Winterwandeling Niebert en Coendersborch

Winter 2006 22e jaargang nummer 4

Winterwandeling Niebert en Coendersborch De das terug in Groningen? Droge oevers bedreigen riet

Het Groninger Landschap kwartaalblad van de Stichting Het GroningerStichting Landschap

© KINA

Seizoen in beeld

Bij monitoringswerkzaamheden in Leinwijk (Zuidlaardermeergebied) is een rivierprik waargenomen. De vis die op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten staat, trekt in het najaar vanuit zee het binnenland in om te paaien. In de Drentse Aa is een paaiplaats bekend. Jonge rivierprik, die als larve geboren wordt, leeft de eerste vier jaar in zoet water om vervolgens naar zee te trekken. Opvallend aan de vis zijn de zeven kieuwen aan beide zijden.

Golden Raand winter 2006

In het Coendersbosch is afgelopen najaar de plaatjeszwamgast gezien. Het is een vrij zeldzame paddestoel die op de Rode Lijst staat. De plaatjeszwamgast groeit in loofbossen en komt alleen voor als de bodem voedsel- en humusarm is. De zwam parasiteert op rottende russula’s en melkzwammen en behoort tot de familie van de ridderzwammen, die alle (room)witte of roze sporen hebben.

© KINA

©Anne Zwart

© KINA

Deze winter kunnen we weer de ijsgors begroeten. Het is een kleine zangvogel die in Scandinavië en Rusland broedt. In het najaar trekt de vogel met de winterse naam naar het zuiden en overwintert onder meer aan de Nederlandse kust. IJsgorzen zijn te zien op de Groninger kwelders waar ze onopvallend, laag bij de grond, in kleine groepjes rondscharrelen op zoek naar zaden.

De grote zilverreiger is dit najaar op meerdere plaatsen gezien. Aan de noordkust werd hij waargenomen op de kwelders, in de Onnerpolder waren er zelfs tien stuks. Bij het Leekstermeer heeft een zilverreiger z’n vaste slaapplaats ingenomen, die hij voor het najaar en de winter al gereserveerd had. Behalve in omvang verschilt de grote zilverreiger van de kleine zilverreiger in snavelkleur. Bij de grote is de snavel geel, bij de kleine zwart.

foto’s: Omke Oudeman

Actueel Fietspad Harssensbosch geopend Verkleed als weidevogels openden leerlingen van Openbare Basisschool De Wierde uit Adorp op 20 september het nieuwe fietspad bij Harssensbosch. De Stichting Het Groninger Landschap heeft het pad aangelegd om het voormalige borgterrein Harssens beter toegankelijk te maken. Het publiek krijgt nu de kans het Reitdiepgebied met zijn rijke geschiedenis te ontdekken. Het fietspad verbindt de N361 en de Paddepoelsterweg en loopt door een waardevol weidevogelgebied. Om verstoring van de weidevogels te voorkomen, zal het fietspad gedeeltelijk worden afgesloten gedurende het broedseizoen. Het traject van de provinciale weg tot aan het borgterrein blijft wel het hele jaar toegankelijk. Het fietspad is in samenwerking met de gemeente Winsum aangelegd en mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de gemeente Groningen, de Regiovisie Groningen-Assen, Town-net en de Nationale Postcode Loterij.

“Ecologen kijken naar de samenhang tussen water- en landsystemen en hoe dieren en planten daarin samenleven. Voor de komende jaren is mijn insteek de samenwerking tussen alle betrokkenen bij het landschap te versterken.” Momenteel werkt Marja Smith bij de Koninklijke Vereniging ‘Het Fries Paardenstamboek’. Haar woonplaats is Beerta. “Ik houd van het weidse landschap, de kust, de kwelders en de polders.”

Oud pad ontdekt in Zuidlaardermeer Op de bodem van het Zuidlaardermeer is een pad van circa duizend jaar oud ontdekt. Een speciaal baggerteam van amateur-archeologen en de provinciaal archeologen van Groningen en Drenthe heeft de ontdekking gedaan. Het pad is aangetroffen ten zuidoosten van recreatiecentrum de Bloemert in Midlaren. De archeologen konden vaststellen waar de oude rivier de Hunze stroomde toen het Zuidlaardermeer nog niet bestond. De loop van de oude rivier wijkt niet zo heel veel af van de huidige vaargeul in het meer. Dwars door de Hunze vond het team het pad dat uit

vuistgrote veldkeien heeft bestaan. De stenen waren afgedekt met heideplaggen en werden gestut door houtwerk. Nog niet duidelijk is wat voor functie het pad had en waar het heen leidde. De archeologen publiceren volgend jaar de resultaten van onderzoek.

Hulp van De Bevers Op zaterdag 4 november werd de landelijke Natuurwerkdag gehouden. Op deze dag meldden zich in het hele land 12.000 vrijwilligers om natuurbeheerders een handje te helpen. Ook de Stichting Het Groninger Landschap kreeg hulp. In de Lettelberter Petten (Leekstermeergebied) hielp scoutinggroep De Bevers mee om knotwilgen te toppen en elzenopslag (jonge boompjes) rondom de vogelijkhut te verwijderen. Meer dan dertig kinderen van 8 tot 13 jaar deden mee en zij zaagden, snoeiden en sleepten de hele dag met takken en bomen. Het resultaat mag er zijn. De vogelkijkhut is weer helemaal vrij gemaakt zodat er vanuit de hut weer goed zicht is op de water- en moerasvogels.

Marja Smith nieuw bestuurslid Marja Smith is in november toegetreden tot het bestuur van de Stichting Het Groninger Landschap. Zij heeft natuurwetenschappen gestudeerd, met specialisatie ecologie. “Ecologie bestudeert de ontwikkeling van gebieden”, zo licht Marja Smith haar vakgebied toe. Op de omslag: de Coendersborch te Nuis. Foto: Omke Oudeman.

Stichting Het Groninger Landschap

De rietlanden rondom het Zuidlaardermeer hebben het niet gemakkelijk. De oevers zijn zo droog dat bomen, brandnetels en andere planten alle kans krijgen het riet te verdringen. Iedere winter wordt het riet gemaaid en dat helpt, maar: ‘Een flinke klets water zou beter zijn.’

