Wie horen en zien wil : Joodse kritiek op Israël. Twaalf jaar Een Ander Joods Geluid

‘Wie horen en zien wil’: Joodse kritiek op Israël Twaalf jaar Een Ander Joods Geluid

Auteur: Studentnr.: Vak: Begeleider: Datum:

Sarah Euwema S1486322 Masterscriptie Geschiedenis dr. Stefan van der Poel 04-10-2013

Dankwoord Allereerst gaat mijn dank uit naar de bestuursleden van Een Ander Joods Geluid. Bedankt voor jullie tijd, openheid en zelf-kritische blik. Mijn ouders wil ik bedanken voor hun financiele steun, maar vooral over hun niet aflatende vertrouwen in mij. Stefan van der Poel, bedankt voor je geduld, hulp en het aandragen van dit interessante onderwerp. En ten slotte wil ik in het bijzonder Geert Molenaar, mijn studiemaatje van het eerste uur, bedanken voor zijn hulp gedurende mijn hele studie.

 

2  

Inhoudsopgave Inleiding ..................................................................................................................................... 5 Introductie: de Joodse gemeenschap in Nederland .................................................................... 8 Hoofdstuk 1: Een speciale band? ............................................................................................. 12 1.1 Nederlandse sentimenten over Israel.................................................................................. 12 1.2 De betekenis van Israël voor Nederlandse Joden............................................................... 17 1.3 EAJG’ers en hun band met Israël....................................................................................... 20 Hoofdstuk 2: Kritische geluiden over Israël ............................................................................ 26 2.1 Ontstaan EAJG ................................................................................................................... 26 2.2 Visie en missie EAJG......................................................................................................... 28 2.3 Vergelijkbare internationale organisaties........................................................................... 30 2.4 Vergelijkbare organisaties in Nederland ............................................................................ 32 2.5 Het CIDI ............................................................................................................................. 36 Hoofdstuk 3: Krantenanalyse ................................................................................................... 38 3.1 EAJG in NRC..................................................................................................................... 38 − Opinie.............................................................................................................................. 38 − Nieuws ............................................................................................................................ 42 − Genoemd......................................................................................................................... 43 − Bron ................................................................................................................................ 44 3.1.2 Het CIDI in NRC............................................................................................................. 47 − Nieuws & genoemd ........................................................................................................ 47 − Bron ................................................................................................................................ 48 − Opinie.............................................................................................................................. 50 − Conclusie NRC ............................................................................................................... 51 3.2 EAJG in de Volkskrant ...................................................................................................... 53 − Opinie.............................................................................................................................. 53 − Nieuws ............................................................................................................................ 61 − Genoemd......................................................................................................................... 61 − Bron ................................................................................................................................ 67 3.2.1 Het CIDI in de Volkskrant .............................................................................................. 71 − Nieuws & genoemd ........................................................................................................ 71 − Bron ................................................................................................................................ 71 − Opinie.............................................................................................................................. 73 − Conclusie de Volkskrant ................................................................................................. 75 3.3.1 EAJG in Trouw ............................................................................................................... 76 − − − − − − − − −  

Bron ................................................................................................................................ 76 Nieuws ............................................................................................................................ 77 Genoemd & opinie.......................................................................................................... 78 Reacties op de advertentie .............................................................................................. 78 Duitsland en Israël .......................................................................................................... 80 Ephimenco en Van Agt................................................................................................... 84 ‘Iedereen houdt van dode Joden’ .................................................................................... 85 EAJG en de kerk ............................................................................................................. 86 Jaap Hamburger .............................................................................................................. 87 3  

3.3.2 Het CIDI in Trouw .......................................................................................................... 88 − Bron ................................................................................................................................ 88 − Nieuws ............................................................................................................................ 90 − Genoemd & opinie.......................................................................................................... 90 − Conclusie Trouw............................................................................................................. 91 3.4 EAJG in het Nieuw Israëlitisch Weekblad......................................................................... 93 − EAJG in de beginjaren: kritiek ....................................................................................... 93 − EAJG in de late jaren: acceptatie? ................................................................................ 101 − Conclusie Nieuw Israëlitisch Weekblad ....................................................................... 106 Hoofdstuk 4: Twaalf jaar EAJG............................................................................................. 108 4.1 Joodse identiteit................................................................................................................ 108 4.2 Samenwerking .................................................................................................................. 113 4.3 Media................................................................................................................................ 115 4.4 Financiering...................................................................................................................... 117 4.5 Nieuwe strategie ............................................................................................................... 118 4.6 Toekomst .......................................................................................................................... 121 Conclusie ................................................................................................................................ 124 Literatuurlijst .......................................................................................................................... 130

 

4  

Inleiding ‘Uitverkorenheid betekent verstandelijk en gevoelsmatig weten dat er geen uitverkorenheid bestaat. Uitverkorenheid betekent, als je een religieus mens bent, dat de tranen van een Arabische moeder, voor God precies zo zwaar wegen als de tranen van een Joodse moeder. Dat is jodendom.’1 Met deze woorden van schrijver Abel Herzberg opent een bundel met essays geschreven door leden van de Nederlandse organisatie Een Ander Joods Geluid (EAJG). Op tien mei 2001 presenteerde deze nieuwe Joodse belangengroep, een initiatief van prominente Nederlandse Joden, zich via een persconferentie aan Nederland. Daar stelde zij te willen strijden voor een Palestijnse staat en meer begrip voor de situatie van de Palestijnen in Israël.2 In zijn essay ‘wie horen en zien wil’ uit 2003 schrijft Jaap Hamburger, de huidige voorzitter van EAJG, dat de stichting vooral een ‘lobby tegen klakkeloze meeloperij’ van Joden met Israël moet zijn. Niet for better or for worse my Israël, niet wegkijken en zwijgen, maar een andere visie, een ander Joods geluid.3 Hij vraagt zich af hoe iemand geen sympathisant van EAJG kan zijn. Hij verwijt de ‘adepten van Israël right or wrong, Sharonvolgers, ja-en-amen-knikkers van Likoed Nederland, mooipraters en napraters van het CIDI’, dat zij de effecten van het handelen van Israël op de Palestijnen niet horen en zien willen.4 EAJG wil het taboe van Joodse kritiek op Israël doorbreken. De organisatie vindt dat er geen ruimte is voor kritiek op het handelen van Israël in de bezette gebieden zonder onmiddellijk het etiket ‘tegen Israël’ te krijgen, in het bijzonder binnen de Joodse gemeenschap. De stichting krijgt sinds haar oprichting veel kritiek vanuit de Joodse gemeenschap. Een jaar na de oprichting waren leden van EAJG al ‘de vijfde colonne van Hamas’, ‘de echo van het Palestijns gezag’, ‘Joden met zelfhaat’ en ‘verraders van het Joodse volk’ genoemd.5 Het feit dat EAJG kritiek levert op Israël ligt al gevoelig binnen de Joodse gemeenschap en de manier waarop maakt de kloof tussen EAJG en de Joodse gemeenschap nog groter. Zo hebben leden van EAJG vergelijkingen gemaakt tussen de situatie waarin de Palestijnen verkeren en de omstandigheden waaronder de Joden eind jaren dertig in Duitsland leefden.6 Een vergelijking die volgens veel Joden absoluut niet getrokken mag worden. Ook verzetten leden van EAJG zich tegen het collectieve slachtofferschap van de Joden. Zij bestrijden het idee dat                                                                                                                           1

Milo Anstadt e.a., Een ander joods geluid. Kritische opvattingen over Israël (Amsterdam 2003) 5. ‘Nieuwe Joodse belangengroep strijdt voor Palestijnse staat’, ANP (10-05-2001). 3 Anstadt, Een ander joods geluid, 38. 4 Ibidem. 5 Rene Zwaap, ‘Op de zevende dag. Een ander joods geluid’, De Groene Amsterdammer 12 (2002). 6 Hajo Meyer, ‘Palestijnen bedreigd zoals Joden in 1938’, de Volkskrant (10-07-2007). 2

 

5  

je als slachtoffer zelf slachtoffers mag maken en dat wanneer iemand Israël van daderschap beticht diegene gelijk een antisemiet is.7 Om deze antisemitische verwijten te vermijden, moeten leden van het bestuur van EAJG Joods zijn. Zodat kritiek op Israël vanuit de Joodse stichting niet gepareerd kan worden met een ‘waar waren jij of je ouders tijdens de oorlog’. De stichting, die nog ongeveer 500 actieve leden telt, probeert op verschillende manieren haar kritiek op Israël te laten horen.8 Zij zoekt de media door middel van persberichten, interviews en deelname aan actualiteitenprogramma’s. Zij verstuurt factsheets naar politici, beleidsmakers en de media en organiseert lezingen en debatten. Ook werkt EAJG samen met andere organisaties die kritisch tegenover Israël staan, zoals gate48 en Stuurcomité Israëlische Vredes- en Mensenrechten Organisaties (SIVMO). EAJG heeft daarnaast een internationaal samenwerkingsverband opgericht van achttien Joodse belangengroepen, European Jews For a Just Peace, die voor een Palestijnse staat zijn en tegen het binnen het conflict gebruikte geweld.9 EAJG bestaat inmiddels twaalf jaar. In dit onderzoek wordt de balans opgemaakt en onderzocht op welke manier Een Ander Joods Geluid sinds de eerste advertentie in 2000 werkelijk een ander geluid Joods geluid heeft kunnen laten horen in de media en wat hiervan het belang is geweest? Om te kunnen beoordelen wat het belang van EAJG is moet eerst worden vastgesteld in welk politiek en maatschappelijk klimaat EAJG opereert. Is de publieke opinie over Israël veranderd en wat is de betekenis van Israël voor Nederlandse Joden? In het eerste hoofdstuk is er aandacht voor de ‘speciale band’ tussen Nederland en Israël. In dit politieke klimaat wil EAJG immers een ander Joods geluid laten horen. In het tweede hoofdstuk wordt de oprichting van EAJG besproken. Past deze in een internationale trend? En hoe zit het met concurrerende organisaties binnen Nederland? Zo kan worden vastgesteld hoe vernieuwend en origineel het ‘andere Joodse geluid’ eigenlijk is. Een groot deel van het onderzoek bestaat uit een krantenanalyse. De krant is een medium waarin de stichting haar geluid wil laten horen en waarin zij vaker voorkomen dan bijvoorbeeld op televisie. Bovendien kan door het besturen van de artikelen door de jaren heen de eventueel veranderende boodschap goed geanalyseerd worden. Met de komst van EAJG heeft het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI) een concurrent gekregen binnen de publieke aandacht, stelde Harry de Winter in de Volkskrant van 28 maart 2006. ‘Vroeger kwamen de media in hun telefoonklapper alleen de naam van Naftaniel                                                                                                                           7

Anstadt, Een ander joods geluid, 148. Bijlage 1, Transcript interview Max Wieselmann, 24.   9 European Jews for a just peace: http://www.ejjp.org/ (laatst bezocht: 04-06-2013). 8

 

6  

(voorzitter CIDI) tegen. Dat is gelukkig niet meer zo.’10 Maar is EAJG daadwerkelijk een concurrent van het CIDI geworden in de publieke aandacht? Bij een eerste scan van de krantenartikelen waarin EAJG in de periode 2000-2013 voorkomt, blijkt EAJG voornamelijk met prikkelende opinieartikelen in kranten te verschijnen en niet als bron over het IsraëlischPalestijns conflict. Uit een inhoudsanalyse van de artikelen moet blijken of deze eerste assumptie waar is, de resultaten worden in het derde hoofdstuk behandeld. Gekeken wordt hoe vaak EAJG als bron gebruikt wordt, hoe vaak de organisatie voorkomt in opinieartikelen, nieuwsberichten en genoemd wordt in andere artikelen. Het onderzoek beperkt zich tot drie kwaliteitskranten: Trouw, de Volkskrant en het NRC Handelsblad. Ook op de inhoud van de krantenartikelen wordt ingegaan. Welke boodschap wil EAJG naar voren brengen in de artikelen? En wat is het beeld dat er van de organisatie ontstaat? Om antwoord te vinden op de vraag of EAJG een concurrent van het CIDI is geworden in de berichtgeving rondom Israël, worden ook de artikelen waarin het CIDI voorkomt geanalyseerd. Ten slotte zullen ook de artikelen van en over EAJG in het Nieuw Israëlitisch Weekblad, het weekblad van de gevestigde Joodse gemeenschap in Nederland, geanalyseerd worden. Hieruit kan iets afgeleid worden over de band van EAJG met de gevestigde Joodse gemeenschap. In het vierde en laatste hoofdstuk wordt het belang van EAJG behandeld.Wat is volgens de bestuursleden het resultaat van twaalf jaar EAJG? Is de belangengroep erin geslaagd het taboe van Joodse kritiek op Israël te doorbreken? Is het ‘andere Joodse geluid’ in de loop van de jaren veranderd? Zijn zij radicaler of juist gematigder geworden? Is de strategie die zij tot nog toe hebben gevolgd succesvol gebleken? En is er nog een toekomst voor EAJG weggelegd? Voor antwoorden op deze vragen zijn interviews afgenomen met leden van EAJG. Deze worden besproken in het vierde en laatste hoofdstuk. De geïnterviewde personen zijn Jaap Hamburger (voorzitter), Alfred Feberwee (secretaris), Max Wieselmann (penningmeester), Hedy d’Ancona (bestuurslid), Raymond Nethe (achterban versterking) en Rick Meulensteen (beleidsmedewerker). Voor deze personen is gekozen omdat zij zich op dit moment het meest bezig houden met de dagelijkse gang van zaken binnen EAJG.

                                                                                                                          10

 

‘De onvermoeibare beschermer van de Joodse ziel. Ronny Nafthaniel’, de Volkskrant (28-03-2006).

7  

Introductie: de Joodse gemeenschap in Nederland Voordat er tot het daadwerkelijk onderzoek wordt overgegaan, is het van belang kennis te nemen van de complexe Joodse gemeenschap in Nederland. EAJG maakt immers deel uit van ‘de Joodse gemeenschap’ en probeert hier binnen een verandering in het denken over Israël te bewerkstelligen. Maar wie vallen er onder ‘de Joodse gemeenschap’? Kan er überhaupt van een ‘Joodse gemeenschap’ gesproken worden of zijn de mensen die er deel vanuit zouden maken te versplinterd om een gemeenschap te kunnen vormen? De Joodse gemeenschap in Nederland is lastig te omschrijven. Met het onderscheid tussen kapitaaljoden (Joden als volk) en onderkastjoden (aanhangers van de joodse religie) loop je volgens de Joodse schrijver Herman Vuijsje in zijn essay Einde van een verlegenheid, in ieder geval vast. Dat er toch zo krampachtig aan wordt vastgehouden is volgens hem tekenend voor de dubbelzinnigheid die de positie van Joden lange tijd heeft omgeven.11 Sinds de emancipatie van de Joden in 1796 maakten zij volwaardig deel uit van de maatschappij, maar waren toch anders. Door de Shoah werd deze dubbelzinnigheid uitvergroot: Joden waren op een extreme manier in een uitzonderingspositie geplaatst, ze waren zichtbaarder dan ooit. De dubbelzinnigheid werd volgens Vuijsje nu een gevoel van schaamte en verlegenheid. Dit gold zowel voor de Joden als de niet-Joden. De niet-Joodse Nederlanders schaamden zich voor hun zwakke opstelling tijdens de oorlog. De Joden schaamden zich voor het gemak waarmee zij vernederd en mishandeld waren.12 De houding van de Nederlandse overheid was ook dubbelzinnig. Zij wilde Joden in de eerste jaren na de oorlog niet weer in een uitzonderingspositie plaatsen en daarom werden zij niet erkend als aparte slachtoffergroep. Zo werd er in de eerste jaren na de oorlog geen monument opgericht om het lijden van de Joden te herdenken. Vanaf de jaren 60 kwam hierin verandering. Toen werden Joodse slachtoffers meer dan erkend; er ontstond een zogenaamde slachtoffercultuur. Volgens Vuijsje gaf dit de dubbelzinnigheid een nieuwe impuls. ‘Onder invloed van een doorgeslagen politieke correctheid werd de verlegenheid aangelengd met omzichtigheid. Als het over Joodse kwesties ging moest je op je woorden letten, voor je het weet ben je een antisemiet’.13 Een ander onderscheid dat lange tijd werd gemaakt is dat tussen vader- en moeder Joden. Binnen het orthodox Jodendom is iedereen met een Joodse moeder een Jood. Een Joodse vader betekent niets, aldus Vuijsje. Maar bij de laatste Joodse volkstelling van Joods                                                                                                                           11

Herman Vuijsje, ‘Einde van een verlegenheid. Joden tussen kapitaal en onderkast’, de Groene Amsterdammer (13-09-2013). 12  Ibidem.   13 Vuijsje, ‘Einde van een verlegenheid’. de Groene Amsterdammer (13-09-2013).  

 

8  

Maatschappelijk Werk in 2000 werden de ‘vaderjoden’ ook meegerekend. Dit zorgde voor een flinke uitbreiding van de doelgroep. Het aantal Joden in Nederland steeg van 12.000 naar 52.000.14 Wel werd daarmee de dubbelzinnigheid tussen kapitaal en onderkast in zeker opzicht versterkt. Het aantal Joden dat ook joods leeft en gebonden is aan Joodse organisaties, toch al een minderheid, daalde naar veertien procent. Verreweg de meeste kapitaaljoden zijn zo geen onderkastjoden meer.15 Joden lijken volgens Vuijsje steeds meer ‘gewone Nederlanders’ te worden. Het zijn volgens Vuijsje nu vooral ‘cultuurjoden’; religiositeit lijkt steeds minder een rol te spelen. De Joodse populatie is in veel mindere mate gelovig dan de bevolking in Nederland als geheel. Uit onderzoek van Joods Maatschappelijk Werk in 2010 blijkt dat van de ruim 52.000 Joden die in Nederland wonen maar vier procent orthodox religieus is.16 Van alle Joden is slechts zestien procent lid van een joodse gemeente. Volgens Vuijsje heeft religiositeit ook steeds minder te maken met rituelen of een god, maar meer met verbinding met andere mensen. Hierin past volgens hem het succes van de Liberaal Joodse Gemeente, die hij meer ziet als een Joods gemeenschapscentrum in plaats van een plek van religie. Deze conclusie komt overeen met het onderzoek van Joods Maatschappelijk Werk. Als Joden lid zijn van een joodse gemeente is dit in de eerste plaats om de instandhouding van de Joodse gemeenschap te waarborgen (62%). Pas op plaats zeven komt: omdat ik gelovig ben (17%).17 ‘Het overgrote deel van de Joodse gemeenschap in Nederland is eigenlijk ongebonden. Zij hebben misschien wel feeling met de Joodse identiteit, maar ze zijn er niet op een religieuze of heel actieve manier mee bezig”, legt Rick Meulensteen, beleidsmedewerker van EAJG, uit.18 Religie is dus niet essentieel voor een binding aan het Jodendom. Maar waardoor voelen Joden zich dan wel verbonden met het Jodendom? Hierbij zie je een duidelijk verschil naar gelang afkomst. Degenen waarvan beide ouders Joods zijn voelen zich het meest met het Jodendom verbonden, zij worden gevolgd door de moederjoden. De (groot)vaderjoden voelen zich het minst ‘Joods’.19 Maar wat houdt de verbinding met het niet religieuze Jodendom dan in? Volgens het onderzoek van Joods Maatschappelijk Werk heeft de naoorlogse generatie de neiging om op individualistische en eclectische wijze inhoud te geven aan haar Joods-zijn. De eclecticus kiest uit het spectrum van de Joodse cultuur wat hem bevalt. Het is een Jodendom                                                                                                                           14

‘Samenvatting sociaal demografisch onderzoek onder Joden in Nederland’, Joods Welzijn te vinden op: http://www.joodswelzijn.nl/Portals/0/Samenvatting_Soc_Dem_Onderzoek.pdf (laatst bezocht: 20-05-2013). 15 Vuijsje, ‘Einde van een verlegenheid’. de Groene Amsterdammer (13-09-2013). 16 Samenvatting sociaal demografisch onderzoek onder Joden in Nederland’, http://www.joodswelzijn.nl/Portals/0/Samenvatting_Soc_Dem_Onderzoek.pdf 17 Hanna van Solinge en Marlene de Vries, De Joden in Nederland anno 2000 (Amsterdam 2001) 131. 18 Bijlage 3, Transcript interview Rick Meulensteen, 9.   19 Solinge en Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 113.

 

9  

waar men alleen plezier beleeft en geen last van ondervindt.20 Dus niet te veel verplichtingen, geen naleving van mitswot (geboden) of alijah (emigratie naar Israël), maar meer ‘een Joodse sfeer’ binnen het gezin.21 Voor Vuijsje is het Jodendom de taal, ‘de behoefte om met logica te spelen en het plezier in leren, tegenspraak leveren en ruzie te maken’.22 Voor identificering met het Jodendom is antisemitisme van groot belang. Ongeveer de helft van de ondervraagden voelt zich in het bijzonder Joods als ze geconfronteerd worden met de Tweede Wereldoorlog; hetzelfde percentage geldt als men geconfronteerd wordt met antisemitisme.23 Ook de confrontatie met gebeurtenissen in Israël zorgt voor een Joods gevoel bij de ondervraagden (41%). Uit een dergelijk onderzoek in 2009 blijkt dat dit gevoel is toegenomen. Drieënzeventig procent van de ondervraagden voelt zich in het bijzonder Joods als ze geconfronteerd worden met de Tweede Wereldoorlog en antisemitisme.24 Vuijsje zelf ervaart dit niet en verzet zich tegen dergelijke gevoelens. Waarom vasthouden aan het beeld van antisemitisme dat Joden bijeenhoudt, vraagt hij zich af? ‘Ik zie erin een onbedoeld excuus om je te blijven vastklampen aan het anders zijn. Aan een positie die vertrouwd is maar die hoort bij de twee eeuwen hiervoor, eeuwen van verlegenheid en dubbelzinnigheid.’25 Bij de naoorlogse Joodse Nederlanders is het belang van de Tweede Wereldoorlog en ook van Israël bij hun identificatie met het Jodendom wel aan het afnemen. Dit is ook te verwachten. De oorlog en de stichting van de staat Israël zijn voor hen geen persoonlijke ervaringen.26 Er lijkt in Nederland geen sprake te zijn van een uitgesproken Joodse Gemeenschap. Volgens Vuijsje is de essentie van het diaspora-Jodendom dan ook nergens bij te willen horen. Dit gevoel werd nog eens verstrekt door de oorlog: grote groepen zijn gevaarlijk. Maar is deze ‘ontzuiling’ iets positiefs? Een nadeel is dat een uitgesproken Joodse gemeenschap kan verdwijnen. Voordeel is dat de dubbelzinnigheid verdwijnt, Joden worden ‘gewone’ Nederlanders. Nu is het volgens Vuijsje zo: je bent zo Joods als je je voelt. Dit komt overeen met de visie van EAJG. De stichting voelt geen behoefte om de mate van ‘Joods zijn’ van hun leden te definiëren. ‘De één voelt zich Joods omdat die weet ik veel nog ergens Joods bloed in

                                                                                                                          20

Solinge en Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 142. Ibidem, 198. 22 Vuijsje, ‘Einde van een verlegenheid’. de Groene Amsterdammer (13-09-2013). 23 Solinge en Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 115. 24 Samenvatting sociaal demografisch onderzoek onder Joden in Nederland’, http://www.joodswelzijn.nl/Portals/0/Samenvatting_Soc_Dem_Onderzoek.pdf 25 Vuijsje, ‘Einde van een verlegenheid’. de Groene Amsterdammer (13-09-2013). 26 Samenvatting sociaal demografisch onderzoek onder Joden in Nederland’, http://www.joodswelzijn.nl/Portals/0/Samenvatting_Soc_Dem_Onderzoek.pdf   21

 

10  

de familie heeft. Maar wij gaan ons dus niet in dat soort discussies begeven’, aldus directeur Max Wieselmann.27 Er bestaat dan misschien geen uitgesproken Joodse gemeenschap in Nederland, maar er bestaat wel degelijk een ‘gevestigde Joodse orde’. Volgens Max Wieselmann zijn dit organisaties

als

het

CIDI,

het

Nederlands

Israëlitisch

Kerkgenootschap,

Joods

Maatschappelijk Werk, de Nederlandse Zionisten Bond en een aantal ‘vroegere arbeidersgroepjes’. “Niet zulke hele grote organisaties, maar bij elkaar vormen ze wat van oudsher het establishment van de Joodse Gemeenschap heet te zijn”, aldus Wieselman.28 Zij spreken namens de Joden in Nederland en worden gezien als dé Joodse Gemeenschap. Zij vertolken hierbij denkbeelden over Israël die tegenovergesteld zijn aan de visie van ‘Een Ander Joods Geluid’. De stichting wil laten zien dat er ook anders gedacht wordt binnen de Joodse gemeenschap. Geen gemakkelijke opdracht in een land waarvan gezegd wordt een ‘speciale band’ te hebben met Israël.

                                                                                                                          27 28

 

Bijlage 1, Max Wieselmann, 6. Ibidem.  

11  

Hoofdstuk 1: Een speciale band? 1.1 Nederlandse sentimenten over Israël ‘Nederland wil verder investeren in de band met de staat Israël’, zo staat in het regeerakkoord van de VVD en CDA uit 2010 vermeld.29 Israël is het enige land dat genoemd wordt in het regeerakkoord, waarschijnlijk op verzoek van gedoogpartner PVV. Het noemen van Israël suggereert een ‘speciale’ band tussen Israël en Nederland. In het huidige regeerakkoord wordt Israël wederom genoemd: ‘Waar mogelijk draagt Nederland bij aan vrede en veiligheid in het Midden-Oosten en benut daarbij de goede banden met zowel Israël als de Palestijnse autoriteit.30 Naast de band met Israël is er zo ook expliciet aandacht voor het onderhouden van banden met Palestina. Van een ‘speciale band’ lijkt in dit regeerakkoord geen sprake te zijn. Maar wat is of was deze speciale band dan? Door deze band te analyseren kunnen gevoeligheden rondom kritiek op Israël beter geduid worden. Het is immers in dit politieke klimaat dat EAJG hun geluid probeert te laten horen. Het gaat te ver om hier de hele historische band van Nederland met Israël te beschrijven. Kort gezegd kan gesteld worden dat de meeste politici een lange tijd zeer proIsraëlisch waren, aldus Fred Grunfeld, politicoloog en schrijver van het boek Het nabije Oosten. De Nederlandse rol in de internationale politiek ten aanzien van het ArabischIsraëlisch conflict 1973-1982. Dit gold zeker voor de ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken. Volgens Grunfeld werd hun houding bepaald door de Jodenvervolging tijdens de oorlog: zij zouden niet weer machteloos toekijken. Sinds de jaren zeventig is er wel meer een tweedeling te zien tussen rechts en links in de politiek. Waar de PvdA, met haar socialistische idealen, zich tot de Jom Kippoeroorlog in 1973 de positie van beste vriend van Israël toe-eigende, zijn het de laatste veertig jaar vooral VVD, CDA, CU en, sinds de afgelopen jaren, de PVV die Israël steunen.31 Sinds de stichting van Israël in 1948 heeft een meerderheid van de Nederlandse bevolking Israël lange tijd onvoorwaardelijk gesteund.32 Tijdens de oorlogen van 1967 en                                                                                                                           29

‘Regeerakkoord VVD en CDA’ te vinden op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2010/09/30/regeerakkoord-vvd-cda.html (laatst bezocht: 04-06-2013). 30 ‘Nederland en de wereld’, Regeerakkoord: http://www.rijksoverheid.nl/regering/regeerakkoord/nederland-inde-wereld (laatst bezocht: 04-06-2013). 31 Fred Grunfeld, ‘Zestig jaar Nederland-Israel’, Internationale spectator, 12 (2008) 680. 32 Koen Haegens, ‘Worstelen met Israel. Nederland. Lastige loyaliteiten’, De Groene Amsterdammer (28-072006) te vinden op: http://www.groene.nl/artikel/worstelen-met-israel (laatst bezocht 05-12-2013)

 

12  

1973 stond Nederland massaal achter Israël en veel jongeren gingen na hun middelbare school een jaartje werken in een kibboets.33 Deze solidariteit wordt meestal ook verklaard vanuit gevoelens van schaamte en schuld over het hoge percentage weggevoerde en vermoorde Joden. Volgens Fred Grunfeld hielden de denkbeelden over Israël na de oorlog ook verband met de zuil waaronder men viel. De liberalen steunden Israël omdat dit de enige democratie in het Midden-Oosten was, de calvinisten voelden een band met het land uit het oude testament en de socialisten konden zich vinden in de ideeën over gelijkwaardigheid en de kibboetsbeweging in het land. De katholieke zuil was juist proArabisch en wilde niet dat Joden de baas zouden zijn in Jeruzalem.34 Na de Jom Kippoeroorlog veranderde, volgens historicus Jan Dirk Snel, de Nederlandse politieke houding ten aanzien van Israël geleidelijk. Dit kwam mede door de Arabische olieboycot gericht tegen Nederland en de Verenigde Staten. Eind november 1973 werd de term ‘evenwichtige politiek’ geïntroduceerd voor het te voeren beleid ten aanzien van Israël. Nederland streefde ernaar de belangen van beide partijen te behartigen en voegde zich zo meer naar de standpunten van andere landen binnen Europa. Maar binnen de Europese Gemeenschap bleef het wel vaak de Israëlische visie uitdragen.35 Een omslagpunt in de publieke en politieke opinie vond volgens journalist Joeri Boom in 1982 plaats toen Israël met geweld Libanon binnenviel. De PvdA eiste toen bijvoorbeeld financiële maatregelen tegen Israël. Met name de afslachting van Palestijnen in de vluchtelingenkampen Sabra en Shatila door christelijke milities werd Israël verweten. Nederland was teleurgesteld in Israël en er kwam geleidelijk meer aandacht voor de Palestijnse zaak.36 Volgens Michael Mulder, medewerker van het christelijk Centrum voor Israël Studies, was Israël hierna niet langer de underdog. De publieke opinie had volgens hem eerder oog voor de partij zonder stem en dat was Palestina geworden. Ook de ontzuiling speelde een rol bij de verminderde verbondenheid met Israël. Het is niet zo dat er nu een anti-Israël houding ontstond in de publieke en politieke opinie, maar er kwam meer aandacht voor de Palestijnse zaak.37 Maar wanneer Israël steun nodig had, stond Nederland                                                                                                                           33

Jan Dirk Snel, ‘Nederland en de band met Israel. Symphatie voor een jonge staat’, Historisch Nieuwsblad 5 (2008) te vinden op: http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/10671/nederland-en-de-band-met-israel.html (laatst bezocht: 05-12-2013). 34  Fred Grunfeld, ‘Zestig jaar Nederland-Israel’   35 Jan Dirk Snel, ‘Nederland en de band met Israël’ http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/10671/nederland-en-de-band-met-israel.html 36 Joeri Boom, ‘Op de golven van Nederland-Israel. Een relatie onder spanning’ De groene Amsterdammer 45 (10-11-2001) te vinden op: http://www.groene.nl/artikel/op-de-golven-van-nederland-israel (laatst bezocht 05-12-2013). 37 Joeri Boom, ‘Op de golven van Nederland-Israël’ http://www.groene.nl/artikel/op-de-golven-van-nederlandisrael

 

13  

nog

steeds

klaar.

Tijdens

de

Golfoorlog

stuurde

Nederland

bijvoorbeeld

luchtafweerraketten naar Israël. Dit was geen gemakkelijke beslissing aangezien Israël geen lid van de NAVO was en Nederland de Arabische landen graag te vriend wilde houden.38 Volgens Grunfeld telt het buitenlandse beleid van Nederland ten opzichte van Israël sinds jaar en dag vijf constante doelstellingen: veilige en erkende grenzen voor de staat Israël, een levensvatbare staat voor de Palestijnen, daadwerkelijke steun aan en diplomatieke terughoudendheid wat betreft Israël, het vermijden van Nederlandse kwetsbaarheid via de Europese Unie (Nederland heeft na het olie-embargo besloten zich niet langer in het openbaar van Europese partners te verwijderen) en het niet doorkruisen van Amerikaans beleid. Wanneer de eerste en de tweede doelstelling botsen dan heeft de eerste prioriteit.39 De veiligheid van de staat Israël is dus belangrijker dan een levensvatbare staat voor de Palestijnen.40 Sinds de eeuwwisseling nam de publieke steun voor Israël verder af. Het harde Israëlische optreden tijdens de Tweede Intifida die in de nazomer van 2000 uitbrak en de terroristische aanslagen op 11 september 2001 zorgden voor een verandering in het denken over het conflict.41 De aanslagen zorgden voor discussie over de achtergronden van het internationale terrorisme: waar kwamen de anti-Amerikaanse gevoelens, met name in het Midden-Oosten, vandaan? Uit deze discussie kwam vooral één advies naar voren: het Israëlisch-Palestijns conflict moest snel worden opgelost. Wereldleiders als George Bush en Tony Blair riepen op tot een zelfstandige staat voor de Palestijnen en werden daarbij gesteund door een groot deel van de bevolking.42 De Nederlandse steun voor de Palestijnse zijde leek ook steeds groter te worden. Volgens een Europese opiniepeiling uit 2003 zag vijfenzeventig procent van de Nederlanders Israël als grootste bedreiging voor de wereldvrede.43 Het verminderen van de spanningen in het Midden-Oosten was volgens Grunfeld voor Nederlanders eerder dan voor andere Europeanen een topprioriteit.44 Dit kwam onder meer door de harde repressie van de twee intifada’s en de oorlog in Libanon.

                                                                                                                          38

Joeri Boom, ‘Op de golven van Nederland-Israël’ http://www.groene.nl/artikel/op-de-golven-van-nederlandisrael 39 Grunfeld, ‘Zestig jaar Nederland-Israel’, 680. 40 Ibidem. 41  Nico de Fijter, ‘Steun voor Israel spreekt niet meer vanzelf. Hoe het denken over Israel veranderde’, Trouw (17-01-2009)   42 Aart Brouwer, ‘Geliefde vijand. Israel als zondebok?’, De groene Amsterdammer (10-11-2001) te vinden op: http://www.groene.nl/artikel/geliefde-vijand (laatst bezocht 05-12-2013). 43  EU-burgers: Israel grootste gevaar wereldvrede, Trouw (04-11-2003).   44  Grunfeld, ‘Zestig jaar Nederland-Israel’, 680.

 

14  

Israël veranderde in de publieke opinie van een vechter voor zijn bestaansrecht in een bezetter.45 In juli 2006 vonden er twee demonstraties plaats, waaraan de verschuiving in de publieke opinie over Israël goed te zien is. De eerste demonstratie was een demonstratie ‘tegen terreur en voor een veilig Israël’, een initiatief van pro-Israëlische groepen, waar ook het recht op zelfverdediging van Israël werd benadrukt. Bij deze demonstratie, die plaatsvond bij de Dokwerker, waren een paar honderd mensen aanwezig. Twee dagen later vond er een demonstratie tegen de oorlog van Israël in Libanon en Gaza plaats op de Dam. Hieraan namen tweeduizend mensen deel.46 Eind 2008 voerde Israël een aanval op de Gazastrook uit. Weer braken er veel demonstraties uit, waarvan de meeste pro-Palestijns of tegen het Israëlische beleid gericht waren. Er werd om politieke actie geroepen. Een delegatie van de Kamer kreeg een petitie aangeboden om niet alleen de raketbeschietingen vanuit Gaza, maar ook het, in de ogen van de 3500 ondertekenaars, buitensporige Israëlische geweld te veroordelen.47 Een groot aantal betogers bestond uit Islamitische allochtonen. Het toegenomen aantal moslims in Nederland heeft invloed gehad op de Nederlandse publieke opinie over Israël, stelt Alfred Pijpers, onderzoeker bij instituut Clingendael, in een interview met Trouw. Nederlandse Moslims hebben volgens hem meer oog voor de Palestijnse zaak en voelen zich verbonden met de Arabische wereld.48 Volgens Mark Siepermann, directeur van The Rights Forum, kwam er met de val van het Kabinet Rutte I (oktober 2010- april 2012) een einde aan het kabinet met het meest extreme pro-Israëlbeleid van de afgelopen decennia. Dit was volgens hem vooral te zien aan de intensivering van de bilaterale betrekkingen en de Nederlandse opstelling betreffende Israël in Europees verband.49 Nederland stelde zich volgens de schrijver op als ‘blocker state’ wanneer het ging om ongunstige maatregelen voor de regering van Netanyahu. Misschien dat hier met de huidige regering verandering in komt. Zij heeft in ieder geval zowel Israël als de Palestijnse Autoriteit in haar regeerakkoord opgenomen. Dit tot tevredenheid van EAJG, dat meteen een persbericht liet uitgaan waarin het de verwachting                                                                                                                           45

 Joeri Boom, ‘Op de golven van Nederland-Israël’ http://www.groene.nl/artikel/op-de-golven-van-nederlandisrael.   46  Koen Haegens, ‘Worstelen met Israël’, http://www.groene.nl/artikel/worstelen-met-israel. 47  Fijter,‘Steun voor Israel spreekt niet meer vanzelf’, Trouw (17-01-2009)   48    Ibidem.   49 Martin Siepermann, ‘Pro-Israel-Beleid van kabinet Rutte: gedogen en belonen ondanks nederzettingen’ Internationale spectator, 6 (2012) 421.  

 

15  

uitsprak dat er meer aandacht voor de Palestijnse belangen zou komen binnen de regering.50 Oud-minister en EAJG-bestuurslid Hedy d’Ancona heeft haar twijfels over het nieuwe regeringsbeleid ten aanzien van Israël. Zij stelt dat hoewel de houding van de huidige minster van Buitenlandse Zaken anders is dan die van zijn voorganger, het buitenlandbeleid niet extreem veel kan opschuiven. Kabinetspartij VVD kan haar standpunten niet te veel aanpassen omdat zij dan ongeloofwaardig wordt: het was haar minster, Uri Rosenthal, die Israël blind volgde. Ook vindt d’Ancona het een veeg teken dat de regering niet mee is gegaan met de opwaardering van de bijzondere status van Palestina door de Verenigde Naties.51 Israël lijkt zo nog steeds voor weinig Nederlandse maatregelen, met als doel het te dwingen zijn beleid ten op zichte van de Palestijnen aan te passen, te hoeven vrezen. Druk op de politiek zou kunnen komen vanuit de publieke opinie. Maar hierbinnen leek moeheid ten aanzien van het Midden-Oosten te zijn opgetreden. Het conflict was zo gecompliceerd geworden dat veel mensen maar geen partij meer kozen. Volgens journalist Koen Haegens werd de publieke opinie in 2009 beheerst door deze afzijdigheid, of in het beste geval een naïef en apolitiek humanitair standpunt. Ook de media deden daar volgens hem aan mee, met hun ‘uitgebalanceerde’ reportages.52 De geïnterviewde medewerkers van EAJG beamen deze Israël/Palestina moeheid.53 Maar voor veel Nederlandse Joden geldt dit gevoel niet: zij blijven zich sterk verbonden voelen met het land van melk en honing.

                                                                                                                          50

 ‘Een Ander Joods Geluid blij met regeerakkoord’, Reformatorisch Dagblad (01-11-2012).   Bijlage 4, Transcript interview Hedy d’Ancona, 5. 52 Koen Haegens, ‘Worstelen met Israel’, http://www.groene.nl/artikel/worstelen-met-israel. 53 Bijlage 5, Transcript interview Raymond Nethe, 40. 51

 

16  

1.2 De betekenis van Israël voor Nederlandse Joden De voedingsbodem voor het zionisme, waarvan de politieke vorm ontstond in de 19e eeuw, was onder Nederlandse Joden niet erg groot. Het antisemitisme was zwak in vergelijking met andere landen in Europa en de Joodse bevolking was goed geïntegreerd.54 Het ledental van de Nederlandse Zionistische Bond (NZB), opgericht in 1899, was daarom gering. Er waren binnen de Joodse gemeenschap vooral sterke krachten die zich tegen het zionisme keerden. In orthodoxe kring was men tegen het zionisme aangezien de Joodse staat pas opgericht kon worden na de komst van de Messias en het seculiere karakter van het zionisme sterk werd afgekeurd. Binnen de liberale en socialistische stromingen werd er over het algemeen ook niet enthousiast gereageerd op het zionisme. Wel ontstonden er binnen verschillende politieke en religieuze stromingen kleine groepen die voor het zionisme waren, maar zij werden in eigen kring vaak bekritiseerd.55 In de jaren dertig nam het ledental van de NZB door de gebeurtenissen in Duitsland toe. Na de oorlog toonden veel Joden hun solidariteit met het in 1948 opgerichte Israël, maar niet door lidmaatschap van de NZB. Zij kozen voor andere manieren van identificatie, bijvoorbeeld door het geven van geld aan de staat Israël of door erheen te verhuizen. In de jaren zeventig bracht men identificatie met Israël vooral tot uitdrukking door lidmaatschap van het in 1974 opgerichte CIDI. De Joden die tegen de bezetting waren sloten zich aan bij initiatieven van de Vrede-NU-beweging, in die tijd de grootste vredesbeweging in Israël, die ook in de jaren zeventig ontstond. Voor de jongere Joodse generatie was dit een manier om op een kritische en minder ideologische wijze met het zionisme bezig te zijn.56 Israël heeft inmiddels een vaste plaats verworven in het Joodse bewustzijn. De relatie tussen de Joodse identiteit en Israël is complex en gevuld met emotie.57 Israël is de staat die werd opgericht om in een thuis te voorzien voor Joden die de vervolging ontvluchtten en een plaats zochten waar zij in vrede en rust konden leven.58 Historica Evelien Gans gebruikte in haar dissertatie als eerste het woord ‘Israëlgevoel’. Ze vergelijkt dit met het gevoel dat je voor familie hebt. Dat is er; het is een niet te ontkennen band.59                                                                                                                           54

Hanna van Solinge en Marlene de Vries, De Joden in Nederland anno 2000 (Amsterdam 2001) 169. Solinge en De Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 170. 56 Ibidem. 57 Brian Klug, ‘A time to speak out. Rethinking Jewish identiy and solidarity with Israel’, in: Adam Shatz, Prophets outcast: a century of dissident Jewish writing about Zionism and Israel (New York 2004) 379. 58 Adam Shatz, Prophets outcast: a century of dissident Jewish writing about Zionism and Israel (New York 2004) 383. 59 Jannetje Koelewijn, ‘Van pro naar anti. Historische sympathie voor Israël in Nederland kalft af’, NRC Handelsblad (05-08-2006). 55

 

17  

Het feit dat Israël bestaat geeft aan Joden in Nederland (en elders) een gevoel van veiligheid en zelfbewustzijn. Het is een toevluchtsoord en het bewijs van Joodse weerbaarheid.60 Uit het eerder genoemde sociaaldemografische onderzoek van Joods Maatschappelijk Werk uit 2000 bleek dat het idee dat Israël de Joden strijdbaar heeft gemaakt bij velen leefde.61 Er bestonden wel gradaties van verbondenheid binnen verschillende groepen in de Joodse gemeenschap. Een seculiere levenshouding ging steeds minder vaak samen met gevoelens van sterke verbondenheid met Israël.62 En leeftijd speelde een rol: hoe jonger, hoe minder sterk de verbondenheid met Israël.63 Een opvallende uitkomst van het onderzoek was dat zevenendertig procent van de ondervraagden aangaf zich af en toe dood te schamen voor de gebeurtenissen in Israël. Iets meer dan de helft, zevenenvijftig procent van alle ondervraagden, voelde zich zeer sterk met Israël verbonden en ongeveer tweederde van hen paarde dat gevoel aan een zeer kritische houding.64 In 2009 bleek uit eenzelfde onderzoek van Joods Maatschappelijk Werk dat er in de voorgaande tien jaar een polarisatie had plaatsgevonden: zowel de groep met een sterke verbondenheid met Israël, als de groep die geen (of een negatieve) band met Israël had was gegroeid.65 Beide ontwikkelingen zouden er in theorie voor kunnen zorgen dat EAJG een grotere aanhang verwerft. Toch is deze sinds de oprichting niet gegroeid. Waarom blijft openlijk kritiek leveren op Israël onder Joden zo omstreden? Volgens Adam Shatz, schrijver van het boek Prohpets Outcasts, waarin hij honderd jaar kritisch denken over Israël en het zionisme beschrijft, zijn Joodse critici van Israël door de gevestigde Joodse orde altijd op zijn best behandeld als onschuldige gekken: naïef over het altijd aanwezige gevaar van een volgende Holocaust en te zacht om de noodzakelijke gewelddadigheden uit te voeren voor het behoud van de Joodse democratie in de Arabische wereld. In het ergste geval zijn de critici ervan beschuldigd gek, onverantwoordelijk, zelfhatend en niet-loyaal te zijn.66 Leden van EAJG werden inderdaad vlak na de oprichting voor ‘zelfhatende Joden’ uitgemaakt. “De meer serieuze kritiek maakt heel vaak geen onderscheid tussen Israël en Joden en als ze dat onderscheid wel maken dan is de meest gangbare kritiek dat ik hoor tot de categorie zelfhatende Joden. En je weet dat dat een verwijt is, omdat Joden het moeilijk vinden om van andere Joden te zeggen dat het antisemieten zijn,                                                                                                                           60

Solinge en De Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 170. Ibidem, 174. 62 Solinge en De Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 173. 63 Ibidem, 172. 64 Solinge en De Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 174. 65 Samenvatting sociaal demografisch onderzoek onder Joden in Nederland’, http://www.joodswelzijn.nl/Portals/0/Samenvatting_Soc_Dem_Onderzoek.pdf   66  Shatz, Prophets outcast, XI.   61

 

18  

hoewel ze dat ook doen als ze het nodig vinden, maar ze vonden het altijd wat moeilijker, dus hebben ze d’r iets anders op bedacht: namelijk zelfhatende Joden. Tot die categorie hoor ik en daar hoor ik in de ogen van een aantal mensen nog steeds toe. Het zij zo, ik ben opgehouden met dat serieus te nemen”, vertelt Jaap Hamburger.67 Een andere reflex vanuit de Joodse gemeenschap is om de ‘Joodsheid’ van EAJG in twijfel te trekken. “Men zag EAJG ook niet als echt een Joodse club”, legt Raymond Nethe uit. “Ik ken ze helemaal niet, die komen zo van de straat aanrollen. Het zijn mensen die tot die tachtig procent behoren” (en dus niet bij de Joodse gevestigde orde).68 Een voorbeeld van het in twijfel trekken van de ‘Joodsheid’ van EAJG’ers is een opmerking van Dan Chone, voorzitter van de Nederlanse Zionisten. Interviewer Danielle Pinedo legt hem een zin uit een opiniestuk van Milo Anstadt (EAJG) voor: ‘Joden zouden te emotioneel reageren op kritiek en zij zouden wachten op uitingen van antisemitisme om daarmee hun onbehagen in een schijnbaar vijandige Umwelt te rechtvaardigen.’ Als reactie hierop stelt Chone dat mensen als Anstadt waarschijnlijk liever niet Joods waren geweest. Vervolgens trekt hij het Joods-zijn van een ander lid van EAJG in twijfel door te stellen dat hij heeft gezien dat dit lid niet weet hoe hij zijn gebedskleed aan moet doen. ‘Waarom iemand die zo vreemd tegenover zijn eigen Joods-zijn staat, zo'n extreme positie inneemt... het is mij een raadsel’, aldus Dan Chone.69 Volgens Evelien Gans, hoogleraar hedendaags Jodendom aan de Universiteit van Amsterdam, ligt kritiek op Israël zo gevoelig omdat Joden zichzelf zien als een bedreigde minderheid. ‘De reflex van een bedreigde minderheid is zelfcensuur: een front naar buiten. Verklaarbaar, maar contraproductief’, zegt zij in het NRC Handelsblad. Gans ziet ook een patroon in de Joodse houding. Deze beweegt zich volgens haar tussen twee polen: het leed dat hen is aangedaan en de trots op hun eigen cultuur. Alles daarbuiten past niet en wordt weggeschoven. En wat Israël in de bezette gebieden doet, laat zich volgens haar niet indelen in leed of trots.70 Hedy d’Ancona beaamt deze houding. “Ja, het is natuurlijk wel, wat de Joden is overkomen, is natuurlijk zo gruwelijk, dat ik me wel kan voorstellen dat je een soort automatische, weinig kritiekloze, pro-houding hebt op alles wat Israël doet. Dus dat begrijp ik, maar ik vind het niet verstandig.”71 “Een van de bronnen van irritatie over Een Ander Joods Geluid is dat wij als het ware het eenheidsfront doorbreken, en als we ons, als de Joden zich verdeeld tonen dan gaat de                                                                                                                           67

Bijlage 6, Transcript interview Jaap Hamburger, 19. Bijlage 5, Transcript interview Raymond Nethe, 14.     69   Danielle Pinedo, ‘De subtiliteit van het nieuwe anti-semitimse. Dan Cohen verhuisde van Amsterdam naar Haarlem na wekelijkse anti-Joodse spreekkoren van Marokkaanse jongeren’, NRC Handelsblad (26-04-2003). 70 Bas Blokker, ‘Moeten joden dat nou zeggen’, NRC Handelsblad (08-06-2002). 71 Bijlage 4, d’Ancona, 3. 68

 

19  

buitenwereld daar weer misbruik van maken”, vertelt Jaap Hamburger.72 Het is inderdaad zo dat een andere reden waarom kritiek op Israël gevoelig ligt binnen de Joodse gemeenschap, de angst voor antisemitisme is. Soms vermoedt men dat kritiek op Israël, door niet-Joden geuit, in feite een verhulde vorm van antisemitisme is.73 Hierin schuilt volgens tegenstanders van EAJG ook het gevaar van de organisatie: EAJG zou misbruikt kunnen worden als legitimatie voor verhuld antisemitisme. Als Joden zelf kritiek hebben op Israël dan is het voor anderen makkelijker om ook kritiek te hebben, ook voor antisemieten. “Ik heb dat nog nooit zo rechtstreeks ervaren, dat iemand zich op Een Ander Joods Geluid heeft beroepen, om zich antisemitisch te uiten, en omgekeerd denk ik twee dingen: ten eerste dat Een Ander Joods Geluid voor veel mensen die een zeker boos sentiment hebben ontwikkeld ten aanzien van Israël, dat zou kunnen overspringen naar Joden als ze niet zuiver blijven denken, dat die een vorm van opluchting ervaren door het feit dat Een Ander Joods Geluid bestaat. Ik denk dus dat we eerder ontspannend werken. En in de tweede plaats is mijn indruk dat eerder het CIDI, en het gedrag van Israël à fortiori, antisemitische oprispingen opwekt, dan onze opstelling”, meent Jaap Hamburger.74 Shatz stelt dat Joodse kritiek op Israël en zijn politieke elite juist past binnen de Joodse traditie. Het gaat terug tot bronnen in de tijd van de Joodse profeten. De titel van het boek van Shatz verwijst naar deze profeten, die moesten zorgen dat het Joodse volk en vooral zijn leiders zich ethisch verantwoord gedroegen. Binnen deze traditie vallen, volgens Schatz, ook het aan de kaak stellen van Israëls misdragingen ten opzichte van Palestijnen.75 Ook Brian Klug, filosoof en onderzoeker van de relatie tussen Joden en niet-Joden, stelt dat zelfkritiek bij het Jodendom hoort. Zelfkritiek uit het Judaïsme halen is volgens hem alsof je het licht uit een kaars haalt of de hitte uit een vlam: het betekent ‘het Joodse’ halen uit de Joodse gemeenschap.76 1.3 EAJG’ers en hun band met Israël

Het is interessant om in deze fase van het onderzoek de motivatie, de band met Israël en de Joodse achtergrond van de bestuursleden van EAJG te bekijken. Waarom spreken juist zij zich uit over Israël, terwijl er zo velen zijn die dit niet doen?                                                                                                                           72

Bijlage 6, Hamburger, 10. Solinge en Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 170. 74 Bijlage 6, Hamburger, 11.     75 Manja Resseler, ‘Preken zoals alleen profeten konden. Het pijnlijke dilemma van Joodse kritiek op Israel’, NRC Handelsblad (25-06-2004). 76 Brian Klug, ‘A time to speak out’, 382. 73

 

