Project BOUWWERELD # 08
Zichtas bepalend voor scheluwe constructie Kantoor Achmea te Zwolle
De ronde toren van het Achmea kantoor waaiert schuin over de onderbouw uit. Deze richtingsverdraaiing en stapsgewijze uitkragingen hebben alles te maken met het behoud van een zichtlijn naar de binnenstad. Voor een evenwichtige constructie van de waaier zijn de schuinstaande kolommen kruisend uitgevoerd. De gevels verlopen in kleur, hoewel je dat nauwelijks ziet. Tekst: Josine Crone; Foto’s: Rob Hoekstra 1. Om voldoende vloeroppervlak te kunnen bouwen langs een zichtas is de toren van uitkragende verdiepingen voorzien. 2. De stalen buiskolommen kruisen elkaar op de tweede verdieping.
Een sterk beeldbepalend element van het Achmea kantoor in Zwolle is de afgeronde toren, die zich manifesteert als je het gebouw vanaf de A28 voorbijrijdt. Deze toren loopt aan de andere zijde van het gebouw uit in een trapsgewijs opgebouwde kopgevel, op opvallende kruisende kolommen. Deze kolommen dragen de bovenbouw, die visueel loskomt van de onderbouw omdat de tussenlaag terugspringt. Deze verrassende vorm is voor een belangrijk deel ingegeven door de stedenbouwkundige context. Het Achmea kantoor ligt op een zichtlocatie aan de snelweg A28. Vanaf de overzijde van de snelweg wilde de gemeente een vrij doorzicht houden over deze kantorenstrook en het Zwarte Water naar de Peperbus, de centraal gelegen kerk in de Zwolse binnenstad. Dat betekende voor de bouwlocatie dat er twee hogere delen boven een brede onderbouw mogelijk waren. De torens moeten het zicht vrijlaten, maar wel zoveel mogelijk bruikbaar oppervlak bieden voor de gebruiker. Vandaar dat architect Kick Leijh van LKSVDD architecten op het idee kwam om de hoogste toren een ronding mee te geven en af te buigen in de richting van de zichtas. Door deze toren per verdieping geleidelijk uit te bouwen blijft de zichtas naar de Peperbus in stand, terwijl toch het gevraagde kantooroppervlak tot stand kwam. Dit ontwerpidee leverde tevens de kenmerkende en spannende vorm van het gebouw op. Onder de torens liggen de tweelaagse parkeergarage en twee diepe bouwlagen met bijzondere functies, zoals het bedrijfsrestaurant en een cluster met vergaderzalen. Een groot daklicht brengt via een vide daglicht in het midden van deze bouwlagen. Alle kantoorruimten zijn zoveel mogelijk aan de gevels gesitueerd.
2
Samenwerkende constructies De constructie van het pand bestaat uit twee gescheiden structuren: een betonnen skelet voor de complete onderbouw en voor de hoge schijf langs het Zwarte Water, en een in hoofdzaak stalen skelet voor de afgeronde toren. Het betonnen skelet bestaat uit ronde kolommen en kanaalplaten op versterkte stroken met een druklaag voor de benodigde sterkte en schijfwerking. Twee betonnen kernen ter plaatse van de stijgpunten in de hoger opgaande delen zorgen voor de stabiliteit. Voor de ronde, uitkragende toren lag een staalconstructie meer voor de hand vanwege het lichtere gewicht. De architect ging in zijn ontwerp uit van twee rijen schuinstaande kolommen: één rij in de lijn van de getrapte gevels en één rij middenkolommen in dezelfde richting.
49
6000
8400
6600
Kantoorruimte
Be
Keuken Uitgifte
5400
8100
Be Koeling
54
00 54
54
00
00
54
87 00
5400
54 00
5400 5400
Kantoorruimte
54
Kantoorruimte
Kantoorruimte
5400
5400
5400
Groencafé
Bedrijfsrestaurant
00
Be Kantoorruimte
5400
WC
Kopie
5400
5400
5400
Pantry
00
5400
Spoelkeuken
8100
5400 3517
Kopie
Kantoorruimte
SER-ruimte
5400
5400
8400
5400
Kantoorruimte
8100
WC
9600
WC
6600
5400
BOUWWERELD # 08
5400 3600
8400
Pantry
Project
2500
Plattegrond tweede verdieping Kantoorruimte
Vide
Kantoorruimte
Kantoorruimte 3
Plattegrond zevende verdieping 41400+ 36900+ 33300+ 29700+ 26100+ 1 22500+ 18900+
26100+ 22500+
2
18900+
15300+
15300+
11700+
11700+
8100+
8100+
4500+
4500+
1600+ Peil=0 1300-
Hoogtedoorsnede
50
23001:600
de gevel verlopen van licht naar donker.