Riet vecht tegen


Door het te kammen, wordt het riet geschoond van andere planten. In Friesland is het al eeuwenlang gebruik om deze plantenresten te verbranden en dat wordt gedaan op droge winterdagen. Dan is de rookontwikkeling nihil. Verbranding scheelt niet alleen transportkosten, het is ook beter voor de rietontwikkeling. Zouden de resten blijven liggen, dan vormen ze een goede voedingsbodem voor nieuwe plantengroei, waardoor het riet nog meer in de verdrukking komt.

de droogte tekst: Siep Huizinga foto’s Omke Oudeman

Alwin Hut is beheermedewerker van de Stichting Het Groninger Landschap. Hij loopt voorop door de rietlanden, op weg naar drie rieteilandjes waar de rietsnijder aan het werk is. Het is een koude winterdag. Het goudgele riet steekt fel af tegen de strakblauwe lucht. Hut stampt met z’n voeten op de grond. ‘Zie je, veel te droog. Normaal gesproken zou je in het rietland weg moeten zakken, maar we krijgen niet eens natte schoenen.’ Verdroging is het probleem van het Zuidlaardermeerriet. De rietvelden moeten opboksen tegen jonge boompjes en brandnetels die - als ze niet jaarlijks een kopje kleiner gemaakt worden - het riet langzaam maar zeker wegdrukken. Hut wijst op de jonge takken die hier en daar uit de grond springen. ‘Voor de rietmaaiers is dit allemaal rotzooi.’ Ineens wijkt het riet uiteen. Een geschrokken ree maakt zich met sierlijke sprongen uit de voeten.

Voor het maaien huurt de Stichting Het Groninger Landschap een rietmaaibedrijf in. Het gemaaide riet wordt gebruikt voor het bedekken van bijvoorbeeld boerderijen en villa’s. De grotere rietvelden worden gemaaid met de rietrups, een maaimachine die grote rietvelden maait en kamt. De rupsbanden verdelen het gewicht gelijkmatig zodat het voertuig ook over drassig land kan rijden zonder weg te zakken.

Een eind verderop werkt rietsnijder Melle Buruma. Met een lichte machine maait hij de kleinere percelen, waar de grote rietrups niet kan komen. ‘Dit is mooi riet’, zegt hij en hij wijst op de bossen riet die hij reeds gesneden, gekamd en gebo nden heeft. Verderop waar de rupsmachine aan het maaien is, is het een stuk minder weet hij. ‘Daar zit veel troep tussen. Daar heb je als rietdekker niks aan.’ Met een handigheid die jarenlange ervaring verraadt, houdt hij een bos riet boven de mechanische kam. Plantenresten worden tussen de rietstengels vandaan geplukt en vallen op de grond. ‘In Friesland verbranden we die resten’, zegt hij. ‘Maar dat is hier niet toegestaan.’ ‘Nog niet,’ vult Hut aan. ‘De aanvraag voor de vergunning loopt.’

Groot moeras In het kantoor van Michel Krol, beheerder rayon Zuid, hangt een grote kaart van het Zuidlaardermeergebied. Hij wijst ernaar: ‘Vijfduizend jaar geleden, was dit één groot moeras, net als de rest van Nederland. Het water stond in de winter wel een halve tot een hele meter hoger dan in de zomer. Jonge boompjes die net ontsproten waren, verdronken in dat hoge water en zo bleef het rietland intact. Maar door ontwatering voor huizenbouw en landbouw is het rietland erg verdroogd. Bomen hebben nu alle kans.’ Zouden de bomen de overhand krijgen, dan verdwijnen met het riet ook de rietvogels die het in Nederland steeds


moeilijker krijgen. De roerdomp, de kleine karekiet en de rietzanger zijn vogelsoorten die alleen in rietland willen broeden. De grote karekiet stelt nóg strengere eisen en wil alleen broeden in oud rietland. Krol: ‘Daarom maaien we niet overal, op sommige plaatsen laten we het riet een paar jaar staan in de hoop dat de grote karekiet weer terugkomt.’ Verdroging is ook een gevolg van de bodemdaling in Groningen. De bodem zakt door de aardgaswinning en daardoor is er in Oost-Groningen een kuil ontstaan. Het Zuidlaardermeer ligt precies op de rand van die kuil. Het water zakt dus weg en voor de rietlanden rond het Zuidlaardermeer is dat funest. Op de droge grond krijgen bomen en ruigtekruiden als brandnetel, koninginnekruid en Canadese guldenroede (‘een ontsnapte tuinplant’, aldus Krol) gelegenheid zich te vestigen en het riet te verdringen. ‘Het is zo droog’, vertelt Krol, ‘dat het riet na het maaien zich niet goed kan herstellen. Er is geen goede hergroei.’ De Stichting Het Groninger Landschap doet daarom volgend voorjaar een experiment met afplaggen. Van enkele stroken grond wordt de grond afgestoken zodat het maaiveld een stuk lager komt te liggen. De grond wordt daardoor weer natter. Als het experiment slaagt en het gemaaide riet zich op deze stroken goed weet te herstellen, kan de Stichting op grote schaal gaan afplaggen.


Symptoombestrijding Toch blijft afplaggen symptoombestrijding, vindt Krol. Hij zou liever de oorzaak van de verdroging aanpakken. ‘Een flinke klets water zou beter zijn. De natuurlijke dynamiek moet weer terugkomen. ‘s Winters een hoog waterpeil dat in voorjaar en zomer langzaam weer daalt. Dat is gunstig voor het riet en ook voor de waterkwaliteit. Het riet werkt namelijk als een filter. Als de rietlanden onder water staan en het waterpeil daalt langzaam, dan blijven de zwevende slibdeeltjes in het rietland achter. Dat levert helder water op en dat is weer gunstig voor vissen, zoals de snoek.’ Volgens Krol is verhoging van het peil een ingreep die nogal wat kosten met zich meebrengt en daarom zal het nog wel even duren denkt hij. ‘Waterschap Hunze en Aa’s voelt wel wat voor peilverhoging. Maar het Zuidlaardermeer moet dan losgekoppeld worden van de Groninger waterboezem. Er is dan een aparte waterkering nodig zodat we het water in het meer vast kunnen houden. Dat kost geld. Van tevoren moeten we natuurlijk wel goed kijken naar de gevolgen voor de huizen rondom het meer. Niemand zit te wachten op ondergelopen kelders. Ook moeten we onderzoeken wat de consequenties zijn voor de recreatievaart. Landbouwers hebben volgens Krol niets te vrezen van een hoger waterpeil. ‘Het Waterschap vindt dat er geen aanpassing nodig is van de huidige gemalen. De polders zullen net zo droog blijven als nu.’

