1
Zwartboek Schoolkosten
februari 2012 Contact Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs Postbus 17061 1001 JB Amsterdam Tel: 020-‐5244050 Mail: info@job-‐site.nl Website: www.job-‐site.nl 2
Inhoud 1. Inleiding
4
5
3. De vrijwillige bijdrage in de praktijk
6
4. De onderwijsinspectie
10
5. Conclusies
10
6. Aanbevelingen
11
7. Literatuurlijst
12
Bijlagen
12
2. De wet en regelgeving
3
1. Inleiding Dit Zwartboek is gemaakt om de omvang van de misstanden rond de vrijwillige bijdrage in het mbo in beeld te brengen. De laatste paar maanden heeft JOB facturen verzameld die we in dit document analyseren. Ze dienen als illustratie voor de problemen die op grote schaal spelen. JOB krijgt namelijk al jaren veel klachten over onterechte kosten en incassobureaus. Instellingen brengen soms exorbitant hoge bedragen in rekening. Ook verhalen over incassoprocedures, deurwaarders en dagvaardingen komen regelmatig bij ons binnen1. Helaas speelt dit probleem al meer dan tien jaar. Elf jaar geleden heeft JOB al eens samen met de SP en LAKS een Zwartboek over de ouderbijdrage gemaakt en aangeboden aan de Tweede Kamer2. Helaas moeten wij nu concluderen dat dit nergens toe heeft geleid. Wij willen nu, met dit tweede en hopelijk laatste Zwartboek, de problematiek nogmaals duidelijk op de kaart zetten. In de afgelopen maanden heeft JOB samen met de MBO-‐raad gekeken naar een oplossing voor de problemen. Deze poging is helaas mislukt. De MBO-‐raad lijkt de problemen niet voldoende te erkennen, en wilde zelfs toewerken naar extra verplichte kosten voor mbo-‐studenten. Daarom is het ministerie nu aan het kijken naar een oplossing. JOB komt juist op dit cruciale moment met het Zwartboek, om nog eens duidelijk te maken hoe omvangrijk het probleem is. JOB verlangt een duurzame oplossing. Want de huidige gang van zaken staat de toegankelijkheid van het onderwijs in de weg en zorgt voor een breuk in de vertrouwensband tussen de student en de opleiding en berokkent het imago van het mbo schade. In het volgende hoofdstuk bekijken we de wet en regelgeving rondom extra schoolkosten. Daarna beschrijven we de 30 facturen die we hebben binnengekregen. Vervolgens beschrijven we de rol van de onderwijsinspectie. Na de conclusies doen we aanbevelingen voor een duurzame oplossing.
1
ŝĞ͚Schoolkosten binnen het mbo ʹ De stand van zaken 2012͛ Zie Zwartboek klachtenweek ouderbijdrage JOB, LAKS en SP (2001).
2
4
2. De wet en regelgeving 2.1 De wet Volgens de wet, artikel 8.1.4. van de WEB, zijn er binnen het mbo twee soorten studiekosten, de wettelijke bijdrage (ook wettelijk lesgeld genoemd) en de vrijwillige bijdrage. Het wettelijk lesgeld dient voldoende te zijn om een opleiding te volgen. Naast dit bedrag kan een school extra geld vragen aan de student voor extra diensten die geen onderdeel zijn van het onderwijsprogramma. Dit dient geheel op vrijwillige basis te geschieden, vandaar de term vrijwillige bijdrage.3 Te denken valt aan een schooluitje of het huren van een kluisje. Voor de uitwerking in details verwijzen we naar het servicedocument van JOB en de MBO-‐raad uit 2004. Op basis van artikel 8.1.4 zijn de volgende regels van toepassing4: 1. Er dient een scheiding te worden aangebracht tussen enerzijds de inschrijving als student en anderzijds de betaling voor extra voorzieningen. M.a.w. het lesgeld moet voldoende zijn om je in te schrijven en een diploma te kunnen halen. Alle overige kosten vallen daarmee automatisch onder de vrijwillige bijdrage. 2. Indien een school (een deel van) de kosten van extra voorzieningen en activiteiten doorberekent aan de studenten, dient de school de student te wijzen op het niet verplichte karakter van de bijdrage. 3. De school dient de studenten een specificatie van de kosten te verstrekken. 4. Het kan alleen gaan om extra voorzieningen die geen deel uitmaken van het reguliere onderwijsaanbod van de school. Als een student niet voor de extra voorziening of activiteit wenst te betalen kan hij daarvan voor deelname worden uitgesloten. 2.2 Internationale verdragen Bovenstaande regels zijn afkomstig uit een brief van voormalig Minister Ritzen van Onderwijs en Wetenschappen uit 1994. Ze zijn gebaseerd op wetsartikel 8.1.4. van de WEB. Deze wet is opgesteld om de toegankelijkheid van het onderwijs te waarborgen. Deze doelstelling is in lijn met de verdragen over onderwijs die Nederland heeft ondertekend. Nederland heeft door ondertekening van zowel het Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (artikel 13 lid 2 sub b) als het Europees handvest kenbaar gemaakt dat het streeft naar kosteloos onderwijs (artikel 10 lid5 sub a). Helaas is de huidige realiteit anders en zijn deze doelen nog lang niet bereikt.
