Zelfbewust Leven. Haal jij alles eruit?

Zelfbewust Leven Haal jij alles eruit?

0

Inleiding

1

Leven en werken in vrijheid 1

Zelfbewustheid en transpersoonlijkheid

2

Talenten krijgen de ruimte

3

Genieten van het leven, nu

2

Omgaan met pijn 1

Pijn en lijden

2

Kan de mens leven zonder te lijden?

3

Zelfmededogen; de 1e stap op het pad naar bevrijding

4

Liefde en compassie; dienstbaarheid in actie

5

Schrijven van je biografie

Tenslotte Aanbieding cursus:

‘Ontspannen en Zelfbewust Leven en Werken’

Andere e-boeken van Wim Bosch

Copyright Goedleiderschap.nl 3

0

Inleiding

De titel van dit e-boek: ‘Zelfbewust Leven; haal jij alles eruit?’ vooronderstelt dat de mens beschikt over een grote mate van handelingsvrijheid. Nu zult u waarschijnlijk denken, dat wij in de westerse landen de volle vrijheid hebben om zelfbewust en autonoom te leven. En natuurlijk is dat formeel ook zo. Onze burgerrechten geven ons vele vrijheden, waarbij de vrijheid van meningsuiting in deze tijd misschien wel als de belangrijkste wordt gezien. Toch is het van belang om ons te realiseren, dat onze formele vrijheden behoorlijk worden beperkt door cultureel normatieve waardesystemen en door onze eigen geconditioneerde, aangeleerde geest.


1 Zelfbewustheid en transpersoonlijkheid Als wij zeggen dat iemand beschikt over zelfbewustheid, dan bedoelen wij daarmee, dat iemand zelfkennis heeft en dat hij weet over welke innerlijke kracht en vermogens hij beschikt. Zelfkennis betekent dat het individu weet wie hij als persoon, als volwassen mens is. In veel mystiek filosofische benaderingen wordt de mens aangespoord zichzelf steeds opnieuw de vraag te stellen: ‘Wie ben ik?’ Het reflecteren op deze vraag zou de mens helpen om steeds diepere lagen van zijn wezen te ontdekken. Mensen die over een flinke dosis zelfbewustheid beschikken voelen zich in hun handelen in hoge mate autonoom. In die zin zou je kunnen zeggen dat zelfbewustheid duidt op volgroeide volwassenheid. In zelfbewustheid staan mensen op eigen benen en zij voelen zich niet meer in sociale zin afhankelijk van anderen. Zij hebben hun sociale egostructuur in belangrijke mate achter zich gelaten.


Zij hebben geen bevestiging en waardering van anderen (meer) nodig om zich waardig en prettig te voelen. Wij zouden kunnen zeggen, dat zij in behoorlijke mate zelfdragend vermogen hebben ontwikkeld. Dat betekent, dat zij controle hebben over hun driften, over hun hartstochten en emoties. Zij kennen hun sterkere en hun zwakkere kwaliteiten en zij zijn bereid er steeds opnieuw de volle verantwoordelijkheid voor te nemen. Dat betekent ondermeer, dat zelfbewuste mensen goed tegen kritiek kunnen. Ze nemen kritiek serieus en als zij de ontvangen kritiek als juist ervaren, dan proberen zij ervan te leren. In ontwikkelingspsychologische zin duidt het bereiken van zelfbewustheid op de afsluiting van een geslaagd proces van persoonlijkheidsontwikkeling. De zelfbewuste mens beschikt over een gerijpt, gezond ego. Deze persoon heeft een sterk gevoel van eigenwaarde ontwikkeld en is in staat om op een onafhankelijke, autonome wijze sociale verbanden aan te gaan en maatschappelijke rollen te vervullen.


In de traditioneel westerse psychologie is met deze toestand het eindpunt van mentale / cognitieve (of geestelijke) ontwikkeling bereikt. Het gedrag van de betreffende persoon is getransformeerd van egocentrisch, sociaal afhankelijk handelen naar autonoom, volledig geïntegreerd en maatschappelijk verantwoord handelen. De transpersoonlijke- en de contemplatieve psychologie en sommige humanistisch georiënteerde scholen gaan ervan uit dat de geestelijke ontwikkelingsmogelijkheden van de mens hiermee nog niet ten einde zijn. Zij schrijven de mens ook transpersoonlijke kwaliteiten toe. Dat zijn kwaliteiten die van een andere orde zijn dan de ‘gewone’ kwaliteiten van de persoonlijkheid. Zij zouden uit een andere bewustzijnslaag voortkomen. In het overbekende persoonlijkheid ontwikkelingsmodel van Abraham Maslow wordt de laatste fase van persoonlijkheidsontwikkeling aangeduid met het begrip ‘zelfrealisatie‘. En het toppunt van realisatie wordt ook wel ‘transcendentie’ genoemd. Copyright Goedleiderschap.nl 7

Er bestaan verschillende wegen waarlangs de mens het pad van transpersoonlijke ontwikkeling kan gaan. Een eerste weg loopt via processen van toe-eigening en onthechting. Met toeeigening wordt bedoeld, dat wij alle dimensies van ons ‘ik’ onder ogen komen, om vervolgens alle aspecten - ook de negatieve - te omarmen. Omarmen betekent volledig toelaten en er vervolgens vrede mee sluiten. Dat kunnen allerlei eerder verdrongen driften, angsten, emoties en verlangens zijn. Maar bijvoorbeeld ook ervaringen uit de vroege jeugd die toen te pijnlijk waren om ze in herinnering te houden en die we verdrongen hebben en dus ‘vergeten’ zijn. Met onthechting bedoelen wij het proces waarbij ieder aspect van afhankelijkheid en het vasthouden aan zekerheid wordt doorgesneden of wordt los gelaten.