Riet is geen goedkope maar wel een zeer goede manier om het dak van je huis te bedekken. De holle stengels zorgen voor een goede isolatie. ‘s Winters blijft de warmte binnen en ‘s zomers blijft het huis koel. Riet met een dunne stengel geeft het mooiste effect en heet ook wel bungalowriet. Riet met een dikke stengel lijkt minder mooi maar isoleert beter. Rietdekkers leggen de dikke rietstengels onderop om ze te bedekken met het mooiere bungalowriet.


De polders zijn geopend! Op 5 oktober was de officiële opening van de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder, vlakbij het Zuidlaardermeer. Bestuurders van de zes betrokken partijen drukten tegelijk op de knop en zetten een enorme waterfontein in werking. De waterstraal was symbolisch voor het water dat in de polders alle ruimte krijgt. Tijdens de opening stalen leerlingen van Openbare Walstraschool in Kropswolde de show. Zij voerden een spannend toneelstuk op. Op de openingsdag kon het nieuwe fietspad verkend worden. Het pad sluit aan op het Groot Rondje Zuidlaardermeer. In het weekend na de officiële opening werden twee open dagen voor het publiek gehouden met vaartochten, slootexcursies en veel andere activiteiten. Uiteraard ontbrak Berend Botje niet. De Open Dagen werden bezocht door twaalfhonderd mensen.

foto: Omke Oudeman

8


U een kans - Zij een kans

De Nationale Postcode Loterij is de groot-

de ontwikkeling van natte natuur in de

Meedoen is eenvoudig,

ste Goede Doelen Loterij van Nederland.

Westerbroekstermadepolder en de Krops-

bel 0909-0033 (15cpm) of meld u aan

Afgelopen jaar keerde zij ruim 212 miljoen

wolderbuitenpolder. Bijzondere moeras- en

euro uit aan meer dan 50 organisaties die

watervogels, zoals de lepelaar, krijgen weer

via internet: www.postcodeloterij.nl

zich inzetten voor de bescherming van

een kans om in dit gebied te leven.

Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

De lepelaar een kans, maar u ook. Want Ook de Stichting Het Groninger Land-

tegenover uw steun staan grote prijzen

schap deelt mee in de opbrengst van de

zoals de PostcodeKanjer van € 22,7 miljoen

loterij. Een deel daarvan is gebruikt voor

euro en vele andere prijzen.


Foto: Flip de Nooyer/Foto Natura

mens en natuur.

Voor € 8,50 per lot speelt u al mee.

Ellen Bourgonje was tot voor kort presentator/verslaggever bij RTV Noord en doet dat werk sinds juni van dit jaar op free-lance basis. Ze heeft veel contact met de Stichting Het Groninger Landschap doordat ze regelmatig in reportages en verslagen aandacht besteedt aan de verschillende activiteiten en nieuwe projecten van de Stichting. ‘Mien laifste stee ligt aan het Reitdiep, om precies te zijn aan het gedeelte tussen Aduarderzijl en de Allersmaborg bij Ezinge. Het is een verborgen plekje aan de andere kant van de dijk langs het Reitdiep. Je krijgt er een prachtig en karakteristiek beeld van wat voor mij het Groninger landschap is. Vlak vóór je het Reitdiep. Eeuwenlang levensader voor de stad Groningen. Nog steeds één van de mooiste waterwegen van onze provincie. Hier begrijp je waarom het Reitdiepdal tot beschermd natuurgebied is verklaard en waarom men dit gebied vooral met rust moet laten. Aan de overkant het voor mij karakteristieke beeld van de provincie Groningen, met uitgestrekte akkers en monumentale boerderijen. Iets verderop richting stad het Notarisbosje en één meander naar het Noorden, nog net zichtbaar, de nieuwe sluis bij Schaphalsterzijl. Je bent in een andere wereld als je de oude dijk over bent. Weg van de waan van alledag. Je realiseert je de betrekkelijkheid der dingen.’ foto: Omke Oudeman

10


Dollard

Uitneembare wandelroute !

Langs een winterse Eems Deze wandeling voert door het wierdenlandschap ten noorden van Delfzijl en Appingedam. Het eerste deel van de wandeling loopt u over de waddendijk, waar u met uw hoofd in de wind de zilte zeelucht kunt opsnuiven. Aan de oostelijke horizon ziet u de grote schepen door de Eems schuiven, onderweg van Emden naar de Noordzee. De tweede helft van de wandeling voert door een oud cultuurlandschap, door de dorpen Bierum, Holwierde en Nansum. De Tweede Wereldoorlog drukte een belangrijke stempel op deze streek. Vlak voor de bevrijding is in deze omgeving hevig gevochten. Het dorp Holwierde raakte zo zwaar beschadigd, dat het nu voornamelijk uit naoorlogse bebouwing bestaat. Niet ver van Holwierde liggen de bunkers als herinnering aan deze strijd. Of u deze wandeling van 9 kilometer links- of rechtsom loopt, hangt af van de wind. Wij raden u aan om op de dijk de wind in de rug te hebben, zeker ’s winters, als de wind ijzig en hard is. De wandeling start bij de parkeerplaats bij Nansum aan de waddendijk. tekst Addo van der Eijk foto’s Omke Oudeman


11

Wandelen door Nansum, Holwierde

Op pad

1. Het Eems-Dollard gebied Vanaf de Groninger dijk heeft u prachtig uitzicht over het Eems-Dollard gebied. Vlak voor de waddendijk stroomt een smalle geul, de Bocht van Watum. Daarachter liggen twee enorme zandplaten Hond en Paap, die bij eb droogvallen. Op het wad miegelt het van de vogels. In de geul voor u dobberen vaak slobeenden. De snavel van deze eend heeft een lepelvorm, die het slobberen van waterdieren een stuk efficiënter maakt. Op de boeien zitten aalscholvers. Vliegen ze, dan lijken ze in de lucht net sigaren met vleugels. Dat de rijkdom aan wadvogels hier zo groot is, komt mede door de mosselbanken en zeegrasvelden op de Hond en Paap. Op de zeegrasvelden foerageren regelmatig grote groepen rotganzen. In het najaar is zeegras voor de rotganzen zelfs het voornaamste voedsel.

2. Groot zeegras Dat op de Hond en Paap groot zeegras groeit, is bijzonder. De uitgebreide zeegrasvelden, die vroeger in de hele Waddenzee waren te vinden, zijn in de jaren dertig bijna volledig verdwenen. Waarschijnlijk door een schimmelinfectie. In de Waddenzee

12


komen twee soorten zeegras voor: groot zeegras en klein zeegras. De Hond en Paap zijn nog een schaarse plek waar groot zeegras groeit. De hoeveelheid neemt toe. Op de Paap groeide het oppervlak van in tien jaar tijd van twee hectare naar circa honderd hectare. De mosselbanken op de Hond en Paap zijn een paar jaar geleden weggevist. Zowel eidereenden als scholeksters eten mossels en kokkels. Beide soorten doen het slecht in de Waddenzee.

