\\\I1 \ I. Ii11\1 1I
\1111\
Lt
~ lI llIl"111I 111111111I1 \1
1
lIIil:\ \ li \l 11 1 11 Ilil 111I" \l\I, \I
...... C'"'
00 ... 0 O'\.tI \.ti 0'
BIBLIOTHEEK TU Delft
p 1827 6149
1\\\\ \11\\\\\\\ \1\\\\\\\\\\1\\\\\\ c
561016
Op weg naar een nieuw commu nicatiet ijdperk
Grafische telecommunicatie Op weg naar een nieuw co m m unicat ietijdp erk t zijn van Een gedachtenwisseling over de consequ enties van het in opkoms grafische van e nieuwe method en voor de overdra cht , opname en weergav gen rbindin etherve informa tie , met gebruik making van kabeI- en/of
Delftse Universitaire Pers/19 75
Commissie van voorbereiding en redactie Prof. dr. ir. J .L. Bordewijk Prof. ir. J .L. de Kroes Ir. A.S.T. Kruijf Prof. ir. H.L. van Lommel J.L. Ravesloot Dip!. Ing . F.J . Schramel Dr. F.w . de Vrijer L.H. van Unen (eindredactie)
Afdeling der Elektrotechniek Technische Hogeschool Delft Mekelweg 4 Delft, april 1974
Deze uitgave kwam mede tot stand dank zij finan ciële en personele bijstand van IBM Nederland NV en Philips Telecommunicatie Nederland.
Inhoud
Status van het colloquium Bij u, over u, zonder u.. .? / L.H. van Unen Conclusies van het colloquium Maatschappelijke conclusies Technische conclusies Afgeleide conclusies Een balans van het colloqu ium/J.L. Bordewijk Grafische punt-pu nt verbindingen door middel van mechanische transducers Stellingen transmissie van lopend handsch rift/L,l. Geluk telexdie nst/A.Chr. Jansen punt-pu nt verbindingen/J.L. de Kroes Toelichtingen op de stellingen toelicht ing op de stellingen betreffe nde transmissie van lopend handsch rift/JJ . Geluk toelicht ing op de stelIingen betreffe nde de telexdie nst/ A.Chr. Jansen toelicht ing op de stellingen betreffe nde punt-pu nt verbindingen/J.L. de Kroes Comme ntaren comme ntaar op de stellingen van J J . Geluk betreffe nde de transmissie van lopend handsch rift/A. Kruijf comme ntaar op de stellingen van A.Chr. Jansen betreffe nde de telexdie nst/Ll.. Bordewijk comme ntaar op de stelIingen van J .L. de Kroes betreffe nde punt-pu nt verbind ingen/E J. Nijenhuis Samenv atting van de discussie/A . Kruijf Grafische punt-pu nt verbindingen door middel van elektronische transd ucers StelIingen
13 14 16 16 17 20 22 35 37 37 38 38 40 40 44 45
47 48 48 49 SI 53 7
te lelees-rnode van de beeldtelefoon/L.J.W. van Loon schrijftelefoon/A. Kruijf Toelichtingen op de stellingen toelichting op de stellingen betreffende de beeldtelefoon/ L.J .W. van Loon toelichting op de stellingen betreffende de schrijftelefoon/ A . Kruijf Commentaren commentaar op de stellingen van LJ.w . van Loon betreffende de telelees-rnode van de beeldtelefoon/ C. Bakke r commentaar op de stellingen van A. Kruijfbetreffende de schrijftelefoon/F.W. de Vrijer Samenvatting van de discussie/A . Kruijf Grafische te lecommunicatie in het distributieve verkeer Stellingen de t elekran t/Th .H. Oltheten het elektronische schoolbo rd/A . Kegel de videoplaat/F .W. de Vr ijer Toelichtingen op de ste llingen toelichting op de ste llingen betreffende de telekrant/ Th.H .Oltheten toelicht ing op de stelli ngen betreffende het elektronische schoolbord/A. Kege l toelichting op de stellingen betreffende de videoplaat/ F .W. de Vrijer Commenta ren commentaar op de ste llingen van Th .H. Oltheten betreffende de t elekrant /R.A . Timmermans com me ntaar op de st ellingen van A. Kegel betreffende het elektronische schoolbord/Co Sonnemans commentaar op de stellingen van F.W. de Vrijer betre ffende VLP/J J . Ge luk Samenvatting van de discussie/A . Kruijf Codering en ops lag van grafische info rm at ie St elli ngen m icrofilm voor infor mat ie-opslag /R .A. Timmermans ret rieval van gecodeerde informatie/F . van der Walle cent rale of de centra le informatieherkenning/H . van Steenis pap ier of bee ldsche rm? /P J . Kalff Toe lichtingen op de ste llingen toelicht ing op de ste llingen betreffende de microfilmt R.A. Timme rmans
8
53
54 56
56 57 61
61
62 63 67 69 69 71 72 73 73
74
77 78 78
80 81
84 89 91 91
92 93
96 97
97
toelicht ing op de stellingen betreffe nde retrieval van geco deerde informa tie/F. van der Walle toelicht ing op de stellingen betreffe nde papier versus beeldsc herm/P.J . Kalff Comme ntaren comme ntaar op de stellingen van R.A. Timmer mans betreffe nde de microfilm /U. Taks Samenv atting van de discussie /A. Kruijf Grafisc he termina ls en displays Stellingen facsimile-diensten /M. Bowden en J. Malster Summa ries of the present a tions summar y of the talk of C. Schmid t-Stöltin g about facsimile summar y of the present ation of M. Bowden and J. Malster about facsimile summar y of the present ation of P. Ra inger about Ceefax Summa ry ofthe discussions/A. Kruijf Append ix 1: Een algemee n 'Techno logy Assesm enr' problee m, of, hoe technic us en samenleving elkaar zien Stelling Tegenstelling Lijst van aangem elde deelnem ers Literatu ur
100 105 108 108 110 115 117 117 118 118 122 125 131 135 135 136 138 144
9
Op weg naar een nieuw communicatietijdperk
Status van het colloquium
Het te leco mmunicatie-co lloquium wordt jaarlijks georganiseerd door enkele laborato ria van de afdeling Elektro techniek van de Technische Hogesc hool Delft. Met de voo rbereiding ervan is een speciale commissie belast, bestaan de uit vertegen woo rdigers van de academische wereld , bedrijfsleven , overhei d en maa tscha ppelijke inst ellingen . Tijdens elk colloqu ium wo rdt in een zestal middag zittinge n een actueel th em a uit de com municatietechn iek behand eld , waar bij in het bijzond er het accent wo rdt gelegd op de te verwach ten ontwikk elingsm ogelijkh eden. De resulta ten van de colloqu ia worden door een in overleg met de deelnem ers gevor mde redactie commissie gepubliceerd. Men hoopt hiermee niet alleen een zekere steun te verlenen aan de lange termijn studies in industri e en bedrijfsleven, maar ook de m aatscha ppij te stimuleren tot meeden ken over de te volgen koers . Bovendien zijn de collo quia bed oe ld om gegevens aan te dragen voor overheden en inste llingen die belast zijn met het vaststellen van beleidslijnen op een bepaald ter rein , het stelle n van priorite iten , het samenstellen van wensen pakkett en enzovo orts. Om de discussies zo waardevol mogelij k te m aken , is deelname aan het colloquium in beginsel beperkt tot bij de studies op het 'thernag ebied' bet rok kenen , waarbij in het bijzond er ouderejaars st udenten, afstude rend in de telecom munica tietechn iek , welkom zijn . De twee vorige colloqu ia waren gewijd aan : 1970/1 9 71 - 'Het lokale telecom munica tienet van stra ks' . Eindver slag uitgegeven door Stichtin g Toekom stbeeld der Technie k onder de naam: Commu nicatiestad '85 . 19 71 /1 972 - 'Teleco mmunic atie in het weg- en raiIverk eer'. Diverse deelverslagen: H. van Campen hout. Eindversl ag in bewerking.
13
·· B IJ
U,
over u, zon der u...? er U ....
L.IJ. Fan Un en
Het ziet ernaar uit dat wij aan de vooravo nd staan van een nieuw commu nicatietijd perk: dat van de grafische telecom munica tie . Technis ch zal het mogelijk zijn in onze huizen 'elektro nische brievenbussen' te installer en , waarin via de ether of door middel van kabelve rbinding en grafische informa tie kan worden 'gedepo neerd' , bijvoorb eeld in de vorm van krantep agina's, of van schoollessen. Niet alleen zullen door deze technie ken de commu nicatiem ogelijkh eden voor het bedrijfsleven en voor particul ieren verder kunnen worden verbeterd, maar ook zullen bijvoorb eeld dagbladen verlost kunnen worden van hun tijdhand icap , terwijl papiersc haarste ook geen problee m meer zou hoeven te beteken en. Dit zijn enige van de belangr ijkste conclusies die men kan trekken uit het jongste telecom munica tie-coll oquium van de TH-Del ft , dat deze keer was gewijd aan 'Grafisc he telecom munica tiesyste men'. De titel van het eindverslag, 'op weg naar een nieuw commu nicatiet ijdperk ' , moge futurist isch lijken, hij is het echter geenszins. Immers telefoon , telegraa f, telex en televisiekrant (Ceefax , Oracle) hebben nu al deels de taak van onze klassiek e brieven bus overgen omen .
MAATS CHAPPE LIJK BELANG
Gezien de enorme consequ enties die het oprukk en van de grafisch e telecommu nicatie zal kunnen hebben voor de samenleving, lijkt het tijdig opstellen van een 'technol ogische begrotin g' van groot belang. Er zijn immers heden ten dage haast geen technisc he of technol ogische limieten meer. Men kan zich echter van elke technisc he ontwikk eling afvragen , of deze uit sociaal, culturee l en econom isch oogpun t gewenst is. Weliswa ar zullen de belangr ijkste beslissingen wat betreft de toekom stige ontwikk elingen door politici worden genome n, maar het lijkt zeer zinvol dat de technisc he wereld daarvan de samenleving in al haar geledingen tijdig op de hoogte brengt , 14
zodat deze kan meedenken over de te volgen koers. In dit verband is het interessant te wijzen op een uitspraak van professor Horst Ehmke , de vroegere minister van Posterijen en Telecommunicatiezaken in de Bondsrepubliek: 'Politiek haalbare oplossingen voor de ont wikkeling van onze communicatiesystemen kunnen alleen maar worden gevonden in openbare discussies en niet in zittingen achter gesloten deu ren do or ambtenaren, technici en marketing planners.' Hij onderstreepte zijn pleidooi om het grote publiek meer bij de besluitvorming te betrekken door te zeggen: 'Het is onwaarschijnlijk dat in de komende paar decennia enig ander gebied van technologische vooruitgang de kwaliteit van ons bestaan op dezelfde wijze zal beinvloeden als dat van de nieuwe communicatietechnologieën.'
KLOO F Een ander aspect dat bij de elkaar steeds sneller opvolgende technologische on twikkelingen een rol speelt , is, dat de vermeende kloof tussen technocraten en het grote publiek zich verder dreigt te verbr eden. De journalist Nigel Calder, die vorig jaar de Kalinga-prijs voor populariserin g der wetenschap won , beklaagt zich erover dat voorlichtingsmedia in gebreke blijven het publiek op de hoogte te brengen van belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen, omdat het daarvoor niet ontvankelijk zou zijn . Hij wijst er vervolgens op dat de kijkdichtheidscijfers van TV-programma's met 'moeilijke onderwerpen' als evolutieleer en foto-synthese , aantonen dat het grote publiek daarvan wel degelijk kennis wil nemen, maar dat de kloof in stand wordt gehouden door de managers der massamedia. Ook zijn er beschuldigingen aan het adres van een andere groep. Een Franse journalist stelde het in een artikel over Europese kabeltelevisie aldus: 'Zo lang de gewo on te blijft bestaan dat technici het voor het zeggen hebben , zo lang zullen regeringen zijn overgeleverd aan een soort technische mafia.' Met deze publikatie over datgene wat tijdens het colloquium ter discussie heeft gesta an en de conclusies waartoe het heeft geleid, hopen de colloquium-deelnemers een bijdrage te leveren aan de voorlichting van het grote publiek. Wellicht zal zo ook kunnen worden voorkomen dat wij opnieuw in een situatie verzeilen die ooit zo kernachtig werd samengevat met de uitdrukking : 'Chez vous, de vous et sans vous .. .' 1 •
Aldus karakteriseerde de Franse delegati e de rol van ons land bij het totstandkomen van de Vrede van Utrecht (1713), die een eind maakte aan de Spaanse Successieoorlog.
15
Conclusies van het colloquium
MAATSCHAPPELIJKE CONCLUSIES
1. Op basis van de huidige technologische ontwikkelingen mag worden gesteld dat wij op de drempel staan van een nieuw communicatietijdperk: dat van de grafische telecommunicatie. 2. Technisch zal het mogelijk zijn in onze huizen 'elektronische brievenbussen' te installeren, waarin via de ether of door middel van kabelverbindingen grafische informatie kan worden 'gedeponeerd' , bijvoorbeeld in de vorm van krantepagina's of schoollessen. 3. Het beantwoorden van de vraag of een dergelijke uitbreiding van onze telecommunicatiesystemen gewenst is, en zo ja, in welke vorm dat zal moeten geschieden , is vooral een politieke zaak. 4. Gezien de maatschappelijke implicaties die uit eerder genoemde ontwikkelingen kunnen voortvloeien, is het van groot belang nu al de samenleving in al haar geledingen uitvoerig voor te lichten en haar te stimuleren mee te denken (mee te beslissen) over de te volgen koers. 5. Het verdient aanbeveling te bestuderen in hoeverre integratie van deze nieuwe vormen van telecommunicatie met de bestaande diensten (telegraaf, telefoon, enz.) en thans in ontwikkeling zijnde vormen (kabel-TV) nuttig en gewenst is.' . 6. De nieuwe vormen van telecommunicatie kunnen worden gerealiseerd door de bestaande infrastructuur van verbindingskanalen uit te breiden. Deze behoeft dus niet te worden vervangen. Wel kan grafische telecommunicatie fungeren als vervangingsmiddel in het geval van bepaalde grondstoffentekorten (bijvoorbeeld : krantenpapier).
16
7. De invoering van grafische telecommunicatiesystemen kan in een eindfase tot grote wijziging leiden in de werkwijze en de bedrijfsstructuur van zowel de grafische industrie als de PTT's. 8. De invoering van grafische telecommunicatiesystemen kan de verhouding van pers en omroep grondig wijzigen . Enerzijds door het opheffen van de tijd-handicap van de pers. Anderzijds door het opheffen van de schaarste aan elekt ronische informatiekanalen en landelijke en/of stedelijke informatiedistributiesystemen . 9. In de gebruikerssfeer kan invoering van grafische telecommunicatiesystemen belangrijke voordelen opleveren . Selectieve informatie-opname, zowel als bescherming tegen ongewenste informatie kunnen door deze systemen worden bevorderd . rt
1-
I-
e
e
10. Om richting te geven aan de ontwikkeling van grafische telecommunicatiesystemen is het gewenst dat de samenleving zich bezint op principiële vragen als: - moet de opheffing van schaarste aan elektronische (ether- èn kabel-) informatietransportsystemen zowel als distributiesystemen, worden bevorderd of afgeremd? - zal het bedrijfsleven zich hierbij uiteindelijk een zelfde positie mogen verwerven als bij de papierinformatietransportsystemen?
J
"
::>
T ECHNISCHE CONCLUSIES
11. Grafische telecommunicatiesystemen maken het mogelijk een zestal functies die bij het gebruik van papier als informatiedrager alle door het papier worden vervuld, op te splitsen over evenzovele onderdelen van het systeem. Deze opsplitsing kan zowel enerzijds tot aanzienlijke papierbesparing leiden als anderzijds interessante nieuwe 'vrijheidsgraden' aan de gebruiker verschaffen. Het op scherpzinnige wijze uitbuiten van deze vrijheidsgraden zal tot tal van nieuwe vormen van grafische telecommunicatie kunnen leiden (zie 'Balans van het colloquium', p . 22). 12. Een snelle groei van grafische telecommunicatiesystemen is voo ral dáár denkbaar , waar bestaande - eventueel in geringe mate aan te passen - àfzeer binnenkort ontstaande infrastructuren zich daa rtoe lenen. Men zou op grond hiervan een snelle groei kunnen verwach te n bij:
telekopiërenbeeldplaat
- via bestaande te lefoonnet - via bestaande goederendistributiestelsels 17
lees-TV
- via bestaande ethernetten en eventueel snel ontstaande kabelnetten afstand(snel)schrijfsystemen - via bestaande telefoonnet gezinsverreschrijver - via bestaande telefoonnet. De kosten van de vereiste hulpapparatuur thuis zullen daarnaast ongetwijfeld een belangrijke rol spelen.
13. Zakenverreschrijver (telex j. De reeds 40 jaar oude telexdienst zal als vorm van grafische telecommunicatie in het zakelijk verkeer nog sterk blijven groeien. Er is grote behoefte aan een goedkopere verreschrijver. Het is niet te verwachten dat de huidige telexdienst op grote schaal zal worden gebruikt voor verkeer tussen particulieren. 14. Gezinsverreschrijver. Voor het grafische verkeer tussen particulieren zal de gezinsverreschrijver eerst dan levensvatbaar zijn , als het apparaat eenvoudig te bedienen (toetsenbord), weinig onderhoudsintensief en via een bestaande infrastructuur (telefoonnet) zal zijn te gebruiken. Onderzoek naar de mogelijkheid (en technisch/financiële wenselijkheid) van gelijktijdige overdracht van spraak en getypte tekst daarbij lijkt aanbevelenswaardig. 15. Afstand-schriifsystemen. Afstand-schrijfsystemen brengen lopend handschrift over. Bij de afstand-schrijfsystemen die gebruik maken van de overdracht via telefoonlijnen, of via de ether, hebben die systemen die toegerust zijn voor mechanische opneming en weergave van handschrift het voordeel van directe vastlegging van het schrift op papier. Dergelijke schrijfsystemen zullen een uitkomst betekenen voor die groep van gebruikers die over onvoldoende typevaardigheid beschikt, maar ook bijvoorbeeld van grote waarde kunnen zijn voor technici die over grote afstand tekeningen of grafieken willen verzenden. 16. Mechanische afstand-schrijfsystemen. Mechanische afstand-schrijfsystemen hebben een beperkte nauwkeurigheid, maar zullen voor die vormen van bedrijfscommunicatie waarvoor geen hoge kwaliteitseisen gelden (notities en tekeningen met beperkte gedetailleerdheid), van nut blijven. 17. Elektronische afstand-schrijfsystemen. Bij elektronische afstand-schrijfsystemen wordt de overgebrachte informatie op elektronische beeldschermen weergegeven. Omdat dergelijke systemen gebruik kunnen maken van LSI (Large Scale Integration) circuit-technieken en dus in massa en relatief goedkoop zijn te produceren, lijken zij het medium bij uitstek voor huis-tot-huis- of zakenverkeer.
18
.el
18. Afstand-sn elschrijfsystemen Het lijkt aanbevel enswa ard ig de toep assing van afstand-snelschrijfsystemen - waarbij de brief in normaal tempo word t geschr even en gecorrigeerd, om vervolgens versneld te worden overgedragen over een telefo oncircuit - als alternatief voor de briefpost te bestuderen.
ij-
19. Telekopie. De kwaliteit van de huidige telekopieersystemen is goed, maar de overdrachtssnelheid zal verder moeten worden opge voerd.
ls
20. Beeldtelefoon. De beeldtelefoon (videofoon) die specifiek is ontworpen voor het overdragen van bewegende beelden blijkt, ten gevolge van het ondoelmat ig gebruik van de bandbreedte, minder efficiënt voor de overdracht van stilstaand beeld, zoals documenten enzovoorts. Het lijkt derhalve zinvol de ontwikkeling van een speciaal documentenoverdrachtssysteem ter hand te nemen. Een probleem hierbij is echter dat de benodigde (brede band) transmissie-infrastructuur ontbreekt.
ijis :n
al }-
n Ir ~e
r.
r-
;t
~l
P k e
f-
rn
!-
n n
r
21 . Elektronisch schoolbord. Het elektronisch schoolbord (audio-visueel onderwijssysteem gebaseerd op overdracht van TV-beelden van schoolborden via spraakkanalen) kan een nuttige functie vervullen , daar waar een TV-distribut ie- netwerk ontbreekt, en daar waar wel een netwerk aanwezig is, maar de hoge kosten verbonden aan het maken van een compleet program ma een bezwaar zijn.
22 . Televisiekrant. Wanneer grafische telecommunicatie via TV op grote schaal zal worden toegepast, zal op den duur elke TV-ontvanger worden uitgerust met een elektronisch geheugen. Anticiperend hierop kan het geheugen uitwendig in serie met de antenneleiding worden aangebracht , zoals voorgest eld voor de in 1975 in Engeland te introduceren , televisiekrant (een systeem waarbij een TV-kijker naar keuze stukken - voortdurend geactualiseerd - krantetekst op zijn TV-toestel afgebeeld kan krijgen). 23.Door gebruik te maken van het telefoonnet voor het overbrengen van grafische informatie ontstaat de mogelijkheid selectieve informatie van vertrouwelijke aard uit een groter reservoir op te vragen. De betaling voor deze dienst kan zo beter worden geregeld, terwijl ook geheimhouding kan worden verzekerd. 24 . Bij het lezen van een krant blijkt het menselijk oog een uiterst efficiënt aftastorgaan te zijn, om uit de veelheid van informatie datgene op te sporen wat voor de lezer interessant is. Nagegaan dient te worden of deze eigenschap langs elektronische weg is te evenaren.
25. Beeldplaat. Bewegende beelden met bijbehorend geluid op geperste 19
schijven zullen in de komende jaren op de markt ko men, evenals de erbij benodigde afspeelapparatuur om beeld en geluid met een telev isie-ontvanger te kunnen weergeven . Een interessante eigenschap van he t VLP-(Video Long Play) systeem is de mogelijkheid voo r onbeperk te tijd sduur stilstaande beelden te vertonen. Dit maakt het desbet reffe nde systeem zeer geschikt voor o nderwijstoepassingen, terwijl VLP evenzeer goed is te gebruiken voor archivering, het inrichten van dat abank s en van videotheken. Een ander voo rdeel van VLP is, dat parallel meer geluidskanalen op de plaat kunnen worden aangebracht.
26. Microfilm. Het medium microfilm/mi crofiche voo r de opslag van informatie biedt zeer vele voord elen en grote groei moge lijkheden. Ondanks een aarzelende start , zal het gebruik van deze techniek in het volgende decennium sterk toenemen. De to epas singen zullen voorlopig in de sfeer van het bedrijfsleven en de overheid liggen ; het geb ruik op afstand, alsmede het particulier gebruik van dit medium op gro te schaa l, zijn vooralsnog niet te verwachten. De fabricage, verzending en archivering van micro film/fi che zijn goedkoop. Aandacht dient nog te worden besteed aan de ont wikkeling van de benodigde goedkope leesapparatuur, alsmede de opze t van een eenvoudig en 'waterdicht' terugzoeksysteem. Men zal hier voor een toevluch t moeten zoeken bij de elektro nika.
27 . Patroonh erkenning. Recente result at en op het gebied van tekenherkenningsmethoden tonen aan dat grote besparingen aan overdrach tsko sten van grafische informatie mogelijk zijn door decentralisati e van het tekenhe rken ningsproces.
AF GE LE IDE CO NCLU SIES
28. De verdere ontwikkeling van de grafische telecommunicatie is onder meer van veel belan g voor de auditief gehandicapten. 29 . Naast het oefenen in diverse analo ge vaardigheden als spreken , schr ijven, uitbeelden en dergelijke , verdient het aanbeveling reeds bij het basisonderwijs enkele digitale vaardigh eden als machineschrij ven, telefonisch kiezen, gebru ik van handrekentuig en dergelijke aan te leren . 30. In verband met mogelijke consequenties voor werkgele genheid , oplei dingen en dergel ijke , lijkt het nuttig nu reeds te begroten in hoeverr e de komst van de beeldplaat , met zijn grote geheugencapacit eit, remmend dan wel stimulerend zal inwerken op de o ntwikk eling van de grafische tele com municatie. Waarschijnlijk zal de te verwach ten opb loei van commerciële
20
ij r g
r r
beeldplaatstudio's een belangrijk stuk 'grafische' activiteit met zich meebrengen. 31 . Lokale televisie, de videocassette , de beeldplaat en de audiocassette vormen de voornaamste media die de huidige grafische industrie kunnen beinvloeden.
In dit verband kan worden gewezen op de activiteiten in Frankrijk van het Centre Commun d'Etude T élévision et Télécommunication (gezamenlijk project van CNET en ORTF met 160 medewerkers. Dit centrum is belast met: Etude de la possibilité de la fusion à long terme, de tous les résaux de transmission (t éléphone, tél édistribution, télé-informatique, visiophone). In Duitsland is een soortgelijk onderzoek gaande waarmee een interdepartementele commissie op het gebied van kabeltelevisie, datatransmissie en -processing en brede band communicatie is belast. Opmerkelijk is dat men er in deze beide landen naar streeft de ontwikkeling van de digitale (= numerieke) transmissie en die van de kabel-TV in één studie te verenigen. In deze landen zijn de activiteiten duidelijk waarneembaar, zonder daarbij de activiteiten in andere landen uit te sluiten.
21
Een balans van het colloquium J.L. Borde wijk
T ECHNOLOGISCH E BEGROTING
Het doel van het grafische telecommunicat ie-colloq uium was, na te gaan welke eisen zullen moeten worden gesteld aan to ekomstige telecommunicatiestelseis als gevolg van de snelle opkomst van tal van nieuw e vormen van grafische telecommunicatie en , omgekeerd , na te gaan welke faciliteiten do or de telecommunicatietechniek kunnen wo rde n geboden om de invoering van deze nieuwe grafische telec ommunicatievor men te vergemakkelijken ; vervolgens in een eerste ben aderin g de maat schappelijke consequ enties van een en ander te begroten , om ten slotte de aldus verkregen gegevens en inzichten in de vorm van een rapport ter beschik king te stellen ten behoeve van beleidsbepaling door de samenleving in haar diverse organen.
WERKWIJZ E
Teneinde vertrouwd te raken met de nieuwe vormen van grafische tele communicat ie die ter discussie staan , is gedure nde de eerste zittingen van het colloquium een groot aantal vormen van grafi sche telecommunicatie op kr itische wijze volgens het systeem van ' spreke rs en tegensprekers' doorgelicht en daarna aan een 'panel-discussie' onderworpen. Deze panel-discussie is in de eerste vier zittingen welbewust niet aan een vaste lij n gebo nden geweest. Diverse gedach ten die bij deze panel -discussie boven kwamen drij ven, zijn, behalve in een door de redacti ecommissie opg este lde lijst van conclusies van het colloquium , verwerkt in de volgende analyse.
ANA LYSE
Om de diverse reeds kortere of langere tijd in gebrui k zij nde dan wel voo rge-
22
stelde grafische telecommunicatievormen op systematische wijze te kunnen beoordelen , lijkt het nuttig een aantal kenmerken in te voeren. Eén kenmerkend onderscheid wordt gevonden in de grafische informatiesoort: schrift, tekening, typendruk, afbeeldingetc. , waarbij iedere soort nog te onderscheiden ware in dynamografisch versus statografisch. Een tweede onderscheiding kan worden gevonden in de al of niet gelijktijdigheid van voortbrenging en opname van de informatie, dat wil zeggen al of niet 'live' [1], waarbij in onze studie de systemen met geheugen (= niet 'live') een overheersende rol spelen. Deze laatste systemen bieden door versneld of vertraagd overdragen de mogelijkheid van kanaalaanpassing. Ook kan men onderscheiden naar het doel: persoonlijke correspondentie, verspreiding of enquête, dat wil zeggen punt-punt-verkeer, distributieverkeer . of contributieverkeer, met als verdere onderverdeling 'vaste' verbinding dan wel 'kies' -verbinding. De genoemde kenmerken komen in alle mogelijke combinaties en permutaties voor , maar zijn mijns inziens toch niet essentieel bij het bestuderen van de huidige overgangsfase van papier - algemener: van een materieel informatiedragend vlies -, als praktisch enige en uitsluitende informatiedrager, naar de toestand waarbij de informatie enkele malen van type informatiedrager wisselt alvorens te bestemder plaatse aan te komen. Deze laatste toestand is eigenlijk al met de opkomst van de telegrafie in de vorige eeuw ingegaan - met als 'bekende' voorgangers trornmel-, rook-, semafoorsignalen en dergelijke -, maar in de laatste jaren sterk geaccentueerd door de introductie van regeldrukkers, elektronische beeldschermen, magnetische en elektronische geheugens en dergelijke. Veel kenmerkender voor de te bestuderen overgang is mijns inziens de herhaalde wisseling van type informatiedrager die bij de nieuwe systemen wordt aangetroffen. Deze herhaalde wisseling in moderne grafische telecommunicatievormen doet ons gemakkelijk enige principieel verschillende functies identificeren die weliswaar bij elke grafische communicatie optreden en daar ook onmisbaar zijn, maar in de klassieke fase, waarin papier als enige informatiedrager optrad, minder gemakkelijk onderkend worden. Nemen we als voorbeeld een met de hand geschreven brief. Het vel papier dient daarbij als: 1. schrijfvlak = vel papier 2. monitorvlak = vel papier 3. geheugenvlak van de zender = vel papier 4. informatie-overdrager = vel papier 5. geheugenvlak van de ontvanger = vel papier 6.1eesvlak = vel papier Bezien we nu een telexverbinding met een op ponsband voorbereid bericht en trachten we daarbij dezelfde functies te onderscheiden:
23
1. sch rijfvlak 2 . monitorvlak 3. geheugenvlak van de zend er 4. informatie-overdrager 5. geheugenvlak van de ontvanger 6.leesvlak
= bedieningstableau (toetsenbord) = vel papier = ponsband = elektromagnetische golf = vel papier of po nsband
= vel papier.
Nemen we ten slotte lees-TV (Ceefax, Oracle e.d.) met typendruk of een schrijftelefoon met lopend schrift [2] , [3]: 1. schrijfvlak = bedi en ingstabl eau 2 . monitorvlak = kath od estraalbuis = digitaal MOS-LS1 schuifregister of 3. geheugen-vlak' van de zender
RAM 4. informatiedrager 5. geheugenvlak van de ontvanger
= e.m. golf = digit aal MOS-LSr
sch uifreg isters of
RAM 6. leesvlak
= kathodestraalbuis .