Een tweede manier om (meer) tot een transpersoonlijke houding te komen is door een meditatieve attitude te ontwikkelen. Als de mens in een diep meditatieve staat verkeert, dan is hij vrij van hechting en heeft hij contact met een vrije, open dimensie van BewustZijn. In een dergelijke staat lost als het ware de egogerichte persoonlijkheidstructuur op. Er treedt spontaan een proces van transformatie op, waardoor de mens totaal vrij is van morele oordelen. In dat verband wordt de geest van de mens wel vergeleken met een spiegel, die alles wat er in verschijnt reflecteert. Die reflectieve kwaliteit is in tegenstelling tot wat onze normale, geconditioneerde geest toont. Zij reflecteert meestal weinig en zij veel projecteert veelvuldig. Handelen vanuit een meditatieve staat betekent, dat de persoon een volledig open, dienstbare houding heeft ten opzichte van de hem omringende wereld.


In die staat is hij dus vrij van morele oordelen en beschouwt hij ieder mens als zijn broeder of zuster, die hij onvoorwaardelijk lief heeft en met wiens lijden hij voortdurend compassie voelt. Transpersoonlijke processen van ontwikkeling dragen een paradoxaal karakter in zich. Als wij in staat zijn om stap voor stap vordering te maken op het pad van transpersoonlijke ontwikkeling, dan bevrijden wij ons steeds vaker van onze neiging tot zelfgericht en strategisch handelen. Wij bevrijden ons dan van een handelen dat, hoe subtiel ook, gericht is op een streven, op een normatief doel of op een persoonlijk of een groepsbelang. Transformerend denken is inclusief denken. Het sluit nooit iemand uit en nooit wordt iets buitengesloten.


1.2 Talenten krijgen de ruimte Het ontwikkelen van talenten heeft de laatste jaren in de meeste instellingen en organisaties veel aandacht gekregen. Het uiteindelijke doel daarbij is om organisaties verder te ontwikkelen en haar prestaties te verhogen. Het valt moeilijk te ontkennen dat nogal wat benaderingen een enigszins modieus, hypeachtig karakter vertonen. Concepten als talentmanagement, competentie management en performancemanagement zijn voor velen inmiddels bekende fenomenen. Maar ook zijn concepten als de lerende organisatie, coachend leiderschap en zelfsturende teams de laatste jaren populair geweest. Daarnaast is talentscouting al jaren een bekende methode om jonge talentvolle mensen voor grote organisaties te strikken. Management development programma’s worden al decennia lang gebruikt om de kwaliteiten van jonge talentvolle medewerkers verder te ontwikkelen.


In onze normale dagelijkse werkelijkheid identificeren wij ons meestal met de maatschappelijke rollen die wij spelen. En met gedrags- en houdingspatronen die wij hebben aangeleerd. Het zijn die identificaties en patronen die vaak een belemmerend effect hebben op de ontplooiing van onze talenten. De vraag is of de verschillende bovengenoemde concepten en programma’s mensen voldoende mogelijkheden bieden om hun potentieel aan talenten ook werkelijk te ontwikkelen. Om hierop wat meer zicht te krijgen lijkt het raadzaam eerst nog eens na te gaan wat talenten eigenlijk zijn. Talenten kunnen omschreven worden als potentiële vermogens met een uniek karakter waarover een individu op een geheel eigen wijze de beschikking heeft. Potentiële talenten en kwaliteiten liggen, om een metafoor te gebruiken, als het ware ingepakt opgeborgen in een (deels) afgesloten schatkamer in ons binnenste, in het zielsgebied van de mens.


Het is de eigen schatkamer waar in principe ieder mens toegang toe heeft. Tenminste als hij de weg naar die kamer weet te vinden. Als de persoon daar aangekomen de juiste sleutels heeft meegenomen om de schatten uit de kluis te halen, dan komen ze beschikbaar voor gebruik. Het zijn vooral onze gewoontepatronen en onze op zelfbescherming gerichte attitudes en gedragingen, die ons vaak beletten onze schatkamer te bereiken en om de schatten ter meerdere eer en glorie van ons Zelf en onze omgeving te benutten. Vanuit ons dagelijkse leven is het belangrijk dat mensen voortdurend worden gestimuleerd om voor hen nieuwe terreinen te verkennen, om te experimenteren, om nieuwe ervaringen op te doen en ook om fouten te mogen maken. Als kind hadden we een onderzoekende, creatieve houding. Echter, in de processen van conditionering en aanpassing is veel van deze spontane nieuwsgierigheid en creativiteit verloren gegaan.


We hebben geleerd om risico’s te vermijden en om zo weinig mogelijk fouten te maken. Natuurlijk heeft controle en ordening ons ook veel positiefs opgeleverd. Hoe bijzonder zou het zijn als wij het goede, dat ons in onze jeugd aangeleerd is, zouden kunnen behouden. En dat wij dat wat in dat beheersproces verloren is gegaan, opnieuw zouden kunnen terug vinden? Op persoonlijkheidsvlak zijn het hebben van een positief zelfbeeld en de beschikking hebben over moed en daadkracht belangrijke voorwaarden om überhaupt de eigen talenten (verder) te kunnen ontwikkelen. Oudere werknemers weten vaak heel goed dat er in hun werk weinig of geen gebruik is gemaakt van bepaalde talenten waarover zij beschikken. Als medewerkers in hun jeugd weinig positieve feedback hebben ontvangen en als zij later in hun werk ook weinig zijn gewaardeerd om de prestaties die zij leverden, dan hebben deze mensen waarschijnlijk een weinig positief zelfbeeld ontwikkeld.


Mensen met een negatief zelfbeeld zijn vaak faalangstig en verlegen. Zij voelen zich onzeker en zij gedragen zich ernaar. Dat wil overigens niet zeggen dat alle mensen met een laag gevoel van eigenwaarde een teruggetrokken en aanpassend gedrag. Nee, bij een bepaald persoonlijkheidstype is juist het omgekeerde het geval. Deze mensen hebben al vroeg geleerd om hun kwetsbaarheid te overschreeuwen en zij vertonen juist machogedrag. Zij geven meestal anderen de schuld van de fouten die zij maken of de fouten worden veroorzaakt door situaties waar zij in hun beeld niets aankunnen doen. Deze groep mensen heeft meestal de neiging om de eigen vermogens in het werk te overschatten. Terwijl mensen die erg lijden onder faalangst juist vaak onder hun potentiële mogelijkheden presteren. En de goede prestaties die zij leveren worden door hen zelf niet zelden gebagatelliseerd. Onzekere mensen tonen vaak weinig leergedrag en de potentieel aanwezige kwaliteiten worden door hen zelf niet onderkend.