20  

De blik van Jaap Hamburger op Israël is veranderd. De allereerste keer dat hij in Israël was, in 1968, had hij op het vliegveld de ‘idiote aanvechting’ om de grond te kussen. Dit had volgens hem te maken met een pure, emotionele binding. Hij stond, net als velen in Nederland, na de oorlog van 1967 pal achter Israël.77 Toen hij jaren later, in 1995, weer in Israël was begon hij zich te interesseren voor ‘Arabische wijken’.78 Volgens Hamburger zelf een teken dat hij niet langer alleen met een toeristische blik keek. Hij verdiepte zich in het conflict en de laatste keer dat hij er was betrad hij het land met zeer ambivalente gevoelens. Volgens hem is dit dezelfde emotionele ontwikkeling die veel Nederlanders hebben meegemaakt.79 Hamburger kon zich goed vinden in de irritatie die werd uitgedrukt over het Israëlische beleid in de eerste advertentie van EAJG in 2000. Hij had er moeite mee hoe er vanuit officiële Joodse zijde over Israël gesproken werd en er ‘stilzwijgend en zelfs expliciet werd verondersteld dat iedereen het daarmee wel eens zou zijn’. Ook had hij het gevoel dat het door eigen beleid de verkeerde kant op ging met Israël.80 Hamburger voelt een verbondenheid met Israël dankzij de les die hij voor zichzelf trekt uit ‘de meer tragische kanten van de Joodse geschiedenis’ en die luidt dat mensenrechten onder alle omstandigheden gerespecteerd moeten worden. Het internationaal recht is voor hem een vorm van seculier geloof. “Dat is voor mij een belangrijk houvast in het ordenen van de betrekkingen tussen staten en tussen staten en burgers en Israël treedt dat naar mijn idee met de voeten. En in het geval van Israël vind ik dat de Joodse geschiedenis tot andere gevolgtrekkingen zou horen te leiden”, legt de hij uit.81 Jaap Hamburger is niet Joods opgevoed en ook was het gezin waarin hij opgroeide niet uitgesproken pro-Israëlisch. Zijn moeder was ‘niet vreemd van pro-Israëlische sentimenten’, maar deze kregen door zijn ‘wat dominante’ vader weinig kans. Ook al verschilden ze in hun opvattingen over Israël, ze waren het volgens Hamburger over een ding eens: Joods zijn is geen voordeel en daar moet je je kinderen niet mee belasten. Dat ‘niet belasten’ zegt Hamburger met enige ironie, benadrukt hij. “Want je belast kinderen natuurlijk wel degelijk, ook door dingen, bijna krampachtig, te ontkennen.”82 Hoewel het gezin waarin Hamburger opgroeide dus niet pro-Israëlisch was, zorgde zijn uitgesproken steun voor EAJG wel voor ruzie binnen zijn familie. De broer van Jaap Hamburger, die in Israël woont, verweet hem het volgende: “Het feit dat ik me zo kritisch uitliet over Israël en dat ik, als het ware, in zijn ogen,                                                                                                                           77

Bijlage 6, Hamburger, 6. Ibidem, 7. 79 Bijlage 6, Hamburger, 6. 80 Ibidem, 3. 81 Bijlage 6, Hamburger, 5. 82 Ibidem, 15. 78

 

21  

de vijanden van Israël in de kaart speelde en geen oog had voor de gevaren en de existentiële dreigingen waar Israël aan blootgesteld is. En dat ik daar maar zo luchthartig en zo vrijblijvend vanuit mijn comfortabele leunstoel mee omging. Dat soort verwijten kreeg ik dus.”83 Secretaris Alfred Feberwee had altijd veel sympathie voor Israël. Maar toen hij tien jaar geleden voor het eerst naar Israël ging, zag hij daar de willekeur en terreur van Israël tegen de Palestijnen.84 Hij las na deze ervaring een opinieartikel van Jaap Hamburger en dit sprak hem aan. “Ik dacht: dat is een hele mooie invalshoek, want door dat ‘andere Joods’ erin te brengen kunnen anderen je niet zomaar wegschoffelen.”85 Hij stelt verder dat hij al eerder dan gemiddeld

aan

Israël

rechtvaardigheidsgevoel’.

ging

twijfelen

en

wijt

dit

aan

een

‘overdreven

86

Feberwee is naar eigen zeggen ‘de minst Joodse’ van het stel.87 Zijn grootvader is Joods, in Israël geldt hij daarom als Jood, maar hier in Nederland niet. Alfred voelt zich ook niet Joods, maar voelt wel een zekere verbondenheid, door de geschiedenis van zijn opa. Hij herinnert zich bijvoorbeeld dat hij met zijn opa, die een Jodenster moest dragen, langs een park liep. Hij mocht hier wel doorheen lopen, maar zijn opa moest eromheen lopen. Dat maakte indruk. Ook de geschiedenis van de familie van zijn opa’s kant is tragisch. Hij werd uit zijn familie gebannen toen hij trouwde met een christenmeisje. Feberwee zocht de geschiedenis van de familie van zijn opa uit en kwam erachter dat velen waren omgekomen tijdens de oorlog. Zijn opa bleef gespaard omdat hij met een niet-Joodse getrouwd was.88 De secretaris houdt zijn ‘niet echt Joodse’ afkomst voor zich. Bij EAJG weten ze ervan, maar tegenstanders van bijvoorbeeld het CIDI niet.89 Als men ernaar zou vragen zou hij het vertellen, maar hij wil er niet op aangevallen worden.90 Dit mede omdat er vanuit het bestuur van EAJG altijd gezegd is dat Joods-zijn een harde voorwaarde is voor deelname aan het bestuur. De Joodse achtergrond bij de leden van EAJG is van belang omdat zij daar hun identiteit vandaan halen. Maar er is geen discussie over in welke mate ze Joods zijn. Max Wieselmann, geboren in 1947, heeft een Joodse vader en is opgegroeid met verhalen over wat zijn familieleden hebben meegemaakt tijdens de oorlog. Hij is niet religieus opgevoed maar heeft wel kleine dingen meegekregen, bijvoorbeeld dat hij zijn brood met                                                                                                                           83

Jaap Hamburger, 17. Bijlage 2, Transcript interview Alfred Feberwee, 2. 85 Ibidem. 86 Bijlage 2, Alfred Feberwee, 5. 87 Ibidem, 9. 88 Ibidem. 89 Dit is onder andere een reden waarom dit onderzoek niet openbaar wordt gemaakt. 90 Bijlage 2, Alfred Feberwee, 8. 84

 

22  

vleesbeleg niet samen met boter eet.91 De omslag in zijn denken over Israël kwam bij hem tijdens de Tweede Intifada. Hij stoorde zich eraan dat het in Israël zo uit de hand liep. Ook merkte hij dat mensen in zijn omgeving zich steeds vaker afvroegen of je nog wel naar Israël toe kon gaan; was dit geen ‘fout’ land? Deze gevoelens in zijn omgeving werden nog versterkt toen een reis van het schoolorkest van zijn dochter naar Israël werd afgezegd door onrusten daar.92 De advertentie kwam zo ook voor hem op het juiste moment. Oud-minister Hedy d’Ancona sloot zich in de eerste plaats aan bij EAJG omdat zij het onrechtvaardig en in strijd met internationale verdragen en mensenrechten vond wat er in Israël gebeurde. “Maar ik deed het óók, en dat was het goeie van Ander Joods Geluid, omdat je als het ware de Joden goed gezind was en dat je vond dat ze recht hadden op een eigen staat.”93 “Dat was het verschil met andere comités of wat dan ook. Dat Joden zelf zeiden: op deze manier kun je niet een ander volk zo lang onderdrukt houden, sinds ’67 in feite, en als je dat wel blijft doen, dan zullen de gevolgen, ook voor een Joodse staat, heel erg moeilijk worden en zullen de gevolgen voor de Joden angstwekkend worden.”94 Daarnaast speelde bij haar nog de bezorgdheid over de familieleden die daar woonden. Ook Hedy d’Ancona is nietjoods religieus opgevoed. Ze heeft een Joodse vader, maar hij overleed aan het einde van de oorlog, vlak voordat de kampen werden ontruimd.95 Raymond Nethe heeft van alle geïnterviewden de meeste binding met de Joodse gemeenschap. Zijn verhaal is bijzonder. Hij is niet-joods religieus opgevoed, maar ging op zaterdag wel naar familie voor sabbat. Na zijn eindexamen ging hij naar Israël. Zijn ouders waren enthousiast geraakt door rabbijn Soetendorp, die een vriend van de familie was. Hij voelde zich er thuis, hij herkende de mensen, en hij kon zich vinden in het idealisme van de kibboets waar hij woonde.96 Ook ontmoette hij daar familieleden. Tijdens zijn studie keerde hij er elk jaar terug en uiteindelijk ging hij op aliyah met zijn huidige vrouw. Zijn vrouw vond Israël te weinig religieus en uiteindelijk keerden ze terug. Hij viel in een gat toen hij terugkeerde. “Toen hebben we ons aangesloten, ik was zelf helemaal niet religieus, bij de Liberale Joodse Gemeente. Daar hadden we nog het meeste mee, want Soetendorp was daar in die tijd leider van. Toen zijn we heel actief geworden bij de jeugdbeweging van de gemeente, die hebben we jarenlang geleid voor verschillende leeftijden. En ik kwam toen ook                                                                                                                           91

Bijlage 2, Alfred Feberwee, 11. Bijlage 1, Max Wieselmann, 3. 93 Bijlage 4, Hedy d’Ancona, 1. 94 Bijlage 4, Hedy d’Ancona,1. 95 Ibdem, 2. 96 Bijlage 5, Raymond Nethe, 1. 92

 

23  

in aanraking, via mijn nichtje, met Ronny Nafthaniel, die hadden toen een relatie.”97 Toen Raymond Nethe de toekomstige voorzitter van het CIDI ontmoette was deze actief bij de Werkgroep Israël, een tegenhanger van het Palestina Komitee. Nethe werd ook actief bij deze werkgroep.98 De overstap van Werkgroep Israël en actief lid van de Liberaal Joodse Gemeente naar EAJG lijkt groot. Maar Raymond Nethe was naar eigen zeggen altijd al iemand die vond dat de bezette gebieden moesten worden teruggeven. “Dat werd ook bewerkstelligd door de kibboets waarin ik toen woonde. Mijn oom, dat herinner ik me nog heel goed, toen ik daar voor het eerst was en ging rondtrekken, die zei je mag overal naar toe gaan maar niet naar de bezette gebieden. Want dat is niet van ons, dat gaat weer terug.”99 Nethe bezocht toch de bezette gebieden en stuitte op een verlaten vluchtelingenkamp. De onheilspellende sfeer maakte veel indruk op hem. “Maar ja toen ik weer terugkwam werd dat allemaal weer overruled door alles wat wij binnen de Werkgroep Israël besproken en de artikelen die wij lazen.”100 Eind jaren negentig, ten tijde van de Oslo-akkoorden, ging Nethe zich meer verdiepen in het Israëlisch-Palestijnse conflict. Hij kwam er geleidelijk achter dat de visie van Israël toch niet helemaal klopte. De advertentie van EAJG verscheen tijdens deze periode van verdieping en na een middag praten met Anneke Jos Mouthaan wist Nethe dat hij zich bij EAJG wilde aansluiten.101 De motivatie om zich aan te sluiten bij EAJG komt voor Nethe ook juist vanuit het Jodendom en de lessen uit de Thora. “Hierin wordt gezegd dat je een vreemdeling altijd zou moeten behandelen alsof het je eigen was. En een tweede belangrijke zin is dat je een ander niets aandoet wat je zelf ook niet wil”, aldus Nethe.102 De familieleden van Nethe hadden moeite met zijn steun voor EAJG. “Nou boos, wil ik niet zeggen, ze vonden het onbegrijpelijk. Ze vonden dat ik veel te veel door die ander kant beïnvloed was. En begrepen het niet. (stilte) Nee. Het merendeel reageerde met: vroeger was je zo'n aardige jongen hoe komt dat nou toch?103 Rick Meulensteen is via zijn stage in 2008 terechtgekomen bij EAJG en werkt daar nu als beleidsmedewerker. Hij is niet-Joods, maar hij was altijd al geïnteresseerd in het Israëlisch-Palestijnse conflict. Hij heeft naast zijn stage bij EAJG ook stage gelopen op de                                                                                                                           97

Ibidem, 3.   Ibidem. 99 Bijlage 5, Raymond Nethe, 4. 100 Bijlage 5, Raymond Nethe, 4 101 Ibdem, 5. 102 Bijlage 5, Raymond Nethe, 15. 103 Ibidem, 13. 98

 

24  

Israëlische ambassade en weet zo veel over het conflict. Israël gaat hem aan het hart en hij vindt het tragisch dat Israël op deze manier ‘naar de afgrond racet’.104 Nu we de achtergronden weten van de bestuursleden en medewerkers van EAJG valt de inhoud van de artikelen beter te duiden. Maar eerst wordt de oprichting van EAJG en haar concurrentie in eigen land onder de loep genomen.

                                                                                                                          104

 

Bijlage 3, Transcript interview Rick Meulensteen, 21.    

25  

Hoofdstuk 2: Kritische geluiden op Israël 2.1 Ontstaan EAJG “Wij, Joden in Nederland, zijn: Voor een beleid van dialoog en verdraagzaamheid in Israël in plaats van een beleid gebaseerd op geweld en de arrogantie van de macht. Voor een beleid gebaseerd op wederzijds respect en erkenning van de politieke- en mensrechten van Joden en Palestijnen. Voor een vredesbeleid gebaseerd op een duurzame, geweldloze en rechtvaardige oplossing van het conflict, met als resultaat een Palestijnse staat naast Israël. Voor Jeruzalem als hoofdstad van twee staten, zoals Israëlische vredesgroepen bepleiten. Wij steunen de democratische krachten in Israël die vinden dat de Israëlische Palestijnen dezelfde rechten en kansen moeten krijgen als de Israëlische Joden.”105 Dit is het begin van een advertentie, met daaronder handtekeningen van zo’n honderd Joodse Nederlanders, die op 25 oktober 2000 in Het Parool verscheen. De avond ervoor meldden vredesactiviste Anneke Jos Mouthaan en programmamaker Harry de Winter in het televisieprogramma NOVA dat het tijd is voor ‘een ander Joods geluid’. Zij kunnen zich niet vinden in het geluid van Ronny Naftaniel, voorzitter van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), die zich volgens hen als vertegenwoordiger van het Jodendom in Nederland opwerpt.106 De Joden die de advertentie ondertekenen missen een kritische visie op Israël binnen de Joodse gemeenschap. ‘Kennelijk bedekken veel Nederlandse Joden Israël liever met een wattendeken, bang als ze zijn voor zelfhaters te worden uitgemaakt’, stelt Mouthaan in een interview in Het Parool.107 Verder stelt zij dat het ‘door de ellende van de afgelopen weken’ tijd werd om de publiciteit te zoeken.108 Mouthaan doelt hiermee op de Tweede Intifada, die een maand eerder, op 28 september, was uitgebroken. De gewelddadigheden begonnen na een bezoek van toenmalig oppositieleider Ariel Sharon, voorzitter van de Likoedpartij, aan de Tempelberg in Jeruzalem. In de zomer van 2000 werd duidelijk dat de toenmalige Israëlische premier Ehud Barak vergaande concessies wilde doen tijdens de vredesonderhandelingen. Hij liet op 28 september aan The Jerusalem Post weten Jeruzalem als hoofdstad te willen delen met de Palestijnen. De besprekingen met Arafat over dit vredesplan mislukten, maar de plannen zorgden voor onrust onder de                                                                                                                           105

‘Advertentie EAJG’ , Het Parool (25-10-2000). ‘Joodse kritiek op Israel zwelt aan. Het is tijd voor een ander geluid’, Het Parool (24-10-2000). 107 Ibidem. 108 Ibidem.   106

 

26  

Israëlische bevolking. Voor Sharon was dit een aanleiding om de Tempelberg te bezoeken en zo de Israëlische macht te onderstrepen. Hij wilde laten zien dat iedere Jood het recht heeft deze heilige plaats te bezoeken.109 De Palestijnen zagen het bezoek van Sharon als een provocatie, aangezien hij in de buurt van de heilige Islamitische Koepel van de Rots en de AlAqsamoskee kwam en zich liet omringen door duizend agenten.110 Vanuit Palestijnse zijde volgden er demonstraties en werd er met stenen gegooid naar Israëlische militairen. Een dag later braken er weer gevechten uit rond de Tempelberg. Het Israëlische leger reageerde met geweld. In de eerste twee dagen van protesten werden achttien Palestijnen gedood.111 Bij rellen in de oude stad van Jeruzalem raakten tweehonderd Palestijnen en dertig Israëli’s gewond. Het geweld sloeg vervolgens over naar de bezette gebieden en er volgde een periode waarin vele doden vielen. Door Palestijnse zelfmoordaanslagen en aanhoudende demonstraties kwam veiligheid weer hoog op de verkiezingsagenda te staan. Dit was in het voordeel van oppositieleider Sharon, hij beriep zich op zijn succesvolle carrière als commandant van het Israëlische leger en presenteerde zich als degene die de veiligheid van het land kon bewaken. Barak pleitte juist tegen een militaire oplossing van het conflict. Sharon won de verkiezingen in februari 2001 met een grote meerderheid. Hij kreeg tweeënzestig procent van de stemmen, waar Barak zevenendertig procent van de stemmen ontving.112 Het bezoek van Sharon aan de Tempelberg en het geweld dat hierop volgde polariseerde de Joodse gemeenschap in Nederland. Een aantal Joden begon zich in deze tijd steeds ongemakkelijker te voelen bij het beleid van Israël. Zoals Raymond Nethe, die zich afvroeg waarom er nou maar geen vrede kwam en niet geloofde in het Israëlische argument ‘er is geen partner voor vrede’.113 Ook Max Wieselmann was onaangenaam verrast over de wijze waarop het uit de hand liep in Israël. Hij merkte dat mensen om hem heen Israël als een land begonnen te zien waar je eigenlijk niet meer heen kon, net als Zuid-Afrika tijdens de apartheid.114 Voor mensen zoals Max Wieselmann en Raymond Nethe die worstelden met ongemakkelijke gevoelens rondom Israël kwam de advertentie van EAJG op het juiste moment. En zij waren niet de enigen met dergelijke gevoelens. Volgens Max Wieselmann kwamen er ongeveer achthonderd positieve, voornamelijk Joodse, reacties op de                                                                                                                           109

William L. Cleveland and Martin A. Burton, A history of the Modern Middle East (Boulder, 2004) 515. Ibidem. 111 Cleveland and Burton, History of the Modern Middle East, 515. 112 Ibidem. 113 Bijlage 5, Raymond Nethe, 6.   114 Bijlage 1, Max Wieselmann, 3. 110

 

27  

advertentie.115 Maar er waren ook veel afkeurende geluiden te horen binnen de Joodse gemeenschap. De Joodse columniste en journaliste Tamarah Benima noemde de advertentie: ‘een misplaatste actie, voortkomend uit een misplaatst schaamtegevoel, dat uitmondt in een kunstmatige tweedeling van de Joodse gemeenschap’.116 Leon de Winter vond de advertentie ‘een loos gebaar van politieke correctheid’.117 2.2 Visie en missie EAJG Na een eerste bijeenkomst met sympathisanten werd er volgens Wieselmann op improvisorische wijze een stichting opgericht. ‘Iemand riep aan het einde: leuke bijeenkomst maar wat gaan we nu doen?’118 Uit de groep van ondertekenaars van het manifest trad een aantal mensen naar voren dat het andere Joodse geluid wilde uitdragen en manieren wilde zoeken om dit te doen. Er werd een werkgroep gevormd en hieruit ontstond een jaar later, in hetzelfde jaar dat Sharon verkozen werd tot president van Israël, de stichting Een Ander Joods Geluid.119 EAJG is oorspronkelijk ontstaan vanuit het SIVMO, dat in 1994 is opgericht door Anneke Jos Mouthaan. “Aanvankelijk was EAJG helemaal niet gedacht als een zelfstandige eigen organisatie, maar meer als een soort, ja een soort kindje van SIVMO (..). Het bestuur van SIVMO heeft heel lang gemeend dat EAJG een kritische loot aan de SIVMO-stam zou blijven”, aldus Jaap Hamburger. Maar EAJG wilde volgens de huidige voorzitter niet in de schaduw van SIVMO operen en ging zijn eigen weg.120 Het was volgens Wieselmann lastig te bepalen wat de standpunten van EAJG rondom het beleid van Israël moesten zijn. Het ene lid was radicaler dan het andere, maar uiteindelijk maakte de nieuwe Joodse belangengroep op zijn persconferentie bekend dat ‘een ander joods geluid gaat strijden voor een Palestijnse staat en meer begrip voor de situatie van de Palestijnen in Israël en daarbuiten.’ Ook wil de stichting de publieke opinie in Israël beïnvloeden, door onder andere advertenties in de Israëlische media.121 In haar beginselverklaring uit 2001 licht zij haar missie toe. Hierin staat dat Een Ander Joods Geluid zich het volgende ten doel stelt:                                                                                                                           115

Bijlage 1, Wieselmann, 3. Tamarah Benima, ‘Een ander joods geluid. Overgevoeligheid bij negatieve kritiek op Israel’, Trouw (26-102000). 117 Stan van Houcke, ‘De absurditeit van pro-Israelisch geluid’, Trouw (18-11-2000). 118 Bijlage 1,Wieselmann, 3. 119 ‘Historie EAJG’, Een ander joods geluid, http://eajg.nl/historie%20eajg (laatst bezocht: 04-06-2013 ). 120 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 3.   121 ANP, ‘Joodse belangengroep voor Palestijnse staat’, de Volkskrant (11-05-2001). 116

 

28  

- Het voeden van het publieke debat en de kritische meningsvorming over Israël en de bezette gebieden. - Het doorbreken van het taboe dat Joden vinden dat zij geen kritiek op de staat Israël mogen uiten en dat ook van anderen niet accepteren. - Het uit verbondenheid met het lot en voortbestaan van Israël ondersteunen van vredesinitiatieven. Het uitgangspunt hierbij is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. - Het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daarvoor bevorderlijk kunnen zijn.122 In de grondbeginselen kenmerkt de stichting zichzelf als actiegroep, die door middel van acties en verklaringen over de politiek van Israël in de bezette gebieden, haar stem wil laten horen en de politiek wil beïnvloeden. De actiegroep richt zich op de Nederlandse samenleving in het algemeen en op de Joodse gemeenschap in het bijzonder.123 EAJG stelt uit verbondenheid met het lot en het voortbestaan van Israël het debat over de rol van Israël te willen aansporen. Een andere motivatie voor het uiten van ‘een ander geluid’ is het onbehagen met een Israël dat zegt te handelen en te spreken namens en in het belang van alle Joden in de wereld.124 Betreffende het conflict pleit de stichting voor een volledige terugtrekking van kolonisten en militairen uit de bezette gebieden, een levensvatbare Palestijnse staat naast Israël met Jeruzalem als hoofdstad van twee staten en een evenwichtige oplossing voor het probleem van de Palestijnse vluchtelingen. EAJG doet geen suggesties over hoe dit bewerkstelligd moet worden, maar om te beginnen zou Israël zijn verantwoordelijkheid voor het ontstane probleem moeten erkennen. EAJG wil werken aan ‘een ander Israël’. Een Israël dat de internationale rechtsorde en de universele mensenrechten respecteert, oftewel al zijn inwoners gelijk behandelt en zijn rol als bezetter eindigt.125 Bovenstaande opvattingen over Israël waren in deze tijd radicaal, zeker binnen de Joodse gemeenschap. Maar EAJG was niet uniek, ook in andere landen werden kritisch Joodse belangengroepen opgericht na de Tweede Intifada.

                                                                                                                          122

‘Historie EAJG’, Een ander joods geluid, http://eajg.nl/historie%20eajg (laatst bezocht: 04-06-2013 ). Ibidem. 124 ‘Historie EAJG’, Een ander Joods geluid: http://eajg.nl/historie%20eajg (laatst bezocht: 04-06-2013). 125 Ibidem. 123

 

29  

2.3 Vergelijkbare internationale organisaties In 2002 werd er op initiatief van EAJG een overkoepelende organisatie van kritische Joodse organisaties opgericht met de naam European Jews for a Just Peace (EJJP). Max Wieselmann is ook de directeur van deze organisatie. Het verbond werd op een congres in 2002 gesloten door vertegenwoordigers van Joodse gemeenschappen uit elf Europese landen, waaronder Zwitserland, Italië, Oostenrijk en Duitsland.126 Een voorbeeld van een deelnemende organisatie is Jüdische Stimme für gerechten Frieden in Nahost uit Duitsland. De slogan van deze organisatie past goed bij de grondbeginselen van EAJG: ‘Nicht in unsurem name!’127 Een ander voorbeeld is de Britse organisatie Jews for Justice for Palestinians. Zij richt zich vooral op het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan. De organisatie stelt dat het beleid van Israël in de bezette gebieden haat en weerzin creëert. Ook vindt zij het noodzakelijk dat Joden zich uitspreken voor de rechten van de Palestijnen en dat de humanitaire waarden van het Jodendom door de mensenrechtenschending van de staat Israël gecorrumpeerd zijn. Meer dan zeventienhonderd Britse Joden onderschreven de standpunten van deze organisatie.128 Het is de bedoeling om met EJJP een krachtige Europese beweging te vormen. Wieselmann is daar de afgelopen jaren mee bezig geweest. Hij wil dat de organisatie zich nadrukkelijker gaat manifesteren in Brussel. “Dat is concreet, daar kun je dingen organiseren, daar kun je je stem verheffen, daar kun je spreken namens een aantal groepen.”129 Maar dit Europese avontuur is tot nog toe geen succes gebleken. Dit heeft volgens Wieselmann verschillende oorzaken. “Wij zijn als Nederlandse groep één van de weinige goed georganiseerde organisaties met wat geld. De meeste andere organisaties zijn losse verbanden van bezielde mensen, die doen helemaal niets op lobbygebied.” Ook zijn de opvattingen verschillend. “Sommigen vinden begrip voor iets wat Israël doet al te ver gaan en er zijn groepen die tegen het bestaan van Israël zijn”, vertelt Wieselmann.130 De onenigheid binnen de groepen gaat zelfs zo ver dat Wieselmann geen bestemming kan vinden voor het geld voor Europese samenwerking dat hij van een sponsor heeft gekregen. “Mijn enige hoop op dit moment is dat ik met de Britse groep dit spoor zou kunnen volgen en dat we misschien van daaruit weer andere groepen enthousiast maken.”131 Maar ook deze kans lijkt klein, want                                                                                                                           126

‘Affliated groups’, European Jews for a Just Peace: http://www.ejjp.org (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Uber uns’, Jüdische Stimme für gerechten Frieden in Nahost: http://www.juedische-stimme.de/?page_id=4 (laatst bezocht: 04-06-2013 ). 128 ‘Signatories’, Jews for Justice for Palestians: http://jfjfp.com/?page_id=9 (laatst bezocht:04-06-2013).   129  Bijlage 1, Wieselmann, 27.   130 Ibidem, 29. 131 Bijlage 1, Wieselmann, 29. 127

 

30  

binnen het verbond vinden de organisaties dat alle groepen in het bestuur moeten zitten. Maar met de ballast van elf groepen in het bestuur bereik je volgens Max niets. “We leiden aan versplintering binnen het eigen kamp. Als je voor alles lobbyt dan lobby je voor niets.”132 Een ander overkoepelend kritisch verband in Europa is JCall, een lobbyorganisatie van pacifistische Joden in navolging van JStreet uit de Verenigde Staten. In 2010 opende zij vestigingen in Frankrijk, Duitsland, Italië en België.133 Deze organisatie vertolkt meer de ‘mainstream’ kritiek volgens EAJG.134 De leden van de organisatie, Joodse Europese staatsburgers, maken zich zorgen over Israël waarmee zij zich zo verbonden voelen. Ook zij pleiten voor een tweestatenoplossing en voor een kritische blik op het handelen van Israël.135 Ook in de Verenigde Staten, dat bekend staat als pro-Israël, is een toename te zien van kritische Joodse groepen. Tienduizenden mensen steunen daar groepen als, JStreet en Jewish Voice for Peace. De eerste organisatie vertolkt een meer gematigd kritisch geluid. JStreet is allereerst pro-Israël: vóór het bestaan, vóór de inwoners en vóór de veiligheid van de staat. De organisatie pleit voor een tweestatenoplossing en stelt dat supporters van Israël niet alleen het recht, maar ook de plicht hebben kritisch te zijn op Israël.136 Jewish Voice for Peace neemt een kritischer houding aan. Het pleit voor een einde van de Israëlische bezetting van de WestBank en Oost-Jeruzalem en wil een Amerikaanse buitenlandse politiek in Israël gebaseerd op vrede, democratie, mensrechten en de internationale rechtsorde. De organisatie vertolkt, volgens haar website, de stem van Amerikaanse Joden die tegen de Amerikaanse en Israëlische overheid zeggen: niet in onze naam!137 In Europa en in de VS zijn sinds de Tweede Intifada meer kritische geluiden op het beleid van Israël te horen. In Israël zelf is de kritische stem echter steeds meer onder druk komen te staan.138 Volgens de linkse Israëlische journalist Gideon Levy, tevens één van de bekendste binnenlandse critici van Israël, was het geweld van de Tweede Intifada juist de doodsteek voor de Israëlische vredesbeweging. De zelfmoordaanslagen zorgden er volgens hem voor dat veel Israëli’s hun interesse in politieke oplossingen en hoop op vrede

                                                                                                                          132

 Bijlage 1, Wieselmann, 26.    JCall: een ander geluid?’, Nieuw Israëlitisch Weekblad 26 (2013) p.11   134  ‘Kritische stemmen in Israel en daarbuiten’ Een Ander Joods Geluid: http://www.eajg.nl/node/125/full (laatst bezocht: 04-06-2013).   135 ‘About us’, J Call: http://en.jcall.eu/who-we-are (laatst bezocht: 04-06-2013).   136 ‘ J Street core principles’, J Street: http://jstreet.org/page/j-street-core-principles (laatst bezocht: 04-062013). 137 ‘JVP Mission Statement’, Jewish Voice for Peace: http://jewishvoiceforpeace.org/content/jvp-missionstatement (laatst bezocht: 04-06-2013). 138 Kritische stemmen in Israel en daarbuiten’ EAJG, http://www.eajg.nl/node/125/full.   133

 

31  

verloren.139 Volgens Levy is hier in de jaren daarna geen verandering meer gekomen.140 De grote vredesbewegingen zoals Peace NOW hebben aan invloed ingeleverd. Er is echter nog wel een aantal vredesorganisaties actief in Israël.141 Gush Shalom, de organisatie van exknessetlid Uri Averny, laat nog geregeld een kritische stem horen in Israël.142 Andere voorbeelden van vredesorganisaties zijn Machsom Watch en Coalition Women for Peace, twee vrouwenorganisaties die zich inzetten voor vrede. Machsom Watch doet dit door checkpoints op de West Bank te monitoren en wat daar gebeurt naar buiten te brengen.143 Coalition Women for Peace is een actieve vrouwenorganisatie die met grote protesten en campagnes een eind probeert te maken aan de bezetting. Op 16 november liet zij bijvoorbeeld een advertentie in het liberale dagblad Ha’artz plaatsen met de tekst ‘Stop de verkiezingsoorlog’. Ook veel Israëlische mensenrechtenorganisaties houden zich actief met het conflict bezig. Een voorbeeld is B’Tselem, dat als belangrijkste doel heeft het mensenrechtenbeleid van Israël in de bezette gebieden te veranderen.144 Een ander bekend voorbeeld is de organisatie Breaking the Silence. Dit is een groep veteranen die tijdens of na de Tweede Initifada in het Israëlische leger hebben gediend. Zij vertellen over de mensenrechtenschendingen die het Israëlische leger begaat in de bezette gebieden.145 Hoewel politiek gezien de tijden slecht zijn, tonen acties van verschillende protestgroepen aan dat er nog een actieve vredesbeweging bestaat in Israël. Een Ander Joods Geluid ondersteunt deze kritische groepen. Dit omdat zij veelal hetzelfde nastreven als EAJG: ze strijden tegen de bezetting en zijn kritisch op het beleid van Israël, zo laten zij zien dat niet alle Joden het Israëlische beleid betreft de Palestijnen ondersteunen.146 2.4 Vergelijkbare organisaties in Nederland Er zijn in Nederland meer organisaties die het, net als EAJG, als hun belangrijkste taak zien om een kritisch geluid over Israël te laten horen. Kritiek op Israël in Nederland is niet nieuw. Het vroegste voorbeeld van een kritische organisatie is het Nederlands Palestina Komitee,                                                                                                                           139

Rick Meulensteen, ‘In Israel is links synoniem geworden voor verrader. Journalist Gideon Levy over kritische stemmen in Israel’ De Brug (juni 2011) 12. 140 Meulensteen, ‘In Israel is links synoniem geworden voor verrader’ De Brug, 13. 141 ‘Kritische stemmen in Israel en daarbuiten’ EAJG, http://www.eajg.nl/node/125/full 142 ‘Alerts and reports’, Gush Shalom: http://zope.gush-shalom.org/home/en/events/1352932988 (laatst bezocht: 04-06-2013). 143 ‘Machsom Watch’: http://www.machsomwatch.org/en (laatst bezocht: 04-06-2013). 144 ‘About B’Tselem’, B’Tselem: http://www.btselem.org/about_btselem (laatst bezocht: 04-06-2013). 145 ‘Organisation’, Breaking the Silence: http://www.breakingthesilence.org.il/about/organization (laatst bezocht: 04-06-2013). 146 ‘Kritische stemmen in Israel en daarbuiten’ EAJG, http://www.eajg.nl/node/125/full.

 

32  

opgericht op 14 mei 1969 door theoloog Kees Wagtendonk en oud-verzetsman Piet Nak, precies eenentwintig jaar na de stichting van de staat Israël. Het NPK vroeg om aandacht voor de gevolgen van het handelen van Israël op de Palestijnen. Dit was zeer omstreden omdat Nederland in deze tijd nog pal achter Israël stond. Verwijten van antisemitisme vielen de stichting dan ook ten deel.147 Maar meer dan veertig jaar later bestaat het NPK nog steeds. Het NPK is uitgesproken pro-Palestijns en het is antizionistisch. Volgens de organisatie ‘impliceert het zionistische project in Palestina systematische kolonisatie, verdrijving van de autochtone Palestijnse bevolking en de vernietiging van de Palestijnse samenleving en dient het om die reden bestreden te worden’.148 Een voorwaarde voor vrede is volgens haar dat Israël stopt met de bezetting van de Gazastrook en een ontmanteling van de daar aanwezige Joodse nederzettingen. Het NPK vindt daarnaast dat de Palestijnen recht hebben op zelfbeschikking, terugkeer van de vluchtelingen, compensatie en vooral recht hebben gehoord te worden in het conflict.149 De stichting probeert haar doelstellingen te bereiken door middel van het beïnvloeden van de publieke opinie en het geven van materiële en immateriële steun aan de Palestijnen. Door maatschappelijke organisaties en de politiek wordt zij niet gezien als serieuze speler omdat zij te activistisch zou zijn. Ze krijgt ook niet veel media-aandacht en noemt zichzelf ‘luis in de pels’.150 Het grootste verschil met EAJG is dat het NPK zich alleen richt op het lot van de Palestijnen, zij handelt niet uit bezorgdheid over Israël. Daarbij komt dat het NPK antizionistisch is en EAJG gebruikt termen als antizionisme liever niet. “Want het zionisme is een begrip dat heel veel mensen heel verschillend interpreteren. Dus dat is niet handig. Want voor de één is antizionisme: je bent tegen Israël. Want voor hen is Israël ontstaan dankzij het zionisme en dan ben je dus tegen Israël, terwijl we dat niet zijn”, legt Max Wieselmann uit.151 Dit heeft wel tot veel discussies geleid, want Hajo Meyer was bijvoorbeeld een uitgesproken antizionist. Volgens Rick Meulensteen wijst EAJG naar zijn achterban wanneer het naar zijn ideologie wordt gevraagd. “Sommige mensen zijn overduidelijk antizionist, nonzionist of postzionistisch. Sommige mensen noemen zich nog wel zionistisch maar dat hangt er ook maar weer helemaal van af hoe je zionisme definieert. Het is een heel ongrijpbaar begrip. Ik denk dat de categorie non-zionist nog het meest voorkomt binnen EAJG. Mensen die zich niet                                                                                                                           147

‘Nederland Palestina Komitee’, Biografie van Amsterdam: http://www.biografievanamsterdam.nl/Data/Dossier0000000095 (laatst bezocht: 04-06-2013). 148 ‘Over het NPK’, Nederlands Palestina Komitee: http://www.palestina-komitee.nl/NPK (laatst bezocht: 04-062013). 149 ‘Over het NPK’, NPK, http://www.palestina-komitee.nl/NPK. 150  Algehele conclusie’, BB0-WSF Krachtenveldanalyse voor EAJG (maart 2011) p.9.   151 Bijlage 1, Max Wieselmann, 18.

 

33  

comfortabel voelen bij het zionisme als ideologie, maar die wel zeggen Israël heeft bestaansrecht en daar moet je verder niet aankomen. Dat is inmiddels een land met net zoveel rechten als elk ander land dat bestaat”, aldus Meulensteen.152 Een organisatie waarmee EAJG veel samenwerkt is het SIVMO. Haar oprichter, Anneke Jos Mouthaan, is ook een van de oprichters van EAJG. De medewerkers van deze organisatie denken dat er in Israël een mentaliteitsverandering en politieke wil nodig is om een duurzaam vredesakkoord te bereiken. Zij hopen hieraan een bijdrage te leveren door Israëlische actiegroepen te steunen die ‘een einde aan de Israëlische bezetting willen maken, de Israëlische maatschappij bewust te maken van politieke oplossingen, protesteren tegen onrecht jegens Palestijnen en met Palestijnen samenwerken als vredespartners’.153 Actiegroepen die zij ondersteunen zijn bijvoorbeeld de eerder genoemde Gush Shalom, BT’Selem en Breaking the Silence.154 Het grootste verschil met EAJG is dat zij zich puur richten op een mentaliteitsverandering in Israël en dat zij niet de Joodse stem vertegenwoordigen. “SIVMO is puur voor het binnenhalen van geld voor Israëlische NGO's. Dat doen ze en dat doen ze ook goed. Wij zijn een politieke organisatie. Dus er is een heel duidelijk verschil tussen beide”, legt Raymond Nethe uit.155 Een voorbeeld van een vergelijkbare organisatie is Gate48. Dit platform is in 2007 opgericht door drie Israëlische vrouwen die in Nederland wonen. Zij willen als Israëli’s aan Nederlanders laten zien dat het uiten van kritiek op het beleid van Israël niet betekent dat je anti-Israël bent. Ze geloven niet dat je in het conflict pro-Israëlisch of pro-Palestijns moet zijn, maar pleiten voor samenwerking tussen beide groepen aangezien deze hetzelfde doel zouden moeten nastreven: een einde aan de bezetting die beider samenlevingen ontwricht.156 Gate48 is een voorbeeld van versplintering binnen de eigen groep. Eén van de oprichtsters was eerst aangesloten bij EAJG. Zij besloot EAJG te verlaten omdat ze de organisatie te log vond en meer actie wilde, aldus Raymond Nethe.157 Uiteindelijk heeft zij een eigen organisatie opgericht. “Ook omdat zij toch wel een onderscheid maakt tussen Joden hier en Joden uit Israël. Dat is toch iets anders zegt ze, want wij vechten voor ons land. En jullie hebben al een land”, vertelt Raymond Nethe. Er wonen ongeveer 9000 Israëli’s in

                                                                                                                          152

Bijlage 3, Rick Meulensteen, 5. ‘Wat doet SIVMO’, Steuncomite Israëlische Vredes en Mensenrechtenorganisaties: http://www.sivmo.nl (laatst bezocht: 04-06-2013) 154 ‘Wij steunen’, SIVMO, http://www.sivmo.nl/wij-steunen. 155 Bijlage 5, Raymond Nethe, 35.   156 ‘Our mission’, Gate 48: http://www.gate48.org/?page_id=4 (laatst bezocht: 04-06-2013). 157 Bijlage 5, Transcript Raymond Nethe, 25. 153

 

34  

Nederland en dit aantal stijgt omdat de meesten relatief jong zijn.158 De Israëlische gemeenschap in Nederland staat voor een heel groot deel echt los van de Nederlands-Joodse gemeenschap, volgens Rick Meulensteen. “De enige Israëli’s die je vaak ziet in de synagogen hier en op evenementen zijn vaak degenen die dan wel getrouwd zijn met een NederlandsJoodse partner, dan wel zelf een Nederlands-Joodse afstamming hebben.”159 Raymond Nethe ziet ook een verschil in mentaliteit. “Nu ga ik een beetje algemeniseren, maar ze zijn wat brutaler, wat meer recht door zee, als een olifant door een porseleinen kast, dat wordt ook wel eens Israeli’s-Joods genoemd. Het wordt ook wel eens gezegd: het wordt niets met die Palestijnen. A. Ze zijn niet intelligent genoeg om te doen wat wij doen, B. ze durven het gewoon niet. Ik wil niet zeggen dat de Joodse gemeenschap zo beleefd is, zeker niet. Maar toch, het is toch anders.”160 De breuk zorgde voor onvrede vanuit EAJG omdat er uit dezelfde subsidievijver wordt gevist. Maar inmiddels organiseren beide organisaties vaak samen lezingen en debatten. Het grootste verschil met EAJG is dat Gate48 een organisatie is van Nederlanders die afkomstig zijn uit Israël, in plaats van Joodse Nederlanders. Twee jaar geleden werd er een nieuwe organisatie gelanceerd: de Nederlandse versie van JCall. Bij deze organisatie sloten zich veel oud-EAJG’ers aan, vertelt Rick Meulensteen. “Mensen die om wat voor reden dan ook hier weg zijn gegaan, mensen die toch wat gematigder waren. Ook mensen die om maar heel eerlijk te zeggen verstoorde persoonlijke verstandshoudingen hadden met mensen uit EAJG. Zij hebben toen een eigen club opgericht en daar waren wij niet heel erg blij mee.”161 De weerstand vanuit EAJG tegen deze nieuwe organisatie kwam vooral voort uit het feit dat de organisatie inhoudelijk nauwelijks van EAJG verschilt. Op de oprichtingsbijeenkomst van JCall Nederland werd dit beaamd door JCallfunctionaris Femke Roos. Zij stelde: “Eigenlijk is er geen essentieel verschil tussen JCall Nederland en EAJG, behalve dat JCall het Joodse aspect wat meer zal gaan benadrukken.”162 Volgens Rick Meulensteen wilde JCall inderdaad juist het debat aangaan binnen de Joodse gemeenschap, de organisatie vond dat daar nog veel te winnen was. EAJG had hiervoor te weinig aandacht volgens JCall.163 JCall lijkt in de afgelopen jaren een stille dood te zijn gestorven.164

                                                                                                                          158

Solinge en Vries, De Joden in Nederland anno 2000, 82. Bijlage 3,Rick Meulensteen, 18. 160 Bijlage 5, Raymond Nethe, 23. 161 Bijlage 3, Meulensteen, 12. 162 ‘JCall: een ander geluid?’, Nieuw Israelitisch Weekblad 26 (2013) 11 163 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 11. 164 Ibidem, 12. 159

 

35  

Andere organisaties zijn Stop de Bezetting en The Rights Forum. Stop de Bezetting richt zich op de rechten van het Palestijnse volk en is de laatste jaren minder zichtbaar. The Rights Forum is een organisatie die zich inzet voor ‘een rechtvaardig Midden-Oostenbeleid van de Nederlandse regering.’165 Het gezicht dat bij The Rights Forum hoort is dat van voormalig minister-president Dries van Agt. Inhoudelijk liggen EAJG en The Rights Forum dicht bij elkaar; Jaap Hamburger zit ook in het bestuur van The Rights Forum. Het verschil is dat The Rights Forum zich puur op de Nederlandse regering richt. 2.5 Het CIDI De tegenhanger van al deze organisaties is het in 1974 opgerichte Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI). De missie van deze stichting is: opkomen voor het recht van vrede en veiligheid voor Israël en het Joodse volk, waar ook ter wereld. Het CIDI probeert de betrekkingen tussen Nederland en Israël te versterken, de kennis over het land te vergroten en wil bijdragen aan een vrede tussen Israël en Palestina waarbij het voor een tweestatenoplossing pleit. De houding van het CIDI is pro-Israëlisch, al wordt er sporadisch ook kritiek geleverd op het land. Naast Israël houdt het CIDI zich voornamelijk bezig met het monitoren van antisemitisme in Nederland. Antisemitische incidenten kunnen bij de stichting worden gemeld en zij brengen hierover jaarlijks rapporten uit.166 Het CIDI laat hun pro-Israëlische geluid horen door te lobbyen in de politiek, manifestaties te organiseren, de media op te zoeken en congressen, debatten en lezingen te organiseren.167 Lidmaatschap van het CIDI is niet mogelijk, donateur worden wel. Het CIDI wordt gefinancierd vanuit deze Nederlandse donateurs. De achterban van het CIDI bestaat, net als de achterban van EAJG, volgens Raymond Nethe, voor ongeveer vijftig procent uit Joden. “Er zitten daar heel veel christenen. Onder andere Christenen voor Israel, die daar ook actief zijn. Dit heb ik gehoord van iemand die daar in het bestuur heeft gezeten en helaas niet meer leeft.”168 De man die onlosmakelijk verbonden is met het CIDI is Ronny Naftaniel, die afgelopen jaar terugtrad als voorzitter. Hij is vervangen door Esther Voet, voormalig hoofdredactrice van het NIW. Volgens Jaap Hamburger is ze niet minder pro-Israëlisch dan Naftaniel, maar                                                                                                                           165

‘Over ons’, The Rights Forum http://www.rightsforum.org/ (laatst bezocht: 04-06-2013) ‘Over CIDI: missie’, Centrum Documentatie en Informatie Israel: http://www.cidi.nl/over-cidi/ (laatst bezocht: 01-10-2013)   167 ‘Over CIDI: activiteiten’, CIDI: http://www.cidi.nl/over-cidi. 168 Bijlage 5, Raymond Nethe, 18. 166

 

36  

kan het zijn dat ze de accenten anders legt. “Kijk, het is niet zo dat de voorzitter of een directeur een organisatie helemaal naar z’n hand kan zetten die heeft te maken met allerlei gevestigde belangen. Als je al iets heel anders wil dan kost het vaak toch wel heel veel tijd.”169 Iets wat Hamburger gevestigde Joodse organisaties als het CIDI kwalijk neemt is dat zij verlangen dat anderen onderscheid maken tussen Israël en Joden, terwijl ze zelf tientallen jaren niets anders hebben gedaan dan dat onderscheid verdoezelen.170 “Ten eerste is het CIDI een informatiecentrum over Israël en de tweede poot is het monitoren en bestrijden van antisemitisme. Die twee dingen die horen helemaal niet in één organisatie plaats te vinden. Want die leggen een verbinding waar die verbinding juist niet zou moeten. En een bezwaar van het CIDI is dat mensen het onderscheid niet kunnen maken tussen Joden en Israël, maar dit werken ze voor een deel zelf in de hand door niets anders te doen dan over Israël en over Joden te praten”, aldus Jaap Hamburger.171 Met Esther Voet lijkt hierin wel verandering te kunnen komen. In maart verscheen er een interview met de nieuwe voorzitter in het NIW. Zij stelt dat antisemitisme, antizionisme en kritiek op Israël vaak door elkaar worden gehaald. Een van haar eerste projecten bij het CIDI is een workshop over het verschil tussen deze drie. Zij stelt dat dit onderscheid ook door Joden in Nederland niet altijd correct wordt gemaakt en dat dit moet veranderen. Als zij het zelf niet goed doen, kunnen ze dit van anderen ook niet verwachten.172

                                                                                                                          169

Bijlage 6, Jaap Hamburger, 13. Ibidem, 13. 171 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 34. 172 Sarah Withlau, ‘Kleine Voet vult grote schoenen’, NIW 23 (15-03-2013) 27.   170

 

37  

Hoofdstuk 3: Krantenanalyse

De kranten die ik ga analyseren zijn de Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw. Deze kranten zijn geselecteerd omdat het de kwaliteitskranten van Nederland zijn, waar ruimte is voor opinie en debat. De Trouw is daarnaast ook interessant vanwege zijn grotere focus op religie dan de andere twee kranten. De doelgroep van EAJG zal ook eerder gevonden kunnen worden bij de lezers van deze kranten dan bijvoorbeeld de Telegraaf of Algemeen Dagblad. De onderzochte artikelen zijn verschenen in de periode oktober 2000 tot augustus 2013 en gevonden in de online krantenbak Lexis Nexis. De gebruikte zoektermen zijn: EAJG, Een Ander Joods Geluid, Jaap Hamburger, Hajo Meyer, Ronny Naftaniel, Max Wieselman, CIDI en Centrum Informatie en Documentatie Israël. Tijdens dit onderzoek heb ik de artikelen verdeeld in vier categorieën: opinieartikelen, nieuwsberichten, bron en genoemd. De opinieartikelen van Een Ander Joods Geluid worden uitgebreid beschreven, zo kan gekeken worden wat ‘het geluid’ is en of ‘het geluid’ veranderd is. De nieuwsberichten geven een goed beeld van de activiteiten van EAJG. Door de artikelen waarin EAJG genoemd wordt te behandelen, wordt ook de kritiek op, of de lof voor, de organisatie zichtbaar. Door de artikelen te behandelen waarin EAJG als bron voortkomt, kan worden gekeken of het EAJG gelukt is om een tegenhanger van het CIDI te zijn. Een analyse van berichten waarin het CIDI voorkomt kan daarom niet ontbreken. Op de inhoud van de artikelen van het CIDI zal minder uitgebreid worden ingegaan, aangezien het in dit onderzoek niet gaat om het ‘geluid’ van het CIDI. 3.1 EAJG in NRC In totaal verschenen er in NRC Handelsblad in de periode vanaf het ontstaan van EAJG in 2000 tot 2013 slechts 34 artikelen waarin EAJG voorkomt. Opinie In de NRC verschijnen acht opinieartikelen van EAJG. Dit is nog geen opinieartikel per jaar. Het eerste opiniestuk komt uit 2002 en is geschreven door toenmalig bestuurslid Hajo Meyer als reactie op het opiniestuk ‘Vals joods Geluid’ van Ronny Naftaniel. Naftaniel verwijt EAJG een gebrek aan zelfrespect omdat zij aanwezig waren bij een demonstratie tegen Israël waarbij hakenkruizen verschenen. Meyer is het niet eens met het verwijt. Hij schrijft niet  

38  

verantwoordelijk te zijn voor wat geradicaliseerde jongeren schreeuwen. Hij maakt zich meer zorgen over wat Israëlische politici zeggen. Hij noemt als voorbeeld Sharon die zei dat er aan de Palestijnse kant zo veel mogelijk slachtoffers moeten vallen. Het is juist uit zelfrespect dat EAJG zich distantieert van dergelijke uitspraken. Een opvallende uitspraak in het opinieartikel gaat over de tactieken van de staf van het Israëlische leger en Hitlers Wehrmacht. Meyer zegt het volgende: ‘Toch is in dit verband een opmerking over de generale staf van het Israëlische leger op zijn plaats. Die heeft namelijk eind januari van dit jaar, bij de voorbereiding van het huidige offensief in dichtbevolkte Palestijnse gebieden, geadviseerd goed te bestuderen hoe Hitlers Wehrmacht en de SS te werk gingen bij de inval in het getto van Warschau, aldus de Israëlische krant Ha'aretz. Nafthaniel vraagt naar de Joodse trots van de betogers van 'Een Ander Joods Geluid' toen de hakenkruisen verschenen. Wel, die was al behoorlijk gekwetst door genoemde berichten in Ha'aretz.’173 In het tweede opinieartikel van EAJG in het NRC (01 juni 2002) is EAJG-lid journalist en schrijver Milo Anstadt aan het woord over Joden en antisemitisme. ‘Het lijkt alsof sommige joden rusteloos wachten op uitingen van antisemitisme om daarmee hun onbehagen in een schijnbaar vijandige Umwelt te rechtvaardigen’, schrijft hij in het begin van zijn artikel. Hij neemt de beschuldigingen van antisemitisme aan het adres van Gretta Duisenberg als voorbeeld. Volgens Milo Anstadt doet Duisenberg hetzelfde als de leden van EAJG. ‘Zij vroeg om grotere druk van Europa en de Verenigde Staten op Israel, teneinde dit land te laten stoppen met zijn beschamende koloniale staatsterreur jegens het Palestijnse volk. Zij meende dat kritiek op Israel, zelfs afwijzing van bepaalde zionistische pretenties, niets te maken heeft met antisemitisme.’ Aangezien leden van EAJG verraders worden genoemd door andere joden is niet verwonderlijk volgens de schrijver dat Gretta Duisenberg ook door hen veracht wordt. Toch moeten zij daar mee oppassen, zij maken zich schuldig aan ‘een intolerantie die niet onderdoet voor bepaalde vormen van antisemitisme’. Anstadt spreekt over een dilemma waar velen mee te maken hebben. Aan de ene kant medeleven met het Joodse volk dat zoveel te verduren heeft gekregen en aan de andere kant oog voor Palestijnen die geen aandeel hadden in de Holocaust maar er na de oorlog wel onder te lijden kreeg. Voor welke partij in het conflict gekozen wordt, kan per persoon per situatie veranderen. Volgens Anstadt moeten joden oppassen dat ze iemand niet meteen beschuldigingen naar het hoofd slingeren wanneer deze het niet met hen eens is. Het is

                                                                                                                          173

 Hajo Meyer, ‘Een ander joods zelfrespect’, NRC Handelsblad (18-04-2002).