BOUWWERELD # 08
(foto: De Jong Luchtfotografie, Zeist)
Project
3. Op de luchtfoto is te zien dat de kleuren in
3 Hierdoor zouden grote horizontale krachten op de betonnen stabiliteitskern ontstaan. Constructeur Cornelis Bergsma van ingenieursbureau Stoelpartners heeft voor het creëren van een evenwichtiger belastingsituatie de schuine richting van de middelste rij kolommen omgedraaid, zodat ze als een schoor tegenwicht bieden. Bovendien dragen de kruisende kolommen bij aan de stabiliteit. De middenkolommen zijn dubbel uitgevoerd en zijn ter plaatse van de kruising (op de tweede verdieping) gekoppeld aan de buitenste kolom. Dit is in het bedrijfsrestaurant en de verkeersruimten goed te zien. De stalen kolommen zijn voorzien van grijze brandwerende coating. Daarmee is het onderscheid met de witte betonnen kolommen ook gelijk duidelijk. Waar beide constructies elkaar ontmoeten ontstaat een boeiend woud van kolommen. De stalen kolommen van de toren ponsen als het ware door de betonnen vloeren van de onderbouw heen, maar werken hier wel mee samen. De betonnen prefab constructie is namelijk als eerste opgetrokken. In de vloeren zijn sparingen gemaakt voor de stalen kolommen. Rondom de stalen kolommen zijn hardgeperste rubberen manchetten geplaatst. Vervolgens is de vloer aangestort. Daardoor verlenen de vloeren per verdieping horizontale steun aan de kolommen.
Scheluw vlak De stalen gevelkolommen langs de uitkragingen staan schuiner dan de dubbele middenkolommen, de hellingshoek is tweemaal zo groot. De gevelkolommen verlopen in de lijn van de gevel in de uiterste situatie 1,20 m per verdieping naar buiten, terwijl de dubbel uitgevoerde middenkolommen 0,6 m per verdieping verlopen.
Dit was een logische keuze, omdat de middenkolommen ongeveer tweemaal zo zwaar belast zijn als de buitenste kolommen. De stalen HEA-balk loopt namelijk over beide kolommen door naar de binnenste kolommen, waardoor de balk ter plaatse van de middenkolom is ingeklemd en deze kolom dus zwaarder wordt belast. De horizontale krachten op de constructie blijven zo redelijk in evenwicht volgens Bergsma. Een andere complicatie is dat de uitkraging van de verdiepingen niet overal even diep is. Aan de noordzijde van het gebouw is de gevel namelijk vlak, terwijl de uitkraging in de ronding geleidelijk verloopt van 0 naar 1200 mm. De kolommenrij die binnen deze gevel staat volgt de vorm en beschrijft dus een scheluw vlak, met als gevolg dat de kolommen in twee richtingen schuin staan. Het verloop is ook meegenomen in de berekening om de beste hellingshoeken te bepalen. Door middel van iteratie is het beste resultaat bepaald. Bergsma heeft de constructie met een 3D-rekenprogramma berekend en met een 2D-programma gecontroleerd. De uitkomsten daarvan lagen vrij dicht bij elkaar. De vloeren in dit bouwdeel zijn uitgevoerd als staalplaatbetonvloeren op HEA-liggers. De keuze voor staalplaatbetonvloeren is gemaakt vanwege het relatieve lichte gewicht. Daarnaast is de vorm van de vloeren goed uit te voeren in dit vloertype en leveren de gestorte vloeren de benodigde schijfwerking voor de stabiliteit van het gebouw.