Toch is ieder mens in principe in staat zich ten volle te identificeren met zijn aangeboren potentieel aan kwaliteiten en mogelijkheden. In verschillende wijsheidstradities wordt gesteld, dat ieder mens over een ‘wijsheidsgeest’ beschikt. En dat die wijsheid niet van buiten komt, maar binnen in ons diepste wezen aanwezig is. Volgens die tradities behoeven we slechts contact te maken met die dimensies van wijsheid en al onze kwaliteiten en vermogens komen tot onze beschikking. Zij zouden ‘vanzelf’ in al ons doen en laten vorm krijgen, als wij er maar contact mee maken en ons er volledig voor open stellen. Het probleem is dat wij ons gewoonlijk niet identificeren met de geest van wijsheid die in ons leeft, maar dat wij ons juist identificeren met onze geconditioneerde op ego gebaseerde, verwarde geest. Als wij - volgens deze tradities - ons onze wezenlijke aard voortdurend zouden realiseren, dan zou ons menselijk potentieel ongehinderd naar buitenstromen.


Het is bijzonder interessant en waarschijnlijk ook erg nuttig om zelf eerst eens een poosje - en later misschien regelmatig - te reflecteren op de eeuwenoude aanname die hierboven is geformuleerd. Probeer zelf eens te kijken en te voelen hoe jouw leven en de wereld eruit zou zien als jij in staat zou zijn jezelf niet meer te identificeren met tekort, met tekortkomen en met de projecties die daaruit voortkomen. Hoe zou het zijn als wij ons voortdurend bewustzijn van de (reeds) aanwezige rijkdom? Hoe anders zou onze wereld eruit zien? En hoe anders zou jouw handelen dan zijn?


1.3 Genieten van het leven, nu Voortdurend genieten van het leven, wie wil dat nu niet? Oh, als wij in algemene zin naar ons leven kijken, dan zijn wij over het geheel genomen bepaald niet ontevreden en voelen wij ons best redelijk gelukkig. Echter, als wij gedetailleerder kijken, dan moeten wij - tenminste als we eerlijk zijn - toch wel toegeven dat het gevoel van gelukkig en tevreden zijn, vaak niet echt aanwezig is. Wij hebben vaak nog veel verlangens en er zijn nog meestal wel wat zaken die ons dwars zitten en waar we ons niet zo prettig bij voelen of wat irritatie bij ons oproept. Bijna iedereen heeft wel mensen in zijn omgeving waarmee je het niet zo goed kunt vinden. Irritatie, roddelen, concurreren of het vermijden van sommige mensen is een veel voorkomend verschijnsel waaraan iedereen zich regelmatig schuldig maakt. Die irritaties en allergieën brengen bij ons een onplezierige stemming teweeg, waar wij soms langere tijd last van hebben.


Een ander voorbeeld waarbij we gemakkelijk ons goede humeur verliezen is als wij ons erg inspannen om iets af te ronden of tot een succes te brengen en het wil maar niet lukken. Onze stemming wordt vaak gemakkelijk door tegenslag beïnvloed en wij raken niet zelden snel geïrriteerd. Weer een ander voorbeeld is, als wij kritiek op ons werk krijgen of wij worden gepasseerd bij de toewijzing van een aantrekkelijk project. Zo zijn er honderden voorbeelden te bedenken die ons in ons doen en laten van alledag in de weg zitten en ons gevoel van gelukkig zijn behoorlijk kunnen belemmeren. Met ons hoofd weten wij misschien wel dat we tevreden moeten zijn met alles dat wij hebben, maar met ons hart kunnen wij dat vaak niet echt voelen en ervaren wij vooral ook gemis. De belangrijkste oorzaak daarvan is dat ons dagelijkse bewustzijn gebaseerd is op de ervaring van ‘ik kom tekort…’ of ‘mij wordt tekort gedaan…’.


Echter, als wij kunnen zien, dat het getransformeerde ik - dat ook wel het Zelf genoemd wordt - in metaforische zin niet een neerslag is van geprojecteerde beelden, zoals waarnemingen, gedachten, emoties en ervaringen, maar het projectiescherm, dan zetten wij een flinke stap voorwaarts. De beelden die op het scherm geprojecteerd worden houden wij gewoonlijk voor wat wij zijn, voor ons ‘ik’. Maar die beelden zijn alleen de geconditioneerde en door culturele factoren beïnvloede sociale egostructuur, het sociale ego. Zij zijn niet de essentie van het Zelf. Het Zelf is de onveranderlijke dimensie van Zijn die verbonden is met wat in de joodse mystiek wel het Oneindig Niets genoemd wordt, het mysterie dat wij Leven of Bestaan noemen en dat in wezen onkenbaar is. Het is een staat van Zijn die Onpersoonlijk is. In de getransformeerde staat leeft de mens, zij het op een subtiele wijze, nog steeds vanuit een duaal bewustzijnsperspectief, dus in een perspectief van tegenstellingen.


Hij is zich steeds bewust van een binnenwereld en een buitenwereld, van de Kenner, het proces van Weten en het Gekende. Echter, de mens kan nog een laatste stap zetten. Een stap voorbij ieder concept, voorbij ieder streven. De stap van ‘gewoon doen en gewoon zijn’. Uiteraard is dit gewoon niet hetzelfde gewoon als in ons conditionerende bewustzijn. Dit ‘gewoon’ is voorbij ieder concept of streven. De mens heeft zich dan bevrijd van iedere aanname over de werkelijkheid. En met gewoon wordt hier bedoeld dat hij doet wat hij te doen heeft, in stralende liefde en wijsheid, waarbij de mens zich niet langer identificeert met zijn afgescheiden en verwarde sociale egoidentiteit en met de tegenstellingen die hieruit voortkomen. Hij straalt vrede uit en toont onvoorwaardelijke liefde en compassie. Leven is in deze staat van bewustzijn een manifestatie van onvoorwaardelijke blijmoedigheid en vrijgevigheid.