 

39  

volgens de schrijver vooral van belang niet blind te worden voor het leed van de andere partij.174 EAJG schuwt in de beginjaren niet om de Tweede Wereldoorlog bij het leed van de Palestijnen te betrekken. In het korte opinieartikel (392 woorden) ‘De Europese Unie moet Israël tot de orde roepen’ (16 oktober 2004) wil Hajo Meyer verklaren waarom premier Balkenende Israël niet harder aanpakt en het land dwingt de Palestijnen als volwaardige mensen te behandelen. Hajo Meyer stelt dat Israël met het ‘terechte schuldgevoel van Europa’ een politiek van chantage bedrijft. ‘Israël gebruikt het met vergif van Auschwitz besmette wapen van de beschuldiging van antisemitische motieven om de Europese Unie, inclusief onze premier, het zwijgen op te leggen.’175 Door zich door dreiging van antisemitisme te weerhouden maakt Europa, vertegenwoordigd door EU-voorzitter Balkenende, zich volgens Meyer opnieuw schuldig aan volkerenmoord. Van de Palestijnen die door Israëlisch militair geweld vernietigd zullen worden en de Israëli’s die aan hun ‘eigen morele verwording’ kapot zullen gaan.176 De opiniestukken van toenmalig vicevoorzitter Jaap Hamburger zijn over het algemeen minder fel verwoord. In het opiniestuk ‘Kleren was je toch niet met modder’ (5 februari 2005) naar aanleiding van een artikel over Arabische dictaturen, schrijft hij dat wanneer alle Arabische dictaturen democratieën zouden zijn, Israël de Palestijnen ook geen eigen staat zou geven. Want zij willen een Groot Israël. ‘De Israëlische regering handhaaft een wrede, verderfelijke en overbodige bezetting, schendt alle mensenrechten, annexeert grond en water, doodt Palestijnen en al Joffes woorden over Arabische dictaturen maken die bezetting, die annexatie en dat doden niet tot iets anders dan wat ze zijn: onduldbare onderdrukking, diefstal en moord, niet door een Arabisch regime, maar door een tot 'het Westen' behorende natie: Israël’.177 Hamburger haalt zo hard uit naar Israël, maar vermijdt gevoeligheden rondom de Tweede Wereldoorlog. Het volgende opinieartikel dat eveneens in 2005 verschijnt, is ook een reactie op een ander artikel. Hajo Meyer stelt in zijn artikel vermeende onjuistheden in het artikel ‘Sharon zorgt voor aardverschuiving’ van Barry Rubin aan de kaak. Meyer vindt het een slechte zaak dat er dergelijke artikelen over Israël in het NRC verschijnen en behandelt de twee grootste onjuistheden. De eerste is de bewering dat Arafat in 2000 een politiek akkoord afwees en in plaats daarvan een vijfjarige terroristische oorlog begon. Dit is volgens Meyer in een groot aantal studies als mythe ontmaskerd en bovendien vergeet de schrijver het bezoek                                                                                                                           174

Milo Anstadt, ‘Joden moeten niet zo fel reageren op ‘anti-semitisme’, NRC Handelsblad (01-06-2002) Hajo G. Meyer, ‘Europese Unie moet Israel tot de orde roepen’, NRC Handelsblad (16-10-2004). 176 Ibidem.     177  Jaap Hamburger, ‘Kleren was je toch niet met modder’, NRC Handelsblad (05-02-2005). 175

 

40  

van Sharon aan de Tempelberg. De ander onjuistheid is dat er voor Israël geen vredespartner is om mee te onderhandelen. Meyer stelt dat er aan Israëlische zijde juist geen partner is. Dit is een inhoudelijk stuk met minder plaats voor de emotionele retoriek die de stukken van Meyer vaak kenmerkt. 178 Op 31 juli 2007 verschijnt er een zeer korte brief zonder titel van Hajo Meyer in het NRC, naar aanleiding van een artikel van de Joodse jurist en schrijver Alan Dershowitz, die zeer pro-Israël is. Hij schreef het boek Pleidooi voor Israël, waarin hij in tweeëndertig hoofdstukken telkens een beschuldiging aan het adres van Israël weerlegt. Hajo Meyer windt zich op over het voorwoord in de Duitse versie van het boek van Dershowitz geschreven door de Joodse journalist Hendrik Broder. Broder bepleit in het voorwoord dat het goed is dat Israël tegenwoordig meer dader is dan slachtoffer. Daders hebben een langere levensverwachting en het geeft meer plezier om een dader te zijn. Hajo Meyer brengt dit naar voren om het morele niveau van Derhsowitz aan te tonen.179 Op 22 november 2008 verschijnt er een korte ingezonden brief van Hajo Meyer in het NRC, als reactie op uitspraken van Tweede Kamerlid Joel Voordewind van de Christen Unie. Voordewind stelt dat grenzen van Israël veilig en erkend moeten zijn. Meyer vraagt zich af welke grenzen dit precies zijn. De Israëlische regering heeft namelijk zelf altijd geweigerd om aan te geven waar de grenzen zouden moeten lopen. Sinds 2002 ligt er volgens Meyer een volledig Arabisch vredesakkoord op tafel met de garantie van veilige grenzen binnen de groene lijn, alleen Israël wil dit niet aanvaarden.180 Het ligt in de ogen van Meyer dus aan Israël zelf en niet aan de Palestijnen. Het duurt bijna vijf jaar voordat er weer een ingezonden brief van EAJG in het NRC verschijnt. Jaap Hamburger schrijft zijn brief naar aanleiding van een bezoek van minister Timmermans aan Israël. Daar kondigde hij aan dat Nederland samenwerkingsfora tussen Israël en de Palestijnse autoriteit gaat organiseren, bijvoorbeeld over water. Hamburger is blij dat deze regering naar een evenwichtig beleid lijkt te streven. Maar er is volgens Hamburger helaas geen evenwichtige situatie in Israël. Palestina wordt bezet en een einde aan de bezetting zal niet plaatsvinden door de banden met Israël te versterken. Hamburger roept de regering op om druk op Israël uit te oefenen, omdat dit volgens hem de manier is om tot een tweestatenoplossing te komen.181                                                                                                                           178

 Hajo G. Meyer, ‘Niet ontkenbare diepe boerenwijsheid over Israel’, NRC Handelsblad (26-11-2005). ‘Ingezonden brief van Hajo Meyer zonder titel’, NRC Handelsblad (31-07-2006). 180 Hajo G. Meyer, ‘Welke grenzen van Israel moeten precies veilig zijn’, NRC Handelsblad (22-11-2008). 181 Jaap Hamburger, ‘Voer de druk op Israel verder op anders krijgen we nooit twee staten’, NRC Handelsblad (22-06-2013).   179

 

41  

Nieuws Er verschijnen in de periode van 2000 tot 2013 vijf berichten in NRC waarin een actie van EAJG op zichzelf nieuws is. In 2001 is het bezoek van Gideon Levy, journalist van de Israëlische kwaliteitskrant Ha’aretz, nieuws. EAJG heeft hem naar Nederland gehaald omdat hij fundamentele kritiek op de houding van Israël in het conflict met de Palestijnen heeft.182 In 2003 verschijnt er een nieuwsbericht waarin staat dat het Nieuw Israëlitisch Weekblad (NIW) twee advertenties weigert. Eén komt van European Jews for a Just Peace (waarvan Wieselman voorzitter is) en gaat over het opheffen van handelsvoordelen voor Israël. De andere advertentie is een rouwadvertentie, op naam van EAJG, voor activiste Rachel Corrie. Rachel Corrie werd tijdens een protest tegen het Israëlische leger overreden door een bulldozer van datzelfde leger. Anneke Jos Mouthaan stelt in het artikel dat het NIW de advertenties weigert omdat zij geen kritiek op Israël wil leveren.183 Vijf jaar later, op 11 januari 2008, verschijnt er een nieuwsbericht in de NRC over een manifest van een initiatiefgroep binnen de PvdA. Zij willen dat de partij een actievere en meer kritische houding inneemt ten aanzien van Israël. Max Wieselmann, toenmalig voorzitter EAJG, is hier één van de initiatiefnemers van. Deze actie is een voorbeeld van de manier waarop EAJG ook via de politiek meer aandacht probeert te vragen voor de situatie van de Palestijnen.184 In 2011 haalt een actie waaraan EAJG meewerkt opnieuw de krant. In het artikel ‘Delegatie vaart mee naar Gazastrook’ (21 februari 2011) is er kort aandacht voor een vloot van tientallen schepen die goederen probeert af te leveren aan Gaza. Dit om de ‘illegale blokkade van de Gazastrook’ te doorbreken. Een Nederlandse delegatie zou meevaren en wordt gesteund door EAJG, de Federatie Islamitische Organisaties Nederland, het Nederlands Instituut Palestina/Israël en de Internationale Socialisten. 185 Uiteindelijk vaart de delegatie niet uit, omdat de boten geen toestemming krijgen om vanuit Griekenland te varen en er vermoedens over sabotage aan de boten bestonden. Eind april 2013 verschijnt het meest recente nieuwsbericht over EAJG. De kritische Joodse organisatie heeft een open brief naar Paleis Noordeinde gestuurd met de vraag of de aanstaande

koning

zijn

naamsverbinding

met

het

Joods

Nationaal

Fonds

wil

heroverwegen.186. Acties van EAJG zorgen er voor dat zij in beeld blijven in het NRC.                                                                                                                           182

Frits Abrahams, ‘Opvoeding’, NRC Handelsblad (21-05-2001). ‘NIW weigert kritische advertentie over Israël’, NRC Handelsblad (15-05-2003). 184 ‘PvdA moet actiever kritisch zijn op Israel’, NRC Handelsblad (12-01-2008) 185 ‘Delegatie vaart mee naar Gazastrook’, NRC Handelsblad (21-02-2011) 186 Leonie van Nierop, ‘Kritiek op rol nieuwe koning bij project in Israel’, NRC Handelsblad (29-04-2013) 183

 

42  

Hoewel EAJG niet meer voortkomt in opinieartikelen sinds 2008 zijn zij in ieder geval in 2011 en 2013 weer even in het nieuws door een actie. Genoemd EAJG wordt elf keer genoemd in een artikel zonder dat het hier om nieuws gaat of dat EAJG een bron is. Het is niet nodig om elk artikel hier te behandelen. De onderwerpen van de artikelen waarin EAJG voorkomt zijn voorspelbaar: Gretta Duisenberg187, Rachel Corrie188, Joodse kritiek op Israël189 en in opinieartikelen van voor- en tegenstanders190. Wat opvalt is dat EAJG een aantal keer gebruikt wordt als voorbeeld van solidariteit met moslims. Said Bouddouft noemt in zijn opinieartikel ‘Allah waakt zelf wel over Islam. Moslims moeten juist werken aan een westerse manier van geloven’ (14 april 2008) EAJG als een groep mensen die zich solidair heeft verklaard met de moslims. Hij noemt ook de advertentie van Harry de Winter tegen Geert Wilders. Het gaat in dit artikel niet alleen om de Palestijnse moslims maar over de gehele moslimgemeenschap. Hetzelfde geldt voor het opinieartikel van Mohammed Benzamour, ‘Het zijn geen normale tijden, en daarom blijft het stil aan de moslimkant’ (01 mei 2004). Hij stelt dat het in de publieke opinie keer op keer de moslims zijn waaraan van alles niet deugt, die tekortschieten en het laten afweten. Mensen verwachten een antwoord vanuit de moslimgemeenschap op moslimterroristen. Maar vanuit de Joodse gemeenschap komt er toch ook geen weerwoord op de staatsterreur van Israël? ‘Los van het moedige Een Ander Joods Geluid is het dikwijls ijselijk stil op de Dam’, stelt Benzamour.191 Zelf trekt EAJG hun boodschap soms ook breder. In het artikel ‘Protest’ van Frits Abrahams wordt EAJG genoemd als deelnemer van een protestactie “Genoeg is genoeg’ tegen discriminatie van etnische minderheden. Het gaat hierbij dus niet alleen om discriminatie tegen Palestijnen.

                                                                                                                          187

Gretta Duisenberg, ‘Hollands Dagboek. Gretta Duisenberg’, NRC Handelsblad (16-11-2002). Wilfred Takken, ‘Theater moet helden tonen. Laura van Dolron speelt toneelstuk voer activiste Rachel Corrie’, NRC Handelsblad (11-10-2007). 189 Floris van Straaten, ‘Kritiek op Israel geldt meteen als verraad. Britse organisatie gaat zich beijveren voor een onafhankelijk joods geluid’, NRC Handelsblad (20-02-2007 ), Manja Resseler, ‘Preken zoals alleen profeten konden. Het pijnlijke dilemma van Joodse kritiek op Israel’, NRC Handelsblad (25-06-2004). en Danielle Pinedo en Esther Rosenberg, ‘Wie bang is, wordt gebeten. Joodse Defensie Liga trekt in Nederland ten strijde tegen toenemend antisemitisme’, NRC Handelsblad (20-09-2003). 190 Zie besproken opinieartikelen en: Ronny Nafthaniel, ‘Vergelijking kamp Westerbork is misplaatst’, NRC Handelsblad (03-01-2007) en Ronny Naftaniel, ‘Vals joods geluid’, NRC Handelsblad (16-04-2002). 191 Mohammed Benzakour, ‘Het zijn geen normale tijden, en daarom blijft het stil aan de moslimkant’, NRC Handelsblad (01-05-2004). 188

 

43  

Bron In tien artikelen wordt EAJG als bron gehoord in het NRC in de periode 2000-2013. In 2002 staan er drie artikelen in het NRC waarin EAJG als bron wordt gebruikt. De stichting is een jaar daarvoor opgericht. In het eerste artikel wordt Hajo Meyer als ‘dapper lid van Een Ander Joods Geluid’, aangehaald als bron in een artikel over ‘het incident van de Beethovenstraat’. In deze straat riepen vier leden van het Nederlands Palestina Comité op tot een boycot van en een demonstratie tegen Israël. Rabbijn Evers was het hier niet mee eens en er ontstond een straatruzie. Het artikel gaat vervolgens over antisemitisme en anti-Israëlgevoelens. Meyer zegt het volgende: ‘Antisemitisme en anti-Israël worden door elkaar gehaald. Dat is een sfeer waar ik van walg.’192 Opvallend is dat Hajo Meyer als ‘dapper’ wordt bestempeld door de journalist, hieruit spreekt bewondering. Het volgende artikel, ‘Ik verraad het Joodse volk niet. Joden in Nederland raken verdeeld, Palestijnen niet’ van Pauline Bax (20 april 2002), is een groot artikel over de verdeeldheid binnen de Joodse gemeenschap ten aanzien van Israël. Er is ruim aandacht voor de visie en organisatie van EAJG. Zij zijn de groep die deze verdeeldheid heeft veroorzaakt. Anneke Mouthaan wordt in dit artikel geïnterviewd en benadrukt dat ze niet tegen Israël is maar voor het voortbestaan van Israël en dat ze van mening is dat Israël met deze politiek zijn eigen graf graaft. Ze stelt ook niet het Joodse geluid te zijn, maar een ander Joods geluid. Zij voelt zich niet vertegenwoordigd door Naftaniel en wil daarom een ander geluid brengen. Een geluid dat bijna niet wordt gehoord, omdat veel Joden kritiek op Israël binnenshuis willen houden. Dit heeft EAJG volgens Mouthaan doorbroken, alleen zijn de tot dan toe 470 ondertekenaars van de adhesieverklaring, niets vergeleken met de hele Joodse gemeenschap. De grote groep houdt volgens Mouthaan haar mond.

193

Het CIDI wordt in dit artikel niet als

bron aangehaald, maar de woorden uit een opinieartikel van Naftaniel worden wel herhaald. Hij verweet Joodse demonstranten tegen Israël een gebrek aan zelfrespect. In het artikel ‘Moeten joden dat nou zeggen’, van Bas Blokker (08 juni 2002) gaat het over de vraag hoe ver Joden mogen gaan in hun kritiek op Israël. Eddy Keizer, één van de oprichters van EAJG, komt aan het woord en stelt dat zij de Joodse gemeenschap hebben wakker geschud. Keizer hoort vaak dat Joden het met hen eens zijn, maar dat ze vinden dat dit niet in het openbaar gezegd moet worden. Het artikel gaat verder over de weerzin tegen EAJG                                                                                                                           192

 Maarten Huygen, ‘Een ander joods geluid’, NRC Handelsblad (12-04-2002).     Pauline Bax, ‘Ik verraad het Joodse volk niet. Joden in Nederland raken verdeeld, Palestijnen niet.’ NRC Handelsblad (20-04-2002).

193

 

44  

binnen de Joodse gemeenschap en het NIW. Vooral het feit dat zij voor een jongerenproject ook een subsidie hebben ontvangen uit het fonds dat beschikbaar is gekomen ter compensatie van de inbeslagname van Joodse tegoeden in de oorlog, zette kwaad bloed. Keizer spreekt over de moeilijkheid van het leveren van kritiek op Israël. ‘Wanneer je zegt dat de, toegegeven erge, zelfmoordaanslagen van Palestijnen te maken hebben met de bezettingspolitiek van Israël dan ben je meteen een verrader’, aldus Keizer. Jaap Sander, directeur van de orthodoxe Cheiderschool in Amsterdam, vindt het niet goed dat EAJG de Palestijnen meer krediet geeft dan Israël. Hij vindt dat EAJG hun bestaansrecht ontkent en vindt het makkelijk dat zij vanaf vier hoog in een chique buurt kritiek leveren. Keizer stelt in de laatste alinea van het artikel dat de Joodse gemeenschap in Nederland in paniek raakt bij kritiek op Israël en meteen het grote historische verband van eeuwig antisemitisme ziet.194 In het artikel is er veel ruimte voor de EAJG. Dit is logisch wanneer je naar het onderwerp van het artikel kijkt. Wat wel opvallend is, is dat het CIDI niet als bron voorkomt in dit artikel. Het duurt anderhalf jaar voordat EAJG weer als bron wordt geraadpleegd door het NRC. Dit in de vorm van een interview met Hajo Meyer. Het interview gaat over de reactie van Israël op de uitkomst van een EU-enquête waarin 74% van de Nederlanders Israël als een bedreiging voor de wereldvrede ziet. Israël beschouwt dit als een vorm van antisemitisme. Meyer pleit ervoor het taboe te doorbreken dat kritiek op Israël gelijk wordt gesteld aan antisemitisme. In het interview praat hij weer over de parallellen die hij tussen het vooroorlogse Duitsland en Israël ziet. In beide landen wordt een deel van de bevolking als paria behandeld en Hajo Meyer weet door zijn oorlogsverleden hoe dat voor de Palestijnen moet voelen.195 Meyer geeft toe dat ook de Palestijnen verantwoordelijk zijn voor de huidige uitzichtloze situatie, maar meent dat alleen de sterkere partij, Israël, de vicieuze cirkel kan doorbreken. Dat dit gebeurd met de net verkozen Sharon is niet waarschijnlijk in de ogen van Meyer, hij noemt hem een oorlogsmisdadiger en de uitkomst van de enquête verbaast hem dan ook niets. Meyer is teleurgesteld dat de Europese Gemeenschap Israël niet harder aanpakt, dit komt volgens hem omdat Europa bang is dat kritiek gezien wordt als antisemitisme. EAJG wordt in het NRC zo als bron geraadpleegd wanneer het om negatieve uitspraken over Israël gaat en over beschuldigingen van antisemitisme vanuit Israël. Wederom komt het CIDI niet in dit artikel voor.

                                                                                                                          194

Bas Blokker, ‘Moeten joden dat nou zeggen’, NRC Handelsblad (08-06-2002). Cees Banning, ‘Kritiek op Israel geen antisemitisme. Hajo Meyer laakt reacties op EU-Enquete’ NRC Handelsblad (08-11-2003).

195

 

45  

Drie jaar later, in 2006, verschijnen er drie artikelen met EAJG als bron in het NRC. Dit naar aanleiding van de oorlog die in de zomer van 2006 uitbrak tussen Israël en de Libanese Hezbollah beweging. In juli 2006 is toenmalig vicevoorzitter Jaap Hamburger aanwezig bij een demonstratie tegen het Israëlische geweld in Libanon. Hamburger stelt dat hij anders is dan de mensen tijdens de pro-Israël betoging en dat vrede in Israël alleen mogelijk is wanneer de buurlanden in vrede leven.196 In augustus 2006 verschijnt er een interview met Jaap Hamburger over een initiatief van EAJG. Zij hebben samen met elf andere hulp- en vredesorganisaties een advertentie geplaatst waarin ze minister Bot oproepen dapperder stelling te nemen in de oorlog tussen Israël en Hezbollah. De organisaties menen dat ‘een onmiddellijk onvoorwaardelijk en volledig staakt-het-vuren’ de enige manier is om burgers bescherming te bieden.197 In de advertentie staat ook dat Nederland zwijgt en dus instemt met de acties van Israël. Hamburger haalt flink uit naar de Nederlandse regering en stelt dat wanneer je de middelen hebt om een bloedbad te stoppen en hier niets meedoet, je medewerking verleent aan het sneuvelen van burgers die niets met het conflict te maken hebben. Op deze manier verliest Nederland ook haar geloofwaardigheid als voorvechter van internationaal recht, volgens Hamburger. Een actie van EAJG is op deze manier nieuws en doordat zij als woordvoerder optreden is er ruimte voor hun visie. Tijdens een crisis in Israël komt EAJG zo twee keer aan het woord. In hetzelfde jaar, op tweede kerstdag, houdt Max Wieselmann een controversiële toespraak bij kamp Westerbork. Elke jaar organiseert Appelgroep Westerbork een stille tocht met het thema mensenrechten. Ditmaal waren Israël en de Palestijnen aan de beurt en mocht Wieselmann een toespraak houden. Hij zei hierin ondermeer: ‘Als dat kwaad van bezetting, annexatie en achterstelling niet verdwijnt, zal het Midden-Oosten een brandhaard blijven.’ Het CIDI vond de toespraak diep grievend. De toespraak levert Wieselmann een interview in de NRC op. Wieselmann stelt hier, net als in zijn toespraak, dat de vervolging van de Joden net zo ‘subtiel’ is begonnen als wat er nu met de Palestijnen gebeurt. Zij wonen achter hekken, kunnen niet naar hun werk. Over Israël zegt hij verder het volgende: Ik hoor vaak: ‘Ooit was ik enthousiast over Israël. Maar de bezetting is ziekmakend. Palestijnen worden alleen maar gezien als bedreiging. Jonge Israëlische soldaten leren in elke Palestijn alleen nog maar een terrorist te zien, ook een oud omaatje of een jongetje op de basisschool.’ Ook geeft Wieselmann zijn mening over de houding van het CIDI. Hij vindt het fout dat wanneer Israël                                                                                                                           196

Jaus Muller, ‘Broeierige betoging tegen Bush, Blair en Bot; Tweeduizend demonstranten tegen het Israëlische geweld in Libanon’, NRC Handelsblad (24-07-2006). 197 Guido de Vries, ‘Nederland blijf niet zwijgen. Vredesbeweging: Bot moet meer doen’, NRC Handelsblad (0308-2006).

 

46  

iets verkeerd doet de Holocaust en antisemitisme erbij worden gehaald als rechtvaardiging. Hij vindt dat het lijden van het Joodse volk juist moet staan voor wat ze anderen niet aan willen doen. Dankzij de speech is er ruimte voor de boodschap van EAJG.198 Wieselmann trekt wel een vergelijking met de situatie van de Joden in de jaren dertig, dit valt bij veel Joden verkeerd. Na deze korte opleving blijft het vier jaar stil. In 2010 is Jaap Hamburger te horen in een artikel over een demonstratie bij de Israëlische ambassade uit verontwaardiging over de aanval van Israël op een scheepshulpkonvooi op weg naar de Gazastrook. Hamburger was aanwezig bij de demonstratie en hij stelt dat druk van buitenaf nodig is om het beleid van Israël te veranderen. Hij hoopt dat deze aanval een keerpunt is en dat de blokkade van Gaza wordt opgeheven.199 In het meest recente artikel, dat op 29 april 2013 verscheen, wordt Jaap Hamburger aan het woord gelaten over een waterzuiveringproject in de woestijn van Israël waaraan de naam van de aanstaande koning Willem-Alexander verbonden is. Van het project profiteert vooral de Joodse bevolking en is daarom omstreden. Volgens Hamburger moet de koning zich ‘als persoon en staatsrechtelijk ver houden van JNF Nederland’ want: ‘JNF Israël heeft een lange geschiedenis van betrokkenheid bij de 'verjoodsing' van het land en doet projecten in de bezette Palestijnse gebieden.’200 Het valt op dat het CIDI en EAJG niet samen als bron voorkomen in een artikel. In welke artikelen wordt het CIDI dan wel als bron gevraagd? En zijn dit ook artikelen waarvoor EAJG benaderd had kunnen worden? Om een antwoord op deze vraag te vinden moeten de artikelen waarin het CIDI voorkomt worden geanalyseerd. 3.1.2 Het CIDI in NRC

Genoemd & nieuws Het CIDI komt in 67 artikelen voor in de periode van 2000-2013. Dit is twee keer zoveel als EAJG. Het CIDI wordt in twintig artikelen/columns genoemd, vaak in relatie met antisemitisme. Dit komt doordat het CIDI jaarlijks rapporten uitbrengt over het aantal                                                                                                                           198

Guido de Vries, ‘Dit mogen wij niemand aandoen. Max Wieselmann van Een Ander Joods Geluid over de Westerbork toespraak’, NRC Handelsblad (27-12-2006). 199 Irene de Pous,’ Israëlische vlag wil niet branden in Den Haag. Achthonderd demonstranten tonen bij Israëlische ambassade hun verontwaardiging over aanval op scheepskonvooi’, NRC Handelsblad (01-06-2010). 200 Leonie van Nierop, ‘Kritiek op rol nieuwe koning bij project in Israel’, NRC Handelsblad (29-04-2013) of Leonie van Nierop, ‘Rel om Willem Alexander in Israel’, NRC Handelsblad (29-04-2013).

 

47  

antisemitische incidenten in Nederland.201 Een volledige lijst met artikelen waarin het CIDI wordt genoemd, is te vinden in de bijlage.202 Het meest recente artikel waarin het CIDI wordt genoemd is de column van Rosanne Hertzberger, ‘Het intelligentere antisemitisme’ NRC Handelsblad (23 juni 2012). Zij noemt het CIDI omdat zij van deze organisatie de Monitor antisemitische incidenten 2011 kreeg. Haar column gaat over een vorm van antisemitisme die haar zorgen baart: namelijk de vergelijking tussen het Israëlisch-Palestijns conflict en de Jodenvervolging. Zij wint zich op over uitspraken als ‘dat Israël toch beter zou moeten weten’ en noemt dit intelligent antisemitisme. Opvallend is dat EAJG in de column niet genoemd wordt, terwijl deze organisatie juist dergelijke vergelijkingen heeft getrokken. Max Wieselmann heeft een reactie op deze column ingestuurd, maar deze is niet geplaatst in NRC. Twaalf keer haalt nieuws van het CIDI de krant. Meestal gebeurt dit wanneer zij een rapport over antisemitische incidenten naar buiten brengt, de resultaten van die rapporten zijn nieuws.203 Hiernaast halen aangiftes van antisemitische incidenten door het CIDI vaak de krant. Bijvoorbeeld wanneer zij een instantie of persoon aanklagen wegens antisemitisme, zoals een rapgroep, een filmregisseur of een toneelmaker. Het CIDI haalt dus niet het nieuws met acties omtrent Israël, maar alleen met acties omtrent antisemitisme. Het enige nieuwsbericht van het CIDI dat wel in verband staat met is Israël is ‘CIDI: Jodenhaat toegenomen door oorlog in Libanon (17 augustus 2006) Het CIDI meldt dat het aantal antisemitische gedragingen en uitingen zijn toegenomen door de acties in Libanon. Het CIDI benadrukt dat het hier niet over anti-Israël uitlatingen gaat maar over Jodenhaat. Bron

In 28 artikelen in NRC wordt het CIDI als bron gebruikt. Vaak wordt het informatiecentrum gehoord als bron wanneer het gaat over antisemitisme, niet wanneer het gaat over Israël.204 Het is niet nodig om de inhoud van deze artikelen hier te bespreken. Artikelen waarin alleen het CIDI aan het woord komt, maar waarin EAJG ook als bron gevraagd had kunnen worden                                                                                                                           201

Bijvoorbeeld: Karel Berkhout, ‘Taboe op antisemitisme lijkt verdwenen’, NRC Handelsblad (02-02-2011), ‘‘Lokjood’ inzetten is voor ministers een optie’, NRC Handelsblad (25-06-2010), Robert Vuijsje, ‘Wat is erger Jood of Marokkaan. Minderheden bieden tegen elkaar op. Welk volk moet het diepste leed ondergaan?’, NRC Handelsblad (14 juli 2010). 202  Bijlage 7, EAJG en het CIDI in de media, 3.     203 Veel meer antisemitische uitingen’, NRC Handelsblad (31-05-2002), ‘Stijging van antisemitische incidenten’, NRC Handelsblad (14-06-2003).Danielle Pinedo, ‘CU: help joden bij beveiliging’, NRC Handelsblad (03-092011). 204 Bijvoorbeeld: Karel Berkhout, ‘Soms telt hakenkruis, soms niet. Omvang van alledaags antisemitisme laat zich lastig meten’, NRC Handelsblad (22-06-2010).

 

48  

zijn wel relevant. Dit is het geval bij vijf artikelen. Het eerste artikel waarin dit gebeurt is ‘Vrees in Den-Haag voor buswrak’ (17 februari 2004). Een Israëlische organisatie heeft besloten om bij het Vredespaleis het wrak van een bus neer te zetten, die is opgeblazen tijdens een Palestijnse zelfmoordaanslag. Ronny Naftaniel wordt gevraagd om zijn mening. Hij vindt het goed om het buswrak te tonen. Hier was EAJG welkom geweest als bron, nu lijkt het of ‘de Joodse gemeenschap’ dit goedkeurt, aangezien het CIDI zich als vertegenwoordiger hiervan opstelt. EAJG zou hier waarschijnlijk tegenstander van zijn geweest. Het meest opvallende artikel waarin EAJG niet wordt genoemd en het CIDI wel, is het artikel van Jannetje Koelewijn, ‘Van pro naar anti. Historische sympathie voor Israël in Nederland kalft af’, NRC Handelsblad (5 augustus 2006). Dit is een erg groot artikel (2590 woorden) over de verminderde sympathie voor Israël. Aanleiding van het artikel is de raketaanval van Israël op een flatgebouw in Libanon. Wim Kortenhoeven, medewerker van het CIDI, komt aan het woord over de reacties die hij binnenkrijgt van mensen die niet meer weten wat ze met Israël moeten (naast vele negatieve reacties). Het artikel gaat vervolgens in op het Israël-gevoel van Nederlanders en hoe dit is veranderd. Analist Fred Grunfeld, Dries van Agt, Radi Suudi van de moslimomroep, Harry van Bommel van de SP, historica Evelien Gans en Andre Rouwvoet van de CU komen aan het woord over solidariteit of kritiek op Israël. EAJG had in dit artikel goed gepast, zeker in de context van mensen die zijn gaan twijfelen aan hun sympathie voor Israël door militaire acties. Toch ontbreekt van hen ieder spoor, ze worden zelfs niet genoemd. Evelien Gans heeft overigens wel de eerste advertentie van EAJG ondertekend, maar dat komt in dit artikel niet naar voren en bovendien heeft zij afstand van EAJG gedaan nadat de organisatie ging sympathiseren met Gretta Duisenberg.205 In twee artikelen van Mark Kranenburg, ‘We stonden en staan weer achter Israël. Nederland laat ‘bijzonder volk’ niet zakken ook al kruipen we achter de grote Europese rug’, (14 mei 2008) en ‘Een woord over Israël en er is weer trammelant; Midden-Oosten stellingen in Nederlandse politiek worden naar aanleiding inval Gazastrook weer ingenomen’ (6 januari 2009) wordt EAJG ook niet geconsulteerd. In het eerste artikel komt Ronny Naftaniel aan het woord over de 60-jarige band tussen Nederland en Israël. Politiek ziet hij een grote betrokkenheid, maar bij de bevolking ziet hij een zekere slijtage in de steun. Dit komt volgens hem omdat er telkens bijna vrede lijkt te zijn maar dit dan weer mislukt. ‘Mensen wenden zich dan af.’ In dit artikel had EAJG gebruikt kunnen worden om te laten zien dat er niet alleen een verandering te constateren valt in de band met Israël bij het grote publiek maar ook                                                                                                                           205

 Cokky van Liempt, ‘Over de laffe jood hoor je niemand meer’ Trouw (20-05-2002).  

 

49  

binnen de Joodse gemeenschap zelf. In het tweede artikel wordt gesteld dat het in Nederland voor of tegen Israël is. Naftaniel wordt gebruikt als bron. Hij zegt dat de toon meer gepolariseerd is maar de standpunten niet. Verschillende politici worden aangehaald. EAJG is juist een voorbeeld van de gepolariseerde toon, maar wordt niet genoemd. Het laatste artikel waarin EAJG een plek had kunnen krijgen is: ‘Joden hoopval na publicatie Papers’, NRC Handelsblad (27 januari 2011). Dit is een artikel naar aanleiding van de verschijning van de ‘Palestine Papers’, gelekte documenten van Palestijnse onderhandelaars in het conflict. Hieruit kwam volgens het artikel het beeld naar voren van een zelfverzekerde Joodse staat en Palestijnse onderhandelaars die bereid zijn grote concessies te doen. De grote spelers in het Israël-debat in Nederland worden door de krant om een reactie gevraagd. Het CIDI, de hoofdredacteur van het NIW en de voorzitter van het Centraal Joods Overleg komen aan het woord. EAJG ontbreekt, terwijl zij hierin ‘een ander Joods geluid’ hadden kunnen laten horen. EAJG had hier volgens hun eigen doelstellingen in gehoord moeten worden: zij willen een tegenwicht bieden aan het CIDI. Het lijkt alsof de krant hen niet ziet als belangrijke bron in dit conflict. In deze laatste jaren is EAJG ook al minder zichtbaar. Opinie Er staan veertien opiniestukken van het CIDI in NRC. Wat opvalt is dat alle artikelen een reactie op een eerder verschenen artikel zijn. De onderwerpen van de opinieartikelen lopen zeer uiteen. Van het niet mogen hebben van een dubbele nationaliteit in Israël (als reactie op het dubbele nationaliteitendebat) tot een reactie op de toespraak van Max Wieselmann.206 In deze reactie stelt Naftaniel dat de vergelijking van Wieselmann tussen het leed van de Joden in nazitijd en de Palestijnen misplaatst is. Wieselmann zou gezegd hebben dat het hek op de Westelijke Jordaanoever hem deed denken aan het prikkeldraad van Westerbork, dat de Arabieren de untermenschen van nu zouden zijn, en dat het getreiter van de Palestijnen een voorloper op een nieuwe Holocaust zou zijn. Deze vergelijking vindt Naftaniel gevoelloos, niet kloppend en diep grievend voor de aanwezige nabestaanden en overlevenden van Westerbork. Ook gaat hij in op het verwijt van Wieselmann dat het CIDI meteen antisemitisme erbij haalt wanneer Israël iets verkeerd doet: hier verzetten zij zich juist tegen                                                                                                                           206

 Priscilla Andoetoe, ‘Bij openbaar ambt hoort 1 paspoort. In Israël is in de wet een duidelijke en pragmatische regeling getroffen’, NRC Handelsblad (01-03-2007); Ronny Nafthaniel, ‘Vergelijking met kamp Westerbork is missplaatst’, NRC Handelsblad (03-01-2007).

 

50  

volgens Naftaniel. Dit zou blijken uit hun rapporten over antisemitische incidenten en uit de kritiek die zij wel degelijk uitten op Israël. Alle opinies van het CIDI gaan wel over Israël en niet over antisemitisme.207 Het CIDI is op deze manier een concurrent van EAJG. Een opvallend opiniestuk komt van de hand van CIDI-medewerker Eran Nagan. Het is een reactie op een artikel van Mohammed Manzamour waarin de schrijver aandringt op een krachtige repliek van moslims tegen moslimsterrorisme. Nagan vindt dit onzin want: Evenmin als een jood - welke politieke sympathieën hij er ook op na houdt - mag worden aangesproken op het beleid van Israël, zo kan niemand serieus verwachten dat elke moslim zich na elke moslimfundamentalistische bomaanslag uitspreekt tegen terreur.208 Deze opinie laat goed het verschil zien met EAJG. Zij spreken zich immers juist wel uit tegen de terreur van Israël, juist vanuit hun Joodse identiteit. Conclusie NRC De belangrijkste conclusie uit deze analyse is dat EAJG weinig wordt gehoord in het NRC. Slechts in tien artikelen worden zij als bron gehoord, terwijl dit bij het CIDI achtentwintig keer voorkomt. EAJG lijkt niet zijn doorgedrongen tot het ‘balboekje’ van de journalisten. Het ‘andere Joodse geluid’ wordt in NRC gehoord wanneer het gaat over de verdeeldheid binnen de Joodse gemeenschap over kritiek op Israël, wanneer het gaat over anti-Israël gevoelens en wanneer Israël oorlog voert. Dit zijn onderwerpen waarover EAJG geconsulteerd wil worden, maar zelfs bij grote artikelen over deze onderwerpen wordt EAJG af en toe vergeten. Over de band met Israël en het handelen van Israël wordt EAJG nog weinig bevraagd. Dit is wel wat EAJG wil bereiken, naast het CIDI staan als informatiebron wanneer het over Israël gaat. Wanneer gekeken wordt naar de inhoud van de artikelen waarin EAJG voorkomt, verschijnt het beeld van een anti-Israël groep. Dit komt doordat zij alleen om hun mening over Israël gevraagd worden wanneer het land negatief in het nieuws komt en door uitspraken van EAJG zelf in opinieartikelen. Vooral door de vergelijking die in de eerste jaren gemaakt wordt tussen het Israëlisch-Palestijns conflict en de vroege Jodenvervolging in Duitsland en de beschuldigingen van het misbruik van antisemitisme door Joden zorgen voor het beeld van een radicale anti-Israël club. Het is wel dit radicale geluid waardoor EAJG de                                                                                                                           207

  Opinie Eran Ergan, ‘Bizarre recensies Muziek uit Ghetto van Lodz’, NRC Handelsblad (06-05-2005), Ronny Nafthaniel, ‘Diabolische logica 1’, NRC Handelsblad (03-12-2003); Ronny Nafthaniel, ‘Misleidende advertentie 3’ NRC Handelsblad (12-11-2002). 208  Eran Nagan,‘Moslimgemeenschap’, NRC Handelsblad (19-05-2004).  

 

51  

aandacht van de media krijgt. Het was in de eerste jaren een toevoeging aan het bestaande debat. Vanaf 2008 is een duidelijke daling te zien van artikelen over EAJG in het NRC. Vanaf 2008 tot 2013 verschijnt er slechts één opinieartikel. De controversiële vergelijkingen worden in deze tijd niet meer gemaakt, mede door het vertrek van Hajo Meyer bij EAJG in 2008. De stichting lijkt zich de laatste jaren meer te presenteren als een belangengroep die door middel van het aanspreken van de politiek in Nederland een verandering in Israël teweeg wil brengen. Dit is te zien aan de meer politiek inhoudelijke uitspraken over het conflict en ook aan acties van EAJG, bijvoorbeeld het initiatief van Max Wieselmann binnen de PvdA.

 

52  

3.2. EAJG in de Volkskrant   Opinie Een krant waarin EAJG wel veelvuldig voorkomt is de Volkskrant. Er zijn 23 opinieartikelen van EAJG verschenen in de Volkskrant, dit is bijna drie keer zo veel als in het NRC. ‘Israëli’s en Palestijnen hebben elkaar tot extremist gemaakt’ (13 april 2002) is het eerste opiniestuk van Hajo Meyer in de Volkskrant en er verschijnen in dat jaar nog twee grote opiniestukken van Meyer. Een verklaring hiervoor is dat de organisatie en het geluid in deze tijd nog erg vernieuwend zijn. In het eerste artikel is er aandacht voor beide kanten van het conflict. De Israëli’s lijden door de altijd aanwezige dreiging van een aanslag en de Israëlische soldaten zijn volgens Meyer verruwd doordat zij de bezetter zijn. Zij hebben geen mededogen meer en zullen daar de rest van hun leven last van hebben. In zijn artikel wijst Meyer een verliezer in het conflict aan: de Joden in de diaspora. Zij lijken de essentie van het Jodendom, de joodse ethiek tegenover de medemens, de gedragswetten tegenover vreemdelingen en mensen in nood vergeten te zijn. Daarom zijn zij niet alleen verliezers, maar ook medeverantwoordelijk voor het lijden in Israël. Zij hebben immers gezwegen en Israël financieel gesteund terwijl ze hadden kunnen weten wat daar, ‘ook uit hun naam’, is gebeurd. Twee weken later staat er opnieuw een opinieartikel van Meyer in de krant. Het is een groot artikel (2093 woorden) getiteld ‘Israël misbruikt antisemitisme taboe. Minister Perez gedraagt zich misdadig door kritiek op Israël gelijk te stellen aan antisemitisme’, de Volkskrant (26 april 2002). Het artikel gaat over kritiek op Israël en de verwijten van antisemitisme die hier mee samen hangen. Eén van de kernpunten van Meyers betoog is dat ‘het wezenskenmerk van antisemitisme is dat men de Jood zijn wezen, zijn zijn verwijt, onafhankelijk van zijn daden. Als men echter als niet-Jood het schuldgevoel over de Holocaust zo ver laat gaan dat men, uit angst om als antisemiet te worden gebrandmerkt, niet meer durft een Joods individu of een Joodse staat manifeste misdaden durft te verwijten, dan gaat men veel verder dan op alle mogelijke gronden ethisch verantwoord is.’ Volgens Meyer wordt dit nog versterkt door de kritiekloze steun van Joden aan Israël. Hierdoor kunnen de Joden een aanval op Israël als een aanval op zichzelf ervaren en wordt hun angst voor antisemitische uitingen alleen maar weer bevestigd. Meyer sluit zijn betoog af met een waarschuwing: hij noemt de kritiekloze steun voor Israël uiterst gevaarlijk voor de wereld en vooral voor de Joden. Want doordat de Joden menen zich boven alle kritiek te kunnen stellen wordt het antisemitisme juist aangewakkerd. ‘En het klinkt verschrikkelijk, maar het is zeer  

53  

waarschijnlijk waar, dit is precies de bedoeling van de Israëlische regering’, beweert Meyer. Volgens hem zouden Europese Joden hierdoor naar Israël emigreren en dat is wat de regering wil. In juni van ditzelfde jaar schrijft Hajo Meyer wederom een opinieartikel over antisemitisme. In ‘Antisemitisme wordt als uitvlucht gebruikt’, de Volkskrant (14 juni 2002) stelt Meyer dat ‘vanuit hun diepgewortelde gevoel van slachtofferschap Joden in Israël niet inzien dat de Palestijnen slachtoffer zijn van de Israëlische politiek’. Dat Nederlandse Joden kritiek op Israël als antisemitisme beschouwen ligt volgens hem in het verlengde hiervan. Meyer spreekt vervolgens over cognitieve dissonantie, een theorie van de vredesactiviste Uri Averny. Dit is het onbehagen dat ontstaat wanneer het beeld dat iemand van zichzelf heeft niet meer klopt met de objectieve werkelijkheid. Hierdoor zouden Israëli’s Palestijnen diaboliseren in plaats van naar hun eigen fouten te kijken. Ze kunnen zichzelf niet als dader zien want dit is niet verenigbaar met het gevoel van oerslachtoffer en daarom grijpen zij antisemitisme aan om weer slachtoffer te worden. Volgens Meyer bestaan er minder domme manieren om antisemitisme te bestrijden: Joden moeten hun angst beheersen. Het huidige antisemitisme, als dat al aanwezig is, is volgens Meyer niets vergeleken met het antisemitisme waaronder hij heeft geleefd. Meyer geeft zijn woorden meer lading, door zijn eigen ervaringen in de Holocaust bij zijn betoog te betrekken. Niet om Israëls beleid te ondersteunen, maar juist om het te veroordelen. Hij wil dat men zich realiseert dat Joden niet uitsluitend slachtoffer zijn. In 2003 verschijnt er voor de eerste keer een opinieartikel van een ander lid van EAJG. In ‘Israël is een ramp voor zijn buren geworden’ (04 augustus 2003) geeft Jaap Hamburger een reactie op een artikel van Eldad Hayet, woordvoerder van de Israëlische ambassade. Volgens Hayet draait het conflict om de acceptatie en erkenning van Israël door Palestijnen en Arabieren. Die erkenning is er niet en daar ligt de oorzaak van het conflict. Hamburger is het hier niet mee eens. Israël is vanaf zijn ontstaan een ramp geweest voor zijn buren en Hamburger geeft hier voorbeelden van. Hij stelt dat juist ‘niet de non-acceptatie van Israël de reden is dat er geen einde aan het conflict komt, maar de bewuste onwil van alle Israëlische regeringen om de Palestijnen een volwaardige plaats onder de zon te gunnen.’ Hayet suggereerde verder dat de bezetting noodzakelijk is om vrede af te dwingen, hier is Hamburger het ook niet mee eens. Hij ziet dit als een ontkenning van de werkelijkheid en ‘in psychologische zin als een uitvergroting van de slachtofferrol die Joden thans zo vaak met gretige overtuiging aannemen en die deel lijkt te worden van de Joodse identiteit in Israël zelf en ook hier.’ Hamburger blijft ver van vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog in zijn  

54  

stuk en richt zich op de huidige situatie. Hij spreekt wel over de ‘gretige’ slachtofferrol van de Joden en zo is ook zijn betoog controversieel. Begin 2004 is het weer de beurt aan Hajo Meyer. In ‘Veiligheidshek splijt bovenal Palestijnen’ (23 februari 2004) betoogt hij dat het Israëlische veiligheidshek rond de Palestijnse gebieden staatsterreur is volgens de definitie van Kissinger. De diplomaat stelde dat staatsterreur een ongerichte aanval is op burgers waardoor de sociale structuur ontwricht raakt. Hij sprak toen juist over de zelfmoordaanslagen van de Palestijnen in bijvoorbeeld bussen en restaurants. Meyer draait dit om en stelt dat door de bouw van de muur, als ‘buffer’ tegen dit soort aanslagen, er staatsterreur wordt gepleegd op de Palestijnen. Nu wordt hun sociale structuur ontwricht en families, studenten en universiteiten, werknemers en werkplekken worden nu gescheiden. Een maand later verschijnt er weer een artikel van Hajo Meyer over antisemitisme. In ‘Joden moeten antisemitisme niet aanwakkeren’ (05 maart 2004) benadrukt hij nogmaals dat kritiek op Israël niet hetzelfde is als wederopleving van antisemitisme. Hij vindt dit een vergiftigd woord, het gif van Auschwitz kleeft eraan. Het maakt Joden die bang zijn nog banger en manipuleerbaar en niet-Joden worden door de beschuldiging ‘automatisch in de hoek van potentiële moordenaars geplaatst’. Meyer noemt vervolgens een voorbeeld van dit misbruik van antisemitisme: een VN-resolutie puur en alleen tegen antisemitisme (en niet racisme) waarbij door de chef van het Israëlische leger werd gesteld dat tegenstemmen een daad van antisemitisme was. Meyer stelt dat Joden al lang primair dader zijn geworden, maar dat zij nog altijd doen of ‘niemand lijdt, ja kan lijden, als zij.’ Meyer eindigt zijn betoog met een citaat van de Joodse schrijver Abel Herzberg: ‘antisemitische uitingen door personen behorend tot de randgroepen van de samenleving zijn uitingen van hun probleem, ze zijn geen wezenlijk probleem voor Joden’. Meyer stelt vervolgens dat het goed zou zijn voor het gedrag van deze mensen als het onrecht wat de Palestijnen aangedaan wordt openlijk wordt erkend. Uit de bewoordingen in dit betoog kan de lezer de conclusie trekken dat antisemitisme Israëls eigen schuld is door hun acties tegen Palestijnen. In het laatste opinieartikel dat in 2004 verschijnt van de hand van EAJG geeft Jaap Hamburger een reactie op een artikel van Leon de Winter. Het Internationaal gerechtshof stelde dat ‘de veiligheidsmuur’ voorbestemd is om weer delen van Palestina bij Israël in te lijven in een advies aan de VN. Leon de Winter was het hier absoluut niet mee eens. Volgens Hamburger lijkt de Winter te vinden dat alleen iemand van het ‘hoogste morele statuur’, hijzelf dus, mag oordelen over Israël. Het zou goed zijn als de schrijver zijn oogkleppen af zou doen en zou kijken naar het oordeel van het Hof, in plaats van het Hof in diskrediet te  

55  

brengen wanneer zijn mening hem niet aanstaat. Het opinieartikel is zo vooral een aanval op Leon de Winter.209 Begin 2005 schrijft Hamburger weer een opinieartikel als reactie op een artikel van De Winter. Laatstgenoemde was boos over een uitspraak van Geert Mak. De historicus vergeleek de methode van Van Gogh in de film Submission met de methode Goebbels in Der Ewige Jude. Hamburger vindt dit ook geen gelukkige vergelijking, maar hij vindt dat De Winter zelf vooral uitblinkt in het maken van ongelukkige vergelijkingen bijvoorbeeld toen hij 3500 gedode Palestijnen bedrijfsongevallen noemde.210 In ‘Joden zijn moreel niet superieur’ (14 mei 2005) doet Jaap Hamburger een oproep aan de niet-Joodse ‘buitenwereld’. Hij vraagt hen te helpen om de oorlog uit de Joden te halen door aan hen geen bevoorrechte morele positie meer toe te kennen. Hamburger stelt dat de Joodse gemeenschap ‘tot op het bot verwend is met aandacht van de politiek, media en maatschappij en dat dat van hen rupsjes nooit genoeg heeft gemaakt.’ Hij haalt uit naar de woordvoerders van de Joodse gemeenschap in Nederland hij noemt hen ‘een bont kruidjeroer-me-niet-gezelschap van dames en heren dat de cultus van het 'historisch slachtofferschap' naar nieuwe hoogten heeft gestuwd, terwijl het leeuwendeel na de oorlog geboren is en er feitelijk niets meer te klagen of te zeuren valt.’ Hij roept hen op kritisch naar Israël te kijken. Hamburger sluit zijn betoog af met de volgende stelling: ‘De bordjes zijn verhangen. De daders van nu hullen zich in het kleed van de slachtoffers van toen. Het is een kleed dat niet past en niet passend te maken is.’ Hamburgers boodschap is scherp en provocerend. Als reactie op dit artikel werden dan ook twee lezersbrieven geplaatst. Eén komt van een verontwaardigde schrijfster die zijn betoog ongenuanceerd vindt. Zij stelt dat zij de affiniteit en betrokkenheid bij Joods Nederland mist die je zou verwachten bij iemand van EAJG.211 De schrijver van de andere brief vindt het een verfrissend geluid, eindelijk iemand uit eigen kring die kritiek heeft op Israël.212 De volgende drie opinieartikelen die verschijnen zijn reacties op opinieartikelen van het CIDI. In ‘Het archief van Naftaniel is onvolledig. Van Agt trok in 1982 dezelfde conclusies als collega’s in Israël’ (02 september 2005) gaat Hajo Meyer in op een opinieartikel van Naftaniel waarin laatstgenoemde stelt het vreemd te vinden dat Van Agt zegt zich niet tegen te laten houden door beschuldigingen van antisemitisme. Volgens Meyer is dit juist de enige manier om met het ‘door Auschwitz vergiftigde’ woord om te gaan. Hij stelt ook dat de                                                                                                                           209

Jaap Hamburger, ‘Selectiviteit is geen schande. De Winter ontzegt anderen het recht dat hij zelf claimt’, de Volkskrant (15-07-2004). 210 Jaap Hamburger, ‘De Winter’, de Volkskrant (27-01-2005). 211 Nel van der Meiden, ‘Affiniteit’, de Volkskrant (21-05-2005). 212 Pim. P. Stegena, ‘Verfrissend om taboes te doorbreken maar sla daarbij niet door’, de Volkskrant (21-052005).