3
Zie het servicedocument van de MBO-‐raad en JOB In de brief van minister Ritzen uit 1994 wordt de wet voor het eerst duidelijk uitgelegd.
4
5
3. De vrijwillige bijdrage in de praktijk In het vorige hoofdstuk hebben we de regels op een rij gezet. Hoe nauw nemen de instellingen deze regels? JOB heeft de afgelopen jaren veel klachten binnengekregen. In 2010 kregen we 82 klachten binnen en in 2011 kregen we 112 klachten over dit onderwerp binnen. Om beter zicht te krijgen op de problematiek hebben we studenten gevraagd hun rekeningen naar ons op te sturen. In twee maanden tijd hebben we 30 rekeningen binnengekregen van 21 verschillende instellingen. In de bijlagen hebben we 13 rekeningen ter illustratie bijgevoegd. In dit hoofdstuk analyseren we de binnengekomen rekeningen. Studenten worden in het mbo, anders dan in het vo, geacht zelf te zorgen voor boeken. Deze kosten vallen overigens alsnog onder de vrijwillige bijdrage5. Dat komt doordat deze boeken niet via of van de school gekocht hoeven te worden, dat is een vrijwillige keuze van de student. Vandaar dat ook die kosten vallen binnen de vrijwillige bijdrage. Echter de kosten waarover wij in dit Zwartboek spreken zijn niet de boeken en speciale beroepsgerelateerde gereedschappen 6 3.1 Verplichte vrijwillige kosten Alle 30 rekeningen die we binnen kregen waren door school verplicht gesteld om te betalen. Er was dus bij geen enkele rekening sprake van een ͚ǀƌŝũǁŝůůŝŐĞďŝũĚƌĂŐĞ͛͘De rekeningen hebben in plaats van ĚĞƚŝƚĞů͚ǀƌŝũǁŝůůŝŐĞďŝũĚƌĂŐĞ͛ĂŶĚĞƌĞŶĂŵĞŶnjŽĂůƐ: deelnemerskosten, overige opleidingskosten of overige verplichte kosten. 3.2 Aanmaningen, incassoprocedures en deurwaarders De meeste instellingen schuwen niet om een incassobureau in te schakelen. JOB krijgt hier veel klachten over. Bij 7 van de 30 rekeningen was een incassoprocedure in gang gezet. Op dit moment zijn in ieder geval twee studenten in een rechtszaak verwikkeld. Vorig jaar heeft een student de rechtszaak gewonnen7.
5
Opmerkelijk is dat een minderjarige mbo-‐student dus verplicht is extra kosten te betalen terwijl hij/zij verplicht is naar school te gaan. Bij het vo is dit daarom niet het geval. 6 De gemiddelde kosten per jaar liggen nog veel hoger dan de bedragen waar we het in dit Zwartboek over hebben. Om een indruk te krijgen:Φ1031,-‐ lesgeld, Φ1000,-‐ reiskosten, Φ300,-‐ boeken, Φ100,-‐ eenmalige kosten (atlassen, rekenmachines e.d.), Φ200,-‐ ict, en Φ100 euro aan gereedschappen. Zie de schoolkostenmonitor 2010 voor meer informatie. Echter, deze monitor deelt de kosten in zoals de school ze indeelt. Daarom kloppen de kosten die in de categorie vrijwillige bijdrage niet. 7 Jurisprudentie over deze rechtszaak vindt u hier.