Er is geen streven meer naar wat dan ook, zelf geen streven om van het leven te genieten. Leven en inherent genieten zijn één geworden.


2.

Omgaan met pijn

2.1 Pijn en lijden Pijn en lijden zijn begrippen die in onze cultuur een sterk paradoxaal karakter dragen. Aan de ene kant willen wij in ons dagelijkse leven eigenlijk niet met dit soort thema’s bezig zijn. Wij hebben er al snel een moreel oordeel over. Het zijn tenslotte zware thema’s en we voelen ons vaak gemakkelijker bij wat meer luchtigheid en oppervlakkigheid. Terwijl wij aan de andere kant, zij het vaak op een meer indirecte manier, juist heel veel aandacht besteden aan het elkaar vertellen van pijnlijke ervaringen en hoe wij daar last van hebben. Ook aan onze pogingen om existentieel lijden te voorkomen besteden wij doorgaans veel tijd en aandacht. Wij hebben zelfs met dit doel hele industrieën en zorgsystemen opgezet.


Pijn en lijden zijn begrippen die een zekere onderlinge samenhang vertonen. In het dagelijks leven worden deze begrippen dan ook vaak min of meer door elkaar heen gebruikt. Echter, als je poogt de essentie van die begrippen bloot te leggen en ze in het leven hun plaats te geven, dan blijken ze, tenminste vanuit een bewustzijnsperspectief bezien, toch een wezenlijk verschillende inhoud te hebben. Pijn behoort onlosmakelijk bij het leven. Dat begint al bij de geboorte. De menselijke geboorte is vrijwel zeker een pijnlijke gebeurtenis voor de zuigeling. Maar ook daarna doen zich veelvuldig allerlei gebeurtenissen in het leven van ieder mens voor die pijn veroorzaken. Pijn in fysieke zin, maar ook mentale, emotionele en zelfs ziele pijn. Het lijkt bijna overbodig hiervan voorbeelden te geven. Iedere volwassene heeft ze in ruime mate voorhanden. Wij hebben fysieke pijn door ongelukjes en door ziekte en handicap.


Mentale pijn ontstaat bijvoorbeeld door verlieservaringen, door falen of door gevoelens van miskenning. Lijden ontstaat daar waar de ervaring van pijn de menselijke geest dusdanig bezet, dat zij een alles overheersend karakter krijgt. Dat de levensstemming er zelfs door wordt bepaald. De pijn overheerst dan zo het denken, het voelen en het humeur, dat de levensvreugde geheel kan verdwijnen. Nu hebben veel mensen in hun vroege jeugd geleerd om pijnlijke ervaringen, die gemakkelijk ernstig lijden kunnen veroorzaken, op subtiele wijze te verdringen. De in het eerste hoofdstuk genoemde zelfbescherming- en overlevingsstrategieën behoren hier toe. Dat betekent, dat veel mensen, ook al ervaren zij in hun dagelijkse leven geen lijden, toch op een diepere bewustzijnslaag wel degelijk lijden. Mensen die bijvoorbeeld neigen tot rationalisering of sublimering hebben meestal een gevoelslaag afgesneden om de woede of het verdriet niet te hoeven voelen.


Ogenschijnlijk voelen zij zich opgewekt en gelukkig, maar op een diep niveau lijden zij aan het leven. Lijden kan een verschillende grond hebben. In de eerste plaats kunnen mensen lijden aan het menselijk bestaan zelf. Wij noemen dat existentieel lijden. Maar mensen kunnen ook lijden aan de gevolgen van het feit, dat zij hun existentieel lijden onbewust verdringen. Existentieel lijden niet onder ogen willen of kunnen zien leidt waarschijnlijk vanzelf tot neurotisch lijden. Met lijden aan het bestaan wordt bedoeld, dat wij bang kunnen zijn voor vreselijke ziektes die ons mogelijk morgen al kunnen treffen. Dat wij bang kunnen zijn voor het feit dat wij ouder worden fysiek en mentaal aftakelen. Ook zijn mensen vaak bang zijn voor de dood en het proces van doodgaan. Misschien brengt dat existentiële lijden ons wel bij de wezenlijke ervaring van ons alleen-zijn.


Een ervaring die, tenminste als wij hem ten volle onder ogen willen komen, ons vanzelf kan brengen – via processen van transformatie - bij de ervaring van het ‘Al Eén‘ zijn. De ervaring van een diepe, inherente verbondenheid met het Bestaan en met alles dat zich daarin manifesteert. Kijken wij nu naar het neurotische lijden dat de mens kan treffen als hij zijn existentiële lijden niet onder ogen wenst te zien, dan lijkt essentieel, dat wij door dat neurotische lijden het contact met ons authentieke Zelf verliezen. Wij ontwikkelen strategieën om ons alleen-zijn in zijn meest naakte vorm niet te hoeven voelen. Dat doen wij bijvoorbeeld door sociaal afhankelijk gedrag te vertonen, waardoor ons gevoel ergens bij te horen versterkt wordt. Groot voordeel daarbij is dat wij dan ons alleen-zijn, dat ons sociaal ego ervaart als ondraaglijke eenzaamheid, niet te ervaren.