 

56  

definitie van een antisemiet veranderd is. Eerst was het iemand die niet van Joden houdt, sinds het bestaan van Israël is het iemand waar een bepaald soort Joden niet van houdt. Tot dit soort Joden behoren volgens Meyer de vertegenwoordigers van het georganiseerde Jodendom zoals Naftaniel. Zij bepalen dus wie er een antisemiet is. In 2006 verschijnt er een opinieartikel van Hamburger als reactie op de kritiek van het CIDI op de toespraak bij Kamp Westerbork. Hamburger vindt het juist de aangewezen plek om over de schending van mensenrechten te spreken. Bovendien steunde het CIDI zelf Israël deze zomer bij de Dokwerker, ook een beladen plek. Het CIDI meet met twee maten volgens de schrijver. ‘Als Sharon het verleden en de actualiteit verbindt is dat welgezegd, als EAJG het doet is het ‘diepgrievend’, aldus Hamburger. De voorzitter ziet een patroon. Er is altijd wel iets dat niet deugt bij EAJG. Of de naam, of de context, of het is de manier waarop zij zich uiten. Maar op de inhoud wordt niet ingegaan door het CIDI. Hamburger stelt dat het juist moedig is om over het onrecht wat Joden anderen aandoen, gesproken wordt. ‘Het CIDI en andere Joodse organisaties verdraaien de moraal door daarvan schande te spreken.’213 De opiniestukken van Hajo Meyer worden feller. Hij vergelijkt de situatie van de Palestijnen steeds vaker met de situatie van de Joden in de jaren dertig. In ‘Kennis leidt tot besef’ (06 januari 2007) geeft hij een reactie op een opinieartikel van Naftaniel waarin deze EAJG een gebrek aan historisch besef verwijt. Meyer draait het om en stelt dat Naftaniel geen historisch besef heeft. Hij stelt dat de Duitsers de Joden eerst ook niet wilden vernietigen, maar verdrijven net zoals de Israëli’s nu doen. En hij snapt, als ex-kampbewoner, de wanhoop van de paria’s maar al te goed. Ook stelt hij dat het niet zo is dat de Arabische buurlanden Israël direct na de stichting hadden kunnen vernietigen. Hij haalt een boek van historicus Ilan Pape aan waaruit volgens hem blijkt dat Israël vanaf de stichting al heeft geweten dat zij over een beslissende militaire macht beschikt. Hij eindigt zijn (korte) betoog met de uitspraak: ‘Omdat Israël angstwekkend vergelijkbare discriminatoire maatregelen ten opzichte van de Palestijnen neemt, eveneens met het doel ze uit Israël of Palestina te verdrijven, gebruikt de heer Naftaniel de rook uit de crematoria van Auschwitz als gordijn om de fase voor de massamoord, die 'slechts' vervolging, discriminatie, en reductie tot paria inhield, aan het oog te onttrekken.’ Een half jaar later verschijnt er weer een artikel waarin Meyer dergelijke vergelijkingen trekt. In ‘Palestijnen bedreigd zoals Joden in 1938’ (10-07-2007) geeft hij een reactie op een                                                                                                                           213  ‘Jaap Hamburger, ‘Op inhoud kritiek gaat CIDI niet in’, de Volkskrant (29-05-2006).    

 

57  

stuk van Nausica Marbe. Zij verwijt studenten die minister Verhagen in Israël en Palestina vergezelden misbruik van de geschiedenis. Zij hadden gezegd dat Yad Vashem hen herinnerde aan de bezette gebieden. Meyer vraagt zich af of ze er wel naast zaten. Hij gaat niet in op deze vergelijking, maar komt wel met twee andere. Eerst trekt hij de vergelijking tussen de uitsluiting, vernedering en discriminatie van Joden met als resultaat massale vernietiging, met de ‘bedreiging van de materiële existentie’ van de Palestijnen. Zij kunnen hun winkels niet open houden, niet naar school. Meyer sluit zijn betoog af met het ter tafel brengen van een andere vergelijking. Hij stelt dat in 2002 al gebleken is dat Israëlische frontofficieren de aanvalsplannen van de SS op het getto van Warschau moesten bestuderen voor de inval in het drukke Jenin. Meyer vraagt zich af waarom Nederlandse studenten geen parallellen mogen zien waar het Israëlische leger ze wel zag? In de Volkskrant verschijnt hier wonderlijk genoeg geen reactie op. Een klein uitstapje naar de Elsevier laat wel zien tot wat voor verontwaardiging deze opinie leidde. In zijn column spreekt rechtsgeleerde Ashfin Ellian van een bagatellisering van de historische werkelijkheid. De aanval van de SS op de getto van Warschau, met een totale vernietiging van mens en getto als gevolg en de strijd in de nog steeds dichtbevolkte stad Jenin met tientallen slachtoffers is niet te vergelijken. Degenen die dat doen bagatelliseren niet alleen de werkelijkheid maar ook de Holocaust. Ellian vindt dat de leden van EAJG afstand moeten doen van dit artikel, anders ‘zijn zij dezelfde vervalsers van de Holocaust als ordinaire Holocaustontkenners.’214 Een maand hiervoor verscheen ook een opinieartikel als reactie op een column van Nausica Marbe. Het artikel van de columniste ging over uitspraken van Jaap Hamburger bij Knevel & Van den Brink. Hamburger stelt in zijn opinieartikel dat hij inderdaad bij de talkshow heeft gezegd dat antisemitisme ‘irrationele Jodenhaat’ is, maar dat hij dit niet deed om de optie van rationele Jodenhaat te suggereren. Hij vindt dat racisme per definitie irrationeel is, en antisemitisme valt onder racisme. Verder gaat hij nog inhoudelijk in op de kritiek van Marbe op Van Agt.215 De advertentie van Harry de Winter over Wilders levert EAJG een opinieartikel in de Volkskrant op. In ‘Wilders hoont nuances weg’ (27-03-2008) geeft Jaap Hamburger een reactie op een opiniestuk van Yoeri Albrecht, Deze stelde dat Harry de Winter ‘kritiek op een godsdienst op gelijke hoogte stelt met de ergste vorm van volkerenmoord.' Volgens Hamburger is Albrecht niet de enige die de advertentie een eigen interpretatie geeft. Dit komt volgens hem omdat het antisemitisme besmet is door Auschwitz. Voor EAJG is antisemitisme                                                                                                                           214

 Ashfin Ellian, ‘Een Ander Joods geluid bagetalliseert antisemitsme’, Elsevier (13-07-2007) te vinden op: http://www.elsevier.nl/Algemeen/blogs/2007/7/Een-Ander-Joods-Geluid-bagatelliseert-nazismeELSEVIER130837W/ (laatst bezocht 16-09-2013).   215 Jaap Hamburger, ‘Niet de Joden misdragen zich, maar de staat Israel’, de Volkskrant (12-06-2007).

 

58  

niet gelijk aan het Duitse oorlogsantisemitisme stelt Hamburger. Voor hen is antisemitisme ‘het antisemitisme van mens tot mens, waarbij populistische politici in het verleden garen sponnen, stemmen vergaarden en de macht binnenrolden’. En dat is volgens hem precies wat Wilders doet. Eind 2008 schrijft Hamburger een opinieartikel als reactie op uitspraken van Manfred Gerstenfeld, bestuursvoorzitter van het Center For Public Affaires in Jeruzalem. Gerstenfeld stelt dat de jaren dertig terug dreigen te keren voor de Joden. Hamburger is het hier niet mee eens en vindt dat het geluid van ‘een ander Israël’ vaker moet klinken. Het geluid van een minderheid in Israël met ideeën en perspectief voor vrede. Hij noemt vervolgens voorbeelden van dergelijke organisaties, zoals B’T Selem en Gush Shalom van Averny en Breaking the Silence.216 Een half jaar later verschijnt er weer een opinieartikel van EAJG. Hamburger schrijft een opiniestuk als reactie op de oproep van negen Joodse organisaties (o.a. het CIDI, Israëlitisch kerkgenootschap, en het Joods maatschappelijk werk) om achter Israël te staan in ‘haar recht op veiligheid’. Hamburger stelt dat de Palestijnen ook recht hebben op veiligheid, hun veiligheid moet zelfs ‘absolute voorrang’ krijgen. Zij zijn de slachtoffers. Volgens Hamburger is de enige solidariteit die nu telt die met het internationale en humanitaire oorlogsrecht.217 Na een gat van drie jaar verschijnt in 2011 een ingezonden brief van Hamburger in de Volkskrant waarin hij reageert op een uitspraak van minister Rosenthal. De minister van Buitenlandse Zaken stelde dat de rechtsgang in Israël niet te vergelijken was met die in de Palestijnse

gebieden.

Dit

naar

aanleiding

van

de

arrestatie

van

Palestijnse

mensenrechtenactivisten door Israël. De minister stelt dat wanneer critici van de Palestijnse leider worden opgepakt op de Westelijke Jordaanoever of in Gaza zij niet kunnen rekenen op een eerlijke behandeling door de rechter. Hamburger geeft vervolgens voorbeelden van de slechte rechtsgang in Israël: martelingen, het vasthouden zonder proces en buitengerechtelijke executies. Op de stelling van Rosenthal over de rechtsgang in Palestijnse gebieden gaat Hamburger niet in.218 In maart 2012 verschijnt het artikel, ‘Israël moet radicale kolonisten intomen’, van

beleidsmedewerker Rick Meulensteen. De beleidsmedewerker waarschuwt voor het toenemende geweld van radicale Joodse kolonisten in de bezette gebieden. Er is sprake van vernielingen, terrorisme en soms zelf moorden. Volgens Meulensteen staat het Israëlische                                                                                                                           216

Jaap Hamburger, ‘De stemmen van het andere Israël moeten vaker klinken’, de Volkskrant (02-12-2008) Jaap Hamburger, ‘Recht op veiligheid is geen Israelisch monopolie’, de Volkskrant (10-01-2009). 218 Jaap Hamburger, ‘Brief van de dag, ‘voor Palestijnen is er geen rechtsgang’, de Volkskrant (03-10-2011). 217

 

59  

leger erbij en kijkt ernaar. Zelfs nu het geweld naar Israël doorslaat, aangezien de kolonisten vinden dat het Israëlische leger hun belangen niet genoeg behartigt, doen zij niets. Netanyahu zegt wel hard te willen optreden, maar is volgens Meulensteen te sterk verbonden met de kolonistenbeweging. Zo blijft een geweldspiraal behouden die vernietigend is voor de Palestijnen.219 Op 5 juni 2012 verschijnt er een artikel van Jaap Hamburger met de titel ‘Innige betrekkingen met Israël bevriezen’. Er zou een Nederlands-Israëlische Samenwerkingsraad (NISR) worden geïnstalleerd in Israël, maar dit is na veel Kamervragen uitgesteld. Hamburger vindt dat er helemaal van de NISR moet worden afgezien. Hij hekelt daarnaast de handelsmissie van Verhagen die wel doorgaat. Hamburger pleit voor een bevriezing van de banden met Israël, ‘deze zijn toch al innig genoeg.’ Het wordt tijd dat Nederland maatregelen gaat nemen die Israël dwingen de bezetting te beëindigen. Zoals het boycotten van nederzettingsproducten bijvoorbeeld. Dit is niet alleen de wil van Hamburger, uit een opiniepeiling blijkt volgens hem dat de Nederlandse bevolking ook wil dat de bezetting wordt beëindigd en dat de EU Israël onder druk zet. Het meest recente opinieartikel verschijnt op vijf augustus van dit jaar. Jaap Hamburger reageert met zijn artikel op opinieartikelen van Max Pam en Ratna Pelle die ‘om tegenspraak vragen’. Max Pam had door de kritiek van Dries van Agt op Israël en de kolonisten opeens sympathie voor deze kolonisten. Hamburger kan dit niet begrijpen want deze kolonisten vernielen volgens hem oogsten en kladden moskeeën onder. Ratna Pelle stelde in haar artikel dat de Palestijnen net zo goed de ‘bovenliggende partij’ zijn. Zij hoeven politiek niets te veranderen want hun staat komt met steun van de Europese gemeenschap naar hen toe. Hier is Hamburger het absoluut niet mee eens. Israël is de machtigste partij en zij zouden de eerste stappen moeten nemen, daarnaast onderhandel je niet met ‘een inbreker’ (Israël) terwijl deze je spullen (land) wegneemt en ten slotte doet Israël geen concessie wanneer ze de bezetting eindigen. Ze doen wat ze lang geleden al hadden moeten doen.220 De laatste vier artikelen, vanaf 2011, lijken te duiden op een meer politiek inhoudelijk koers van EAJG, vrij van vergelijkingen met de Holocaust en betogen over misbruik van antisemitisme.

                                                                                                                          219 220

 

Rick Meulensteen, ‘Israel moet radicale kolonisten intomen’, de Volkskrant (16-03-2012). Jaap Hamburger, ‘Alleen Israel kan zich concessies veroorloven’, de Volkskrant (05-08-2013).

60  

Nieuws Slecht vijf keer haalt een actie van EAJG het nieuws in de Volkskrant. Het eerste nieuwsbericht van EAJG gaat logischerwijs over de oprichting.221 In april 2002 haalt een actie van EAJG het nieuws. De stichting heeft een oud-sergeant uit het Israëlisch leger naar Nederland gehaald die weigert nog langer te dienen in de Palestijnse gebieden. Door een interview met de sergeant, Tal Belo, wordt het geluid van EAJG gehoord. Belo wijst de bezetting af, een leger is er volgens hem niet om een volk te onderdrukken.222 In 2004 is EAJG wederom in het nieuws omdat ze iemand uit Israël naar Nederland hebben gehaald. In het artikel, Rob Vreeken, ‘Ommars ommuurde olijven smeken te worden geplukt’, de Volkskrant (29 november 2004), vertelt een boer uit Jayys, een dorpje vlakbij de muur, over zijn leefomstandigheden na de bouw. Hij kan zijn vruchten bijvoorbeeld niet meer oogsten omdat zijn landarbeiders geen pasje krijgen om naar de andere kant van de muur te gaan. De advertentie over Geert Wilders van Harry de Winter en EAJG is voorpagina nieuws op 18 maart 2008, een dag na het verschijnen van de advertentie.223 In de advertentie vergelijkt De Winter de toenmalige situatie van de moslims in Nederland met die van de Joden in Duitsland in de jaren dertig. Daar begon het volgens de Winter ook met het veralgemeniseren van ideeën over een gehele bevolkingsgroep. Twee weken later haalt een mogelijke rechtszaak van Harry de Winter en EAJG tegen de al eerder genoemde Elsevier-columnist Afshin Ellian het nieuws. De columnist schreef een dag na de advertentie op zijn weblog dat 'de mensen van Een Ander Joods Geluid' een vorm van Holocaustontkenning bedrijven door de positie van moslims in Europa gelijk te stellen aan de positie van de Joden in de jaren dertig. 'Dit zijn de ondertekenaars van die advertentie: postmoderne Holocaustontkenners'.224 Genoemd EAJG wordt in de periode 2000-2013 dertig keer genoemd in de Volkskrant, wederom ongeveer drie keer zo veel als in het NRC.225 Wat opvalt is dat dit vooral in een aantal pittige opinieartikelen gebeurt. De discussie over EAJG binnen de Joodse gemeenschap wordt veel                                                                                                                           221

‘Joodse belangengroep voor Palestijnse staat’ de Volkskrant (11-05-2001). Wim Bossema, ‘Israeli weigert dienst in bezet gebied’, de Volkskrant (27-04-2002). 223 ‘Duizenden reacties op advertentie de Winter over Wilders, de Volkskrant (18-03-2008). 222

224

 Wilco Dekker, ‘De Winter onderzoekt stappen tegen Ellian’, de Volkskrant (27-03-2008). Net als bij de analyse in van het NRC, worden alleen de relevante artikelen hier besproken.

225

 

61  

meer in de Volkskrant dan in het NRC gevoerd. Een fel tegenstander van de kritisch Joodse organisatie is de Joodse columniste Anet Bleich. Na het verschijnen van de advertentie van EAJG wint zij zich in het artikel ‘Waar heeft Arafat zijn Nobelprijs opgeborgen’ (01 november 2000) op over het feit dat de meerderheid van de mensen Israël de schuld geeft van het Tweede Intifada. Bleich spreekt haar ongenoegen uit over deze, in haar ogen, onzuivere beeldvorming van Israël als schuldige. Ze haalt uit naar een aantal mensen en organisaties die hieraan bijdragen waaronder Anneke Jos Mouthaan. “Nee, waarde Anneke Mouthaan, initiatiefneemster van een eenzijdige, vooroordeel bevestigende advertentie in het Parool, 'Een ander Joods geluid': ik ben niet verblind door 'misplaatste loyaliteit jegens de Israëlische regering', sneert Bleich in haar artikel. In 2002 schrijft komiek Micha Wertheim een kritisch artikel over EAJG, ‘Een ander geluid’ (02 februari 2002) Hij noemt EAJG een groep met nobele bedoelingen maar de naam doet hem vermoeden dat ze vooral Nederlandse niet-Joden willen overtuigen van hun progressieve bedoelingen: ‘kijk, er zijn ook Joden die anders denken’. Wertheim stelt dat zij zo uitgaan van de generalisatie dat alle Joden hetzelfde denken en hij vraagt zich af of je misstanden in Israël moet gebruiken om dit misverstand recht te zetten. Hij vindt kritiek op Israël legitiem en noodzakelijk maar hij snapt niet waarom het ‘een ander Joods geluid’ moet heten. Etniciteit en religie kunnen volgens hem nooit uitgangspunten zijn van een burgerrechtenbeweging. De komiek voelt meer sympathie voor Leon de Winter, hoewel deze de vernietigende gevolgen van de Israëlische bezetting niet ziet, laat hij zich in ieder geval niet leiden door de vraag wat de niet–Joodse kijker van hem vindt. Twee maanden later wordt EAJG wederom genoemd in een opinieartikel, ditmaal in Marcel van Dam, ‘Het nieuwe nationalisme en solidariteit’ (25 april 2002). Hierin wordt de stichting geprezen. Van Dam schrijft over solidariteit en de gevaren van nieuw nationalisme. Van Dam noemt een lid van EAJG, David Wertheim, een voorbeeld van ‘iemand die zich niet laat meeslepen door nieuw nationalisme en als iemand die solidariteit ziet als iets wat de gehele menselijke gemeenschap verbindt’. Twee weken later verschijnt er een mild artikel over EAJG van de anders zo kritische Anet Bleich getiteld ‘Hou heilige oorlog in godsnaam buiten de deur’ (06 mei 2002). De columniste waarschuwt dat het Israëlisch-Palestijns conflict niet moet uitlopen in een heilloze godsdienststrijd tussen moslims en Joden in Nederland. Een oplossing is volgens haar tolerantie. Joden moeten accepteren dat er een harde discussie over Israël wordt gevoerd en moslims moeten accepteren dat Joden op blijven komen voor het bestaansrecht van Israël net zoals zij dat doen voor de Palestijnen. De acceptatie van kritiek op Israël is één van de  

62  

speerpunten van EAJG en Bleich is het met hen eens. Ze stelt zelfs dat Hajo Meyer gelijk had toen hij schreef dat de regering van Sharon oprispingen van antisemitisme aangrijpt om haar eigen politiek te rechtvaardigen en hierdoor op een perverse manier de reële angsten van Joden exploiteert. Waar ze wel kritiek op heeft is dat het antisemitisme volgens Hajo Meyer een randverschijnsel zou zijn, er worden volgens de columniste wel degelijk Joden in elkaar geslagen in Europa. Eind 2003 noemt Anet Bleich EAJG in een artikel over verschillende manifestaties die op negen november plaatsvinden.226 Het Centraal Joods Overleg organiseert een manifestatie ter nagedachtenis van de Kristallnacht en om te waarschuwen voor nieuw opkomend antisemitisme. Het Palestina Kommitee en ‘Stop de bezetting’ grijpen de val van de Muur op negen november 1989 aan om te demonstreren tegen de veiligheidsmuur die Israël bouwt. EAJG heeft het volgens Bleich extra druk, ze belegden een eigen bijeenkomst tegen de Muur en waren ook aanwezig bij de manifestatie tegen antisemitisme. Door deze ironisch opmerking van Bleich zet ze EAJG neer als een clubje die geen duidelijke richting heeft en laat ze de lastige positie van een kritisch Joodse organisatie zien. In de laatste maand van 2003 wordt EAJG nog genoemd in een boekrecensie van Frank van Vree over Het einde van het Jodendom geschreven door Hajo Meyer.227 Van Vree stelt dat degene die Meyer van Joodse zelfhaat en antisemitisme beschuldigen, Meyer op grove wijze onrecht aandoen. Hij stelt dat zijn idealisme en politieke analyses misschien aanvechtbaar zijn maar dat zijn integriteit en moraliteit buiten kijf staan. De positie van Meyer in zijn boek kan volgens van Vree in twee punten worden samengevat. Ten eerste hebben Joden verkeerde lessen uit de Holocaust getrokken. Zolang Auschwitz als ijkpunt wordt genomen zal dit leiden tot bagatellisering van ander onrecht, bijvoorbeeld kritiek op Israël. Terwijl de les juist moet zijn: ‘wij mogen nooit zo worden als zij (de onderdrukkers)’. Het andere punt is dat Israël deze les juist niet heeft getrokken en dat de meerderheid van de Joden zich daar bij neer heeft gelegd. En dit zouden zij nu juist niet moeten doen. Dat een vooraanstaand historicus stelt dat verwijten van zelfhaat en antisemitisme aan het adres van Meyer ongegrond zijn, zou critici het zwijgen op kunnen leggen, maar begin 2004 is er alweer kritiek op EAG. Leon de Winter toont zijn ongenoegen over EAJG in een interview. Hij stelt dat je ‘met het benadrukken van het lijden van Palestijnen en het demoniseren van Sharon in Israël geen centimeter verder komt’. Hij vindt wel dat Palestijnen het recht hebben om hun eigen land te stichten maar hij denkt dat dit geen vrije samenleving zou zijn. Dus ‘wie een                                                                                                                           226

 Anet Bleich, ‘Een ouderwets verlangen’, de Volkskrant (12-11-2003). Frank van Vree, ‘Israels verraad aan de Joden’, de Volkskrant (19-12-2003).

227

 

63  

zekere liefde kent voor Israël, zou tot een ander draaiboek komen. Dat verwacht ik dan ook van andere Joden.' Over de aanhang van EAJG zegt hij dat iedereen vrij is om te staan waar hij wil, maar dat hij wel teleurgesteld is in hen.228 Op 26 april 2005 verschijnt er een zeer kritisch opinieartikel van David Cohen (voorzitter) en Ruben Vis, (secretaris) van het Centraal Joods Overleg over EAJG getiteld ‘Israël is als laatste strohalm voor alle Joden van belang’. Hamburger heeft als grootste bezwaar dat er te veel aandacht is voor de eigen groep, maar hoe ‘eigen’ voelt Hamburger zich nog bij die groep, vragen de schrijvers zich af. Zo trekken ze de ‘Joodsheid’ van Hamburger in twijfel om zijn recht van spreken te verzwakken. Volgens de schrijvers voelt Hamburger zich alleen Joods wanneer dit tot zijn voordeel strekt, bijvoorbeeld wanneer EAJG wenst te profiteren van de gerestitueerde oorlogsgelden uit Joods bezit. Cohen en Vis zijn vooral verontwaardigd over het feit dat Hamburger de politieke militaire leiding van Israël de daders van nu noemt. Maar stel dat hij gelijk had, schrijven ze, dan was er bij de vijand van het Joodse volk geen uitzondering op de uitroeiingsplannen, terwijl Hamburger ‘als grote criticus’ nog wel welkom is in Israël. ‘Het is te hopen dat het (de Holocaust) nooit weer gebeurt maar mocht dat ooit wel het geval zijn, dan doet ook Jaap Hamburger er verstandig aan zijn misplaatste moralisme in te ruilen voor die laatste strohalm die er nu wel is’, schrijven Vis en Cohen. De schrijvers gebruiken zo de mogelijkheid van en de angst voor een nieuwe Holocaust om Jaap Hamburger de mond te snoeren. In 2006, tijdens de Libanon oorlog, doet rabbijn Shimon Evers een pittige uitspraak over de leden van EAJG. Bij een orthodoxe synagoge worden verschillende Joden geïnterviewd over de oorlog in Israël. Aan rabbijn Evers wordt gevraagd wat hij van critici vindt die ook wijzen op de verantwoordelijkheid van Israël, zoals EAJG. De rabbijn noemt leden van EAJG vervolgens ‘notoire antisemieten’. Wat wonderlijk is gezien de Joodse identiteit van EAJG. Evers vindt het een schande dat zij zich zo negatief opstellen en stelt dat de Palestijnen zich geen betere bondgenoot kunnen wensen. Ook denkt hij niet dat vrede dichterbij komt door kritiek op Israël. De Palestijnen moeten zelf beseffen dat vrede beter is voor hen.229 Eind 2006 wordt EAJG genoemd in een nieuwsbericht naar aanleiding van de speech van Wieselmann in Westerbork.230 Het bericht gaat over een brief waarin verscheidene organisaties en overlevenden zich distantiëren van de stille tocht bij Westerbork. Het CIDI                                                                                                                           228

 Astrid Theunissen, ‘Ja, ik breek met mensen. Leon de Winter’, de Volkskrant (21-02-2004). Daan van Seventer, ‘Kritiek brengt de vrede niet dichterbij vindt de rabbijn’, de Volkskrant (05-08-2006). 230  ‘Onvrede omtrent frase over Israël’, de Volkskrant (27-12-2006).   229

 

64  

vindt het ‘diep grievend’ dat Westerbork is misbruikt. De voorzitter van Appelgroep Westerbork, de organisatie achter de stille de tocht, steunt Wieselmann. Hij vindt dat ze het niet kunnen maken om de hele wereld aan te spreken op mensenrechten en Israël niet. Wieselmann wordt niet gevraagd als bron. Als reactie op dit bericht komt een lezersbrief binnen waarin de schrijver stelt dat zijn grootvader die is omgekomen in Auschwitz niets wist van Palestijnen en Israëlische conflicten. Hij verzoekt Wieselmann deze herinnering met rust te laten.231 In juni 2007 wordt EAJG wederom zeer kritisch behandeld in een column. Ditmaal niet door Anet Bleich, maar door columniste Nausica Marbe. Zij heeft zich opgewonden over een televisie uitzending waarin Dries van Agt en Jaap Hamburger samen verschenen. Zij vraagt zich af wat de beste manier is om verdenkingen van antisemitisme onschadelijk te maken. Het antwoord is volgens haar: vindt een Jood die publiekelijk verklaart dat er geen sprake is van antisemitisme. Dit deed Hamburger volgens haar in de uitzending, hij verklaarde dat Van Agt geen antisemiet is want ‘zo iemand haat op irrationele gronden Joden, enkel omdat ze Joods zijn.’ Marbe vindt dit ‘een bezopen definitie’. Alsof er rationele gronden zijn om Joden te haten.232 In maart 2008 schrijft Marbe weer een column over EAJG, ditmaal naar aanleiding van de advertentie van Harry de Winter over Geert Wilders. Ze is zeer kritisch over de motieven en uitspraken van EAJG. In ‘Met geld kun je veel kopen’, (28 maart 2008) stelt de columniste dat het de Winter niet kan zijn ontgaan dat er een afkeer tegen Wilders bestaat en dat zijn islamofobie een grote veroordeling kent. Zij denkt dan ook niet dat de advertentie bedoeld is om de moslims een hart onder de riem te steken, maar dat de Winter ‘zijn beurs opentrok om de agenda van EAJG op de voorpagina te zetten’. EAJG is er volgens haar van overtuigd dat moslims in het Midden-Oosten weerloze slachtoffers van Israël zijn en ‘deze tegenstelling wordt, zo ongenuanceerd mogelijk, te pas en te onpas uitgegeven’. Verder stelt zij dat EAJG de woorden verdraait van mensen en instellingen die antisemitisme signaleren, zij zouden elke signalering als ‘pro-Israëlische hysterie’ afwijzen. Ten slotte vraagt ze zich af welk zinnig mens het in zijn hoofd haalt om in een tijd waar de spanning tussen moslims en Joden toeneemt deze twee tegenover elkaar in een advertentie te zetten. In 2008 bestaat Israël zestig jaar en dit is voor journalist Dirk-Jan van Baar reden om een betoog te schrijven waarin hij stelt dat het een felicitatie waard is dat Israël al zestig jaar                                                                                                                           231 232

 

Hijman Louis van Dijk, ‘Westerbork’, de Volkskrant (29-12-2006). Nausicaa Marbe, ‘Vriend van Israël’, de Volkskrant (08-07-2007).

65  

bestaat in een vijandige moslimwereld.233 Hij schrijft onder andere over kritiek op Israël. Van Baar stelt dat Joodse belangenorganisaties intimiderend kunnen zijn. ‘Na elke dodenherdenking is het alsof je een gele ster op je mond krijgt geplakt en wij laten kritiek op Israël liever over aan de stichting Een Ander Joods Geluid. Zo hoor je het ook eens van Joden zelf.’ Hij stelt dat kritiek op Israël door EAJG ‘salonfähig’ kon worden, niet ‘als dolkstoot’ maar als steun. Nederlanders denken nu Israël een dienst te bewijzen door een evenwichtig standpunt in te nemen en ook oog te hebben voor de Palestijnen. Maar van Baar vindt dat je in het conflict in het Midden-Oosten beter wel partij kan kiezen. En dat zou in zijn ogen een keuze voor Israël moeten zijn. ‘Waar de Palestijnen in hun eigen sop gaar koken, is Israël tijdens de Tweede Intifada blijven floreren en heeft het laten zien dat het zelfmoordterrorisme een doodlopende weg is. Daarmee heeft de zestigjarige een dikke felicitatie verdiend.’ Na dit artikel wordt EAJG slechts nog drie keer genoemd in de Volkskrant. Op 1 juni 2010 wordt EAJG gebeurd dit in een artikel over de reactie van de Nederlandse regering op het Israëlisch geweld tegen een maritiem hulpkonvooi op weg naar de Gazastrook. Verhagen is geschokt en dringt aan op onderzoek. Linkse partijen willen graag handelssancties tegen Israël.‘Zo ook de critici van Een Ander Joods Geluid, die zeiden dat de EU geen normale relatie met 'de schurkenstaat' Israël kan onderhouden.’234 In het artikel ‘Rosenthal moet veel meer anti-Israël gaan aanpakken’ (27 januari 2011) schrijft de Joodse Ratna Pelle over ontwikkelingsorganisaties die ‘anti-Israël’ organisaties steunen met subsidiegeld. Zij schrijft dit naar aanleiding van een ‘pittig gesprek’ dat minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken met ontwikkelingsorganisatie ICCO heeft gehad omdat zij subsidie geven aan Electronic Intifada een website die de BDS-campagne (Boycott, divestement and sanctions) tegen Israël steunt. Zij vindt dat er geen subsidie geld mag gaan naar organisaties die het bestaansrecht van Israël betwisten. Een andere organisatie die dit doet is volgens haar Oxfam Novib, die activiteiten ondersteunt waar sprekers komen die tegen de bezetting zijn. Zij noemt als voorbeeld activiteiten van EAJG. Ook United Civilians for Peace zou subsidiegeld gebruiken voor anti-Israël activiteiten. De pro-Palestina lobby is volgens Ratna Pelle meer aanwezig dan de pro-Israël lobby in Nederland. Het CIDI wordt bijvoorbeeld maar zelden meer om hun mening gevraagd en Joodse organisaties houden zich nauwelijks met Israël bezig, aldus de schrijfster.                                                                                                                           233

Dirk Jan van Baar, ‘Zestig jaar Israel is wel een felicitatie waard. Israel 1948-2008. Succes of vergissing?’, de Volkskrant (08-05-2008). 234 Theo Koele, ‘‘Geschokte’ Verhagen roept Israel op matje, Kamer wil onderzoek’, de Volkskrant (01-062010).  

 

66  

Op 8 augustus 2013 wordt Jaap Hamburger kort genoemd in een opinieartikel van DirkJan Baar, ‘Hoog tijd voor Een Ander Europees Geluid in het Midden-Oosten’, naar aanleiding van zijn ongenoegen over de eerder genoemde uitspraken van Max Pam. De schrijver vindt dat er al genoeg sympathie is voor de Palestijnen in Nederland. Hij pleit voor Een Ander Europees Geluid waarbij er meer oog komt voor de veiligheidsdilemma’s van Israël en voor bedreigde christenen in het Midden-Oosten. Bron In twaalf artikelen in de Volkskrant wordt EAJG als bron gehoord. Het eerste artikel waarin dit gebeurt is ‘Respect voor Palestijnen’ (04 november 2000) van Nell Westerlaken. Dit is een groot artikel (1677 woorden) in het magazine van de Volkskrant. Het artikel behandelt de motivatie van twee Joden, Herman Cohen en Hajo Meyer, om de advertentie van EAJG in het Parool te onderschrijven en doet dit door middel van een interview met beide mannen. Voor Meyer komt zijn motivatie voort uit zijn tijd in Auschwitz. Hij wil niet zo worden als de SS’ers die hem bewaakt hadden. Hij hoopte dat de Israëli’s hetzelfde hadden geleerd van de Tweede Wereldoorlog als hij, maar het tegendeel is waar volgens Meyer. Anders zouden zij de Palestijnen nu niet zo slecht behandelen. De opkomst van Hitler kwam volgens Meyer door de waanzinnige voorwaarden van Versailles. Hij trekt vervolgens een vergelijking met Israël door te stellen dat het succes van Hamas komt door de economische onderdrukking van de Palestijnen door Israël. Meyer trekt zo vanaf het eerste begin in de media al vergelijkingen tussen de situatie in Israël en Palestina en de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Herman Cohen vluchtte in 1939 naar Palestina. Hij stelt dat het brutaal was een staat te stichten in iemands anders land en stelt dat het onderbewuste schuldgevoel hierover heeft geleid tot vijandschap tussen Israël en Palestina. ‘Als je te lang in de schuld staat ga je gevoelens van wrok koesteren tegenover je schuldeiser’. Nadat hij in 1967 getuige was van het verdrijven van vijftig Palestijnse gezinnen uit hun huizen met bulldozers bij de Klaagmuur besloot hij Israël te verlaten. In het artikel stellen Meyer en Cohen ten slotte dat het handelen van Israël niet binnen het Jodendom past. Israël zou moeten handelen vanuit de centrale boodschap van de Thora: heb uw naaste lief als uzelf. Er is in dit artikel veel ruimte voor de verklaring waarom Joden EAJG zouden moeten steunen. In 2002 zorgt de affaire Duisenberg voor een plek in de krant. Milo Anstadt wordt gevraagd naar zijn mening over Gretta Duisenberg. Hij zegt het volgende over haar: 'Ze is iemand die zich het lot aantrekt van mensen en groepen die in de verdrukking verkeren. Dat  

67  

emotioneert haar. Gretta heeft behoefte om van zich te doen spreken. Ze blijft niet braaf op de achtergrond. Daarvoor is ze niet ter wereld gekomen.' 235 Het gaat in dit artikel niet om EAJG, of het conflict, maar puur over de affaire. Er is zo geen ruimte voor het eigen geluid. Het sympathiseren met Duisenberg heeft bij velen uit de Joodse gemeenschap kwaad bloed gezet. Harry de Winter treedt in de Volkskrant regelmatig op als bron over EAJG. De eerste keer gebeurt dit in een portret over hemzelf. Hij spreekt over de reacties die hij krijgt op zijn lidmaatschap van EAJG. De Winter wordt voor verrader en voor NSB’er uitgemaakt. Hij vertelt dat hij de angst voor antisemitisme en de ondergang van Israël begrijpt, maar hij vecht op zijn manier ook voor het voortbestaan van Israël. Hij is bang dat als Sharon zo doorgaat, Israël ophoudt met bestaan. De Winter gaat ook in op de kritiek dat hij van EAJG te veel een eenmansaffaire maakt. Hij stelt dat dit komt door de media. Zij vragen steeds naar hem. Verder benadrukt de Winter dat het een misverstand is dat zij pro-Arabisch zouden zijn. ‘Zeker 90 procent van de Arabische regiems is verwerpelijk, en Arafat is een corrupte, verwerpelijke leider. Maar dit betekent niet dat het Israëlische leger zo tekeer moet blijven gaan.’236 Vier jaar later treedt Harry de Winter weer op als bron namens EAJG (in de periode juni 2002 tot mei 2005 is EAJG niet als bron gebruikt door de Volkskrant). Dit keer in een profiel over Ronny Naftaniel. Dit artikel wordt bij de analyse van het CIDI behandeld. Twee maanden later wordt Harry de Winter geïnterviewd in een rubriek in VKMagazine over hoe je zelf ziet hoe je denkt dat anderen je zien. Hij wordt wederom gevraagd naar de reacties die hij krijgt in Joodse kring over zijn lidmaatschap van EAJG.237 In augustus staat er alweer een interview met Harry de Winter in de Volkskrant, ditmaal over Israël. De Winter voelt een band met Israël, hij identificeert zich ermee, al wil hij af en toe het bijltje erbij neer gooien. Voor de Winter was Israël eerst het land van belofte, hij woonde er in 1966 een jaar in een kibboets. Maar na de Zesdaagse oorlog veranderde dit, Israël was een bezetter geworden. Hij sloot zich aan bij de Kritische Zionisten en vele jaren later bij EAJG. Als oplossing voor het conflict stelt hij voor dat Israël teruggaat naar de grenzen voor 1967. Hij hoopt dat er een Mandela opstaat in Israël, iemand met een visie. Maar hij maakt zich vooral zorgen: 'de intellectuele linkse stichters zijn een minderheid geworden in een steeds fundamentalistischer

                                                                                                                          235

 Rachido Azough en Bert Wagendorp, ‘Vastbesloten vrouw met overtuigingskracht’, de Volkskrant (04-062002). 236  Ben Haveman, ‘Harry de Winter’, de Volkskrant (22-07-2002) 237  Wim de Jong, ‘Niemand heeft mij ooit vertelt wat ik moet doen’, de Volkskrant (20-05-2006).

 

68  

land. Als je eigen familie het al begint op te geven, als het optimisme verdwijnt, waar moet ik dan mijn motivatie nog vandaan halen'.238 In 2005 en 2006 wordt EAJG gehoord omdat ze aanwezig zijn bij protesten. De eerste keer gebeurt dit in de vorm van een kort citaat van EAJG-lid Marco de Goede bij een demonstratie tegen provocerende en stigmatiserende teksten van politici over moslims. De Goede stelt dat zij meedoen omdat: ‘De Joodse gemeenschap als geen ander weet hoe een tweedeling in de maatschappij kan uitwerken.’239 In juli 2006 is EAJG aanwezig bij een protest tegen geweld en de bommen van Israël op Libanon. Aan Jaap Hamburger wordt gevraagd waarom een Joodse man meedoet aan de demonstratie waar leuzen te horen zijn als 'Joden, het leger van de profeet Mohammed is in opmars'. Hamburger antwoordt: 'We vinden het belangrijk onze stem te laten horen. Met sommige leuzen zijn we het niet eens. Maar we zijn niet schuldig als we naast mensen staan die zoiets scanderen'.240 In 2007 verschijnt er een interview met Jaap Hamburger in plaats van met Harry de Winter. In het interview stelt de voorzitter zich gematigd op. Hij is niet alleen maar negatief over Israël, maar praat ook over het gevoel van solidariteit en zijn spannende jeugdherinneringen aan de Zesdaagse Oorlog. Hamburger vertelt over het veranderende Israël gevoel in Nederland ‘de naïviteit is verloren de glans is eraf’. Men is teleurgesteld dat het zo loopt in een land dat vol met idealen zat. Volgens Hamburger kunnen dit soort sentimenten een anti-Joodse lading krijgen. De voorzitter is bang voor de gevolgen van Israël/Palestina moeheid, want dit gaat altijd ten koste van de zwakste partij. In zijn ogen zijn dit de Palestijnen.241 Zo laat hij aan het einde van het interview duidelijk zien naar welke partij in het conflict zijn steun uitgaat. De enige keer dat EAJG als bron wordt gevraagd over iets wat met Joods zijn te maken heeft, en niet puur over Israël gaat, is in het artikel ‘Beter mens door Auschwitz’ (23-02-2008) door Mirjam Schottelndreier. De marechaussee organiseert een vrijwillige reis naar Auschwitz om de medewerkers meer respect voor de anderen te leren. De schrijfster vraagt in haar artikel een aantal mensen naar hun mening hierover. Jaap Hamburger wordt, naast hoogleraar Holocaust educatie Ido Abram, historicus Thomas von der Dunk, een psycholoog en een hoogleraar Jeugdrechtspleging, gevraagd naar zijn mening. Hamburger snapt niet waarom lessen in fatsoen en in empathie in Auschwitz moeten worden gezocht. Hij denkt dat                                                                                                                           238

 Lidy Nicolasen, ‘Israel heeft een Mandela nodig, een echte messias, de Volkskrant (05-08-2006). ‘Minderheden ballen vuist tegen politici die haat zaaien’, de Volkskrant (16-09-2005). 240 Menno van Dongen, ‘Kleurrijk demonstreren tegen bomenregen. Tweeduizend mensen betogen tegen het plotseling opgelaaide geweld in het Midden-Oosten’, de Volkskrant (24-07-2006) 241 Marjan van den Berg, ‘Israel is nu de ontwrichtende factor’, de Volkskrant (01-06-2007). 239

 

69  

het beter en actueler is om naar de bezette gebieden te gaan. Daar gebeurt het voor je neus, in Auschwitz moet je fantasie gebruiken. Bovendien stelt Hamburger ‘dat in Auschwitz Joden in hun rol als slachtoffer van de geschiedenis worden bestendigd’. Overigens vindt hij het wel goed voor de algemene ontwikkeling om naar Auschwitz te gaan. Hamburger grijpt dit artikel zo aan om de situatie van de Palestijnen te benadrukken. Thomas von der Dunk vindt de afstand te groot, mensen zullen zich nooit met kampcommandanten verglijken. De marcheausse zou beter met bijvoorbeeld slachtoffers van huiselijk geweld kunnen praten. Ook Ido Abram vindt het een omweg om via de Polen goede manieren te leren. Bovendien vindt hij de gedachte ‘als je nu niet respectvol tegen mensen doet ben je straks een massamoordenaar’ pedagogisch ondoordacht. Een maand later staat er weer een interview met Harry de Winter in de krant, ditmaal vanwege zijn advertentie over Wilders die de dag daarvoor verschenen is. Hij vindt het tijd voor een harder geluid uit Joodse kring omdat zij als geen ander weten waar dit soort discriminatie toe kan leiden. Hij hoopt op Joodse bijval. ‘Dat zou althans zo moeten zijn. Want wij kunnen ons hier toch als geen ander in herkennen’.242 Vanwege de advertentie is de Winter weer interessant voor de media en een week later verschijnt er een profiel van de Winter in de Volkskrant. EAJG krijgt in het profiel ook aandacht. Het gaat kort over de oprichting en zijn drijfveren. Hierna gaat het over de advertentie. Anneke Jos Mouthaan vertelt dat de advertentie over Wilders het idee van De Winter was. Naftaniel komt ook aan het woord over de Winter. Hij zag de advertentie als een uitlaatklep van frustraties en vindt dit typisch voor de Winter.243 Dit artikel uit 2008 is de laatste maal dat EAJG als bron in de Volkskrant voorkomt.

                                                                                                                          242

 Ellen de Visser, ‘Geen verschil tussen keppeltje en hoofddoek’, de Volkskrant (17-03-2008).   Gerard Reijn en Marjan van den Berg, ‘Altijd meer willen doen dan zaken. Dinsdagprofiel Harry de Winter’, de Volkskrant (25-03-2008)

243

 

70  

3.2.1 Het CIDI in de Volkskrant Nieuws en genoemd Tien keer zorgt het CIDI voor een nieuwsbericht in de Volkskrant. Dit gebeurt wanneer het CIDI klachten indient tegen personen en organisaties244, melding maakt van een antisemitisch incident245 en wanneer zij cijfers over antisemitisme naar buiten brengen.246 Het CIDI richt zich voornamelijk op de gevolgen die het conflict in Israël en Palestina hebben op het antisemitisme in Nederland. In 2002, tijdens de Tweede Intifada, opent het CIDI bijvoorbeeld een hotline voor vragen over de toestand in Israël en voor het melden van antisemitische voorvallen.247 Het CIDI wordt 33 keer genoemd in de Volkskrant in de periode 2000-2013. Dit gebeurt net als bij EAJG vaak in opinieartikelen van Bleich en Marbe, maar in dit geval altijd in positieve zin. In ‘Van Bommel gooit olie op het vuur’ (09 januari 2009) steunt Marbe bijvoorbeeld de petitie van het CIDI waarin zij de regering vraagt om steun te blijven geven aan Israël. In 2012 schrijft zij een vlammend betoog tegen het ‘herdenkingsrelatisme en taakverloedering’ van het Nationaal Comité vier en vijf mei. Ze is blij dat het CIDI in ieder geval heeft kunnen voorkomen dat een scholier op de dam in een gedicht een oproep deed om zijn oom die bij de waffen SS zat, te herdenken. Twee zaken die veel media-aandacht krijgen en waarbij het CIDI wordt genoemd zijn een omstreden dominee en de cartoonaffaire.248 De volledige lijst staat in de bijlage. 249 Bron In 22 artikelen in de Volkskrant wordt het CIDI als bron gehoord. Alleen de artikelen waar EAJG ook in had voor kunnen komen, worden hier besproken. Ook in deze krant wordt het CIDI vooral gevraagd als bron wanneer het gaat over antisemitische incidenten en niet over                                                                                                                           244

‘CIDI dient klacht in tegen moslim stichting’, de Volkskrant (16-10-2001), ‘CIDI kritiseert toneelstuk om rol van Joden’, de Volkskrant (16-11-2004). Menno van Dongen, ‘Dominee omstreden na preek over Joden’, de Volkskrant (19-05-2006). Janny Groen en Annieke Kranenberg, ‘Justitie zit in zijn maag met cartoonaffaires’, de Volkskrant (05-06-2009). 245 ‘CIDI: brandstichtingen in synagogen’, de Volkskrant (19-01-2009). 246 ‘104’, de Volkskrant (08-11-2008), Toename antisemitisme in januari’, de Volkskrant (04-11-2009), ‘ CIDI registreert daling antisemitimse’, de Volkskrant (15-11-2011). 247 ‘CIDI opent hotline over toestand Israël’, de Volkskrant (30-04-2002). 248 Menno van Dongen, ‘Dominee omstreden na preek over Joden’, de Volkskrant (19-05-2006), Kim van Keken, ‘Dominee blijft, gemeente wijkt’, de Volkskrant (22-05-2006). Janny Groen en Annieke Kranenberg, ‘AEL voor rechter vanwege cartoon’, de Volkskrant (03-09-2009), Charlotte Huisman, ‘Vrijspraak Holocaust-cartoon’, de Volkskrant (23-04-2010). 249 Bijlage 7, EAJG en het CIDI in de media, 12.

 

71  

Israël. Het eerste artikel waarbij EAJG als bron gebruikt had kunnen worden naast het CIDI is het artikel ‘Geheim rapport toch op internet’ (04 mei 2003) van Janny Groen. Het CIDI heeft een geheim rapport van het Europese antiracisme bureau op hun website gezet. Het rapport werd achtergehouden omdat het vooroordelen tegen Arabieren zou bevestigen en er geen heldere definitie van antisemitisme in stond, acties tegen Israël vielen er bijvoorbeeld ook onder. Naftaniel vindt dat de waarheid onder ogen moet worden gezien en ging daarom over tot plaatsing. Hij hekelt wel de kwaliteit van het rapport. Een briefwisseling tussen hem en Hajo Meyer in de Volkskrant werd bijvoorbeeld aangemerkt als een antisemitisch incident. Zo schreef Meyer op 26 april dat antisemitisme ‘een spook is dat door Joden van stal wordt gehaald om kritiek op Israël te smoren.’ Meyer wordt niet gevraagd als bron in dit artikel. Dit terwijl hij genoemd wordt in het rapport en hij een duidelijk afkeer heeft van het aanmerken van anti-Israël-acties als antisemitisme. In   ‘Ronny Naftaniel, De onvermoeibare beschermer van de Joodse ziel’ (28 maart 2006) komen zowel het CIDI als EAJG voor. Het artikel is een lang profiel over Naftaniel. De Winter stelt in dit artikel dat het CIDI met de komst van EAJG er een concurrent in de publieke aandacht bij heeft gekregen en dat Naftaniel ‘niemand vertegenwoordigt’. Het CIDI zou namelijk door Israël in stand worden gehouden. Naftaniel ontkent dit hevig. Het profiel behandelt ook de drijfveren van Naftaniel. Toen men in de jaren zeventig aan de steun voor Israël begon te twijfelen met het Arabische olieboycot ‘keerde Naftaniel terug naar zijn Joodse identiteit’. Naftaniel stelt dat hij Israël steunt ‘als een kritische vriend aan wiens loyaliteit niet getwijfeld hoeft te worden. Verder vertelt de dochter van Naftaniel nog dat voor haar vader de Holocaust nog altijd het ‘de baken in discussie over het bestaansrecht van Israël is. Dit geeft goed het verschil met de opvatting van EAJG aan. Zij willen juist niet dat de Holocaust in de discussie over Israël wordt betrokken, al ontkennen zij niet het belang van Israël voor de Joden. In 2007 verschijnt er een nieuwsbericht over een oproep tot ontslag van columnist Ashfin Ellian. De oproep komt van Jan Wijenberg, oud-ambassadeur en bestuurslid van Stop de Bezetting en is gericht aan de NRC redactie. De columnist maakte ‘vredesactivisten’ zoals leden van Stop de Bezetting volgens Wijenberg uit voor antisemieten en is lid van ‘de propagandamachine van een misdadig land’. Hij stelt dat het de tactiek is van mensen als Ellian en mensen van het CIDI om kritiek op Israël af te schilderen als anti-Joods. Dit zegt EAJG ook over het CIDI en zij hadden in deze kwestie als bron gehoord kunnen worden. Nu komt alleen Wim Kortenhoeven van het CIDI aan het woord. Hij reageert met het noemen van brieven van Wijenberg waarin laatstgenoemde voorspelt het CIDI als ‘een terroristische  

72  

organisatie’ te laten ontmantelen. Kortenhoeven noemt Wijenberg geen antisemiet, maar wel iemand met kenmerken van een malicieuze, narcistische persoonlijkheidstoornis.250 In een kort stukje van Mac van Dinther, ‘Bezet gebied: Fout eten’, de Volkskrant (26 april 2010) wordt de vraag gesteld of groente en fruit uit de bezette gebieden ook op de lijst met fout eten moeten. Het CIDI geeft een ontwijkend antwoord en stelt dat dit niet nodig is omdat er niet zo veel vanuit de nederzettingen naar ons wordt geëxporteerd. EAJG vindt dat producten uit de nederzettingen wel op de lijst horen, maar is geen bron in dit artikel. Opinie Er staan slechts negen opinieartikelen van het CIDI in de Volkskrant in deze periode. Dit is weinig in vergelijking met EAJG. Artikelen waarin Naftaniel reageert op een opinieartikel van EAJG, of waarin het CIDI kritisch is op Israël worden hier kort besproken. Het eerste artikel in de onderzochte periode is Ronny Naftaniel, ‘Antisemitisme is geen spook. Haat moslims jegens Joden heeft niets te maken met Israël’ (02 mei 2002). Dit is een opinieartikel naar aanleiding van het opinieartikel ‘Israël misbruikt antisemitisme taboe’ van Hajo Meyer dat een week daarvoor verscheen. Meyer noemde het antisemitisme een spook. Naftaniel geeft voorbeelden van hedendaags zichtbaar antisemitisme en stelt dat je niet van een spook kan spreken. Naftaniel snapt ook niet hoe antisemitisme aangewakkerd wordt door Joden die kritiekloos tegenover Israël te staan, Meyer stelt zelf namelijk in zijn artikel dat antisemitisme los staat van wat Joden doen. Het is een probleem van de niet-Joodse wereld. Ook vindt Naftaniel dat Joden niet kritiekloos achter Israël staan. Ten slotte betoogt hij dat de haat die sommige moslims voor Joden ten toon spreidden niet komt door de politiek van Israël. ‘Het biedt extremistische moslims hooguit een alibi om nu naar buiten te kunnen treden.’ Het CIDI is sporadisch kritisch over Israël. In het opinieartikel, ‘Israël moet angst Europa serieus nemen’ (07 november 2003) neemt Naftaniel, verrassend genoeg, de stelling in dat het beledigend is voor oprecht bezorgde Europeanen om de negatieve uitkomst van de enquête over Israël te wijten aan antisemitisme. Volgens hem zou het goed zijn wanneer Israël kritisch naar zichzelf zou kijken. Vervolgens bagatelliseert hij zelf wel de uitkomsten van de enquête, het is geen graadmeter voor de populariteit van Israël maar gaat volgens hem meer over het Israëlisch-Arabisch conflict, ‘bovendien was er geen mogelijkheid om de Palestijnse                                                                                                                           250  Janny Groen, ‘Ex-ambassadeur: ontsla Ellian’, de Volkskrant (20-07-2007).  