3. De ‘baai’ van Hoogwatum Hier meerden lang geleden de Romeinen aan. Plinius, een Romeinse veldheer, keek zijn ogen uit. ‘Daar in het Noorden wonen armzalige mensen in hutten op opgeworpen hoogten. Twee keer per dag wordt hun woongebied door het zeewater overstroomd’, schreef hij met afschuw. Eén van die hoogten is wellicht Hoogwatum, dat nu veilig achter de dijk ligt. Alhoewel veilig? De grote boerderij met de naam Hoogwatum haalde het einde van de Tweede Wereldoorlog niet. Het brandde af op de laatste oorlogsdag.

4. De borg van Bierum In Bierum stond al voor 1600 een borg,

genaamd Luinga. De borg lag aan de zuidzijde van het dorp, en is genoemd naar het eerste geslacht dat de borg bewoonde. De borg is in 1825 gesloopt, maar het borgterrein is nog goed te herkennen. De entree met bakstenen brug – nu toegang tot het hertenkamp is nog intact, net als de borggracht. Ook de naam van het bejaardencentrum, Luingaborg, en talloze straatnamen als Borgsingel en Luingaweg wijzen op de verdwenen borg. Het Freulelaantje in het Langbos is genoemd naar freule Sara Warmoldina van Maneil. Langs dit pad ontsnapte ze op 16-jarige leeftijd uit de ouderlijke borg. Natuurlijk om haar minnaar, die zijn koets al klaar had staan.

5. Verdwenen juffertoren Het woord hol in Holwierde slaat op ‘lage’, hoewel ook ‘heilige’ als verklaring voorkomt. Holwierde

Hoogwatum

eg eW

d

Bre

en Bierum

Dijkweg

Bierum

Gerbenderweer

Grote Nes

aardgaslocatie

erweg

Kleine Nes Uiteinde

Bierum

Klein Wierum

TUBSU ➙

Fe lw erd

erw eg

Holwierde Nansum

Krew eder

weg

bestaat eigenlijk uit drie wierden: Katmis, Holwierde en Bansum. Ook in Holwierde is – net als de borg van Bierum – een gebouw verdwenen, namelijk de juffertoren bij de kerk. Over deze toren doet een oude legende de ronde. Lang geleden brachten drie zusters een plezierige jeugd door. Toch ging al dat zingen en dansen knagen. ‘Wat zal er van ons terechtkomen’, zeiden ze tegen elkaar. ‘Als we samen zijn, doen we geen goede dingen. Daarom moeten we afscheid nemen. Waar we komen bouwen we een hoge toren.’ De zusters gingen op pad, en bouwden drie dezelfde juffertorens: in Schildwolde, Onstwedde en Holwierde. De toren in Holwierde was tot in de verre omtrek te zien. Tot 1854, toen de klepel van 900 kilo van de torenklok viel. Drie jongens overleefden de val

van de klepel niet. De bouwvallige toren werd kort daarna afgebroken. Dat de kerk van Holwierde bleef staan in de Tweede Wereldoorlog is puur toeval. Een groot deel van het dorp raakte zwaar beschadigd.

6. Duivelsvoet Nog een legende, ditmaal over de zwerfkei die ligt op de kruising van de Krewerderweg en de Hoofdweg. Lang geleden lag op deze plaats een heidense offerplaats. De bewoners besloten echter om hier een kerk te bouwen. Dat de duivel niet blij was met de bouw van de kerk, ligt voor de hand. Hij stampvoette van kwaadheid op de platte steen. Zo lang en hard, dat zijn voetafdruk nog steeds in de zwerfkei te bewonderen is.

Casa Nova

7. Nansum Ten oosten van Holwierde ligt Nansum, een oud gehucht. Emo, een monnik uit het klooster van Wittewierum, die leefde van 1170 tot 1221, noemt Nansum al in zijn geschriften. Ten noorden van Nansum herinneren de restanten van de bunkers ons aan de oorlog. De ene bunker was een munitieopslagplaats, de ander een aggregaatbunker. Tegenwoordig zijn het onderkomens voor schapen. Knotlinden bepalen de sfeer van de weg. Voor de oorlog brachten de bomen, als ze werden geknot, zeven stuiver per stuk op. De koper moest de takken er zelf afzagen. Het toppen werd om de drie tot vier jaar herhaald.


13

Kerk van Bierum De kerk van Bierum heeft een indrukwekkende toren. De zware steunbeer voor de toren valt van verre op. De steunbeer was oorspronkelijk bedoeld om de toren voor omvallen te behoeden. Hij doet echter het tegenovergestelde. Omdat hij niet goed is gefundeerd, trekt de steunbeer de kerk juist naar beneden. Het is niet precies bekend van wanneer de steunbeer dateert. Men vermoedt tussen de 17e en de 19e eeuw.

De toren is het oudste deel van de kerk en dateert van het begin van de 13e eeuw. De toren diende vroeger als vuurtoren voor de scheepvaart op de Eems. Bij de ingang van de kerk zaten twee trappen. De trap naar boven is er nog. De andere, naar de gevangenis beneden, is verdwenen. De laatste gevangene ontsnapte in 1925 uit de cel, maar werd kort daarna door de veldwachter gepakt. foto: Omke Oudeman

14


Steun de Stichting Het Groninger Landschap foto: Hans Sas

U kunt ons extra steunen met een gift of legaat. Ook kunt u de Stichting laten opnemen in uw testament. Meer daarover vindt u in de speciale brochure over erfenissen en legaten. Deze brochure krijgt u op aanvraag thuisgestuurd. Voor meer informatie kunt u terecht bij de heer H. Dokter, hoofd Algemene Zaken, tel. (050) 3135901.