2 Kan de mens leven zonder geestelijk te lijden? Als je bij die vraag eens een poosje stilstaat, dan lijkt het in eerste instantie bijna onmogelijk om in het leven niet regelmatig ook lijden te ervaren. Als wij de televisie aanzetten dan worden wij geconfronteerd met veel lijden. Veel groot lijden, bijvoorbeeld tengevolge van onderdrukking, ten gevolge van natuurrampen, dodelijke epidemieën of oorlogen. Maar ook veel dichterbij huis zien wij vaak, zij het misschien minder opvallend en minder spectaculair, het lijden van mensen in een grote variëteit aan ons voorbij gaan. Mensen lijden bijvoorbeeld aan ontevredenheid, aan miskenning, mislukking, jaloezie, verveling, depressiviteit, angst of boosheid, om maar een paar dimensies te noemen. En als wij eerlijk naar onszelf kijken, dan herkennen wij toch ook wel het één en ander in ons eigen leven. Wie is er niet af en toe geïrriteerd, boos, gefrustreerd of voelt zich onmachtig, teleurgesteld, miskent of zelfs verraden?


Deze dimensies van lijden zijn, zoals wij eerder reeds zagen, van neurotische aard. De boeddhistische filosofie is gebaseerd op de zogenaamde ‘vier edele waarheden’. De eerste waarheid luidt: dat de mens lijdt aan het bestaan en de derde waarheid vertelt ons dat de mens zelf het (geestelijk) lijden kan opheffen of laten transformeren. Dat lijkt een aantrekkelijk perspectief, nietwaar? Volgens deze filosofie moet je dan eerst de oorzaak van het lijden kennen (de tweede waarheid). Diepzinnig inzicht is vereist, anders is het niet mogelijk het lijden tot transformatie te brengen. In ons taalgebied is in dit kader een spreekwoord erg bekend geworden dat luidt: ‘de mens lijdt het meest aan datgene dat hij vreest’. Het spreekwoord suggereert dat de angst voor mogelijk geestelijk lijden zelfs meer lijden teweeg brengt dan het lijden zelf. Een doordenkertje, misschien?


De beleving van pijn is een andere dan die van lijden. Iemand spreekt pas over lijden als de pijnsensatie dusdanig heftig is, dat het zijn geestestoestand gaat domineren. De mens die heftige geestelijke pijn heeft is vaak niet meer in staat om de pijn uit zijn geest te bannen. Dan is er sprake van lijden. De pijn bepaalt dan zijn hele bestaan en de mens is niet meer in staat om zich aan dat lijden te onttrekken. Wij gaan ervan uit, dat het bewustzijn van de mens die lijdt - hoe heftig die pijn ook is, altijd veel groter is dan dat gebied dat door het lijden wordt bezet. Echter, in onze normale, geconditioneerde geest vallen wij, als wij heftige emotionele pijn ervaren, vaak (vrijwel) geheel samen met die pijn. Wij worden dan als het ware het lijden. Als psychische pijn niet slechts een deel van ons bewustzijn bezet, maar wanneer ons gewaar zijn er volledig door wordt bepaald, dan ervaren wij die pijn gewoonlijk als (ondraaglijk) lijden.


Dus, geestelijke pijn wordt lijden als de mens er niet in slaagt zich met die heftige pijn te verzoenen. Als het de mens niet (meer) lukt haar volledig te dragen. Misschien wordt het vaak moraliserend gebruikt, maar de uitdrukking: ‘niet klagen maar dragen’ duidt wel op een essentieel aspect. Als je de pijn die je ervaart kunt dragen, dan lijdt je niet en dan klaag je niet. Maar omgekeerd, als het mij niet lukt de geestelijke pijn te dragen, dan ga ik bijna vanzelf klagen. Dan voel ik mij overgeleverd en geslachtofferd door de pijn. Als ik de pijn kan dragen, dan ervaar ik wel pijn, maar ik lijdt er niet onder, terwijl klagen juist duidt op lijden. Dragen van lijden kan datzelfde lijden transformeren. Mensen die hun geestelijke lijden volledig hebben leren dragen hebben het lijden daarmee getransformeerd. Zij beleven nog slechts pijn, maar zij kunnen er goed mee omgaan.


Deze mensen zeggen vaak, dat het aanvankelijke lijden voor hen op een fundamentele wijze betekenis heeft gehad. Zij zijn het leven daarna anders gaan ervaren en zij zijn veel beter in staat voortdurend van het leven te genieten. Leren leven zonder geestelijk te lijden zou je kunnen zien als een diepgaand ontwikkelingspad van de mens. Aantrekking en afstoting, hechting, hartstocht en angst, zij allen laten ons lijden. Wanneer wij door beoefening leren om ons te bevrijden van deze verleidingen en patronen, dan gaan wij ons steeds minder afhankelijk voelen van onze omgeving, van de wereld om ons heen. Wij krijgen zo steeds meer contact met onze innerlijke wereld, met de natuurlijke aard van de geest, met ons autonome en authentieke Zelf. En als wij contact hebben met die innerlijke vrede, die inherente stilte in onszelf, dan zijn wij voorbij het geestelijk lijden. Dan heeft pijn geen vat meer op onze geest.


De vraag die u zich nu misschien stelt is of wat hier aangereikt wordt werkelijk waar is. Klopt het wel echt? Uit eigen ervaring kan ik zeggen, dat het bovenstaande theoretisch waarschijnlijk wel klopt. Waarschijnlijk zullen sommige ‘verlichte’ mensen in staat zijn geweest hun lijden te (doen) transformeren. Echter, voor ons gewone stervelingen is het pad gaan, dat leidt tot transformatie van ons (geestelijk) lijden zeker een grote uitdaging! Als het voor ons waarheid kan worden, dan zal het waarschijnlijk een jarenlange beoefening kosten. Ieder mens is vrij zelf te onderzoeken wat waarheid is en wat niet. Waarheid is feitelijk geen filosofisch begrip. Ook al hebben filosofen zich reeds duizenden jaren met die vraag bezig gehouden. Waarheid is een ervaring die heel persoonlijk is. Er bestaat niet één waarheid, maar miljoenen waarheden. Ieder mens zou actief op zoek moeten gaan naar zijn eigen waarheid.