 

73  

autoriteit te kiezen als grootste bedreiging voor de wereldvrede’. Naftaniel meent dat Israël zowel op politiek inhoudelijk terrein als ten aanzien van de presentatie van het beleid moet veranderen. Want in Europa zijn ze waarschijnlijk vooral bezorgd over de militaire wijze waarop Israël de Palestijnen aanpakt. Dat zijn wij hier volgens Naftaniel niet gewend. In Nederland volgen we een appaesement politiek, die er volgens hem toe leidde dat we machteloos over Kosovo bleven onderhandelen terwijl militair ingrijpen nodig was. Met andere woorden: Nederland is met zijn zwakke politiek niet gewend om te doen wat nodig is. De boodschap van het betoog van Naftaniel is dat Israël meer uitleg moet geven over zij beleid, niet zozeer dat Israël zijn politiek moet veranderen. In de eerste week van 2007 schrijft Naftaniel een opinieartikel als reactie op de toespraak van Wieselmann maar vooral als reactie op het opinieartikel van Hamburger. Naftaniel verwijt EAJG een gebrek aan historisch besef. Hij stelt ten eerste dat de toespraak van Wieselmann de misplaatste associatie opriep dat Israël handelt als de nazi’s. ‘Door dergelijke vergelijkingen neem je de waarschuwende werking weg en speel je in op het vooroordeel (ongetwijfeld onbedoeld volgens Naftaniel) dat Joden hun lot aan zichzelf te wijten hebben’. Hij gaat vervolgens in op de kritiek van Hamburger over het feit dat het CIDI manifestaties houdt bij de dokwerker. Volgens de directeur van het CIDI is de Dokwerker niet zo’n beladen plek om te protesteren als kamp Westerbork en was er voor gekozen omdat dit ‘een trefpunt is van maatschappelijk protest’. Naftaniel stelt ook dat het CIDI wel op de inhoud ingaat en dat zij zich regelmatig uitspreekt over Israël. Aan het einde van het stuk haalt hij uit naar EAJG door te refereren aan het protest tegen Israël bij het monument op de Dam, dat ook net als de Dokwerker aan de Tweede Wereldoorlog verbonden is. Bij dit protest werd er geroepen: 'Joden, het leger van Mohammed komt eraan.’ Hij besluit: ‘En wat deed Een Ander Joods Geluid? Lieten hun demonstranten een protest horen? Nee, ze demonstreerden gewoon verder. Hun zwijgen toen, en hun spreken bij Westerbork zijn inderdaad een heel ander Joods geluid.’251 Ook het CIDI doet oproepen aan de politiek en is zo een concurrent van EAJG. In het laatste opinieartikel ‘Nederland, blijf solidair met Israëls recht op veiligheid’, (08 januari 2009) roept Naftaniel de Nederlandse regering en het parlement op om te blijven opkomen voor het recht van Israël om zijn burgers te beschermen.

                                                                                                                          251  Ronny Naftaniel, ‘Ander Joods geluid maakt zich schuldig aan jij-bak’, de Volkskrant (03-01-2007)  

 

74  

Conclusie de Volkskrant De Volkskrant is de krant waarin de meeste ruimte is voor het geluid van EAJG. In maar liefst 22 opinieartikelen kan de stichting haar stem laten horen. Ook worden zij vaker genoemd en als bron gevraagd in de Volkskrant dan in het NRC en Trouw. Wanneer er gekeken wordt naar de opinieartikelen valt op dat Meyers vergelijking tussen Israël en Duitsland pas laat in deze krant staat. Dit gebeurt pas in 2007. Eerdere artikelen van de hand van EAJG gaan vooral over het misbruik van antisemitisme door Joden en verder valt een pittig artikel van Jaap Hamburger op waarin hij de Joodse gemeenschap in Nederland ‘rupsjes nooit genoeg’ noemt. Tussen 2008 en 2010 staan er geen opinieartikelen van EAJG in de krant, maar vanaf 2011 verschijnen er nog vier. Dit is veel vergeleken met de andere kranten waar EAJG na 2008 nauwelijks meer een rol lijkt te spelen in het Israel-Palestina debat. De laatste artikelen zijn vrij van vergelijkingen met de Holocaust of beschouwingen over antisemitisme. EAJG wordt 30 keer genoemd in de Volkskrant, dit gebeurt voornamelijk in een aantal pittige opinieartikelen. De discussie over EAJG binnen de Joodse gemeenschap wordt veel meer in de Volkskrant dan in het NRC gevoerd. De belangrijkste critici van EAJG zijn Anet Bleich, Leon de Winter, en Nausicaa Marbe. Het CIDI komt ook vaak voor in hun artikelen, maar dan louter in positieve zin. Wanneer EAJG als bron voorkomt in de Volkskrant is dit een groot aantal keer in de persoon van Harry de Winter. Hierdoor komt een vrij genuanceerd beeld van EAJG naar voren. In zijn interviews benadrukt de Winter de sympathie die hij voelt voor Israël en neemt hij afstand van Arabische regimes. EAJG komt ook een aantal keer voor als bron omdat zij bij demonstraties aanwezig zijn. De uitspraken die daar gedaan worden zijn niet altijd even gelukkig. Vooral Jaap Hamburger die zich niet nadrukkelijk distantieert van mensen die tijdens de demonstratie ‘Hamas Hamas Joden aan het gas’ roepen valt niet goed. Het geluid van de kritische Joodse organisatie lijkt in de Volkskrant vaker gehoord te worden dan het CIDI. Zo verschijnen er vanuit het Centrum Informatie en Documentatie Israël maar negen opinieartikelen in de Volkskrant. Het CIDI wordt vooral gehoord als bron over antisemitische incidenten. Beide organisaties worden niet gehoord wanneer het gaat over politieke ontwikkelingen in Israël. Een verklaring zou kunnen zijn dat beide organisaties te gekleurd zijn en de krant voor politieke beschouwingen liever wetenschappers benadert.

 

75  

3.3 EAJG in Trouw Nog meer dan in de Volkskrant wordt er in Trouw discussie gevoerd over EAJG. Zowel Joden als niet-Joden mengen zich hierbij in de discussie. De analyse van de artikelen in Trouw is anders op gezet dan bij de voorgaande kranten. De categorieën ‘genoemd’ en ‘opinie’ zijn bij deze analyse samengevoegd omdat de schrijvers telkens weer op elkaar reageren. De discussie is zo beter te volgen. Allereerst zullen de artikelen waarin EAJG als bron wordt gehoord of waarin een actie van de organisatie tot nieuws leidt behandeld worden. Bron Slecht vier keer wordt EAJG als bron gevraagd in Trouw, drie keer gebeurt dit samen met het CIDI. Naar aanleiding van de eerste advertentie van EAJG wordt één van de ondertekenaars, schrijfster Chaja Polak, geïnterviewd over haar beweegredenen. Ze heeft het gevoel dat ze naar buiten moet treden, zich moet verantwoorden, moet laten zien dat er Joden zijn die tegen het geweld van Israël zijn. Ze vindt het vreselijk dat Israël nu in de rol van de bezetter zit. De houding van Israël komt voort uit angst, maar angst is een slechte raadgever, besluit zij haar betoog. 252 In een artikel over de advertentie van Harry de Winter over Wilders komen Harry de Winter en het CIDI aan het woord. Harry de Winter vertelt dat hij als Jood weet hoe het is om in het verdomhoekje te zitten, net als moslims nu. Hij hoopt op bijval vanuit de gehele Joodse kring, volgens Harry is zelfs Leon de Winter het met hem eens. Het CIDI heeft een andere kijk op de zaak. Elisabeth Lubotsky, voorzitter van de jongerenorganisatie van het CIDI, stelt dat EAJG en De Winter zich altijd los willen zien van de Joodse gemeenschap. Ze heeft er moeite mee dat hij nu om de steun van de Joodse gemeenschap vraagt.253 Jaap Hamburger wordt in 2009 om zijn mening gevraagd over de ‘oproep’ van SP Kamerlid Harry van Bommel tot een intifada. Hij riep ‘intifada, intifada Palestina vrij’ tijdens een demonstratie tegen het geweld in de Gazastrook. Hij bedoelde een geweldloze oproep, maar zo kwam dit niet over. Zowel het CIDI als EAJG komen in het artikel aan het woord. Naftaniel vindt dat van Bommel zijn geloofwaardigheid heeft verloren, niet alleen door zijn uitspraak maar ook omdat hij tussen mensen liep die schreeuwden ‘Hamas Hamas Joden aan                                                                                                                           252

Kustaw Bessems, ‘Ik wil laten zien dat sommige joden geen geweld willen. Ander geluid’, Trouw (25-102000). 253 Rob Pietersen, ‘Jodenvervolging begon ook zo. Joodse gemeenschap steunt de Winter in zijn strijd tegen Wilders’, Trouw (18-03-2008).

 

76  

het gas’. Jaap Hamburger vindt het gebruik van het woord ‘intifada’ door van Bommel geen problemen. EAJG vindt dat de Palestijnen het recht hebben zich te verzetten. Hamburger stelt dat het opblazen van de uitspraak van een parlementariër een tactiek is van het CIDI om de aandacht af te leiden van het gewelddadige optreden van Israël.254 In een tweede artikel over van Bommel komen het CIDI en EAJG beide wederom aan het woord. Van Bommel heeft besloten niet naar de Auschwitz-herdenking te gaan, omdat er na de demonstratie veel ophef is ontstaan over zijn komst. Hij wordt zelfs bedreigd. Het CIDI vindt het een goede zaak dat hij niet komt, de dreigementen vinden ze geen reden om iemand niet toe te laten tot de herdenking, ´emoties en verdriet wel´. Volgens Hamburger heeft niet de kwaliteit van de argumenten de doorslag gegeven, maar de toonhoogte. Hij stelt dat Van Bommel net als het Auschwitz Comité ook uit gaat van de waarden van menselijkheid en rechtvaardigheid, maar dat mensen dat helaas niet zien.255 Nieuws Slechts drie keer levert een actie van EAJG nieuws op in Trouw. Naast de standaard nieuwsberichten over de oprichting256 en deelname aan een protest257 is er ook een nieuwsbericht dat de andere kranten niet haalt. De organisatie had een persbericht uitgedaan met de kop, ‘EAJG moedigt ChristenUnie en SGP aan pro-Israël te zijn’. EAJG moedigt de partijen aan om pro-Israël te zijn omdat de partijen zich wilden aansluiten bij International Israël Allies Caucus Foundation, een christelijke pro-Israel organisatie die zoveel mogelijk lobbyt voor steun voor Israël binnen regeringen wereldwijd. EAJG vindt dat partijen die proIsraël zijn degenen zijn die kritiek durven te hebben, zoals zijzelf.258

                                                                                                                          254

‘Van Bommel bedoelde 'geweldloze' intifada, maar erkent onhandigheid’, Trouw (06-01-2009). ‘Van Bommel niet bij herdenking’, Trouw (13-01-2009). 256 ‘Joodse groep strijdt voor Palestijnse staat’, Trouw (11-05-2001). 257 ‘Genoeg is genoeg hekelt toon kabinetsbeleid’, Trouw (19-11-2005).     258 ‘Israel en het recht van de wanhoop’, Trouw (09-02-2013). 255

 

77  

Genoemd & opinie Reacties op de advertentie Direct na het verschijnen van de advertentie barst er in Trouw een discussie los over EAJG tussen verschillende columnisten en brievenschrijvers. De eerste keer dat EAJG wordt genoemd is in een column van de Joodse columniste Tamarah Benima. Zij vindt de advertentie van EAJG ‘een misplaatste actie, voortkomend uit een misplaatst schaamtegevoel, die uitmondt in een kunstmatige tweedeling van de Joodse gemeenschap’. Het lijkt door de advertentie alsof er aan de ene kant diehards zijn die volledig achter het beleid van Israël staan en aan de andere kant dissidenten zoals EAJG die het voor de Palestijnen opnemen, aldus Benima. Ook is het volgens haar onzin dat er in de media alleen maar diehards aan het woord komen. Zij noemt een lijst met bekende ondertekenaars van de advertentie die in de media komen, zoals Evelien Gans en Raoul Heertje. Ze vindt wel dat het publiek niet goed geïnformeerd wordt over het conflict in de media, maar dat gaat EAJG niet oplossen.259 Ook filosoof Yoram Stein is het niet eens met EAJG. Hij vindt dat de advertentie een zinloze actie is, er zal door dit handjevol ondertekenaars geen einde komen aan het geweld. Hij stelt dat de motivatie van de ondertekenaars angst is geweest. Ze willen laten zien dat ze ‘lieve Joden’ zijn. De schrijver wijdt dit aan een verschil tussen de Joden in de diaspora en in Israël. In Israël wil men kracht uit stralen en in de diaspora houden Joden zich op de vlakte uit angst voor antisemitisme.260 Antropologe Masja Cohen heeft een andere reden om haar handtekening niet onder de advertentie te zetten. Ze is het niet eens met het zinnetje ‘Wij Joden vinden’. Ze keurt de acties van Israël als mens af, dat staat los van haar Joods zijn. Ook versterkt het zinnetje het vooroordeel dat Joden over het algemeen positief zijn over Israël volgens de schrijfster.261 Een week na de advertentie is er een positief geluid te horen over EAJG vanuit de moslimgemeenschap. Imam Abdullah Haselhoef vindt dat Joden in Nederland moeten tonen dat het Israëlisch beleid tegen de Palestijnen niet hun steun heeft. Hij juicht het initiatief van EAJG dan ook toe. Hij veroordeelt op zijn beurt antisemitische leuzen en het Palestijnse geweld.262 Vier dagen na de opinie van Masja Cohen reageert Anneke Jos Mouthaan hier op.                                                                                                                           259

Tamarah Benima, ‘Een Ander Joods Geluid. Overgevoeligheid bij negatieve kritiek op Israël’, Trouw (26-102000). 260 Yoram Stein, ‘Je kunt niet macho zijn en zielig’, Trouw (27-10-200).   261  Masja Cohen, ‘Zinnetje wij Joden vinden is per definitie onzinnig’, Trouw (28-10-2000). 262  ‘Imam: laten joden tegen ‘apartheid Israel spreken’, Trouw (31-10-2000).

 

78  

Zij hoopt dat Masja en anderen hen een volgende keer wel zullen steunen. Zij hopen dat Israël juist voor protesten van Joden gevoelig zullen zijn, daarom moet er juist vanuit de Joodse identiteit worden gesproken.263 In het artikel ‘De absurditeit van pro-Israëlisch geluid’ (18 november 2000) reageert journalist Stan van Houcke op ‘publicisten die naar steeds gekker wordende argumenten grijpen om het gelijk van Israël te bewijzen’. Hij noemt als eerste voorbeeld Tamarah Benima, die de actie van EAJG misplaatst vond. Zij stelde tegen het nederzettingsbeleid te zijn, maar begrijpt waarom zionisten het ‘Bijbelse hartland’ niet willen opgeven. Dit kan niet volgens Houcke, je kan niet voor én tegen de bezetting zijn. Een ander voorbeeld is Leon de Winter, die EAJG een loos gebaar van politieke correctheid noemde. Maar ondertussen gooit hij volgens de journalist zelf olie op het vuur door de Arabieren in het conflict af te schilderen als barbaren. De schrijver vindt het pijnlijk dat pro-Israëlische publicisten in Nederland opeens veel radicaler lijken te zijn, terwijl er in de Israëlische krant de Haartez wel aandacht is voor het lijden van de Palestijnen. Een reactie op dit artikel kan niet uitblijven en drie dagen later reageert Tamarah Benima op het artikel in haar column ‘Palestijnen kopen niets voor politiek correcte betweterij’ (21 november 2000). Volgens Houcke zouden zij, Bleich en de Winter, een aantal halsmisdrijven hebben begaan. Het eerste misdrijf is dat zij het niet eens zijn met de advertentie. Dit komt volgens Benima omdat zij zich door de advertentie in de hoek van ‘immorele Joden’ voelen gezet en dit is laster. Een ander misdrijf is het feit dat de Winter die Marokkaanse demonstranten tuig noemde. Waarom zou hij antisemieten geen tuig mogen noemen, vraagt Benima zich af. ‘Niet de Winter gooit olie op het vuur, van Houcke trapt een antisemitisch vuur niet uit omdat allochtonen blijkbaar altijd zijn sympathie hebben’. De discussie over EAJG lijkt hiermee tijdelijk bekoeld maar dan verschijnt er een controversieel artikel van Hajo Meyer.

                                                                                                                          263

 Anneke Jos Mouthaan, ‘Wij joden vinden’, Trouw (02-11-2000).

 

 

79  

Duitsland en Israël In een lang artikel (1343 woorden) geeft Meyer zijn mening over Israël. Hij benadrukt dat het verhaal subjectief is, het zijn de persoonlijke ervaringen van een uit Duitsland afkomstige Jood, maar dat deze wel grote delen van de waarheid kunnen bevatten. In het artikel trekt Meyer parallellen tussen Duitsland tussen 1928 en 1938 en Israël na 1999. Het zijn volgens Meyer beide volken met een omsingelingscomplex die een deel van de bevolking als paria behandelen. De Duitsers wilden na de Eerste Wereldoorlog gebiedsuitbreiding en ook de Israëli’s denken aan uitbreiding in oostelijk richting. De Joden in Duitsland waren eerst loyaal aan hun land en hadden gelijke rechten. Tot het naziregime. Toen werden zij tweederangsburgers en paria’s. Ook de Palestijnen waren meer dan vijftig jaar (tot de Tweede Intifada) loyaal aan Israël, volgens Meyer. Desondanks worden zij als paria behandeld. Een vorm van ongelijke behandeling is de collectieve verantwoordelijkheid. Bij de Joden was dit in meest extreme vorm te zien tijdens de Kristallnacht, maar ook de Palestijnen lijden hieronder. Als er een aanslag wordt gepleegd, mogen Palestijnen wekenlang Israël niet in. Ook werd er door de nazi’s verteld dat de Joden ‘anders waren’ om hun beleid te rechtvaardigen. Dit gebeurt in Israël ook, volgens Meyer. Zo stelde Barak dat ‘wegens de Arabische manier van denken hun cultuur het idee van compromis niet kent’. Een andere overeenkomst is volgens Meyer dat Joden in getto’s werden opgesloten zodat ze zo weinig mogelijk met Duitsers in aanraking hoefden te komen. Als er naar de kaart van de Westelijke Jordaanoever wordt gekeken, lijkt het volgens Meyer of er ook aan getto lijkende structuren wordt gedacht. Meyer wil ook graag een verschil bespreken. De Joden ondergingen de discriminerende maatregelen lijdzaam,

de Palestijnen verzetten zich. Hierdoor ontstaan

belangrijke verschillen, maar deze rechtvaardigen niet de discriminatie van de Palestijnen. Meyer stelt dat de vernedering die hij tijdens het naziregime onderging geen pijn meer doet. ‘Maar des te meer pijn doet het besef dat mijn volk nu de Palestijnen onnodig en met averechtse uitwerking keer op keer weer vernedert.’264 Op volkomen soortgelijke wijze, aldus Hajo Meyer. Het artikel levert felle discussies op in Trouw. Columniste Tamarah Benima vindt dat de mening van Meyer steunt op ‘infame vergelijkingen’. Ze is het met Meyer eens dat Palestijnen gediscrimineerd worden, maar dit kan vergeleken worden met discriminatie van allochtonen in Frankrijk en Nederland. Wat in Israël gebeurt is geen voorstadium van                                                                                                                           264  H.J.G

Meyer, ‘Israël doet denken aan nazi-duitsland’ Trouw (10-02-2001).

 

 

80  

geplande volkerenmoord en geen discriminatie die vanuit de staat wordt afgekondigd en uitgevoerd. Ook de vergelijking met de wens voor Lebensraum van de Duitsers en de uitbreiding van Israël slaat nergens op. Israël heeft de nederzettingen gebouwd om het land beter te kunnen verdedigen tegen aanvallen van buitenaf. Ook speelt de Bijbelse geschiedenis bij de inname een rol. En is een meerderheid van de Israëlische bevolking voor teruggave als er hierdoor vrede zou komen. Benima beaamt dat Israël collectief straft, maar dat dit nodig is om duidelijk te maken dat het plegen van aanslagen een prijs heeft. Een vergelijking met de Kristallnacht is echter misplaatst. Joden waren geen gevaar voor de staat, Palestijnen met hun aanslagen zijn dat wel. ‘Joden hebben nooit een oorlog gevoerd tegen Duitsland, de Palestijnen wel tegen Israël. Zonder die oorlogen zouden er geen Palestijnse vluchtelingen zijn en geen bezette gebieden, maar zouden er al vanaf 1947 twee staten zijn geweest: Israël en Palestina.’ besluit Benima haar betoog.265 Mike Bing, een ex-soldaat uit het Israëlische leger, schrijft ook een opinieartikel naar aanleiding van het stuk van Meyer. Hij vindt de vergelijkingen tussen het nazi-Duitsland en Israël beneden alle peil, er is geen sprake van systematische uitroeiing. Het is een pluriforme samenleving en Palestijnen mogen politieke partijen beginnen. De vergelijking met de Kristallnacht valt ook bij Bing verkeerd. Alleen al omdat de vernielingen tijdens deze nacht werden toegejuicht, en er in Israël felle discussies zijn of je het huis van een dader van een aanslag mag vernietigen. Ook vindt hij dat Meyer de uitspraak van Barak over het compromis op één lijn stelt met ‘het degraderen van een volk tot voor de slacht bestemde beesten’. Dit is voor hem te pijnlijk voor woorden.266 Er is ook bijval voor Hajo Meyer, in ‘Herinneren naar goed Joods gebruik’ (15 februari 2001) stelt vredesactivist Dirk Engel dat de critici van Meyer beter moeten lezen en geeft hij inhoudelijke kritiek op Benima en Bing. Benima’s stelling dat de nederzettingen bedoeld zijn om aanvallen van buitenaf af te weren is volgens hem onzin. Ze zijn gemaakt om de buren, de Palestijnen, minder bedreigend te maken. En Bing mag dan wel zeggen dat maar een 'kleine, meest extreemrechtse politieke groep' de Palestijnen wil verdrijven maar mensen als Ben Goerion, Menachem Begin en Jitschak Sjamir maakten daar ook deel van uit. En zij zijn allemaal ooit leider van Israël geweest. Ook Meyer zelf reageert op Benima en Bing. Hij vindt het ten eerste opvallend dat beiden de door hem genoemde tekortkomingen van Israël toegeven. Ten tweede stelt hij dat ze niet goed gelezen hebben. Hij beperkt zich in zijn artikel tot de periode van voor 1938, hij                                                                                                                           265 266

 

Tamarah Benima, ‘Het land Israël’, Trouw (13-02-2001). Mike Bing, ‘Israeli’s zijn geen nazi’s’, Trouw (13-02-2001)  

81  

heeft het niet over massamoorden en beweert ook niet dat dit het gevolg zal zijn van het handelen van Israel. Meyer eindigt met zijn beweegreden, ten eerste het feit dat Israël steeds racistischer is geworden. Ten tweede de wijsheid van Rabbi Hillel: Wat jij niet wil dat jou geschiedt doe dat ook een ander niet. En ten slotte is hij bang dat Sharon ‘via een grote oorlog, en dus niet via massamoord, zoals mijn critici mij in de mond willen liggen, een gevaar voor ons allen kan worden’.267 Een dag later verschijnt er een opinieartikel van Carl Friedman, pseudoniem van schrijfster Carolina Klop, over Hajo Meyer. Zij gaat niet in op de argumenten van Meyer, ‘aangezien ze ronduit krankzinnig zijn’. De schrijfster vindt het vooral interessant hoe hij zijn ‘waanbeelden’ presenteert. Hij doet dit volgens Friedman door te schermen met zijn slachtofferschap. Hij maakt gebruik van zijn Auschwitz verleden, wie zou hem in twijfel kunnen trekken. Friedman vindt het onverstandig om het lot van de Palestijnen naast de meetlat van Auschwitz te leggen, dan wordt massamoord de norm. De ellende van de Palestijnen is al groot genoeg en vergelijkingen leiden alleen maar af van de eigenlijke ellende. Het laatste punt dat Friedman maakt is dat Meyer de Palestijnen verandert in Joden door dergelijke vergelijkingen te trekken. Zijn zij daar blij mee? Friedman denkt van niet.’268 Friedman heeft haar punt nog niet gemaakt. Een paar dagen na dit artikel verschijnt er wederom een artikel van haar hand waarin zij op het laatste opinieartikel van Meyer ingaat. Meyer mag dan nu wel ‘terugkrabbelen’ en Israël met Duitsland tot 1938 hebben vergeleken in plaats van met nazi-Duitsland, maar het blijft belachelijk wat hij zegt. De auteur stoort zich vooral aan het ‘kernpunt’ van alle stukken van Meyer: Joden hebben van Auschwitz niets geleerd. ‘Alsof Auschwitz geen vernietigingskamp is geweest, maar een levensschool’. Friedman haalt een andere bekende Auschwitz overlevende, Primo Levi, aan die stelt dat van Auschwitz niemand beter is geworden. Het bewijs hiervan ligt volgens Friedman alleen al in de onzin die Meyer uitkraamt.269 Als reactie op Friedman verschijnt er een lang opinieartikel van Theo de Graaf, expsychiater in het Israëlische leger en mede ondertekenaar van 'Een Ander Joods Geluid'. Hij is geschrokken van de opinieartikelen van Friedman en ziet het als een voorbeeld waarin zelf vooruitstrevende en ontwikkelde Joden, waar hij Friedman toe rekent, hun verstand verliezen waneer er kritiek op Israël wordt geleverd. De Graaf maakt zich zorgen over Israël, de oorlog verwoest de Israëlische maatschappij. De soldaten gaan zichzelf haten en de Palestijnen                                                                                                                           267 268

H.J.G. Meyer, ‘ Duitsland tot 1938 en het huidige Israël’, Trouw (16-02-2001). Carl Friedman, ‘Joodse Palestijnen’, Trouw (17-02-2001).

 

269

 

Carl Friedman, ‘Niks geleerd’, Trouw (24-02-2001).

82  

radicaliseren. De Graaf benadrukt dat zijn beschouwing en die van Meyer niet bedoeld zijn ‘om een goed woordje voor de zielige Palestijnen te doen’. Het zijn waarschuwingen aan het adres van de Joden zelf, om een tweede Shoah te voorkomen.270 In augustus noemt Tamarah Benimah EAJG voor de vierde keer in haar column. Het is de laatste column die zij voor Trouw schrijft. In ‘Gedwongen Jodin’ schrijft ze over de tegenstrijdigheid van het feit dat mensen verwachten dat ze als Jodin over Israël schrijft, maar haar analyses vervolgens voorspelbaar vinden, omdat ze vanuit deze achtergrond schrijft. Ze hoorde vaak: dat weten we nu wel. Volgens haar kwam dit ook doordat ze weigerde ‘de politiek correcte Jodenster op te spelden die uitgedeeld werd door Een Ander Joods geluid’.271 Een positief geluid over EAJG komt wederom vanuit de moslimhoek. EAJG wordt wel omarmd door toenmalig bestuurder van Amsterdam, Ahmed Aboutaleb. Volgens Aboutaleb heeft EAJG ervoor gezorgd dat er voor het eerst een discussie ontstaat binnen de Joodse gemeenschap over hoe om te gaan met het Midden-Oosten. Binnen de Nederlandse moslimgemeenschap, die traditioneel aan de kant van de Palestijnen staat, is nu ook een discussie ontstaan. Moslims zijn toegetreden tot de Nederlandse coalitie voor vrede waarin ook christenen en moslims zitten. Zij werden, net als leden van EAJG, bedriegers genoemd.272 EAJG wordt in deze periode verder genoemd in een artikel over de herdenking van de Nederlandse familie Schijveschuurder. Een groot deel van deze familie kwam om bij een aanslag in Israël, waar zij heen waren geëmigreerd. Rabbijn Vorst roept op tot grote solidariteit met Israël. De rabbijn mist ‘Het Joodse geluid’ naast groepen zoals ‘Een Ander Joods Geluid’.273 Ook in een interview met Evelien Gans komt EAJG naar voren. De historica vindt dat er een onderscheid moet worden aangebracht tussen antisemitisme, antizionisme en anti-Israëlisme. Onder de laatste categorie valt EAJG volgens Gans. Zij tekende de eerste advertentie wel, maar voelt zich nu niet meer verbonden. Dit doordat EAJG Gretta Duisenberg als bondgenoot heeft genomen in haar kritiek op Israël.274 In 2006 verschijnt het eerste opinieartikel van Jaap Hamburger in Trouw. Tussen 2001 en 2006 zijn er geen opinieartikelen van de hand van EAJG verschenen. Hamburger schrijft een opinieartikel naar aanleiding van de spijtbetuiging van Israël over het vermoorden van onschuldige Palestijnse burgers in de Gazastrook. Volgens Hamburger zijn dit krokodillentranen,

Israël weigert namelijk om mee te werken aan een onafhankelijke

                                                                                                                          270

Theo de Graaf, ‘Eigen wreedheden ontkennen brengt geen vrede’, Trouw (01-03-2001). Tamara Benima, ‘Gedwongen Jodin’, Trouw (28-08-2001).   272 Ahmed Aboutaleb, ‘Bedrieger’, Trouw (30-04-2002).   273 ‘Herdenking omgekomen familie’, Trouw (15-08-2001). 274 Cokky van Liempt, ‘Over de laffe jood hoor je niemand meer’ Trouw (20-05-2002). 271

 

83  

Palestijnse staat, ze willen zelfs meer gebieden annexeren. De internationale gemeenschap moet dit, ‘als ze zichzelf serieus nemen’ proberen te stoppen. Dit moet gebeuren door middel van een boycot van alles wat maar met de bezetting te maken heeft. Want wie niet horen wil moet maar voelen, aldus Hamburger. Op dit artikel komt een reactie van historicus Bert de Bruin. Hij vindt dat er aandacht moet zijn voor beide kanten van het conflict. Dan kan je degene met wie je sympathiseert ook beter helpen. Hij vindt het opvallend dat directe slachtoffers van het conflict (hij noemt bijvoorbeeld David Grossman) dit wel kunnen en ‘zogenaamd sympathiserende buitenstaanders’ als Jaap Hamburger, niet. 275 Ephimenco en Van Agt Het tweede opinieartikel van Jaap Hamburger verschijnt in 2007 en is geschreven in samenwerking met politicoloog Martin Siepermann. Het is een reactie op een column van Sylvian Ephimenco waarin hij zich voordoet als een Hamas-strijder die Van Agt prijst. Volgens Hamburger en politicoloog Siepermann is dit het zoveelste voorbeeld van een lastercampagne tegen van Agt. Waarom hebben critici zoveel moeite met de verandering in het denken van van Agt, vragen de schrijvers zich af. Dit komt volgens hen omdat het zo tegengesteld is aan de lijn van partijdigheid voor Israël die lang door de Nederlandse regering werd gevoerd. Dat een oud-premier nu voor een verandering pleit, brengt het moment dichterbij dat dit ook in bredere politieke kringen gaat gebeuren. En daarom moet hij ‘de heraut van de verandering’ door zijn tegenstanders constant in diskrediet worden gebracht, aldus Hamburger en Siepermann. 276 Op het artikel volgt een reactie van de columnist Ephimenco waarin hij Hamburger persoonlijk aanvalt. Het lijkt hem bijvoorbeeld een goed idee als ‘Hamburger zijn paranoïde neigingen en zijn slachtofferisme enigszins tempert als er kritiek op zijn held wordt geuit’. Ook vindt hij dat de insinuaties over zijn onafhankelijkheid moeten worden teruggenomen. Hamburger kan beter naar zichzelf kijken, hij presenteert zich als ‘opperlobbyist voor het anti-Israël-conglomeraat’. Verder vindt hij het jammer dat Hamburger niet inhoudelijk op zijn

                                                                                                                          275

Bert de Bruin, Palestijnen en Israeli’s zijn slachtoffer en dader’ Trouw (23-11-2006). Hamburger en Martin Siepermann, ‘Dries van Agt is juist de heraut van verandering’ Trouw (18-062007).

276  Jaap

 

84  

stuk is ingegaan, bijvoorbeeld op het feit dat Van Agt Hamas-terroristen de naam vrijheidsstrijders heeft gegeven.277 Naar aanleiding van de discussie tussen Ephimenco en Hamburger verschijnen er twee lezersbrieven in Trouw. Ratna Pelle stelt dat het pleidooi van van Agt niet evenwichtig en genuanceerd is zoals Hamburger stelt. Wat van Agt wil zou de ondergang van Israël betekenen.278 Een andere lezer vraagt zich juist af waar columnist Ephimenco mee bezig is om zo op de man te spelen in zijn stuk over Hamburger. Hamburger is immers niet tegen Israël, maar voor een andere koers die vrede brengt.279 Iedereen houdt van dode Joden Een zwartgallig artikel van publicist Daniel Teeboom, dat op Bevrijdingsdag verschijnt, doet veel stof opwaaien. Volgens Teeboom houden mensen meer van dode dan van levende Joden. Dode Joden worden meer bewonderd, zeker door linkse mensen. Levende Joden die wel populair zijn, zijn Joden die bezwaar maken tegen andere levende Joden, zoals Hajo Meyer. Teeboom was op een conferentie van GroenLinks en de SP over Israël waar Hajo Meyer en Aboe Jajah spraken. Hij noemt dit ‘een mini-Wannseeconferentie’, waar mensen nadachten over hoe ze levende Joden konden doden. Teebom vertelt dat Meyer op de conferentie steeds vertelde

dat

hij

zich

zo

schaamde

voor

Israël

en

tegelijkertijd

dvd’s

met

samenzweringstheorieën over 11 september uitdeelde. Teeboom trekt vervolgens een vergelijking met antizionisme en antisemitisme. Hij noemt antizionisme haat tegen levende Joden en daar houden mensen niet van. De schrijver vindt ten slotte een binationale staat een erg slechte oplossing. Behalve als je van dode Joden houdt. 280 Hajo Meyer reageert op dit artikel door middel van een opinieartikel met inhoudelijke kritiek. Hij gaat niet in op de aanval van Teeboom op hem als persoon. Meyer vindt dat critici monddood worden gemaakt door de gelijkschakeling van kritiek op Israël met antisemitisme. Dit wordt niet alleen door Teeboom gedaan, maar ook door Israëlische ministers. Meyer vindt dit misdadig. Het zijn verschillende zaken, antizionisten zijn tegen het beleid van Israël en in de meeste gevallen niet tegen Joden. Meyer vraagt zich bovendien af of Israël het slachtoffer

                                                                                                                          277  Sylvian 278

Ephimenco, ‘Lastercampange’, Trouw ( 19-06-2007). Ratna Pelle, ‘De boodschap van Van Agt’, Trouw (23-06-2007). 279 Bram van der Lek, ‘Onverkwikkelijk’, Trouw (23-06-2007).   280 Daniel Teeboom, ‘Iedereen houdt van dode joden’, Trouw (05-05-2007).

 

85  

is van antizionisme, de meerderheid van de Israëlische bevolking schaart zich achter hun regering. Daarmee zijn ze eerder dader dan slachtoffer.281 Naar aanleiding van het artikel van Teeboom verschijnt ook een lezersbrief van Coalitie Stop de Oorlog, waarin EAJG genoemd wordt. Zij hebben de conferentie georganiseerd waar Teeboom over schreef en kunnen zich op geen enkele manier vinden in het beeld dat hij schetst. Het artikel suggereerde volgens hen ‘een bijeenkomst van mensen die graag nadenken over hoe je levende Joden dood kan krijgen’. Ze vinden dit verwerpelijk, onjuist en stemmingmakerij. Kritiek op de onderdrukking van Palestijnen is geen antisemitisme.282 EAJG en de kerk Wat opvalt in Trouw in vergelijking met de andere kranten is dat EAJG genoemd wordt in artikelen over de kerk en de band met Israël. De eerste keer gebeurt dit in het artikel ‘Kerk in Actie stapt uit pro-Palestijns UCP’ (03 januari 2007). Hulpverleningsorganisatie Kerk in Actie stapt uit hulpverleningsorganisatie United Civilians for Peace, waarin verschillende andere kerken zitten. Ze vinden UCP te veel gericht op de Palestijnen en te kritisch op Israël. De voorzitter stelt dat er met het weggegaan van Kerk in Actie plek vrij is en hij heeft al een nieuwe organisatie op het oog: EAJG. In november is er discussie binnen de PKN over het woord ‘onopgeefbaar’ in relatie tot Israël. Het artikel is een verslag van de vergadering van de generale synode hierover. Niemand wil het woord onopgeefbaar laten vervallen, maar er moet wel meer aandacht komen voor de Palestijnse kant. Ze gaan hierom een nieuw document maken en daarvoor onder andere praten met EAJG.283 Over de verbondenheid van de PKN met Israël verschijnt een opinieartikel waarin EAJG genoemd wordt. G.A van der Spek-Begeman schrijft, namens werkgroep Jeruzalem, dat de nieuwe nota van de PKN over het conflict in Israël niet goed is. Je kan niet en vasthouden aan de verbondenheid en ook de mensen met kritiek op Israël tegemoet willen komen. Alle kerken komen voort uit Israël , daarom zal de kerk hier altijd mee verbonden zijn. EAJG wordt genoemd als één van de stemmen van buiten de kerk die kritiek hebben op

                                                                                                                          281

Hajo Meyer, ‘Kritiek op Israël is kritiek op Israël, geen antisemitsme’, Trouw (12-05-2007). Bart Griffoen, ‘Teeboom (1)’, Trouw (12-05-007) 283 Emiel Hakkenes, ‘PKN zoekt balans tussen band met Israël en lijden van de Palestijnen’, Trouw (17-112007). 282

 

86  

Israël. ‘Zij kiezen, onder het mom van vredestichters te zijn, partij voor de vijanden van Israël’, stelt de schrijver.284 Jaap Hamburger

In 2009 en 2010 verschijnen in totaal nog drie opinieartikelen van Jaap Hamburger. Daarna is het stil. In ‘Wie de bezetting ontkent, staat buiten het debat’ (30 mei 2009) schrijft Hamburger over het Kairos document. Theologen uit Palestina beschrijven hierin de nood van Palestijnen door de Israëlische bezetting en vragen om een beëindiging hiervan. Dit document werd gepresenteerd aan religieuze leiders over de hele wereld, in Nederland stuitte het op kritiek vanuit onder andere het Nederlands Israëlitische Kerkgenootschap. Rabbijn Evers noemde het een oorlogsverklaring aan Israël. Volgens Hamburger is dit niet verwonderlijk aangezien de rabbijn niet eens de bezetting erkent, want Israël is immers het beloofde land van de Joden. Hamburger hoopt dat de andere kerken zich niet laten chanteren door Evers, die dreigt met een verstoring van de opgebouwde relatie. Een verstoring lijkt Hamburger echter geen slechte zaak omdat die relatie een kritische blik van de kerken op het Midden-Oosten in de weg staat.285 In 2010 verschijnt er een opinieartikel gericht tegen het beleid van CDA-minister Maxime Verhagen. Hamburger heeft dit artikel samen geschreven met Willem Gert Aldershof, werkzaam bij Europese instellingen in Brussel. De schrijvers snappen niet hoe de minister zijn pro-Israël koers volhoudt terwijl er overal andere geluiden te horen zijn. Zelfs de VS roepen, na het geweld op de Flotillla vloot, op tot een versoepeling van de blokkade. Ook staan de meeste landen binnen de EU steeds minder welwillende tegenover Israël, een stilzwijgende meerderheid volgens de schrijvers. De gemiddelde Nederlander is het volgens opiniepeilingen ook niet eens met het pro-Israël beleid. Zestig procent vindt de blokkade bijvoorbeeld niet gerechtvaardigd. En volgens opiniepeilingen in Israël vindt 57% dat er met Hamas gepraat moet worden. De schrijvers concluderen dat de EU en de VS het beleid ten aanzien van Israël moeten herzien. De opiniepeilingen in Nederland tonen aan dat de Nederlandse regering draagvlak heeft onder de bevolking.286 Het laatste opinieartikel van EAJG dat in Trouw verschijnt dateert alweer van 2010. Het is een artikel over het verschil tussen kritiek op Israël en antisemitisme, één van de                                                                                                                           284

G.A van der Spek-Begeman, ‘Geen reden tot twijfel over verbondenheid met Israël’, Trouw (06-05-2008). Jaap Hamburger, ‘Wie de bezetting ontkent, staat buiten het debat’, Trouw (30 mei 2009).   286  Jaap Hamburger en Willem Gert Aldershof, ‘Maak Israël duidelijk dat het voortaan echt anders moet’, Trouw (15-07-2010). 285

 

87  

stokpaardjes van EAJG. Hamburger schrijft het artikel als reactie op het opinieartikel van Ron en Rosa van der Wieken van het Network on antisemitism. Zij stellen in hun stuk dat Joden in Nederland en in Europa een herleving van antisemitisme waarnemen. De grote mate van kritiek op Israël is ook te duiden als antisemitisme volgens hen. Hamburger noemt het artikel misleidend. Hij stelt dat er sprake is van een opzettelijke verwarring tussen Joden en Israël en tussen kritiek op het beleid van de staat Israël en antisemitisme. Het gebruik van dit laatste begrip is sowieso al omstreden. Hamburger haalt ‘publicist’ Hajo Meyer (Meyer heeft EAJG dan inmiddels verlaten) aan die al zei dat het door Auschwitz vergiftigde begrip niet toepasbaar is op situaties van vandaag. De auteurs doen dit wel door bijvoorbeeld bezwaren tegen koosjer slachten als antisemitisme te bestempelen. ‘Ze duiden dit gretig als voorspellende signalen’ en hierdoor bagatelliseren ze de Holocaust, aldus Hamburger. Het is volgens de voorzitter misleidend dat de auteurs namens ‘de Joden’ spreken. Hij herkent zich er niet in, voelt geen naderend onheil en vindt kritiek juist goed. Het onheil komt van mensen die ‘zich verschansen in een mentaal getto, die menen dat 'wij' staan tegenover 'hen' en dat Israël alleen staat, tegenover de rest van de wereld’.287   3.3.2 ‘Het CIDI in Trouw’ Bron Het CIDI komt vijftien keer voor als bron in Trouw, een volledige lijst is in de bijlage te vinden.288 Zoals is gebleken bij de analyse van EAJG gebeurt dit twee keer samen met EAJG. De artikelen waarvoor het CIDI benaderd is, zijn over het algemeen geen artikelen waarvoor EAJG gevraagd had kunnen/willen worden. Een uitzondering is een artikel waarin herinneringen aan de Zesdaagse Oorlog worden opgehaald door Kees Wagtendonk, oprichter van het Palestina Komitee en Ronny Naftaniel. Wagtendonk had na een reis naar Israël al vroeg oog voor de misstanden in Israël, maar werd in die tijd naar eigen zeggen niet geloofd. Naftaniel stelt dat hij zich vooral herinnert hoe president Nasser haatdragende speeches hield en dat er echt de angst heerste dat Israël vernietigd zou worden. De oorlog was niet om gebiedsuitbreiding volgens Naftaniel en dat wordt nu vaak vergeten. In dit artikel had EAJG

                                                                                                                          287Jaap 288

Hamburger, ‘Verwar kritiek op Israël niet met antisemitisme’, Trouw (12-08-2010). Bijlage 7, EAJG en het CIDI in de media, 17.

 

88  

aan het woord kunnen komen in plaats van Kees Wagtendonk, zij wil immers ook een tegenwicht bieden aan de visie van het CIDI.289 De artikelen waarin het CIDI als bron voorkomt gaan veelal over antisemitisme, bijvoorbeeld de antisemitische preek van dominee Mos, antisemitische incidenten tijdens de Gaza oorlog, een incident op rapfestival justice4peace en een antisemitische islamitische opvoedgids.290 Ook komt het CIDI, bijna altijd in de persoon van Ronny Naftaniel, vaak aan het woord over vergelijkingen met de Holocaust. Bijvoorbeeld in een artikel over een film waarin abortus wordt vergeleken met de Holocaust, Naftaniel vindt dit vreselijk en ziek.291 Hetzelfde geldt voor een demonstratie van PETA waarin zij het leed van dieren met de Holocaust vergelijken.292 Wat opvalt is dat het CIDI, net als EAJG, ook toenadering zoekt tot de moslimgemeenschap. In een artikel over het dertig jaar bestaan van het CIDI gaat het bijvoorbeeld ook over de relatie met de moslimgemeenschap. John Manheim, voorzitter van het CIDI, vertelt dat ze de dialoog met moslims aangaan door bijvoorbeeld gezamenlijke voetbalwedstrijden te organiseren. In een artikel over een meldpunt tegen islamofobie wordt het CIDI ook als bron gebruikt. Het CIDI gaat hen helpen om dit meldpunt op te zetten. David van Weesel van het CIDI stelt dat het verschil tussen antisemitisme en islamofobie is dat islamofobie structureler is en dat antisemitisme zich incidenteel voordoet.293 Ook het CIDI en rabbijn Evers kunnen botsen. Ronny Naftaniel wordt geïnterviewd over het maken van grapjes over Joden. Dit naar aanleiding van een Israëlische karikaturist die als grap een oproep deed voor antisemitische spotprenten. Naftaniel vindt dat grapjes over Joden en religie moeten kunnen, maar het mag niet gaan over afkomst of de Holocaust. Op deze uitspraak reageert rabbijn Evers vervolgens in een opinieartikel. Hij is het niet met Naftaniel eens en vindt dat grapjes altijd een kern van waarheid hebben en ervoor zorgen dat negatieve stereotypen in mensen hun hoofd blijven zitten.294

                                                                                                                          289

‘Op de brommer naar Israël om te helpen in de strijd’, Trouw (09-06-2007). ‘Mos excuses zijn voor CIDI genoeg’ Trouw (08-09-2006), Rob Pietersen, ‘Gaza oorlog roept vooral verbale reacties op’, Trouw (08-01-2009), Lodewijk Dros, ‘Islamitisch, tegen Joden en te koop’, Trouw (17-06-2006). 291 ‘Het leven nemen zoals het komt of niet komt’, Trouw (12-05-2011). 292 Emiel Gordts, ‘Holocaust actie beledigend’, Trouw (09-04-2004). 293 ‘Joden helpen moslims islamofobie te weren’, Trouw (18-05-2004).   294    Rabbijn R. Evers, ‘Antisemitsme is niet ludiek’ Trouw (18-02-2006). 290

 

89  

Nieuws De berichten waarmee het CIDI in het nieuws komt zijn ongeveer dezelfde als in de andere kranten. Ze doet aangifte tegen de makers van een anti-Joodse rap295, doet een oproep aan financiers van het toneelstuk ‘het beloofde land’ van Theatergroep Nomade, dat op antisemitische gevoelens zou inspelen, om de fondsen terug te trekken

296

en doet aangifte

tegen predikant Mos vanwege een antisemitische preek.297 Verder haalt zij de krant met berichten over de af en toename van antisemitische incidenten.298 Genoemd en opinie Het CIDI wordt in Trouw genoemd bij onderwerpen die reeds besproken zijn bij andere kranten, zoals cijfers van antisemitisme en de rel rond predikant Mos. Naftaniel wordt een aantal keer genoemd in artikelen over Israël, bijvoorbeeld in een artikel over een oproep vanuit de Joodse, Palestijnse en Islamitische gemeenschappen in Nederland aan Sharon en Arafat om vrede te sluiten.299 Naftaniel is één van deze mensen. In een artikel van Ebru Umar, over een discussie bijeenkomst van moslimorganisaties, wordt Naftaniel genoemd. De directeur van het CIDI werd daar geschoffeerd door iemand van de Arabisch Europese Liga (AEL) die hem een agent van de zionistische entiteit noemde. De schrijfster vertelt dat de man daarna niet werd weggestuurd of aangevallen.300 Naftaniel reageert op dit artikel door middel van een lezersbrief waarin hij benadrukt dat de zaal geschokt reageerde op de uitspraak. Ook laat hij nadrukkelijk weten dat hij geen agent is van de zionistische entiteit en voor een tweestatenoplossing pleit.301 Hij sust het incident in plaats van er een relletje van te maken. Naast deze lezersbrief staan er slechts drie opinieartikelen van het CIDI in de Trouw. Het eerste opinieartikel gaat over de AEL en is niet relevant voor dit onderzoek. In 2007 verschijnt er een opinieartikel, waarin het verschil tussen EAJG en het CIDI goed duidelijk wordt. Het artikel is geschreven door Hadassa Hirschfeld en is een deel van haar afscheidsspeech als adjunct directeur van het CIDI. Hirschfeld is bang dat de Holocaust als moreel ijkpunt verdwijnt. ‘Auschwitz als moreel ijkpunt lijkt te zijn vervangen door het debat of je hedendaagse abjecte fenomenen mag vergelijken met de Shoah en nazipolitiek’, volgens                                                                                                                           295

‘CIDI doet aangifte tegen makers anti-Joodse rap’ Trouw ( 22-07-2005). ‘CIDI vindt ‘het beloofde land ‘antisemetisch’, Trouw (16-09-2004). 297 ‘CIDI: schors dominee vanwege antisemitisme’, Trouw (18-05-2006). 298 ‘Minder meldingen van antisemitisme’, Trouw (15-09-2011)‘Minder antisemitische incideten, meer gescheld’, Trouw (19-06-2012), ‘CIDI: daling antisemitsche incidenten stokt door Libanon oorlog’, Trouw (1808-2006). 299 ‘Brede oproep voor stoppen geweld in Midden-Oosten’, Trouw (19-03-2002).   300 Ebru Umar, ‘Bijeenkomst AEL’, Trouw, April 17, 2003 301 Ronny Nafaniel,’Bijeenkomst AEL (2)’,Trouw, April 17, 2003 296

 

90  

Hirschfeld. Ze is bang dat zo de waarschuwende werking van Auschwitz afneemt en dat maakt de Joden weer kwetsbaar.302 EAJG trekt juist wel parallellen als waarschuwing. In 2012 verschijnt er een opinieartikel van Naftaniel over het toenemende geweld tussen Israël en Hamas. Sommige analisten wijden deze escalatie aan electoraal belang van Israël. Netanyahu zou door hard optreden eerder gekozen worden. Naftaniel stelt juist dat Hamas belang heeft bij het geweld. Hamas is tegen statusverhoging van de Palestijnse Autoriteit in de VN, want dan verliezen ze macht aan president Abbas. De president krijgt dan namelijk weer invloed op de Gazastrook en ‘bovendien beperkt een eventuele VN-acceptatie van Palestina de aspiraties van Hamas om heel het gebied, inclusief Israël, onder Arabischislamitische controle te brengen.’ Het CIDI verdedigt met dit opinieartikel de politiek van Israël en is zo een tegengeluid van EAJG. Conclusie Trouw Wat opvalt bij de analyse van Trouw is dat er al vroeg veel discussie is over EAJG. Na het verschijnen van de advertentie barst er in Trouw een debat los over EAJG tussen verschillende columnisten en brievenschrijvers. Tamarah Benima denkt dat de advertentie voortkomt uit een misplaatst schuldgevoel en Yoram Stein denkt dat de leden van EAJG willen laten zien dat ze ‘lieve Joden’ zijn uit angst voor antisemitisme. Deze reacties roepen ook weer reacties op en de publicisten wordt verweten dat zij steeds gekkere argumenten aangrijpen om het gelijk van Israël te bewijzen. Na deze eerste discussie barst er in 2001 opnieuw één los. In een lang artikel trekt Hajo Meyer vanuit zijn ervaringen in Duitsland parallellen tussen Duitsland tot 1938 en Israël na 1999. Hij komt met uitgebreidere voorbeelden dan in de andere kranten: gebiedsuitbreiding, collectief straffen (met als voorbeeld de Kristallnacht), Joden als ‘anders’ wegzetten, een eerst loyaal volk nu als paria behandelen en gettovorming. De vergelijkingen van Meyer worden, kijkend naar de reacties, als zeer provocerend ervaren. De strekking van de reacties is dat de vergelijkingen niet kloppen en dat je ook niet zou moeten vergelijken. Ook wordt Meyer als persoon aangevallen. Hij zou zijn waanbeelden presenteren door te schermen met zijn slachtofferschap. Positieve geluiden op EAJG en het artikel van Meyer komen uit moslimhoek, door EAJG is er bijvoorbeeld nu ook ruimte voor moslims om kritiek op de Palestijnen te hebben.

                                                                                                                          302

 

Hadassa Hirschfeld, ‘Laat begrip Auschwitz niet afslijten tot een holle frase’, Trouw (09-05-2007).  