De afgelopen periode mocht de Stichting Het Groninger Landschap enkele giften van 100 euro of meer ontvangen. Alle gevers hartelijk dank voor uw steun! Anoniem 100,Anoniem 100,Maartenscollege, Haren 100,Anoniem 22.000,-

Maartenscollege doet practicum in Polder Breebaart Leerlingen van de vijfde klas van het vwo van het Maartenscollege in Haren hebben onlangs een practicum gevolgd in de Reidehoeve in Polder Breebaart. Biologieleraar de heer Van Everdink vertelt dat het de tweede keer was dat leerlingen daar ter plekke een practicumles kregen. “In het practicum combineren we scheikunde en biologie. Leerlingen nemen monsters in het veld die ter plekke en later onder de microscoop onderzocht worden. Dan zien ze de kiezelwieren en daar zijn ze aardig van onder de indruk. Bovendien geven de vrijwillig medewerkers van de Stichting Het Groninger Landschap uitleg over het gebied en over de vistrap. Het gaat mij erom dat de leerlingen leren nadenken over de natuur. En ze vonden het prachtig.” aldus van Everdink. “Vooraf hebben ze hun twijfels over een dag naar een kale polder. Maar op de dag zelf vinden ze het geweldig. Het was die dag verschrikkelijk slecht weer met alleen maar regen. Maar er is geen onvertogen woord gevallen.” Van Everdink wil nogmaals de vrijwilligers van het Dollardteam bedanken die de dag mogelijk hebben gemaakt.

“Zij hebben er veel tijd in gestoken. Zo hebben ze van tevoren monsterplaatsen uitgezocht en gemarkeerd. Onze gift van 100 euro moet dan ook gezien worden als een kleine onkostenvergoeding.” Maartenscollege, hartelijk dank.


15

De das rukt op naar het Noorden. De eersten zijn in Drenthe, met gevaar voor eigen leven, de N34 overgestoken. In Groningen huist sinds enige tijd een dassenfamilie op het landgoed de Ennemaborgh in Midwolda. Het is waarschijnlijk de enige bewoonde dassenburcht in de provincie.

De das komt tekst Addo van der Eijk

Op het landgoed de Ennemaborgh peutert Silvan Puijman, rayonbeheerder Oost van de Stichting Het Groninger Landschap, met een stok in een grote berg keutels. Ze zijn afkomstig van de Konikpaarden die in het bos lopen. ‘Dassen maken dankbaar gebruik van deze keutels. Onder de keutels leven regenwormen en mestkevers. Deze beestjes zijn voer voor de das’, zegt Puijman. Hij is trots op de dassen op het landgoed. ‘Een mooi succes, zonder ons beheer zouden ze hier niet zitten.’ Dassen zijn stille, schuwe nachtdieren, ze laten zich zelden zien. Wel vindt Puijman vaak sporen. De voetsporen treft hij over het hele landgoed aan. Zelfs tot aan de weg, bij de borg. ‘Een pootafdruk van een das is smaller dan die van een hond. Je ziet niet vier, maar vijf kussentjes, en aan de voorzijde zitten lange nagels om mee te graven. En mocht je op het landgoed een lange haar vinden, een dassenhaar is driekleurig: aan de basis grijs, in het midden zwart en aan het uiteinde wit.’

Schoon beddengoed Dassen zijn bijzondere dieren, vindt Puijman. Opvallend is hun ‘masker’; de kop is wit met twee zwarte strepen, die

16


van achter de oren door de ogen naar de punt van de spitse snuit lopen. ‘Dassen zijn enorm netjes’, vertelt Puijman. ‘Ze houden hun burcht brandschoon. Tegen de winter slepen ze al het vuil naar buiten, en halen ze nieuw beddengoed naar binnen. De kamers worden zorgvuldig gestoffeerd met droog

terug gras, varens en mos. Buiten de burcht liggen latrines, waar ze keurig hun behoeften doen.’ Over de dassen bij de Ennemaborgh heeft Puijman slecht nieuws te melden: drie dassen zijn recent aangereden op de A7. ‘Eén van de dassen – een jong vrouwtje - werd afgelopen maart door een auto geraakt, en wilde perse terug naar de burcht. Ze is onderweg verdronken in een sloot. We hebben die das laten opzetten. Ze komt in de toekomst in het nieuwe bezoekerscentrum op de Ennemaborgh.’ Het voorval doet Puijman denken aan een verhaal uit Engeland. Een Engelse jachtopziener zag dat een dode das door zijn familie werd teruggedragen naar de burcht, en daar werd begraven. ‘Dassen zijn buitengewoon sociaal, echte familiedieren’, aldus Puijman. De drie verkeersslachtoffers vragen om maatregelen. ‘We zijn met partijen in gesprek om een dassentunnel onder de A7 te plaatsen, met aan weerszijden dassenrasters over een lengte van 2,5 kilometer, zodat de dassen veilig kunnen oversteken. De maatregelen die in het kader van de Blauwe Stad worden genomen, pakken goed uit voor onze dassen. Op de weg door het landgoed mogen straks geen auto’s meer rijden, de weg langs de Ennemaborgh is autoluw gemaakt.’

Westerwolde Niet alleen bij de Ennemaborgh, ook in Bourtange heeft Puijman dassensporen gezien. ‘Vorig jaar vond ik er een onderkaak van een jonge das, dus de dassen hebben zich daar ergens voortgeplant’, zegt hij. Westerwolde vormt met zijn kleinschalige landschap met houtwallen en -singels een ideaal leefgebied. Volgens Nico de Vries, boswachter van Staatsbosbeheer in Sellingen, is Puijmans’ vondst waarschijnlijk een zwerver uit Duitsland. ‘In Westerwolde zijn mij geen bewoonde burchten bekend. Wel zitten ze vlak over de grens in Duitsland.’ Om de Duitse dassen naar Nederland te lokken, pleit De Vries voor meer en betere ecologische verbindingszones tussen beide landen. ‘Tussen Ter Apel en de Dollard ligt bijvoorbeeld een kanaal, dat een belemmering vormt.’ Bij Bourtange wil de Stichting het Groninger Landschap dat een nieuwe natuurzone wordt gerealiseerd naar het Duitse bosgebied. ‘Ideaal voor dassen, maar ook voor andere dieren zoals zwarte spechten’, vertelt Puijman.

De N34 overgestoken Vroeger stikte het in Westerwolde van de dassen. De Vries: ‘De das kwam hier overal voor. Van boeren hoor ik verhalen over burchten in Onstwedde en Ter Wupping. Ook zaten ze in de bossen van Sellingen en Ter Apel. De ruilverkaveling in de jaren zestig was in Westerwolde de doodsteek voor de dassenpopulatie. Westerwolde is totaal overhoop gehaald; veel bosjes verdwenen, de Ruiten Aa werd gekanaliseerd.’ De Vries is er van overtuigd dat de das weer terugkomt. ‘De das hoort hier gewoon thuis. Ik had hem eigenlijk allang weer verwacht’, zegt hij. ‘Westerwolde is inmiddels dertig jaar ouder geworden, en het landschap heeft zich deels hersteld. We proberen het kleinschalige landschap terug te krijgen, waarmee Westerwolde weer aantrekkelijk wordt voor dassen.’ De das staat al te dringen aan de poorten van de provincie. De Vries vernam onlangs van zijn Drentse collega’s dat daar talloze nieuwe burchten zijn gevonden. ‘Ze komen eraan’, zegt hij enthousiast. ‘Ik kreeg net een e-mail uit Exloo. Volgens de boswachter begeven de Drentse dassen zich richting Groningen. Ze zijn de N34, de weg van Veendam naar Assen, al overgestoken.’