Door die Waarheid te vinden ontdekt de mens misschien ook andere waarheden, die misschien duizenden jaren geleden al door anderen zijn verteld. Maar wat anderen ons vertellen - hoe wijs zij op zichzelf misschien ook zijn - zijn eigenlijk alleen maar ‘verhaaltjes’. Het wordt pas wijsheid en waarheid, als wij zelf de werkelijkheidswaarde ervan in ons eigen leven hebben onderzocht. Wat een uitdaging is het om die zoektocht zelf af te leggen. Ieder mens is vrij om zelf te kiezen of hij dat onderzoek aandurft en of hij het de moeite waard vindt. Zelfonderzoek vraagt om moed en om een enorm doorzettingsvermogen. En ook - als voorwaarde - om een diep vertrouwen. Voor veel mensen is het erg ondersteunend om die zoektocht niet alleen af te leggen, maar om samen met anderen het pad van reflectie en contemplatie te gaan.


De huidige communicatietechnieken geven ons nieuwe mogelijkheden om elkaar - ongeacht fysieke afstanden gemakkelijk te ontmoeten.


3

Zelfmededogen; de eerste stap op het pad naar bevrijding

Mededogen is een woord dat in onze cultuur maar zelden gebezigd wordt. Het begrip medelijden kan op meer support rekenen. In oorsprong hebben beide begrippen dezelfde basis. Beide zijn vertaalde afleidingen van het latijnse begrip ‘compassio’. Dat betekent, volgens van Dale’s woordenboek: ‘gevoel van smart over het leed van anderen’. In het taalgebruik hebben de twee woorden toch een enigszins andere betekenis gekregen. Mededogen duidt vooral op het tonen van barmhartigheid en onvoorwaardelijke liefde. Waar bij medelijden het accent vooral ligt op het feit, dat het lijden van de ander ook bij de betrokkene een gevoel van lijden oproept, wordt mededogen vooral in verband gebracht met het tonen van daden van liefde en verbondenheid.


Het eerste lijkt meer een emotionele reactie te zijn op het lijden van de ander, een reactie die vooral voorkomt uit cultureel bepaalde patronen van conditionering. Mededogen (of compassie) daarentegen gaat voorbij conditionerende- en cultureel bepaalde gedragingen. Zij is een rechtstreekse uiting vanuit het gebied van de ziel, die een uitdrukking is van alomvattende liefde. Zij wil daadwerkelijk alles doen om het lijden van de ander te verlichten. Mededogen is een uitdrukking van onvoorwaardelijke liefde in actie. Als de mens een op mededogen gerichte houding wil ontwikkelen, dan kan dat alleen, als hij bereid is zijn eigen belangen, verwachtingen en passies los te laten. Mededogen vooronderstelt dat je jezelf en jouw behoeften niet belangrijker acht dan die van anderen.


Het betekent feitelijk, dat jij jouw eigen op conditionering gebaseerde ervaring van tekort hebben en tekortkomen hebt getransformeerd. En om jouw eigen tekortervaring te kunnen overstijgen is het vaak nodig - en dat lijkt heel paradoxaal - om eerst zelfmededogen te ontwikkelen. Dat betekent, dat een op compassie gebaseerde houding wordt ontwikkeld ten aanzien van de eigen kleingeestigheid en het lijden dat daaruit regelmatig ontstaat. Nu bestaan er verschillende manieren om een dergelijke houding te ontwikkelen. Eén ervan zullen wij als voorbeeld geven. Ons psychisch lijden komt voort uit gehechtheid en uit mentale verwarring. Wij hebben meestal de neiging om (ook) over onszelf een moreel oordeel te hebben. Wij neigen ertoe om onszelf en om ons gedrag af te wijzen. En door die afwijzing houden wij onszelf onbewust gevangen in de ervaring van lijden.


Als wij bijvoorbeeld in staat zijn om onze negatieve emoties ons ten volle toe te eigenen, dan blijken diezelfde emoties spontaan te transformeren in hun tegendeel. Willen wij de ander liefhebben en compassie hebben met zijn lijden, dan zullen wij eerst onszelf moeten lief hebben. Ons eigen lijden onder ogen zien en er mededogen voor opbrengen, dat staat ons dan te doen. Dat zelfmededogen is heel iets anders dan zelfmedelijden of zelfbeklag. Zoals we eerder al zagen is mededogend zijn geen emotioneel gebeuren, maar een activiteit die het lijden van de ander helpt te verlichten. Zelfmededogen ontwikkelen betekent, dat wij allereerst beginnen onze gedachten, onze gevoelens en ons gedrag, dat gericht is op het eigenbelang, ten volle onder ogen te zien. Dan realiseren wij ons, dat die gerichtheid op ons eigen belang, op ons egoïstisch denken en handelen, er de oorzaak van is dat wij in psychische zin lijden.


Vervolgens zien wij, dat wij vaak onwetend waren of niet bij machte zijn geweest om onze ego gerichte attitudes los te laten. Zelfmededogen ontwikkelen we door geen moreel oordeel te hebben over onze tekortkomingen en over de fouten die wij in ons leven gemaakt hebben. Zelfmededogen ontwikkelen betekent, dat wij vrede sluiten met het verleden. Dat wij onze vaak diep verscholen schuldgevoelens loslaten en dat wij mild zijn richting ons onvermogen. Zelfmededogen ontstaat als wij bewustzijn ontwikkelen over het feit, dat wij er volledig mogen zijn. Dat wij ten volle mogen zijn wie wij zijn. Dat wij onszelf waardig achten. Vanuit die houding kunnen wij een meedogende, op compassie gebaseerde houding naar andere mensen ontwikkelen.


4 Liefde en compassie; dienstbaarheid in actie Liefde speelt een belangrijke rol in het leven van de meeste mensen. Waarschijnlijk is het nauwelijks mogelijk om te leven zonder liefde. Dat wil zeggen zonder geliefd te worden en zonder zelf lief te hebben. Als je lief hebt, dan voelen wij ons waardig en gelukkig. Vrijwel ieder mens weet ‘wat liefde is…’. Maar als wij er wat langer bij stil staan, dan blijkt het toch niet gemakkelijk om het fenomeen liefde te bevatten. Ten diepste is ‘liefde’ misschien wel een groot mysterie. Een mysterie dat ons door de kosmos (of door God of Allah als u jood, christen of islamiet bent) gegeven is. Het lijkt, dat voor veel mensen, in elk geval in hun gedachten het leven vooral in liefde haar diepste betekenis krijgt. Dat zal vast een belangrijkste reden zijn waarom wij (bijna) allemaal op zoek zijn naar liefde en tenminste één geliefde in ons leven wensen.