91  

Twee relletjes in Trouw zorgen verder nog voor aandacht voor EAJG. Eén keer gebeurt dit door een ruzie tussen Jaap Hamburger en columnist Sylvian Ephimenco. Laatstgenoemde had kritiek op Van Agt en noemde Hamburger iemand die zich presenteert als opperlobbyist voor het anti-Israël-conglomeraat’. Het tweede relletje komt door een artikel van publicist Teeboom over ‘dode Joden’. Hierin uit hij stevig kritiek op Hajo Meyer. Wat opvalt is dat zowel Meyer als Hamburger tijdens de relletjes niet op de persoonlijke kritiek ingaan, maar bij de inhoud blijven. Ook in Trouw nemen de opinieartikelen met de jaren af en in 2010 verschijnt de laatste. In vergelijking met de andere kranten wordt EAJG vaak genoemd in artikelen over de kerk en de band met Israël. Er is één artikel waarin EAJG als bron gevraagd had kunnen worden naast het CIDI, verder komen drie keer naast elkaar voor. Het CIDI wordt vooral gevraagd als bron over antisemitisme. Iets waar EAJG niet over bevraagd wil worden. De vraag rijst of het wel nodig was om tegenwicht aan het CIDI te bieden? Waar het in ieder geval wel nodig was om een tegengeluid te bieden is in het Nieuw Israëlitisch Weekblad, hét blad van Joods Nederland.

 

92  

3.4 EAJG in het Nieuw Israëlitisch Weekblad De analyse van EAJG in het Nieuw Israëlitisch Weekblad is op een andere manier uitgevoerd dan de analyse van de kranten. Bij deze analyse worden alleen de eerste drie jaar (2000-2002) en de laatste drie jaar (2011-2013) behandeld. Dit omdat deze analyse is uitgevoerd om te kijken of er een verandering is opgetreden in de acceptatie en behandeling van EAJG binnen de Joodse gemeenschap. Het is immers het blad van Joods Nederland. Het onderzoek heeft wel een aantal beperkingen. Niet alle artikelen zijn beschikbaar. EAJG heeft zelf wel deels een archief bijgehouden van de eerste jaren, maar helaas is dit onvolledig. Ook zijn de noten soms onvolledig omdat door knipwerk het paginanummer of editienummer is weggevallen. Ook kunnen niet alle jaargangen bekeken worden, het online archief van het NIW is alleen beschikbaar vanaf 2010. Maar omdat het hier gaat om een subonderdeel van de scriptie en om een ontwikkeling zijn de beschikbare artikelen afdoende. De artikelen worden in chronologische volgorde behandeld. EAJG in de beginjaren: kritiek Op 27 oktober verschijnt het artikel ‘Help de vrede’ in het NIW. Het artikel gaat over de advertentie van EAJG. Het lijkt een neutraal geschreven artikel over de motivatie van de ondertekenaars. Maar tussen de regels door is kritiek te lezen. ‘De Winter en Mouthaan stelden dat ze geen woordvoerders van Joods Nederland wilden worden. Daar hadden ze nou ook weer geen zin in.’ Ook wordt de vraag gesteld wie de advertentie heeft betaald: De Winter of de andere linkse intellectuelen van het SIVMO?303 De advertentie en het artikel hierover zorgen voor veel ophef in het NIW. In de daaropvolgende week verschijnen zes lezersbrieven. Eén schrijver noemt EAJG arrogant. Israël steunt iedere Jood die het nodig heeft, en Israël wordt door EAJG wel in de steek gelaten. Jitsgak Moed, toenmalig bestuurslid van Crescas een Joods Educatief Centrum, valt de ondertekenaars aan op hun Joods zijn. Hij vindt dat ze de advertentie niet hadden mogen ondertekenen met ‘Wij Joden in Nederland’, want zij hebben nooit een bijdrage geleverd aan het voortbestaan van de Joodse gemeenschap in Nederland of Israël. Ze mogen niet onder de Joodse vlag schrijven omdat ze toevallig een Joodse moeder hebben, stelt de schrijver. Hij                                                                                                                           303

G.F, ‘Help de vrede’ NIW 4 (27-10-2000).

 

 

93  

vermoedt ook dat de ondertekenaars willen laten zien dat zij ‘nette Joden zijn’ tegenover de niet-Joodse gemeenschap. Dit getuigt van weinig zelfrespect.304 Andere lezers geven meer inhoudelijke argumenten. Een schrijver suggereert bijvoorbeeld dat het beter is om Palestina te helpen moderniseren dan op te roepen tot een terugtrekking van Israël. Hij stelt dat wanneer dit gebeurt er een dictatoriaal Palestina zou komen.305 De Joodse prominent Bloeme Evers (moeder van rabbijn Evers), stuurt ook een ingezonden brief over EAJG. Zij vindt de Joden die hun handtekening onder de advertentie hebben gezet lief en naïef, omdat ze geloven in de vredeswil van de Palestijnen. Zij is het eens met het SIVMO dat Israëli’s en Palestijnen dezelfde rechten moeten krijgen en ze gelooft dat er vredelievende Palestijnen zijn, maar helaas hebben zij niet de macht. Zij besluit haar stuk met: “Lieve medejoden, verenigd in het SIVMO, luister naar de redevoeringen van tot Jihad oproepende Arabieren, de felle haat van door rijke Arabische staten in armoede gehouden vluchtelingen van 52 jaar geleden. En word wijs.’306 Ook EAJG laat van zich horen naar aanleiding van het artikel. Eddy Keizer stuurt een brief waarin hij de toon van het artikel veroordeelt, hij valt vooral over de zin ‘daar hadden ze nou ook weer geen zin in’. En wat insinueert de vraag wie de advertentie betaald heeft, vraagt hij zich af? Keizer stelt verder dat het NIW niet kritisch genoeg over het conflict bericht, zo komen de nederzettingenpolitiek en de vredesbewegingen in Israël te weinig aan bod. Hij valt op deze manier ook het NIW aan. 307 In de volgende editie van het NIW staat een opvallend paginagroot artikel met de titel ‘Vervolg op een ander Joods geluid’. Het artikel is erg kritisch over Israël en laat goed de bezwaren van de ondertekenaars van EAJG tegen Israël zien. Het is het door haar zelf opgetekende levensverhaal van kunstenares en mensenrechtenactiviste en ondertekenaar van de advertentie Ruth Waterman. Zij leefde tot 1957 in kibboetsen in Israël. Ze beschrijft hoe mensen in Israël na de Sinai-oorlog plotseling over ‘onze Holocaust’ spraken. Waterman had het gevoel dat de Holocaust werd misbruikt, omdat ook mensen die ten tijde van de Holocaust in het Midden-Oosten woonden dit deden. Ook sprak men om haar heen over het recht op veiligheid, later begreep de schrijfster wat ze bedoelden: het recht op veilige grenzen, waarvoor zij land bezetten. Op grond van de Holocaust werd land inpikken gerechtvaardigd, volgens de schrijfster.

Ze houdt nog wel van haar land, maar vindt het sinds de

onafhankelijkheid ‘schaamteloos racistisch en nationalistisch’. Vroeger leefde men samen en                                                                                                                           304

Jitsgak Moed, ‘Wij zijn netjes’, NIW 5 (03-11-2000) 16. A.J. van t’ Kruis, ‘Dictatoriaal’, NIW 5 (03-11-2000) 17. 306 Bloeme  Evers,  ‘Word  wijs’,  NIW    5  (03-­‐11-­‐2000)  17.     307  Eddy Keizer, Laatdunkend’, NIW 5 (03-11-2000) 16.   305

 

94  

nu zijn er bijvoorbeeld aparte begraafplaatsen.

Waterman besluit haar betoog met haar

ervaringen in Gaza. Zij sprak daar over het watertekort met Palestijnen. Vlakbij zag zij Joden hun tuin rijkelijk besproeien. ‘Hoe voelt een eerlijk mens zich dan. Ik schaamde me.’ 308 In deze editie verschijnen weer lezersbrieven over EAJG. Een lezer vindt het beschamend wat voor reacties er binnenkomen over EAJG. Joden helpen volgens hem Israël niet als ze elke fout goed praten en ze verspelen zeker niet het recht om zich als Jood te manifesteren.309 Lezer Tom Spiero stelt dat de advertentie van het SIVMO een minderheidscampagne is en dat zij zich buiten de Joodse gemeenschap plaatsen door te stellen dat de getalsverhouding in het conflict voor zich spreekt. Alsof het beter was geweest wanneer er aan Israëlisch zijde meer slachtoffers waren gevallen.310 Anneke Jos Mouthaan reageert een week later op deze brief. Zij legt uit dat na de regel over de getalsverhouding in de advertentie de volgende zin volgt: de kern van het conflict is de structurele ongelijkheid tussen (Joodse) Israëli’s en Palestijnen. Zij snapt niet waar Spiero dan de conclusie vandaan haalt dat zij het minder erg zouden hebben gevonden wanneer er meer Joodse slachtoffers zouden zijn gevallen. Bovendien zijn er negentig nieuwe adhesie betuigingen binnen gekomen, dus er is geen sprake van een afwijzing van uit de gehele Joodse gemeenschap. Ook benadrukt Mouthaan dat zij uit bezorgdheid over Israël handelen.311 Het eerste artikel van 2001 is, ‘Politieke Israël clubs nog vooral actief op internet’ (26 januari 2001) geschreven door David Gaillard. Hij stelt dat het activisme van Joodse en quasi Joodse politiek organisaties in Nederland op sterven na dood is. Alleen SIVMO en EAJG zijn volgens

hem

actief.

De

schrijver

denkt

dat

‘wat

begon

als

een

groep

advertentieondertekenaars wel eens groter kan worden.’ Mouthaan beaamt in het artikel dat zij ook verder willen gaan na de advertentie, maar nog niet weten hoe. Begin februari verschijnt er een interview met Harry de Winter in het NIW. De Winter vertelt dat hij wereldwijd pagina grote advertenties wil plaatsen, in navolging van de advertentie in Nederland. Dit ter voorkoming van de ondergang van Israël en om de discussie los te weken. Hij vindt het ergste dat Israël qua denken een Arabisch land is geworden en hij heeft geen positief woord over voor Arabische regeringen. Volgens hem is niemand in het Midden-Oosten tot redelijkheid in staat, hij beschouwt de toestand daar als een honderdjarige oorlog. Het artikel gaat ook over zijn ‘Joods zijn’. Het is volgens hem moeilijk om je Joods                                                                                                                           308

Ruth Waterman, ‘Vervolg op een ander joods geluid’ NIW (10-11-2000). Tom Boekman, ‘Beschamend’,NIW 5 (03-11-2000) 16. 310 Tom Spiero, ‘Mediablitz’, NIW 6 (10-11-2000). 311 Anneke Jos Mouthaan, ‘Mediablitz 2’, NIW 7 (17-11-2000).   309

 

95  

zijn te definiëren als je geassimileerd bent in de Nederlandse maatschappij en niet religieus. Zijn bewustzijn van zijn Joods zijn is vooral gevormd door de Tweede Wereldoorlog, als die er niet was geweest zou hij waarschijnlijk helemaal geassimileerd zijn, aldus de Winter.312 In ditzelfde nummer verschijnt een opinieartikel van Anet Bleich getiteld ‘Bang voor Sharon’. Het maakt haar bang dat Sharon tot premier van Israël is gekozen, hij is dom en gewelddadig en ze vreest dat hij antisemitisme zal opwekken. Maar is dat een reden om de lotsverbondenheid met Israël op te zeggen, vraagt zij zich af. Zij is bang dat dit alternatief voor velen aantrekkelijk is. ‘Maar mijn hart zegt dat dit niet kan en mag. Dat tussen right en wrong my country en EAJG een smalle en moeilijke derde weg is: van solidariteit met Israëls vredeskamp, dat zich weer uit de ellende zal oprichten, steun voor mensenrechten van Joden en Arabieren. Vrede en democratie in Israël en Palestina is geen utopie, het is de eerste levensbehoefte. Voor hen en ook voor ons.’313 Dit laatste lijkt juist overeen te komen met de weg die EAJG voor ogen heeft, zij geven niet hun lotsverbondenheid met Israël op, zoals in het artikel gesuggereerd wordt. Zij handelen immers uit bezorgdheid. In april verschijnt er een artikel over EAJG in het NIW, vanwege het feit dat EAJG een stichting wordt. De schrijver heeft hiervoor Hajo Meyer geïnterviewd, maar er blijven volgens de auteur nog wel een aantal zaken onduidelijk. Meyer kan geen antwoord geven op de vraag wat precies het verschil met SIVMO is en ook weet hij niet hoe de materiële compensatie voor de Palestijnen moet worden opgezet. Volgens Meyer steunt EAJG de visie van de Israelische vredesbeweging Gush Sjalom die zegt dat er onderscheid moet worden gemaakt tussen het principiële recht en de praktische invulling. Binnen EAJG zijn er ook verschillende opvattingen over het conflict, vertelt Meyer. ‘Ooit een groep Joden gezien die het met elkaar eens is? Wij hebben dit manifest voor elkaar gekregen, dat is al heel wat.’314 In dezelfde maand verschijnt er een zeer kritische column van Max van Weezel over het trekken van vergelijkingen tussen Auschwitz en actuele gebeurtenissen. Hij vindt dat dit van ‘onzindelijk denken’ getuigt. Hajo Meyer maakt zich hieraan schuldig volgens hem. Elke vergelijking tussen het Midden-Oosten conflict en de geschiedenis van nazi-Duitsland is onfris volgens Weezel, ook als die uit de pen vloeit van een Auschwitz overlevend. ‘Een Ander Joods Geluid OK, maar dan graag eentje zonder Joodse zelfhaat, stelt van Weezel.’315

                                                                                                                          312  Chawwa 313

Wijnberg, ‘Harry de Winter. De honderdjarige oorlog’, NIW 14 (09-02-2001) 16. Anet Bleich, ‘Bang voor Sharon’ NIW 12 (09-02-2001) 7. 314 GD, ‘Ander joods geluid. Taboe doorbreken dat kritiek op Israël altijd antisemitsch is’, NIW 20 (13-04-2001) p. 3.   315 Max van Weezel, ‘Lief, heel lief’, NIW 27 (20-04-2001) 7.

 

96  

In een interview met Avshalom Vilan, knesset lid voor Meretz, ‘het Groen Links van Israël’, wordt EAJG in negatieve zin genoemd. Vilan discussieerde met de redacteur van Vrij Nederland en met Eddy Keizer van EAJG op een symposium over ‘De vredesbeweging na Barak.’ Vilan denkt dat EAJG geen enkele invloed heeft, zo stelt hij in het interview. Niet omdat het klein is, maar omdat het niet realistisch is. De Palestijnen hebben tachtig procent van de historische en politieke blunders gemaakt. Ook de Israëli’s hebben fouten gemaakt, maar EAJG zegt dat het primair aan Israël ligt en dat is onzin. De bereidheid tot wederzijdse acceptatie moet wel van twee kanten komen volgens Vilan.316 EAJG wordt zo door een linkse partij in Israël afgewezen en dit kan voer zijn voor tegenstanders. In mei 2001 wordt EAJG definitief een stichting, reden voor Ronny Naftaniel om over de organisatie een column te schrijven. Volgens Naftaniel is er geen taboe te doorbreken wanneer het gaat over kritiek op Israël, zoals EAJG stelt. De directeur van het CIDI stelt dat er altijd al Joodse organisaties geweest zijn in Nederland die het oneens waren met het beleid van Israël en ook het CIDI is daar een voorbeeld van. Maar Naftaniel verwelkomt EAJG als onderdeel van ‘een waaier aan Joodse geluiden die het Jood zijn vitaal houden’. Hij heeft wel een kanttekening. De Joodse kritiek op Israël moet evenwichtig zijn en uit betrokkenheid met Israël voortkomen. Bij sommigen van EAJG is de betrokkenheid duidelijk volgens Naftaniel, maar bij anderen lijkt het meer ‘Een angstig Joods Geluid’ te zijn. Voorkomend uit angst om verantwoordelijk te worden gesteld voor de daden van de Joodse staat en dan is er geen debat. ‘Maar vooralsnog beschouwen we EAJG als een extra dimensie in het debat over de toekomst van Israël waaraan het CIDI graag een bijdrage levert’, besluit Naftaniel zijn column.317 Op 18 mei 2001 staat er een artikel in het NIW over de persconferentie van EAJG. Maar dit artikel is niet te vinden. Er staan volgens Mouthaan in ieder geval twee fouten in, blijkt uit een mail naar de redactie. Max Wieselmann is voorzitter en niet Harry de Winter en er is Mouthaan een absurde zin over 3000 vluchtelingen in de mond gelegd. Ook het artikel ‘Een Ander Joods Geluid beantwoordt vijf vragen’ (NIW 15-06-2001) ontbreekt. Over het artikel is veel verontwaardiging binnen EAJG. In twee ongeplaatste brieven naar de redactie, spreken Isabel Schnabel en Eddy Keizer over een ‘Israël test’ in plaats van een interview over hun motieven, wat hun beloofd was.318 In een artikel van Jesse M. Kamphuis in het NIW van 20 juli 2001, waarvan de titel helaas ontbreekt, wordt naar aanleiding van de Maccabiade over EAJG gesproken. De                                                                                                                           316

David Gaillard, ‘Luister naar Barak en alles komt goed’, NIW 18 (11-05-2001) 9. R.N (Ronny Naftaniel) , ‘Een Joods Geluid’, NIW 18 (11-05-2001).   318  Eigen archief EAJG.   317

 

97  

Maccabiade is een soort ‘Joodse Olympische Spelen.’ Nederland heeft dit als enige land geboycot en was niet bij de openingsceremonie. Nederlandse Israëli’s ervaren dit als kwetsend. Rob Sealtiel ageert in Israël actief tegen EAJG. De houding van Nederland ten opzichte van Israël is gevoelig sinds EAJG paginagrote advertenties plaatste in de Israëlische dagbladen. In de advertentie werd opgeroepen het geweld tegen de Palestijnen eenzijdig te beëindigen en geld te geven aan de Palestijnen. Volgens Sealtiel hadden zij een ander Joods geluid moeten laten horen door de Palestijnen democratisch te leren denken en scholen en ziekenhuizen te bouwen. Een actie of een evenement van EAJG haalt ook met enige regelmaat het NIW. In ‘Vredesmacht’ gaat het over de handtekeningen die EAJG verzamelt voor een internationale vredesmacht die een einde kan maken aan het geweld in Israël en Palestina. EAJG doet dit in navolging van Gush Shalom. Anneke Jos Mouthaan vertelt dat het idee van een internationale vredesmacht ook al bij de VN aan de orde is geweest. Hoeveel ondertekenaars, maar ook donateurs, EAJG heeft wil Mouthaan niet zeggen.319 Een optreden van Gideon Levy in de Balie in Amsterdam haalt de nieuwssectie. Hij was hier op uitnodiging van EAJG. Het artikel is positief over de begenadigde spreker en gedreven Levy.320 Ook de lezing van Uri Averny op uitnodiging van EAJG zorgt voor een artikel in het NIW. Het is een lang artikel, met veel aandacht voor de visie van Averny op het conflict, een visie die grotendeels overeenkomt met die van EAJG.321 In augustus verschijnt er een zeer kritische column over EAJG en de gevestigde Joodse gemeenschap. De schrijver vraagt zich af ‘wanneer er een vertegenwoordiger van een Joods geluid opstaat die uitlegt wat er in het Midden-Oosten gebeurt zonder verwijzingen naar Auschwitz en de Tora (verwijt aan het adres van de gevestigde orde) of de valse bezettingspropaganda van EAJG’? Hij vindt het niet goed dat de gevestigde orde EAJG het leven zo zuur heeft gemaakt door te stellen dat zij lijden aan Joodse zelfhaat. Zij moesten hen gewoon laten gaan en zich op hun eigen kracht concentreren. Vervolgens haalt hij zelf wel ongelofelijk fel uit naar EAJG. ‘Als het aan mij zou liggen zouden de heren rabbijnen een nieuwe ceremonie in het leven roepen om bij zekere figuren het stukje voorhuid er weer aan te naaien. Hoe verknipt moet je zijn om je volk zo af te vallen?’322 Het laatste artikel van 2001 is een reactie van Hajo Meyer op een artikel van Ronny Naftaniel. De directeur van het CIDI stelt dat EAJG de schuld van het conflict bij Israël legt.                                                                                                                           319

DG, ‘Vredesmacht’, NIW (15-06-2001) Frits Abrahams, ‘Opvoeding’, NIW (21-05-2001). 321 Elise Friedman, ‘Morgenochtend kan het vrede zijn’, NIW (28-09-2001). 322 Jonathan Koopmans, ‘Vrijemarktwerking’, NIW 28 (17-08-2001) 7. 320

 

98  

Volgens Meyer zou EAJG nooit stellen dat schuld bij één partij ligt. Ze vinden wel dat Israël de eerste stappen moet nemen omdat het de sterkste partij is. Meyer weet dat Hamas ook niet deugt, maar wijdt hun succes wel deels aan de opstelling van Israël. Naftaniel stelt in zijn artikel tegen een permanente bezetting van de Westoever en Gaza te zijn omdat deze de Israëlische samenleving uiteindelijk moreel corrumpeert. Volgens Meyer is dit al het geval en hij wijst op lachende Israëlische soldaten die (niet dodelijke) handgraten naar Palestijnen gooien. 323 Op acht februari 2002 plaatst EAJG een paginagrote advertentie in het NIW. De advertentie verscheen eerder in het Israëlische dagblad Haaretz. In de advertentie weigeren reserve officieren en soldaten nog langer mee te doen aan missies van bezetting en onderdrukking in de Palestijnse gebieden. Ze willen Israël wel steunen bij hun verdediging, maar de bezetting valt daar volgens hen niet onder. Ze zijn tegen de nederzettingen en willen er geen oorlog voor voeren. Ze willen niet doorgaan met het domineren, verdrijven, uithongeren en vernederen van een volk. De prijs van de bezetting is het verlies van het humane karakter van het leger en de samenleving als geheel, zo stellen de soldaten. Deze afwijzing van de bezetting komt overeen met de standpunten van EAJG, de advertentie in het NIW is betaald door Stichting de Initiatieven van De Winter.324 In een artikel over reacties van de Nederlandse politiek op het escalerende geweld tussen Nederland en Israël komt EAJG naar voren. De Nederlandse politici leggen volgens de schrijvers de schuld bij premier Sharon en plaatsen zich zo tegenover de Joodse gemeenschap. EAJG steunt juist de kritische geluiden vanuit de politiek en schreef een open brief naar van Aartsen waarin ze hem feliciteerden met zijn harde opstelling. Zij willen laten zien dat er steun is vanuit de Joodse gemeenschap. Ze vragen in de brief ook om een opzegging van het associatieverdrag tussen beide landen en een boycot op nederzettingsproducten. Rabbijn Lilienthal vindt dat dit EAJG’ers tot ‘verraders van het Joodse volk’ maakt en ‘als je de vijand steunt, dan plaats je je buiten de familie’. Naftaniel wordt ook aan het woord gelaten in het artikel. Hij neemt de brief van EAJG niet erg serieus want hij denkt niet dat Van Aartsen wakker zal liggen van een brief van een handjevol mensen.325 Het meest interessante in het NIW in 2002 is de briefwisseling tussen ‘neven’ Harry en Leon de Winter. Zij noemen elkaar neef, maar zijn geen familie van elkaar. Leon de Winter opent de discussie door een vernietigend opiniestuk over EAJG te schrijven. Hij begint zijn                                                                                                                           323

Hajo Meyer, ‘Naftaniel’, NIW (23/11-2001). Harry de Winter, ‘Oproep no.4’ NIW 19 (08-02-2002) 18.   325 Carine Cassuto en Jesse Kamphuys ‘Den Haag verwerpt Sjaron’, NIW 24 (15-03-2002). 324

 

99  

artikel met inhoudelijke kritiek. Hij stelt dat er geen Joods geluid is, dus ook geen ‘ander Joods geluid’. Hij stelt dat de openingszin van de advertentie van EAJG ‘Eerst was er de bezetting’ fout is, er had ‘Eerst was er antisemitisme’ moeten staan. Vervolgens stelt hij dat Palestijns terrorisme al bestond voor het ontstaan van Israël en dat het dus niet Israels schuld is. De Winter vindt de nederzettingen en de bezetting ook een verwerpelijk verschijnsel. Maar terugtrekking kan pas als er de zekerheid is dat de Palestijnen de grenzen van 1967 accepteren. De situatie is gecompliceerd volgens de Winter en EAJG simplificeert deze. Er is volgens hem maar één vraag die het belangrijkst is voor de betrokken Joden, waaronder ook ‘de Anderen’ (EAJG) vallen: is de veiligheid van Israël belangrijker dan de nationale aspiraties van de Palestijnen? Volgens Leon is het antwoord natuurlijk ja. In de laatste twee alinea’s geeft de schrijver zijn ongezouten mening over EAJG. Hij voelt zich ongemakkelijk bij de leden van de stichting. ‘Ze stralen iets klefs uit, iets onderdanigs. En vanuit hun behoefte om bij het links-liberale establishment in de smaak te vallen roepen ze nog harder dan ‘hard core palestine lovers’. Dat zij Israël van alles de schuld geven klopt volgens de Winter feitelijk en historisch niet, ‘maar dat maakt niet uit bij bewegingen als van ‘de Anderen.’ Volgens de Winter voelen zij zich ongemakkelijk bij de acties van het Israëlische leger en over het feit dat zij daarop aan worden gesproken. ‘En hoe veranderen zij dit: door een grove verkrachting van de feitelijke werkelijkheid om het hachie van het eigen imago te redden’.326 Harry de Winter reageert met een paginagrote advertentie, opgesteld als open brief aan ‘neef Leon’. Harry stelt dat schrijver Leon de Winter zich beter tot fictie kan beperken. Schijnbaar is Leon lang niet in Israël geweest en is hij in een ‘door angst overheerste apathische slaap’ gevallen. Anders zou hij geen regering kunnen verdedigen die ‘kinderen vermoordt, drie miljoen mensen belet een minimaal normaal leven te leiden, discrimineert, Arabieren tot tweederangs burgers maakt en martelt’. Harry vraag Leon of het voortbestaan van de staat Israël volgens hem ten koste van alles gaat. Je mag er blijkbaar voor moorden, martelen en racist zijn. Harry stelt niet pro-Palestijns te zijn of Arafat een goede leider te vinden. EAJG zet zich in voor wederzijdse dialoog en steunt daarom vredesbewegingen, terwijl zijn neef volgens hem alleen maar nutteloos filosofeert. Harry besluit de brief met te stellen dat Israël op weg is naar de ondergang en dat Leon daar met zijn Joodse geluid waarschijnlijk aan meewerkt. In een P.S nodigt Harry de schrijver uit, ‘omdat hij hem als vriend beschouwt’,

                                                                                                                          326

 

Leon de Winter, ‘Neef Harry’, NIW 14 (04-01-02).  

100  

mee te gaan naar de bezette gebieden ‘om te zien hoe de kweekvijver van terrorisme in stand wordt gehouden’. De advertentie is weer mogelijk gemaakt door Stichting de Initiatieven. 327 Leon de Winter schrijft een opinieartikel als reactie op de brief. Hij stelt dat Harry de bron van het conflict, namelijk ‘de weigering van de Arabische wereld om Israël als politieke, culturele en religieuze entiteit in het Midden-Oosten te aanvaarden’, weglaat. Leon gaat hier vervolgens dieper op in. Al zal dit voor zijn ‘neef’ Harry wel ‘weer gefilosofeer zijn’. Leon spreekt over de Arabische afkeer van Joden die al voor de komst van Israël bestond en na ’48 feller is geworden en zo ‘langzamerhand kenmerken van het klassieke Europese antisemitisme heeft overgenomen’. Hij houdt de Arabische media bij en ziet wat daarin aan ‘good old’ Jodenhaat verschijnt. Leon geeft toe dat Israël fouten heeft gemaakt, maar door de context buiten de deur te houden ‘verkracht neef Harry de werkelijkheid’. Want: ‘De werkelijkheid luidt dat in de ongehoord wrede context van het Midden-Oosten die Israëlische Joden zich als pussy’s gedragen.328

EAJG in het NIW de late jaren: acceptatie? In 2011 komt EAJG dertien keer voor in het NIW. Drie keer mag Jaap Hamburger deelnemen aan de rubriek Forum in het NIW. Elke week wordt er een stelling gepresenteerd door het NIW en worden prominente mensen uit de Joodse gemeenschap gevraagd hierop te reageren. Dat Jaap Hamburger hier voor gevraagd is, is een teken dat het NIW EAJG als serieus te nemen onderdeel van de Joodse gemeenschap is gaan zien. In januari 2011 reageert Hamburger op de stelling ‘De moordenaar van Jitzak Rabin heeft vrouw en kind, hij zou gratie moeten kunnen krijgen.’ Hamburger is het hier mee eens. Hij verafschuwt zijn daad, maar voor hem zijn de principes van de rechtstaat heilig. In deze principes staat dat een straf de dader moet voorbereiden op een terugkeer en daar past levenslang niet in. Bovendien zit de dader al veertien jaar in eenzame opsluiting en dit is een vorm van marteling.329 De tweede stelling waarop Hamburger reageaart is: ‘Een Holocaustontkenner moet niet naar de rechter, maar naar een psycholoog’. Hamburger begint met te stellen van de vraag of Holocaustontkenning eigenlijk nog wel een probleem is, want hoeveel mensen die dat doen zijn er eigenlijk nog? Er is een vorm van Holocaustontkenning die hij wel bedenkelijk acht, namelijk Holocaust taboeïsering: er niet meer over kunnen of durven spreken en onwelgevallige feiten vervormen                                                                                                                           327

Harry de Winter, ‘Oproep No.3 Reactie op Leon de Winter’, NIW 16 (04-01-2002). Leon de Winter, ‘Beste neef Harry’, NIW 17 (25-01-2002) 6. 329 Jaap Hamburger, ‘Louter wraak’, NIW 17 (14-01-2011) 17. 328

 

101  

naar eigen opvattingen. Hamburger vindt dat de gang naar de psychiater vrijwillig moet blijven,

en dat de rechter mag optreden bij groepsbelediging en hier een verbod of

schadevergoeding opleggen. Hamburger zou dit dan ook graag willen zien gebeuren bij valse aantijgingen van antisemitisme.330 De laatste stelling waarop Hamburger dat jaar reageert is: ‘Het nee van Netanyahu op Obama’s vredesvoorstel is onverstandig’. Hier is Hamburger het zeker mee eens. Hij vindt het onverstandig dat Netanyahu van de Palestijnen eist dat zij eerst de betrekkingen met Hamas verbreken en de Joodse staat erkennen voordat er over vrede gesproken kan worden. Hamburger stelt dat er zonder de tweestatenoplossing er vroeg of laat geen Israël meer is.331 In maart en begin april 2011 haalt EAJG drie achtereenvolgende weken het NIW. Dit heeft te maken met de oprichting van JCall. Op 18 maart 2011 verschijnt het artikel ‘JCall: een ander geluid’. De insteek van het artikel is het eventuele verschil tussen JCall en EAJG. Het artikel is kritisch over EAJG. De stichting wordt in het artikel beschreven als een ‘in Joodse kringen controversiële groep die zeer kritisch is’ en ‘onlangs weer deelnam aan een boottochtje naar de door Hamas bestuurde Gazastrook.’ De oprichter van de Franse JCall David Chemla zegt in het artikel nooit met dergelijke groepen als EAJG samen te werken. Zij versterken volgens hem bij Israëli’s het idee dat Israël-kritiek niets te maken heeft met de feiten op de grond. ‘Ook die groepen zijn dus eigenlijk nogal pavloviaans wil hij maar zeggen’, vult de schrijver van het artikel in.332 Uit het artikel blijkt dat EAJG bij een deel van de bezoekers van de vergadering niet goed ligt. Toen Femke Roos stelde dat er geen wezenlijk verschil was tussen EAJG en JCall, stonden er drie mensen op en verlieten de zaal. Een reden voor de schadebeperking wellicht, want de week erna verschijnt er een open brief van het bestuur van JCall in het NIW, over de uitspraak van Femke Roos. Zij had willen zeggen dat voor het voortbestaan van de staat Israël een democratische Joodse staat en een tweestatenoplossing noodzakelijk zijn. Verder stellen ze dat ze qua benadering stijl en aanpak verschillen van EAJG. Ook onderscheiden ze zich door een constructieve en kritische houding ten opzichte van Israël.333 Als antwoord volgt een ingezonden brief van Jaap Hamburger. Hij vindt het raar dat JCall twee weken na de oprichtingsvergadering al aan damage controle moet doen. Waar ze eerst nog op de oprichtingsvergadering beaamden dat het verschil met EAJG niet groot was, schrijven ze een week daarna in NIW dat ze voor het voorbestaan van de staat Israël, een                                                                                                                           330

Jaap Hamburger, ‘‘Holocaust taboeïsering is erger’, NIW 22 (18-02-2011) 16.   Niet onverstandig. Roekeloos,’ NIW 36 (03-06-2011) 16.   332 ‘Jcall: een ander geluid’, NIW 26 (18-03-2011) 18. 333 ‘JCall’, NIW 27 (25-03-2011) 36 331

 

102  

democratische Joodse staat en een tweestatenoplossing noodzakelijk zijn. Maar dit is precies wat EAJG ook zegt, benadrukt Hamburger. Dat ze benadrukken dat ze qua benadering stijl en aanpak verschillen, is alleen maar omdat ze heel goed weten dat ze inhoudelijk niets verschillen, volgens Hamburger. 334 Er verschijnen in 2011 nog twee ingezonden brieven van Jaap Hamburger. In de brief ‘Boemerangdemocratie’ windt Hamburger zich op over het taalgebruik van Philip Mok. Hij struikelt vooral over het woord ‘Judenrein’, het ‘favoriete begrip van Mok uit het Nazijargon.’ Met de nieuwe raketgrens in Gaza zou zich een derde intifada hebben aangediend ter wille van een ‘Judenrein’ Palestina, stelt Mok. Hamburger vindt het schandelijk dat een Joodse columnist zich zonder schaamte ‘bedient van een kernbegrip uit het antisemitische vocabulaire’.335 Een week later schrijft Hamburger een brief over het Goldstone rapport, waarin de resultaten van het VN onderzoek naar de Gaza-oorlog van 2009 staan. Hamburger vraagt zich af of het opinieartikel van Richard Goldstone, de hoofdonderzoeker, waarin hij stelde dat hij zijn rapport met de kennis van nu anders had geschreven, genoeg is om een heel rapport in de prullenbak te gooien. Volgens Netanyahu zou dat moeten. Maar volgens Hamburger blijft de belangrijkste vraag, de vraag of de aanval op Gaza nodig was. ‘Zo nee dan blijft voor misverstand geen ruimte en is elke dode, burger of militair er één te veel.’336 Andere artikelen waarin EAJG genoemd wordt zijn een nieuwsbericht over een symposium over het Israëlisch leger dat zij mede organiseren337, in een jaaroverzicht van het NIW338 en in een column van Esther Voet over Flottila 2. Zij nemen volgens Voet het standpunt in: we gaan niet mee op de boot maar nemen er ook geen afstand van.’339 In een artikel over het ontslag van Charlie Sheen wegens antisemitische uitlatingen, wordt EAJG genoemd. De schrijver vraagt zich af of het feit dat Sheen zelf Joods is, de uitlatingen minder ernstig maakt. Hij vindt van niet. Maar de schrijver stelt aan de andere kant dat de opvatting ‘Joden mogen zich niet kritisch uitlaten over Israël en Joden’ tot absurditeiten kan leiden. Als voorbeeld noemt hij ‘Auschwitz overlevende Hajo Meyer’ die van Joodse zelfhaat wordt beschuldigd, ‘een ongefundeerd stukje schijnpsychologie, zonder zelfs maar de schijn van een analytische benadering’.340

                                                                                                                          334

‘JCall’, NIW 28 (01-04-2011 ) 36. Jaap Hamburger, ‘Boemerangdemocratie’, NIW 29 (08-04-2011) 37.   336 Jaap Hamburger, ‘Goldstone’, NIW 30 (15-04-2011) 74. 337 ‘Symposium over leger’ NIW 2 (07-10-2011 ) 7. 338 Esther Voet en Ted de Hoog, ‘Jaaroverzicht’, NIW 1 (23-11-2011). 339 Esther Voet, ‘ Journaille’, NIW 41 (22-07-2011) 17. 340 Ted Hoog, ‘De excuses van Sheen’, NIW 25 (11-03-2011) 26. 335

 

103  

In 2012 komt EAJG minder voor in het NIW, zes maal worden zij genoemd of gehoord.

Driemaal gebeurt dit middels de rubriek Forum. In ‘Nooit te laat’ reageert

Hamburger op de stelling: Het is niet te laat om de profetische visie uit Israëls onafhankelijkheidsverklaring werkelijkheid te laten worden’. Volgens Hamburger is Israël nog ver verwijderd van een ideale staat waarin burgers gelijk zijn, ook een aspect van de onafhankelijkheidsverklaring. Volgens Hamburger is het tijd voor een nieuwe verklaring: ‘De staat Israël ziet af van elke overheersing over anderen, alleen dan is zij waarlijk onafhankelijk en vrij.’341 In juli geeft Hamburger commentaar op de stelling: ‘Het Levy rapport dat stelt dat de nederzettingen op de West Bank legaal zijn is goed nieuws’. Hamburger is het hier vanzelfsprekend niet mee eens. Hij vindt dat het rapport de Palestijnen heeft genegeerd en dat het rapport slecht nieuws is voor de tweestatenoplossing.342 Vier weken later brengt het NIW de stelling: ‘Op Aliya gaan is het grootste goed’ naar voren. Hamburger stelt dat waar emigratie voor sommigen een nieuw leven betekent, het voor anderen, in dit geval de Palestijnen, verdrukking betekent. Wie op Aliya gaat moet deze honderdjarige geschiedenis in zijn achterhoofd houden, volgens Hamburger.343

Verder haalt een actie van EAJG tegen

vervoersbedrijf Veolia het NIW.344 Veolia deed mee aan de aanbestedingsprocedure van het openbaar vervoer in Den Haag. EAJG vond dit een zeer slechte zaak, zij stelden een feitendossier op over het vervoersbedrijf, waarin te lezen is dat het bedrijf onderdeel is van een consortium dat de Jeruzalem Light Rail aanlegt en exploteert. Deze lijn loopt door de bezette gebieden en verbindt nederzettingen met West-Jeruzalem. Dit draagt volgens EAJG bij aan de onwettige bezetting van de Westelijke Jordaanoever en daarom zou het vervoersbedrijf de aanbesteding niet mogen krijgen. Acht keer staat EAJG in het NIW in 2013 vanaf januari tot mei (online archief stopt hier). In februari verschijnt er een kritische brief van Jaap Hamburger gericht aan het NIW naar aanleiding van een artikel over het CIJO debat, waarin Sjoerd Sjoerdsma getypeerd wordt als de meest geharnaste criticaster van Israël. Sjoerdsma houdt vast aan de tweestatenoplossing en vindt alle nederzettingen een obstakel op de weg naar vrede. Hamburger vindt dit een ‘internationaal gedragen en uiterst welwillend standpunt richting Israël’ en helemaal geen woorden van een ´geharnaste criticus´. Hij vindt deze typering een

                                                                                                                          341

Jaap Hamburger, ‘Nooit te laat’, NIW 29 (27-04-2012) 15. Jaap Hamburger, ‘Verontrustend’ NIW 41 (22-07-2011) 14.   343 Jaap Hamburger, ‘Nobele dromen’ NIW 45 ( 31-08-2012) 14. 344 ‘EAJG tegen Veolia in Den Haag’ NIW 32 (18-05-2012) 7. 342

 

104  

tot ‘ongerustheid stemmende aanwijzing dat het Israëlisch isolationisme ook de redactieburelen heeft besmet.’345 In maart verschijnt er een interview met Esther Voet, de nieuwe directeur van het CIDI in het NIW. Zij stelt dat antisemitisme, antizionisme en kritiek op Israël vaak door elkaar worden gehaald. Een van haar eerste projecten bij het CIDI is een workshop over het verschil tussen deze drie. Zij stelt dat dit onderscheid ook door Joden in Nederland niet altijd correct wordt gemaakt en dit moet veranderen. Als zij het zelf niet goed doen, kunnen ze dit van de media ook niet verwachten. Het belang van het erkennen van dit onderscheid deelt Voet met EAJG. Het lijkt erop alsof het gedachtegoed van EAJG meer gemeengoed is geworden. 346 Een column van Salomon Bouman zorgt voor wat ophef. In zijn column ‘Boycot en EAJG’ (22 maart 2013) ageert hij tegen de oproep tot een boycot van producten uit de nederzettingen van EAJG. Bouman is ervan overtuigd dat Hamburger geen kwaad in de zin heeft, maar ‘hij heeft helaas geen gevoel voor de Israëlische ziel’. Bouman roept EAJG op om onmiddellijk hun campagne te stoppen. Israël zal zich er bovendien niets van aantrekken. Hij is het wel eens met EAJG dat de nederzettingenpolitiek van Israël de veiligheid en zelf het bestaansrecht van Israël in gevaar brengen. Maar hoe dan? Bouman vindt dat het conflict alleen beëindigd kan worden op basis van harde garanties voor Israëls veiligheid in ruil voor de bezette gebieden, bijvoorbeeld opname van Israël in de NAVO of een defensiepact met de VS. Hij roept Hamburger op zijn liefde voor Israël over een andere boeg te gooien en ‘in Den Haag te pleiten voor een strategische benadering van Israël in plaats van een emotionele’.347 De daaropvolgende week verschijnt er een reactie van Jaap Hamburger op bovenstaande column. Hij stelt dat het niet uitmaakt of Israël de boycot negeert, zij hebben immers niet de regie. De boycot komt vanuit Nederland en Hamburger hoopt op bijval vanuit andere Europese landen. Het strategische alternatief (Israël in de NAVO bijvoorbeeld) is ‘met alle respect voor onszelf’ wat te hoog gegrepen voor EAJG, volgens Hamburger. Israël met een zachte hand aanpakken helpt volgens hem niet, want ‘Israël steekt elk voordeel in zijn zak en tegenprestaties schuift het tot in de eeuwigheid door’. 348

                                                                                                                          345

Jaap Hamburger, ´CIJO debat´ NIW 20 (15-02-2013). Sarah Withlau, ‘Kleine Voet vult grote schoenen’, NIW 23 (15-03-2013) 27.   347  Salomon Bouman, ‘Boycot en EAJG’ NIW 25 (22-03-2013) 15.   348  Jaap  Hamburger,  ‘Boycot  en  EAJG’,  NIW  26  (05-­‐04-­‐2013)  37.   346

 

105  

Conclusie EAJG in NIW De eerste drie jaar na het verschijnen van de advertentie is er veel kritiek op EAJG in het NIW. De ergste kritiek wordt geuit in opinieartikelen en lezersbrieven. EAJG-leden worden aangevallen op hun Joods zijn, ze zouden naïef, bang, zelfhaters en verraders van het Joodse volk zijn. Er zijn ook positievere geluiden te horen over EAJG, maar het is aanzienlijk stiller aan die kant. Ook in de ‘neutrale’ artikelen geschreven door journalisten van het NIW sluimert kritiek door. Zij benadrukken waar EAJG geen antwoord op heeft, in plaats van te belichtten waar ze wel voor staan. EAJG heeft dan ook vaak commentaar op de redactie, zij stellen dat er fouten worden gemaakt in hun artikelen en dat een aantal interviews die over hun organisatie moesten gaan voelden als ‘een Israël test’. Hajo Meyer komt weinig naar voren in het NIW. Hij maakt in het NIW geen vergelijkingen tussen Israël en Duitsland. Misschien omdat dit voor een te grote verwijdering zou zorgen binnen de Joodse gemeenschap of omdat de redactie dergelijke artikelen niet wilde plaatsen. Interessant is verder de manier waarop Harry de Winter ervoor zorgt dat de standpunten van EAJG toch naar voren komen in het NIW. Hij koopt advertenties. Zo blijft de mening van EAJG niet verborgen op de brievenpagina, maar kan de lezer er niet meer omheen. In de afgelopen drie jaar is het kopen van advertenties niet meer nodig geweest. EAJG mag regelmatig zijn standpunten verkondingen in het NIW. Zo neemt Jaap Hamburger deel aan de rubriek Forum, waarbij hij ongeveer om de twee maanden naar zijn mening wordt gevraagd over iets dat met Israël te maken heeft. In het Forum zitten prominente mensen uit de Joodse gemeenschap en Jaap Hamburgers deelname lijkt te duiden op een acceptatie. Toch zijn er ook weer feiten die dit tegenspreken. Bijvoorbeeld de oprichting van JCall, een organisatie met dezelfde standpunten, die wel ingang leek te vinden binnen de Joodse gemeenschap. Maar in het NIW kan EAJG de laatste jaren in ieder geval geregeld hun zegje doen en zo bereiken zij de gevestigde Joodse gemeenschap. Het beeld wat door uitspraken van, voornamelijk, Hamburger naar voren komt is ook niet dat van een radicale anti-Israël club. Wel zijn bepaalde uitspraken nog steeds scherp, zoals de uitspraak dat Holocausttaboeïsering een groter probleem is dan Holocaustontkenning. Er wordt de laatste jaren ook minder fel gereageerd op uitspraken en acties van EAJG, misschien omdat het gedachtegoed van EAJG is ook steeds meer gemeengoed geworden. Maar als dit laatste waar, zou EAJG dan niet meer leden moeten hebben? Het aantal actieve leden, formeel gezien heeft EAJG geen leden maar

 

106  

donateurs, bedraagt nu ongeveer 500.349 En heeft EAJG nog een toegevoegde waarde in het debat? Hebben zij nog een toekomst? Op dergelijke vragen zal door de bestuursleden van EAJG zelf in het laatste hoofdstuk antwoord worden gegeven.

                                                                                                                          349

 Bijlage 1, Max Wieselmann,  24.  

 

107  

Hoofdstuk 4: Twaalf jaar Een Ander Joods Geluid

In 2011 heeft EAJG een interne analyse uit laten voeren door onderzoeksbureau BBO-WSF. De stichting wilde weten hoe zij gezien werd door verschillende partijen als de Joodse gemeenschap, journalisten en parlementariers.350 Tijdens dit onderzoek werden de Raad van Advies, de achterban, betrokkenen, journalisten, parlementariers en de staf bevraagd. Het belangrijkste commentaar was dat door de eigen standpunten en strategische samenwerking EAJG in de ogen van de buitenwereld verworden is tot een pro-Palestijnse organisatie’.351 Veel geïnterviewden misten de Joodse identiteit, terwijl daar juist de meerwaarde ligt van EAJG. Is deze Joodse identiteit nog terug te vinden? En is EAJG daar ook mee bezig? 4.1 Joodse identiteit De band tussen EAJG en de gevestigde Joodse gemeenschap is lange tijd zeer slecht geweest. “We hebben situaties gehad waarbij mensen van bijvoorbeeld het CIDI wel een debat wilden met Palestijnse vertegenwoordigers van de ambassade of met Palestijnse vertegenwoordigers van organisaties maar niet met ons.

Dat stak sommige mensen heel erg”, vertelt

beleidsmedewerker Rick Meulensteen.352 Deze vijandigheid verklaart hij vanuit het gevoel dat de eenheid bewaard moet blijven binnen de Joodse gemeenschap. Samen staan ze sterker, bijvoorbeeld tegen antisemitisme.353 Volgens Raymond Nethe werd EAJG door de Joodse gemeenschap niet gezien als een ‘echte Joodse organisatie’.354 “Ja omdat ze toch weer het idee hebben van nou, ik weet het niet EAJG, dat zijn ook weer mensen die voor het grootste gedeelte niet uit de Joodse gemeenschap komen. Hebben zij nou wel heel veel met Jodendom? Ja dat ligt zo helaas.”355 De EAJG’ers die zich bewegen binnen de Joodse gemeenschap zijn schaars, de enige leden van de ‘kerngroep’ die dit doen zijn Raymond Nethe en Eddy Keizer. Andere sympathisanten van het eerste uur, die zich wel in de Joodse gemeenschap bewegen, zoals Femke Roos, Margot Israëls en Judith Bruinsma, hebben EAJG

                                                                                                                          350

Bijlage 5, Raymond Nethe, 19. ‘Algehele conclusie’, BBO-WSF Krachtenveldanalyse voor EAJG, 3. 352 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 4. 353 Ibidem. 354 Bijlage 5, Raymond Nethe, 14. 355 Ibidem, 24.   351

 

108  

verlaten. Zij deelden de kritiek van de gevestigde Joodse orde. “Ze kregen het gevoel dat het toch niet een echt Joodse club werd”, volgens Nethe.356 Het lijkt erop dat een aantal incidenten acceptatie van EAJG door de Joodse gemeenschap erg moeilijk heeft gemaakt. Een voorbeeld van een incident dat zeker niet geholpen heeft bij deze acceptatie is een toespraak van Max Wieselmann bij Kamp Westerbork. In zijn toespraak stelde Wieselmann dat de vervolging van de Joden op dezelfde ‘subtiele’ wijze is begonnen als de wijze waarop de Israëli’s nu maatregelen aan de Palestijnen opleggen. De toespraak leidde tot veel verontwaardiging, niet alleen vanwege de inhoud, maar ook omdat hij bij het voormalige doorgangskamp werd gehouden. Max Wieselmann had goed nagedacht over zijn woorden in Westerbork. “Ik weet precies hoe ver ik kan en wil gaan dus als ik dingen zeg die prikkelend zijn dan zijn ze ook bewust prikkelend. We houden wel rekening met sommige gevoeligheden, maar tegelijkertijd moet het wel uit ons hart komen. En dat kan botsen.”357 Botsen deed het zeker. Het CIDI verstuurde nog voordat Wieselmann uitgesproken was een afkeurend persbericht: de organisatie vond het vooral erg kwetsend voor de nabestaanden om een dergelijke speech bij Kamp Westerbork te houden. Wieselmann had wel verwacht dat er reacties zouden komen, maar niet dat het zo zou worden opgeklopt. “Maar weet je wat, en dat is wat mensen met de ervaring met de media wel gewend zijn, je krijgt dan als buitenstaander de indruk, en zo wordt het ook gebracht, alsof je op de graven van de joden hebt staan dansen”, vertelt Wieselmann. Dit was niet het geval, de toespraak werd op grote afstand van het kamp gehouden. Wieselmann stelt overigens dat hij de toespraak ook wel in het kamp had willen geven. Hij staat nog steeds volledig achter zijn woorden.358 Hoewel de toespraak voor veel ophef zorgde is deze niet wat tot de meeste verwijdering van de Joodse gemeenschap leidde. De verwijdering heeft vooral te maken met Hajo Meyer en zijn vergelijkingen tussen Israël en Duitsland, die al ruim besproken zijn bij de behandelingen van de opinieartikelen. Binnen EAJG zijn de meningen over de uitspraken van Meyer verdeeld. De meeste geïnterviewden vinden dat Hajo Meyer de parallellen mag en kan maken vanuit zijn Auschwitzverleden.359 Maar er zijn ook mensen zoals Rick Meulensteen en Alfred Feberwee die vinden dat je ver moet blijven van dergelijke parallellen, omdat daarbij de nuance snel verloren gaat.360 “Ik ben wat dat betreft tegen, dus absoluut geen vergelijkingen met het                                                                                                                           356

Bijlage 5, Raymond Nethe, 34. Bijlage 1, Max Wieselmann, 15. 358 Ibidem, 16. 359 Zie bijvoorbeeld: Bijlage 4, Transcript Hedy d’Ancona, 8, Bijlage 1, Transcript Max Wieselmann, 9. 360 Bijlage 2, Transcript Alfred Feberwee 3, Bijlag 3, Rick Meulensteen, 6. 357

 

109  

Naziregime. Daarmee schiet je altijd in je eigen voet dat schiet helemaal niet op, ook al is het dan zogenaamd vooroorlogse periode et cetera, dat is allemaal te subtiel: weglaten”, stelt Feberwee.361 Het zijn de ‘minst Joodse’ mensen binnen EAJG die de meeste moeite lijken te hebben met dergelijke vergelijkingen. Een verklaring kan zijn dat zij gevoeliger zijn voor verwijten van antisemitisme. Volgens Jaap Hamburger waren de ervaringen van Hajo Meyer in Auschwitz een soort leidraad in zijn leven geworden voor hoe het absoluut niet mag en kan zijn. En wanneer hij anderen zag die zich gedroegen op een wijze die hem aan die tijd deed denken werd hij furieus. “En dat doet ie in bewoordingen die, ja, waarmee die zover voor de troepen uitloopt dat mensen hem niet meer kunnen volgen”, vertelt Hamburger.362 Het liep volgens de voorzitter stuk tussen EAJG en Meyer omdat EAJG zich de radicaliteit van Meyer’s uitspraken niet kon veroorloven. Dit betekent niet dat ze het per definitie met hem oneens waren.363 “Nou die parallel is er wel, alleen de middelen die Israël inzet zijn hele andere dan die ingezet werden ten opzichte van de Joden in Duitsland. Maar de intentie om mensen het leven zwaar en moeilijk te maken in de hoop dat ze zullen vertrekken, die intentie, daar is een parallel. Ik vind het naar om te moeten zeggen, maar ik kan het zelf ook niet anders zien. Ben ik het met die parallel eens? Ja, tot op zekere hoogte. Is het verstandig om het te zeggen? Nee, het is niet verstandig om dat te zeggen”, aldus Jaap Hamburger.364 De opvattingen over Israël van EAJG en Hajo Meyer begonnen steeds verder uiteen te lopen. Zo was hij lid geworden van het International Jewish Anti-Zionist Network, een Amerikaanse antizionistische organisatie. Meyer wilde hiervan een Nederlandse tak opzetten.365 Hier was EAJG het niet mee eens omdat die organisatie antizionistisch is en EAJG niet dergelijk stempel wil. Meyer vertrok uiteindelijk bij EAJG omdat hij in zijn laatste jaren ‘wilde getuigen’ en hiervoor binnen EAJG niet meer alle ruimte was.366 Dat die ruimte er eerder wel was kwam volgens Hamburger doordat er altijd een grote tolerantie was ten aanzien van de meningen die geuit werden.367 Pas sinds het organisatierapport in 2011 is daar meer stroomlijning in gekomen. Bovendien had Hajo Meyer zijn sporen verdiend bij de oprichting, durfde hij naar buiten te treden en werd hij gretig binnengehaald door de media.