6
3.2 Onterecht doorberekende kosten Waar gaan deze rekeningen nu precies over? Wat moet de student betalen? We beoordeelden de rekeningen aan de hand van het servicedocument van JOB en de MBO-‐raad (2004)8. Bij alle 30 rekeningen was sprake van het onterecht doorberekenen van kosten. Kostenposten die in de rekeningen genoemd worden zijn: Parkeergelegenheid, schoolpas, BPV, ouderavonden, diploma-‐uitreiking, leerlingbeheersysteem, bijdrage adviesraad, administratiekosten, allerhande verzekeringen, praktijkbezoeken, papier, kopieerkosten, introductiekosten, examenkosten, bijdrage aan verbruiksmaterialen, praktijkleren, openleercentrum, gebruik mediatheek, internetgebruik, sms-‐info, gebruik van gereedschap, culturele activiteiten, intaketest, schoolbusjes, pensionkosten, BHV, laptop, software mediatheek, digitaal platform, lesmateriaal, projecten, kleine algemene kosten, breukgeld en disposables, communicatiemiddelen, brieven, informatie, verbruiksmateriaal, doelbijdrage, niveautesten, studiegids, stagefonds, studentenraad, collegebijdrage en huur sportveld. 3.3 De onderwijsovereenkomst (OOK) Veel instellingen beroepen zich bij een conflict op de OOK. Veel opleidingen blijken namelijk de vrijwillige bijdrage te verplichten door middel van de OOK. Van 40 scholen hebben wij een OOK ontvangen. In 16 van deze overeenkomsten wordt verwezen naar te betalen schoolkosten anders dan het wettelijk lesgeld9. Dit gaat in tegen de wet, artikel 8.1.4. van de WEB. Deze stelt dat de inschrijving van studenten nooit afhankelijk kan zijn van een financiële bijdrage anders dan het verplichte lesgeld. 3.4 Specificeren van kosten Uit de schoolkostenmonitor 2010 blijkt dat 69% van de rekeningen ongespecificeerd naar de student wordt verstuurd. Zeven van de dertig rekeningen die JOB heeft ontvangen waren ongespecificeerd.
8
In dit servicedocument is opgenoemd wat wel en niet onder de vrijwillige bijdrage mag vallen. Een rapport over het onderzoek van JOB naar de onderwijsovereenkomsten binnen het mbo zal in de loop van 2012 verschijnen. 9
7
3.5 De rekeningen Hieronder staat een overzicht van de dertig rekeningen die we binnen kregen. Als er niks in het vakje staat dan hebben wij de betreffende informatie niet. In de bijlagen hebben we 13 facturen toegevoegd ter illustratie. Opleiding
Bedrag
Onterechte kosten
Vrijwillig
Specifica -‐tie
Incasso
Opmerkingen
Willem Nijholt College
3250,-‐
ja
nee
nee
Landstede (zie bijlage)
Zorg
883,-‐
ja
nee
ja
Landstede
Mechatronica
735,-‐
ja
nee
ja
Landstede
Marketing & Communicatie
394,-‐
ja
nee
ja
ja
Landstede
Event & organisatie
398,-‐
ja
nee
ja
ja
Deurwaarder ingeschakeld
Landstede
186,-‐
ja
nee
ja
ja
Landstede
485,-‐
Landstede
359,-‐
ja
nee
nee
Hout en meubelerings-‐ college
1131,-‐
ja
nee
ja
Albeda College (zie bijlage)
Economie
165,-‐
ja
nee
Boete van 3000,-‐ als je niet aanwezig bent
Citaverde
Dierenassistent
384,-‐
ja
nee
ja
Citaverde
384,-‐
ja
nee
ja
Economie
238,-‐
ja
nee
nee
ja
124,-‐
ja
nee
Koksopleiding
1604,-‐
ja
nee
ja
Edudelta
paardenhouderij
633,-‐
ja
nee
ja
ja
ROC ASA
Zorg en Welzijn
232,-‐
ja
nee
nee
ja
170,-‐
ja
nee
nee
Instelling
ROC Nijmegen
Horizon College ROC Aventus ROC Aventus (zie bijlage)
Media College
8
Opleiding
Bedrag
Onterechte kosten
Vrijwillig
Specifica -‐tie
Incasso
Opmerkingen
Clusius
10 verschillende opleidingen
180-‐ 240,-‐
ja
nee
dierenverzorging
78,-‐
ja
nee
ja
ROC Rivor
379,-‐
ja
nee
ja
Deurwaarder ingeschakeld
Rijn IJssel
Lab en Research
138,-‐
ja
nee
nee
204,-‐
ja
nee
ja
Nova College
Economie
40,-‐
ja
nee
nee
ROC Zeeland (zie bijlage)
975,-‐
ja
nee
o.a betalen voor brieven, informatie en testen.