Gevel in elf kleuren Rond de expressieve vorm van het Achmea kantoor zijn strakke gevels aangebracht in een aluminium elementensysteem van Rollecate. De prefab elementen zijn 1,80 m breed en 3,60 m hoog en
Perspectief constructie
51
Klos
HE360A
50
Multiplex
80
BOUWWERELD # 08
Alu gevelbekleding
45x60
210
IPE300
Project
26100+
Stijl- en regelwerk
25300+
25000+
200
Systeemplafond
Alu plafondpanelen Zonwering
Detail 1 1200
308 Isolerende beglazing
Alu gevelbekleding
Gesloten gevel
Open gevel
Alu gevelbekleding L-profiel 100-50-3
900
Alu gevelbekleding
U-profiel 90-40-3
22500+
HE340A
45x60
250 42
IPE300
355
L-profiel 100-50-3
208
100
600
Prefab wand-kolom
600
290
20
Detail 3
52
hebben een afwerking met cassetteplaten. Op de ronde gevels zijn de elementen gefacetteerd aangebracht. Om te zorgen dat het zicht op de kleur naar boven toe niet verflauwt, zijn de cassettes voorzien van een speciale metallic poedercoating in maar liefst 11 kleuren, die verlopen van lichtblauw voor de onderste lagen tot een donkerder variant aan de top van het gebouw. Door de subtiele kleurverschillen is dit effect lastig waarneembaar, maar architect Leijh denkt dat het kleurenspel zeker bijdraagt aan de heldere uitstraling van de gevels. Een gevolg van dit kleurverloop is dat er een enorm scala aan verschillende elementen ontstond, die allemaal gecodeerd op het werk zijn gekomen. Omdat de elementen met behulp van een kraan zijn gemonteerd, waren geen steigers nodig en was de gevel snel dicht. De koppeling van de elementen zit boven de borstwering, onder de
Detail 2
1:20
glasstrook dus. Dit bleek de meest gunstige plaats om de elementen te verbinden. Rondom de elementen zorgen neopreenprofielen voor de dichting van de voegen. Hierin is ook de waterafvoer opgenomen. Voor de gecontroleerde waterafvoer zijn de elementen voorzien van een labyrintconstructie met ontwateringsvoorzieningen per verdieping. Het strakke beeld van de gevel wordt niet verstoord door raamdorpels. In plaats hiervan is per verdieping een C-profiel aangebracht dat tevens als waterslag werkt. Voor het schoonmaken van terugspringende geveldelen zijn tussen de elementen stroken aangebracht met de geleiding voor de glazenwassersinstallatie, zodat deze gevels goed bereikbaar zijn. De cassettes zijn gemonteerd op sandwichpanelen, die de eigenlijke water- en winddichting verzorgen. Deze sandwichpanelen hebben een buitenplaat van aluminium en een binnenplaat van staal, die
Project
5
BOUWWERELD # 08
4
4. De kruisende kolommen onder de toren zorgen voor een evenwichtige krachtsafdracht. 5. Kolommen staan soms in twee richtingen schuin vanwege de scheluw verlopende constructie. 6. Detail van de gevel met gepoedercoate aluminium cassettes in elf kleuren. 7. C-vormige lekprofielen in de rechte en rondgaande gevels werken tevens als waterslag.
7
6
bijdraagt aan de weerstand tegen branddoorslag. Voor de gebruikers is ieder beglaasd element voorzien van een te openen raam.