                                                                                                                          361

Bijlage 2, Alfred Feberwee, 3. Bijlage 6, Jaap Hamburger, 23. 363 Ibidem. 364 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 26. 365 Ibidem, 24. 366 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 23. 367 Ibidem, 27. 362

 

110  

Hoewel Hajo Meyer sinds 2008 weg is bij EAJG, wordt de organisatie nog altijd met hem geassocieerd. Raymond Nethe vertelt: “Als ik tegen iemand zeg, ik werk bij EAJG, is de eerste die ze noemen Hajo.”368 Leden van de Vrije Joodse kring, een groep Joden binnen de Liberaal Joodse Gemeente die volgens Nethe hetzelfde denken over Israël als EAJG, zeggen dat EAJG door Hajo Meyer kapot is gegaan. Volgens hen zou EAJG de naam moeten veranderen als ze nog iets willen bereiken in de Joodse gemeenschap. “Wij willen dat niet, want wij vinden het een geuzennaam. Maar er zijn mensen die om die reden niet tot onze achterban willen behoren”, aldus Raymond Nethe.369 Het lijkt inderdaad vooral de reputatie van EAJG te zijn en niet meer zozeer de opvattingen over het conflict die een toenadering tot de gevestigde orde in de weg staan. De oprichting van een vergelijkbare organisatie als JCall, zorgde niet voor ophef en de oprichtingsbijeenkomst werd goed bezocht. Deze organisatie leek op het eerste gezicht wel geaccepteerd te worden. Een verschil is wel dat zij zich primair op de Joodse gemeenschap wilde richten en minder of niet naar buiten wilde treden. Er lijkt de laatste jaren wel een voorzichtige toenadering plaats gevonden te hebben tussen EAJG en de Joodse gemeenschap. Jaap Hamburger neemt bijvoorbeeld deel aan het Forum van het Nieuw Israëlitisch Weekblad. Volgens Rick Meulensteen heeft dit een aantal redenen. “Ik denk aan de ene kant dat het idee is ontstaan van we are here to stay, EAJG is er gewoon. Maar ik denk ook dat het eraan ligt dat het debat verschuift. En waar EAJG tien, elf jaar geleden nog echt in de flanken zat qua debat in Nederland, merken we de afgelopen jaren dat we constant in de mainstream zitten.”370 Toen Meulensteen in 2008 bij EAJG begon waren de SP en Groen Links bijvoorbeeld de enige partijen waarmee EAJG een afspraak kon maken en nu kan dit net zo eenvoudig met de PvdA, het CDA of D66. “Het debat verschuift en dat is een realiteit die denk ik ook wel in de Joodse gemeenschap ontstaan is. En wat wij de laatste tijd merken is dat wij vooral vanuit ouderen in de Joodse gemeenschap weer wat meer credit krijgen. Dat heeft denk ik ook te maken met puur het feit dat de bezetting nog altijd voortduurt, (..) en dat er rechtse regeringen zitten die openlijk twijfelen of er wel een Palestijnse staat moet komen. En dat dat er misschien toe leidt dat sommigen binnen de Joodse gemeenschan zeggen misschien heeft EAJG toch een punt. Misschien moeten we ons toch wat meer afzetten tegen de Israëlische regering want kennelijk komen die niet met een oplossing”, aldus Rick Meulensteen.371 Ook Raymond Nethe merkt wel een verandering. “Je                                                                                                                           368

Bijlage 5, Raymond Nethe, 11. Ibidem. 370 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 7.   371 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 7. 369

 

111  

wordt niet meer gezien als verraders, maar als mensen die een andere mening hebben waar ze verder vanaf staan.”372 EAJG zoekt sinds het rapport meer toenadering tot de Joodse gemeenschap. Volgens Hamburger worden er geen dingen meer gedaan die een potentiële Joodse aanhang van EAJG zouden vervreemden. Hamburger slaat bijvoorbeeld geen uitnodigingen van Likoed, Onafhankelijke Joodse stemmen en Joodse columnisten af wanneer deze met hem willen praten. Raymond Nethe benadrukt het belang van versterking binnen de Joodse gemeenschap. “We hebben weleens gezegd als wij ons ‘Een Ander Joods Geluid’ noemen dan moet ons draagvlak ook voor het grootste gedeelte uit de Joodse achterban bestaan. Als dat niet zo is waar zijn we dan mee bezig. Nu is onze achterban een beetje 50/50, Joods en niet Joods.”373 Dit is een geschat percentage want er wordt de laatste jaren aan nieuwe sympathisanten niet meer gevraagd of zij Joods zijn. De stichting vond dit ongemakkelijk en wilde geen onderscheid maken.374 Rick Meulensteen en Raymond Nethe lopen af en toe de lijst van sympathisanten langs en proberen, door te kijken naar hun namen, op basis van die lijst een inschatting te maken. “Er zitten ook niet-Joodse mensen bij, maar die groep blijft wel gemengd”, vertelt Meulensteen.375 Hij pleit ook voor versterking binnen de Joodse gemeenschap, omdat hij de Joodse identiteit, ook naar buiten toe, als de meerwaarde van EAJG ziet.376 Maar hoewel de ambitie en de wil er zijn, wordt EAJG bijvoorbeeld nog steeds structureel niet gevraagd om lezingen te geven bij de verschillende joodse gemeentes.377 Wat EAJG hierbij volgens Meulensteen ook tegenwerkt is dat er een verrechtsing bezig is binnen de gevestigde Joodse gemeenschap. Hij ziet dit bijvoorbeeld aan jongerengroep Haboniem, op de hoogtijdagen na de Tweede Wereldoorlog een bloeiende socialistisch-zionistische jeugdgroep. De jongeren die er nu deel vanuit maken stemmen juist vaak rechts. Ook stemmen veel Joden niet meer op de PvdA, van oudsher de grootste partij onder Nederlandse Joden, maar op de VVD. Die tendens is voor EAJG ongunstig. “Want de meeste mensen die ons steunen zitten aan de linkerzijde.”378 Er lijkt in het bestuur verschillend te worden gedacht over een toenadering tot de Joodse gemeenschap. “Ik denk wel dat bij sommige mensen in het bestuur daar wat                                                                                                                           372

Bijlage 5, Raymond Nethe, 28. Ibidem, 18. 374 Bijlage 1, Max Wieselmann, 36. 375 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 27. 376 Ibidem, 28. 377 Bijlage 5, Raymond Nethe, 9.   378 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 9. 373

 

112  

makkelijker over wordt gedacht omdat ze geen binding hebben daarmee. Dus ze snappen ook helemaal niet hoe de Joodse gemeenschap in elkaar zit”, aldus Raymond Nethe.379 “Ik heb weleens tegen Jaap gezegd, ga je nou eens wat meer bewegen binnen de Joodse gemeenschap. Laat je gezicht eens zien aan de andere kant. Het werkt nou eenmaal zo dat als iemand je heel erg aardig vindt ook al zijn z’n politieke opvattingen dan wat minder, toch krijg je dan beter contact. Maar dat is kennelijk toch een drempel voor hem, of hij vindt het niet nodig, of hij vindt het onzin. Maar ik denk dat het goed is.”380 De houding van Jaap Hamburger ten opzichte van de Joodse gemeenschap lijkt inderdaad niet bij te dragen aan een toenadering. De uitspraken die hij doet in het interview zijn fel. “De officiële Joodse gemeenschap, vertoont naar mijn idee twee trekken die elkaar versterken. A: wij zijn altijd en overal de dupe en als wij de dupe niet zijn dan zullen we waarschijnlijk wel weer de dupe worden. Dus ja en volgens mij roep je dat dan dus ook over je af. Want op een gegeven moment is het geduld op en dan groeit die irritatie. Ik vind dat een hele domme manier van met je rug naar de wereld gaan staan en verongelijkt lopen doen”, stelt Hamburger. Als voorbeeld noemt Hamburger de kwestie van het rituele slachten en het verbod daarop. “Mijn hemel, wat is er niet uit de kast getrokken, de eerste stap, de nieuwe Holocaust staat om de hoek. Nou, dat soort dingen dus. Dat stoort me nog steeds waanzinnig. Maar goed, aan de andere kant, ik realiseer me zo langzamerhand ook wel dat je aan een collectieve psychiatrische aandoening weinig beginnen kunt.”381 Hamburger wil wel meewerken aan een toenadering tot de Joodse gemeenschap, maar twijfelt over het effect hiervan. “Gaan we daarmee meer Joden binnenhalen bij Een Ander Joods Geluid? Ik denk het niet. Gaan we daarmee strategisch de weerstand wat wegnemen die er is, waardoor we onze energie niet hoeven te steken in weerwerk, dat zou best kunnen. Dat we ons daarmee wat meer accepté maken, maar ik kan het ook makkelijk verknallen.”382 4.2 Samenwerking De strategische partners die EAJG heeft gekozen om zijn boodschap over te brengen hebben ook voor een verlies van de Joodse identiteit en voor een verwijdering van de Joodse gemeenschap gezorgd. EAJG werkt voornamelijk samen met verschillende niet-Joodse organisaties,

zoals

het

Palestina

Komitee,

kerkelijke

groeperingen

en

                                                                                                                          379

Bijlage 5, Raymond Nethe, 33. Ibidem. 381 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 9.     382 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 31. 380

 

113  

ontwikkelingsorganisaties. Alleen gate48 heeft een uitgesproken Joods karakter. “De samenwerking (met niet-Joodse organisaties) wordt ons niet altijd in dank afgenomen dat is vanuit die oude reflex van: dat is niet Joods en voor je het weet dan zijn we weer het slachtoffer”, legt Max Wieselmann uit.383 Het feit dat EAJG Gretta Duisenberg steunde in de pers zorgde ook voor veel verontwaardiging vanuit de Joodse gemeenschap. Het was bijvoorbeeld de reden waarom Evelien Gans haar steun aan EAJG opzegde. Duisenberg kwam onder andere in opspraak door haar uitspraak over het aantal handtekeningen dat zij wilde inzamelen tegen de bezetting. Er waren er 6.000 binnengekomen, maar zij hoopte op zes miljoen. Dit werd opgevat als een verwijzing naar de zes miljoen omgekomen Joden tijdens de Holocaust. Er volgden aanklachten wegens antisemitisme, maar deze werden niet-gegrond verklaard. Milo Anstadt vond deze beschuldigingen belachelijk en uitte zijn verontwaardiging in het NRC. Volgens Anstadt deed Duisenberg hetzelfde als de leden van EAJG. ‘Zij vroeg om grotere druk van Europa en de Verenigde Staten op Israël, teneinde dit land te laten stoppen met zijn beschamende koloniale staatsterreur jegens het Palestijnse volk. Zij meende dat kritiek op Israël, zelfs afwijzing van bepaalde zionistische pretenties, niets te maken heeft met antisemitisme.’ De Joden die haar van antisemitisme beschuldigden maakten zich volgens de schrijver schuldig aan ‘een intolerantie die niet onderdoet voor bepaalde vormen van antisemitisme’.384 Max Wieselmann benadrukt wel dat het bij steun in de pers bleef. EAJG heeft er bewust voor hebben gekozen om niet met Duisenberg samen te werken, omdat samenwerking te gevoelig zou liggen binnen de Joodse gemeenschap. Een omstreden partner waarmee EAJG sporadisch samenwerkt is voormalig ministerpresident Dries van Agt. Jaap Hamburger zit in het bestuur van The Rights Forum, de organisatie waarvan Van Agt voorzitter is. Er lijkt intern discussie te zijn over deze samenwerking. Max Wieselmann wil in ieder geval niet structureel met van Agt samenwerken omdat deze slecht ligt bij de Joodse gemeenschap. “Van Agt is opgestaan als de verpersoonlijking van het Palestijnse streven naar zelfstandigheid en zelfbeschikking. Maar diezelfde Van Agt ligt slecht bij heel veel mensen binnen de Joodse gemeenschap vanwege de Drie van Breda. Als je kijkt naar wat Van Agt vindt, dan heeft die man drieduizend procent gelijk. Maar dat is nou zo’n voorbeeld dat ik denk daar moeten we wijken voor het feit dat hij slecht ligt (bij de Joodse gemeenschap).”385                                                                                                                           383

Bijlage 1, Max Wieselmann, 14. Milo Anstadt, ‘Joden moeten niet zo fel reageren op ‘anti-semitisme’, NRC Handelsblad (01-06-2002). 385 Bijlage 1, Max Wieselmann, 15. 384

 

114  

Wanneer er samen wordt opgetreden levert dit inderdaad negatieve reacties vanuit de Joodse gemeenschap op. In juni 2007 was van Agt uitgenodigd bij Pauw en Witteman, maar hij wilde er alleen heengaan wanneer er iemand van EAJG bij aanwezig was. “Want dan kon het niet verkeerd uitlegd worden als hij iets zei, want kijk: er zit ook nog een Jood bij”, vertelt Raymond Nethe. Hij vindt dat Jaap dit optreden niet had moeten doen. “Ik heb tegen Jaap gezegd, dit moet je niet doen. Je moet je niet voor het karretje laten spannen voor hem. Maar Jaap is wel gegaan”, vertelt Raymond Nethe.386 Het gezamenlijke optreden leverde commentaar op. Columniste Nausicaa Marbe vroeg zich in een column in de Volkskrant af wat de beste manier is om verdenkingen van antisemitisme onschadelijk te maken. Het antwoord is volgens haar: vindt een Jood die publiekelijk verklaart dat er geen sprake is van antisemitisme.387 Maar ondanks de gevoeligheden rondom Van Agt, blijft Jaap Hamburger hem steunen. Hij zit nog steeds in het bestuur van The Rights Forum, al treedt hij hier verder niet mee naar buiten. De sterke emoties over het Israëlisch-Palestijnse conflict, die bij veel mensen leven, zorgen ervoor dat het vinden van samenwerkingspartners ook niet altijd even eenvoudig is. Zo heeft EAJG een tijd wat intensiever contact gehad met de Protestante Kerk Nederland (PKN), maar ook die durfde geen duidelijke positie in te nemen omdat ze bang was kerkleden die proIsraël zijn af te schrikken. Het is lastig voor een organisatie om zich achter EAJG te scharen, omdat er ook altijd zoveel tegenstanders zijn. Maar aan de andere kant, en hier ligt juist de verdienste van EAJG, durven mensen kritischer te zijn op Israël, vanwege het bestaan van EAJG. Dit is vooral te zien in de media. 4.3 Media Max Wieselmann heeft het idee dat de opvattingen van EAJG de laatste jaren tot de pers zijn doorgedrongen. “Ik denk dat ik wel kan stellen dat het feit dat uit de Joodse gemeenschap mensen zijn opgestaan die openlijk hebben verklaard dat zij zich zeer ongemakkelijk voelen over wat Israël doet, dat dat een effect heeft gehad op de ruimte voor andere publicisten en andere mediamensen om er iets van te vinden. Want die rol hebben we in de afgelopen jaren wel degelijk gespeeld. Dat wij ook als het ware borg stonden voor de mensen zonder een Joodse achtergrond die wel kritiek hadden op de situatie in Israël (..). Wij zijn als het ware                                                                                                                           386 387

 

Bijlage 5, Raymond Nethe, 32. Nausicaa Marbe, ‘Vriend van Israël’, de Volkskrant (08-07-2007).

115  

een koosjer stempel, dit is goedgekeurd door een ander Joods geluid.”388 Dat EAJG dit effect heeft wordt de organisatie door sommige leden van de Joodse Gemeenschap verweten. Leden van EAJG zouden zo fungeren als ‘excuus-Joden’ voor mensen die kritiek op Israël hebben [zoals in het geval van Van Agt]. Volgens Rick Meulensteen kan het inderdaad zo werken, maar daar moet niet te moeilijk over worden gedaan. Het is in ieder geval geen reden om niet naar buiten te treden.389 EAJG verschijnt de laatste jaren minder in de Nederlandse kranten. Wieselmann geeft toe dat het effect van de eerste jaren, in de tijd dat de standpunten van EAJG nog erg radicaal waren in het debat, er wel af is. Alfred Feberwee wijdt dit aan het feit dat een onderwerp als Israël naar de achtergrond is geschoven door bijvoorbeeld de crisis. “Je hebt altijd een golfbeweging met zoiets en we zitten in een dal. Of we nog weer omhoog gaan dat moeten we nog maar afwachten, maar daar doen we alles aan.”390 Desondanks is Wieselmann niet ontevreden over de regelmaat waarmee EAJG in de Nederlandse kranten verschijnt. “Je merkt dat we in een aantal boekjes van journalisten wel staan. Ik vind zelf dat wij bij de meeste rimpelingen in het Midden-Oosten [gebeld zijn met de vraag]: wat vinden jullie daarvan?”391 Waar de frequentie van artikelen van EAJG in de Nederlandse kranten afneemt, nemen bijdragen van EAJG in het NIW juist toe. Volgens Rick Meulensteen kwam EAJG eerst niet verder dan de brievenpagina en nu wordt het sinds drie jaar door het NIW om een driemaandelijks bijdrage gevraagd.392 Raymond Nethe vindt dat EAJG een tegenhanger is geworden van het CIDI. “In ieder geval dat wij in de media, in de kranten, televisie en op de radio, dat er meer mensen worden gehoord dan alleen maar mensen van het CIDI. Dat vind ik een verdienste.”393 Jaap Hamburger vindt niet dat het monopolie van het CIDI doorbroken is. Het valt hem op hoe vaak Ronny Naftaniel over van alles en nog wat bevraagd wordt. “Gevestigd Joods Nederland domineert nog altijd de contacten met de politiek en tot op zekere hoogte ook met de media. Wij zijn nog altijd, laat ik zeggen, de dwarsligger, terwijl ik zou willen dat we minstens gelijk bejegend en behandeld zouden worden. Daar is dus nog een hoop te doen.”394 EAJG wil nadrukkelijk alleen door de media benaderd worden wanneer het over Israël gaat. “Wij houden ons uitsluitend bezig met het Israëlisch-Palestijnse conflict. Plus met alle                                                                                                                           388

Bijlage 1, Max Wieselmann, 13. Bijlag 3, Rick Meulensteen, 5. 390 Bijlage 2, Alfred Feberwee, 11. 391 Bijlage 1, Max Wieselmann, 22. 392 Bijlag 3, Rick Meulensteen, 8.   393 Bijlage 5, Raymond nethe 26. 394 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 36. 389

 

116  

verschijnselen die daartoe in relatie staan. Dus als in Nederland, laat ik zeggen, de vermeende opkomst van antisemitisme gerelateerd wordt door mensen aan het standpunt dat we dan nu maar vooral heel erg de belangen van Israël moeten willen behartigen of als een maatregel, omgekeerd, wat waarschijnlijker is, een maatregel die gericht is op de overtreding van het internationaal recht door de Israëlische staat geïnterpreteerd wordt als een anti-Joodse of antiIsraëlische maatregel, dan willen wij daar best wat van vinden. Als etiketteren in verband gebracht wordt met de ‘Koop niet bij Joden’, of met de boycot van Joden in de nazitijd, dan vinden wij daar iets van, namelijk dat het apekool is.”395 Het frustreert Jaap Hamburger dat EAJG over dergelijke onderwerpen juist wel gebeld wordt door de media, terwijl zij, wanneer het gaat over Gaza, opeens weer niet in het boekje van de journalisten voorkomt. “Nou, dus in die zin zijn we niet geslaagd in een volwaardige tegenspeler te zijn voor de Israëllobby in Nederland en dat zit me ook hoog”, stelt Hamburger.396 Volgens de voorzitter zou je meer in de media kunnen komen, door overal boven op te zitten en overal op te reageren, maar daar heeft EAJG de capaciteit niet voor. Het is een kleine organisatie met beperkte financiële middelen. 4.4 Financiering EAJG wordt gefinancierd door fondsen en donateurs. EAJG heeft een grote groep kleine donateurs, die een tientje of honderd euro per jaar geven. Ook heeft de stichting een aantal forse donateurs, zoals Harry de Winter die een stevig bedrag per jaar geeft. Verder heeft EAJG vanaf het derde of vierde jaar van zijn bestaan de steun van een aantal ontwikkelingsorganisaties. Dit zorgt er volgens Wieselmann voor dat EAJG professioneel kan zijn.397 Wieselmann aarzelt om te vertellen van wie EAJG geld krijgt en wil niet dat dit openbaar

wordt.398

EAJG

krijgt

geld

van

Oxfam,

Cordaid

en

Icco.399

De

ontwikkelingsorganisaties geven EAJG geld omdat zij ook Palestijnse en Israëlische organisaties ondersteunen die tegen mensenrechtenschendingen en voor vrede en veiligheid zijn. Deze steun is omstreden omdat er partijen zijn die vinden dat organisaties als EAJG niet met gemeenschapsgeld gesubsidieerd moeten worden.

                                                                                                                          395

Ibidem, 34. Bijlage 6, Jaap Hamburger, 35.   397 Bijlage 1, Max Wieselmann, 4. 398 Omdat deze scriptie niet openbaar wordt gemaakt heb ik dit er in laten staan. 399 Bijlage 1, Max Wieselmann, 5. 396

 

117  

Eenmaal heeft EAJG geld gekregen uit de MAOR tegoeden. Dit leverde veel commentaar op, omdat deze bedoeld zijn voor de versteviging van de Joodse gemeenschap. “Nou ja goed dan is natuurlijk de vraag wat bedoel je daar mee? Culturele zaken zijn dan vanzelfsprekend, maar naar mijn weten heeft het CIDI ook een aantal keren en misschien nog steeds ook een aantal keer geld gekregen uit die MAOR pot dus waarom wij niet? Maar goed nogmaals het is één keer gelukt en we hebben het daarna ook nooit weer geprobeerd”, vertelt Max Wieselmann.400 EAJG is zo voor een groot deel afhankelijk van geld van hulporganisaties en deze worden door bezuinigingen gekort, vertelt Wieselmann. “We gaan de komende jaren waarschijnlijk zware financiële tijden tegemoet omdat die grote fondsen toch ook minder geld krijgen”, aldus Wieselmann.401 Mede door het gebrek aan geld werd EAJG genoodzaakt om een nieuwe strategie door te voeren, vertelt Raymond Nethe.402 4.5 Nieuwe strategie Na het kritische rapport van onderzoeksbureau BBO-WSF is er door EAJG gekozen voor een nieuwe strategie. Dit hield de al eerder besproken toenadering tot de Joodse gemeenschap in, maar de nieuwe strategie is vooral een professionaliseringsslag geweest. “We waren eerst een actiegroep, toen is er meer afstand genomen van het activistische idee en is er gekozen om meer te professionaliseren. En één van die onderdelen daarvan is informatievoorziening”, legt Rick Meulensteen uit.403 “Dat [de informatievoorziening] vind ik één van de beste zetten van de afgelopen jaren. Dat je hebt laten zien van goh, we zijn niet een stelletje randdebielen of zo, die weet ik veel een of ander extreem clubje hebben die rare dingen roepen, maar dat je echt gedegen analyses kunt geven, commentaar kan geven op zaken, gesprekspartner bent voor politici, voor beleidsmakers. Ik denk dat we die weg ook echt moeten voortzetten want dat levert gewoon echt wat op”, vertelt Meulensteen. Volgens Feberwee was een wisseling van koers ‘van actiegroep naar groep met de pen’ ook nodig omdat er te weinig mensen [enkele tientallen] afkwamen op evenementen die EAJG organiseerde. Bovendien kende je volgens Feberwee de helft van de mensen al en zo waren de evenementen weinig effectief.404 EAJG presenteert zich nu als kenniscentrum en probeert orde te scheppen in de veelheid van informatie over het Israël-Palestinaconflict door factsheets te maken en deze te                                                                                                                           400

Bijlage 1, Max Wieselmann, 5. Ibidem, 19. 402 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 20.     403  Bijlag 3, Rick Meulensteen, 13.   404  Bijlage 2, Alfred Feberwee , 11.   401

 

118  

sturen naar beleidsmakers, politici en journalisten. In deze factsheets staat niet de eigen visie, maar informatie uit Israëlische linkse hoek. EAJG wil zo laten zien dat er ook in Israël veel discussie is over het regeringsbeleid. Daarnaast biedt de stichting met de factsheets een tegenwicht aan hoe de situatie in Israël vaak wordt voorgesteld.405 Volgens Raymond Nethe krijgt EAJG veel enthousiaste reacties van parlementariërs omdat het de verschillende kanten van het conflict laat zien.406 Rick Meulensteen noemt een voorbeeld van het succes van de nieuwe strategie: “Een van de grote verassingen van altijd is, we hadden, het was volgens mij begin vorig jaar, een keer een gesprek met Han ten Broeke, buitenland woordvoerder van de VVD en die legde een stapel papieren op tafel en dat waren, ik meen drie à vier laatste versies van de factsheets die we hadden gestuurd, mooi uitgeprint en met aantekeningen.”407 Hamburger vertelt dat EAJG de hoogwaardige informatie aan beleidsmakers en ‘het publiek’ geeft in de hoop dat de publieke opinie hierdoor verandert. Het publiek zou er voor kunnen zorgen dat politici het beleid ten aanzien van het Midden-Oosten aanpassen ten gunste van de Palestijnen. Hamburger vraagt zich af of dit realistisch is, want hoeveel invloed kan de publieke opinie hebben op de politiek, zeker bij een dergelijk zwaar dossier als Israël en Palestina?408 Het is volgens hem een dossier dat politici in Nederland het liefst dicht tegen de borst houden en waar ze geen invloed op tolereren. Maar mocht het toch lukken om het Nederlandse beleid meer in lijn met de visie van EAJG te krijgen, dan vraagt hij zich af of dit van invloed zou zijn op het Israëlische beleid. “Nou, dat zijn allemaal causale stappen, waarvan ik denk: nou, daar liggen vooronderstellingen aan ten grondslag waarvan ik de effectiviteit niet zie”, aldus Hamburger.409 Maar de voorzitter weet dat hij niet met volledig andere suggesties kan komen. “Je werkt in een Nederlandse omgeving, dat draagvlak moet je hebben.”410 De nieuwe strategie houdt ook in dat EAJG minder bij demonstraties aanwezig is, volgens Meulensteen. Hij stelt dat de stichting dit in het verleden niet altijd even goed heeft aangepakt en doelt daarmee op de demonstratie in 2009 waarbij door enkele aanwezigen ‘Hamas Hamas, alle Joden aan het gas’ werd geroepen en waarbij leden van EAJG aanwezig waren. Dit viel niet goed bij de achterban. “Mensen, die van EAJG aanwezig waren, hebben dat serieus niet meegekregen. Maar er is niet adequaat op gereageerd. Uiteindelijk is wel gezegd: natuurlijk zijn we het er niet mee eens, maar eigenlijk, persoonlijk, moet je meteen bij                                                                                                                           405

 Bijlag 3, Rick Meulensteen, 13.    Bijlage 5, Raymond Nethe, 20.   407  Bijlag 3, Rick Meulensteen, 14.   408  Bijlage 6, Jaap Hamburger, 29.   409 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 29. 410 Ibidem. 406

 

119  

de demonstratie weglopen, meteen een persbericht uitdoen waarin staat het is gewoon onacceptabel en dat is toen niet gebeurd.”411 Mede door dit soort ‘uitglijders’ zijn ze van het ‘activistische profiel’ afgestapt, volgens Meulensteen.412 Hedy d’Ancona spreekt dit tegen en stelt zeker nog op demonstraties aanwezig te zijn wanneer zij hiervoor wordt benaderd.413 Er is in de interviews wel vaker sprake van tegengestelde geluiden over de nieuwe strategie. Een ander onderdeel van de nieuwe strategie is dat EAJG geen sprekers meer uit Israël laat overkomen. Dit vanwege een gebrek aan middelen en tijd. “We kunnen ons niet én richten op het aanbieden van analyses én jezelf als een kenniscentrum profileren én tegelijkertijd ook heel veel energie steken in sprekers die komen, dat heb je ook niet zo een twee drie geregeld”, aldus Rick Meulensteen.414 Niet alleen is er sprake van een nieuwe strategie, ook wordt er voorzichtig nagedacht over het laten horen van een ‘Anders Ander Joods Geluid’. Zo spreken meerdere bestuursleden hun twijfels uit over een tweestatenoplossing. Hamburger vindt dat de organisatie zich moet gaan verdiepen in de mogelijkheid van een eenstaatsoplossing. “Vooralsnog blijft de oplossing de tweestatenoplossing, maar je moet als organisatie wel bij de tijd blijven en realistisch blijven en alle mogelijke oplossingen bekijken. “Als wij nou eens zouden zeggen: nou jongens, die tweestatenoplossing, hang die maar aan de wilgen, want het is een uitstekende oplossing, maar Israël gaat hem niet realiseren en er zijn geen krachten die Israël kunnen dwingen om hem te realiseren. Laten we nou opgeven, dat is illusiepolitiek, die komt er niet, die tweestatenoplossing. We opteren van nu af aan voor het bevorderen van en het aandacht vragen voor de eenstaatsoplossing. Het gebied wordt de facto al gedomineerd door Israël, tussen de Middellandse Zee en de Jordaan, alleen is dat voor de Joden een democratie en voor de Palestijnen een dictatuur. Laten we d’r voor iedereen een democratie van maken, one man, one vote, one state, voor Joden en Palestijnen, van de Hermon tot de Rode Zee en van de Middellandse Zee tot aan de Jordaan. Eén staat. Ja, dan er zijn [ook] argumenten tegenin te brengen hoor, ik bedoel het is niet zo homogeen. Maar dan ga je waarschijnlijk een standpunt innemen dat zo weinig aansluit bij het internationale standpunt en bij wat mensen denken en vinden.”, legt Hamburger uit.415 Ook Wieselmann weet niet of een tweestatenoplossing nog haalbaar is. Hij neigt er toe om je als stichting niet meer uit te spreken over dergelijke zaken. Maar wanneer ernaar gevraagd wordt moet EAJG zich volgens                                                                                                                           411

Bijlage 3, Rick Meulensteen, 15. Ibidem, 16. 413 Bijlage 4, Hedy d’Ancona, 13. 414 Bijlag 3, Rick Meulensteen, 17.   415 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 29. 412

 

120  

hem toch voor een tweestatenoplossing uitspreken. “Al was dat alleen maar vanuit het simpele feit dat de Palestijnen daar nog naar streven.”416 Jaap Hamburger vindt het in ieder geval tijd om de voors en tegens van een tweestatensoplossing en de eenstaatsoplossing tegen elkaar af te zetten. “Wil je als organisatie ook een beetje in leven blijven en niet jezelf overleven, dan moet je mee in die discussies. Ik denk eigenlijk niet dat het te vroeg is en ik denk dat het een heel grote inspanning is om dat allemaal netjes op een rij te zetten. Maar ik denk wel dat het moet gebeuren. Inmiddels liggen d’r nog wat meer opties op de plank en moeten wij als organisatie ons niet ook eens serieus in die andere opties verdiepen? Al was het maar om de discussie te kunnen voeren. De conclusie zou best kunnen zijn dat we zeggen: met alle gebreken vinden we toch die tweestatenoplossing beter. Maar dan kom je in ieder geval goed beslagen ten ijs.”417 Buiten de discussie over de tweestatenoplossing wordt er ook nagedacht over een verbreding van ‘het geluid’ buiten het Israëlisch-Palestijnse conflict. Rick Meulensteen denkt hierbij aan interne Israëlische zaken, zoals de verhouding tussen kerk en staat in het land. De Israëlische samenleving wordt steeds religieuzer en veel mensen in de achterban vinden dit geen goede zaak. “Dat je in plaats van alleen voor Israël-Palestina, je inzet voor een algeheel progressief Israël, waarvan dat een onderdeel is, legt Meulensteen uit.418

4.6 Toekomst De toekomst van EAJG is spannend omdat het moeite heeft om nieuwe bestuursleden aan te trekken. Wieselmann denkt dat de moeilijkheid van het vinden van nieuwe bestuursleden ligt in het feit dat EAJG gedragen wordt door de generatie die de Tweede Wereldoorlog en zijn nasleep nog relatief bewust heeft meegemaakt.419 Jongeren voelen de band minder. Ook denkt hij dat een oorzaak ligt in het feit dat lidmaatschap van EAJG toch een bepaald stempel met zich meebrengt. “Dat hebben we laatst nog meegemaakt met iemand die voor ons blogt, op het moment dat ze een goede baan had zei ze: ik doe het onder een pseudoniem.”420 Het frustreert Jaap Hamburger dat EAJG geen jongeren kan vinden voor bestuursfuncties. “Het CIDI slaagt er veel beter in om jongeren aan zich te binden dan wij, veel beter. En dat vind ik dus ook een tekortkoming van EAJG, dat we daar niet in zijn geslaagd, om dat voor elkaar te krijgen. Iemand zei tegen mij: het moet toch verdomme mogelijk zijn, in de huidige tijd, om                                                                                                                           416

Bijlage 1, Max Wieselmann, 29. Bijlage 6, Jaap Hamburger, 30.   418  Bijlage 3, Rick Meulensteen, 30.     419 Bijlage 1, Max Wieselmann, 1. 420 Ibidem, 2. 417

 

121  

vijftig Joodse jongeren te binden op het thema mensenrechten, het kan toch niet zo zijn dat er geen vijftig Joodse jongeren te vinden zouden zijn die daar niet warm voor draaien. Nou ja, in ieder geval niet in EAJG-verband.”421 De interne dynamiek van EAJG kan voor moeilijkheden zorgen bij het vinden van bestuursleden. “We hebben het vroeger wel eens gehad met nieuwe bestuursleden en die kwamen dan, ja als het ware redelijk onbevangen binnen, en er was toch wel in het bestuur toen de neiging om mensen meteen de maat te meten. Zo van ‘hoe denk je dan over dat en wij vinden’, je zag die potentiële nieuwe bestuursleden dan helemaal inkrimpen. Je moet iedereen de gelegenheid geven om te groeien in iets waar je zelf al jaren mee bezig bent en al jaren over praat en discussieert. En ja het is natuurlijk ook niet de makkelijkste club er is ook intern veel discussie over kwesties.”422 Wieselmann heeft de hoop dat er toch spontaan een paar nieuwe bestuursleden opstaan. “En zolang het probleem voortbestaat zal er toch wel behoefte zijn op de een of ander manier aan die uitdrukking van een ander Joods geluid. We hebben onszelf nog niet overbodig gemaakt inhoudelijk.”423 De toegevoegde waarde die EAJG in deze tijd nog heeft, is het beste verwoord door Rick Meulensteen. Volgens hem zit EAJG in het midden van de discussie over IsraëlPalestina. Tussen de mensen die pro-Israël zijn en tussen groepen die alleen maar oog hebben voor de Palestijnse kant van het verhaal. “We hebben begrip voor en kennis van de Israëlische geschiedenis en hoe Israëli’s denken maar dat betekent niet dat we het er altijd mee eens zijn en tegelijkertijd is er de Palestijnse kant van het verhaal die ook gehoord moet worden.”424 Daarbij komt dat EAJG door de Joodse achtergrond wordt gezien als een groep die een belang heeft in het conflict. Dat maakt EAJG interessanter en onderscheidend in vergelijking met andere pro-Palestijnse groepen. “Mensen gaan ervanuit dat je vanuit die identiteit de verbondenheid legt en oog hebt voor allebei. Dat maakt het heel waardevol.”425 Jaap Hamburger hoopt vooral dat EAJG in de toekomst nog meer als een serieuze informatiebron wordt gezien. “Ik zou in objectieve zin gezien willen worden als een betrouwbare bron van informatie en opinies betreffende het Israëlisch-Palestijnse conflict. Dus op een heel hoog abstractieniveau: wat zij zeggen, daar kun je op bouwen, dat klopt. Hun feiten en hun opinies zijn gecheckt, afgewogen en daar kun je een eind mee komen.”426 Ook zouden ze meer kracht moeten leggen op de kritische kracht in Israël zelf, volgens                                                                                                                           421

Bijlage 6, Jaap Hamburger, 38. Bijlage 1, Max Wieselmann, 2.   423 Bijlage 1, Max Wieselmann, 28. 424 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 5. 425 Ibidem, 12. 426 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 31. 422

 

122  

Hamburger.”427 Maar hij denkt niet dat van daaruit de verandering zal komen. “De verandering komt maar op één manier, denk ik, door selectieve, goed gemikte druk van buiten, die pijn doet in de Israëlische samenleving en de Israëlische politiek. Dat is denk ik de enige manier… de enige hoop die ik eigenlijk nog koester, als het aankomt op het veranderen van het Israëlische beleid.428

                                                                                                                          427 428

 

Bijlage 6, Jaap Hamburger, 28. Ibidem.    

123  

Conclusie Op 25 oktober 2000 verschijnt er een advertentie in Het Parool, die het begin zal zijn van de stichting Een Ander Joods Geluid. De Joden die de advertentie ondertekenen missen een kritisch geluid op Israël vanuit de gevestigde Joodse gemeenschap. Voor de bestuursleden van EAJG komt de advertentie op het juiste moment. De Tweede Intifada is net uitgebroken en zij begonnen zich steeds ongemakkelijker te voelen bij het handelen van Israël tijdens het conflict. De drang om een ‘ander joods geluid’ te laten horen komt voor hen voort uit schaamte en bezorgdheid over, en bovenal verbondenheid met, Israel. De ondertekenaars zijn bang dat het met Israël de verkeerde kant opgaat. Ook vinden ze dat de Joodse geschiedenis tot andere gevolgtrekkingen moet leiden. Israël is in hun ogen van slachtoffer naar dader gegaan. Doordat Ronny Naftaniel, directeur van het CIDI, als woordvoerder optreedt voor de Joodse gemeenschap lijkt het alsof alle Joden in Nederland achter Israël staan. EAJG wil laten zien dat er ook anders wordt gedacht over het conflict en stelt zichzelf ten doel dit ‘andere geluid’ te laten horen in de media en daarbuiten. Eén van de doelstellingen van EAJG is het doorbreken van het taboe dat Joden vinden dat zij geen kritiek mogen uiten op Israël en dat van anderen ook niet accepteren. Het taboe bestaat zeker. De reacties die EAJG na de oprichting kreeg tonen aan dat Joodse kritiek op Israël niet geaccepteerd is. EAJG’ers zouden ‘zelfhatend’, ‘bang’, ‘naïef’, ‘onloyaal’, ‘nep’ of ‘verraders van het Joodse volk’ zijn. Ook werden zij weggezet als ‘niet echt Joods’. Zo probeerde de gevestigde Joodse gemeenschap de kritiek van EAJG te bagatelliseren. Dit verwijt slaat op het feit dat weinig leden van ‘de kerngroep’ van EAJG zich bewegen in de Joodse gemeenschap. De meeste geïnterviewden voelen zich niet uitgesproken Joods en zijn niet Joods opgevoed. Maar zij stellen wel te handelen vanuit de tradities van het Jodendom. Zelfkritiek hoort hier volgens hen bij. Ook de waarden van het Jodendom, bijvoorbeeld mensen behandelen zoals je zelf behandeld wil worden, dragen zij in hun ogen juist uit met hun kritische blik op Israël. Dat Joodse kritiek op Israël zo gevoelig ligt kan verklaard worden door de reflex van de bedreigde minderheid: zelfcensuur. Bovendien is Israël een toevluchtoord en een bewijs van de Joodse weerbaarheid. Uit het onderzoek van Joods Maatschappelijk Werk uit 2000 en 2010 bleek dat veel Joden wel kritisch tegenover Israël staan. Maar ‘de vuile was’ buiten hangen, zoals EAJG doet, gaat, blijkens de reacties op EAJG, veel leden van de gevestigde Joodse gemeenschap te ver. Er waren uiteindelijk achthonderd Joden die de adhesieverklaring ondertekenden. Het aantal Nederlanders dat EAJG steunt is de afgelopen jaren afgenomen naar zo’n vijfhonderd.  

124  

De achterban van EAJG bestaat ongeveer voor de helft uit mensen met een Joodse achtergrond. De bestuursleden moeten wel een Joodse achtergrond hebben, omdat anders de Joodse identiteit van EAJG verloren gaat. Hoewel het eerst radicale gedachtegoed van EAJG nu meer mainstream is geworden, is hun aanhang sinds de oprichting niet groter geworden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de manier waarop zij hun opvattingen door de jaren heen hebben uitgedragen. Uit de geanalyseerde artikelen komt het beeld naar voren van organisatie die proPalestijns is, de verbondenheid met Israel waarvan uit zij stellen te spreken blijkt nauwelijks. De uitspraken van EAJG-leden gaan ver. Het belangrijkste voorbeeld is Hajo Meyer. Hij trekt in zijn opinieartikelen parallellen tussen de situatie van de Palestijnen in Israël en de situatie van de Joden in Duitsland in de jaren dertig. Beiden kregen te maken met discriminatoire maatregelen die hen uitsloten van de maatschappij. Hiernaast trekt Meyer vergelijkingen tussen Hitlers Wehrmacht en het Israëlische leger, tussen de Kristallnacht en het collectief straffen van Palestijnen, tussen de gebiedsuitbreiding van Israël en de ‘Drang nacht Osten’. Ook suggereert hij in meerdere artikelen dat Joden met hun kritiekloze houding op Israël het antisemitisme zelf aanwakkeren. Hajo Meyer gebruikt zijn eigen ervaringen in Auschwitz voor het uiten van dit soort parallellen. Dit maakt zijn verhaal voor sommige Joden nog gevoeliger. Tegelijkertijd zorgt dit voor een legitimatie van zijn verhaal, hij heeft de Holocaust meegemaakt en weet waarover hij spreekt. EAJG krijgt veel kritiek vanuit de gevestigde Joodse gemeenschap op de vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog. De leden van EAJG zijn verdeeld over het trekken van dergelijke vergelijkingen. Opvallend is dat de ‘minst-Joodse’ leden zoals Feberwee en Meulensteen hier de meeste moeite mee lijken te hebben. Zij vinden dat de nuance bij dergelijke vergelijkingen snel verloren gaat. Andere leden vinden dat de vergelijkingen wel gemaakt kunnen worden, temeer omdat het juist vanuit het Joodse referentiekader wordt gedaan. Allen zijn het er wel over eens dat dergelijke uitspraken niet bevorderlijk zijn voor de acceptatie van EAJG binnen de Joodse gemeenschap. Hierbij moet wel gezegd worden dat door mensen binnen de gevestigde Joodse gemeenschap ook dergelijke vergelijkingen worden getrokken. Bijvoorbeeld wanneer het gaat over het verbod op koosjer slachten nu en de maatregelen tegen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen Hajo Meyer uit felle kritiek op Israel, ook de opinieartikelen van voorzitter Jaap Hamburger zijn scherp verwoord. In al zijn artikelen over de Israëlische politiek wordt één ding duidelijk: Israël is de dader en de Palestijnen zijn het slachtoffer. Hiernaast haalt Hamburger regelmatig uit naar de gevestigde Joodse gemeenschap in Nederland. Hij spreekt  

125  

bijvoorbeeld over de gretige slachtofferrol die zij aannemen. Hamburger stelt bijvoorbeeld dat de woordvoerders van de Joodse gemeenschap ‘tot op het bot verwend zijn met aandacht van de politiek, media en maatschappij en dat zij de cultus van het 'historisch slachtofferschap' naar nieuwe hoogten hebben gestuwd, terwijl het merendeel na de oorlog geboren is en er feitelijk niets meer te klagen of te zeuren valt.’ Ook de acties en uitspraken tijdens interviews van EAJG-leden zorgen voor een verwijdering van de gevestigde Joodse gemeenschap. Voorbeelden zijn de toespraak van Max Wieselmann, het steunen van Gretta Duisenberg in de pers, een gezamenlijk televisieoptreden met Van Agt en de aanwezigheid bij een demonstratie tegen de Israëlische inval in Gaza waarbij door enkelingen antisemitische leuzen werden geroepen. Het niet stijgende aantal leden kan verder verklaard worden doordat EAJG lijdt aan ‘versplintering’ binnen het eigen kamp. Een aantal oud sympathisanten van EAJG heeft de stichting verlaten en eigen organisaties opgericht. Gate48 is een voorbeeld van deze versplintering. De oprichtster was eerst aangesloten bij EAJG, maar zij koos er toch voor om nadrukkelijk de stem van Israëli’s in Nederland laten horen. Een ander voorbeeld is JCall, een organisatie die inhoudelijk nauwelijks verschilde van EAJG en die mede door oud-leden van EAJG werd opgericht. Een andere doelstelling van EAJG is het publieke debat en de kritische meningsvorming over Israël en de bezette gebieden voeden. Dit doet zij door sprekers naar Nederland te halen, protesten te organiseren, en vooral door de media op te zoeken. EAJG wil een concurrent zijn van het CIDI wanneer het gaat over het woordvoerderschap over Israël. Zij wil nadrukkelijk niet bevraagd worden over antisemitisme en vindt het kwalijk dat het CIDI het monitoren van antisemitisme en informatievoorziening over Israël in één organisatie onderbrengt. Uit de krantenanalyse blijkt dat het EAJG deels gelukt is om het woordvoerderschap van het CIDI te doorbreken. In het NRC Handelsblad wordt EAJG weinig gehoord. Zij komen een keer zo weinig voor als het CIDI en worden in de periode 2000-2013 slechts tien keer als bron gevraagd. De onderwerpen waarover EAJG bevraagd wordt, in combinatie met opinieartikelen waarin parallellen met de Tweede Wereldoorlog worden getrokken, zorgen voor een beeld van een pro-Palestijnse organisatie in deze krant. De bezorgdheid en steun vanwaar uit EAJG handelt komen niet goed naar voren. De Volkskrant is de krant waarin de meeste ruimte is voor het geluid van EAJG. In deze krant zijn zij zeker een concurrent geworden van het CIDI. In 22 opinieartikelen kan de stichting hun stem laten horen, terwijl dit het CIDI maar 9 keer lukt. Het beeld wat van EAJG in de Volkskrant naar voren komt is minder Israëlikritisch. Dit heeft verschillende oorzaken.  

126  

Ten eerste wordt vooral Harry de Winter als bron gevraagd in de Volkskrant. Hierdoor komt een vrij genuanceerd beeld van de opvattingen EAJG naar voren. In zijn interviews benadrukt de Winter ook de sympathie die hij voelt voor Israël en neemt hij afstand van Arabische regimes. De verbondenheid die EAJG met Israël voelt is zo duidelijker zichtbaar. Ook komen de vergelijkingen van Hajo Meyer in deze krant pas laat aan de orde en worden minder breed uitgemeten. EAJG en het CIDI zijn geen concurrenten van elkaar in de Volkskrant. Het CIDI wordt vooral gehoord als bron over antisemitische incidenten, iets waarover EAJG niet bevraagd wil worden. De artikel waarin EAJG voorkomt gaan vooral over het vernieuwende geluid dat de stichting brengt en de reacties hierop. Beide instanties worden niet bevraagd over de Israëlische politiek, terwijl EAJG hiervoor wel benaderd zou willen worden. Maar EAJG heeft in opinieartikelen wel kritiek kunnen leveren op het beleid van Israël en heeft zo een noodzakelijk tegengeluid laten horen in de discussie over het conflict in de Volkskrant. De discussie over het bestaan van EAJG en over hun visie op Israël, wordt vooral in Trouw en in het Nieuw Israëlitisch Weekblad gevoerd. De belangrijkste critici van EAJG zijn Anet Bleich, Leon de Winter, Nausicaa Marbe, Ratna Pelle en Carl Friedman. Veel publicisten en journalisten bemoeien zich met de felle discussie over Israëlisch-Palestijns conflict. Het lijkt erop dat EAJG in deze discussie als ‘koosjer stempel’ heeft gediend: men durft kritischer op Israël te zijn doordat er Joden zijn die hetzelfde doen. Dat er over dit onderwerp gediscussieerd wordt in deze krant, is in ieder geval een verdienste van EAJG. De laatste jaren is er een verandering te zien in de opinieartikelen van de hand van EAJG. Hajo Meyer heeft EAJG in 2008 verlaten en sindsdien worden er geen parallellen meer getrokken met de Tweede Wereldoorlog. De artikelen gaan nu vooral over de Nederlandse politiek ten aanzien van Israël en bevatten minder radicale uitspraken over bijvoorbeeld de gevestigde Joodse gemeenschap. Een nadeel hierbij is dat dergelijke artikelen minder gretig door de media worden afgenomen. Het lukt EAJG de laatste jaren nauwelijks om een plek te behouden in het debat over Israël en Palestina, de Volkskrant is hierbij een uitzondering. De meer gematigde toon van de artikelen lijkt te passen bij de nieuwe strategie die EAJG sinds enkele jaren volgt. Nadat uit onderzoek van een onafhankelijk onderzoeksbureau, door EAJG zelf in de arm genomen, bleek dat zij door de buitenwereld als een pro-Palestijnse organisatie werden gezien, hebben zij intern enkele veranderingen doorgevoerd. EAJG wil nu gezien worden als informatiecentrum over het Israëlische-Palestijns conflict. Zij sturen bijvoorbeeld factsheets met informatie uit de links-Israëlische hoek naar beleidsmakers, journalisten en politici. Zo laten zij zien dat er ook in Israël kritiek is op het handelen van het land. Bovendien tonen zij, door de kritische geluiden in Israël te laten horen, hun  

127  

verbondenheid met het land. Het halen van sprekers, zoals vredesactivisten, uit Israël gebeurd nauwelijks meer door EAJG. Dit is in mijn ogen een gemis. Met grote namen als Uri Averny zou de organisatie een brede niet-Joodse en Joodse groep kunnen bereiken. Deze vredesactivisten handelen ook uit bezorgdheid met hun land en hierdoor zou dit aspect van EAJG meer benadrukt kunnen worden. Een ander onderdeel van de nieuwe strategie is een terugkeer naar de Joodse identiteit van EAJG. De stichting zoekt de laatste jaren meer contact met de gevestigde Joodse gemeenschap. Bij de analyse van artikelen van EAJG in het NIW, hét joodse weekblad van Nederland, is te zien dat er een zekere acceptatie heeft plaatsgevonden. In de eerste jaren wordt EAJG aangevallen in het NIW, niet alleen uit de opinieartikelen blijkt afkeuring, maar ook uit de wijze waarop EAJG door journalisten van het NIW wordt weggezet. Om toch de standpunten van EAJG te tonen worden advertenties in het blad gekocht door Harry de Winter. De laatste jaren lijkt EAJG door het NIW en de lezers hiervan redelijk geaccepteerd te zijn. Jaap Hamburger neemt deel aan de rubriek het Forum en ook de verontwaardigde lezersreacties op zijn uitspraken zijn minder geworden. Volgens de bestuursleden komt dit doordat hun gedachtegoed meer gemeengoed is geworden. Zij worden niet langer gezien als verraders, maar als mensen met een andere mening. Het is niet waarschijnlijk dat EAJG nu veel meer leden krijgt binnen de Joodse gemeenschap, de naam EAJG hangt nog te veel samen met bijvoorbeeld Hajo Meyer. Ook lijkt voorzitter Jaap Hamburger nog steeds weinig behoefte te hebben om zich in de Joodse gemeenten te gaan bewegen. De uitspraken die hij doet in zijn interview over de Joodse gevestigde orde blijven fel. Hij vindt bijvoorbeeld dat veel Joden van de gevestigde orde nog steeds de houding van het eeuwige slachtoffer hebben en noemt dit een collectieve psychische aandoening. Maar het is wel belangrijk die connectie te blijven te maken. Want nu het geluid van EAJG in de Joodse gemeenschap, maar ook daarbuiten, steeds meer mainstream wordt is juist het spreken vanuit hun Joodse identiteit wat EAJG onderscheid. Door vanuit een middenpositie te handelen, kritisch op Israël maar wel vanuit de verbondenheid, hebben zij een goede kans serieus genomen te worden als kenniscentrum door journalisten, politici en beleidsmakers. Maar het zou naar mijn mening zonde zijn als EAJG door deze nieuwe strategie achter de schermen verdwijnt. Ik pleit voor een verbreding van het Andere Joodse Geluid, weg van gemeenplaatsen en weer terug naar een originele visie. Een EAJG dat de optie van een eenstaatsoplossing bespreekbaar maakt zou een begin zijn. Het debat is ingezakt en het is tijd dat EAJG de boel weer opschudt. Dat is immers in de afgelopen jaren hun belangrijkste verdienste geweest.  