AOC de Groene Welle
639,-‐
ja
nee
ja
AOC Terra
225,-‐
ja
nee
ja
o.a. voor les
Leidse Instrument-‐ makersschool
1263,-‐
ja
nee
Groen
195,-‐
ja
nee
ja
Bloem & Vormgeving
262,-‐
ja
nee
ja
255,-‐
ja
nee
ja
Instelling
Koning Willem I College
Helicon
Drenthe College
9
4. De onderwijsinspectie De omvang van het probleem is groot en al tien jaar onveranderd10. Het is daarom niet verwonderlijk om te constateren dat de onderwijsinspectie nauwelijks iets blijkt te doen aan deze misstanden. Terwijl de onderwijsinspectie wel de taak heeft te controleren op onjuiste facturering. Voor bekend heeft geen enkele instelling ooit een sanctie hiervoor gekregen.
5.Conclusies Uit dit Zwartboek blijkt dat de instellingen op grote schaal de wet overtreden door geld te innen dat ze niet mogen innen van studenten. Samengevat kunnen we concluderen dat: 1. Uit de specificaties blijkt dat veel kosten onterecht worden doorberekend aan studenten. 2. De vrijwillige bijdrage is op de meeste scholen verplicht gesteld. Dit gaat in tegen wet-‐ en regelgeving uit de WEB. 3. Vaak ontbreekt een specificatie, terwijl dit wel is verplicht (zie brief Minister Ritzen). 4. Een aantal instellingen verplicht de betaling van extra kosten via de Onderwijsovereenkomst (OOK). Dit gaat rechtstreeks tegen de wet in, artikel 8.1.4. van de WEB stelt namelijk dat inschrijving nooit afhankelijk kan zijn van een bijdrage anders dan het verplichte lesgeld. 5. Geen keuzemogelijkheid: studenten kunnen vaak niet aangeven wat zij wel of niet willen betalen. Terwijl het de keuze moet zijn van studenten of zij bijvoorbeeld mee willen met een excursie of iets dergelijks (zie servicedocument). 6. Inschakelen incassobureaus, deurwaarders en het versturen van dagvaardingen. Het is een ƐĐŚĂŶĚĞĚĂƚƐĐŚŽůĞŶĞĞŶǀƌŝũǁŝůůŝŐĞďŝũĚƌĂŐĞŽƉnjŽ͛ŶĂŐƌĞƐƐŝĞǀĞŵĂŶŝĞƌƉƌŽďĞƌĞŶƚĞinnen. Dit leidt tot stress bij ouders en studenten en jaagt de kosten flink op. Het is wel goed om te zien dat studenten bij de rechter de zaak uiteindelijk winnen van de school. 7. Soms exorbitant hoge bedragen. We zijn erg geschrokken van een aantal rekeningen, scholen ĚŝĞĚƵŝnjĞŶĚĞŶĞƵƌŽ͛ƐǀƌĂŐĞŶĂĂŶƐƚƵĚĞŶƚĞŶ en dit ook als verplichting aanduiden. Het kan nooit de bedoeling zijn dat scholen zulke hoge kosten doorberekenen aan studenten, aangezien dat de toegankelijkheid van het mbo-‐onderwijs schaadt. Bovengenoemde misstanden leiden ertoe dat de toegankelijkheid van het onderwijs in Nederland achteruit gaat. Sommige opleidingen zijn onbetaalbaar voor bepaalde groepen jongeren. Het onterecht in rekening brengen van kosten leidt tot een vertrouwensbreuk tussen student en instelling, schade aan het imago van het mbo en hoge kosten voor de student.