De gero utineerde typist(e) is volop gewend het vel papier als monitorvlak te geb ruiken in plaats van het schrijfvlak (= to ets enb ord) . Bij de schrijftelefoon zal het de vraag zijn of men het papier als monitorvlak kan weglaten, maar na enige oefening - en wellicht enige technische ondersteuning met een soort 'cursor' - zal dit wel luk ken . De telexist(e) venro uwt er blindelings op dat de ponsband dezelfde in formatie bevat als he t vel papier. Welhaast moet men nu concluderen dat het 'vel papier' , dat alle zes functies in zich verenigt , onvervangbaar is. Maar zo'n co nclusie is toch te voorbarig. Het is bekend van de invoerapparatuur van rekenm ach ines, en uit de demonstraties met het elektronisch sch oolbord dat ju ist de scheid ing van functies allerlei interessante nieuwe mogelij khe den oplevert. Een combinatie van een ' bedieningsvlak met toet sen voo r wissen , stuffen, ops chuiven , aanwijzen , kleuren etc.' en een 'rnonitor vlak bestaande uit een elektronisch beeldscherm' en een 'gehe ugenvlak best aand e uit schu ifregisters' geeft de mo gelijkheden van on zichtbaar en vrijwel moeitel oos cor rigeren , aanvullen , opmaken en dergelijke : de ideale verre -ty pemachine van de toekomst, zou men kunnen zeggen , die pr ofe ssion eel reeds wo rde n toegepast. Tabel 1 geeft een overzicht van een functie-indel ing voor alle bij he t collo quium behandelde grafische telecommunicatievormen.
24
Tab el I
drukwerk brief tekening typewerk schoolb ord
sch rij fvlak
Telex
Film
Microfiche Fa csimil e krant Telecopi e
beeldbeeldplaat Cecfax telefoon beeldband Schrijftelef oon Videokrant Brieftelef oon Ty pet elef oon
kunst-
papier , toet sen
papier , toet sen
camera
came ra
papier , toet sen
mozaiek printer
papier , bord
toetsen
Mon itorvlak
papi er bor d
pap ier
papier
optische pro jecti e
papier
papier
kath . bui s
kath . buis
kath. bu is
Geheu gen 'vlak ' van ze nder
pap ier bord
pap ier
ponsband
kunststof
ftlm
papier
camera
kun ststo f
MOS·LSI
Info rm atie (over)drager
papier bord
rapier
e.m.golf
kunststof
film
e.m.golf
e.m.go lf
kunststo f
e.m .golf
Geheu gen 'vlak' van ontvanger
papier bord
papier
pon sband
kunststof
film
papier
kath . bui s
ku nststo f
MOS·LSI
' Lees' vlak
papi er bord
papier
papi er
optische projectie ,
papier
kath. bui s
kath. buis
kath . buis
toet sen
stof
r optische \ proje cti e }\
~~'cl hJ Ul
C'Of'ï
1~"N I
Ccl
J
DE 'E LEKT RONISCHE BRI EVENBUS'
Grafische telecommunicatie verschaft ons eigenlijk een soort elektronische brievenbus. Deze 'elektronische brievenbus' zal in een eerste fase kunnen bestaan uit een telefoonkabelaansluiting in combinati e met een 'weergever' , 'transductor ' of 'display' , die de elektronische signalen die via de telefoonkabel arriveren , als grafische voorstelling zichtbaar maakt. Aangezien in Nederland sinds 1968 (stapn 68) iedere woning in een zogenaamd vooraanlegsysteem met twee aderparen wordt aangeslot en [4], waarvan één aderpaar voor een eerste aansluiting op het automatische telefoonnet dient , kan men nog onderscheid maken tussen een grafische 'kiesverbinding' via het normale telefoonnet en een 'dist ributie-aansluiting' op het tweede aderpaar dat daartoe in een vast stedelijk distributienet zou moeten worden opgenomen . Deze kiesverbinding zal zowel kunnen worden gebruikt voor het aanroepen van een informatiecentrum (databank e.d.) als voor het opbouwen van een afstand-(snel)schrijfverbinding tussen twee telefo ona bonnees. De maximale schrijfsnelheid wordt daarbij bepaald door de bandbre edte die he t automatisch telefoonnet ter beschikking stelt : 3100 Hz. De bandbreedte - en daarmede het datatempo - in het vaste distributienet zal vele malen groter zijn dan de 3100 Hz van het automatische tele foonnet. Zouden er voldoende goedkope transduetoren in de ha ndel komen van bijv. enkele honderden guldens per stuk [5], dan lijkt de vorming van abonneenetten economisch bepaald niet uitgesloten. Het lijkt met de thans ter beschikking staande digitale technologie zelfs relatief éénvoudig om over één vast distributienet een groo t aan tal abo nneenetten te vormen in één of andere vorm van tijdmultipeling. Zodra er in onze steden kabeltelevisienetten van voldoende omvang tot stand zijn gebracht , zal in een tweede fase de 'elektronische brievenbus' aanzienlijk ruimer kunnen worden, daar bij deze netten sprake is van band breedtes van enkele tientallen tot enkele hond erden MHz. Maar ook de etherweg is in deze beschouwingen niet te verwaarlozen. Een TV-ontvangtoestel op eigen dan wel gemeenschappelijke antenne aangesloten en afgestemd op een daartoe ingerichte TV-zender, kan door toevoeging van wat digitale geheugenschakelingen eveneens als ' elektronische brievenbus' worden gebruikt [2] , [6].
FACSIMIL E OF BEELDBUIS
Welke 'weergever' of ' display' zal nu het eerst in aanmerking komen voor de diverse toepassingen ?
26
Facsimil e is hard op weg van een ingewikkeld professioneel gebeuren over te gaan naar de fase van een door leken te hanteren procédé. Er zijn thans reeds telekopieerapparaten op de markt waarmede in vier of zes minuten een document in A4-formaat over een normaal telefooncircuit kan worden 'getelekopieerd' , en er zijn bovendien systemen aangekondigd die hetzelfde binnen één minuut zouden kunnen presteren . Maar ook de beeldbuis is op weg. Gebruik makend van het feit dat reeds zovelen een TV -ontvanger met beeldbuis bezitten, is o.a. de BBC van plan in 1975 een grafische telecommunicatiedienst in te voeren onder de naam 'Ceefax' [2] . In Friesland wordt op tal van lagere scholen reeds voor het derde achtereenvolgende jaar een serie 'telebord'-onderwijsprogramma's via de ether ontvangen , afkomstig van de ' F ryske Akademy' , waarbij uit kostenoverwegingen geheugenschakelingen per schoolontvanger worden vermeden zolang de TV-zender Smilde nog voldoende 'vrij e TV-uren' bezit [7] . TELEAC maakte vanaf het voorjaar 1974 regelmatig gebruik van het in [8] beschreven telebord als snel en goedkoop systeem voor het invoegen van grafieken en tekeningen in een cursus over beton techniek . Welke van de beschreven nieuwe grafische telecommunicatievormen zal nu het eerst tot een toepassing op grote schaal kunnen leiden? Voor een snelle invoering op grote schaal zal aan een aantal voorwaarden moeten worden voldaan: a. de nieuwe dienstverlening zal in een behoefte moeten voorzien (al of niet zinvol, al of niet opgewekt) ; b . een bestaande of ontstaande, eventueel aangepaste, infrastruct uur zal moeten kunnen worden gebruikt; c. het 'grafische terminal' zal betrekkelijk goedkoop en eenvoudig te bedienen moeten zijn. Hoewel aan alle drie voorwaarden tegelijkertijd zal moeten worden voldaan, lijkt het toch verstandig met de discussie van één ervan, en wel met b, te beginnen .
ET H ERD 15TRIB UTIE
Bruikbare infrastructuren zijn aanwezig in de vorm van bestaande distributienetwerken van omroepzenders (geluid en beeld), al of niet aangevuld met collectieve antennevoorzieningen, voor het op korte term ijn realiseren van : 1. nieuwsvoorziening via lees-TV (Ceefax, Orac1e e.d .); 2. omroeponderwijs via het elektronisch schoolbord of 'telebord' . Het succes van lees-TV zal mijns inziens sterk afhankelijk zijn van de kosten van de extra geheugenapparatuur die aan elke TV -ontvanger moet worden 27
toegevoegd, maar ook van de mogelijkheid de centrale 'software' produktiekosten te rec upereren. Voor toepassingen van het elektronisch schoolbord in landen met een goed ontwikkeld TV-zendernet kan de convertor bij de TV-ontvanger vervallen zolang in deze netten nog vrije TV-zendtijd (morgenuren voor scholen! ) aanwezig is. In dit kader passen de eerder genoemde experimenten van de 'Fryske Akademy' en van TELEAC. Vermelding verdienen in dit verba nd ook de tijdens het colloquium onbesproken gebleven - Japanse ontwikkelingen op he t gebied van 'still picture broadcasting' [6].
GRAFISCHE ' KIESVERB IND ING'
Een andere bru ikb are infrastructuur wordt geboden door het bestaande open bare telefoonnet , en wel voor het realiseren van: 1. gezinsverreschrijver; 2. telekopie er- (kiesfacsimile-) systemen; 3 . afstand-schrijfsyst eem ; 4. afstand-snelschrijfsy stee m (elektro nische brief). De toepassing van de in [9] beh and elde rnozaiekprinter als mogelijke gezinsverreschrijver spreekt voor zichzelf . Het feit dat nog niet vele mensen even snel leren typen als sch rijven is een - tijdelijk? - nadeel. Het in [10] besproken teleko pieersysteem vergt vier of zes minuten voor he t overdragen van een A4-formaa t over een normaal telefooncircuit. Afgezien van de kosten van de terminal en de materiaalkosten gaan dan de telefoonkosten een belangrijke rol spelen, indien we denken aan een mo gelijke toekomstige toepassing als de facsimile-krant. Bovendien zullen bij een massale toepassing de bestaande telefooncentrales moeten worden aangepast. Deze zaken komen veel gunstiger te liggen, indien de overdrachtstijd van een A4 to t enke le tientallen seconden zou kunnen worden gereduceerd, zoals door enke le spreke rs word t verwacht. Voor het afstand-(snel)schrijfsysteem wordt bij de PTT zowel als bij de industrie in toenemende mate belangstelling getoond. Indien de te rmina l-apparatuur goedkoop kan worden geproduceerd , zal de schrijftelefoon , waarbij schrift en spraak tegelijkertijd worden overgedragen, in vele beh oeften kunn en voorzien, waarvoor tot voor kort aan de documentenmod e van de beeldtel efoon werd gedacht. Vooral indien aan de schrijftele foon nog een docum entenlezer zou kunnen worden toegevoegd . Archi vering kan geschieden met een eenvoudige cassetterecorder. Bij het afst and-snelsch rijfsysteem (briefrnode) wordt de gehele spraakband voo r sch rifto verdracht gebrui kt. Een comb inat ie van afstand-schrijf- en afstand-snels chrijffaciliteiten lijkt zeer wel mogelijk.
DIST RIB UTIENET VIA KABELT ELEVISI ENET
Een (landelijk) kabeltelevisienet [11] zal in eerste aanleg dienen voor de verbete ring van de o ntvangstkwaliteit in gebieden met slechte of onpraktisch e di recte etherontvangstmogelijkheden. Als zodanig is het een verlengstuk van de ether en gelden voor dit net dezelfde conclusies als reeds voor de etherdistributie zijn gemaakt. Het kabeltelevisienet biedt dank zij zijn grote bandbreedtereserve als int eressante extra mo gelijkheid de in de voorgaande paragraaf genoemde schuifregistergeheugens , voor een aantal abonnees, voor een gehele wijk of zelfs voor een gehele stad centraal op te stellen, waardoor de aanschaf van zeer omvangrijke geheu gens mogelijk wordt. De abonnee krijgt daarbij zijn grafische inform atie in de vorm van een normaal videosignaal geleverd als onde rdeel van een kiestelevisiesysteem . Het zal van de snelheid waarmee deze netten worden gerealiseerd en de kostenontwikkeling van de geheugens afh angen welk systeem uiteindelijk de meeste voordelen biedt. Het lijkt niet uitgesloten dat voor stedelijke en plattelandsgebieden hierdoor een verschil in voorkeur zal ontstaan.
DISTRIB UTIEN ET VIA RESERV E-TELEFOONAANSLUITING
Hoe wel voo r de vorming van zo'n net een aantal extra voorzieningen nodig is, is het haarvatennet van het zogenaamde kabelverdeelpunt naar de woningen in gro te delen van het telefoonnet voorhanden. Over zo'n distributienet zou wellicht met snelheden van enkele Mbits /sec kunnen worden gewerkt ten behoeve van : I . facsimile -krant ; 2 . mozaiekprinter-krant ; 3. kabe lbeeldbuis-krant. De beeldbuiskrant . bijvoorbeeld van een schuifregistergeheugen voorzien heeft als voordeel boven de eerstgenoemde twee systemen dat vrijwel onmiddellijk correcties, herzieningen en aanvullingen mogelijk zijn . Voorlopig zal als nadeel gelden dat de capaciteit van de schuifregisters beperkt moet blijven in verband met de kosten , zodat voor informatie die voor langere tijd bewaard moet blijven een aanvulling met een magneetband- of schijfgeheugen noodzakelijk is. Zoals reeds in de vorige paragraaf werd opgemerkt, is het zeer wel denkbaar over dit distributienet verscheidene abonneenetten in tijdmult iplex op te bouwen waarbij een soort 'message' of 'packet-switching' kan worden toe gepast in het centrale voedingspunt van het net op de, vanuit diverse informatiebronnen, aangeboden berichten . De berichten kunnen van een afzendercoctering worden voorzien . Door nu in de kabelverdeelpunten in de
29
diverse woonwijken aan de ingang van de abonnee-aftakk ing code poorten te plaatsen, kan worden be reikt dat de ber icht en dan wel pakketten uitsluitend aankomen bij die abonnees die hetzij bet alend abonnee zijn, hetzij -,in geval van gratis informatie, zoals reclame - heb ben verklaard geen bezwaar te hebben tegen ontvangst in hun 'elekt ro nische brievenbus' .
MAATSCH APPELIJK E CONSE QUENTIES
Het lijkt ondoenlijk in het best ek van dit colloquium -verslag een uitputtende behandeling te geven van de maatschappelijke consequenties van het in zwang komen van grafische informatiesyst emen . Maar het is wel mogelijk enkele gebieden aan te geven waar vèrgaande verschuivingen kun nen op treden, tenzij - omdat beleidsbepalende organen zulks nodig achten - tijdig wordt bijgestuurd.
VERVANGING VAN PAPIER
Over dit onderwerp is reeds veel geschreven. Voor zover men het materiaal papier als essentieel aanmerkt voor het begrip boek , tijdschri ft en krant, zal er bij vervanging van papier door elektronische middelen sprake zijn van het verloren gaan van 'iets zeer vertrouwds' [12] . Het geestesprodukt echter, vastgelegd als een geordende verzameling van grafische symbolen, letters, woorden, zinnen , zal in eerst e instantie door de komst van een elektronisch leesapparaat in het geheel niet behoeven te worden aangetast. Het eindprodukt zal inte gendeel rijker kunnen zijn naar vorm en kleur. Het kan op eenvoudige wijze wor den aangevuld met orale informatie, bewegende illustraties e.d .
WIJZIGING IN DE POSITIE VAN OR ALE TEN OPZICHTE VAN GRAFISCH E COMMUNICATIE
Het aantasten van het boek in de zin van het geestesprodukt , de geordende verzameling van grafische symbolen, moet veeleer worden verwacht uit een geheel andere hoek. De Westerse cultuur wordt immers geke nmerkt door een lees- en schrijfbeschaving Van de massa . Door het gedurende eeuwen ontbreken van geschikte audio-registratiemiddelen is de Westerse mens eenzijdig ingesteld geraakt op grafische informatie-overdracht. En ho ewel aud ioregistratie thans betrekkelijk eenvoudig mogelijk is, beschi kken nog maar weinig mensen over een eenvoudige zakdictafoon, terwijl vrijwel iedereen een eenvoudige zakagenda of een notitieboekje bezit. De vraag kan worden
30
gesteld of de orale communicatiecapaciteiten van de Westerse mens niet sterk zijn teruggelopen in de eeuwen die volgden op de uitvinding van de boekdrukkunst. De invoering van audio-registratiemiddelen heeft inderdaad een hernieuwde aandacht voor orale communicatie tot gevolg gehad. Men denke aan de audio-practica voor taalonderricht, men denke ook aan de stemmen die, voor de thans nog oraal gerichte samenlevingen, orale onderwijsmiddelen voorstellen, teneinde de ontreddering die veelal optreedt bij het introduceren van grafische communicatie bij dergelijke samenlevingen te voorkomen. In mijn ogen is de discussie over het al of niet voortbestaan van het boek veeleer een discussie over de positie die grafische en orale communicatie ten opzichte van elkaar in de toekomst zullen innemen, dan een discussie over het al of niet in gebruik blijven van papier, als drager van grafische informatie. Persoonlijk lijkt het mij daarbij zeer onwaarschijnlijk, dat de niet -electronische grafische informatie-overdrachtsweg zou wegvallen. De grafische informatie-overdrachtsmethode leent er zich immers bij uitstek voor, informatiebron en informatiebestemming aan elkaar aan te passen. Een bericht dat in uiterst langzaam tempo is geschreven, kan snel tot zéér snel worden gelezen, afhankelijk van de geoefendheid van de lezer. En hoewel er de laatste tijd wordt gerapporteerd over experimenten in snelluisteren ten behoeve van slechtzienden, blijft het 'scannen' van een bericht op eventueel belangrijke passages toch typisch voorbehouden aan de grafische informatieoverdrachtsvorm.
ELEKTRONISCHE BRIEVENBUS
Elektronische bezorging van kranten en post zoals zulks in een eindfase denkbaar is, zal zowel in de grafische industrie als bij de PTT's tot grote wijzigingen in de bedrijfsstructuur leiden. Maar ook het probleem van de persconcentraties kon weleens geheel anders komen te liggen zodra de krant aan huis wordt 'gedrukt'. Het probleem van de transportkosten, die een aanzienlijk deel uitmaken van de kosten van het eindprodukt krant, komt geheel anders te liggen. Door de enorme tijdwinst wordt directe competitie met de omroepnieuwsdiensten mogelijk [5]. De bescherming van de privacy die de elektronische brievenbus kan bieden door de mogelijkheid allerlei ongewenste reclame en andere lectuur tegen te houden· mits de overheid zulks tijdig bevordert -, gaat die van onze huidige brievenbussen ver te boven. Het 'brievenbusnumrner' wordt hiermede meer of minder geheim. 31
VAN COLL ECTI EV E NAAR INDIVID UEL E IN FORM ATI E-OPNAME
Karakteristiek voor het lezen van krant , tijdschrift , boek is het : 'met een boekje in een hoekje kruipen' . Een onbesche iden blik over de schouders van iemand die intens aan het lezen is, kan reeds als kwe tsend worden ervaren , ook al betreft het een spannende passage in overigens relat ief onpersoonlijke lectuur [12]. De min of meer familiale televisie met het éne kijk sche rm per gezin heeft het collectieve 'informatie opnemen' van vóór de bo ekdru kkunst gedeel telijk teruggebracht. Vereenvoudiging en vermenigvuldiging van elekt ronische lees- en kijk schermen zullen on s ongetwijfeld weer teru gvoer en naar een individueel, selectief opneempatroon. Willen we dat ?
OMRO EPPATROON
De omroep , in het bijzonder de . televisie , speelt een dominerende rol in de 'infonnatie' -verschaffing in de samenleving van vandaag. Karakteristiek voor onze omroep is de distributie van zendtijd aan gegadigden door de overheid op grond van de omroepwet , die in feite uitgaat van een voortdurende schaarste aan distributiemidd elen. Zowel de kabe ltelevis ie als de hiervoor besproken grafische telec ommunicati evo rmen maken een einde aan de schaarste en tevens aan de tijd-han dicap van de pers. De vraag naa r de blijvende gegrondheid van het toew ijzen van zendtijd, of algemener: dist ributiefaciliteiten door de overheid op gro nd van een secun daire wet als de omroepwet, tegenover de vrijheden die he t verdrag van Rome verwoordt , komt hiermede des te sterker naar voren.
BEELDPLAAT
In hoeverre de komst van de beeldplaat met zij n gro te geheugencapaciteit verstorend of juist stimulerend op de geschetste ontwikk eling zal inwerken, is thans nog niet te zeggen .
LIT ERATUUR
I.
2.
32
St ruct uuronderzoek in de grafische industrie , rapport nr.S: 'Mogelijk e wisselwerkingen tussen traditioneel-grafische en nieuwe co mmunica tie media' ; Instit uut voor Grafische Techniek TNO , Amsterd am , 19 73 . P.Rainger, 'A broadcast information service Ceefax', Electronics and
Power, 12juli 1973, pp . 274-276. 3. n
n
4.
1,
.e
5.
ft 1-
6.
( -
:1,
7. 8. 9.
in
a-
10.
m ie
I I. 12.
::Jf n-
m
J.L. Bordewijk, ' ''Scribosony'' developments in the Netherlands', Communication for EBU Working Party S, 8 februari 1973 . H.A . Hendriks, ' Aanleg van telefoonleidingen in de nieuwbouw', Data, 71 (I970), nr. 1-2, pp. 5-35. H. Ehmke, 'Die Entwicklung der Nachrichtentechnologien - Möglichkeiten und Aufgaben', Media Perspektiven (te verkrijgen op het adres: 6 Frankfurt am Main 1, Postfach 3294, Bertramshof). Heiichiro Ando en Hisakichi Yamane, 'Still-picture broadcasting, a new informational and instructional broadcasting system' , IEEE Transactions on Broadcasting; vol. BC-19, nr. 3, September 1973 . D. Wiersma, 'Het telebord experiment in Friesland', Onderwijs en Media, 5e jrg ., nr. 4 , pp . 107-110. A. Kegel et al., "The eIectronic blackboard', Tijdschrift voor het Nederlands Electronica- en Radiogenootschap ; deel 38, nr. 6, 1973. J.M. Dirksen, H. van Campenhout, J.L. de Kroes, W. Crouwel et al., 'Alphanurneric symbols for mosaic printers and display tubes', gepubliceerd in het verslag van het 'International Symposium on Human Factors' , juni 1972. D.M. Costigan, '''Fax'' in the home: looking back and ahead', IEEE Spectrum , september ln4, pp. 76-82 . 'Cornmunicatiestad 1985', Rapport telecommunicatiecolloquium 1970-197 I, Uitgeverij 'stichting toekomstbeeld der techniek', Den Haag. J .L. Bordewijk , 'Op weg naar de elektronische uitgeverij', bijdrage aan de bundel Of het gedrukt staat , Van Gorcum & Comp. B.V., Assen, 1973. Uitgegeven naar aanleiding van: Colloquium 'De Toekomst -van het Boek' , Amersfoort , 1-2 december 1972.
-it
n,
<e ie-
33
Grafische punt-punt verbindingen door middel van mechanische transducers
Stellingen
TRANSMISSIE VAN LOPEND HANDSCHRIFT I J.J .GELUK
1. Het handschrift is een van de meest betrouwbare identificaties van de mens ; de handtekening geeft al het vastgelegde een zegel van herkomst. 2. In de moderne communicatiesystemen is het handschrift, ten opzichte van auditieve en alfanumerieke informatie, verwaarloosd. 3. Met de hand schrijven en tekenen zijn voor overdracht gelijke informaties; intellectueel zijn ze 'een andere wereld'. 4 . Schrift bezit een onbeperkt geheugen, evenals de grammofoonplaat en de magnetische band. 5. Spraak en schrift kunnen sim ultaan wo rden o pgetekend op plaat en band. 6 . Handschrift en spreken zijn minde r snel dan u denkt. Spreken en schrijven van het gesprokene kunnen niet samengaan. Spreken en tekenen als illustratie zijn veelal simultaan . 7. Overdracht van lopend sch rift, spraak en muziek ('grafofonie') bieden een maximum aan instructieve waarden en muzikaal genot per bandbreedteeenheid . 8. AI het geschrevene is slechts een voe tspoor van de gedac h tengang; ook dit! 9. Correspondentie met schrift is belangrijk voo r geschoolde zienden; conversatie via schrift is noodzakelijk voo r geschoolde do ven. 10. Alle aud iofrequente transmissiekanalen en opneemsystemen zijn toe gankelijk voo r het grafofoonsignaal. 37
TELEXDIENST/A .CHR. JANS EN
1. De reeds 40 jaar oude telexdienst zal oo k in de toekomst nog sterk blijven groeien ondanks de - vergeleken met nieuwere ontwikkelingen - beperkte gerieven van de voor deze dienst internatio naal gestandaardiseerde verreschrijvers . 2 . Bij de ontwikkeling van goedkopere (in aanscha f en in ex ploitatie) verreschrijvers ter verdere stimulering van de telex dienst moe t de oplossing niet worden gezocht in beperking van de abon neegerieven , noch in beperking van de levensduur. 3. De huidige mechanische verreschrijvers hebb en reeds een hoge graad van betrouwbaarheid bij een betrekkelijk gering ' preventief onderhoud en een zeer lange levensduur. Daarom moet bij de elektronificering van verreschrijvers in hoofdzaak worden gestreefd naar verlaging van de produktiekosten bij nog grotere betrouwbaarheid . 4. De bij elektronificering van verreschrijvers op het eerste gezicht voor de hand liggende overgang van ponsband naar magneetband als geheugen is vermoedelijk economisch alleen te verwe zenlij ken als enige vermindering van het bedieningsgemak voor de abonnee wordt geaccepteerd .
PUNT-PUNT VERBINDING EN/J.L. DE KRO ES
Mozaiekverreschrijver (gezinsverreschrijver) 1. In een hedendaags ontwerp van een verreschrijver zullen vele functies , waarvoor 40 jaar geleden mechanismen werd en verkozen , to t stand worden gebracht door elektronische schakelingen. 2 . Het mozaiekprincipe is een voorbeeld van een dru kprincipe, waarbij het gebruik van mechanismen tot een minimum is teru ggebracht. 3. De lettervormen zijn hierbij niet vastgelegd in een mechani sch geheugen (de negatieve lettervormen), doch in een elektronisch 'read only memory' (ROM). De overgang van Latijnse naar Russische , Griekse, Arabische, Hebreeuwse of Indiase lettertypen kan pla atsvinden door uitwisseling van de ROM. Ook verreschrijvers voor meer dan één lettertype zijn hie rdoo r te ontwerpen. 4. Door het toepassen van een voldoend groo t ROM ka n men de leesbaarheid
38
van de letter belangrijk beter maken dan die van de thans commercieel verkrijgbare ROM's. n
e :-
5. Bij verreschrijvers volgens het mozaiëkdrukprincipe is het mogelijk naast letters, cijfers en leestekens ook tekeningen over te brengen .
:-
6. Aan de bestaande telegraafcode no . 5 kan een zodanige uitbreiding worden gegeven , dat tekeningen en formules in de tekst kunnen worden afgedrukt.
t
n n n j-
n e s n
7. Als toepassinggebied dient men niet alleen te denken aan het overzenden van weerkaartjes e.d. doch ook aan het opvragen van gegevens uit databanken (teletheken), uitvoer uit rekenmachines etc . 8. Bij een te verwachten grote verbreiding van een goedkope verreschrijver moet men zich afvragen of deze verreschrijvers moeten worden aangesloten op een eigen telexnet of op het telefoonnet, dat reeds in de meeste huizen is doorgedrongen . Uitgaand van de laatste gedachte kan men zich een telefoonnet voorstellen waarbij de eindapparatuur is uitgebreid met verreschrijver en /of beeldbuis voor smalbandige (300-3400 Hz) grafische informatie . Een dergel ijk net zal de toegang tot databanken (teletheken), rekencentra etc. vergemakkelijken. In de meer verwijderde toekomst kan men het afdrukken van de krant bij de abonnee thuis verwachten (in de vroege morgenuren, als het telecommunicatienet praktisch niet wordt gebruikt). De samenstelling van deze krant kan worden afgestemd op de persoonlijke voorkeur van de abonnee .
:,
1
1
:,
e
e
39
Toelichtingen op de stellingen
TOE LICHT ING OP DE ST ELLI NGEN BET REF FENDE TRANSMISSIE VAN LOP END HANDSCHRI FT / J .J .G EL UK
Lopend handschrift best aat uit een enkelvoudige plaatsbepaling binnen een vlak kader als functie van een tijdvolgorde , gereke nd vanaf een zeker tijdstip nul , en waarbij de relevante pla atsen een permanente marke ring wordt gegeven. Om het lopend handschrift om te zetten in een elektrisch signaal is het nood zakelijk de volgende informaties te verwerken : 1. twee coörd inaten; 2. markering ; 3. kaderwisseling.
In prin cipe zijn de coö rdinaten éénduidige functies van de tijd binnen het gestelde kader ; zij kunnen dus als an aloge signalen worden behandeld. De markering (wel o f niet ' sch rijven') en de kad erwi sseling zijn typisch signalen die binair van karakter zijn. Afhankelijk van de transmissieweg zal men mede zijn keuze moeten doen uit de verschill ende methoden van signaalsamenstelling. Sinds enkele jaren is er een systee m ingevoerd, bekend onde r de naam ' Electro-writer' , waarbij de signaal component en alle op analoge wijze worden opgewekt en overgedragen. Hierbij wordt he t werkelijke schrijven gereproduceerd in het o ntvangstp unt, zoda t aan be ide zijden van de verbinding een permanente 'hard-copy' ontstaat. Hoewel het normale lopende schrift slech ts een bandbreedte van een tien tal Herz beslaat , is het voor de meest gangbare t ransmissiewegen noodzakelijk een modulatieproces in te voeren. Dit is niet alleen nodig om een goede Signaal/ruis-verhouding te verkrij gen , doch ook om het freq uentiegebied van het schrijfsignaal binnen het overdrach tsgebie d te brengen. Het te beschrijven systeem synthetiseert daarom het 'schrijven' direct in een signaal dat binnen de audiofrequent e band van een telefoonverbinding
40
valt en dat tevens de informatie als frequentie modul at ie van twee d raaggolven bevat.