Indelingsvrijheid Het gebouw is oorspronkelijk ontwikkeld als bedrijfsverzamelgebouw en moest in kleinere delen te verhuren zijn. Tijdens de ontwikkeling is het in zijn geheel afgenomen door Achmea, waarvoor enkele veranderingen zijn doorgevoerd. De geplande flexibiliteit als bedrijfsverzamelgebouw kwam hierbij goed van pas. Zo is het gebouw intern in te delen per stramien van 1,80 m. De gevels, verwarming, verlichting en plafonds zijn hierop afgestemd. Er zijn geen dragende wanden die de indelingsvrijheid belemmeren, anders dan de kernen en enkele stabiliteitswanden. Het idee van schuine kolommen vindt niet iedereen aantrekkelijk,
maar de aanwezigheid ervan hing in dit ontwerp direct samen met de opgave om voldoende gebruiksoppervlakte te kunnen bouwen. Doordat de kolommen in twee richtingen schuin staan, stroken ze niet altijd met de stramienmaat en zullen ze soms dus minder gunstig staan. Anderzijds dragen deze kolommen bij aan de specifieke en dynamische sfeer in het kantoor, zeker in de ronde kantoorruimten die vooral als kantoortuinen worden benut. Het panoramische uitzicht over de stad komt in deze ruimten ook goed tot zijn recht. Het circulatiegebied in de kantoortuinen is gemarkeerd met herkenbare kleurvlakken in de vloer. Kleur in de vloerafwerking is ook in het vergadercluster gebruikt om de zalen herkenbaar te maken vanuit de hal. De kleurstroken lopen namelijk door vanuit de vergaderzalen naar de gang, zodat je kunt zien waar je naar toe moet.
53
Project BOUWWERELD # 08
8
9 8. Kleurstroken in de vloer verduidelijken de plaats van de vergaderzalen in de hal, die via een vide in contact staat met het bedrijfsrestaurant. 9. Een grote lichtkap zorgt voor daglicht in het bedrijfsrestaurant op de tweede verdieping. 10. De kruisende poten onder de toren staan schuiner naarmate de uitkragingen in de gevel toenemen.
Deze hal staat via een vide in contact met het bedrijfsrestaurant, dat van daglicht is voorzien via een grote lichtstraat. Een deel van het glas in deze lichtstraat is brandwerend uitgevoerd vanwege de nabijheid van de gevels van de toren. De ambities op gebied van duurzaam bouwen waren hoog. Daarom zijn allerlei alternatieven voor een duurzame klimaatbeheersing doorgerekend, zoals zonne-energie, energiepalen, warmtepompsystemen, warmte/koudeopslag en betonkernactivering, maar uiteindelijk zijn toch traditionele installaties toegepast omdat de duurzame varianten niet rendabel bleken. Bovendien wilde de opdrachtgever geen open plafonds (onder andere vanwege de akoestiek en de kans op stofnesten) zoals bij betonkernactivering nodig is. De verwarming en koeling vinden daarom plaats met inductie-units in combinatie met de luchtbehandelinginstallatie. De systeemplafonds zijn strak uitgevoerd, ook langs de ronde wanden en rondom de ovale uitsparingen voor de schuine kolommen. Een regelmatig grid van bandrasters zorgt voor de gevraagde indelingsvrijheid. De databekabeling en elektravoorzieningen zijn via de bandrasters aan te sluiten. Het kantoor is in de eerste plaats bedoeld voor administratief werk en het heeft daardoor geen specifieke representatieve ruimten. Mocht daar laten nog behoefte aan zijn, dan biedt het gebouw voldoende mogelijkheden om hierin te voorzien. Zo is er een strook kantoren langs het Zwarte Water die zich vanwege de ligging aan de dakstrook op de parkeergarage, die als terras kan fungeren, met een fantastisch uitzicht uitstekend leent voor een functie als bijeenkomstruimte.
54
Projectgegevens Opdrachtgever: DLH projectontwikkeling Gebruiker: Achmea Zwolle, www.achmea.nl Architect: LKSVDD Architecten te Hengelo, www.lksvdd.nl Constructeur: Stoel Partners Bouwtechniek te Zwolle, www.stoelpartners.nl Installatieadviseur: Grontmij Technical Management te Amersfoort, www.grontmijTM.nl Bouwfysisch advies: Cauberg Huygen te Maastricht, www.chri.nl Aannemer: Bouwcombinatie Salverda-Trebbe, ’t Harde/Zwolle, www.trebbe.nl en www.salverda.nl Gevelbouw: Rollecate te Staphorst, www.rollecate.nl Staalbouw: WVL Staalbouwers B.V. te Schagen, www.wvl.nl Bruto vloeroppervlak: 18.000 m2 kantoor, 9000 m2 parkeergarage Bouwkosten: € 22 miljoen incl. installaties, excl. inrichting en BTW Oplevering: Januari 2008