10
ŝĞ͚^ĐŚŽŽůŬŽƐƚĞŶďŝŶŶĞŶŚĞƚŵďŽ ʹ Ğ^ƚĂŶĚǀĂŶĂŬĞŶϮϬϭϮ͛
10
6. Aanbevelingen Het is tijd voor actie! De minister moet nu actie gaan ondernemen en de problemen aanpakken. De afgelopen jaren heeft het ministerie altijd aangegeven dat de oplossingen moeten komen van de schoolbesturen. Echter dit heeft niet gewerkt en de bal ligt daarom nu bij het ministerie. JOB wil dat er nu actie wordt ondernomen op de volgende punten: 1. Strenge handhaving en borging op de wet, hoge sancties als preventief middel inzetten. De onderwijsinspectie moet grondiger en vaker controleren of scholen zich aan de regels houden. Is dat niet het geval, dan dienen er snel sancties te volgen. 2. Het is vanzelfsprekend dat geld dat onterecht geïnd is terug betaald moet worden. Daarnaast zou een schoolbestuur ook een boete opgelegd kunnen krijgen. 3. Goed fatsoen moet je doen. Geen incassoprocedures, deurwaarders en dagvaardingen meer. Het is geen verplichte bijdrage, scholen moeten ook niet doen alsof dat wel zo is. 4. Duidelijk specificeren. Als er al gekozen wordt om extra kosten vrijwillig in rekening te brengen, geef dan aan waarvoor een student betaalt. Geef daarbij ook een keuzemogelijkheid. Als een student niet mee wil gaan op excursie hoeft hij/zij dat ook niet te betalen. 5. Een oplossing kan gevonden worden in een uniform systeem waarmee de student gefactureerd wordt. Te denken valt aan één website waarmee de scholen de rekeningen versturen. Binnen dit systeem is een beperkt aantal mogelijkheden waarmee de handhaving van de regels wordt bewerkstelligd. 6. Het open leercentrum, mediatheek en gereedschap behoren bij de opleiding. Daar moet je gebruik van kunnen maken zonder extra te hoeven betalen. Bij speciaal gereedschap moet een mogelijkheid zijn tot bruikleen. 7. Het ministerie moet de ideeën rond toegankelijkheid van onderwijs beter uitwerken, en de door Nederland ondertekende verdragen ten uitvoering brengen. Op naar eerlijk en kosteloos onderwijs!
11
7. Literatuurlijst Brief van Minister Ritzen van Onderwijs en Wetenschap (1994) Zwartboek klachtenweek ouderbijdrage JOB, LAKS en SP (2001). Schoolkostenmonitor 2009-‐2010. (Sardes, 2010). Schoolkosten binnen het mbo. De Stand van Zaken 2012 Servicedocument schoolkosten mbo-‐raad en JOB (2004)
Bijlagen 1. Edudelta -‐ paardenhouderij 2. Albeda College 3. Landstede 4. ROC Zeeland 5. ROC Aventus ʹ Koksopleiding 6.Citaverde ʹ Dierenverzorging 7. Hout en meubileringscollege 8. Landstede ʹ Event & organisatie 9. Mediacollege 10. Helicon ʹ Bloem en Vormgeving 11. AOC De Groene Welle -‐ Hoefsmid 12. Koning Willem I College 13. AOC Terra We hebben 30 rekeningen daar hebben we willekeurig 13rekeningen uitgekozen. Anders zou het document te groot worden. U kunt de andere rekeningen inzien op aanvraag.
12
1. Edudelta ʹ Paardenhouderij -‐ Deze rekening moet verplicht betaald worden. Als je niet betaalt, zie laatste pagina, dan wordt een incassobureau ingeschakeld. -‐Geen van de kosten kan verplicht gesteld worden. -‐Het hele rijtje cursussen is ook vrij opmerkelijk. Er staat namelijk bij dat ze wettelijk van toepassing zijn voor je beroep. In dat geval zou je namelijk verwachten dat je de cursussen gewoon onderdeel zijn van je opleiding. -‐ Je moet verplicht een laptop aanschaffen. Je kunt je afvragen of dat nodig is bij de paardenhouderij. Een laptop is namelijk geen gereedschap die centraal staat voor het beroep paardenhouder. De opleiding mag het dan ook niet verplicht stellen. Bekijken we de specificatie dan kunnen we concluderen dat: -‐verzekering: eigenlijk valt onder vrijwillige bijdrage en dus niet verplicht kan worden gesteld. -‐Schoolbusje, mediatheek, intaketest, lesmateriaal, praktijkbedrijf, introductiekosten en ECC door de school zelf bekostigd dient te worden. -‐excursie paard: alleen te betalen als de student dit extraatje ook wilt. Tot slot Als je de huidige richtlijnen zou toepassen op deze rekening dan hoeft de student deze rekening niet te betalen. Ook zou hij geen laptop aan hoeven te schaffen. ŝƚƐĐŚĞĞůƚĂůŐĂƵǁnjŽ͛Ŷ Φ1200,-‐ .