Signaalsynth ese De sch rijfpen , die een dru kc ontact bevat , is verb onden aan een hefboo mme ch ani sme dat als parallellogram is op gebouwd (pant ogra af) . De beweging van de pen wordt hierdoor vertaald als een rotatie om een centraal punt en een 'scharn ieren' van het parallellogram . De eerste beweging is quasihorizo ntaal en verstemt een oscillator lineair van 2060 Hz tot 2340 Hz ; de middenfrequentie is zodoende 2200 Hz en de deviatie ± 140 Hz (modulatie index /::"w /Jl = 10). De tweede (scharnier)beweging is quasi-verticaal; deze beïnvloedt een tweede oscillator in frequentie van 1310 Hz tot 1490 Hz, zodat h iervan de centrale frequentie 1400 Hz is met een deviatie van ± 90 Hz (eveneens me t een index van se 10) . Het al da n niet vastleggen van de be weginge n gesch iedt doo r het dru k co ntact in de pen, waardoor de 'h o rizo nt ale' oscillator (2 kHz geb ied) additioneel in frequentie wordt gemoduleer d en wel doo r de d ubbele ne tfrequentie (100 Hz). Het signaal voor de kad erwisseling wordt gevormd door een éénd uidige combinatie van de bovengenoemde signa len, nl. de coördinaten signalen in de linker bovenhoek (frequenties resp . 2060 Hz en 13 10 Hz) en het drukco ntact in geactiveerde positie 100 Hz freq uentiemodulatie van de osc illato r 2060 Hz). Teneinde deze beweging snel u it te voe ren, worden de oscil latoren no g extra gedevieerd en is er een tijdvertraging van 100 msec . opge nomen ; het laatste om zeker te zij n dat de ontvanger eveneens een kadero psch uiving heeft volvoerd .
Signaalgeneratoren Aan het mechanisme van de schrijfpen bevinden zich twee zoge naa mde positietransformatoren . Zij bestaan in p rincipe uit een draaiend anker in een homogeen magnetisch veld dat een wisselfrequen tie bezit , gelijk aan de op te wekken signaalfrequentie. De geïnd uceerde spa nn ing is daa rdoor hoekafhankelijk in grootte en fase -afhanke lijk slechts voor twee, 180 0 versc h illende waarden . De rotorspanning kan, in ee n resona ntie schake ling gevoegd , een ver st emmin g opleveren ; bij de zen der resulteert d it in een andere generatorfrequent ie - bij de ontvanger in een dra aiing van de ro tor (via ee n se rvoregel ing) . De freq uen tiemodulatie met de pend ru kschakelaar werk t eve neens met een schijnbare verstem m ing van het selec t ieve circu it, door nam elij k een 41
d raaggo lfgedee lte o mpa lend met 100 Hz in serie op te nemen met de rotorgebonden spanning. De effectieve zelfinductie kan op deze wijze geschreven wo rden als: le/ f
= L/ (I -kl -k2cosw t) ; (w = 2
'Ir .
100)
waarbij k I en k2 de freg uen tiedeviaties bepalen voor de gewenste signalen. De gene reervoo rwaarde en begrenzing wo rden bereikt door terugkoppeling van de positi e-t rafo spann ing en een poort- transistor in verzadiging . Wo rdt het systeem unilateraal gebr uik t , dan kunnen de generatoren van de zender continu in bedrijf wo rden geho uden; bij verbreken van de verbinding en/o f uit schakelen van de zend -schrijfap pa ratuur moeten wèl voorzieningen worden get ro ffen in de ontvang-(meeschrijf-)apparat uu r om ongewenste bewegingen te elimi ne ren (sq uelch-relais) . Voor een cOlll'ersatie-schrijfsysteem waarbij verscheidene gecombineerde zend/o ntva ngers worde n gebru ikt, moet en de generatoren worden uitgeschakel d bij het neerleggen van de pen. Dit schakelen (inschakelen bij opnemen van de pen) kan worden geblokkeerd door het niet-actief zijn van de sg uelchschakeling (er wordt nog schrift verwacht! ) .
Signaalontvanger Het signaa l dat wo rd t overged ragen , bestaat uit een tweetal banden rond V 1400 Hz en H = 22 00 Hz me t een bandbreedte van resp . V = 200 Hz en H = 500 Hz, terwijl beid e ban den een uit slu itend FM-gemoduleerd signaal bevatten . Na selecti e kan derhalve sterke begren zing worden toegepast , gunstig voor Je signaal/ ruis-verhouding en compensatie van variabele transmissiedem pingen . Bereikt word t een ongewenste penbeweging van 0 ,8 mm voor een ingangsamplitude van 5 rn V tot 450 m V. De discriminatoruitgang wordt naar nul geregeld do or de beweging van de mééschrijfpen ; daarbij wo rd t geb ru ik gemaakt van de fasekarakteristiek van een niet-genereren d L - C-circuit, da t evena ls bij de generator, een effectieve zelfinduc tie verkrijgt die met een cap acit eit voor het binnenkomend signaal in resonantie wordt gebracht. Het fasekriterium st uurt de penmotor uit een bron met zeer lage impe dantie en maakt de schakeling gedempt . Van af de hori zontale defle cti esch akelin g word t nog het 100 Hz signaal selecti ef afgeleid dat het ' neerd ruk' -relais bedient. De verticale deflectieschakeling bevat nog het eerdergenoemde squ elch-relais, dat indien niet bekrachtigd , de stu ring van de penmotor door bijv. ruis verhi nde rt. De pen wordt ech te r wel versch oven na ar een vaste sta nd binnen het kader, hetgeen ook nodi g is om het sgu elch -relais te opene n. Komen de juiste signalen weer binnen, dan wordt het relais bekrachtigd , waa rdoo r de sturingkortsluitingen
=
42
worden opgeheven. De stabilite itsvoorw aarden voor het verticale en horizontale systeem zijn verschillend , omdat het mechanisme voo r de bewe gingen verschillend is. Men geeft aan dat de grotere 'verticale' massa , voor stabiliteit een servoversterking vereist die toeneemt met de frequentie .
Conclusie
n
LI
Ir
e n e
11
n
Hoewel het systeem van de Electro-writer is gebaseerd op klassieke technieken , zijn to ch enkele aspecten aanwezig die niet eenvoudig met moderne methoden zijn te evenaren. Het overdrachtsignaa l wordt direct gegenereerd als geschikt voor transmissie over audiofrequente verbindingen ; afwijkingen in abso lute waarde van de signaalfrequenties geven slechts een verschoven beeld, terwijl amplitudefluctuaties geheel oninteressant zijn . Het systeem is geschikt voor consecutief corresponderen met onbeperk t geheugen in tijd en omvang, zonder dat additionele apparat uur no dig is. Als nadeel kan men zeggen dat de apparatuur vrij veel mechani sch e precisie vereist en daardoor in aanschaffing en onderhoud noga l wat bezwaren zal o ntmoeten . Ook is het signaal niet zonder meer op magnetische band vast te leggen, omdat toonhoogtefluctuaties het schrift bederven. Indien echter recorders worden gebruikt die deze kwaal elimineren en/of het signaal met een heterodyne schakeling tijdelijk naar beneden wordt get ranspo neerd, dan is dit wèl mogelijk. De eliminatie van 'wowand flutter' wordt in het Electro-writersysteern verkregen door additioneel een toon van 180 0 Hz, gelegen tussen de beide informatiebanden , in te voegen. Is deze toon constant, dan represent eer t zo'n signaal eigenl ijk een vast punt in het sch rij fsysteem ; me n kan he t dus op dezelfde wijze behandelen (in de méé schrijver) als de beide and ere coö rdinatensignalen . De variërende gelijkspanningen die hieruit ontstaan , kan men dan in tegengestelde richting voegen bij de gewenste en gewilde stuursignalen. Een der gelij ke compensatie moet dan in alle meeschrijvende apparatuur worden ondergebrach t, terwijl de gedeeltelijk compenserende (heterodyne) methode éénmalig bij de weergeefrecorder noodzakelijk is. Het is echter niet uitgesloten dat de on gewilde frequentiemodu latie van een piloottoon ook (direct) compenserend wordt benut voor de twee coördina tensignalen (door démodulatie , hermod ulatie , optelling en transponeren) .
n n
er n
43
TOELICHTING OP DE STELLINGEN BETREFF ENDE DE T EL EXDI ENST / A.CHR.JANS EN
Inleiding Telex is meest verbreide vorm van grafische telecommunicatie . Telex (teleprinter exchange) is geen toestel, maar een openbare dienst. Definitie UIT : telegraafdienst, die haar abonnees in staat stelt direct en tijdelijk met elkaar in verbinding te staan door middel van start-stop toestellen en telegraafcircuits .
Stelling I Beperkingen verreschrijver : alfabet met letter/cijferwisseIing en alleen kleine (of grote) letters ; - lage snelheid: 50 baud :.= 62/3 teken/s, aangepast aan de gemiddelde typesnelhe id van de mens. Bezwaren letter/cijferwisseling (7 -eenheden verreschrijver heeft andere wisseling! ) en blokkering loopjes te ondervangen met register. Lage snelheid kennelijk niet zo'n bezwaar; zie beperkte belangstelling voor 75 en vooral 100 baud op huurlijnen. Voordeel lage snelheid : kleine bandbreedte (FOM 80 Hz) . Van belang op grote afstanden waar bandbreedte duur is. Telex veel internationaal verkeer. Wereld telex : tfn = I :3 . Op grote afstanden (intercontinentaal) telexverkeer meestal groter dan tfn: bijv . Ned . VS 3: 1. Hoge graad van internationale automatisering zal nog snel toenemen .
Stelling 2 In telexnet rente + afschrijving + onderhoud verreschrijvers circa 30 % (r + a 2/3,0 1/3) van totale exploitatielasten. Dus goedkopere verreschrijvers van groot belang. Kostprijsverlagende beperking abonneegerief bijv . primitief schrift (rnozaiekdruk behoeft niet primitief te zijn). Vraag is echter juist naar meer gerieven; bijv . PTT schaft al enige jaren alleen verreschrijvers met ponsbandapparatuur aan. Beperkte levensduur betekent meestal ook kleinere betrouwbaarheid.
Stelling 3 Mechanische verreschrijvers (nog steeds overgrote meerderheid) reeds zeer betrouwbaar:
44
preventief onderhoud : 1 x per 1.000 bedrijfsuren of 1 x per jaar smeren en 1 x per 10.000 bedrijfsuren grote inspectie in de werkplaats (zal vaak niet plaatsvinden wegens economische veroudering vóór die tijd) ; - 1 storing per 1.200 bed rijfsuren (= circa 3 jaar) ; levensduur groter da n 40.000 bedrijfsuren . Elektronificering om lagere fab ricagekos ten door kleiner loon aandeel te krijgen en om zo moge lijk pr eventief onde rho ud overbod ig te maken.
Stelling 4 Nadelen van ponsband ten opzichte van magneetband (cassette voor digitaal werk) : kosten : ponsband verbruiksmateriaal m,o 15 per 1.000 tekens, magneetband f 0,50 per I 000 tekens, maar honderden malen te gebruiken; afzonderlijke ba nd-aandrijving voor lezer en ponser (daardoo r wel duplex moge lijk) . Bij elektronificering voorname lijk po nso ntvanger -pro bleem: betrekkelijk groo t vermogen; - slijtage pons en produc tie van pap ierstof, dat slijtage van ande re mech anische delen bevordert. Voordeel papierband is echter, dat ber icht en gemakkelijk terug te vinden zijn (markering met potlood en aantal lettercombinaties, afscheuren) . Het exacte analogon daarvan is met magnee tba nd niet eenvoudig te verwezenlijken (niet nauwkeurige standaanwijzing cassette).
TOELICHTING OP DE ST ELLING EN VERB IND INGEN / J.L. DE KRO ES
BETREFFENDE
PUNT-PUNT-
Voo r telexm achines is het gewe nst teneinde t ot een m assaal gebruik t e komen - te streven naa r: I . langere levensd uu r; 2. minder onderhoud ; en 3 . lagere kostprijs . Om dit te bereiken, kan gebruik worden gemaakt van het moza iek-principe, waardoor een verregaande elek tronificering moge lijk wo rdt. Alle leestekens worden dan gevormd door puntjes uit bijv. een 5 x 7 rechthoek ig rastertje, al of niet zwart te maken . In feite kunnen o p die manier 2 3 5 verschi llende leesteken s gedruk t wor den . Per leesteken moet en dan 35 bits worden overgebr ach t. De meeste leestekens zijn zo nder toegekende betekenis. Een alfabe t incl usief cijfe rs en leest ek ens ka n wo rden samengesteld uit 64 versch illende tekens. Het is dus zinvo l om elk der 64 leestekens een 6 bits code toe te kennen voor transm issie, welke code dan in 45
.-. -
een vertaalmatrix (ROM) aan de ontvangstzijde wordt omgezet in de bijbehorende 35 bits code die nodig is voor het afdrukken van de letter. Praktisch wordt gebruik gemaakt van telegraafcode I of II. Code 1, die 5 eenheden bevat, zodat slechts 32 tekens mogelijk zijn , wordt uitgebreid tot 60 tekens door van de 32 mogelijke tekens er 2 te reserveren voor letter- en cijferschrift. Code II bevat 7 eenheden. Van de 128 mogelijke tekens zijn er 96 gereserveerd voor afdrukbare tekens (hoofd- en kleine letters) en 32 voor besturingsfuncties. De letters worden kolom voor kolom afgedrukt door middel van 7 drukeenheden . Ronde vlekjes blijken een beter leesbare letter te geven dan vierkante. Bepaalde letters, bijv. de V, geven een vervormd beeld door de beperkte rasterdefinitie. Dit is te verbeteren door toepassing van een groter raster (7 x 9) of door de puntjes niet in zuiver verticale kolommen af te beelden, maar één of twee tussenposities tussen de kolommen te definiëren, waardoor schuine strepen beter uitgelijnd worden afgedrukt, wat de leesbaarheid ten goede komt. Aan de TH te Delft zijn twee alfabetten ontwikkeld die gebruik maken van deze tussenpositie, genaamd Delft 1/2 en Delft 1/3. Door het veranderen van de ROM kan elk gewenst lettertype worden gekozen. Ook tekeningen kunnen worden afgedrukt , door van het 5 x 7 raster wel alle 2 3 5 mogelijkheden te coderen . De daarvoor gekozen code is dan dezelfde als het kolomsgewijze overgebrachte 5 x 7 raster aangeeft. De code kan dan niet meer in groepen van 7 worden overgebracht, omdat dan terugkeer naar de letterrnode onmogelijk zou zijn . Toch is het uit transmissie-oogpunt gewenst de groepen van 7 eenheden te handhaven. Per 7 een- . heden code worden dan 6 bits gebruikt voor tekeningenoverdracht in de tekeningenmode. Er wordt dan dus geen volledige kolom overgeseind per 7 bits . Er treedt dan als het ware een slip op die na het overbrengen van 7 groepen van 7 bits (42 bits = 6 kolommen) juist een letter is doorgeschoven.
46
-~-
(
(
1
- -
- ~- ~ . _ - --
Commentaren
COMMENTAAR OP DE STELLINGEN VAN J.J . GELUK BETREFFENDE DE TRANSMISSIE VAN LOPEND HANDSCHRIFT I A. KRUIJF
Nieuwe systeemfuncties werden in de laatste halve eeuw vaak eerst mechanisch gerealiseerd en in een later stadium vervangen door elektronische oplossingen, die de principiële mechanische beperkingen (snelheid, versnelling, lawaai, onderhoud , betrouwbaarheid) ophieven. Voorbeelden : machinezender, TV met Nipkowschijf, mechanische tafelrekenmachines en nu in dit proces: telexmachines . Het beschreven systeem voor het overbrengen van lopend handschrift met een mechanische transducer is ook behept met deze beperkingen en zal derhalve op den duur volledig worden vervangen door elektronische transducers . De beperkingen als genoemd uiten zich in : I. klein beeld/schrijfvlak; 2. marginale accuratesse . Het modulatiegedeelte van de transducer, dat er een integraal deel van vormt gebru ikt vrijwel de gehele ter beschikking staande bandbreedte van het telefoonkanaal om een grafisch signaal op schrijfsnelheid over te dragen op analoge wijze . Op digitale wijze is een signaal van 150 Baud voldoende, zoals reeds uit proefnemingen is gebleken , zodat spreken als toelichting tijdens het schrijven wel mogelijk wordt en aan de wens die uit stelling 6 volgt voldaan kan worden . Bij de elektronificering van mechanische systemen vervalt het voordeel van het goedkope geheugen dat het normale papier is. Indien toch van papier gebruik wordt gemaakt als leesvlak door de elektronische interface, wordt dat papier van een veel hogere prijsklasse, omdat het chemisch behandeld moet worden zodat het lich t-, druk-, temperatuur- of spanningsgevoelig wordt. Het voor de hand liggende alternatief voo r het geheugen in de vorm van magneetband heeft het bezwaar dat, in tegenstelling tot papier, niet sne l visueel een indruk van de strekking van de inhoud kan worden verkregen . Tot slot wordt opgemerkt, dat de handtekening als identificatiemiddel
47
trische signalen aan de ontvangstzijde zo laat mogelijk in mechanische bewegingen. Alleen als de mens bereid is zich aan te passen aan de machine en digitale informatie leert leveren, vervalt de behoefte aan handschrift. Hier ontstaat een controverse, namelijk : wil men zich zo veel of zo weinig mogelijk aanpassen aan de machine? Genoemde voordelen: a. veel technische mogelijkheden worden (eerder) realiseerbaar bij aanpassing. Dat is reeds vaker gebeurd: klok telex, automatische telefooncentrale ; b. de mens-machine-interface wordt veel eenvoudiger, vaak dan slechts realiseerbaar. Ter illustratie dat de mens zich dat soort technieken kan aanleren, is genoemd: pianospel· een zeer ingewikkelde instructie en handelingenpatroon zijn nodig en mogelijk . Het leren van Brailleschrift is ook een voorbeeld. Het blijkt dat blinden een grote leessnelheid halen. Genoemde nadelen: a. speciale handelingen moeten worden aangeleerd. Ondersteuning van een mondelinge uitleg met een eenvoudige tekening is niet eenvoudig mogelijk met een toetsenbord; b. analoge uitingen zitten de mens waarschijnlijk ingebakken, zodat het niet haalbaar zal zijn deze geheel los te laten. Psychologische weerstanden worden inderdaad opgeroepen onder de deelnemers. Het stuk gereedschap dat een toekomstige schrijfmachine is, wordt betiteld als prothese , indien de huidige analoge schriftelijke uitingsmogelijkheden worden ontnomen. De overwegende bezwaren tegen aanpassing van de mens aan de machine verdwijnen goeddeels, als het analoge ter beschikking blijft.
50
--
- -==--------- ---. _-~-~----~~- -
Grafische punt-punt verbindingen door middel van elektronische transducers
-
- ~--. - - - - - -
Stellingen
TELELEES-MODE VAN DE BEELDTELEFOON / U.W. VAN LOON
I. De telelees -mode van de beeldtelefoon moet gezien worden als een aanvulling van de communicatiemogelijkheden van de gespreksmode van de beeldtelefoon. De telelees-mode is met name gericht op illustratie van de discussies met semi bewegende beelden : het overdragen en aanvullen van bestaande schetsen en afbeeldingen . het toelichten van voorwerpen in hun opbouwen samenhang; 2. Het kader waarin de huidige beeldtelefoon gedacht wordt, nl. overdracht van visuele informatie binnen een bandbreedte van ~ 1 MHz, brengt een beperking met zich mee in het oplossend vermogen van de over te brengen beelden. De ca 300 lijnen die bij een rasterfrequentie van 50 Hz dan overgedragen kunnen worden laten - rekening houdend met de toleranties van apparatuur en overdracht en afhankelijk van het gekozen lettertype - een overdracht van voorgedrukte tekst toe van ca 30 lettertekens per regel en ca 12 regels per beeld. 3. Feitenmateriaal dat in grote hoeveelheid wordt aangeboden leent zich met name voor telex of facsimilé overdracht. Discussiemateriaal of materiaal dat in onderling overleg gecompleteerd of gecorrigeerd moet worden leent zich meer voor de telelees-mode van de beeldtelefoon. 4. De telelees-mode laat door de direkte overdracht van het materiaal een feed -back in de informatie overdracht toe die een flexibele communicatie kan bevorderen. Telex en facsimilé zijn in dit opzicht passieve communicatiemedia. 5. Uitgaande van de overweging dat voor discussies in het algemeen een 53
-
-
geringere informatie overdracht nodig is, valt het te betwijfelen of verho ging van het oplossend vermogen door slow scan technieken voo r de telel eesmode zinvol is.
SCHRIJFTELEFüüN / A. KRUIJF
1. Er is een toenemende behoefte aan grafische communicatie. Voor de eerstekomende jaren kan praktisch niet anders worden gedaan dan gebruikmaken van bestaande telefooncircuits. Een van de mogelijkheden om aan een deel van de behoefte te voldoen is het introduceren van een schrijftelefoon. 2. Door het analoge karakter van de schrijftelefoon zal hij , sneller dan gebruikelijk voor digitale hulpmiddelen in gezinnen worden ingevoerd. 3. Voor het bedrijfsleven zal als stimulans gelden : a)de directe bevestiging van telefonisch opgegeven orders b)het ontbreken van het kosten- en foutenelement van indirecte correspondentie. 4. 'Hard-copy' is zinvol als geheugen en als legaal bewijs . De waarde van hard copy zal dalen indien opslag in magneet(band)geheugen wordt gebruikt; en de waarde van de bewijskracht zal verminderen omdat door montage van magneetband gewijzigde documenten kunnen worden geproduceerd. 5. De gebruikswaarde van de schrijftelefoon vermindert aanzienlijk indi en niet tegelijkertijd gesproken en geschreven kan worden over een telefoonkanaal. 6. Toegang tot een computer is mogelijk met behulp van een schrijftabl eau mits de mens zich enigszins aanpast. 7. Indien de schrijftelefoon wordt geintroduceerd, als middel tot directe grafische communicatie, kan met geringe extra kosten een brieftelefoon worden ingevoerd. 8. Indien de trend van verlaging van de gemiddelde kosten per kanaalkilometerseconde voor de telefoondienst en verhoging van deze kosten per gramsec" voor de postdienst aanhoudt, hetgeen te verwachten is, is er een stimulans aanwezig om dat deel van het briefverkeer dat uit geschreven tekst bestaat, af te wikkelen per telefoonlijn .
54
---~
·
-
-~
- - - - - - - - - ---
-
9. Voor het verzenden van handgeschreven correspondentie met maximaal toelaatbare snelheid voor de telefoonbandbreedte is gebruik van een schrijftableau te prefereren boven een facsimile apparaat.
55
Toelichtingen op de stellingen
TOELICHTING OP DE STELLINGEN BETREFFENDE DE BEELDTEL EFOON / U.W. VAN LOON
Om in het kader van het colloquium te blijven , wordt slechts de teleleesmode van de beeldtelefoon behandeld. De teleleesmode moet zeer beslist gezien worden als aanvu llende communicatiemogelijkheid voor het gesprek. Het effect van bandbreedtebeperking van 5 MHz naar 1 MHz door uit te gaan van een bee ld dat slech ts uit 300 lijnen is opgebouwd en dat 50 maal per seconde wordt geschreven, is het makkelijkst te illustreren door van een bestaand TV -scherm met 625 lijnen links en rechts, boven en onder een rand van 25 % weg te laten , waardoor het beeld dus in hoogte en breedte wordt geha lveerd. Het hoofd-scho uderbeeld van een nieuwslezer blijft dan zichtbaar. De definitie die dan overblijft, komt overeen met ongeveer 1 MHz videobandbreedte. Getypte letters kunnen dan leesbaar worden overgebrach t tot maximaal 30 letters per regel en 12 regels per beeld. Indien synthetische letters worden gebruikt (computer video-output , dus niet via de camera), waarvan vorm en lettertype zijn aangepast , kan tot 18 regels per beeld worden gegaan bij een 300 lijnen raster. De flexib iliteit van de teleleesmode bestaat hierin, dat gedurende een gesprek zo nder t ijdverl ies een document voor het apparaat kan worden gelegd en dat er eventueel, indien gewenst, kan worden teruggegrepen op een ander doc umen t, terwijl overdracht op andere wijze die niet direct plaatsvindt , een versto ring in de discuss ie of in de communicatie vormt. De tele leesrnod e is mee r all-round; ze kan worden gebruikt voor schrift , tekeningen, foto's, gety pte informatie en voor in format ie direct afkomstig van een comp ute r. Ech ter nie t geo pti malisee rd voo r één van deze mogelijkheden wat meestal het geval is voo r een all-ro und op lossing . Het compromis geeft juist de flexibilit eit , die van belang is voo r een juiste communicatie via de beeldtelefoo n. Het wo rdt betwijfeld of het zinvo l is het oplossend vermogen voor de teleleesmod e te verbete ren door middel van 'slow-scan' -technieken, een 56
- ~- ---
trend die hier en daar bestaat. Het overbrengen van een grote tekst in één keer gaat ten koste van de communicatie, omdat men uit een oogpunt van human factors niet in staat is uit veel dichtgeschreven regels, informatie snel tot zich te nemen en deze in de discussie te verwerken. Tot slot wordt een experimenteel model getoond, dat is opgezet om te leren hoe de relatie tussen mens en machine eigenlijk is, en dat de gelegenheid biedt om verder te kunnen leren wat de uitgangspunten voor een beeldtelefoon moeten zijn. De teleleesmode wordt ingeschakeld door het uittrekken van een spiegeltje, waardoor de opnamecamera een deel van het tafelvlak voor het toestel bekijkt, zodat het beeld van daar neergelegde documenten worden overgebracht, of ter plaatse eventueel details kunnen worden aangewezen of schetsjes worden gemaakt. Het apparaat is ontworpen voor een kijkafstand van een meter.
TOELICHTING OP DE STELLINGEN BETREFFENDE DE SCI-IRIJFTELEFOON / A. KRUUF
Stelling I De bandbreedte van de beeldtelefoon is zodanig, dat het lokale net nog juist bruikbaar is. Massale invoer is met de structuur van de huidige interlokale netten niet mogelijk. Als volstaan kan worden met het overbrengen van lopend handschrift , kan een schrijftelefoon worden gebruikt. Een schrijftelefoon kan worden gedefini ëerd als een telefoon waarbij het gesproken woord tegelijkertijd kan worden toegelicht door schrijven of tekenen op een tableau, waarbij het geschreven spoor van de penpunt y = [(x) wordt overgedragen naar de andere zijde van de verbinding en daar vormgetrouw wordt weergegeven . Het analoge pensignaal vraagt slechts een bandbreedte van 30 Hz en in gedigitaliseerde vorm op dit moment 200 bits per seconde, zodat het mo gelijk is met de huidige telefoonnetten vrijwel onbeperkt aan de eventuele behoefte in deze te voldoen. Hoewel dat mogelijk in de toekomst kan veranderen, bezit slechts een klein deel van de Nederlandse bevolking enige typevaardigheid. Er bestaan dan ook bezwaren tegen machineschrijven; een typemachine wordt soms zelfs als een prothese beschouwd . Daarentegen kan vrijwel iedereen schrijven . Er zijn in Nederland bijna drie miljoen telefoonaansluitingen; het aantal schrijfmachines in particuliere huishoudens is slechts een fractie van dit getal, waarschijnlijk omdat men niet kan of niet wil typen. Dit bezwaar wordt ondervangen door de schrijftelefoon; men haalt dan geen toetsenbord in huis, maar een schrijfvlak. Op deze gronden kan worden
57
verwacht dat bij introductie van de schrijftelefoon deze zeer snel in particuliere gezinnen zal worden ingevoerd.
Stelling 4 De waarde van hard-copy is al gedaald bij de invoering van fotokopieerapparatuur. Fotokopieën worden alleen als juridisch bewijs geaccepteerd als ze zijn gewaarmerkt, of niet bij belanghebbende in handen komen.
Stelling 5 De kracht van de schrijftelefoon ligt voor een belangrijk deel in het toelichten van gesproken woord met een schetsje of aantekeningen. Het omschakelen van een spraakmode naar een schrijfmode zou als zeer hinderlijk moeten worden aangemerkt in die gevallen.
Stelling 6 Het is niet juist te veronderstellen, dat met het schrijftableau geen toegang tot een computer mogelijk zou zijn. Gedacht moet worden aan het grote aantal gevallen (stelling 2) waarbij slechts zeer geringe behoefte bestaat om een kleine output te leveren in digitale vorm; bijvoorbeeld voor het opvragen van gegevens uit een computer of databank . Het is zeker niet nodig zover te gaan, om van de computer te eisen dat het 'hand' -schrift wordt herkend. In de behoefte van de 'eenvingerig typen den' kan volledig worden voorzien , door een vel papier op het tableau te leggen waarop het uiterlijk van een toetsenbord is voorgedrukt. Door dit papier aan te raken met de pen van het tableau binnen de kaders van de gedrukte toetsen , wordt een eenmalige digitale code door het tableau afgegeven, waarvan de meest significante bits representatief zijn voor de aangewezen letter.
Stelling 7 Onder een brieftelefoon wordt verstaan een normale telefoon, via welke een tevoren met een schrijftableau op een magneetband opgenomen brief, door het versneld afdraaien van deze band, in een zodanig tempo wordt overgebracht, dat de beschikbare bandbreedte van de telefoonverbinding volledig wordt gebruikt. Normaal zal reeds aan de behoefte van een geheugenfunctie bij een schrijftableau worden voldaan met een audiorecorder. Het bedoelde kostenverhogende element ligt hierin, dat de mogelijkheid wordt vereist deze band versneld af te draaien met de daaruit voortvloeiende kosten voor de modems .
58
--
-
- - - - - - -- - -
-
Stelling 8 Het is nu reeds zo dat het overbrengen van brieven op de omschreven manier qua gesprekskosten minder dan de helft kost van de huidige portokosten voor Nederlandse en Europese verbindingen met nabijgelegen landen . s,
Stelling 9 Er zijn momenteel diverse apparaten op de markt voor het overbrengen van documenten met maximaal formaat A4 (o .a. Xerox copier 400 en DEXI) Een ruwe beschrijving: 88 lijnen per inch = 1055 lijnen per A4·blad. Dat geeft 7 lijnen per typeletter van 2 mm hoog ; de definitie is dus vergelijkbaar met die van een mozaiekdrukker, Een horizontale definitie die 2/3 maal zo groot is, geeft ongeveer 660 000 beeldpunten per A4. Overzendtijd : 3 lijnen per seconde dus ongeveer 5 à 6 minuten; bitfrequentie 2/3 x 1055 x 3 = 2100 bits/sec.
Brieftelefoon . Een A4-blad is met 12 woorden per regel en 32 regels behoorlijk vol geschreven. Het blijkt dat dit een binaire output van het tableau oplevert van 64 000 bits, dus gemiddels 2 000 bits per regel, 170 bits per woord , 34 bits per letter. Overdracht van dit signaal met dezelfde transmissiesnelheid als facsimile duurt ongeveer 35 seconden. De oorzaak van deze reductie ligt in het feit dat bij het schrijftableau gebruik wordt gemaakt van de correlatie in het geschreven signaal. Deze correlatie raakt verloren indien het blad gescand wordt in lijnen, zoals bij facsimile. Dezelfde tekst in getypte vorm kost bij deze transmissiesnelheid slecht 7 seconden indien van een mozaiekdrukker gebruik wordt gemaakt. De toelichting wordt besloten met een niet feilloos verlopende demonstratie van de schrijftelefoon.