Als wij nu wat preciezer naar het fenomeen liefde kijken, dan zien wij, dat vanuit onze egostructuur liefde altijd verbonden is met een object. Wij houden van iemand of van een dier, van bloemen en planten of bijvoorbeeld van de natuur. Echter, als wij in staat zijn - al is het maar voor even - onze identificatie met ons sociale ego los te laten, dan kunnen wij misschien even een liefdeskwaliteit ervaren die geen specifiek object meer nodig heeft. Dan is liefde en compassie de uitdrukking van ons bestaan, de kwalitatieve uitdrukking van zowel ons individuele, als van ons collectieve leven. Dan ‘zijn wij liefde’. Zuivere liefde is de uitdrukking van een stralende kwaliteit, die tot uitdrukking komt in onze geesteshouding en in ons gedrag. Het is een dimensie van Zijn, die in zijn zuiverste vorm zelfs geen object nodig heeft om zich te manifesteren.


Liefde is een dimensie die in ieder mens, in zijn diepste wezen, altijd aanwezig is, maar waarmee wij mensen vaak nauwelijks contact hebben, waardoor liefde zich vaak maar beperkt manifesteert in ons handelen. Maar het is dezelfde kwaliteit, die bij wijze, ‘verlichte’ mensen altijd stralend aanwezig is en zich liefdevol manifesteert. De reden dat liefde in ons leven zich slechts beperkt manifesteert is, dat de oorspronkelijke kwaliteit van universele liefde, onvoorwaardelijke liefde vooral verduisterd wordt door patronen van hechting en door verwarring. Passies, verwachtingen en angsten verduisteren onze ‘stralende’ geest. Echter, als wij bijvoorbeeld verliefd worden en de verliefdheid wordt beantwoord, dan verliezen wij deels de controle over onze gewoontepatronen. Wij maken dan een soort valervaring mee. In de Engelse taal wordt niet toevallig gesproken van ‘falling in love’.


Als wij verliefd worden, dan laten onze beheerssystemen los. De wolken van conditionering, die het stralende zonlicht verduisteren, lossen dan ten dele op. De straling van het zonlicht valt op de aarde. En het verlicht alles. Problemen die ons denken daarvoor nog zo bepaalden, lijken ineens niet belangrijk meer. De hele wereld lacht ons toe en wij kunnen als het ware, via onze geliefde, de hele wereld omarmen. Wij stralen en alle mensen om ons heen zien en ervaren dat. Wij zijn ineens veel vrolijker en wij stellen ons (meestal) meer dienstbaar op. Wij voelen ons - als wij verliefd zijn meer open, transparanter en blijmoediger dan gewoonlijk. Als wij in een staat van (wederkerige) verliefdheid zijn, dan straalt iets van zuivere liefde uit over de ander en meestal ook over onze omgeving. En in die staat is liefde echt blind.


Dat wil zeggen, dat zij blind is voor de oordelen en problemen die zich in de normale, op conditionering gebaseerde staat van bewustzijn voordoen. Waar verliefdheid zich op één enkele persoon richt, daar richt zuivere liefde zich op alles dat zich om ons heen manifesteert. Als wij zuivere liefde ervaren, dan voelen wij inherent mededogen met iedereen die aan het bestaan lijdt, ongeacht zijn of haar achtergrond, geaardheid, geloofsopvatting of wat dan ook. In die staat lost het gevoel van een afgescheiden ik helemaal op. Er is slechts een open contact met de ander(en), met de omgeving, met de wereld en alles wat daarin leeft. Ieder mens wordt dan herkent als zijnde mijn broeder, mijn zuster en mijn vriend. Waarschijnlijk is het verliefd zijn op een ander geprojecteerde zelfliefde. Wij schrijven, als wij verliefd zijn, de ander allerlei kwaliteiten toe die wij uit ons diepste zelf op de ander projecteren.


Je kunt ook pas verliefd worden als wij ons er voor openstellen, als wij er in onze vrije geest ruimte aan geven. Dienstbaar zijn betekent, dat je de ander wilt dienen. Nu roept dat in onze cultuur al snel iets op van onderdanigheid en afhankelijkheid. Maar zuivere dienstbaarheid kun je zien als mededogen in actie. Het is compassie dat in actie vorm en inhoud krijgt. Het betekent dat je jezelf inzet voor het welzijn van anderen. In een dienstbare houding zie je de ander als tenminste even waardevol en belangrijk als jezelf. En dat heeft op zich niets met afhankelijkheid of onderdanigheid van doen, maar wel met nederigheid en toewijding. In dienstbaarheid geven wij de ander(en) het beste dat wij te geven hebben, zonder er ook maar iets voor terug te verlangen. Het zal duidelijk zijn dat dit (zuivere) geven alleen maar kan plaats vinden als wij onze ego-identiteit hebben losgelaten.


Is dat niet het geval, dan zal ieder geven, hoe subtiel ook, een verwachting oproepen. Al is het maar ‘een dank je wel…’. Geven dat niet zuiver is krijgt daarmee een neurotisch karakter. Oprechte, zuivere dienstbaarheid bewijs je de ander om niet. Het vraagt geen enkele tegenprestatie, niet nú, niet later, nooit.


5.