13
14
15
16
17
18
19
2. Albeda College In deze onderwijsovereenkomst wordt je verplicht de extra kosten te betalen. Opmerkelijk is ook dat je 3000,-‐ boete moet betalen als je te vaak absent bent. Algemene kosten: hoort school zelf betalen Programmakosten: hoort school zelf betalen Leermiddelen: lijkt over ICT-‐infra school te gaan, dan voor rekening van school. Schoolpas: hoort de school zelf te betalen BPV-‐document: hoort de school zelf te school betalen De extra kosten lijken ook nog onterecht doorberekend te zijn aan de student.
20
21
22
23
3. Landstede Deze rekening is van landstede. De rekening is mooi ondergebracht categorietjes. Helaas worden wel onterechte kostenposten verplicht gesteld op straffe van het incassobureau. Laten we ze even langslopen: A1 niet wettelijke bijdrage Schoolpas: als het verplicht is en nodig om binnen te komen dan moet de school het betalen Excursies: als het niet verplicht is kun je ervoor kiezen wel met excursie te gaan (maar dan moet je het wel betalen) Introductie: hoort school zelf betalen Mediatheek: hoort school zelf betalen Feestelijke ĞdžƚƌĂ͛Ɛ͗ďĞĞƚũĞǀƌĞĞŵĚĞƉŽƐƚ͘ Gebruik OLC: hoort school zelf betalen Internet: hoort school zelf betalen Software: voor computers op school-‐>school betalen voor thuis op je computer-‐> jijzelf betalen App. en materiaal: school betalen Verzekering: doen wij geen uitspraak over Kop-‐kosten: niet duidelijk voor wat precies Diploma kosten: hoort school zelf betalen Biebsearch: hoort school zelf betalen Boeken materialen producten Gezamenlijke inkoop: dat zou geld moeten schelĞŶĞŶŶŝĞƚŵĞĞƌŵŽĞƚĞŶŬŽƐƚĞŶ͙ Boeken: moet je zelf kunnen aanschaffen én er moet een specificatie bij Afdruk-‐kosten: lijkt me nodig voor de les. Dus school zelf betalen Werkboeken: moet je zelf kunnen aanschaffen én er moet een specificatie bij Methoden: moet je zelf kunnen aanschaffen én er moet een specificatie bij speld/insigne: als het vrijwillig is kun je er voor kiezen het te kopen
24
25
4. ROC Zeeland De meeste kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aan de student.
26
5. ROC Aventus ʹ Koksopleiding Dit is een ongespecificeerde rekening. Bij navraag blijken de diverse materiaalkosten de ingrediënten voor de kooklessen te representeren. Die kosten zijn voor de school zelf!
27
6.Citaverde Dierenassistent De meeste kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aan de student.
28
8. Hout en Meubileringscollege Zoals op deze en de volgende pagina is ƚĞnjŝĞŶŝƐǁŽƌĚƚĚĞ͚ǀĞƌƉůŝĐŚƚǀƌŝũǁŝůůŝŐĞďŝũĚƌĂŐĞ͛ geïnd via de online website van de boekenhandel waar de student zijn boeken koopt. Zonder deze bijdrage aan te kruisen kun je geen boeken bestellen.
29
30
8. Landstede ʹ Event en organisatie De kosten dŝĞŽŶĚĞƌ͚͛ƐƚĂĂŶnjŝũŶǀŽŽƌĚĞƐĐŚŽŽůnjĞůĨĞŶŵŽŐĞŶŶŝĞƚǁŽƌĚĞŶĚŽŽƌďĞƌĞŬĞŶĚĂĂŶĚĞ student. Nadat deze student op school m.b.v. brieven heeft aangegeven deze kosten om die reden niet te willen betalen heeft de school een deurwaarder ingezet (zie volgende pagina).
31
32
9.Mediacollege De kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aan de student. Daarnaast is de betaling van deze rekening verplicht gesteld.
33
10. Helicon De kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aan de student. Ook moet de student deze kosten verplicht betalen. Alleen de dure overnachting kan worden doorberekend op vrijwillige basis mits de student met deze excursie meewilt. Naast deze kosten ben je bij deze opleiding ook nog eens verplicht elke week verse bloemen mee te nemen á 35,-‐ . Deze opleiding kost dus nog een paar duizend euro extra.
34
11. AOC De Groene Welle -‐ Hoefsmid
35
12. Koning Willem I College -‐ opleiding onbekend
36
13. AOC Terra -‐ Opleiding onbekend De kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aan de student. Daarnaast is de betaling van deze rekening verplicht gesteld. Als de excursies onderdeel zijn van het verplichte lesprogramma dan moet de school de kosten zelf betalen. Is de excursie een extraatje dan hoor je zelf bepalen of je mee doet.
37