Facsimile-demonstratie. Ter completering van de demonstraties beeldtelefoon (teleleesmode) en schrijftelefoon is Rank Xerox Nederland bereid gevonden een demonstratie en toelichting met een facsimile-apparaat te laten geven, waarvan hier een korte samenvatting. Het apparaat bevat een rol, waarop het origineel wordt bevestigd (eventueel een fotokopie als het origineel niet rolvormig vervormbaar is). De machine kan zowel zenden als ontvangen. Het is mogelijk uit twee definities te kiezen , zo dat een origineel A4 in 4 of in 6 minuten wordt overgebracht. De uit te zenden definitie wordt tevoren telefonisch doorgegeven aan de ontvangstpost, waarna een 'ready tone' wordt verzonden. Gedurende de eerste 15 seconden van de uitzending wordt fasesynchronisatie tussen de draaiende zend- en ontvangsttrommels teweeggebracht. De rollen maken drie omwentelingen per seconde , hetgeen met enig lawaai gepaard
59
gaat, dat wellicht in een normale kantooromgeving acceptabel is. De zwart -wit kopie van de originele kleuren plaat , die na enkele minuten voor de helft gereed was, was van goede kwaliteit. Het is m ogelij k slechts een deel van een origineel A4 over te brengen , mits begrensd door de zijkanten van het papier en lijnen evenwijdig aan de boven- en onde rzijde , in verband met de horizontale scanning.
60
~ ~
~- -
-
- --
-
-
- - - _ -.0 _
_
_
~
Commentaren
COMM ENTAAR OP DE STELLINGEN VAN L.l.W. VAN LOON, BETREFFENDE D E T EL EL EESMOD E VAN DE BEELDTELEFOON / C. BAKKER
Voor het overbrengen van documenten is het systeem minder geschikt. Dat overdracht tot 12 regels met 30 lettertekens mogelijk is, betekent dat slechts een vlakje van minder dan een kwart gedeelte van A4 (A6) op het scherm word geprojecteerd . Een regel op A4-formaat is dus niet in één keer over te brengen met de beeldtelefoon. Dit is een zeer groot bezwaar, omdat veel tekst , ook bij de discussie, is getypt op het normaal gebruikelijke A4formaat. Een goede werking van de beeldtelefoon is dus niet verzekerd, het is zelfs onmogelijk om goed te lezen. Hierin zit de zwakheid van de beeldtelefoon, die duidelijk is toegesneden op een heel ander doel. Voor ander discussiemateriaal , mits passend in de beperkingen van de beeldtelefoon, geldt- dit bezwaar niet. Stell ing 4 is in haar algemeenheid wel juist, maar doet geen recht aan de andere in die stellin g genoem de media. Gesuggereerd wordt , dat de telex geen mogelijkheid van feed-back zou hebben. Als je bij telex evenals bij beeldtelefoon gebruik maakt van een vierdraadsverbinding, is wel directe terugkoppeling mogelijk . Dat voordeel mag dus niet zwaar wegen. Bij stelling 5 wordt opgemerkt dat het gestelde , namelijk dat de informatie-overdracht bij discussies gering is, niet helemaal juist is. Het is wel zo dat de hoeveelheid relevante informatie meestal gering is. Toch wordt ingestemd met de conclusie van stelling 5, om geen slow-scan-technieken in te voeren op technisch-economische gronden. Als er naar een optimum wordt gezo ch t voor het overbrengen van documenten , gaat men verder af van de parameterwaarden van een normaal beeldteJefoonsysteem. Het concept komt dan neer op het bekende schaap met de vij f poten, waarvan de prognoses van de levensduur niet al te best is. Mede in verband met het voorgaande vindt ir Bakker de term teleleesmode minder juist en wordt documentenmode geprefereerd. 61
COMMENTAAR OP DE ST ELLINGEN VAN SCHRIJFTEL EFOON I F.\V. DE VRIJ ER 1.
A.KRUIJF BETREF FEND E DE
De beperkingen voor toepassing van de video foon op gro te scha al zijn inde rdaad zeer ernstig. Als de schrijftelefoon als mo gelijkheid wordt geno emd, moet die ook gezet worden tegenover telex en facsimile. Een element dat belangrijk is in de vergelijking, is het kostenaspect van deze systemen ; dit kan in de verdere discussie een belangrijk punt zijn. In stelling 3 wordt een voordeel genoemd dat niet uitsluitend op de schrijftelefoon betrekking heeft , bijvoorbeeld voo r tele x is dit voo r een deel ook direct aanwezig . Ook hier zal het kostenelement beslissend zijn, ten aanzien van de vraag welke kant zal worden opge gaan. Het voorstel om van een schrijftableau een min of meer digita al apparaat te maken, bestaat inderdaad , maar aanvulling met een to etsenbord zou wel eenvoudiger en directer zijn. Evenals bij facsimile wordt bij de brieftelefoon de brie f tevor en klaargemaakt, dit in tegenstelling tot de schrijftelefoon. Voor de gebruiker is dat niet zo erg veel verschillend van facsimile . De output aan de and ere kant ka n natu urlijk van verschillende aard zijn , hoewel het toch meestal de bed oeling is, om aan de andere kant ook hard-copy te maken. Wat de berekening van de transmissietijden betreft : in de vergelij king tussen facsimile en brieftelefoon blijkt dat de gevonden 6 minuten aardig kloppen met de getoonde demonstratie van facsimile . Dit signaal wordt echter klaarblijkelijk gemaakt door de lijnen punt voo r punt af te tast en en geen tijdbesparende methode toe te passen. Bij facsimile kun je ook codering toepassen , en afhankelijk van de inhoud van het document is een aan zienlijke reductie in de transmissieduur of de bandbreedte mogelijk . In een document is meestal bijzonder veel wit aanwezig, vaak hele lijnen. Bij toepassing van run-Ien gth codering e.d. ku nnen bij uocumenten van A4-formaat , afhankelijk van de inh oud , oo k tijden in de orde van 1/2 à I minuut voor transmissie worden geha ald. Dit kan dus n iet als een exclusief voordeel voor de brieftelefoon worden geclaimd .
1. Dr. de Vrijer wijst erop dat de stellin gen hem per tel efoonlijn hebben be reikt, echte r niet gebru ik mak end van de behandelde ap para tu ur, maar via tw ee secre taressen doorgegeven en op geschreven. Een systeem dat blijkbaar uitstekend werkt.
62
--
~~--
-
-
-
-
-
-
- - - - -
~- ..---
-
Samenvatting van de discussie A. Kruijf
De zittingen staan nu nog in het licht van het inventariseren van de technische mogelijkheden . De discussie beweegt zich voornamelijk op het vlak van de toepassingsmogelijkheden van de getoonde apparatu ur. Als samenvatting kan daarom het beste, ter wille van de overzichte lijkheid , bij de diverse besproken onderwerpen worden opgesomd welke voor- en nadelen, suggesties e.d. naar vore n kwamen. De technicus heeft voortdu rend de neiging zijn apparatuurontwerpen to t alleskunners te maken, wat blijkt uit de teleleesmode van de beeldtelefoon en de facsimile -mode van de schrijftelefoon, die brieftelefoon werd genoemd ; tevens het invoeren van het quasi-toetsenbord op het schrijftableau om toegang tot een computer te hebben. In het algemeen is de waardering hiervoor onder de deelnemers niet zo groot als de ontwerpers zouden verwachten . De apparatuur bevin dt zich in die gevallen op het specifieke gebied van een ander medium, dat daarop wel is gespec ialiseerd. Het valt d us in vergelijking minder gunstig uit , maar als voo rdelen k unnen weer aangevoe rd worden: kosten besparing en direc te re communicat ie. Zo lang echter bepaal de extra faciliteiten mogelijk zijn zonder noemenswaardige extra kosten en de hoofdfunctie van het apparaat door de uitbreiding niet wo rdt aangetast, wordt de uitbreiding wel geaccepteerd.
Facsimile. In de gedemonstreerde vorm mechanisch; traag omdat geen datareductie is ingevoerd . Het is geschikt voor het overbrengen van bestaande beelden, niet voor lopend schrift. Er is geen aanw ijsmogelijkheid of aanvu lling van elkaars tekening mogelijk in duplexverkeer. De snelheid die van belang is bij internat ionale verbi ndingen kan vergelijkbaar worden me t de brieftelefoon bij het invoeren van run-length-cod ering. Gemeld word t dat elektronisch facsim ile met run-len gth-codering is gerealiseerd doo r een TVopnamecamera op het te verze nden document te richten en de videoplaat in gecodeerde vorm op te slaan in een MOS-geheugen . Codering gerich t op minimale hoeveelheid MOS voor het TV -raster (34 kbit voor 625 lijnen
63
raster). De inhoud van het geheugen is automat isch een ko rte transm issiecode voor facsimile . De TV-plaat kan met een schrijftableau worden aangevuld of veranderd voor transmissie plaatsvindt. De facsimile-mo de voor de schrijftelefoon is alleen mogelijk indien tevoren een o rigineel wordt gep repareerd met handschrift en tijdens het produceren het signaal van het tableau wordt opgeslagen in een geheugen (MOS of band etc .). De schrijftelefoon opent - los van het feit dat output op een scherm plaatsvindt en tegelijkertijd spreken en schrijven mogelijk is omdat minder verkwist end met de beschikbare bandbreedte wor dt omges pro ngen, waardoor brieftelefaan mogelijk wordt - niet veel nieuwe mogelijkheden te n opz ichte van bestaande systemen (electrowriter). Een prijsvergelijking schijnt du idelijk ten gunste van de elektronische oplossing uit te vallen ; vergelijk ing op die grond lijkt echter niet zinvol , omdat de goedkoopste op lossing uit eindelijk die is welke in massa zou worden geproduceerd. De kw aliteiten van de elektronische oplossing zijn beter: schrijfvlak in blocn otevorm , 10 mm dik, in plaats van een hoge kast, pen punt zonder parallaxwerking, enk ele orde s hogere accuratesse en oplossend vermogen, viermaal gro ter schrij fvlak, wissen van een heel of half scherm en stufmogelijkheid. De rolvoorraad kan naderhand het opsplitsen van he t papier in vellen bemoeilijken; de kans is groot dat dan een tekst of tekening doorm idden moet worden gescheurd. De Y-coördinaat is schijnbaar groter door de rolvoorraad, er moet echter worden bedacht dat niet kan worde n te ruggedraaid aan de rol, zodat een do orgedraaid deel van de tekening niet meer te wijzigen of aan te vullen is. Specifieke toepassingen schrijftelefoon : snel iets informeel schrij ven, bijv. een tekeningenpakket per telefoon corrigeren , of het laten note ren van een naam en adres (het spellen vervalt). Hard-copy wordt van belang geacht, omdat het gemakkelijk is mee te nem en en te scannen. Bij gescheiden geheugen en leesvlak is hulpapparatuur benodigd , die een en ander minder handzaam maakt. Dit is een bezwaar ; he t is alleen acceptabel als het resultaat op andere manier niet te bereiken is of als de extra apparatuur geen bezwaar vormt (vaste opstelling op kantoor of in huis). Bezwaren tegen geheugen op magneetband kunnen verdwijn en indien de leesapparatuur evolueert tot zeer handzame , zoal s bijvoorb eeld de hu idige transistor zak radio uit de vroegere radiot oestelle n . Als bezwaar van hard-copy wordt genoemd dat men op een displ ay ontze ttend veel kan zien zonder onder een lawine van papier te worden bedolven. Hard-copy bij de schrijftelefoon is wel mogelijk , maar dan is een mech anisch eindstuk nodig, zoals een X- Y schrijver; enk ele andere mogelijkheden zijn een Polaroidcamera (voorbeeld chemisch beha ndeld papier) of een elektrostatisch afgebogen geladen inktstraal naar analo gie van een de rgelijke
64
oplo ssing uit de peri ferie van de co mpute rs. Beveiliging van in format ie kan wor den onderscheiden in beveiliging tegen falsificatie en beveiliging tegen het uitlekken van de boodschap. Door het toevoegen van codes in het eerste geval en het coderen van de bo odschap in he t tweede geval is hier wel beveiliging mogelijk. Voor identificatie kan een vaste o f wijzigende cod e, waarvan de wetmatigheid van wijziging het geheim vorm t , wo rde n gebruikt. Bij geheimho uding moet de codering worden aangepast aan de tijdsduur dat de geheimhouding verzekerd moet blijven. De praktische zin van deze beveiligingen worden echter betwij feld , ten zij zeer gro te belangen op het spel staan . De telele esmode van de beeldtelefoon wordt niet geheel bevredigend geacht. Ond anks de toelichting op de stellingen bestaat de wens , deze vijfde schapepoot te verlengen. Voorgesteld wordt , de mogelijkheid te introduceren aan de ontvangstkant te kiezen welk deel van het document wordt verzonden . Andere mogelijkheden zijn : gebruik te maken van het statische karakter van een document door het met een veel groter aantal lijnen eenmalig, of een gering aantal malen per seconde af te tasten, zodat de maximaal toelaatbare bandbreedte niet overschreden wordt; en het invoeren van split-sereen-technieken, waarbij een beeldscherm voor een document wordt gebruikt (slow-scan) en het ande re voo r het hoofd-schouderbeeld. Voorgesteld wordt , de grafische informatie te splitsen in generatieve en conservatieve, ook wel dynamografisch en statografisch genoemd . Telefoon en facsimile zijn typische voorbeelden van generatief en conservatief. Die indeling kan bij nader inzien van toepassing zijn op de zender, maar is niet van toepassing op de ontvanger. De ontvanger krijgt informatie binnen en het is dan alleen van belan g of de ze momentaan is of bewaard moet worden.
Int egratie van apparatuur. De schrijftelefoon heeft een klein privéschermpje en kan alleen ten koste van een bekende hoeveelheid extra elektronica op een TV-scherm (rasterscan) worden gebruikt . Daarentegen zo uden beelden van beeldtelefoon en TV wel op een scherm kunnen worden geprojecteerd. Later zo u dit eventueel op dezelfde beeldbuis kunnen worden aangevuld met elektronische krant , ceefax, telexdisplay e.d . Bij gezinsgebruik van de app aratuur levert dat echter problemen op. let s anders is dat de integratie van de transmissieweg, zoals besproken bij het eerste telecommunicatiecolloquiurn, wel is aan te bevelen.
65
Grafische telecommunicatie in het distributieve verkeer
----
- -
-
Stellingen
D E T EL EKRANT / TH.H. OLTHETEN
Momenteel dienen zich drie systemen aan voor de vervaardiging van een telekrant: a. Radiofax b. TV-fax c. Ceefax.
Radiofax De Japanse krant 'Asahi Shimbun' ontwikkelde in samenwerking met Tokyo Shibavra Electric Company een equipment voor een telekrant, waarbij gebruik wordt gemaakt van een radiofrequentie (469.1 MHz). De zender functioneert op een zelfde wijze als een teiefotozender. Tekst en beelden van een krantepagina worden afgetast en in signalen omgezet. In de ontvanger worden de signalen achtereenvolgens opgenomen door een roterende borstel (750 omwentelingen per minuut) , die ze distribueert Over een bundel geleidingsdraden die aan het andere einde zijn verbonden met een elektrodenstrip in rijen van 8 elektroden per millimeter. Via deze weergavekop wordt een latent elektrostatisch beeld op het papier overgebracht. Dit beeld wordt ontwikkeld met een ' toner' van ijzerpoeder en carbon en door middel van warmte op het papier gefixeerd . Twee modellen zijn tot dusver ontwikkeld. De AT-2 gebruikt een droge 'to ner' en reproduceert een krantepagina op het formaat 32 x 45 cm in 5 minuten. De AT-3 gebruikt een vloeibare 'toner' en reproduceert twee pagina's van 32 x 45 cm. tegelijkertijd aan voor- en achterzijde van het papier in een tijd van 5 minuten en 40 seconden per pagina.
TV-fax Matsushita Electric Industria Co. Osaka ontwikkelde voor de 'Mainichi 69
Shimbun' een equipment dat televisiebeelden op papie r fixeert. Tekst en beelden worden via een 'fiber opties tube' langs elekt rostatische weg op papi er gefixeerd. Hierbij wo rdt gebruik gemaakt van elektrofoto-gevoelig papie r. Het hierop gevormde beeld wo rdt ontwikkeld met een poedervormige 'toner' die door middel van warmte op he t papier wordt vastgehecht. De Radi o Corporation of Ameri ca exp eriment eert met een zelfde systeem , waarbij gebruik wordt gemaakt van een speciale 'vacuum tub e' , die beelden produceert tot een breedte van 20 cm.
BBCeefax De British Broadcasting Company heeft het ceefa x-systeem ontwikkeld, da t voorziet in het projecteren van selectieve, leesbare inform at ie op de beeld buis van een standaard tele visietoestel. Van deze informatie wordt geen op papier gefixeerde afdruk gem aakt, doch het is uit eraard mogelijk die informat ie te doen vastleggen op video-tape. Gebruik wordt gemaakt van een adapter met kiestoetsenbord waarmee de ontvanger een keuze kan maken uit diverse infor matiebro nnen en zo naar wens beurskoersen , sportuitslagen of de allerla atste nieu wsberichten op zijn TV-scherm in lettervorm geprojekteerd ka n krijgen. De BBC voorziet een maximum van 30 inform atiediensten. Een adapter met aangekoppeld geheugen is in ont wikkeling om ook informatie te kunnen projekteren buiten de normale zendt ijd.
Stellingen 1. De krant fungeert als een kortstondig wegwerp geheu gen voor latente informatie. De bladen van een krant hebben een zelfde functie als die van een 'random access'-schijvengeh eugen in een elek tronisch informat ieverwerkend systeem. Het menselijk oog blijkt voo r dit wegwerp geheu gen een uiterst effectief aftastorgaan. omdat het onmiddellijk selecteert op grond van een acute beh oefte. 2. De kanaalcapaciteit voor visuele informatie is dui zendmaal grote r dan voor auditieve informatle. Wij kunnen door lezen veel meer info rm atie opnemen dan door horen in dezelfde tijd. De o p papier gefixeerde signalen hebben het voordeel dat men deze kan meten ho e, waar, zolang en zo dikwijls men wenst. 3. In het huidige proces van grafische zendtec hniek is krantenpapier op zijn weg tussen zender en ontvanger een medium dat we als overdrachtskanaaI kun nen aanmerken. In deze communicatietechniek krijgt de ontva nger met 70
~--
-
-
de informatie in gecodeerde vorm het overdrachtskanaaI gevouwen bijgeleverd. 4. Telekranten besparen transporttijd, doch besparen geen transportkosten. De informatiedragers van telekranten worden vooraf over de ontvangers gedistribueerd. De kosten van de informatiedragers zijn voor telekranten aanzienlijk hoger dan die welke met de krant (als consumptie-artikel van niet-materiële aard) worden bijgeleverd. 5 . Het opslaan van latente informatie , die in uiterst korte tijd voor selectieve consumptie toegankelijk is, biedt mogelijkheden voor het verkrijgen van specialistische 'instant' -informatie. Naast het telefonisch weerbericht, de gein-lijn en de tele x-beursberichten, kan een ceefax-service in specifieke behoeften voorzien. Deze vormen van 'het trekken van informatie' hebben een geheel ander karakter dan een krant bezit. Wij trekken door een krant heen . 6. Typografie en vormgeving evolueren naar specifieke vormen van taal. Vorm kan derhalve ook inhoud zijn. Nu de vormen van codetekens en van de beeldelementen zich met de kleur ontwikkelen tot taalvormen met een eigen semantische lading, zullen wij ons met de communicatieve effecten van de technisch over te dragen tekenvormen moeten bezighouden. Wij zullen functienormen moeten ontwikkelen om de normen voor een efficiën te techniek van informatie-overdracht in grafische vormen te kunnen vaststellen. Zonder functie-research geen doelgerichte technische research. HET ELEKTRONISCHE SCHOOLBORD I A.KEGEL
I . Het elektronische schoolbord kan voor het omroeponderwijs een nuttige functie vervullen daar waar : 1. een TV-distributienetwerk ontbreekt; 2. wèl een TV-distributienetwerk aanwezig is, doch de hoge kosten verbonden aan het samenstellen van een TV-programma een bezwaar zijn. 2. Desgewenst kan het rendement van een TV-distributienetwerk voor omroeponderwijs worden opgevoerd door in plaat s van één TV-programma dertig senbosonie-programma's over te dragen . 3. De eenvo ud van de grafische beelden maakt dat de leerstof centraal staat en niet de entourage . 4. Voor het instantaan en op afstand weergeven van grafische informatie is 71
de kathodestraalbuis ten aanzien van zijn geco mbineerde grote lichtopbrengst en hoog ene rgierendemen t tot op he den ongeëvenaard. 5. Bij de verdere opkomst van grafische telecom municat ie zal op den duur elke TV-ontvanger worden uitgerust met een elekt ronisch geheugen . Anticiperend hierop kan het geheugen uitwendig in serie me t de antenneleidin g worden aangebrach t.
D E VIDEOPLAAT / F.\V. DE VRIJ ER
I. Bewegende beelden met bijbehorend geluid op gepe rste schijven zu llen in de komende jaren op de markt komen , evenals de erb ij benodige afspeelapparat uur om beeld en geluid met een tel evisie-ontvanger te kunnen weer geven . 2. Na een verwarrende periode van naast elkaar bestaande co ncurrerende systemen zal hopelijk spoedig een zekere standaard isatie op t rede n. Door een aantal belanghebbenden wordt reeds thans hiernaar gestreefd. 3. Essentieel voor het succes van een systeem is de mogelijkh eid van goed koop vermenigvuldigen van de platen en een beeldkwaliteit gelijk aan of beter dan de kwaliteit van de h uidige kleurentelevisie. 4. Aftasting van de plaat door middel van licht heeft grote voordelen. Met name kan de gevoeligheid voor besch adigingen , stof en ande r vuil veel kleiner worden gemaakt dan bij mechanische systemen. Oo k de bereikt e speelduur bij gegeven plaatafmetingen is het groo tst bij een optisch systeem (Philips VLP) . 5. Een int eressante eigenschap van het VLP-systeem is de mogelijkheid om onbeperkt lang stilstaande beelden te vert onen en de ee nvoud ige realiseerbaarheid van snelle ' random access' en ook 'slow moti on ' . Dit verhoogt de toepasbaarheid vooral voor onderwijstoepassingen en maakt de VLP ook bruikbaar voor archivering en 'data banks'. Ook verscheidene geluidskanalen zijn mogelijk. 6. Het aantal denkbare toepassingen is legio. Velen hebb en hun fantasie hierop losgelaten. Het is geen wonder dat de bel angstelling bij de gramrnofoonplatenindustrie , bij uitgevers van boeken en tijdschriften en ook bij de dagbladpers zeer groo t is.
72
Toelichtingen op de stellingen
TO ELICHTING OP DE STELLING EN BETR EFFENDE DE T ELEKRANT / TH.H. OLTH ETEN
Radiofax is in gebruik gekomen in Japan, omdat aldaar voor TV-fax geen kanaalcapaciteit van overheidswege beschikbaar werd gesteld. Beide syste men gaan uit van het fixeren van een via de radioweg overgeseind beeld op papier. In feite is er dus geen verschil met een gedrukte krant; er is alleen
EJ. e' .. ;..•.. ';' êJ
~ . 1..
....
Fig. 1. Telekrant. 73
verschil in de distributie- en verschijningsvorm . Ceefax onderscheid t zich hiervan duidelijk , omdat de geprojecteerde geselecteerde informat ie niet wordt gefixee rd op papier o f iets dergelijks (lees vlak =1= gehe ugenvlak) . Bij de krant , inclusief radi ofax en TV-fa x , kan alle info rmatie worden opgenomen zoals men dat zelf wil ; bij Ceefax is men meer gebon de n aan de dicteers nelheid van de zender. Een bel angrijke eigenschap van de krant is dat men berichten kan scannen, med e door bladind elin g, verschillende lettergroott en en -typen enz. , die daardoor een eigen taal kunne n sp reken, een eigen semantische ladin g hebben. Men is bij de kr an t dus niet afhankelijk van een voo raf bep aalde keus van informat ie. Berichten kunnen interessant worden voor de lezer op het moment dat ze worden gesca nd . De selectie is dan dus niet gebaseerd op een geprefabriceerde - vooraf bep aald e - keus van informatie. Bij stelling 3 wordt no g op gemerkt, dat de red undant ie ook wordt bijgeleverd . Een eventuele verminking van het bericht wo rdt bijgelev erd ; opge merkt wordt dat dit het attractieve van de kr ant is. Bij stelling 4 wordt duidelijk o ndersche id gemaakt tussen ceefax en de andere systemen , waarbij wordt gesteld dat ceefax geen tele kr ant is in tegenstelling tot de beide andere systemen. Ceefa x is een interessant add it ionee l middel. De informatie direkt leesbaar fixer en op papier of iets de rgelijks dat is een telekrant. Ceefax voldoet hier niet aan : dat is gewoon te levisie.
TO ELICHTING OP D E ST ELLING EN BETR EF F END E HET E LEKT RON ISCHE SCHOOLBORD / A.K EGEL
Met behulp van het elektronische scho olb ord wordt het syste em in he t ko rt beschreven. Bij de uitle g komen de verschillende mogelijkheden tot hun recht , zoa ls het schrijven en tekenen , geheel wissen , hal ve beeldvlak wissen , het st uffen en het werken met twee kleuren op een kleurenmonitor , c.q. twee grijsniveaus bij zwart -w it televisie. Het systeem bestaat uit een schrijftableau , waarbij schrij fsignal en x en y in freque ntiemultiplex een bandbreedte van minder van 50 Hz in beslag nemen; in gedigitaliseerde vorm 200 à 300 bits per seconde. Combinati e van dit signaal met spraak in een audio kanaal is dus mo gelijk . Het samengest elde signaal kan met behu lp van een videoscan converter omgeze t worden in een videosignaal, dat in hf ligging kan worden toegevoerd aan één of meer TVontvangers. De schrijf- en spraaksignalen in het audiokanaal kunn en wo rde n geregist reerd op een normale audio-cassetterecord er voo r hu ishoudelijk gebruik; achter de converter kan recording word en gepleegd met een videorecorder. 74
Fig. 2. Elektronisch schoolbord. De transportweg (radio of kabel) van de signalen kan worden opgenomen in het audiokanaal of in het videogedeelte of beide. Audiotransport biedt mogelijkheden voor transmissie via de telefoonlijn of radiozenders voor lange afstand. Aan de ontvangstzijde is dan een converter noodzakelijk. Achter de converter kan een tweede transportweg volgen voor lokaal transport van de videosignalen, om het aantal converters te kunnen beperken.
Stelling 1 Men denkt bij omroeponderwijs snel aan TV als medium door de grote verscheidenheid aan beeldtypen die beschikbaar is, zoals statische, bewegende en grafische beelden. Er zijn situaties waarbij omroeponderwijs zinvol is, doch de middelen voor televisie-onderwijs ontbreken (Indonesië). Omroeponderwijs heeft dan een dubbele functie wat betreft lessen aan leerlingen en ' in-service training' van de onderwijskracht. Het verzorgen van alleen grafische beelden biedt hier een uitweg . Waar de middelen tot onderwijstelevisie wel aanwezig zijn, komt het aan sommige typen van onderwijs ten goede zich bewust te beperken tot alleen grafische beelden. Een voorbeeld wordt gevonden in het gebruik dat de Friese Academie van het systeem maakt in een experimenteel stadium voor onderwijs in de Friese taal ten behoeve van leerlingen op basisscholen. De
75
software-kosten zij n aanzienlijk lager dan bij de samenstelling van een TV-programma. De programma's worden samengesteld op audioba nd, via de converter overgespeeld op een videoband en uitge zonden via de TV-zender Smilde.
Stelling 2 Verschillende scribosone signalen - aldus worden de gecombineerde tekenen spraaksignalen genoemd - kunnen PCM worden gecodeerd en binair wo rden overgezonden in de lijnruimten van een videozender. Het sync h ron isatiepatroon blijft normaal gehandhaafd, de zender behoe ft niet te worden aangepast. Bij de ontvanger is dan een demultiplexer en een sub-kan alenkiezer met 30 standen nodi g. De programmacapacite it kan word en benut voor het overbrengen van 30 verschillende pro gramma's , waarvan één met een programma-overzicht. Een andere mogelijkheid is, alle lessen van een cursus tegelijkertijd uit te zenden en dit periodiek te herhalen . Op elk gewenst moment kan dan met de cursus worden gestart, gemiste lessen kunnen worden ingehaald en niet voldoende begrepen lessen kunnen door de gebruiker herhaald worden bekeken. Een aantal kanalen kan oo k worden gereserveerd voor de behandeling van actuele vragen over een aantal lessen.
Stelling 3 Hierbij kan worden opgemerkt, dat een regisseur alle te chni sche m ogelijkheden van het medium voortdurend zal trachten te realisere n. De do cent is gebaat bij een bepaald niveau van abstractie. De door de grafische beelden opgelegde beperking werkt een zekere mate van abstractie in de hand en de benodigde aandacht wordt niet afgeleid door andere beelden. De invloed van de docent op de uitvoering is veel groter dan in een TV -studio met zijn vele mensen en apparatuur.
Stelling 4 Hierin wordt gesteld, dat bij het zoeken naar gro tere beeldvlakken het principe van de nietgestuurde, constant brandende lichtbron moet wo rden verworpen en dat panelen met primaire of secundaire lichtb ronnen , die afhankelijk van de informatie oplichten of het o mgevingslich t reflecteren , de voorkeur verdienen.
Stelling 5 Het geheugen dat in toekomstige TV-ontvangers kan worden geim plernenteerd, kan alleen geschikt zijn voor grafische symbolen , zoa ls Ceefa x , of van een type met run-length-codering en verdere reductiem ogelijk heden , zoals in
76
het elektronisch schoolbordsysteem, waarbij in principe elke willekeurige tekening kan worden overgebracht, of een combinatie van beide. Het geheugen kan worden geplaatst achter het videogedeelte van de ontvanger. In bepaalde gevallen kan het van voordeel zijn het geheugen als een in serie met de antenneleiding te schakelen 'black box' op te nemen.