Schrijven van een biografie

Ieder mens weet iets van zijn persoonlijke levensgeschiedenis. Wij herinneren ons bepaalde gebeurtenissen uit het verleden die indruk op ons hebben gemaakt. Zelfs herinneringen uit onze vroege jeugd zijn voor de meesten van ons nog levendig aanwezig in onze geest. Het - in de derde persoon - schrijven van jouw levensverhaal, jouw persoonlijke biografie, blijkt voor veel mensen een, zij het niet gemakkelijke, zinvolle opgave te zijn. Met het schrijven van het persoonlijke verhaal van jouw leven kun je diep inzicht verkrijgen over de wijze waarop jij jouw leven door jouw keuzes de huidige kleur hebt gegeven. Het is belangrijk, dat je niet alleen de voor jou belangrijke gebeurtenissen uit jouw leven beschrijft, maar ook welke betekenis die gebeurtenissen voor jou hebben gehad in termen van jouw manieren van denken, jouw gevoelens en natuurlijk ook, jouw levenshouding en jouw dagelijkse gewoontegedrag.


In hoeverre hebben die gebeurtenissen en omstandigheden jou gevormd tot de persoon die je nu bent? Vertouw jouw ervaringen toe aan het geduldige papier. Kijk naar jezelf alsof jij een ander bent. En analyseer die persoon ‘tot op het bot’. Schrijf dus niet in de ik-vorm maar in de hij- of zijvorm. Als je klaar bent, neem dan rustig de tijd om op verschillende gebeurtenissen en vooral ervaringen van toen die indruk op jou gemaakt hebben nog eens diepzinnig te reflecteren. Stel jezelf vooral vragen in de geest van: hoe kijk ik nu naar die gebeurtenissen? Heb ik er een moreel oordeel over? Hebben die gebeurtenissen nu voor mij een andere betekenis als toen? Zou ik nu anders met dat soort situaties omgaan? Hebben sommige ervaringen nu misschien toch een positieve betekenis gekregen, ook al was die ervaring in die tijd erg pijnlijk voor mij? De persoonlijke biografie is een persoonlijk document, dat jij aan niemand hoeft te laten lezen.


Als jij het wel aan anderen wilt laten lezen, kijk dan vooral welk motief jij daarvoor hebt en welke verwachtingen daarbij een rol spelen.


Tenslotte Graag wil ik al mijn leraren, maar zeker ook mijn levenspartner Mirthe bedanken. Zij hebben mij direct of indirect steeds meer inzicht gegeven omtrent de wezenlijke aard van ‘het (werkzame) leven’. Zij lieten mij zien hoe wij mensen geïdentificeerd raakten met het ‘egocentrische ik’, waardoor verlangen en afkeer en tengevolge daarvan een normatief bewustzijn vorm konden krijgen. Ook toonden mijn leermeesters mij een ‘onthechte’ levenswijze, waarbij wij in staat zijn de identificaties met het ego los te laten. Door te onthechten wordt de mens als het ware de getuige van zijn eigen patronen, waardoor hij die ‘aandriften’ weliswaar waarneemt, maar ze niet langer hoeft ‘uit te leven’. Dan ontstaat er ruimte om contact te krijgen met de wezenlijke aard van onze geest, die open, stralend en nooit moreel (ver)oordelend is.


Een op meditatie gebaseerde houding ‘ontwikkelen’ is en blijft voor mij een voortdurende uitdaging. Verder wil ik alle (oud) collega’s, opdrachtgevers en niet in de laatste plaats alle cursisten in de afgelopen 20 jaar dank zeggen voor wat ik van en door hen heb geleerd. En niet in de laatste plaats ben ik mijn familie en enkele goede vrienden veel dank verschuldigd voor hun financiële hulp in moeilijke tijden.


Aanbieding Als dit e-boek u inspireert om uw dagelijkse bezigheden met meer ontspanning en plezier te doen, maar u denkt dat het moeilijk is om het tot uw levensstijl te maken, dan biedt de Cursus ‘Ontspannen en Zelfbewust Leven en Werken’ voor u de ultieme oplossing. In 7 persoonlijke e-workshops (webinars) krijgt u concrete methoden aangereikt die u direct helpen om te ontspannen en om meer van het leven te genieten. Daarnaast ontvangt u enkele e-coach sessies en enkele videotrainingen met oefeningen en opdrachten. De cursus kost € 995,-, incl. BTW en is te boeken via onze website http://goedleiderschap.nl. Hier vindt u ook meer informatie over de inhoud van deze-, en andere cursussen. Wanneer u dit e-boek vanaf onze website heeft gedownload en daarmee ook onze nieuwsbrief ontvangt, geven wij u € 100,retour na aanmelding voor deze cursus. Gespreide betaling is desgewenst mogelijk. Niet geldig in combinatie met andere aanbiedingen/kortingen. Copyright Goedleiderschap.nl 53

Andere cursussen zijn:  Natuurlijk Organiseren  Ik en mijn Baas  Open Communiceren  Beter Samenwerken  Persoonlijkheid en Bewustzijnsontwikkeling  Levensfasebewust Werken  De talentontwikkelaar  Ik kan de hele wereld (weer) aan  Kroon op de loopbaan

en de masterclasses:  Bewustzijnsmanagement  Spirituele Veranderkunde Veranderen met hart en ziel


Andere e-boeken van Wim Bosch:  Persoonlijkheid en Bewustzijnsontwikkeling durf jij het aan?  Transpersoonlijkheid en duurzaamheid een twee-eenheid 

Bewustzijnsmanagement leiderschap voor een nieuwe tijd

 Levensfasebewust Werken een transformerende visie  Groepsontwikkeling samenwerken als uitdaging  Teamontwikkeling - hoe hoog leg jij de lat?  Persoonlijkheid en Leiderschap Hoe goed wil jij zijn?  Verandering - 4 perspectieven en 5 dimensies maken het verschil  Leiderschap en Management Dilemma’s Hoe ga jij ermee om?  Bewustzijnsmanagement en Organisatie Ontwikkeling  Organisatieanalyse en Organisatie Ontwikkeling In de verschillende trainingen en masterclasses worden deze boeken als leermateriaal gebruikt. Ze zijn niet los van een cursus/masterclass te koop. Copyright Goedleiderschap.nl 55

Zelfbewust Leven. Haal jij alles eruit?

Recommend Documents