Opmars Dat de das landelijk bezig is met een opmars, komt mede door Jaap Dirkmaat, voorzitter van Das&Boom. Zijn beschermingswerk sinds 1974 heeft resultaat gehad: inmiddels leven er in Nederland weer zo’n 4000 dassen. ‘Het dieptepunt lag in de jaren zestig, toen er nog slechts 1200 dassen rondliepen. De das is bijna uitgemoord, aanvankelijk zelfs met een premie per geleverde staart. Ook jagers vonden dat een totale uitroeiing te ver ging. Ze zorgden ervoor dat de das werd beschermd. Daarna nam de auto het jagen over, en kwamen net zoveel dassen onder de wielen terecht als eerder voor de loop van het jachtgeweer. Jaarlijks werd een

18


kwart van álle dassen doodgereden.’ De drie aangereden Groningse dassen passen in het landelijke plaatje. ‘De meeste dassenwaarnemingen zijn verkeersslachtoffers’, zegt Dirkmaat cynisch. ‘De hotspots hebben we inmiddels beveiligd. In Nederland zijn in totaal zeshonderd dassentunnels aangelegd, met zeshonderd kilometer aan afrasteringen. Met succes. Nu sterft nog ‘slechts’ eenzesde van alle Nederlandse dassen jaarlijks onder de wielen.’

Wormen Dirkmaat tempert al te optimistische Groningse geluiden. ‘Groningen is bepaald géén dassenprovincie bij uitstek. Ze houden niet van een kaal en open landschap, waar ze meteen wegwaaien. Een groot deel van Groningen valt daarmee af. Van oudsher komen Groningse dassen wel voor in Westerwolde en op de Hondsrug, bij het Noordlaarderbos.’ Eén bewoonde dassenburcht bij de Ennemaborgh maakt volgens Dirkmaat nog geen zomer. ‘Je hebt zeker tien burchten nodig om te spreken van een echte Groningse dassenpopulatie. Pas dan ben je uit de rode cijfers.’ Dirkmaat houdt zich tegenwoordig meer bezig met regenwormen, dan met dassen. ‘Ook al zijn dassen alleseters, ze worden steeds afhankelijker van het enige eiwitrijke voedsel dat nog volop aanwezig is: regenwormen. Dassen wonen vaak in natuurgebieden - waar ze beschutting vinden en met rust worden gelaten - maar ze vinden hun voedsel steeds meer op het boerenland. Ook eten ze ’s nachts vaak op golfbanen en voetbalvelden. Want hoe korter het gras, hoe beter’, aldus Dirkmaat. Hij pleit voor een mozaïekbeheer van graslanden, net zoals de Stichting Het Groninger Landschap toepast in het Reitdiep- en het Zuidlaardermeergebied voor de weidevogels. Ook stalmest bevordert de wormenpopulatie. ‘Dassen zijn inderdaad net grutto’s’, lacht Dirkmaat, ‘alleen hebben ze dan nog bossage nodig om in te schuilen.’

voor Stad en Ommeland

foto: Omke Oudeman

Winterwandeling kerk Niebert en Landgoed Coendersborch Donderdag 28 december, vrijdag 29 december en zaterdag 30 december In samenwerking met de Stichting Oude Groninger Kerken organiseert de Stichting Het Groninger Landschap al voor de negende maal de Winterwandeling. Tijdens de Winterwandeling kunt u genieten van een concert en een interessante wandeling die wordt afgesloten met een lunch. Het concert vindt dit jaar plaats in de pas gerestaureerde kerk van Niebert. De kerk is in het laatste kwart van de 14e eeuw gebouwd in opdracht van de cisterciënzer abdij van Aduard. De dakruiter dateert van 1773 en vervangt een klokkenstoel. Het meubilair wordt bepaald door het werk van de Groninger beeldhouwer Caspar Struiwig (1698 - 1748). Na het concert gaat u in groepen wandelen onder leiding van vrijwillig medewerkers van het team Zuidelijk Westerkwartier. Tijdens de wandeling zullen de gidsen u vertellen over de dieren en planten in dit gebied. Ook Golden Raand winter 2006 22e jaargang nummer 4 Uitgave van de Stichting Het Groninger Landschap Rijksstraatweg 333, 9752 CG Haren. t (050) 313 5901, f (050) 313 8979 [email protected] www.groningerlandschap.nl Postbanknummer: 860 000 Verschijnt eenmaal per kwartaal bij Beschermers van de Stichting Het Groninger Landschap. Gedrukt op chloorvrij papier Eindredactie: Siep Huizinga Ontwerp: Klaas Huizenga bNO

Programma 9.30 uur 9.45 uur 10.00 uur 11.10 uur 13.00 uur 15.00 uur

de cultuurhistorie komt aan bod. Bos, langgerekte weilanden en houtsingels, zijn de kenmerken van het zuidelijk gedeelte van het Westerkwartier. Vanaf de zandrug die loopt van Lettelbert tot Marum werd dit gebied in langgerekte, smalle stroken ontgonnen. Sloten werden aanvankelijk maar weinig gegraven omdat op de zandrug het grondwater laag stond. Om de percelen af te bakenen en het vee te keren werden houtsingels gebruikt. De wandeling voert gedeeltelijk over onverharde paden, denkt u om stevige schoenen. De wandeling eindigt bij het lunchadres De Vrijborg in Nuis. Hier kunt u genieten van de lunch en ook zal hier een informatiestand aanwezig zijn. De kosten zijn € 29,50,- per persoon. De prijs is inclusief koffie en thee en een lunch. Opgave voor donderdag 21 december door middel van de bon in deze Golden Raand.

U parkeert uw auto bij De Vrijborg, Nieuweweg 80, Nuis) Vertrek bus naar kerk Niebert Vertrek tweede bus naar kerk Niebert Ontvangst met koffie en koek in de kerk van Niebert Inleiding over de kerk en het landschap, Concert Wandeling o.l.v. gidsen Lunch in de Vrijborg in Nuis Einde


19

Agenda Alle excursies zijn gratis en u hoeft zich van tevoren niet op te geven.* Honden zijn niet toegestaan, ook niet aangelijnd.* Aanmelden bij: Stichting Het Groninger Landschap, telefoon (050) 589 27 14 of [email protected] op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur.