TOELICHTING OP DE STELLING EN BETREFFENDE DE VIDEOPLAAT/F.W. DE VRIJER
Op vele plaatsen in de wereld wordt aan beeldplaatsystemen gewerkt. De eerste stellingen geven een paar feiten aan om een idee te geven wat onder een beeldplaat wordt verstaan en waar een beeldplaatsysteem aan moet voldoen. De platen vormen een equivalent van de grammofoonplaat, maar dan uitgebreid met beeld. De uitlezing van het VLP-systeem van Philips is optisch. De plaat is van een metaallaagje voorzien om het reflecteren te verbeteren. De informatie zit spiraalsgewijze in de vorm van een spoor van niet-reflecterende putjes in het oppervlak van de plaat. De modulatie vindt plaats door de lengte en de herhalingsfrequentie van de putjes te variëren (pulsfrequentie en pulsbreedte modulatie). De afstand tussen twee opeenvolgende sporen is 2 micron. Het spoor wordt afgetast met een laserstraal, afkomstig van een laser met een vermogen van I mW, die met behulp van spiegels en een lens is gefocusseerd op het oppervlak van de plaat. De door de plaat teruggekaatste straal doorloopt dezelfde weg en valt door middel van een halfdoorlatende spiegel op een fotocel. Servosystemen zorgen ervoor dat de lichtstip het spoor volgt en het lichtpunt op het oppervlak blijft gefocusseerd. Een voordeel ten opzichte van de videotape is de eenvoudige, goedkope reproduceerbaarheid van de platen in massaproduktie . Bij het afspelen is de herhaling van een spoor onbeperkt mogelijk, zodat een stilstaand beeld kan worden verkregen. Versneld of vertraagd voor- en achteruit spelen door sporen over te slaan of dubbel af te spelen, behoort tot de mogelijkheden, die het toepassingsgebied vergroten. De capaciteit van een plaat is ongeveer 45 000 beelden, wat overeenkomt met een programmaduur van een half uur. Toepassingen liggen ook op het gebied van archivering en databanks. Meer geluidskanalen tegelijkertijd bij het beeld voegen, behoort eveneens tot de mogelijkheden. Het zelf opnemen van een plaat is in tegenstelling tot videorecording geen eenvoudige zaak . Vermoedelijk zal er op deze gronden een situatie ontstaan dat het VLP-systeem bestaansrecht heeft naast het videorecording-systeem, zoals dat nu het geval is op audiogebied met grammofoonplaten en magnetische recorders.
77
Commentaren
COMMENTAAR OP DE STELLINGEN VAN TH .H. OLTHETEN BETREFF END E DE TELEKRANT/R.A. TIMMERMANS
Stelling 4 Telekranten besparen transporttijd, geen transportkosten. De vraag dringt zich hier op , of er in 1980/1985 nog kan worden beschikt over de 'krantenjongen' en zo ja , tegen welke prijs? De kosten van de informatiedragers zijn voor telekranten aanzienlijk hoger dan voor de krant. 1. Er valt te verwachten dat de sterke prijsstijgingen van het krantenpapier, die in het verleden hebben plaatsgevonden, zich voorl opig zullen voo rt ze tte n. Bij de ontwikkeling van de telekrant worden nieuwe vastleggingstechnieken bestudeerd , die geb ruik maken van goedkope mat erialen (kunststof). 2 . Een Ceefax -achtig systeem met hard -copy heeft het gro te voordeel dat de informatie doelgericht word t opgevraagd. Daardoor zal met minder materiaal kunnen worden volstaan .
Stelling 5 Het genoemde Ceefax-systeem zal om praktische redenen de no odzaak met zich meebrengen de hoevee lheid aan te bieden informatie te selecteren en boven al te comprimeren, in een nog sterkere mate dan nu het geval is bij de kranten. Dit brengt een grotere verant woordelij kheid met zich mee voor de samenstellers, i.c. de redacteuren , van de aan de eind gebruikers van de telekrant aan te bieden informatie. Trekken van info rmatie ~ door een krant heen trekken . In het eerste geval ligt een stuk selectie reeds bij de bron in plaats van bij de eind gebruiker. Bij een Ceefax-systee m met afdruk kan de lezer de inhoud van de kr ant 78
zelf mede bepalen . Dit brengt ons op de voordelen van de telekrant: 1. korte voorbereidingstijd en transporttijd; daardoor 2. 'h eter' nieuws en 3. nieuwsaanbod , afgestemd op lezer door selectiesysteem (tweerichtingsverkeer) Echter ook nadelen : - technische hulpapparatuur voor opnemen van nieuws is noodzakelijk . Er dient zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van reeds ter beschikking staande TV-apparatuur en -verbindingen. Bovendien dienen de volgende vraagstukken nog te worden bestudeerd: I. Periode waarover het nieuws ter beschikking moet blijven en de wijze van 'up-dating' . 2. Selectie van het aangeboden nieuws. Hoe kan de eindgebruiker snel een overzicht krijgen van de aanwezige informatie? Indexering? 3. Betalingsregeling/gebruiksdu ur-bepaling . 4. Distributie en vernietiging van registratie papier. Is recycling mogelijk? 4
Bij het projecteren van een telekrant-systeem dient gebruik te worden gemaakt van de reeds aanwezige verbindingen. Mijns inziens zal de 'krant-inhuis-fax' niet voor het jaar 2000 zijn gerealiseerd. De krant zal naast de telekrant zeker blijven bestaan. Haar functie zal echter nog meer verschuiven in de richting van het belichten van achtergronden (om budsman-ach tige taak).
Stelling 6 Bij het onderzoek naar normen voor een efficiënte techniek van informatieoverdracht spelen zowel syntactische als pragmatische aspecten een rol. a. syntactisch: de juistheid van een bericht is direct een maat voor de kwaliteit van het overdrachtsysteern; b. de pragmatische informatie-inhoud ten behoeve van de vergelijking van de effectiviteit van de verschillende methoden van informatie-overdracht. Verder kunnen ten aanzien van dit onderzoek de volgende opmerkingen worden gemaakt. Tijdens het proces van berichtgeving van bron naar ontvanger wisselt de informatie een of meer malen van informatiedrager (en daarmee de aard van de code) . De kwaliteit van het gehele overdrachtsysteem wordt bepaald door de kwaliteit van de afzonderlijke informatieverwerkende eenheden, waarbij een informatieverwerkende eenheid dient om de informatie vast te leggen op een andere drager.
79
Op dit moment vindt er veelvuldig onderzoek plaats naar de afzonderlijke informatieverwerkende eenheden. Een studie van het complete systeem van informatie-overdracht van bron tot eindgebruiker behoeft duidelijk grotere aandacht.
r\
-'
C'
.j COMMENT AAR OP DE STELLINGEN VAN A. KEGEL BETREFFENDE HET ELEKTRONISCHE SCHOOLBORD/C oSONNEMANS
Met een anekdote wordt toegelicht, dat de technici wel sublieme systemen kunnen ontwikkelen, maar dat de toepasbaarheid door allerlei uitwendige omstandigheden in ontwikkelingslanden nihil kan zijn. In de stellingen staat dat het systeem in een behoefte voorziet, indien een TV-distributienet ontbreekt. Juist dan echter moet ervoor worden gezorgd dat er TV -toestellen zijn, een distributienet en wegen daarvoor; elektriciteit moet aanwezig zijn, evenzo reparateurs en de voorziening van reserveonderdelen. Kortom de gehele infrastructuur moet aanwezig zijn. Dat kan worden opgevangen, maar het zal nogal wat tijd en investeringen kosten . Indien een TV -distributienet wel aanwezig is, biedt het systeem inderdaad een veelheid van mogelijkheden. Voor onderwijs zijn er op lokaal niveau geen moeilijkheden, maar op nationaal niveau heeft het onderwijs een jaarplanning. De momentane stand van het onderwijs en de geplande status worden voortdurend gecontroleerd en vergeleken door inspecteurs. De Nederlandse Onderwijs Televisie plant voor drie maanden; wederzijds kan men daarom het landelijk onderwijs en de NOT niet op elkaar afstemmen . Er zijn dus organisatorische problemen. Indien dan wordt voorgesteld 30 programma's uit te zenden, rijzen er onoverkomelijke moeilijkheden met de produktie en planning daarvan. Het stuit op praktische moeilijkheden bij de uitvoering, alhoewel het technisch mogelijk zou zijn. De programma-aanmaakkosten zijn inderdaad lager. Op nationaal niveau bekeken is het echter mogelijk tegen lage prijs buitenlandse programma's aan te kopen en te vertalen . Toch gebeurt dit niet, omdat de mogelijkheden er zijn om zelf programma's te maken en men ook de financiële middelen hiertoe beschikbaar heeft. Bij stelling 3 kan worden opgemerkt dat de televisie een aantal mogelijkheden biedt, wanneer leerstof wordt aangeboden op een bepaalde wijze , waardoor een zeer speciaal en daardoor onvervangbaar karakter ontstaat. Wat in stelling 3 staat, wordt niet betwist, maar het medium TV moet niet worden gebruikt zoals dat zo vaak gebeurt, maar op een zeer specifieke wijze . Een ander punt is nog dat, om grafische beelden te kunnen interpreteren , een behoorlijke abstractie van het denken is vereist, hetgeen in entwikke-
80
e
n
e
r
n .e
n d it
n
lingslanden nogal eens ontbreekt. Dit kan toepassing in ontwikkelingslanden moeilijk maken . In stelling 3 wordt inderdaad een groot voordeel aangegeven . Het is in tegenstell ing tot andere projectiemethoden mogelijk, om zo n der verduistering een TV-programma in een klas te volgen. Tot slot wordt op gemerkt , dat we ons in eerste instantie moeten buigen over het probleem : hoe kunnen we met behulp van traditionele middelen, misschien het leitj e dat heel goedko o p kan worden gewist en beschreven, in ontwikkelingslanden de kennis overdragen ? Het is namelijk een economisch aspect en een infr astructureel probleem. Wat dat betreft zal het systeem 'elek tronisch schoolbord' voorlopig niet in ontwikkelingslanden bruikbaar zijn .
COMMENT AAR OP DE ST ELLING EN VAN F.W. DE VRIJER BETREFFEND E VLP/ J.J . GE LU K
1-
d
P d d it n
1.
[1-
et :h
LU
's
:TI
:n
ke,
lt.
et
<e
n, e-
S telling 1 De video-langspeelplaat (VLP) is geboren in het tijdsbeeld van televisie en radio. In beide gebieden speelt de archivering van beeld en geluid een grote rol. Hoewel film en gramm ofoon beide reeds bekend waren vóó rdat de massamedia t ot ontwikkeling kwamen, is de recording eerst tot hoge kwaliteit gekomen tijdens en dóór de massatechniek . Hoewel de grammofoonplaat en de beeldfilm onverwoestbaar zijn geble ken temidden van de opkomende systemen met magnetisch band, is de eenv oudige opneem mogelijkh eid nog steeds aan dit laatste medium voorbeh ouden. Kan men op meer dan één grond veronderstellen dat de VLP haar intrede in de samenleving verkrijgt, het applicatiegebied van de videocassette (VCR) en de professionele omroep-recording zal niet worden 'veroverd'.
St elling 2 Verscheidene optekensystemen zijn in de afgelopen jaren ten onder gegaan, onder meer door onderlinge rivaliteit en de onkunde van velen , die hierin een commercieel debiet verwachtten. Ook de VLP heeft een concurrent in de beeldpl aat van Teldec ; hoewel de technieken principieel verschillend zijn, overlappen de applicaties elkaar wel. Voor massatoepassing van een muziek/ beeldplaat lijkt het de aangewe zen weg een standaardisatie van afspeelapparatuur te be reiken ; verschillen in speeltijd en technologieën tenderen weliswaar to t een diversiteit, doch de uniformiteit zal voor ieder systeem de
81
noodzakelijke voorwaarde bieden om de massaklant aan te trekken. Nog steeds wordt het aanbod van programma's door radio en televisie, via steeds meer en betere wegen, groter en nog steeds is de duplicering van onze gehoor- en gezichtszintuigen alléén bedoeld voor de 'verwerking' van coherente percepties. Voorwaar, een concurrent!
Stelling 3 Het vermenigvuldigingsproces van beeld- en geluidconserve moet aan hoge eisen voldoen: kwaliteit, snelheid en prijs. De genoemde criteria moeten worden gezien in het licht van het opgetekende en het gebruik dat ervan wordt gemaakt. Het blijkt dat de grammofoonplaatproduktie een systeem van multiplicatie bezit dat voor alle criteria een marginale inspanning betekent.
Stelling 4 De contactvrije aftasting van de VLP geeft haar het 'eeuwige leven' ; naast voordelen heeft dit als nadeel dat vernieuwing niet meer wordt gestimuleerd. Hopelijk blijven de creativiteit en het artistieke talent zich in stijgende lijn ontwikkelen.
Stelling 5 Voor data-archivering bezit de VLP welhaast alle aantrekkelijkheden. Het corrigeren van informatie die , gezien de 'vasthoudendheid' van de plaat, nodig zal zijn, lijkt voorshands niet in directe zin uitvoerbaar ; een geheel nieuwe 'master' zal moeten worden geproduceerd. In het onderwijs zijn er verscheidene alternatieven te noemen voor zowel stilstaande als bewegende displays tegenover deze discplay. Voorwaarde zal primair de massaficatie van de weergeefapparatuur zijn; secundaire overwegingen zijn talrijk (eigen opneemwens, bestaande dictaten en boeken , schrijfsystemen, geluidsfilm, PIP).
Stelling 6 Hoewel toepassingen op het gebied van krant, tijdschrift en boek niet onmogelijk zijn, moet aan enige omvang van invoering worden getwijfeld. Nog steeds is papier 'geduldig', het kan onder alle denkbare toestanden aan het gestelde doel beantwoorden en zelfs daar buiten; enige belichting schijnt de noodzakelijke uiterlijke voorwaarde te zijn voor dit medium. De VLP kan in principe ook alléén met geluid worden gebracht; de speelduur kan dan tot zeer grote lengte met simultane optekening worden uitgebreid. Of een dergelijke 'encyclopedie' met artistieke inhoud van perrna-
82
/
nent karakter gewenst is, kan moeilijk worden voorspeld. Muziekpartituren bestaan niet in gebundelde vorm, terwijl het grammofoonplaatalbum allesbehalve populair is; klaarblijkelijk bezit de mens een aversie tegen het 'verpakken' van heterogene culturele zaken en het 'bundelen' van grotere hoeveelheden talent in één pakket.
g
t e
1-
1-
83
Samenvatting van de discussie A .Krui]f
TE LEK RANT
Het snelle toen eme n van fo to ko piee rac tiviteiten, een ontwikkeling waaraan wij mede schuldig zijn , kan ertoe leid en dat, ten gevolge van kleinere oplagen en ontdu iking van auteursrechten , be paalde vaktijdschriften nog slechts kunnen voortbestaan indi en ze worden gesubsidieerd door de overheid. Indien de gegevens aan de gebru ikers excl usief worden geleverd via een Ceefax -systeem is ee n verreke ning van rechten technisch eenvoudig mogelijk . Telec ommun icatiep robl em ati ek van de krant doet zich niet alleen voor bij het verspr eid en van het nie uw s en de adve rte nties, maa r ook bij het vergaren en select eren en de verde re voo rbereiding van het nieuws voor het drukproces . Hier kunnen geavanceerde syste me n veel bete r en sneller worden toegepast dan bij de versp reid ing. Als alle informatie op een immateriële drager in hu is word t gebracht, moeten de consumenten toch hun rollen voo rbe we rkt papier in hu is hebben. Dat eist een bevoorrading, tenzij de mens het gefixee rde niet mee r zou willen , omdat h ij zijn verm ogens zo ontw ikkelt , d at hij maximaal rendement haalt vanuit het op hem afko mende bee ld. Dat ku nnen we voorlopig niet verw achten . Er is een tussen vorm tu ssen de kran t en Ceefax , namelijk een systeem waarin het pro fiel van de abo nnee wo rd t opgenomen en waarbij hij de krant krijgt gedru kt in alleen die sectie s die hij wenst. Van de andere secties ontvangt hij alleen de koppen , met het num mer erbij waaronder hij via de Ceefax alsnog de bijbehorende t ekst kan opvragen . Ceefax is het belangrijkst voor co mme rciële info rm ati e . Deze toepassing is in Los Angeles reeds operationeel. Tegen betaling van ee n dime kan een nummer worden gedraaid van de gewenste br anche , waarop men een lijst krijgt van alle aanbiedingen op dit geb ied in dat district van de stad.
84
ELE KTRON ISCH SCHOO LBORD
Het elek tro nische schoolbo rd berust op het overbrengen van grafische informatie via een audi ok anaal. Via de radioweg zal niet -van een directe uitzend ing gebruik worden gemaakt, maar het programma zal tevoren zijn opge no men op magneti sche audiotape, zoals gebruikelijk bij de omroep . Een andere mogelijkheid is, het pro gramma te multipliceren op audiocassettes (of overne men op film of VLP) en deze per post bij de gebruikers te bezorgen.
A . Distributie van signalen Geno emde nadelen van verst uring per post van audiocassettes: I . In o ntwikkelingslanden zijn de transportproblemen tamelijk groot. 2. Als de les op een bepaald tijdstip wordt uitgezonden , vereist dat een zekere discipline. Het volgen van de les kan niet, zoals bij cassettes, worden uitgesteld, wat gemakkelijk in afstel kan ontaarden. 3. Voo r de Westerse wereld kan gebruik worden gemaakt van de technische mogelijkheid tot directe respons via schrijftelefoon of iets dergelijks. 4 . Grootscheepse distributie van banden en eventueel huiswerkcorrectie is volgens TELEAC , die met TV-cursussen ervaring heeft (30000 cursisten tegelijkertijd in Nederland) geen haalbare kaart , evenmin als het gebruik van responsiekanalen. 5. Er is een trend aanwe zig dat het op een materiële drager thuisbezorgen van informatie (p ost , krant) een aflopende zaak is, die zal worden versneld indien hard-cop y van de binnenkomende informatie ter plaatse-op eenvoudige wijze kan worden verkregen. Genoemde voo rdelen van versturing der cassettes per post: I . Voortdurend is toegang tot de stof mogelijk. 2. De o nderwijskracht kan zelf bep alen , wanneer hij de les wil afdraaien . Hij is niet gebonden aan de uit zendtijd. Zijn aanwezigheid is vereist om orde o p zaken te stellen, dus hij bepaalt de discipline. 3. Voor Nederland geldt het voordeel , dat onderwijskrachten bezwaar heb ben tegen het inpassen van TV-programma's op een vaste tijd in hun lespro gramma , omdat de timing niet klopt. Voor een volledige TV-cursus gaat dat be zwaar niet o p.
S
1
t
B. Bruikbaarheid van het syst eem Het systeem is slechts bruikbaar als de infrastructuur aanwezig is: globaal dus elektriciteitsvoorziening en TV-ontvangers. Dat is lang niet overal het geval. Het is niet zo dat , waar infrastructuur aanwezig is, goede onderwijzers
85
zijn en waar de technische faciliteiten niet aanwezig zijn , er alleen slechte docenten zouden zijn. Dit gaat dwars door de maatschappij heen. Er zijn allerlei grote steden die een uitermate zwakke educatieve staf hebben. Daar is het systeem technisch direct bru ikbaar.
Presentatie van de leerstof Van theologisch-filosofische zijde wordt gesteld, dat de verkondiging het niet meer doet op verbale wijze . De getoonde grafische beelden zijn in overdrachtssituaties bij het onderwijs niet te hanteren. Juist de entourage is essentieel. We krijgen een generatie die niet kan discussiëren en de taal niet ka n hanteren , althans dat is de ervar ing in werk - en woongebied van de spreke r. Daart egen wo rdt het volgende ingebracht : a. Mensen in ontwikkelingslanden vertonen niet de verschijnselen van de so ciale onde rlaag van onze welvaartsmaatschappij , maar zijn nog leergierig; een woord da t ons reed s oude rwets in de oren klinkt. b .Om te bereiken dat er wor dt geluisterd, moet je als het ware denken met het hoofd van de lu isteraar en niet met dat van jezelf. Als de luisteraar niet is afgestemd op degene die iets verko ndigt, loopt hij weg. Vroeger waren de gedachte n van de gelovigen afgestemd op die van de verko ndiger. Er was een zeke re congruentie en dus affiniteit. Als men de informa tie wil overb rengen, zal men die moeten afstemmen op het denkpat roo n van de luisteraar tot wie me n spreekt. c. Voo r het uitleggen van bijv. de stelling van Pythagoras, de werking van mo to ren e.d . is het grafisc he bee ld beslist vormender en duidelijker. Van de kant van TELEAC wo rdt aangevoerd dat bij een leerproces meer dan alleen pu re effectivite it een rol speelt. Het moet worden geapprecieerd door de kijker. Het getoo nde schoolbord zal in de Westerse wereld door grote groep en van de bevo lking inderdaad niet worden geapprecieerd. Een voo rwaa rde is namelijk dat de mensen ertoe worden gebracht te kijke n en daarna om ze aan het kijken te houden in het onderwijsproces. Ze moe te n du s op een of ande re manier worden 'gestrikt'. De appreciatie lag bij de cursus Spaans van TE LEAC zeer hoog (! ). Toch wordt er door de o nt werpers van de cu rsus wel getwijfe ld of dit de meest effectieve vorm is. Er bestaat ook een bqitenlands program ma voor kinderen, dat tot in het oneindige de stof herhaalt , maar met voor tdurend verschil in entourage. Gebleken is da t kindere n van tw ee jaar via dit programma leerden rekenen tot twintig en leerde n lezen. Hiertegen worden verschillende punten aangevoerd : a. ln Algerije verdween bij het wegtre kk en van de Fransen destijds ongeveer 80% van de onde rwijskrachten. Via het bestaande TV-net werden de kinderen en nieuwe onde rwijskrachten met succes opgeleid. Als er geen
86
andere keus is dan slechts een medium waarmee het gestelde doel bereikt kan worden, dan is het automatisch het meest effectieve medium. b. Een peuter of een recreatiekijker moet met entourage aan het toestel gebonden blijven. In een klas echter is die entourage, overeenkomstig stelling 3 van ir. Kegel, volkomen overbodig en storend, want de appreciatie wordt hier voornamelijk bepaald door de sociale situatie: de docent voor de klas en de aanwezigheid van de andere leerlingen. Het is mogelijk het analfabetisme in Indonesië uit te bannen door onderwijzers op conventionele manier op te leiden. Met dit proces is een tijdsbestek gemoeid dat meer dan deze eeuw beslaat. Een alternatief om het gestelde doel op veel kortere termijn te bereiken, is het elektronische schoolbord. Toch roept het steeds twijfels op, of het wel verstandig is elektronische apparatuur aan te dragen naar plaatsen waar zelfs geen geld beschikbaar is voor krijtjes en papier. Een ander uiterste is dat de Amerikanen een experiment voorbereiden met satellietcommunicatie voor onderwijs in India, dat vele malen kostbaarder is dan het gehele schoolbordsysteem.
DE VLP
De komst van de beeldplaat kan van enorme invloed zijn op de toekomst van de grafische communicatie, en niet alleen grafische communicatie langs de EM-weg, maar überhaupt van invloed op het beeld van de samenleving in deze. Ter adstructie kunnen de volgende punten worden genoemd : a. De beeldplaat zal vermoedelijk veel minder worden gebruikt in een functie die vergelijkbaar is met de geluidsplaat in gebruik als geluidsdecor. Het gebruik zal meer overeenkomst vertonen met de frequentie van het lezen van een boek . b. Veel beeldprogramma's worden op het ogenblik speciaal voor de omroep in omroepstudio's opgenomen; veel geluidsplaten worden in commerciële studio's opgenomen. Ook op dit gebied zal er vermoedelijk een enorme verplaatsing van activiteiten komen. De beeldplaat zal langzamerhand dezelfde rol krijgen als nu de geluidsplaat (uitreiking van gouden en diamanten platen e.d .), waarbij dus het uitzenden van zo'n beeldplaat via een omroepkanaal veel meer het accent krijgt van reclame voor de plaat dan nu het geval kan zijn bij eenmalige uitzending. c. De beeldplaat is een voorbeeld van een goedkope opslag van informatie in niet te wijzigen vorm; een vorm die wel degelijk direct concurrerend of zelfs vervangend kan werken op de grafische telecommunicatie of beeldtransmissie via een EM-golf, al of niet geleid.
87
----
-
ALG EMEEN
De technici zijn vaak de voortijdige onderkenners van nog latente behoeften. In dit colloquium zijn we juist bezig om van dit image te worden bevrijd. Boekdrukkunst is mogelijk , maar er zijn ook nog zoveel andere zaken mogelijk. Van welke van deze dingen wil men dat de technicus ze verder uitwerkt? We kunnen tegenwoordig - veel meer dan vroeger - kiezen , maar we moeten dat gezamenlijk doen. Welvaart is de mogelijkheid tot het bevredigen van beh oeften, waarvan men zich bewust geworden is. Men moet zich eerst bewust worden van een behoefte , anders existeert zij niet. De consument wacht af, waartoe iets zich ontwikkelt, zo als bijvoorbeeld de cassetterecord er. Philips deed de gelukkige greep . Voor hetzelfde geld was het twee ja ar eer der Saba geweest, die toen . rnet een cassetterecorder op de markt kwam . De consument was er pas later rijp voor. Je kunt dus niet stellen dat de consument kan kiezen voo r de toekomst. Hij heeft nog niet gezegd of hij de beeldtele foon wil hebben , of de telekrant. Hij wil eerst zien of het iets wordt. Het antwoord is dat dit inderdaad de huidige situ atie is, maar dat we moeten proberen de consument tot andere gedachten te brengen . Nu koopt de consument wat door het brein van de zakenm an is uit gedacht , die daa rmee een veel te zware last torst. De zakenman is gedwo ngen om snel met zijn spullen te komen , die dan net niet optimaal zijn . Als de con sument ged isciplineerder zou zijn, dan zouden we betere waren krijgen.
88
-
=--
Codering en opslag van grafische informatie
Stellingen
MICRO FILM VOOR INFORM ATI E-OPSLAG/RA TIMM ERMANS
I. Het medium microfilm/microfiche voor de opslag van informatie biedt zeer vele voordelen en grote uitgroeimogelijkheden. Ondanks een trage start zal het gebru ik van deze techniek in het volgende decennium sterk toe nemen. De toepassingen zullen voorlopig in de sfeer van het bedrijfsleven en de overheid liggen; het particuliere gebruik van het medium microfilm op grote schaal is in de nabije toekomst vooralsnog niet te verwachten . 2. De aanmaak , verzending en archivering van microfilm/microfiche zijn goedkoo p . Aandacht dient nog te worden besteed aan de benodigde (goedkope) leesapparatuur, alsmede de opzet van een eenvoudig en waterdicht terugzoeksysteem. 3. Teneinde te komen tot de gewenste (internationale) uitwisseling van gegevens die op microfilm/microfiche zijn vastgelegd , dient de desbetreffende standaardisatie en normalisatie met kracht te worden voortgezet (codering, indexering, verkleiningsfactoren, terugzoeksystemen , enz .). 4 . Teneinde de kennis van de mogelijkheden en de toepassingsgebieden van micr ofilm in het algemeen, en van computer output on microfilm in het bijzonder, te vergroten, zal zowel de voorlichting door de fabrikant als de onderlinge uitwisseling van ervaringsgegevens door gebruikers dienen te worden verbreed en verdiept. 5. De koppeling van een Computer Output on Microfilm -installatie met een elektronisch databank-systeem biedt de gebruikers de mogelijkheid, de aangeboden informatie zowel voor instantane raadpleging als voor verdere bestudering en verwerking snel ter beschikking te hebben.
91
6. Het lichtzetprocéd é - de h uidi ge technie k om teksten die doo r een zet computer zijn voorbereid , direct drukgereed op een fo togevoelig mat eriaal vast te leggen - biedt de mogelijkheid boeken na ar keu ze op ware grootte o f verkleind tot microfilmformaat te vervaard igen ( Digiset -systeem) .
RETRI EVAL VAN GECOD E ERD E INFORM ATI E / F . VAN DER WALL E
I. Retrieval van gecodeerde informatie is éé n van de me est wezen lijke doelstellingen van de automatisering van (bedrijfs)informat iesystem en .
To elic1zting Aut omatiserin g kan onde r andere word en gezien als een proces waarbij steeds meer , inmiddels begrepen , menselijk e han delin gen na fo rmalisering en kwantificering (codering) worden geëxteriori seerd ( nagebootst) in ap para ten. Achtereenvolgens heeft de ze automatisering de volgende sta dia doo rlopen: a. apparatentechniek (nabootsen van ledemat en- in-vuistbijlen tot bedrijfsmechanisatie -app aratu ur) ; b. ener gietechniek (n abootsen van spieren in mo to ren, p neumat ische , hy draulische en elektrische aandrijvingen) ; c. informatietechniek (nabootsen van zintuigen en een deel van de he rsen funct ies in communicatietechniek en computertechnologie). Het onderwerp van het colloquium ligt op het gebie d van het sub c genoemde. De volgende automatiseringsfase zal zijn : d.denktechniek waarin de ho gere hersen fun ctie s (creativite it etc .) wellicht zullen word en nageb ootst in apparaten. Aangezien het sub d genoemde vooralsnog vele generati es ver weg ligt , zal zelfs een geavanceerd geautomat iseerd informatiesysteem niet veel meer kunnen zijn dan een interactief, vrij passief hulpmiddel van de mens en d ie het 'bespelen'. Retrieval van gecodeerde informatie dient dan te wo rden gezien als een hulpmiddel voor menselijke act ivite ite n op een hoger niveau van systeemorganisatie. 2 . Informatie en het systeemdenken zijn zeer nauw verwa nte beg rippe n ; elke automatisering van een informatiesysteem dient te worden voo rafgegaa n door een ana lyse van het bedrijfssysteem waarbinnen de informatiest room moet worden geautomat iseerd . Het systeemdenken ziet de wer eld om ons heen als opgebouwd u it elementen met daartussen al o f niet gestru ct ureer de relaties die van deze elementen
92
een geheel maken. De structurering van die relaties wordt het systeem genoemd . Veelal bestaat er een hiërarchische structuur met een duidelijke 'nest'structuur; dat wil zeggen de elementen zijn veelal zelf ook weer systemen met een eigen identiteit en onderverdeling in (sub)elementen met relaties ertussen etc. Op grond van de relaties vinden gebeurtenissen plaats conform de doelstelling van het systeem. Informatie heeft altijd te maken met communicatie tussen een element A en een element B. Het informatiesysteem binnen een organisatie is de som van alle niet-materiële en niet-energetische gebeurtenissen binnen het bedrijfssysteem. 3. De automatisering van informatiesystemen van grotere omvang omvat drie ho ofdgebieden, waarvoor formalisering , kwantificering, standaardisering etc . nood zakelijke voorwaarden zijn: a. de structurering van het eigenlijke informatiebestand; b. de vormgeving van de toegangssystemen tot het informatiebestand (thesauri- en classifica tiesystemen); c. de vormgeving van de procedures die op het bestand kunnen werken. Alle drie de onderdelen zullen op grond van de systeemachtergronden van het informatiesysteem veelal duidelijke 'nest' -st ruct uren bezitten. De realisatie van deze ' nest-st ruct uren is meestal het verst gevorderd bij het onder a gen oemde informatiebestand (hiërarchische onderverdeling van het geheel in bestanden , sub-bestanden , sub -sub-bestanden, elementen, kenmerken etc.). 4. De onder 3b genoemde toegangssystemen worden veelal nog zeer stiefmoederlijk behandeld en zijn vaak slechts in rudimentaire vorm aanwezig, ofschoon de kwaliteit van het informatiebestand meestal sterk wordt be paald door dit toegangssysteem. Dit geldt zeer speciaal voor de hiërarchische relatiestructuur binnen thesauri, die van een thesaurus pas een toegangssysteem kunnen maken. Er mag worden verwacht dat bij de verdere ontplooiing van geautomatiseerde informatiesystemen de nadruk steeds meer zal vallen op deze structurering van thesauri, die veelal vergezeld zal gaan van koppelingen tussen verscheidene thesauri van diverse oorsprong. 5. De vaak onbevredigende gang van zaken bij automatiseringen van informatiesystemen (tijd- en kostenoverschrijdingen) is voor een groot deel terug te voeren op een tekort aan standaardisatie bij de onder 3c genoemde procedures. De vrijheid die de software-ontwerper wordt geboden ten aanzien van het toegestane instructie-arsenaal is veel te groot. De ontwikkeling zal derhalve dienen te gaan in een veel verdergaande beperking van deze keuzemogelijkheden door de ontwikkeling van specifiek op informatiesystemen toegespitste 'talen', waarin standaards voor de onder 3c genoemde procedures zullen worden gedeclareerd op een aanmerkelijk 'hoger' symbolisch
93
"'r
niveau dan nu gebruikelijk is. 6. Zodra geautomatiseerde informatiesystemen ook de hogere managementfunc ties moeten 'bed ienen', komen de essentiële beperkingen (dat wil zeggen he t (nog) on tbreken van de onder ld genoemde denktechniek) aan het licht. De huidige informatiesystemen worden gekenmerkt door: a. in het verleden gecodeerde informatie ; b. in he t verleden gedefinieerde retrieval-routines; c. in de toeko mst te verwachten, nog onbekende opvraagwensen die dan moe ten wo rden gerea liseerd met de onder a en b genoemde uit het verleden da terende struct uren van bestanden en procedures. Er bestaat een duide lijke behoefte om in het verleden ingevoerde en gecodee rde inform at ie te 'bewerke n' met in de toekomst nog te formuleren procedures en hervor m ingen van het begrippen arsenaal, zoals al reeds lang in niet -geautom atise erde vorm gebruikelijk is in het gesp rek tussen bibliothecaris en bibliotheekb ezoeker. Deze eerste aanzet tot de ontwikkeling van de onde r I d genoe mde de nk techniek zal in eerste instantie gestalte krijgen door int eract ieve opvraag - en mutatierou tines op de onder 3b genoemde toegangssyste me n, waa rb ij belangrijke impulsen zijn te verwachten, c.q. vereist zijn , uit het t aalonderzoek.
CENT RALE
or
DECENT RALE INFORMATI EHER KENNING/ H. VAN STEENIS
Bij he t ontwerpe n van een grafisch telecommunicatiesysteem waarin automati sche informatiehe rkenn ing ('pattern recognition') plaatsheeft, dient de keuze te wo rden gemaakt t ussen centrale en decentrale herkenning. Factoren die hierb ij onder ande re een rol spelen , zijn de kosten van: - centrale en decentrale herkenn ing; - centrale en decen trale ops lag van te herkennen en herkende informatie ; - me nselijke bemoeien issen b ij het centraal en decentraal behandelen van grafische info rma tie; en - de win st aan tijd .
St ellingen I. Speci aal bij het herkennen van grafische informatie is het zinvol om eerst obj ecten te lokaliseren en hun afm et ingen en same nha ng te onderzoeken, alvorens tot herkenning van geselecteerde objecten over te gaan. 2. In de tra nsform ati e van tot aal video naar object video kunnen bit -reductiefact oren van 3-30 x wor den gerealiseerd. Door 'run length'-codering
94
zullen dergelijke reductiefactoren slechts mogelijk zijn bij afwezigheid van ruis. 3. In de transformatie van object video naar object code kunnen bit- reductiefactoren van 20-200 x worden gerealiseerd. 4. In veel gevallen zal blijken dat de transmissie van totaal video niet economisch is over langere , interlokale afstanden . Waar video centraal benodigd is, zal aan 'run length'-codering de voorkeur worden gegeven in gevallen waar geen herkenning plaatsvindt en /of waar video-bit-manipulaties de snelheid van het systeem merkbaar zouden beinvloeden, In andere gevallen zal het werken met object video (eventueel nog 'run length' gecodeerd) sterk dienen te worden overwogen. 5. Transmissie van grafische informatie kan één of meer van de volgende doeleinden hebben: a. communicatie voor direct gebruik (geen informatie-opslag); b.communicatie voor uitgesteld gebruik (met informatie-opslag) ; c. communicatie voor centrale herkenning. Bij doeneinden b en c zullen de video records van passende identificatie moeten worden voorzien als referentie. In veel gevallen is het oordeel van de mens noodzakelijk bij het geven van en de controle op deze identificatie. 6. De mens heeft ook een onvervangbare taak in een grafisch telecommunicatiesysteem bij het corrigeren van herkenningsafwijzingen. Een praktisch herkenningssysteem zal namelijk de mogelijkheid moeten hebben om bepaalde objecten af te wijzen, dat wil zeggen niet te herkennen. Het gaat hierbij om de minimalisering van de gezamenlijke kosten van afwijzingen en substitutiefouten . 7. Mede daarom is het zinvol au tomatische herkenning daar te laten plaatsvinden waar de meeste kennis aanwezig is over de te herkennen grafische informatie. In veel gevallen is dit decentraal. 8. Om decentrale herkenning economisch aantrekkelijk te maken, dienen de herkenningssysternen zoveel mogelijk van sequentiële bewerkingen gebruik te maken (processor-implemen tatie) . 9 . Hoewel er zeker puur grafische telecommunicatiesystemen kunnen worden verwacht, zullen toch de meeste commerciële systemen gemengd zijn. Gemengd, dat wil zeggen werkend met zowel grafische als met gecodeerde informatie (bijvoorbeeld 8 bits per teken) . Een geschikte architectuur voor zulke gemengde systemen dient te worden ontworpen.
95
r:
PAPIER OF BEELDSCH ERM? IPJ. KALF F
1. 'Elektronische bijziendheid ' (K.G . Scheid [8 ]) vervormt in belangrijke mate de tijds ch aal die van toep assing wordt geacht op de invoeringssnelheid van de niet-grafische communicatiemedia. 2. Toepassing van een gemeenschappelijk mod el voor de omschrijving van zowel traditioneel grafische als nieuwe communicat iemedia biedt de mogelijkheid tot betere nuancering van de uitspra ak : 'he t gedrukte woo rd zal worden vervangen door de elekt ronica.' 3. Lokale televisie , de videocassette en de beeldplaat vormen de voornaamste medi a die de huidige grafische industrie kunnen beïnvloeden .
T Iv
S
A
j.
96
Toelichtingen op de stellingen
n
tI
1-
TOELICHTING OP DE STELLINGEN BETREFFENDE DE MICROFILM / R.A. TIMMERMANS
Stelling 1 Als voordelen van de microfilm-microfiche worden genoemd : - bijzonder eenvoudige archivering; - volume van dezelfde informatie vastgelegd op microfilm bedraagt 2 tot 4% van het volume in normaal leesbare vorm op papier. Dit brengt grote voordelen met zich mee, mede ten aanzien van brandbeveiliging van de informatie; - snellere toegang tot de informatie is mogelijk; - er zijn goedkope methodieken voor het kopiëren en dupliceren. Het is ook eenvoudig mogelijk van een gewenst beeld weer een hard-copy te maken op normaal leesbaar formaat; - de portokosten bij verzending per post zijn inherent laag; - een specifiek voordeel van COM (Computer Output on Microfilm) is dat de output-gegevens van de computer direct worden vastgelegd op microfilm , zonder de tussenstap van het leesbaar afdrukken van de gegevens op papier. Naar schatting kunnen op deze manier besparingen van materiaalkosten tot 50% worden gerealiseerd; - het vastleggen van de gegevens bij COM gaat 20 à 30 maal sneller dan via de conventionele output-kanalen. Als nadelen worden genoemd: - er is hulpapparatuur nodig voor het lezen van de informatie, wat weer de hele problematiek van de relatie tussen de mens en het desbetreffende leesapparaat met zich meebrengt, zoals de ergonomische aspecten enzovoort; - het hele microfichesysteem staat of valt met een goed terugzoeksysteem.
97
De snelheid van terugvinden en de handelbaa rheid van de informatie zijn van groot be lang . De laatste vijf jaar is er een duidelijke groei waarneembaar van het micro-
filmsysteem, en wel van een pu ur archiverend en ruimtebesparend systeem naar een operationeel informatiesysteem. Bij het invoeren van een microfilmsysteem in een organisatie moet het zijn geën t op de specifieke wensen en behoeften van d ie organisatie. Zoals vaak , geld t ook hier dat klakkeloz e transplantatie van een systeem tot afstotingsversch ijnselen leid t.
.Ste lling 2 Onderlinge afstemming van apparatuur door de fabrikanten is gewenst. De op de markt aangeboden viewers en per ifere apparatuur leveren aan geb ruikerszijde vaak moeilijkheden op bij invoering van een systeem, door gebrek aan uit wisselingsmogelijkh eden .
Stelling 3 Eris een (te) groot aantal com missies en instituten welker activiteiten zich uit st rek ken tot het geb ied van de standaardisatie en normalisatie van de microfiche . Er wor den er acht me t name genoemd. Het is van groot belang dat o nderling afspraken worden gemaakt.
Stelling 4 De COM heeft de laat ste tijd bewezen geen eenvoudig sneldruk-equivalent te zijn . Het is een nieuwe waa rdevolle mogelijkheid om archiverings- en informa t iesystemen op te bouwen en een bijzo nder snelle retrieval mogelijk te maken . Microfilm en computero utp ut -kettingformu lieren beconcurreren elkaar duidelij k niet ; he t zijn in he t algemeen aanvull ingen ten opzichte van elk aar. Er is een begin gemaak t met he t uitwisse len van gegevens tussen geb ru ikers doo r de instelling van de commissie TEAM (technische ervaringsuit wisseling aangaa nde micro film ) .
Ste lling 5 Door de spec ifieke voo rdelen van microfilm ka n he t gebruik effectiever en rendabeler zij n dan bij andere systemen. De effectiviteit groe it met het aantal inform ati es dat o pgeslage n is in een databank-systeem, mits er een bijzonder goed retr ieval-systeem achter staat.
98
Stelling 6
]
1
Met Digiset kan zowel microfilm als een direct leesbaar zetsel van grafische bee lde n op een beeldbuis worden geproduceerd . Bij de microftlm -uitgeverij moet in de eerste plaats word en gedacht aan zeer spec ifieke boeken , die vanaf magneetband eenmalig worden gezet. Boeken vastgelegd op microfilm zullen in de komende tien jaar in gebru ik komen bij de overheid en uni versit aire o f andere wet enschappelijke instituten .
Micro -uitgeverij De 'micro -uitgeverij' (micro-publishing) biedt een aantal specifieke mogelijkheden. De firma Heli in Duitsland brengt geavanceerde licht zetapparatuur op de markt van het type Digiset. Met behulp van deze installatie kunnen teksten die door een zetcomputer zijn voorbe reid, drukgereed worden gemaakt. Het principe van deze apparat uur is schematisch weergegeven in Fig.
3.
(jj.•'. '.'
V!J
INPUT
ZETCOIo4PUTER
ON-LINE
FILIo4 Io4E T DAAROP BELICHTE TEKSTEN, DRUKGEREED
OFF-L INE GEHEUGEN Io4E T SCHRIFTTEKENS
Io4ICRO FILIo4 I Io4 ICROFICHE
Fig. 3. Digiset. De Digiset maakt gebruik van een kern/schijfgeheugen waarin schrifttekens in digitale vorm zijn op geslagen. Door het besturingsgedeelte worden na de overeenkomst ige bevelen schrifttekens uit het geheugen op gehaa ld en op de ju iste plaats op een kathodestraalbuis opgetekend . Via een optieksysteem belicht de bee ldb uis de gegenereerde tekste n direc t op leesbare grootte op lichtgevoelig materiaal (film, fotografisch papie r, offset-paperplate), waarmee aansluitend drukvormen kunnen wo rden vervaard igd. De opslag van schriftinformatie in digitale vor m biedt teve ns de mogelijkheid lijntekeningen, vignetten e.d. tu ssen de tekst op de Digiset weer te geven . Door nu het opt iek uit te wisselen voor een optieksysteem dat verk leint ,
99
kunnen dezelfde teksten zonder verdere bewerking direct op microfilm/fiche worden vastgelegd. Nu de Digiset-apparatuur de mogelijkheid biedt dezelfde informa tie zowel op ware grootte als op microfi lm vast te leggen, ligt de weg naar een 'microuitgeverij' open . Specialistische boeken , waarvan slechts kleine oplagen benodigd zijn, kunnen direct (bijv . vanaf magnee tband) op microfi lm worden vastgelegd. De micro -uitgeverij levert direct aan de gebruik er docume ntatie op microfilm. TOELIC HTING OP DE STELLIN GEN BETREF FENDE RETRIE VAL VAN GECODEERDE INFORM ATIE/F. VAN DER WALLE 1
Een prognose betreffe nde de toekom stige ontwikk eling op het gebied van de retrieval van gecodeerde informa tie kan worden gedaan door de huidige ontwikk eling te extrapo leren. Hiertoe is het noodza kelijk zich te bezinne n op de achterg rond van de ontwikk eling die thans aan de gang is. De retrieval van informa tie heeft geen materieel aspect, dat een zekere stabilite it in de ontwikk eling zou kunnen waarbo rgen; het gaat hier uitsluitend om procedu res en handelingen die niet materieel van aard zijn. De veranderingen kunnen daardoo r zeer ingrijpend zijn, omdat de ontwikk eling niet wordt afgeremd door hardwa re waarin is geïnvesteerd . De stellingen zijn opgebo uwd op de sleutelw oorden: codering, retrieva l en informa tie. Het begrip codering houdt in een stuk formalisering, kwantificering en standaardisering van informa tie, waardo or deze voor automa tisering geschikt wordt gemaak t. Het proces van automa tisering wordt vaak gezien als een proces van het vervangen van menselijke arbeid, omdat die te duur is geword en. Het is echter ook te zien als een soort spel, waardo or steeds meer menselijke functies worden vervangen of nagebo otst door apparat uur. Het begrip retrieval beteken t in feite het verzamelen van informa tie uit vroeger gecodeerde verzamelingen. De retrieval-operaties waarme e het systeem kan worden bespeeld, zijn in de regel ook in het verleden gedefi nieerd. Het grote problee m ligt hierin dat de systeme n moeten worden gebruik t voor vraagstellingen die pas in de toekom st kunnen worden geformu leerd en die nog niet bekend zijn. Het begrippenarsenaal en de procedu res zullen dan waarschijnlijk sterk verschillen van het huidige arsenaal. Hieruit volgt dat een stuk dynami ek moet worden toegevoegd, waardo or met behulp van het nieuwe begrippenarsenaal en de nieuwe procedu res met de oude systeme n 1 Met nadruk wordt erop gewezen dat de toelichti ng hier slechts wordt gegeven voor zover zij een uitbreidi ng is op de tussen de stellingen geplaatst e toelichtin g.
100
kan worden gewerkt. De nadruk zal steeds meer komen te liggen op de mogelijkheid, aan de hand van het nieuwe begrippenarsenaal dàt deel van het informatiesysteem dynamisch te veranderen, dat te maken heeft met de toegang tot het systeem. Dat zijn in de regel thesauri, verzamelingen van sleutelwoorden en classificatiesystemen. Het begrip informatie is heel duidelijk verbonden met het systeemdenken (zie stelling 2). Evenals het informatiebestand zelf zullen de toegangssystemen en de procedures die op het bestand werken, steeds verder worden gesegmenteerd. De huidige stand van zaken bij de thesauri is zo , dat het eigenlijk niet veel meer zijn dan termenlijsten. Er is een duidelijke behoefte om de relatie tussen deze termen, het systeem aspect dus, steeds meer naar voren te brengen. De prognose is dat de nadruk steeds meer op deze structurering zal komen te liggen.
TOELICHTING OP DE STELLINGEN BETREFFENDE CENTRALE VERSUS DECENTRALE INFORMATIEH ERKENNING/H . VAN STEEN IS
Stel , er is een fabriek in Nederland die produkten fabriceert in een aantal over het land verspreid liggende produktie-eenheden. Het inbrengen van orders, ordercontrole en het uitdelen van daaruit afgeleide orders aan de produktie-eenheden gaan heden nog volledig met behulp van papier. Op papier worden de sub-orders in de gedecentraliseerde fabrieken ingevoerd en na verwerking wordt weer informatie uitgevoerd naar de centrale lokatie .. De betekenis van OCR - dit is Optische Tekenherkenning - voor grafische telecommunicatie is hier van belang. Onder tekens worden hier verstaan: cijfers en letters. De gang van zaken bij de herkenning wordt verduidelijkt in Fig. 4. Een gedrukt teken, in dit geval het cijfer 3, wordt optisch afgetast en omgezet in een bit- c.q. puntjespatroon : dit is het aftasten. Herkenning vindt hier niet plaats, in tegenstelling I-IE.RX.E.ND
herkenning centraal of de centraal m oet plaatsvind en . Er wo rden drie m oge Iijkheden geno em d : I . de retourinformatie op papier uit de decentrale fabri ek en per post naar de centrale fabriek , waarb ij zowel aft aste n als herkenn en centraal gebeurt ; . 2 . decentraal aftasten en centraal herkennen; 3. decentraal aftasten en he rkennen . In de beide laatste gevallen vind t tran sm issie van de gegevens via kabels plaats.
Stelling 1 Het nut van het lokaliseren alvorens tot herkenning over te gaan , wo rdt gedem o nst reerd in Fig. 5 . Met het oog wordt h ier snel herken d d at er spr ak e is van ee n kentekennummer 84 -21 -ZD. Het tekenherkens yste em moet oo k wet en , dat het om groepen van 11 '.~' 1'!fiill!i'" tw eemaal twee cijfers :li!l 1\'!lL 'll,lJjllll" lljl' ;''i ! Ilil mnmn en twee letters gaat , om uH !lli:llulliJ :lllil,"il I1lIl.\'"... . lIil 1... de zelfde interpr etatie te kunnen geven . De kade rFig. 5. Lokalisering van te herkenn en tekens. tjes in de figuur geven de lokalisatie aan . Het is duidelijk dat het , zonder de samenhang te bekijken en de voornoemde achtergrondinformatie te hebben, moeilij k is de 4 en de 2 en de Z van elkaar te o nde rsche iden. Fig. 6 geeft een ander voorbeeld. Dit is het gelo kalisee rde resultaat van door een machi ne gedru kte H - - - -5 - - - - 1- - - 22 • •• • • • •••• • • • • teken s, die wo rden gelezen. De 2 30 • 20. .. . .. 2 1. • ••••• • • • • 2". •• • .. > ----.----1----. letter H zo u hier t weemaal het 25 . • ... 22 . . . _ . . . . .. 2 6. • •• :~: . :;..... .•.•. • cijfer I kunn en z ij n. Nu is 21. ••• • •• • , 2a. •• ••• 25. .. 2bo • • _ .. . .. ~:: ••:::.. : ech te r bek end dat e r 10 te kens JO..... ••.• 2 1. . . _ . _ . . .. 211. .._ . ~ ~: ..: :..: per 25 ,4 mm worden afge 32...... ....•
"lil'!
..
2 ,]"
Z9• • • _
3 1 • • • ••• •
.
33.___ ....
3" 0.·. 3 S.
• ••
.l b._..
3ae10···· , •• • :)9 .....
• •
•••
•••
• •••
••••
••• • •• .•.
.0•••••• • • •••• ••
2 Qo
• • _
30.
...
J:z..
•••
3 1.
_
J') .
• •••
3 "0
. . . ..
3 5.
. . __ •
.lb 37
. 0
5
~::
~;:
::::: drukt , waard oor de samenhang
..::::=--; wordt
~: : •••:::.
bepaald . De o nderzijde van Fig. 5 lijkt hi er ook sterk
.. 0
op het 'groter dan' teken.
>
Fig. 6. Lokalisering Fan machin egedrukte tek ens.
102
Ste lling 2 Ind ien in plaa ts van het volledige videosignaal van een bedrukt formul ier slechts het video van de gelokal iseerde tekens wordt overgebracht, te samen met een codering van de oorsprong, spreekt men van object video. Reductiefactoren van 2 tot 3 worden hiermee zek er bereikt. In gevallen van spaarzaam ingevulde formulieren kunnen factoren to t 30 worden bereikt. Het is hierbij van belang waa r de informatie op het fo rmulier staat; het teken op zichzelf is weinig zinvol. Indien voo r het object video 200 à 300 bi ts per teken nodig zijn, zullen na herkenning uit een beschikbaar alfabet van 64 of 128 tekens niet meer dan 6 of 7 bits noodzakelijk zijn voor transm issie, zodat red uctiefactoren van minstens 30 worden bereikt. Voor gro te me t de hand geschreve n tekens zijn zelfs facto ren 200 mogelijk. Voo r herkenning is aft astin g met een groo t aantal bits nood zakelijk , ook voor he t men selijk oog , zoals in Fig. 7 en Fig. 8 wordt geto ond . Dit is een achtt al monsters van geno rm aliseerde gedru kte tekens . Acht punten per mm lengt e is een normale aftastdichtheid.
...
..
: 1 : ••••••• :
.: . ~ ;
~:H :' i î
.: .:.
I: : : : ~
: :, , : ":::1::. : •• 1 .: :
. 'f' iiil:J
·~zrl:r·Ii"· :
':li ~ir :1 :','~J i!:
t
:1::
:::::i=.:.=:. ~
:!: .: .•••z " • .: ~'f' .1 .I' :iS. ~\II"':'::: : :' t:I"'::1 : : . . 1::·.·.·.. . . : : .·..•. :1:·.·. . . :
D
: '~'::"Il"
' :
:';!' 'Is: SIII 11 : :: • • .. ·1 i :I i
m
·i!ll '1" I' I' :. :: . :'.'.'. 11:," '.. : .'. . . : 0' I •
Q
s
O'h I: •••.
o
iiii::":"iil,'I" ~ .. • • .... z • • lIl' I' I: I : ..r1' : i: . 'I i: ':I: :i.~
.
"i I.:' '.',..."... , •.:
'.',
NUL-
Fig. 7. en 8. Voorbeelden van het grote aantal bit s noodzak elijk paar herkenning, oo k door het m enselijk oog. Stelling 4 Indien het video word t get ransporteerd teneinde aan de ontvangstkant van de verb inding op een TV-scherm te worden gebracht , is het lokaliseren een kostb are zaak, die in feite niet gesch ikt is voor een TV-scherm. Indien er echter moet worden herk end , moet het lokaliseren toch gebeuren; het is dan tevens een middel tot co mpressie. 103
Stelling 5 Een voorbeeld van een referentie bij een videorecord dat geschikt is voor opslag, is gegeven in Fig. 9. Als tekens van een bepaald soort formulier worden gelezen op de I 10ENTIÇIk:P'l\E: I ~ • Ty PE Ç" OR.MU lIE:R, hiervoor beschreven I E V IP E O I .. DoelSTE LLING wijze, is het noodzaC _~ . 'Be~ JlI N 1)€LIN G • Nl'fl _ OCR kelijk het type formuC=~ ..~ . ~ ---=:J • EN Z . lier met een code op te I I geven. Ook de lengte I van het record wordt • RfCOR.D LENG~ I I opgegeven , omdat in • PL~"'T s (e N) OP ;:OR.t'tUlIER. het algemeen met vaI I .. R"~S "eRKEN~E INFO R "" TI E riab ele lengt e-records I wordt gewerkt. .. E NZ . IN r;ORM~TI E
c:::
c=
Fig. 9. Voorbeeld van referentie bij video record geschikt voor opslag. . St elling 6 Het oordeel van de mens is van belan g, waar afw ijz ingen in het geding komen. Het leessysteem zal fouten maken , bijvoorbeeld de 5 en de s kunnen worden verwisseld. Dat soort fouten wordt substit ut ies genoemd. Om goed te kunnen werken, zal het leessysteem ook afwijz ingen moe ten doen, dat wil zeggen het gelezen teken correleert onvoldoe nde met het mogelijke alfabet. Er is een afweging tussen het aantal afwijzingen en substituties mogelijk . Bij afwijzingen mo et de mens met zijn oo rdeel bijspringen. Dit soort correcties is zeer kostbaar ; een punt da t pleit voor decentrale herkenning, dat wil zeggen dáár corrigeren waa r oo k wordt afgetast. De decentrale herkenning is echter qua apparat uur du urder, omdat de herkenningseenheden nu op een aantal plaatsen moet en staa n . De kosten kunnen worden verlaagd zoals in stelling 8 is voorgesteld. Niet alle informatie is geschik t om met OCR te worden gelezen . Zo zal een formulier dat do or vele handen is gegaan en voo rzien is van bijgeschreven aantekeningen, douaneverkl arin g, datumstemp el en bijgetypt serienummer een voor OCR gedeeltelijk o nverteerbar e zaak zijn. Het kan zijn dat een gedeelte wordt herkend ; de rest moet dan met video worden overgezonden. Op die manier kan met gemengde syst em en de volgende stap worden gezet naar popularisering van OCR .
104
TO ELICHTING OP DE STELLING EN BETR EFFENDE PAPIER VERSUS BE ELDSCHERM /P .J. KALFF
Het Instituut voor Grafische Techniek (TNO) neemt deel aan een structuuro nderzoek met als één van de onderwerpen de mogelijkheid van de vervan ging van grafische produkten door niet grafische, voornamelijk elektronische communicatiemedia. De gebruikswijze van de media staat voorop , het gaat dus niet zozeer om de techniek , bandbreedte en andere details; ook geen speciale technieken voor bijvoorbeeld onderwijs, maar het gaat om massaprodukten. Onder 'grafisch' wordt hier verstaan : inkt op papier. Het elektronisch schoolbord bijvoorbeeld is volgens deze zienswijze dus niet grafisch.
Stelling 1 Technici die bezig zijn met de ontwikkeling van een elektronisch systeem voor communicatieverbetering, lijden veelal aan een te groot optimisme ten aanzien van de benodigde tijd ten aanzien van dergelijke systemen met betrekking tot de tijdschaal die van toepassing wordt geàch t. Scheid heeft de historische ontwikkeling van een aantal vindingen nagegaan . Hij komt op een gemiddelde van negen jaar voor de ontwikkeling van een laboratoriumconcept tot een eerste demonstratiemodel; vijf jaar voor de ontwikkeling van dit model tot een werkend systeem, tot de commerciële acceptatie dus; en dan is het tot slot voor industriële produkten zo dat er nog tien jaar voorbijgaat voordat 50% van de markt is verzadigd. Dit onderzoek gaat in het verleden terug tot het begin van deze eeuw . Er is natuurlijk een zekere versnelling in deze zaken waar te nemen, m-aar voorzichtigheid moet toch worden betracht.
Stelling 2 Deze stelling slaat op een gedeelte van het onderzoek. Er is een model samengesteld dat zowel de traditioneel grafische als de niet-grafische media kan omschrijven ten aanzien van hun gebruikswijze . Daartoe zijn de grafische media uitgesplitst in een zevental typen van boeken, vier typen tijdschriften en drie typen kranten en diversen.
Boeken I. 2. 3. 4.
Fiction Kunstboeken Naslagwerken Informatieve boeken (hobby's, toerisme e.d.) 5. Wetenschappelijke en technische boeken 105
6 . Sch oolb oeken 7. Kin derboeken
Tijdschriften I. 2. 3. 4.
Opiniet ijdschriften Wetensch appelij ke en technische tijdsch rift en Ve rstrooiende tijdschriften In fo rmat ieve tijdsch riften
Kranten I . Dagbladen 2 . Nieuwsb lade n (vaak regionaa l) 3 . Gra t is adve rten tieb laden Aan de and ere kan t staa n de n iet -grafische media , waarvan de meeste o p dit co lloq uium zij n besp ro ken , zoa ls beeld telefoon , televisie (lokaal en nat ionaal) , video- en audiocasse ttes, beel dpl aat , facsimile-apparat uur en het huisinfo rmatietoestel da t dan ee n co m pu ter term inal is, voorzien van een drukinr ich ting en een bee ldsche rm . Deze media kunnen word en o msch reven in een aantal kenmerken , die hun geb ru ikswijze bepalen, zoa ls: het al of niet aanwezig zij n van een geheugen ; het tijdstip waaro p de in fo rm ati e wordt geconsumeerd: is dat vrij of gebonden aan een program ma ; is de plaa ts waa r de in fo rm ati e wordt geconsumeerd vrij of pla ats geb onde n (afh an kelijk van elekt ricite itsnetten e .d.) ; het al of niet benod igd zijn van technische hulpapparatuur zoa ls leesapparatuur voor microfilm: be t reft het infor matieverkeer in één of twe e richtingen (voo r drukwerk in het algemeen één richting) ; de wijze waarop de in fo rm atie is gecodeerd (bijv. tek st o p een beeld bu is versus een kleurenplaa t) ; produkt ietijd van de informa tie , c.q . de tijd benodigd o m de ze up-t o -date te brengen. Beh alve deze ken mer ken is het nu tt ig een verdeling te maken naar de fu ncties van de sys te men: I . nieu w s o f m ed edeli ngen ; 2. wetensch appelij ke in form ati e ; 3.educatie ; 4 .in stru ctie ; 5. recreatie ; 6 en 7 twee soo rten lijsten (verza melinge n info rm at ie die in naslagwer ken terug te vinden zijn).