* Tenzij anders vermeld

foto: Omke Oudeman

Zaterdag 9 december

Speuren naar sporen in de Westerbroekstermadepolder Vertrekpunt: parkeerplaats aan de Energieweg in Kropswolde. Tijd: 10.00 uur, duur: 1,5 uur. Vooraf aanmelden. Zondag 10 december

Wandeling rond de Punt van Reide Vertrekpunt: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 10.00 uur, duur: 2,5 uur. Zaterdag 16 december

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur.

Dinsdag 26 december

Donderdag 28 december

Locatie: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 13.30 tot 15.30 uur. Kosten: € 2,50 incl. koffie en koek, kinderen gratis. Vooraf aanmelden. Er is een speciaal programma voor kinderen van ouders die de presentatie bijwonen.

Vertrekpunt: Dorpshuis Eisseshof, Kerkstraat 4 in Niehove. Programma zie uitgelicht

Presentatie “Voedselketens op het Wad”

Culturele winterwandeltocht rondom Niehove incl. lezing, concert en snertmaaltijd

Donderdag 28 december

Dinsdag 26 december

Winterwandeling Cultuurhistorie en landschap in en om Pieterburen

Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 10.00 tot 12.00 uur. Kosten: € 2,-. Vooraf aanmelden. Na afloop van de wandeling is er kerststol met koffie of glühwein.

Vertrekpunt: Waddencentrum, Hoofdstraat 83 in Pieterburen. Tijd: 13.30 tot 15.30 uur, Afstand: 5 kilometer. Kosten: Beschermers en kinderen tot 12 jaar € 1,50, niet- Beschermers € 3,-. Vooraf aanmelden via telefoonnummer (0595) 571181 of (0595) 528478.

Rondwandeling Leekstermeergebied “natuur met stol en wijn”

Zaterdag 23 december

Klassiek concert in kerk van Westerwijtwerd Tijd: 20.00 uur. Kosten: € 10,- (de opbrengst gaat naar Korenpelmolen Zeldenrust). Vooraf aanmelden via telefoonnummer (0595) 552682. Kaartverkoop ter plaatse. Zondag 24 december

Stevig doorstappen bij de Ennemaborgh Vertrekpunt: werkschuur, Hoofdweg 100a in Midwolda. Tijd: 10.00 tot 12.30 uur. Vooraf aanmelden. Na de wandeling is er erwtensoep.

20


Uitgelicht

Culturele winterwandeltocht rondom Niehove 28 december Vertrekpunt: Dorpshuis Eisseshof, Kerkstraat 4 in Niehove. Programma 12.00 – 12.30 uur Ontvangst 12.30 – 13.30 uur lezing door de heer A.W. van der Lei, voorzitter Historische Kring Humerike 13.30 – 15.30 uur Wandeling (5 kilometer) o.l.v. gidsen 15.45 – 16.45 uur Muzikale omlijsting door de Klezmerband 16.45 uur Snertmaaltijd Kosten: Beschermers € 12,-, niet-Beschermers € 13, Vooraf aanmelden tot 21 december.

Zondag 7 januari

Zaterdag 20 januari

Zondag 4 februari

Vertrekpunt: informatiecentrum in de vesting, Bisschopsweg 1 in Bourtange. Tijd: 13.30 uur, duur: 2,5 uur, afstand: 8 kilometer.

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen13.00 en 17.00 uur Er zijn div. producten te koop zoals meel en koekjes. De molen draait als de weersomstandigheden dit toelaten.

Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur. U kunt de molen vrij of onder begeleiding bezichtigen.

Nieuwjaarswandeling Bourtange

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust

Bezichtiging De Vier Winden (Achtkante stelling-koren/pelmolen uit 1846)

Zondag 14 januari

Een winterochtend in de Oosterpolder Vertrekpunt: Hoek Ruigelaan – Oude Middelhorst in Haren. Tijd: 10.00 tot 11.30 uur, afstand: 3 kilometer.

Zondag 21 januari

Zondag 11 februari

Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 10.00 tot 12.00 uur, afstand: 3 kilometer.

Vertrekpunt: Informatiegebouw Nieuwe Statenzijl. Tijd: 11.00 tot 13.30 uur.

Winterwandeling door de Petten

Kwelderwandeling voor de jeugd bij Nieuwe Statenzijl

Zondag 14 januari

Nieuwjaarswandelingen rond de Punt van Reide

Zondag 21 januari

Zaterdag 17 februari

Pieterburen. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur U kunt de molen vrij of onder begeleiding bezichtigen.

Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Er zijn div. producten te koop zoals meel en koekjes. De molen draait als de weersomstandigheden dit toelaten.

Bezichtiging De Vier Winden (Achtkante stelling-koren/pelmolen uit 1846)

Zondag 4 februari

Zondag 18 februari

Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur U kunt de molen vrij of onder begeleiding bezichtigen.

Vertrekpunt: Informatiebord Boslaan ter hoogte van huisnummer 25 in Midwolda. Tijd: 10.00 tot 12.00 uur. Vooraf aanmelden.

Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur. U kunt de molen vrij of onder begeleiding bezichtigen.

Vertrekpunt: Dollard Bezoekerscentrum Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30 in Termunten. Tijd: 11.00 en om 13.30 uur, duur: 2,5 uur.

Bezichtiging De Vier Winden (Achtkante stelling-koren/pelmolen uit 1846) Locatie: Hoofdstraat 159 in

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust

Zondag 14 januari

Winterwandeling bij de Ennemaborgh

Bezichtiging De Vier Winden

foto: Omke Oudeman Stichting Het Groninger Landschap

21

Agenda

22


Zaterdag 24 februari

Zaterdag 24 maart

Vertrekpunt: Weg Bolmeer huisnr. 9 in Zevenhuizen. Tijd: 13.30 tot 15.00 uur. Kosten: € 1,-, kinderen gratis.

Vertrekpunt: Osdijk ter hoogte van het verharde fietspad vanaf de uitkijktoren in Noordlaren. Tijd: 9.00 tot 11.00 uur, afstand: 6 kilometer.

Zondag 4 maart

Donderdag 29 maart

Winterwandeling door het Harensche Bosch

Bezichtiging De Vier Winden (Achtkante stelling-koren/pelmolen uit 1846) Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur. U kunt de molen vrij of onder begeleiding bezichtigen.