106
Van de grafische en de niet-grafische media kunnen de kenmerken en functies worden vergeleken; Zo zal voor het medium 'naslagwerk' bij de nietgrafische media het huisinformatietoestel te vinden zijn. De vraag luidt dan: welk van deze twee systemen heeft aanzienlijk voordeel boven het andere? Het huisinformatietoestel laat verkeer in twee richtingen toe en er is een aanzienlijk snellere updating van de gegevens op de databank.
Stelling 3 Het is op deze manier mogelijk voor elk grafisch medium een niet-grafisch equivalent te vinden en de voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen. Hieruit kunnen conclusies worden getrokken ten aanzien van de vraag welke grafische media het eerst zullen worden bedreigd door niet -grafische tegenhangers; dat zijn dan de lokale TV, kabel-TV, de beeldplaat en de videocassette, die de belangrijkste invloed zullen hebben op een aantal grafische produkten.
107
Commentaar
COMMENTAAR OP DE STE LLINGEN VAN R.A . TIMM ERMANS BETREFFEND E DE MICRO FILM / 1.1. TA KS
'Micro film' in de tit el suggereert dat het o m het materiaal gaat , het gaat om het med ium; micr ofilm-microfiche karakteriseert dit be te r. Betreffende het onders che id tussen rol- en vlakke film: de vlakke film heeft qu a geb ru iksgemak en toegan kelijkheid een sterke overeenkomst met de plaat bij de o pslag van beeld en geluid en me t de schijf in het computergehe ugen. Hierd oor biedt de micro fich e moge lijkheden die de microfilm nooit zal ken ne n . Op deze wijze is de rolfilm te vergelijken met magneetba nd. Bij computero ut put wo rdt afged ru kt op kettingformulieren. In wezen is dit een tot pag ina 's gevouwe n ro l pa pier , zodat archivering en transport belangrijk go edko pe r uitkomen. In gevallen van o pslag in pagina's waarb ij een redelijk geb ruiksge mak is ve reist , moet de fiche de voo rkeur hebben bove n de film . De sta rt van micro film -micro fiche is ind erdaad zeer traag geweest. Het begin ligt in 18 70 bij de be leger ing van de st ad Parijs, toen duive n microfilm de stad inbrachten . Per d uif per keer werde n 70000 woorden vervoerd à 50 cent imes per woor d. De d uiven gingen per ba llon wee r de stad uit. In die dagen konden geldbe d ragen tot 300 franc o p deze wijze worden overge maakt. De o nt wikke ling zett e niet door ten gevolge van de komst van de tele graaf en het morse -alfab et. Het geb ru ik zal de kom ende tien jaar wel toenem en ; al zal het waarschijnlijk niet tot een wérkelij k groo t gebru ik komen - wel to t een relatief groot gebru ik , in het bijzonder voor opslag van infor m at ie , die dan niet opnieuw behoeft te worden gezet. De leesapparatuur is in de afgelo pen period e van honderd jaar niet veel verder geko me n. De kosten van vergroting b ij geb ruik van goede lenzen
108
- - - - - --
--
-
-~-~~-
-
--
-~ -~
komen op rond de S I 00 . De vraag is of er geen andere methode kan worden gevonden om de fiches of fllm uit te lezen, dan via optische vergroting . Betreffende stelling 4 en 5 wordt gewezen op het werk van onze landgenoot dr J .Goebel, een pionier op microfilrngebied, die samen met een Amerikaans bedrijf apparatuur heeft ontwikkeld waarmee van microfiches geheel au tomatisch macroboeken werden vervaardigd. Ten aanzien van de micro -uitgeverij: er is een bijzonder grote klandizie in de VS voor oude kranten die op microfilm worden aangeboden, bij particu lieren.
109
- .
Samenvatting van de discussie A. Kruijf
Het onderwerp voor deze zitt ing : ' opslag, coder ing en terugzoeken van grafische informatie' is, ind ien we ons willen beperken tot de tr ansmissie en het aanbieden van grafische informatie , een rand gebie d. Het is to ch erg nutt ig dit probleem hierb ij te bet rekken . In deze zitt ing komen syst emen aan de orde voor opslag van grafische informatie, die veel omvangrijke r zijn dan de bee ldp laat en niet gemakkelijk transportabel , maar waarbij wel relatief gemakkelijk wijzigingen in de informatie kunn en worden aangeb rach t en waarbij het bezit van transmissiewegen essentieel is. In gezamenlij k overle g worden ter bep aling van het raam van de discussie de volgende punten aangegeven : I . Het is nuttig als 'grafische club' te weten , wat de randtechnieken zijn en voor de gebruikers wat onze randvoorw aarden zijn en in ho everre door integrat ie en samenwerki ng iets beters te bereiken is dan hetgeen tot nu toe het geval is. 2. In het licht van de opslagvorm die wordt gekozen, ka n vervoer van de informat ie per post dan wel per kabel plaatsvinden ; sommige opslag vormen lenen zich beter voo r vervoer per post , ande re voor vervoe r per kabel - of radioweg . Een be lang rijk maatschappelijk gegeven is een antwoord op de vraag, in hoeve rre he t t ransport van infor matie via de postale weg zal worden vervangen doo r dat via de kabe lweg . 3. In hoeverre lenen bepaalde ops lagvormen zich beter voor elek tro nische benadering en raadpleging op afstand ? 4 . Energie en het gebruik van gro ndsto ffen vormen meer en meer de algemene achtergrond waartegen we ons gaan bezinnen. Het is niet mee r zo , dat slechts economische criteria meetellen .
MICROF ICHE-MICROFILM
Ter verdere toelichting komen tijdens de d iscussie de volgen de punten nog 110
-
-
--
- -
-
-
-
-
-
-
naar voren. Het versch il tussen film en fiche zit voo ral in he t versc hil in de proced ure s van terugzoeken van de info rmat ie en de bes tandsopbo uw. De fiche is qua functie te vergelijken met de computerschijf (random access) en de m icrofilm meer met de magneetband. Als retrieval systemen voor m icro fiches worden genoemd: I. Gemodificeerde ponskaarten . De microfiche wo rdt in een gat van de kaart geplaatst. Met behulp van gewo ne kaa rtlees- en sorteerapparat uur is het mogelijk met het informat iebes ta nd te werke n en gewen ste informatie te rug te vinde n. 2. Automatisch te rugzoeksysteem. Fic hes ter grootte van o ngevee r 25 0 paginu's pe r fiche staan o pgeste ld in een car rousel. Voo r het terugzo eken wordt benodigde info rma t ie in geco deerde vo rm ingegeven via het toetsenbord . De carrousel draa it da n in de juiste sta nd; de gewenste microfiche wordt er auto ma tisch uitget ro kken en in ee n lezer geplaa tst, zo danig dat de pagin a met de index van de fiche wordt gepro jec tee rd. 3. Een goedkoo p terugzoek syst eem voor relatief klein e bes ta nde n co deert de fiche s zelf, do or aan de boven zijd e direct leesbare info rmatie o m trent de inhoud van de fiche op te nemen. Dit is d us een systee m met handbed iening. In principe is he t moge lijk ee n micro fiche o p afs ta nd via ee n TV-sche rm te lezen. Niet bekend is ee n systeem o m ee n micro fich e elek t risch gecodee rd te krijgen voor transm issie via kabel of radio weg, ande rs dan via ee n o pt isch camerasysteem . Om bij d isplay op TV de bandb reed te te h and haven b ij de hogere vere iste definitie, is het noodzakelijk minder plaatjes per seconde van de sti lstaande fiche over te brengen. Op grond van de prognoses dat : a. het elektrisch da tabestand tegen 19 80 o ngevee r een miljoen m aal gro te r zal zijn da n het h uidige bestand; b. de systeem benadering voo rtd urend wo rd t ve rbet erd (he t is nu al mogelijk om met slechts 200 by tes (2 400 b its) han dt ekeningen b inair o p te slaan), kan wo rden verwach t dat we een elek t risch da tabestand en gee n microfichebesta nd zu llen krijge n . Mic ro fiche s zu llen alleen lo ka al worden gebr uikt. Allee n voor ko rte afs tande n zal de ka bel weg eco no m isch ve rantwoo rd zij n; slech ts dan is het tolerabel video ba nd bree dte te gebru iken voo r het steeds herhalen van dezelfde informatie . Voor lange afstand levert dit bezwaren o p, o m dat de lan ge-afstand kabels zo effecti ef mo gelijk word en geb ru ik t m et wisselend geb ruik van diverse transp orten . Het mech an isch e teru gzo eksy steem leent er zich verde r niet bij u its te k voor om o p afstand te wor den be d iend . II I
-
We kunnen dus verwachten dat de microfilm-microfiche , evenals de beeldplaat en de videocassette, meer in aanmerking zal komen voor vervoer per post dan per kabel. Ten aanzien van de microfiche komen nog enkele punten naar voren: I. Het leesapparaat wordt, ind ien daar alle informatie van afgelezen moet worden , als hinderlijk ervaren. Ergonomische studies op dit gebied wor den nog gedaan. 2 'H et snel doorb laderen van een boek om iets terug te vinden (scannen) , lijkt met een m icro fiche moeil ijk mogelijk , tenzij een aantal pagina's tegelijkert ijd wordt geprojekteerd of een titelpagina van de fiche het verk leinde bee ld van de gehele fiche bevat. Dan wordt aan de hand van he rken ningsp unten, zoa ls half gevulde pagina's, grote koppen en tekenin gen , to ch snel de weg gevon den. 3. Er kunne n moeilij k aanteke ninge n worden gemaakt bij microfiche-projekties op het leesapp araat. Geb ru ik van een ha rd-copy is dan noodzakelij k; wijzigingen zijn moeilijk aan te b rengen. Via fotografische weg bestaat de mogelijk heid dit te do en met behulp van een zoge naamde jacket. 4 . Er is een nieuw leessysteem in o ntwi kke ling dat lijkt op facsimile met een hoge de finiti e. Dit systee m wo rdt ontwikkeld om met computer in- en output op microfilm via de kabelweg te kunnen werken. 5 . Voo r part icul ier gebru ik komen microfiche en -film slechts sporadisch voo r. Het is ondanks de gesignaleerde huidige opleving in de ontwikkeling niet te verwach te n dat in de part iculie re sector een grote uitbreiding zal plaatsvinden , omdat een verregaande kortsluiting optreedt door de op ko mst van andere systemen. De ontw ikke ling zo u wel wo rden gest imuleerd als bibliotheken ertoe zo uden overgaan een dee l van hun boekenbestand op microfiche vast te leggen en deze fiches teza me n me t leesapparatuur op leenbasis aan particulieren beschi kb aar zoude n ste llen .
R ETRI EVAL VAN INFORM ATI E
Gesteld wordt dat de men s nauwelijks weet welke info rmatie hij wil opslaan en hoe hij deze terug wil vinden . Dit stuit in zijn algemee nheid op slordig denken . De informatie wordt hierdoor onvolledig opgebo rgen, omdat niet wordt bedacht dat het beter kan . In de to ekomst , bij het werken met grote databanken, zal het zich wreken dat we on s nu niet real iseren wat eigenlijk had moeten worden opgebo rgen. Het is daarom van be lang dat er aandacht wordt besteed aan (he t leren van) zuiver den ken. Word t aan deze eis niet voldaan, dan is in prin cipe te verw achten dat de databanken niet goed zullen 11 2
-
--
- - -
--
--
functioneren (wa t door so mm igen word t toegeju icht) . De komst van de nie uwe tec h no logieën vere ist in feite ee n men talit eitsverandering . Er zal een noodzaak to t een helderd er be nadering on tstaan. Dat zal zeke r repercussies op vele gebieden moet en hebben . Dit concept gaa t in feite verder dan de eerder gesigna leerde uitspraak om kinde ren op de lagere school alleen machineschrijve n te leren . Er moeten ech ter twee aspecten wo rden onderscheiden: a. In fo rm atiepro cessen uit het dage lijks leven zijn voo r ee n groot dee l gelijkvormig van aard, te automa tiseren met de hu id ige stand van de techniek . Met de invoering van de au tomat isering h iervan, worden deze p roc essen steeds beter begrepen. Hier moet eno rm zo rgvuld ig wo rden gefo rmulee rd, omdat dat dee l van he t info rma t iebestand in ee n str ak ke urslijf zit en er toegangswegen gedeclaree rd zijn, enzovoort. b . Buiten de genoemde processe n kun je niet met deze abstrac ties werken en daa r ko mt nu juist het crea t ieve element naar vo ren. Als hierb ij wordt opge me rkt da t dit slo rd ig de nke n is, moet daar te gen worden geprotesteerd . Het punt is dat de co mp uter techn iek, zelfs op midd ellan ge termijn , di t niet aankan. We moet en oo k op passe n o m het geëvo luee rde pro ces dat we nu gene igd zij n te betitelen met 'slo rdig de nken', als niet -opt imaa l te zien in verband met voornoe mde moe ilijkhede n. De ka ns be staat nam elijk dat we bepaalde kan ten van he t prob leem nie t ove rz ien . We kunnen d us in deze lfde fo ut vervallen als de m an die zich realiserend dat het mense lijk bre in slechts 50 b its pe r second e kan p rodu ceren , zich verwonderde ove r het onvoordelige co m mu nicatiesystee m 'spraak ' , dat deze 50 bits per seconde uitbreidt tot een bandb reed te gro ter da n 3 kHz. Spreken in peM (voor niet-elektrotech nici : da t zo u o ngeveer klinken als de ratel waarmee vroege r de komst van de vuiln isman we rd aange ko ndigd) zo u ee n qua bandbreed te veel voordeliger spraak systee m hebbe n opgeleverd. Lat er bleek dat spraak van na tu re juist op t imaa l is, om zich o nde r marginale omstand igheden verstaa nbaar te ku nne n maken . Een ana logo n zo ud en we van toepassing ku nnen ac hte n op het betite len van o ns denk en als 'slo rd ig denken', terw ijl het de nke n, aange past aa n de hu idige co m pute rtec h niek, als ideaal zo u wo rde n besch ou wd . De toeko ms tige o ntwikke ling moet het mo gelijk ma ken , dat voor de hui dige funct ies van het gene re ren van informat ie (d at slo rdige de nke n, dat in feite ee n creatief proces is) ee n weg wordt gevo nden voor auto ma tische verwe rking ( naboo ts ing van de de nkfun ct ies) . BEELDSC HE R M OF PAPI ER ?
Nu reed s brenge n vele men sen m eer uren per dag door voor de beel dbuis dan 113
boven het papie r. Elektronische leesscherm en of informatiescherm en worden nu in feite al meer gebruikt dan het pap ier en leesvlak . Er zou kunnen worden gesproken van een socialisering , o mdat de bui s gemee nschappelijk wordt bekeken en het boek slechts individueel vermaak sch en kt. De grafische informatie op papier heeft o nde r de ze o ntw ikke ling niet te lijden gehad, afgezien van de invloed van de TV-reclame o p kr an ten. De verkoop van boeken beweegt zich nog steeds in een stijg en de lijn. Er wo rden veel boeken verkocht die in feite niet in de naaste toekomst zu llen worden gelezen ; maar dit is toch niet de algemene tendens. Dat blij kt uit he t verloop van het lidmaatschap van bibliotheken en het aa ntal uit geleend e bo eke n. 1964 30 750 40
1 9 70
60 1500
38
6 uit geleend e boe ke n . 10 led en . 1000 geleende boek en per jaar pe r lid
Er is slechts een beperkte hoeveelheid tijd per dag beschikb aar o m te be steden aan het kijken naar TV of het lezen van een boek . Om dat beid e sterk zijn toegenomen , is het waarschijnlijk dat gro te gro epe n TV -k ij kers vroeger niet lazen. De toeneming van het boekverbruik is te verk lare n . door vast te stell en dat ten gevolge van verh oo gde welvaart en m eer vrije tijd . de cul tuur toe gankelijk werd voor gro te re gro epen. Een be ken d verschijnsel is dat men bij het stijgen o p de maatsch appelijke ladder naar het cultu urpatroon van de bereikte groep grijpt , in casu naar het boek.
114
Grafische terminals en displays
Stellingen
FA CSIMILE-DIENSTEN /M . BOWD EN EN J . MALSTER
The future development and acceptance of facsimile services would be assisted by : a. Obtaining compatibility between systems offered by different manufacturers . b. Development of standardized PTT regulations. c. Preparation of new CCITT standard for fast facsimile which permit rather than restrain technology development. d. Availabilities of national telephone network data and future development plans from PTT authorities . e . Improved telephone conneetion characteristics, e.g. better signal/noise ratios, higher receive signalieveis.
I17
Summaries of the presentations
SUMMARY OF TH E TALK O F C. SCHMlDT-STOLTIN G ABOU T FAC SIMILE
Every discussion of facsimile begins with the question o f th e q uality. One must first distinguish between different levels o f qu alit y: I. lust readable. This is sufficient when the receiver of the message is in urgent need of the message and is willing to read it even when it is somewhat difficult to do so. 2. Easily readable . This is necessary when further pro cessing is required : a. a man typing received messages all day lon g witho ut interest in th e messages themselves requires a better q uality message th an a man with specific interest in the content of the message ; b. other methads of processing i.e. a facsimile of a new spaper page , where the message is used di rect ly for reprod uetion purposes; after reproduction the qua lity must be as good as printed matter no rmally is. The quality is related to : 1. the number of Iines per mrn or lines per picture used for tr an sport ing the information ; 2 . the recordi ng materia l or recording process employed. Independent o f the quali ty of t he received signal, its readab ility obtained will be altered de pending on how it is recorded whe ther, fo r example by a photographic process using expensive recording material or ink on plain paper ; 3. introducing grey scales instead of mere ly distinguishing between black and white also improves the readability. Imp roving the qua lity there fore results in higher costs for transmission (linetime) and equipment. Typically in use tod ay fo r th e tr ansm issio n of facs im ile are : I. zet fax : I inc h wide, end less, scan ning with 4 lines/ mm . It is used for very short messages , minimal equipment, the messages are just readabie ; 2. telephoto equipment : format 6 x 6 up to 10 x 10 inche s, 2.4-7 .6 lines/ 118
mm, uses full grey scale (12 8 wob bIed or 256 grey levels can be distinguished) . Widely used . 2.4 Iines/mm is used for the transfer of bank checks, up to 5 lines/mm used for cloud photos etc. and 7.6 Iines/mm used for transmissio n of fingerprints ; 3. office fax : format A4 o r 8 .5 x 11", also endless version in use, 3.2-5 lines/rnm. Most widespread in use; 4 . weather fax : format internationally standardized 18 x 22". 2-4 lines/mm ; 5. transmission of newspaper pages up to 40 x 60 cm , 12-40 Iines/mm , uses no grey scale ; photo -reproduction with screen photos, same as used in newsp apers , quality sufficient for direct reprinting on a remote printing plant. From this it wiJl be c1ear, that it is not possible to make a facsimile machine that is suitable for all purposes. Requirements may be dependent on the purpose the machine will be used for: 1. black and white only up to a full grey scale; 2. different sizes; 3. receiver only, transmitt er only or transceiver; 4 . operation may be manual or automatic ; 5. scanning may be drum type, with a flat belt or endless ;
)
Fig. 10. Teleplzototransmitter. 6. recording may be with : - plain paper and ink or carbon paper, - special paper (electro-sensitive, pressure-sensitive etc .). 119
Recording may be from a film positive o r negat ive image; 7. scanning may be in the range of 2-40 lines/m m ; 8. the machine may be synch ronised by mains , crystal or tuning fork. Standardization is necessary and is already parti ally available. 1. zet fax : for this small one inch wide machine standardi zati on is no t required ; 2 . telephoto : wo rldwide standardization is more o r less ach ieved by CCITT , Interpol and by the specifications of th e weather-satellites that have been put into orbit; 3. for office fax it has not been achieved . Machines of different ma nufacturers are not or are only Iimitedly compatible ; 4 . weather fax at least where anal og tr ansmissi on is emp loye d is regulated by CCITT and the WMO (Worl d Met eorological Organization in Geneva). Five speeds and two values for the inde x of coope ratio n are perm itted ; 5. for newspaper fax standardization is not required because it is unirnportant whether or not machines of different newspapers are co mpatib le. It is of great imp ortance th at compatibility be obta ined bet ween office fax machines. Various groups are attempting to ach ieve this goa l: I. manufacturers of machines wh o feel the y can sell mor e machines if they are all compatible. In the past this process was demonstrated by the manufacturers of telex machines ; 2. CCITT and PTT's desire this compatibility ; 3. there are national groups in which PTT and manufacturers cooperate. In England : BF1CC (British Facsimile Industry Compati bilit y Commit tee) . Agreement has to be reached concerning: 1. drumspeed ; 2. index of cooperation ; 3. entry and exit procedures before and after tr ansmiss ion ('hand shak ing' procedures) ; 4 . integration of compromise equalizers for telephone-Iine equipment ; 5. response on grey -scales; 6. modulation. This is a particular diffi cult point. Both AM and FM have been promoted. With AM it is possible to use DSB or VSB o r three level coding. Using very sophisticated machines it is possible to make corn binations. With FM it is possible to follow the CCITT recom mendation . The higher frequency is used for white , for black the lowe r frequency. There are machines on the market which perform accor din g to the CCITT recommendation except on this point. Th ey use th e highest frequ enc y for black , because in practice there is only a very limit ed amount 120
of black on a page. A better rep roduetion is obtained if the higher frequency is used for the short pulses which represent black. In the case of FM, th ree level coding, with one mid frequency and two side frequencies is also possible. Phase modulation and digital coding are also under discussion. Most of the machines presently available need 6 minutes to transmit an A4 copy. Some machines use a faster scan and are somewhat quicker. Th e second generation machines are 3 minute machines; some companies are already announcing third generation machines which transmit an A4 page in one minute or less. Three minute machines use vestigial sideband or th ree level FM. The third generation mach ines will use digital coding. Next we will look at how the facsimile mach ine fits into a communication network wit h other mach ines and /or a computer. In Fig. I I it is shown that a telex machi ne can pass information to and from another telex machine or a compute r. With the use of a special converFAX
FAX
a
•• •
OPTICAL CHARACT. RECOGN.
I
TELE t-PHOTO COMPUTER
~
TELEX
PHOTOCOMP IREMOTEl COM
~ CONV.
FAX
~
HOIolE FAX
I
TELEX
Fig. 11. Possible system -cooperatio n. ter (deve loped by Heil some yea rs ago , it converts the telexcode to a 5 by 7 dots matrix pattem in a facsim ile signaI). It is possible to tran sfer inform a121
tion from a tele x to a facsimile machine. It is not , ho wever, feasible to do it to other way around. A facsimile machine can transmit and receive infor mat ion from another facsimile machine and receive information from the computer. Only in the case of high quality fax is it feasible t o transmit info rmat ion from a facsimile machine via the step of the OCR (optical character recognit ion) into a computer. 2-Way traffic between telephoto and a computer has been realized in the USA. Photo's taken from the surface at a certain angle are scanned, fed into the computer, recomputed for a perpendicular look at th e surface and the processed output fed to a photo composition machine or to COM (co mp uter output on microfilm) , Remote computer output can be displayed on home fax, on a TV screen or on a hard copy machine. Facsimile is not a substitute for a telex machine but it is a useful addi tion. In some applications it is superior to tele x because it can handle information that telex cannot. In other applicat ions it can increase the efficiency of the telex machine .
SUMMARY OF TH E PR ESENTATION OF M.BOWD EN AND J .MALST ER ABOUT FACSIMIL E
Facsimile was invented in 1843 , and has developed slowly . The need to convey graphic information on worldwide basis over ordinary voice grade telephone networks has resulted in significant expansion in office facsimile machine manufacturing in the last five years. A typical office fax machine , Xerox type RX400 , such as was demonstrated during the second session , has the following characteristi cs: - desk top transceiver of the drum type ; imaging process : electrothermal, sensitised paper, grey scale capability ; transmission speed : 6 or 4 minutes for A4 ; - resolution: 3.75 lines /rnm for 6 minute copy ; scan rate : 180 Iines per minute ; modulation: FM, black 2100 Hz and white 1300 Hz; synchronisation: crystal controlled clock in each machine ; coupling : direct (hard wired) , or acoustic by separate coupier. The office fax uses the existing infra-structure of the tel eph on e network. The design must be adapted to operate within the constraint s imposed by the ord inary telephone Iines. The specifications of th e machine must be approved by national PTT authority. The PTT is conc ern ed with whether o r not the machine is going to disrupt normal voice communicati on tra ffic or the network supervisory signalling system . 122
Before approval is granted the following requirements normally have to be met: - proteetion from rnains or high voltages getting on the telephone line; transmission level must be controlled in order to avoid interference in other channels or overload amplifiers or disable supervisory equipment. Normally a transmitting level of -13dBm is permitted; - interference checks with telephone supervisory signalling systems must be done on a worldwide basis. Further requirements are: line terminal /refleerion coefficients are restricted; line hold resistance may vary between 34 and 600 Ohm and must be adjustable; line current from 20 mA upwards must be .with in the capacity of the machine for normal operation; received signallevels as low as -40dBm must suffice; due to a machine fault condition, the telephone line may not be perrnanently engaged during the absence of an operator. An alarm system is required. In some countries automatic restoration of phone to line is mandatory within a certain time after the fax transmission has been cornpleted; self test facility is desirabIe .
Safety regulations A multitude of safety regulations are in existence. In most countries there are certain safety standards to which a machine must conform before installation is perrnitted. They exist in the areas of: electrical-, mechanicalspecifications, ionizing radiation, sound level, exhaust gases and radio interference. Safety standards in existence have been generated by - International Standards Organisation ISO - Underwriters Laboratories (USA) UL - Canadian Association CA - British Standards Institute BSI VDE - Germany - Covering Europe in general CEE - International Electrotechnical Commission. IEC
Compatibility It is essential in a network of facsimile machines that the existing population be capable of interacting with any new machine introduced. The majority of simple facsimile machines available today operate at six minutes for an A4 format document. It is inevitable that speeds will increase, and if 123
facsimile is to become as common as the telephone, as weIl it might, it is important that specific speeds be agreed upon as a basis on which to build future machines. Other important compatibility considerations incIude: phasing synchronisation and unattended supervisory procedures; The more product designs are available, the more complex becomes the problem of maintaining cornpatibility without constraining technological progress or allowing unit cost to escalate. Perhaps the compromise required is to maintain an absolute minimum standard of compatibility whiIe at the same time offering more efficient features in new machines. It is to be hoped that what could amount to large amounts of money are not going to be wasted due to the lark of agreement on international standardization as has happened in other areas of the telecommunications industry, where manufacturers and those organizations controlling standards have not shown foresight in addressing such problems. The principle characteristics of the telephone line capable of influencing facsimile copy quality are : I. frequency transfer characteristics, amplitude and group delay as function of frequency, which vary depending on the type of channel. Unequalized transfer characteristics may cause loss of contrast or intersymbol interference on the received copy; 2. noise from exchange equipment, for example Strowger noise from exchange selectors, noise from carrier equipment, or cross-talk from other channels and from external sources. The result of a bad signal to noise ratio is peppered background or, in the case of Strowger noise, black and white marks on the copy ; 3.echo, which is caused by reflections from mismatches. It results in double or multiple images and sometimes intersymbol interference on the copy .
The future of facsimile The future of facsimile depends on: I. wider application and acceptance in industry and commerce; 2. the development of new communication networks. The market may be devided into two groups: l.specialized applications such as microfilm, weather charts, police and military, mobile, high resolution photography incIuding colour and high speed, high volume unattended systems for use on wideband circuits; 2.low volume and low cost systems for use on normal telephone lines . The latter group will very probably be the growth area in the near future because the infra-structure already exists. The sort of traffic is likely to be mainly bJack and white office documents. Some of the present uses for facsimile systems can be exploited further to 124
widen their scope. 1t is possible that these wiII include high volume applications requiring com plex un attend ed systems which can tak e advantage of th e 24 hours a day rental o f leased wide band channels. To achieve growth in the office fax field it is necessary : I. to reduce cost per cop y by: a. lowe ring syst em cost ( LS l electronics reduces component and labour co st); b.l owerin g material cost by using plain paper or less expensive sensitized paper ; c. reducing telephone costs per call. 2. to achieve compatibility between systems of different manufacturers. This would probably be a prime requirement if PTT's set up their own fax service ; 3. to offer higher speeds within the bandwidth limits of the telephone channel by bandwidth compression and encoding techniques, mainly for black and white material. This is made possible by the availability of low cast electronics. Run lenght coding for white space skipping will rece ive a boost when zero inertia solid state scanners and recorders become corn mercially available. Establishment of facsimile services wou ld be encouraged by: I. co mpat ibility between systems; 2. development o f st and ardi zed PTT regulations, so that a single product can be made for a multinational market ; 3. CCrTT standards for fast fax which would permit rather than discourage or co nstrain technol ogy development; 4 . availability o f systemdata and plans for the future from PTT's; 5. imp rovem ent of telephone conneetion characteristics (better st» -rat io , pa rticularly with respect to impulse noise) .
SUMMA RY OF TH E PRESENT ATION OF P.RAING ER ABOUT CEE r-A X
CE EFAX is a BBC proposal for a broadcast infonnation service. A subscrib er would be required to buy a mod ification set for his TV receive r together with an add -on push button bo x . 1t is possible to select using the push buttons one out of 32 poss ible pages of information displayed in alphanumerics on the screen of the televisio n receiver. The info rmation is transm itted duri ng a part o f the vertical interval time between pictures in the format of 7 bits ASCII code with a par ity bit for each letter or figure . The bit rate during the short in form ation b urst is 6 .875 Mbit /sec . That part of the transmitted information th at represents the selec125
ted page is captured and saved in a 6 bits wide 1024 bits long MOS-mem ory shift register. A 2240 bit ROM translates the code for each letter to a 5 x 7 matrix letter for disp lay on the TV screen. There are 40 characters on a row and a maximum of 24 rows on a page . The average waiting time for capturing the desired page of information is 7 seconds. Worst case access time is 15 seconds. There are three possible page types: A.simple presentation of a page . The information on the page can be changed (updated) from minute to minute around the day , by tr ansmitting the updated information; B.a kind of pam phlet or a group of pages (3 or 4 or even more) cycling one afte r th e other, This is used when more space than a single page provides is requ ired ; c.pages for information that is n ot cha nging rapidly. They only are transmitted once a da y . The subscriber, with te aid of a directory , must find ou t at exac tly what tim e th e desire d information is to be transmitted , or what th e co de number of de desired page is. He types this number in in h is add-on button box , and at th e righ t time of the day just this one desired page is capture d by the receiver and stored for display at the optio n of th e subscriber. When on e such a type-C page is transmitted per minute aro und th e day , t here will be a total of 1440 pages to be selected from . All 32 p ages are transmitted in 15 seconds, hence when one of the pages is a C-type page it is po ssible to repeat it four times. This allows erro rs to be corrected . Possible feat ures incl ude :
Newsflashes. This is a special form of t ransmission , the flashes being superimposed over the no rmal TV picture . A limited part of the screen is darkened and the news is projected in white letters on this black field.
Sub titles fo r the deaf are another possibility. The subtitIes are projected in th e fo rm of one row of white le tte rs in a black field at a fixed distance from the bottom of th e TV picture .
lt is possible bo th to modi fy an existing TV receiver for Ceefax, and to in teg rate it in an en tirely ne w receiver. Th ere are a num ber of possib le options. These increase the cost of the receiver, som etimes co nside rably, an d in clu de : I . more than one page of storage. Th is is p ar ticu larly useful for type-C pages, where one typically wishes to captu re more than one in a day ; 2. upper and low er case eliaraeters m ay be ob tained by using a more expensive ROM ; 3 .graphics fo r the transmission of eIeme nt ary pictures, such as the coast line o f a country for weather forecasts an d the like ; 126
4. the conneetion of the system to a telephone line. In order to provide some idea what such options might cost a diagram with the number of IC's involved is given in Fig. 12 . The simp lest form of Ceefax , without special options, wiJl co st somewhere between 20 and 60 pounds.
6
o
chOrocter
ConvenhOnot I"Iteqroted
~er o l Of
CWCUII 10 scole
12.3001
13.0001
10) 0 Simpie re ee-ver
type
i6 1)
ft
Doge
type C
ccqe
e.'rc pa'l' SI()f'e
low..
cose choroclers
chor oet el' r oundll"lQ
lelerJ'lor-e Input
Ql'aph ic
symbol s
Fig. 12. Relative cast offacilities. CEEFAX PAGE 31 BBC NEWS THE HI~ACKED TURKISH AIRLINER IN STILL A T SOFIA AIRPORT . UNHARMED SO F AR . THIS MORNING 'S DEADLINE PASSED . BUT THERE 'S A NEW ONE 18 .30 TONIGHT . A S E C O N D BRITISH FRIGATE IS NOW O N PROTECTION DUT V I N THE COD WAR. . B UT NOT VE T IN THE 50-M I LE L IM I T . R AIDER S IN N . IREL AND TOO K 100 R IFLE S FROM A T A CENTRE . IT 'S T HOUG H T O U T LA WE O ULSTER VOLUNTEER S WE RE RESPONSIBLE S I R G ERA L D NA BA R R O AGAIN PLEAOEO N O T GUILT V T O A D A NGEROU S DRIVI NG C HAR G E, A T Hl S RE-TRIAL AT WI N CHE STE R AN E A RLIER C ONV I C T IO N H AD BEE N QUAS HE D
Fig. 13. Typical Ceefax page. The figures given in Fig. 12 and 13 are ob vious ly base d o n an olde r pro posa l which specificd 32 lett ers to a row. When the heig ht of the TV picture is co rrect ly adj usted, th e d igital data pulses received during the vertica l interval are not visiblc. Whcn it is not the digital data appears at the top of the pic ture as white do ts. The level is ha lf the amplit ude of the maxim um level of the video signa!. Part of th e video 127
.,'
~ .';:_: ~!.~.! H.',!.'! l---__. :,- ;fU~\\~~r
...................................
: :_ ~ q
,---
Fig. 14. Part af a videosignal containing Ceefax data. signa l is shown in Fig. 14. In the middle of the picture the field blanking can be recognized with equalizing pulses. In two of the later lines, the Ceefaxda ta can be observed, at ha lf the amplitude of the white level. O ne TV fram e modul ated in this way contains one row of a Ceefax page along with an add ress. In the wo rst case a row might not appear where it sho uld, du e to detecti on erro rs involving the data determ ining the in forma tion's place in a page. For th at reason th e place in for mat ion is protected by using Hamming codes and tran smitting it twi ce. These are in fact standard digital techniques in the com mu nica tio ns industry. Two non standard techniques, developed by th e BBC are: l.character rounding: the 5 x 7 matri x form is rat her coarse ; the letters have lumps and bumps. lt is possible to use a mo re expensive, larger ROM which will produce a letter in a larger matr ix . It is mo re expensive and at th e same tim e diffi cult to mak e such a system compatible with the system using the smaller ROM. BBC developed an electronic package, availab le as an option to the public which rounds the co rne rs by adding the shaded po rt ions in the example in Fig. I S. Due to this rounding th e readabi lity is improved 14 I eevr ~"" when th e reader approaches th e letters. e-es 2. grap hics: for the inexpensive version , graphic shapes may be pr oduced using t he symbol X, displa yed along the line of the desired co ntour. An op tion develop ed by the BBC permits th e rect an gle of the letter together wit h the line Fig. 15. 7 x 5 Matrix representatian af space below and t he lett erthc letter 'S ' showing character rounding all diagonals. space at th e right, which is an 128
add ressable rectangle on the screen , is subdivided in six rect angles. An y one of th ese may be black or white . Any possible combinati on may be produ ced using a 6 bit code nonnally assigned to the letters. There are 40 x 24 add ressable reetangles on th e screen for letters , so th at 5760 whit e or black reetangles are available for making graphical pictures. This is suffi cient for certain application s such as for example weather fore casts (see Fig.16). Ma i n l y WET in We s t
••:tI
WARMER
DRY in East
in
South
Fig. 16. Example of Ceefax graplzic mode. To achieve compatbility with less expensive versions the parity bit mean ing 'graphic' is changed in th e transmission. All incoming lettercodes -are th e displayed as X on th e ine xpensive receiver and in subdivided rectangIes on th e receiver that has the graphic option built in . Th e incoming characters with the reversed parity bit are translated to the reetangles by a bit in 6 out ROM (3 84 bit ROM) . To determine how well th e system works , and whether or not it wiII satisfy user needs, an experimental signal has been transmitted now for somewhat more than a year. During this time mob ile lab oratories have toured the country . The problems they have enco untered are related to noise and multipath transmission . As lo ng as the TV signals are satisfacto ry for normal TV reception they are sat isfac to ry for Ceefax ; sim ularly when the signals are reasonable with respect of multipa th , th ey wil! also be reasonabIe with respect to Ceefax. The BBC has proposed the esta blishment of a stan dard acco rding ly . The bit rate during the line ti me of the vert ical interval in which Ceefax is transmitted is 6.875 Mbit /sec. This is sufficient to t ransmit one row of 129
characters for each frame . Hence about tw o pages are tr ansmitted each second . The average bit rate is about l 6000 bit s/sec. T rans mitting pages onl y on requ est makes it possible to use th e syst em ove r te lephone lines ( Fig. l 7). PAG E
SUB J ECl
PA G E 1 YPE
1s 2 3 to 7 8 9
Magaz llle co n te n ts hSl Pr o qram rn e summa t ies Latest fit ting reSlllts R ocmg resu lts . surumerv o f cltly's event s
A
10 11
General weather ReglOn al weathe r
A
12 13
Sub nnes lor the Deaf
A A
to
15
16 17
18 19 20
Q UII
A B B
and Änswer s. Chess, etc .
Fac rs and f lytlres Comp..my new s Boak at heeltime Telephone etatti lVIarket pr rc es To.tav "v maj or eve n ts
A
A B B
B
Publr c nou ce s Crune and 1l1l'ilSlOg per sons natlees
B B 8
24
Spurts result s
B
25
Pa rha tue n t new s 111 de tat l New s sun uuo rres l\- Ne ws Fla sh F Ill illl C l cll ne ws
B A 8
Dil tly d Ci til
C
21 22 23
26 ' 0 3 0 31 32
regio n
hy region
Fig. 1 7. Possible subject for th e 32 pages. Discussions with the PO are underway. It is exp ect ed th at a sta nda rd w iJl emerge by spring: if so it is anticipated that engineering test s can be com plet ed and an experimental public service initi at ed by th e end of this year.
130
Summary of the discussions A iKruijf
FACSIM ILE
All carrier freq ue nc ies higher than 2 100 Hz arc fo rbi dde n becau se frorn that fre que ncy range signa ls are selec ted whi ch can switch o f f connecti on s and th e like . High er freq ue nc ies would permit encreased facsimil e speed as wo uld impro vem ent in th e qualit y o f th e voice signa!. Run length coding is possible fo r blac k and white ; it is difficult , however, to im prove tr an smi ssio n tim e if a grey scale ha s to be tr an sm itt ed. For transmission of ph ot o' s wh ich rcq uire a large grey scale (I2 8 to 256 levels) seven to eigh t bits have to be tr an smitted fo r cac h dot of th e picture . Reduct ion is possibl e whe n th e d ifferenc c in grey level w ith th e neigh bour dot of the pic t ure rat her th an th e absolu te value o f th e grey level is tr ansmitted. Furthe r redn et io n may be achieve d by co rrelat ing one sca n ning line and the next. It is possible to predict wha t am ount of grey a ce rtai n dot will have. On ly co rr ec tions are tr an smitted . The t ransmission speed fo r facs im ile co uld be inc reased tr em en dousl y if a digital net st ruct ure for th e telepho ne netwer k should become availab le. At leas t 56 kb it of inform ati on co uld th en be sent per second instead of the few kb it th at can be transported in th e analog channel tod ay . Present transmi ssion is anal og, henc e grey scale s are easily implemented. The Xerox machin e can represent about five grey scales plus black an d wh ite. Becau se th e tran smission is anal og FM o r AM th ere is no difference in transmission time whethe r ar not grey scales are transmitted. As result acco rding to Shann on' s formul a, th e ch annel cap acity is not very weil employed in th e case o f bla ck and whit e tr an smissions. Add it iona l time is required for transmitting the grey levels in binary farm. Also, in the case of binary coding the clock must be restored . If optimal use o f the channel is made the signal to noise rat io will not be very lar ge . This will result in jitter in the restored clock , which in turn results in reduction of legibility . This means m or e scanning lines will be required sa that part of the time gained by tr ying to use the channel capacity more efficiently is lost
131
(assuming t he same readability is requircd as was achievcd originalIy). (
Mr Schmi dt-St öltin g disagrees with the German 'Bundesrninister' for Research and Technology Horst Ehmke . who stared [6] that home-fax at the cost of a few hundred DM may be available in the future and that prototypes of machi nes th an can be made in large volume for this price already ex ist. In his opinion the machin e would cost as much as a colour TV-set, not to menti on the cas t of the paper, which would be much more expensive than simp ly buying th e daily newspape r. Furtherm ore th ere is a big difference between theory and practice. An ocean-service for sailors in Norway and Japan lias been in ex istance for sorne years. The se co untries transmit a signal resulti ng in printed newssheet via th e weath er fax sta tions on short wave radio to th e print -out of the weather fax machin e aboard th e ships. HelI inforrned the ' Bundes Presse Arnt' (Federal Press Agency) o f th ese developments an d of other tests, on going or in preparation . Th e 'Bundes Ministerium' was not interested however and there was na reply. This is an example of the gap between th e theory and praetice. Questi on: do the speakers ex pect a large data strearn to pr ivate houses in th e future and would the main content o f th is data be graphica l information or computer and adm inist rative data str earns? Mr Schmidt-Stölting does not ex pect a large graphical data strearn, because such inform ation would have to be rccordcd on some recording mate rial. This is an eco nomie Iimitation, not a technica l problem. He expects the present teleph one bandwid th, when full use can be made of it will be suffici ent. He does not ex pect that there will be a need for a rnuch wider ban dwidth.
CEEFAX SubtitIes for th e deaf is a Ceefax -page. ft is not possible to subscribe to that service only. lt is part of -the Ceefax package which, in its simplest farm already includes th is subtitling service. lt is very expensive with respect to program costs . Live transmissions cann ot be subtit led fast eno ugh and in general require careful edit ing, becau se especially in the case of political programs and the like, it is difficult to arrive at satisfactory shortcut transla tio n. In Sweden and the USA tests are being performed with an exclusive subtitling service for th e deaf. SubtitIes are available in different languages, at the option o f th e user. The letterfront is somewhat less crude tha n that of Ceefax. lt is built up in a 7 x 9 instcad of a 5 x 7 matrix . 132
e
t v
t I
t t
e )-
y
o
n
n n
~r
at
rn
:0
in al
a-
Ie
s,
Jf
Dependent on the line number that is chosen in the vertical blanking time of the video signal to transmit the digital data, different kinds of interference can be expected. The choice of early lines results in a stitching across the picture , which is a very serious defect. Choosing later lines can result in white dots at the top of the picture. If the picture is low in height, they become visible. This is not a serious problem. The data transmitted over a line pair of the video signal in the blanking period is restricted with respect to the average content because monitors with automatic adjustment receive the vertical blanking part of the video signal as a level reference . There are a number of signals present in the vertical blanking field, representing different kinds of data. There is not mucht left over. Lines 17, 18 and 19 and their complementary pairs in the interlaeed picture are mcntioned as potentially useful . The level of the digital signaion half peak white amplitude and the proteetion of the addresses, provide that the range in which Ceefax can be rcceived is just a little larger than the range in which an acceptable TV picture can be received. There is cooperation between the GPO and the BBC in the field of Ceefax; standards are discussed. The British Post Office has plans for a data service which involves two way communication via telephone for private people. This is a relative long-term project. It is hoped that the Ceefax system will be integrated into this service. Ceefax is now seen as essentially a broadcasting service with integration with the PTT switched telephone network to be implemented later because the radio network is more viewed as f1exible for the kind of changes involved . In asking the question : what kind of services we will first see in general use , the following criteria must be considered . I. is the infrastructure already present'? The BBC uses the TV network because that infrastructure was already there and not because they have by chance, access to the TV network and not to the telephone network; 2. are people interested in sueh a service'? They must be willing to pay the price of the service which in the case of Ceefax, is attractively low . In the Netherlands the infrastructure via the telephone network is in fact there, because many houses are provided with a second stand-by circuit. These circuits are the hair routes of the cab le system, wh ich is known to be the most expensive part of the investment. Poss ibly, they can be used as a distribution network for Ceefax-like services on a time multiplex base between exchange and KVP (cabie division point) . A cab le TV syste m co uld also be used for th is purpose, but right now this is not so wide-spread as the tc lephone network. This propasalof Prof. Bordewijk is criticized by PTT representatives. No exact figurcs are provided, but, according to them, the majority of houses are not provided with 133
a second pair of wires, and of the houses which have more than one pair a large percentage are not provided with pairs that lead to the KVP but rather to some manipulation box j ust outside the building. Before 1968 wire-broadcasting, which is now out of service, was the most important reason for installing more than two wires; after 1968 (effectively 1969) subscribers were provided with two wire pairs up to the KVP. The BBC did a market survey for Ceefax and they believe that the public wants the service and is willing to pay the price for it, this information , however, is not very reliable because it is most difficult to explain to a member of the public exactly what the service will offer in sufficient detail to allow him to make up his mind. 1t is possible to spl it up the interests of the public into different area 's, for example: stock exchange, sport, information about shops with lowest prices, etc. People want facts in these cases, and not graphic contours. Sometimes, however, graphic shapes are required for c1arification ; Xcontours as used in Ceefax, will do this job . A th ird category encompasses the advertisements. These must be attractive, and interesting shapes can be important in this case.
134
Appendix 1: Een algemeen 'Technology Assesment' probleem, of, hoe technicus en samenleving elkaar zien
Tijdens de discussies van het grafische telecommunicatiecolloquium 1973/1 974 gehouden aan de Technische Hogeschool te Delft werd door de voorzitter ter illustratie van de moeilijkheden van 'technology assessment' (technologisch verkennen, begroten) de volgende algemene stelling ontwikkeld.
STELLING
Het is steeds opnieuw een verrassende ervaring vast te stellen hoezeer een voorbijgaande technische beperking van invloed is geweest op de meningsvorming op uiteenlopende gebieden in de samenleving. Op het ogenblik dat de technicus met enige voldoening denkt te kunnen aankondigen dat de technische beperking kan worden opgeheven blijkt de samenleving dermate gehecht aan en ingesteld op het tengevolge van de beperking ontstane samenIevingspatroon dat het wegnemen van deze beperking bij velen niet alleen nauwelijks nog wenselijk wordt geacht maar zelfs grote tegenstand ontmoet. Het omschakel- of overgangsverschijnsel gaat met heftige slingeren gepaard die de elektrotechnikus bij lineaire , bandbegrensde systemen ook welbekend zijn (zie Fig. 18).
Fig. 18. Omschakel- of overgangsverschijnsel; A: zo grote culminatie van het verzet tegen verandering betekent dat de verandering zeer aanstaande is; B: overwaardering !'an het nieuwe; C: golven van lief d e voor antiek langzaam maar zeker gestabiliseerd in het museum. 135
Deze stelling werd door hem toegepast op het emotionele verzet dat met aantreft bij boekenliefhebbers indien men slechts de mogelijkheid van vervanging van papier als informatiedrager door andersoortige geheugens ter sprake brengt. Zelfs de geur van de 'oude folianten' wordt bij een dergelijke 'schrikreaktie' als wezenlijk element van het boek aangevoerd. Het helpt daarbij niet ernaar te verwijzen dat de geur van kleitablet en papyrusrol ook nog slechts onmerkbaar nagolven in het museum . Een der andere deelnemers aan het colloquium ir GJ .Lubben leverde daarop de volgende tegenstelling.
TEGENSTELLING
Het is steeds opnieuw een verrassende ervaring vast te stellen hoevaak een technicus in zijn meningsvorming met betrekking tot de kwaliteit van een bestaande maatschappelijke functie niet verder komt dan een identificatie van een technische beperking, welke naar zijn oordeel van voorbijgaande aard behoort te zijn. Op het ogenblik dat de samenleving gehecht en gesteld is geraakt aan en op het totale kader waarbinnen de functie zich afspeelt komt de technicus een op grond van zeer beperkte criteria veronderstelde verbetering invoeren. Ofschoon deze verbeteringen vaak betrekking hebben op een maatschappelijk gezien weinig essentieel deel van de functie betekent de invoering vaak een ontwrichting van het maatschappelijk kader van de functie . Het standpunt van de voorzitter werd als volgt verwoord: 'De tegenbelichting die ir.Lubben met zijn 'tegenstelling' geeft, houdt een passende zelfkritiek in voor de technicus zeker als hij geconfronteerd wordt met het 'papier' als eeuwenoude cultuurdrager . De geestelijke inhoud van de informatie die gedragen wordt is voor mij toch veel wezenlijker dan de 'toevallige' materiële drager. Overigens is het misschien goed er op te wijzen dat mijn stelling geboren is bij een geheel ander vraagstuk. In februari 1970 werd in het eindrapport van een Unesco-bijeenkomst te Parijs, waar vele regeringsvertegenwoordigers, deskundig op het gebied van internationale regelingen op het gebied van de ruimtecommunicatie aanwezig waren o.a. het volgende opgenomen: 'Several experts called for a general declaration of policy asserting the right of each country to self-determination regarding wh at broadcasts should be received'. Zelf heb ik daarop in een lezing voo r het MOGA '70 congres in Amsterdam het volgende commentaar gegeven: 'It is surprising and very inst ruct ive toa for the engineer to see what influence a passing technical restrietion has had on social and political think136
ing, i.e. the temporary restrietion on television reception to an area within the horizon of a terrestrial transmitter antenna, arestriction that can be climinated today by the use of satellite broadcasting. Although in sound broadcasting such a thought never came up because of the very nature of the propagation propertjes of long, medium and short waves, in the same meeting of UNESCO-experts the possibility of 'broadcasting in a country without prior agreement of the governments concerned' was put forward as a serious problem. The effect of such a passing restrietion may be weil compared with the temporary blocking up of a river for example by an ice-barrier in winter. Problems of this kind need a careful approach. A reckless blowing up of the barrier by one country coult indeed provoke a complete space comrnunication 'deluge'. Many years of careful international deliberations in the domain of telecommunication could thus lose their value in a fraction of time . One has to realize th at telecommunication is linked with, if not ba1anced against the economica1, social and political situation in the respective countries. I believe that we have to be very careful in disturbing this balance by applying a communication-shock-therapy. (De Ingenieur,jrg.82, nr.52 , 30 dec.1970).
Overigens blijkt uit het zorgvuldig lezen van de stelling en mijn uitgesproken schroom voor 'shock-therapieën' dat ir.Lubben en ik niet z óver van elkaar staan als op het eerste gezicht mocht blijken. Wel ben en blijf ik van mening dat bij beleidsorganen heel vaak maar dan ten onrechte de technische problematiek naar het tweede plan wordt geschoven. Ten onrechte omdat juist die 'technologie' heel vaak de 'message' en daar mede de zogenaamde fllosofie zo niet de ethiek bepaalt bij vele niet-technologen . De niet -technicus raakt veel sterker gehecht aan de artefacten die de techniek opbrengt dan de steeds naar nieuwe artefacten speurende ingenieur. Een analoog verschijnsel neemt men waar in de kunst waar de gehechtheid aan bekende kunstvormen vaak zo groot is dat avant-gardisten het bijzonder moeilijk hebben.'
137
Lijst van aangemelde deelnemers
ARSYCOM (Kabelweg 47 , Amsterdam
Ir P.L.W.Arts N.Th.Drent Ir J .Lauffer Ir J .Maasdam Ir J .Ott en Ir F .van der Walle
Deltakabel B. V. (Tournooiveld 3, 's-Gravenhage) Ir W.A.Mostert
IBM (Postbus 24, Uithoorn) Ir J .H.Giskes Drs R.P .de Graaf Stoffers Ir W.B.van der Oever Ir LP .Pot LL.van Ravesloot Ir H.van Steenis
ICU (Informatie Communicatie Unie) (Wilhelminalaan 1, Alphen aid Rijn ) J .1.Kroese J.Spoor
ICU (Informatie Comm unicatie Unie) (Burg.van Royensingel 19, Zwolle) P.1.Ph. Schaap P.H .van der Vee n
138
Instituut voor Grafische Techniek TNO (Ter Gouwstraat 1, Amsterdam) Dr P.J .Kalf[
Kluwer (Postbus 23, Deventer) Ir J.W.Lubberhuizen
Kring Dagbladuitgevers (Amaliastraat 12, 's-Gravenhage) J.P.c.ten Hove
Ministerie van 0 & W, commissie onderwijskundige experimenten (Nieuwe Uitleg 1, 's-Gravenhage) Drs C.van der Valk
Multicom B. V. (Kruisplein 29, Rotterdam 3003) Ir RAJ .Sjerp NCR V (Schuttersweg 8, Hilversum)
Drs H.M.Veenendaal
Ned.Huistelefoon Mij. (Pegasusstraat 5, 's -Gravenhage) Ir Th .Q.Bennebroek
NKF-Kabel (Postbus 26, Delft) Ir R.RWilson
NOS (Postbus 10, Hilversum) Drs J .Buddingh HJ.van der Heide
NS Nederlandse Spoorwegen (Moreelsepark 1, Utrecht) Ir H.D.Baron van Heemstra
Océ van der Grinten (S t.Urbanusweg 102 , Venlo) J.Bruijsten H.Goertz
139
Pandata (Churchilllaan 366, Rijswijk - Z.H.) P.Adriaanse
Philips Electrologica (Postbus 245 , Apeldoorn) B.P.1.van Berkel Ir L.G.van Es J.de Hoog Ir H.L.van Veen A.Wolters
Philips Electrologica (Postbus 1374, 's-Gravenhage) T.G.Potma Ir J.MVisscher
Philips HBS (1 - K.I05 , Eindhoven) Ir W.F.M.Groenewegen
Philips HIG Video (geb SL-3, Eindhoven) Ir J .L.Stolk Ir W.M.Mathijssen
Philips Nat.Lab. (Eindhoven) Ir P.M.van den Avoort Ir H.H.H.Groothuis Or Ir W.Hoekstra Ir F.de Jager G.1.Lubben Ir H.Mooijweer L.1.van der Polder Ir S.L.Tan Or Ir K.Teer Ir F.Valster Or F.W.de Vrijer
Philips Telecommunicatie Industrie (Postbus 32, Hilversum) J .Th.Appels Ch.G.den Hertog Ir P.Homan H.J.de Jong 140
Ir LJ .W.van Loon Dipl.lng. FJ .Schramel Ir W.Visser Philips Telecommunicatie Nederland (Postbus 1103, 's-Gravenhage) Ir R.van Halen Ir MJ.Yermeijden
PTT CAED Tg (Kortenaerkade 12, 's-Gravenhage) l .L.van Dale Ir F.W.Höld Ir A.ChrJ ansen
PTTCATR (Turfmarkt 10, 's-Gravenhage) Ir PJ .C.Hamelberg Ir l .P.de Vries
PTT afd.Omroep en TV (Prinsevinkenpark 15, 's-Gravenh age) Ir H.Kraayenbrink
PTT DNL (St.Paulusstraat 4, Leidschendam) Ir C.Bakker (TL) Ir A.Boesveld (SL) W.F .Brok (COR) Prof Ir H.L.van Lommel Ir l.A .Meulemans PJ .Nuhoff (RCL) Ir E.l.Nijenhuis (IL) Ir A.C.Reppel (TL) Ing.l.W.A .van der Scheer (RCL) l.van Staveren (IL) Ir G.K.F.van der Woud (IL)
Siemens Nederland (Postb us 508 0, 's-Gravenhage) B.H.Claasen l .P.van Kooy Ir F.Sloof Ir R.A.Timmermans
141
Staatsdrukkerij en Uitgeverij (Christoffel Plantijnstraat , 's-Cravenhage) Drs Th.H .Oltheten
Standard Electric ITT (Postbus 10 13, 's-Gravenhage) J.van Aaid eren Ir R.van der Veen
Sti chting Moderne Media (Herengracht 257 , Amsterdam) M.van den Burgh (VN U, Aziëweg/Ceyl on 15-19 , Schalkwijk/H aarlem) Drs. H.G.Davids (SMM) Drs D.de Goede (VNU) Drs E.C.Kamerbeek (VN U) Drs G.W.M.Laseur (VN U) F.Oremus (Uit geverij Ten Hagen, Postbus 34 , 's -Gravernhage) A.Rammelt (VNU) Or J.F.Remarque (AGON Elsevier, Heren gracht 364, Amsterdam) Ir C.Smit (VNU) U .Taks (C ENTR EX, Cederlaan 4, Eindhoven) Drs PJ .Yinke (Elsevier, Postbus 1126 , Amsterdam) Mr Simone de Waard (VNV)
Sti chting Toek omstbeeld der Techniek (Prinsessegrach t 23, 's-Gravenhage) Ir A.C.Sjoerdsma
Technische Hogeschool Delft (Meke lweg 4, Delft) Prof dr ir J .L.Bordewijk Prof ir IJ. Boxma H.van Campenhout Ir C.H.Eversdijk Ir G.Honderd Ir A.Kegel Ir J J .Koudstaal Prof ir J .L.de Kroes Prof ir L.KruI Ir A.Kruij f Ir H.C.Los Ir L. R.Nieuwke rk Prof dr ir C.J .D.M.Verhagen Ir C.PJ .Wester Ir N.B.J.Weyland 142
Technische Hogeschool Twente ( Enschede) Ir J.Vermeulen
TELEAC ( po stbus 2414, Utrecht) Ir C.Sonn emans A.Knecht ing
THD-Bibliotheek (Doelenstraat 101 , Delft) Ir G.M.M.Mensink
Wereldomro ep (Witte Kruislaan 55 , Hilversum) A.Dalhuizen Pro f dr ir J.J .Geluk Mevrouw dr H.S.Verduin-Muller (Maartensdijk) Dr W.van der Zwaan (Leiden)
143
Literatuur*
1. l .M.Dirk en , H.van Campenhout, J.L.de Kroes, W.Crouwel et al., 'Alphanumeric symbols for mosaic printers and display t ubes' , gepubli ceerd in het verslag van het 'International Symposium on Human Factors ' , juni 1972 . 2, 'De video langspeelplaat', Philips Technisch Tijdschrift , jaarg.33, no. 7, 1973 , pp.l86.20 1. 3. A.Kegel et al., 'The electronic blackboard' , Tijdschrift voor het Nederlands Electronica- en Radiogenootschap, deel 38 , nr.6 , 1973 . 4 , ' Electronisch schoolbord T.H.-Delft, hulpmiddel op het onderwijs in ontwikkelingslanden' (redactioneel), Uitleg, weekblad van het departement van Onde rwijs en Wetenschappen, nr.280 , 29 maart 1972. 5. H.S.Verd uin-Muller, 'Het elektronisch schoolbord' , Intermediair, ge jaa rg., no.8 , 2 maart 1973. 6. H.Ehmke, 'Die Entw icklung der Nachrichtentechnologien . Möglichkeiten und Aufgaben', Media Perspektiven (te verkrijgen op he t adres: 6 Frankfurt am Main 1, Postfach 3294, Bertramshof). 7. M.C.Yovits, 'A large capacity document storage and retri eval syst em' , hfdst. 25 in R.W.Porter , Large-capacity memory techniqu es fo r com puting sy stems , Macmillan, New Vork, 1962, pp. 351 e.v. 8, K.G.Scheid, in TA GA proceed ings 1969 , Technical Associati on of the Graph ic Arts , Rochester, N.Y. 9. Structuuronderzoek in de grafische industrie, rapp ort nr.3: 'Mogelijke wisselwerkingen tussen t raditioneel-grafische en nieuwe kommunikat iemedia ' , Instituut voor Grafische Techniek TNO , Amsterdam , 19 73. 10. P.Rainger, 'A broadcast information service Ceefax' , Electronics and Power, 12e jaarg., 1973, pp.274-276. . 11. P.R.H utt, 'A syste m o f data transmission in the field blanking period of the television signal',lBA-Rev iews, no .7, 1973 , pp.37-44. 12. G.A.McKenzie , 'Oracle - an information broadcasting service using data t ransmission in the vertical interval' , Journal of the SMPTE , vo1.83, jan,I974. 144
*
13. P.T.King, 'A novel television add -on data communication system' , Journal of the SMPTE, voL83, jan.l974 . 14. Daniel Costigan, Fax: the principles and practice offacsimile communication, (Chilton Book Company, Philadelphia, 1971). 15. Daniel Costigan, ' "Fax" in the home: looking back and ahead' , IEEEspectrum, september 1974, pp .76-82. 16. J.J .Taks , 'Centrex: some new development s in media ', Marketing Com munications Study Group, Londen, 25 ap ril 1974. 17. Edward Chiera, Zij schreven op klei, Bosch - Keuning, Baarn. pp . 44 e.v.
* ge rangschikt
naar onderwerp.
145