Weidevogels in de Oostpolder

Stinsenplanten, zijn ze er al? Vertrekpunt: Parkeerplaats Iwema Steenhuis, ’t Pad 15 in Nuis. Tijd: 13.30 tot 15.00 uur, afstand: 2 kilometer. Kosten: € 2,50, kinderen € 1,-. Zaterdag 31 maart

Zondag 11 maart

Rondje natuurplas Ennemaborgh Vertrekpunt: Informatiebord Boslaan, ter hoogte van huisnummer 25 in Midwolda. Tijd: 10.00 tot 12.00 uur. Vooraf aanmelden.

Stinsenplanten, zijn ze er al? Vertrekpunt: Parkeerplaats Iwema Steenhuis, ’t Pad 15 in Nuis. Tijd: 14.00 tot 15.30 uur, afstand: 2 kilometer. Kosten: € 2,50, kinderen € 1,-.

Uitgelicht

De Vier Winden in Pieterburen Onlangs heeft de Stichting Het Groninger Landschap zes molens overgenomen en een van die molens is de Vier Winden aan de Hoofdstraat 150 in Pieterburen. Het is een korenpelmolen (met maal- en pelstenen) en het gaat om een zogeheten achtkantestellingmolen. De molen werd in 1846 gebouwd op dezelfde plaats waar eerder dat jaar een molen was afgebrand. De molen is gerestaureerd in de periode van 1971 tot 1973. Iedere twee weken is de molen op zondag te bezichtigen van 10.00 tot 17.00 uur.

Zondag 11 maart

Vogels kijken vanuit De Kiekhörn Vertrekpunt: parkeerplaats Energieweg in Kropswolde. Tijd: 14.00 tot 15.30 uur. Zaterdag 17 maart

Bezichtiging Korenpelmolen Zeldenrust Locatie: Dorpsweg 16 in Westerwijtwerd. Tijd: tussen 13.00 en 17.00 uur. Er zijn div. producten te koop zoals meel en koekje. De molen draait als de weersomstandigheden dit toelaten. Zondag 18 maart

Late wintergasten en vroege trekkers in de bergboezem Vertrekpunt: informatiepaneel, Hooilanden 12 in Lettelbert. Tijd: 9.30 tot 12.30 uur, afstand: 6 kilometer. Zondag 18 maart foto: Omke Oudeman

Bezichtiging De Vier Winden (Achtkante stelling-koren/pelmolen uit 1846) Locatie: Hoofdstraat 159 in Pieterburen. Tijd: tussen 10.00 en 17.00 uur. U kunt de molen vrij of onder begeleiding bezichtigen. foto: Omke Oudeman Stichting Het Groninger Landschap

23

Vrienden van de Stichting Het Groninger Landschap De Stichting Het Groninger Landschap wordt gesteund door vele bedrijven en organisaties. Deze Vrienden, met als beschermheer Commissaris der Koningin J.G.M. Alders, maken het beschermingswerk mede mogelijk. Op deze pagina staat een overzicht van alle organisaties die de Stichting sponsoren. En telkens lichten we er eentje uit. Deze keer is dat Kikkoman Foods Europe BV in Hoogezand-Sappemeer. ABN AMRO Private Banking Groningen Akzo Nobel Chemicals bv Algemeen Belang uitvaartverzorging- en verzekering Autogroep van der Molen AVEBE Boelens Jorritsma Groep De Cateraars Copijn Utrecht, Tuin- en Landschapsarchitecten B.V. CSM Suiker bv Suikerfabriek Vierverlaten Dow Benelux B.V. Groningen Seaports Hazewinkel Pers Heiploeg BV Holland Casino Groningen Informatie Beheer Groep Kadaster Groningen Ten Kate Holding BV Kikkoman Foods Europe B.V. Koepon Holding B.V. Koninklijke Wagenborg Koop Holding BV KPMG Nationale Postcode Loterij Nederlandse Aardolie Maatschappij bv Nederlandse Bond van Garnalenkustvissers NNZ bv Plas en Bossinade, Advocaten en Notarissen Pro Vision PURAC glucochem bv Rabobank Seatrade Groningen B.V. Smurfit De Halm Karton VSBfonds Waterbedrijf Groningen Yarden Uitvaartverzekeringen & verzorging

‘Kikkoman bestaat al ruim 300 jaar en is de oudste voedselproducent van Japan’, vertelt André Doesburg, manager algemene zaken van de Kikkoman-vestiging in Sappemeer. ‘In Japan mag je sojasaus pas sojasaus noemen als het gebrouwen wordt volgens een protocol. Het moet op natuurlijke wijze gebrouwen zijn. Daarvoor gebruiken we water, sojabonen, tarwe en zout. Japanners gebruiken sojasaus zoals wij zout en peper. Het is een smaakverrijker. In Japan wordt per hoofd van de bevolking 8 liter sojasaus per jaar gebruikt. Met 125 miljoen Japanners kun je nagaan hoeveel sojasaus er gemaakt wordt. Het land telt dan ook zo’n 1500 sojabrouwerijen. Het merendeel zijn kleine, locale fabriekjes en er zijn twintig tot dertig grotere producenten waarvan Kikkoman de grootste is. Behalve in Japan hebben we vestigingen in Amerika, Taiwan, Singapore en China. En in Sappemeer.’ ‘Onze vestiging is verantwoordelijk voor de Europese markt, we leveren aan ruim dertig landen. Toen Kikkoman in 1996 deze fabriek bouwde, wilde het bedrijf iets terug doen voor de natuur. Dat past in de filosofie van Kikkoman, het is een bedrijf dat in de samenleving wil staan. Voor ons product hebben we water van goede kwaliteit nodig. Dat is een van de redenen geweest waarom we ons in het noorden hebben gevestigd. Toen we hoorden dat de Stichting Het Groninger Landschap het project Water over Wolfsbarge wilde starten om de waterkwaliteit van het Zuidlaardermeer te verbeteren, sprak ons dat onmiddellijk aan. Wij gebruiken immers water uit een waterwingebied waar het Zuidlaardermeer deel van uitmaakt. Daarmee is de cirkel rond en daarom zijn we sponsor geworden van het project. Belangrijk vinden we dat het gebied toegankelijk is voor het publiek. Mensen kunnen er wandelen en zelf zien hoe mooi het wordt.’ Golden Raand winter 2006

Foto: Omke Oudeman

uitgelicht

Winterwandeling Niebert en Coendersborch

Recommend Documents