128  

 

129  

Literatuurlijst Boeken Anstadt, Milo e.a., Een ander Joods geluid. Kritische opvattingen over Israël (Amsterdam 2003). Meyer, Hajo, Het einde van het jodendom. Persoonlijke beschouwingen over jodendom, holocaust en Israël (Amsterdam 2003). Shatz, Adam, Prophets outcast: a century of dissident Jewish writing about Zionism and Israel (New York 2004) Solinge, Hanna van en Marlene de Vries, De Joden in Nederland anno 2000 (Amsterdam 2001). William L. and Martin A. Burton, A history of the Modern Middle East (Boulder, 2004). Krantenartikelen (artikelen analyse te vinden in bijlage 7) ANP, ‘Joodse belangengroep voor Palestijnse staat’, de Volkskrant (11-05-2001). Benima, Tamarah, ‘Een ander Joods geluid. Overgevoeligheid bij negatieve kritiek op Israël’, Trouw (26-10-2000). Blokker, Bas, ‘Moeten Joden dat nou zeggen’, NRC Handelsblad (08-06-2002). ‘De onvermoeibare beschermer van de Joodse ziel. Ronny Nafthaniel’, de Volkskrant (28-03-2006). ‘Een Ander Joods Geluid blij met regeerakkoord’, Reformatorisch Dagblad (01-11-2012). ‘EU-burgers: Israël grootste gevaar wereldvrede, Trouw (04-11-2003). Fijter, Nico de, ‘Steun voor Israel spreekt niet meer vanzelf. Hoe het denken over Israël veranderde’, Trouw (17-01-2009). Houcke, Stan van, ‘De absurditeit van pro-Israelisch geluid’, Trouw (18-11-2000). ‘Joodse kritiek op Israel zwelt aan. Het is tijd voor een ander geluid’, Het Parool (24-10-2000). Koelewijn, Jannetje, ‘Van pro naar anti. Historische sympathie voor Israël in Nederland kalft af’, NRC Handelsblad (05-08-2006). Meyer, Hajo, ‘Palestijnen bedreigd zoals Joden in 1938’, de Volkskrant (10-07-2007). ‘Nieuwe Joodse belangengroep strijdt voor Palestijnse staat’, ANP (10-05-2001). Pinedo, Danielle, ‘De subtiliteit van het nieuwe anti-semitimse. Dan Cohen verhuisde van Amsterdam naar Haarlem na wekelijkse anti-Joodse spreekkoren van Marokkaanse jongeren’, NRC Handelsblad (26-04-2003). Ringers, Matt, ‘Een ander Joods geluid’, Dagblad van het Noorden (25-10-2000). Artikelen Boom, Joerie, ‘Op de golven van Nederland-Israel. Een relatie onder spanning’ De groene Amsterdammer (10-11-2001). Brouwer, Aart,‘Geliefde vijand. Israel als zondebok?’, De Groene Amsterdammer (10-11-2001). Ellian, Ashfin, ‘Een Ander Joods geluid bagetalliseert antisemitsme’, Elsevier (13-07-2007). Grunfeld, Fred, ‘Zestig jaar Nederland-Israël’, Internationale spectator, 12 (2008). Haegens, Koen, ‘Worstelen met Israel. Nederland. Lastige loyaliteiten’, De Groene Amsterdammer (28-07-2006) ‘JCall: een ander geluid?’, Nieuw Israëlitisch Weekblad 26 (2013). Klug, Brian, ‘A time to speak out. Rethinking Jewish identiy and solidarity with Israel’, in: Adam Shatz, Prophets outcast: a century of dissident Jewish writing about Zionism and Israel (New York 2004). Meulensteen, Rick, ‘In Israël is links synoniem geworden voor verrader. Journalist Gideon Levy over kritische stemmen in Israël,’ De Brug (juni 2011). Resseler, Manja,‘Preken zoals alleen profeten konden. Het pijnlijke dilemma van Joodse kritiek op Israel’, NRC Handelsblad (25-06-2004).

 

130  

Siepermann, Martin, ‘Pro-Israël beleid van kabinet Rutte: gedogen en belonen ondanks nederzettingen’ Internationale spectator, 6 (2012). Snel, Jan Dirk, Nederland en de band met Israël. Sympathie voor een jonge staat’, Historisch Nieuwsblad 5 (2008). Zwaap, Rene, ‘Op de zevende dag. Een ander Joods geluid’, De Groene Amsterdammer 12 (2002). Internet ‘About B’Tselem’, B’Tselem: http://www.btselem.org/about_btselem (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘About us’, J Call: http://en.jcall.eu/who-we-are (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Affliated groups’, European Jews for a Just Peace: http://www.ejjp.org (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Alerts and reports’, Gush Shalom: http://zope.gush-shalom.org/home/en/events/1352932988 (laatst bezocht: 04-06-2013). European Jews for a just peace: http://www.ejjp.org/ (laatst bezocht: 04-06-2013) ‘Historie EAJG’, Een ander Joods geluid, http://eajg.nl/historie%20eajg (laatst bezocht: 04-06-2013 ). ‘J Street core principles’, J Street: http://jstreet.org/page/j-street-core-principles (laatst bezocht: 04-062013). ‘JVP Mission Statement’, Jewish Voice for Peace: http://jewishvoiceforpeace.org/content/jvp-missionstatement (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Kritische stemmen in Israel en daarbuiten’ Een Ander Joods Geluid: http://www.eajg.nl/node/125/full (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Machsom Watch’: http://www.machsomwatch.org/en (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Nederland Palestina Komitee’, Biografie van Amsterdam: http://www.biografievanamsterdam.nl/Data/Dossier0000000095 (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Organisation’, Breaking the Silence: http://www.breakingthesilence.org.il/about/organization (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Our mission’, Gate 48: http://www.gate48.org/?page_id=4 (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Over CIDI: activiteiten’, Centrum Documentatie en Informatie Israel: http://www.cidi.nl/over-cidi (laatst bezocht: 01-10-2013). ‘Over CIDI: missie’, Centrum Documentatie en Informatie Israel: http://www.cidi.nl/over-cidi/ (laatst bezocht: 01-10-2013). ‘Over het NPK’, Nederlands Palestina Komitee: http://www.palestina-komitee.nl/NPK (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Signatories’, Jews for Justice for Palestians: http://jfjfp.com/?page_id=9 (laatst bezocht: 04-062013). ‘Uber uns’, Jüdische Stimme für gerechten Frieden in Nahost: http://www.juedischestimme.de/?page_id=4 (laatst bezocht: 04-06-2013 ). ‘Wat doet SIVMO’, Steuncomite Israëlische Vredes en Mensenrechtenorganisaties: http://www.sivmo.nl (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Wij steunen’, Steuncomite Israëlische Vredes en Mensenrechtenorganisaties: http://www.sivmo.nl/wij-steunen (laatst bezocht: 04-06-2013). Rapporten ‘Algehele conclusie’, BB0-WSF Krachtenveldanalyse voor EAJG (maart 2011) p.9. ‘Nederland en de wereld’, Regeerakkoord: http://www.rijksoverheid.nl/regering/regeerakkoord/nederland-in-de-wereld (laatst bezocht: 04-062013). ‘Regeerakkoord VVD en CDA’ te vinden op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2010/09/30/regeerakkoord-vvd-cda.html (laatst bezocht: 04-06-2013). ‘Samenvatting sociaal demografisch onderzoek onder Joden in Nederland’, Joods Welzijn te vinden op: http://www.Joodswelzijn.nl/Portals/0/Samenvatting_Soc_Dem_Onderzoek.pdf (laatst bezocht: 20-05-2013).  

131  

Bijlage 1. Transcript interview Max Wieselmann, directeur Een Ander Joods Geluid, afgenomen door Sarah Euwema (07-12-2012). Duur: 120 minuten.

 

132  

Transcript Interview Max Wieselmann, ex-voorzitter en bestuurslid EAJG (07-12-2012)

U had het er over dat u niet makkelijk nieuwe bestuursleden kan vinden? (tijdens voorgesprek) Nee het is niet, we zijn eigenlijk al jaren op zoek naar nieuwe bestuursleden. Maar ja goed het is blijkbaar niet, we hadden er ook het liefs wat jongere mensen bijgehaald, we hebben wel een aantal keer jonge mensen in onze nabijheid gevraagd maar ja. En moeten de mensen in het bestuur ook een Joodse achtergrond hebben, ja toch ja? Ja dat willen we wel als principe handhaven ja, dat is eh dat is om allerlei redenen toch wel verstandig, niet in het minst om niet naar buiten toe de kritiek op te kunnen roepen van eh (ja) jullie zijn niet echt. Nee precies. En waarom denkt u dat het zo moeilijk is om nieuwe bestuursleden te krijgen? Nou van jonge mensen hoor ik dan vaak dat ze gewoon er geen tijd voor hebben, dan werken ze, of ze moeten bijverdienen naast het en moeten studeren. En ik denk ook , dat een ander Joods geluid, of het werken voor EAJG in zijn algemeenheid actief zijn voor een EAJG toch erg gedragen wordt door de generatie die nou ja niet de oorlog heeft meegemaakt maar daar redelijk dicht boven op zit ehm ja dus dat maakt de kring al wat kleiner. En ik denk dat jonge mensen ook gewoon en dat lees je ook wel dat jonge mensen wel iets willen doen maar kort en intensief en zich niet jaren willen verbinden aan een bestuursfunctie. En ja dat is natuurlijk de consequentie. Maar goed ja wat het nou precies is. De kring is natuurlijk ook niet zo groot hè, we hebben wel wat jongelui in onze achterban, maar dat zijn er geen honderden en wil je daaruit iemand uit het bestuur zien te pikken, dat is moeilijk Maar goed, ik was er een paar jaar geleden dicht bij maar dat is toch afgeketst. Er waren twee dames en die wilden wel samen, maar die hebben toch besloten.. Is dat misschien ook omdat ze bang zijn, omdat ze het toch moeilijk vinden om in het bestuur te zitten van een toch wel beetje omstreden organisatie? Zeker dat speelt ook wel een rol. Dat hebben we laatst nog meegemaakt met iemand die voor ons blogt dat op het moment dat ze een goede baan had toch zei: ik doe het onder een pseudoniem. Inmiddels is geloof ik dat alweer, dat ze nu weer onder haar eigen naam, ik weet

 

133  

niet of ze de laatste tijd nog wat heeft geschreven, maar ik geloof niet dat dat nog zo relevant is. Maar daar zit wel, dat is zo wel begonnen ja, nee dat klopt dat is zeker een argument. En werkt ze nu ook bij een Joodse organisatie? Nee maar ja dat is toch gewoon moeilijk, maar dat was eigen inschatting hoor. Ik heb dat zelf, ik heb niet concrete voorbeelden gehoord van. Het is meer de gedachte die men heeft. Oh maak ik me niet te kwetsbaar als ik ga solliciteren, je hoeft alleen te googlen en je naam komt tevoorschijn. Nee dat speelt zeker een rol. En ik denk ook dat het, we hebben het vroeger wel eens gehad met nieuwe bestuursleden en die kwamen dan ja als het ware redelijk onbevangen en er was toch wel in het bestuur toen de neiging om mensen meteen de maat te meten. Zo van hoe denk je dan over dat en wij vinden, je zag die potentiële nieuwe bestuursleden dan helemaal inkrimpen en ja. Je moet iedereen de gelegenheid geven om in te groeien in iets waar je zelf al jaren mee bezig bent en al jaren over praat en discussieert en dan komt er een nieuw iemand. En ja het is natuurlijk ook niet de makkelijkste club er is ook intern discussie over kwesties. Ja dat las ik nog in uw essay in het boekje over EAJG was u nou de eerste voorzitter (ja) en ik las dat er wel veel discussie was bij de oprichting. Hoe moet ik me dat voorstellen, wat waren dan belangrijke punten? Ja eerst even de historie. Dat was in eind 2000 dat dus met name twee mensen Anneke Jos Houthaan het initiatief namen tot niet meer dan een oproep, een manifest een ander Joods geluid, dat kwam denk ik bij een aantal mensen op een goed moment. Bij mij ook al had dat ook een andere oorzaak maar ik geloof dat ik dat in dat verhaal heb geschreven (ja) maar het was in ieder geval zo dat wij op 14 januari 2001 de eerste bijeenkomst hadden. En dat was na de eerste oproep? Ja dat was naar aanleiding van de oproep. Er waren meer dan achthonderd handtekeningen onder die oproep gekregen. Dus degenen die dat hadden geïnitieerd die hadden zoiets we moeten eens bijeenkomen maar ja einde bijeenkomt en wat dan? Dus bijna geïmproviseerd riep iemand nog, ja leuke bijeenkomst maar wat gaan we nu doen? Zijn er mensen die iets willen doen of iets willen volgen en een aantal mensen die hun hand opstaken zijn samengekomen en dat is gewoon een soort werkgroep geworden en nou ja de eerste lastige kwestie die op tafel lag was ja we zijn een ander Joods geluid maar wat vinden we nou van al die dingen hè. Waar staan we dan voor, dus waar staan we dan voor. Dat is dan lastig, Er  

134  

zitten wat nuanceverschillen in de één is radicaler dan de ander. Daar heb ik zelf een beetje het voortouw in genomen, die zegt dit die zegt dat, ik ga wel wat opschrijven. (is dat ook)? En uiteindelijk is dat onze beginselverklaring geworden. Ja en dat was een verklaring waar iedereen het mee eens is. Die ook op de website staat? Ja we hebben het wel wat versimpeld, omdat het wel wat lang was. Later geprobeerd van kunnen we het ook in drie zinnen zeggen? En nou ja omdat ik daar het voortouw in nam en mensen zeiden we moeten ook actief worden en een stichting worden en dan gaat geld een rol spelen we moeten ook een bestuur hebben. Max wil jij voorzitter worden het kost je helemaal geen tijd. En wat was voor u de motivatie, ik heb al wel een beetje gelezen al, om u bij een ander Joods geluid aan te sluiten? Ja, de ergernis ook al wel de onaangename verrassing dat dingen zo uit de hand liepen op dat moment. En vooral ook en dat was voor mij wel erg belangrijk dat zeg maar mijn omgeving, niet Joden, zo langzamerhand iets kregen van nou dat Israël, kunnen we daar wel naar toe? Net zoals je in een tijd niet naar Zuid-Afrika ging om principiële redenen, dus ik ja dat was voor mij wel dat je denkt shit, ja ik had het wel gevolgd al die jaren maar wel behoorlijk op afstand. Ik werkte gewoon, gezin en toen mijn dochter dus naar Israël kon met het orkest en dat mislukte. Zo’n schoolorkest met allemaal van die Groningers om je heen die dan denken wat is dat dan voor landje eigenlijk hè. Dat riep wel iets op. Nou ja goed voor mij persoonlijk was dat ook een moment dat ik naar nieuwe dingen zocht en voor mij was dat één en één is twee. (lachend) Nou daar heb ik me ingestort. Nou ja overigens in de eerste instantie heel erg als hobby dan tussen aanhalingstekens, maar ja dat is dus uit de hand gelopen het is voor mij een baantje geworden. Ik werk op kantoor en ik werk er ook veel thuis aan, van dingen schrijven tot mail beantwoorden en dat breng ik in rekening tegen een bescheiden tarief. Oh goed zo. Het moet wel een beetje leuk blijven (lachend) Nou ja toen ik eenmaal voorzitter en wat ging groeien toen was ik degene die zei dan moeten we dingen professioneel gaan aanpakken. Je hebt een krachtige tegenstander hè, het CIDI wat behoorlijk wat meer leeft en natuurlijk ook een brede aanhang, we moeten nog al tegen iets opboksen en dat kan je alleen maar doen als dingen goed aanpakt. Ten tweede is het zo dat we toch in een samenleving leven dat hoe alternatief je ook bent mensen willen wel een goed  

135  

product. Als je een bijeenkomst organiseert willen ze een fatsoenlijke voorstelling om het zo maar te zeggen als je een voorstelling maakt willen ze een fatsoenlijke voostelling zien dus ja. Mijn filosofie was dan we gaan het professioneel aanpakken we hebben er bewust voor gekozen om geen vrijwilligersorganisatie te worden, we hebben altijd wel gepoogd om vrijwilligers te werven en te behouden maar dat bleek heel moeilijk eigenlijk om dezelfde redenen die we net, het niet kunnen krijgen van jonge mensen. Er staat op een gegeven moment ook veel op het spel. Als je naar buiten treedt met reacties en er gebeurd iets dan verwachten mensen ook van ons commentaar erop. En als je met vrijwilligers werkt en je vraagt heb je tijd dan kan het zo zijn van nee ik moet naar mijn kleinkinderen toe die moet ik drie maanden verzorgen, dat werkt niet (nee precies). Het is natuurlijk wel een spanning. Want professioneel zegt dat je mensen betaalt en dat je voor heel veel dingen die je maakt ook de normale prijs betaalt. En dat geld moet ergens vandaan komen en dat geeft weer de noodzaak om aan donateurs te komen. Ja want komen jullie vooral aan je geld vanuit donateurs of..? Nou we hebben twee geldstromen zou je kunnen zeggen dat zijn onze donateurs en voor onze beperkte omvang doen we dat niet slecht zeggen deskundigen. En geeft iemand als Harry de Winter ook nog geld aan jullie? Harry geeft ook nog geld. We hebben dus een grotere groep kleine donateurs dat zijn de mensen die geven een tientje of honderd euro per jaar die orde zitten de meesten en in die groep zitten een paar uitschieters die geven een stevig bedrag per jaar. Harry de Winter geeft ook een stevig bedrag per jaar. Maar goed dat zijn dus allemaal de particulieren. En dan hebben we ook nog een stroom geld van fondsen dat zijn wat grote bedragen en dat is eigenlijk al vanaf het derde of vierde jaar van ons bestaan dat we die fondsen achter ons hebben en die maken dat we ook professioneel kunnen zijn. Ja. En wat voor fondsen dan? Ehm. Ja ik wel ze wel noemen maar ik weet niet of ik wil dat je ze in je uiteindelijke publicatie noemt. Even een kanttekening erbij. Nou we krijgen geld van Oxfam, wij krijgen geld van Cordaid en we hebben in het verleden ook regelmatig geld gekregen van Icco. Dat zijn dus de drie Nederlandse grote fondsen. Ja en die geven ons geld omdat zij alle drie ook dit thema in hun portefeuille hebben. Omdat ze ook Palestijnse en Israëlische organisaties ondersteunen die zeg maar werken aan, hoe zeg je dat, die tegen mensrechtenschending, voor  

136  

vrede, voor samenwerking zijn. Voor hun is dat gewoon: EAJG toont een kritische stem in Nederland, voor hun is het een soort parallel met de steun aan Israëlische en Palestijnse organisaties in de regio. Want deze organisaties zijn met name in het buitenland, in ontwikkelingslanden actief, maar ze kennen alle drie wel Palestina, laten we zeggen het Midden-Oosten als werkgebied. Maar jullie krijgen geen geld, want dat las ik ook ergens, dat er nog een controverse was dat jullie je hadden aangemeld in de deling van de oorlogstegoeden? Nee we hebben één keer, nee je hebt de zogenaamde MAOR gelden dat zijn gelden die inderdaad hun oorsprong hebben in, hoe zeg je dat, volgens mij is het de Nederlandse overheid, maar hou me ten goede. Het zijn potjes van de overheid die bedoelt zijn als compensatie voor wat er in de oorlog gebeurd is en die dus ook opgebouwd zijn uit geld van banken die zich hebben misdragen. Nou kortom dat fonds bestaat nog steeds en daar hebben we toen een drie of vier jarig project meegedaan samen met het NCO (?) bestaat inmiddels niet meer. Dat was dus ook een apart fonds. Maar dat was 1 keer maar nooit meer. Dat heeft heel veel repercussies gehad, veel commentaar opgeleverd. Die MAOR gelden zijn namelijk bedoelt voor in principe hoe heet dat, de versteviging van de Joodse gemeenschap. Nou ja goed dan is natuurlijk de vraag wat bedoel je daar mee, culturele zaken zijn dan vanzelfsprekend, maar naar mijn weten heeft het CIDI ook een aantal keren en misschien nog steeds ook een aantal keer geld gekregen uit die MAOR pot dus waarom wij niet? Maar goed nogmaals het is één keer gelukt en we hebben het daarna ook nooit weer geprobeerd. Ja en van wie kreeg u dan kritiek vooral? Ja een beetje de gevestigde Joodse orde om het zo maar te zeggen en dat is een beetje ja, het is natuurlijk de vraag wie zijn dat dan. Je hebt natuurlijk in Nederland bestendige Joodse organisaties kerkelijk en maatschappelijk en over het algemeen zie je dat die zich zeer kritische over ons uitlaten. Het vervelende voor ons is dat zij door de niet-Joodse wereld ook altijd gezien worden als de Joodse gemeenschap. En dat wij dan altijd roepen ho eens even dat is maar een deel ervan. En aan wie moet ik dan vooral denken, aan het CIDI? Aan het CIDI en je hebt ook die club de Nederlandse Israëlische Kerkgenootschap daar zitten allemaal verschillende geloof groepjes in, Joods maatschappelijk werk, de Nederlandse Zionisten Bond geloof ik en een aantal vroegere arbeidersgroepjes. Kortom niet zo zulke hele  

137  

grote organisaties maar ja goed bij elkaar vormen ze natuurlijk wel van oudsher het establishment. Van wat de Joodse gemeenschap heet te zijn. En waarom denkt u dat die organisaties allemaal veel moeite met EAJG lijken te hebben Poeh ja ehm, het begint er natuurlijk al mee dat wij dingen roepen die men voor een deel ook wel deelt maar die men liever niet roept. Ja. Zoals? Ergernis over wat Israël doet of de toestand in Israël. Ehm mijn indruk is dat heel veel in de Joodse gemeenschap dat wel deelt, dat ongemakkelijke gevoel, maar dat gewoon niet naar buiten willen brengen en ja dat vinden wij dus zwak. Maar ja aan de andere kant kan je dat ook wel weer begrijpen dat men daar terughoudend in is. Er leeft toch basaal zoiets van we zijn kwetsbaar en als we de vuile was gaan buiten hangen dan ehm. Maar goed er spelen ook wel andere motieven in door. Misschien onze eigen schuld. Dat men ons ook een beetje is gaan zien als een pro-Palestina groepje. Ik denk niet dat dit ze daar gelijk in hebben, maar er zijn best incidenten aan te wijzen dat ja zo kunnen ze dat hebben geïnterpreteerd. Kijk in zijn algemeenheid, als je naar buiten treed met kritiek, we schrijven maar met schrijven kan je als je een standpunt wil maken, dan kan je nog redelijk genuanceerd.

Maar wat ons ook

regelmatig is overkomen in onze twaalfjarige geschiedenis is dat er een microfoon onder je neus wordt geduwd en dan echt van ja maar zo had je niet moeten zeggen hoor. Mijn Westerbork speech, nou Max moet je dat nou zeggen. Maar uiteindelijk toch is dat toch weer terug te voeren op dat sentiment van kritiek binnenskamers graag. Komt dat volgens u nog steeds voort uit de kwetsbaarheid de angst? Ja, nou ja, dat is hoe men het voelt hè. Ik voel dat eerlijk gezegd niet en een heleboel mensen bij EAJG niet, maar blijkbaar is dat zo dat een heleboel mensen binnen de Joodse gemeenschap dat nog wel voelen. En natuurlijk hebben we daar ook wel eens discussies over met individuen en dan kan je wel zeggen onzin maar ja als de ander dat zo ervaart. Het wordt in onze beleving natuurlijk ook vaak wel als schijnargument gebruikt. Je kan daar mee natuurlijk heel veel mee in de doofpot stoppen dat gewoon ongemakkelijk is alleen al om het feit dat het niet in de haak is. En misschien ook weer gevestigde belangen. Laten we eerlijk zijn al die organisaties zijn ook weer gevestigde belangen en op het moment dat begint te schuiven dan oh oh weet je., niets menselijks is ons vreemd. Maar het is wel zo de

 

138  

voorzichtigheid wordt ook natuurlijk makkelijker gemaakt doordat de rest van de samenleving ook gauw zo reageert. U bedoelt snel dingen als antisemitisch bestempeld? Nou god ja antisemitisch. Nou ja goed op zijn minst als moeilijk. Israël nou god ja met die geschiedenis en wij hebben daar ook niet bepaald een florissante rol ingespeeld en kunnen we daar dan wel iets over zeggen. Nou ja dat is al Ja toevallig had ik het er met mijn opa en oma over een paar weken geleden en toen zeiden ze ook al je mag, of je mag niet, kritisch zijn op Israël want wat wij hebben gedaan in de oorlog, ze waren twaalf ofzo maar daarom moet je echt voorzichtig zijn met kritiek op Israël. Zit er blijkbaar nog steeds heel erg in die generatie. En dat wordt ook echt overgenomen door die generatie. Ik ken ook veel jonge mensen hoor, binnen de PvdA waarbinnen ik actief ben, als het over Israël gaat worden de billen dicht geknepen. Terwijl als het over Somalië gaat dan nou dan gaan de (sluizen open). Nou we zijn wel afgedwaald hè. Ja, maakt niet uit hoor. Maar toen na de oprichting, en misschien steeds nog wel, werd uw organisatie vaak aangevallen. Rabijn Lilienthal noemde u zelfs verraders van het Joodse volk, zelfhatende Joden. Trekt u zich dat dan ook aan dat soort Nee ik lig daar niet wakker van. Nee dat is een, nou trek niet aan, natuurlijk geeft dat voor een aantal mensen wel enig ongemak. Bijvoorbeeld een Raymond of een Eddy die zelf ook nog in de Joodse gemeenschap actief zijn, die zien elke vrijdag of zaterdag die mensen ziet ze spreekt ze dus die krijgen ook als eerst dat soort opmerkingen over zich heen. Voor sommigen is dat wel schokkend en kwetsend. De echte diehards in EAJG zijn dat wel gewend dus. Maar kijk het is natuurlijk wel een beetje. Als ik, en dat is geheel onwetenschappelijk, als ik de Joodse gemeenschap, dat is ook weer een beetje een vervelend woord, nou ja de mensen met een Joodse achtergrond bekijk, nou het zou me niets verbazen als noem eens wat 60 of 70 procent ongemakkelijke gevoelens heeft bij de situatie in Israël. Maar ehm daarvan zal natuurlijk altijd maar een klein deel daar iets van zeggen en nog een kleiner deel die ook actief zal worden. Maar als dan tegelijkertijd dit soort reacties komen dan is dat natuurlijk ook weer een rem op. Waarom zou ik nou actief worden god ja dan ga ik iets zeggen of schrijven en krijg ik dat allemaal over me heen. In die zin is het natuurlijk wel vervelend want omdat je strikt genomen je als groep alleen maar bezig bent met toch redelijk objectief te maken  

139  

misstanden. Ik bedoel we zeggen geen rare dingen, we zeggen niet dat Israël opgeheven moet worden we conformeren ons min of meer aan standpunten die min of die mainstream zijn, tweestatenoplossing dat zijn geen dingen die diplomaten of staatshoofden van omvallen Nee maar wat u natuurlijk wel ook heeft gedaan en doet is soms een vergelijking tussen de Joden in de jaren dertig in Duitsland en de Palestijnen. Dat kan natuurlijk wel gevoelig liggen Tuurlijk Ja dat eh dat is zo. Ja goed er zijn mensen in onze kring geweest die dat misschien soms wat te nadrukkelijk hebben gedaan. Hajo Meijer is daar een voorbeeld van. Vindt u dat hij dat teveel heeft gedaan? Nou kijk ik ben het altijd wel met Hajo eens geweest. Maar op het moment dat je een professionele actie groep bent, net als een politieke partij, dan moet je natuurlijk wel bedenken wat zeg je waar tegen wie. En daar was Hajo soms behoorlijk onhandig in. Hij was een goede spreker, hij kan goed de aandacht van jonge mensen pakken, dan trekt hij alle registers openen, dat is prima, in mijn beleving nogmaals niet de verkeerde dingen, maar wat ik hem ook wel hem zien doen is tegen een kritische groep journalisten pakt hij op dezelfde manier uit en dat ziet iedereen.. Ik zeg altijd je moet kijken naar je publiek, je moet kijken voor wie je schrijft. En niet dat wij zomaar van allerlei standpunten van links naar rechts, het blijft dezelfde boodschap, maar soms Maar u heeft het zelf natuurlijk ook gedaan (Ja) En staat u daar nog steeds achter? Ja omdat in die zin ben ik het met Hajo eens dat de situatie hoe die in de jaren dertig ontstond in Duitsland. Dat was een situatie van uitsluiting die begon heel subtiel. Bepaalde beroepen mochten niet meer door Joden worden uitgeoefend, nou ja dat mag ik niet meer subtiel noemen, bepaalde scholen mochten niet meer bezocht worden, kortom zo is het begonnen. En hij, die het allemaal heeft meegemaakt, en kijkend naar de situatie in Israël de bezetting van de westelijke Jordaanoever , ziet dan de parallellen. En het is wel zo dat een aantal Joden in het andere kamp om het maar zo te zeggen ook die vergelijken trekken. Voortdurend. Voortdurend met de Tweede Wereldoorlog, voortdurend het woord antisemitisme in de mond nemen. Dat is een begrip dat is gerelateerd aan de situatie in Duitsland, dat is niet gerelateerd aan de Palestijnen, dat is een begrip uit onze Europese geschiedenis. Ja je tegenstander gebruikt dat te pas en te onpas en waarom zouden wij dan niet die vergelijking kunnen maken. Maar natuurlijk hij is in die zin gevoelig omdat mensen die situatie onmiddellijk doortrekken  

140  

naar wat er uiteindelijk is gebeurd. Ja en daar gaat het dan fout. Wij roepen niet, althans ik roep dat niet, dat wat er nu met de Palestijnen gebeurd vergelijkbaar is wat er uiteindelijk met de Joden is gebeurd. Maar het zijn wel dezelfde mechanismen die ondergronds aan het werk zijn. En in die zin hebben we alleen maar meer gelijk gekregen. Als je nu kijkt naar de Israëlische samenleving dan zie je gewoon hele racistische tendensen: buitensluiten van Palestijnen van Arabieren het over één kam scheren van iedereen, ja dat zijn dingen die komen dicht bij de uiteindelijke uitwassen in Duitsland. En er zijn ook momenten geweest in de recente geschiedenis van Israël dat wij ons hart hebben vastgehouden dat het onder leiding van bepaalde leiders het misschien nog wel een stapje verder was gegaan. Dat dat nu niet gebeurd is misschien ook mede dankzij de tegenbeweging die overal in de wereld en ook in Israël natuurlijk in gang is gezet. Sommigen zeggen Israël krijgt de vrije hand maar dat is natuurlijk niet helemaal zo. Je ziet toch in de politiek in de meeste regeringen toch wel een behoorlijke.. En hoe denkt u dat de Nederlandse regering daar in staat? Want ik las dat u had wel uw hoop uitgesproken over het nieuwe beleid, volgens mij had ik daar een artikel over gelezen en in het vorige regeerakkoord.. Ja goed je kan zeggen het is wat beter dan het vorige regeerakkoord dat is duidelijk maar en Timmermans op Buitenlandse zaken dat is wel iemand die zich voordoen duidelijk heeft uitgesproken (voor een evenwichtig beleid) ja en ook behoorlijk kritisch op Israël. Maar ja hij speelde vroeger ook de halve diplomaat maar goed ik heb er vrede mee dat mensen in die posities niet zeggen zoals ik het zeg, ja goed laat ik ehm dus in die zin denk ik dat het nu wel wat beter. Hoewel natuurlijk nu recent met dat stemmen over Palestina, nu ja goed, het was een onthouding het had beter een voorstem kunnen zijn Misschien is dat nog te veel gevraagd Ja god ja een coalitie met de VVD dan zijn dat de consequenties (Interruptie om koffie te maken. Ik vraag meneer Wieselmann of hij ook chanoeka viert. Hij vertelt dat dit niet het geval is. Ik zet de bandrecorder weer aan) Ja ik ben dus ook niet echt Joods want ik heb een Joodse vader. Dat is ook van van die dingen weet je. Ja dat is ook een van die dingen dat speelt ook wel. Hoe ziet u dat zelf dan, wat maakt u (Joods)  

141  

Nou we hebben als een ander Joods geluid het principe dat wij mensen als Joods beschouwen, ja niet dat wij nou zo’n behoefte hebben om dat onderscheid te maken maar goed bijna om technische redenen moeten we dat begrip wel hanteren. Wij doen het zelfde als Joods maatschappelijk wezen nou ja mensen met een Joods, Joodse achtergrond dat is up to you. De een voelt zich Joods omdat die weet ik veel nog ergens Joods bloed in de familie heeft . Maar wij gaan ons dus niet in dat soort discussie begeven. En wat is Joods zijn voor u? Nou dat is natuurlijk toch wel een belangrijk achtergrond, geschiedenis, levenslijntje. Ik ben van 1947 toen ik klein was ik heb natuurlijk alle verhalen gehoord. Wat mijn ouders is overkomen in de oorlog, wat mijn familieleden is overkomen. Ik heb alles met de paplepel meekregen. En dat bepaalt wel echt hoe je in het leven staat, althans voor mij is dat zo geweest. Ehm maar mijn vader was tegelijkertijd ook heel erg tegen religie. Dus ik heb van huis uit niet meegekregen, gebruiken ofzo. Achteraf denk je wel oh ja zo deden we het of zo deed mijn vader het thuis en dat is wel weer typisch Joods. Zoals? Nou wat mij altijd opviel, mijn vader at, dat is wel een grappig voorbeeld, als hij vleeswaren at hij zijn brood nooit met boter. Dat vond hij niet lekker. En ik heb me dat overgenomen. En later realiseer je oh ja zo at hij dat natuurlijk thuis want zijn vader, mijn grootvader die ik nooit gekend heb, die was wel heel religieus. Die zat meer in de synagoge dan dat hij thuis bij de familie zat. En zo zijn er meer van die kleinere dingen dat je denkt oh ja, dat zit daar dus in. Maar merk je bij iedereen je krijgt natuurlijk van huis uit dingen mee. Maar hij was altijd heel erg tegen de poppenkasterij zoals hij dat noemde. En ja dat begrijp ik ook wel, ja hij heeft eigenlijk best een, zijn moeder was ziekelijk zijn vader was er dus nooit. Ja het was ook niet echt een harmonieus gezin. En eigenlijk alleen de kinderen die meegingen in het geloof, die meegingen naar de synagoge die telden mee. Dus hij heeft heel erg ervaren hoe het is, toen al, om niet mee te doen, om buitengesloten te worden. En in Oostenrijk waar die dus opgegroeid is heeft hij heel erg de kant gekozen van de socialisten, communisten het sporten die kant gekozen. Hij was ook heel erg verrast dat ik bij EAJG terecht kwam, hoewel hij het wel steunde. Ja heeft hij wel gesteund?

 

142  

Ja hoor ja in die jaren ja hij was al wel op hoge leeftijd. Ja dus ik voel wel die achtergrond en die betrokkenheid. Maar daar wordt u dus ook wel eens op aangevallen dat u een vaderjood bent? Nee hoor nee. Oh niet? Ook niet door mensen van het CIDI bijvoorbeeld. Nee hoor nee. Want dat is binnen de Joodse gemeenschap natuurlijk ook gewoon een discussiepunt. Ja want ze worden wel meegerekend gewoon Ja het is natuurlijk ook te belachelijk voor woorden (gelach). Even weer terug naar EAJG zelf. Heeft u het gevoel dat jullie erin zijn geslaagd zijn sinds de oprichting om het taboe op Israël te doorbreken want dat was toch een van de belangrijkste doelen of heb ik dat verkeerd? Nee dat klopt, nou ja primair natuurlijk het monopolie van sommigen op het woordvoerderschap namens de Joodse gemeenschap (doorbreken). Ja en dan bedoelt u bijvoorbeeld het CIDI toch? Ja en met het CIDI natuurlijk al die andere clubjes die als het ware op één toon zeiden ja en Israël heeft het recht zich te verdedigen Want ze zeggen wel dat het CIDI ook wel kritiek levert op Israël Ja nou ja goed. Ik zag een artikel van Ronny in de NRC deze week waarin stond dat Israël er ook niet verstandig aan deed nederzettingen uit te breiden, maar het is in essentie toch altijd wel staan voor Israëls beleid. Maar goed primair is het ontstaan (van EAJG red.) gekoppeld aan hoho wacht eventjes wij hebben ook een opvatting en die is niet zoals jullie die naar voren brengen en wij willen ook gehoord worden dat is eigenlijk de belangrijkste beweegreden om EAJG op te richten. En nu ben ik even kwijt En is dat ook gelukt? Ja mijn vraag was of het ook gelukt is om een ander Joods geluid te laten horen?

 

143  

Ik matig me aan om te zeggen dat we daar wel een rol in gespeeld hebben. Het is anders geworden. Toen we begonnen in 2000/2001 was er eigenlijk bijna in geen enkele krant ene kritisch artikel over de toestand daar. Dat is anders geworden. Het is ook wel zo dat we de afgelopen twaalf jaar actief benaderd zijn door pers door de media wat toch grote consequenties heeft gehad in de zin dat onze opvattingen ook zijn doorgedrongen. Er is wat veranderd. En nogmaals ik denk dat we daar een rol in hebben gespeeld. Als we er niet waren geweest of dat dan ook zo was geweest dat dat, maar goed het was natuurlijk ook zo’n moment, dat las ik ook in jou stuk, er zijn meer groepen in diverse landen op dat moment ontstaan. Het was een combinatie van, het was natuurlijk al jarenlang aan de gang, eerst had je nog de hoop dat het opgelost zou worden, toen kreeg je de tweede Palestijnse opstand. Kortom ik denk dat voor veel mensen toen die toch al met het zweet in de oksels zo van nou ja jongens wat zijn we nou aan het doen daar, en ik heb dat op meer plaatsen gezien. En ik denk dat ik wel kan stellen dat het feit dat ook uit de Joodse gemeenschap, uit de kring van mensen met een Joodse achtergrond mensen zijn opgestaan die openlijk hebben verklaard dat zij zich zeer ongemakkelijk voelen over wat Israël doet namens wie Israël spreekt dat dat een effect heeft gehad op de ruimte voor andere publicisten en andere mediamensen om er iets van te vinden. Want die rol hebben we in de afgelopen jaren wel degelijk gespeeld. Dat wij ook als het ware borg stonden voor de mensen zonder een Joodse achtergrond die wel kritiek hadden op de situatie in Israël dat die zich konden uitspreken en konden zeggen ja maar een ander Joods geluid vindt dit ook zo. Met andere woorden, een beetje een rare rol, maar Heeft u daar ook een voorbeeld van? Van zo iemand? Of van een situatie? Nou eh dat is diverse keren voorgekomen er zijn ook mensen die, er zijn diverse keren geweest, ik weet niet of dat in publicaties naar voren is gekomen, maar in debatten dat mensen dat wel zo tegen ons gezegd hebben ja. Ik heb geen concreet voorbeeld maar. Maar ze spraken zich uit omdat ze dan de Joodse gemeenschap, of een deel van de Joodse gemeenschap achter zich hebben, dat bedoelt u een beetje, dat ze zich gesteund voelen en dat ze niet ook een ander soort verwijten misschien krijgen Ja. Kijk wij gaan er even vanuit dat, ondanks het feit dat wij ook van alles over ons heen krijgen, dat het toch een lastige constructie is dat je mensen met een Joodse achtergrond die kritiek hebben op Israël wegzet als antisemiet. Weet je dat, dus ja het feit dat er mensen zijn zonder Joodse achtergrond die die kritiek ook uiten, ja die voelen zich toch gedekt door, ja er zijn ook mensen met een Joodse achtergrond die dit vinden dus waarom zou ik antisemiet zijn  

144  

in die zin. We hebben dat in het begin ook wel een beetje raar gevonden die rol, maar naarmate de toestand erger werd zijn we er steeds gemakkelijker in geworden. Dat is overigens de reden, wij hebben er in onze kring ook weleens discussie over gehad, wij zijn als het ware een koosjer stempel, oh ja dit is goedgekeurd door een ander Joods geluid. In het begin voelde dat niet echt, maar zo langzamerhand nee dat is eigenlijk heel logisch. Dat je dat dus, dus wij hebben daardoor ook vaak samengewerkt met andere groepen. En dat is ons ook niet altijd in dank afgelopen dat we En met wat voor groepen? Nou ja we hebben met het Palestina Komitee dingen gedaan met individuen dingen gedaan die niet altijd, met kerkelijke groepen dingen gedaan, met christelijke groepen. Dat wordt ons niet altijd in dank afgenomen dat is vanuit die oude reflex van oh nou dat is niet Joods en voor je het dan eh zijn we weer het slachtoffer. Nou onzin. Die mensen hebben kritiek op Israël die hebben wie ook, dus waarom zouden we niet samen kunnen optrekken? Bedenk overigens wel we hebben als principe wel keihard vastgelegd dat we nooit een structurele samenwerking aangaan met een andere groep juist om te voorkomen dat we inderdaad in een vaarwater komen waarin we niet willen zitten en we willen de handen vrijhouden. Dus we beoordelen dat elke keer weer opnieuw. Als wij uitgenodigd worden willen jullie bij ons optreden of zullen we dat samen doen dan kijken we kan dat, is dat zinvol, hoe kwetsbaar zijn we erin. Nogmaals omdat we ons ook bewust zijn je mag dan wel het gelijk aan je kant hebben soms moet je dat even niet zeggen of dat je in een aantal gevallen moet zeggen dit is niet handig, dit is niet opportuun. Nou dat roept wel discussie in eigen kring op,daar denken mensen in het bestuur weer verschillend over daar denken ze op kantoor anders Ja. En wat is dan het grootste verschil van mening binnen vaak? Nou wat bijvoorbeeld een rol gespeeld heeft. Daar heb ik zelf ook wel een duidelijk standpunt ingenomen. Dat is een goed voorbeeld trouwens van hoe dingen gevoelig kunnen liggen. Van Agt. Nou ja weet Van Agt is opgestaan als de verpersoonlijking van het Palestijnse streven naar zelfstandigheid en zelfbeschikking. Nou diezelfde van Agt ligt slecht bij heel veel mensen in de Joodse gemeenschap vanwege zijn gedoe indertijd met de Drie van Breda (oh ja tuurlijk ja) en voor hen kan van Agt nooit meer goed doen. Nou ja als je kijkt naar wat van Agt vindt, constateert heeft die man drieduizend procent gelijk. Ik heb hem persoonlijk nog nooit kunnen betrappen op iets wat riekt naar antisemitisme of. Ja het is een wat aparte man, en je denkt waarom heeft die zijn waffel niet opengedaan toen hij nog aan de macht was maar,  

145  

maar ja goed betekent dat dat je (dat daarna ook niet meer mag doen). Nee ja dat is ook raar. Bovendien dat is een heel bekend patroon, dat zie je in Israël ook. Generaals van het leger die pensioneren die trekken hun waffel open. Maar goed ondanks het feit dat van Agt dus in ons kamp thuis hoort, heb ik soms wel gedacht en dat ik heb ik ook wel geuit van ja we moeten niet als een bijwagen van van Agt gaan functioneren. Ik heb het daar met Jaap Hamburger discussies over die is namelijk lid geworden van de club die van Agt heeft opgericht dat is the Rights Forum met een aantal bekende zoals Hans van der Broek en minder bekende mensen heeft hij dus een stichting opgericht die dus dit thema als hoofdthema hebben maar dan vanuit hoe zeg je dat de rechtenkant. De mensenrechtenkanten gewoon we staan voor internationaal recht (onverstaanbaar) Jaap is daar lid van de raad van advies of weet ik veel. En ik heb wel eens gezegd Jaap je moet daar mee oppassen als je naar buiten treed als een lid van de club van Van Agt dan hebben we een probleem in de Joodse gemeenschap. Van Agt ligt daar niet goed. Je kan wel vinden dat hij gelijk heeft en dat ben ik wel met je eens maar dat is nou zo’n voorbeeld dat ik denk ja daar moet denk ik wijken, daar moeten we wijken voor het feit dat hij slecht ligt. Van Agt trekt, als hij morgen in Groningen spreekt, dan heb je gelijk de zaal vol, dat lukt ons niet zondermeer. Het is wel goed om soms dingen samen met hem te doen maar dat moet ook zijn grenzen hebben. Dus in die zin houdt u dus nog wel rekening met wat de Joodse gemeenschap vindt? Ja en dat vind ik ook professioneel. En dat betekent dus overigens ook, en dan kom ik dus even op mijn Westerbork verhaaltje uit, dat toen ik werd benaderd door een christelijke groep die elk jaar daar bij Westerbork van die stille organiseren en ze nu vonden dat Israël aan de beurt was Oh dat hebben zij zelf aangedragen. Ja ja ja die club bestaat uit wat ik maar noem mensen uit de christelijke hoek, protestantse gemeenschappen, kritisch maar ook wat behoudend. En die hebben jarenlang stille tochten bij Westerbork georganiseerd met als thema de schending van mensenrechten. En dan namen ze elk jaar een ander land: Birma, weet ik veel, maar altijd een beetje om de hete brij, Israël heen. Toen hebben ze mij, ons, mij benaderd. Ze hadden het idee dat het dit keer toch maar moest gaan over Israël en of wij daar een rol in wilden spelen. Nou toen heb ik een paar keer met ze overlegd en ze zeiden we willen het wel doen maar hoe en toen zei ik: ik wil het wel doen, lag ook een beetje voor de hand, is vlakbij enz. Ehm ja maar wat ga je dan zeggen, zus en zo. En ik zei moet je eens luisteren, Ik zei luister: ik weet precies hoe ver ik kan en wil  

146  

gaan dus als ik dingen zeg die prikkelend zijn dan zijn ze ook bewust prikkelend. Het is bovendien een toespraak dus ik kan er ook over nadenken. Ja we zijn dus, we houden dus wel rekening met sommige gevoeligheden, maar tegelijkertijd het moet wel uit ons hart komen. En dat kan botsen. Had u ook voorzien of verwacht dat Jawel ja. Maar het is natuurlijk wat je weer niet verwacht, het wordt natuurlijk ook opgeklopt. Ik was nog niet uitgesproken of het CIDI had al weer een persbericht klaar. Dat wordt opgepompt, een hoop gedoe. Maar wat u zegt was ook wel vrij scherp verwoord geloof ik toch? Een kankergezwel van bezetting, annexatie en achterstelling noemde u Israël, dat is wel, ik bedoel? Het woord kankergezwel is trouwens wel aardig dat je dat noemt (toch ja?) het staat niet in, daar is mijn echtgenoot de, meestal als ik iets schrijf laat ik het toch wel aan haar lezen als is het alleen maar om even een andere. En toen ze mijn min of meer definitieve concept had gelezen zei ze je moet het woord kankergezwel eruit halen, maar ze heeft gewoon een hekel aan uitdrukkingen die een ziekte hè. Dus dat heb ik eruit gehaald. Alleen die eerste versie is wel naar de pers gegaan. Oh u heeft het niet uitgesproken? En het was wel leuk want daar kon ik het CID dus op pakken (gelach), ja jongens dat heb ik helemaal niet gezegd. Maar ook zonder dat woord was het natuurlijk wel Nee ja, ik neem daar geen millimeter van terug. Maar weet je wat en dat is wat mensen met de ervaring met de media wel gewend zijn, je krijgt dan als buitenstaander de indruk, en zo wordt het ook gebracht, alsof je op de graven van de Joden hebt staan dansen (gelach) Ten eerste is het geen begraafplaats en ten tweede de stille tochten werden nooit gehouden in het kamp. Het was een stille toch in de omgeving en ze eindigen altijd bij het hek van het kamp met een minuut stilte. Dus het verhaal wordt helemaal niet, zelfs niet voor het hek gehouden, maar op grote afstand. Dan denk ik jeetje wat een waarborg, wat een voorzichtigheid, ik had het best in het kamp zelf willen houden. (gelach) Nou ja daar gaat het niet om. Maar ja goed, ik weet, het heeft bij het kamp wel veel gedoe veroorzaakt. Maar nee hoor ik sta er nog steeds achter en zo heb ik het ook ervaren, zoiets (de toespraak) schrijf je ook niet uit fantasie.  

147  

En wat is voor u een hoogtepunt geweest van twaalf EAJG, bent u ook ergens het meest trots op, het meest memorabel? Ehm, het was wel een belangrijk iets dat Westerbork gedoe, maar of het een hoogtepunt is dat weet ik eigenlijk niet. Nou ja waar ik wel trots op ben is dat we wel een stevige groep hebben neergezet die alweer twaalf jaar bestaat. Ondanks heftige discussies intern, we hebben ook wel momenten gekend dat het bijna op knappen stond omdat bestuursleden onderling ruzie kregen. Waar ontstaan dan ruzies over, over samenwerkingspartners, over? Nou ja kijk Hajo heeft indertijd de zaak toegespitst, Anneke Jos Mouthaan één van de oprichtsters die een tijd heeft meegedraaid. Kijk zo’n club trekt natuurlijk ook grote ego’s. Het zijn mensen die, als je je niet uitspreekt kom je ook niet bij zo’n club. Mensen spreken zich uit, sommigen doen dat heel nadrukkelijk, sommigen doen dat ook als het ware met grote dosis, ja hoe zeg je dat, hier ben ik. Dat leidt natuurlijk tot spanningen, moet jij dat nou weer doen, mag ik ook een keer wat zeggen. En als dat vermengt wordt ook met inhoudelijke opvattingen dan ja Er zijn bestuursleden opgestopt, op een gegeven moment was ik alleen met Hajo en Anneke nog overgebleven. En elke keer heb ik wel gekozen voor, hoe moet je dat zeggen, we zeggen wel waar het op staat maar we moeten wel rekening houden dat we een groep zijn die gehoord wil worden. Dus we gaan hier niet allemaal voor ons zelf spreken, dat is ook een discussie die ik met Hajo heb gehad en die ook heeft geleid tot een breuk met Hajo en EAJG. Dat ik op een gegeven ogenblik heb gezegd: moet je eens luisteren een ieder die spreekt namens EAJG die moet zich onderwerpen aan wat wij als club vinden, dat betekent niet dat ieder woord. Nou een voorbeeld daarvan was, Hajo is daar heel erg in doorgestoomd, en waar ik het absoluut niet mee eens was is ja wij zijn de antizionisten he. Voor hem was het duidelijk het echte kankergezwel was het antizionisme, het idee dat.. Dus hij heeft zich heel erg gemanifesteerd als antizionist. Toen heb ik tegen Hajo gezegd, Hajo dat is het zelfde als je zegt ik ben antikapitalist, wat bedoel je daarmee? Is dat tegen de huidige ordening, tegen de geschiedkundige ontwikkeling, wat bedoel je daarmee? Want het zionisme is een begrip dat heel veel mensen heel verschillend interpreteren. Dus dat is niet handig. Want voor de één is antizionisme je bent tegen Israël, want voor hen Israël is ontstaan dankzij het zionisme en dan ben je dus tegen Israël, terwijl we dat niet zijn. Dus ik vind dat je dat soort begrippen niet moet gebruiken. En dan moeten wij ook als club kunnen zeggen dat we die begrippen niet gebruiken, daar moet je helder in zijn anders worden we uit elkaar gespeeld en binnen de  

148  

kortste keren. Dus daarin ben ik altijd wel helder in geweest en dat heeft toch best wel tot stevige discussies geleid. En waar ik dan wel trots op ben is dat ik door die stormen de club bij elkaar gehouden heb en ook wel een aantal keer veranderingen in de club heb aangebracht. En staat u dan zelf voor het meer gematigdere Joods geluid of? Nou ik heb gemerkt dat ik mijn kracht toch wel ligt in het feit dat ik het zo organiseer dat we in beweging kunnen blijven en dat ik minder het accent, ook toen ik voorzitter was, op mijn eigen rol te leggen. Jaap Hamburger kiest totaal voor het andere, hij treedt heel erg naar buiten. Ja, want hij is nu voorzitter en u bent algemeen directeur? Ja en hij is ook gelijk woordvoerder.Dat is een begrip dat we zelf hebben geïntroduceerd. Ja het is niet zo dat een voorzitter ook woordvoerder hoeft te zijn. Maar in dit geval is Jaap woordvoerder en voorzitter en het is zo dat hij die kant van het werk heeft gekozen. Dat hebben we ook zo afgesproken. Ik wist natuurlijk wel dat Jaap meer de buitenkant zou kiezen en ik meer de binnenkant. Als voorzitter doet hij weinig aan intern En dat doet u wel? Ja dat doe ik wel in die zin ben ik een soort tweede voorzitter. Ja dat is een keus die heeft ook te maken met je eigen karakter. Ik ben niet zo’n, ik heb soms wel plezier in het schrijven naar buiten treden, maar het is niet zo dat ik elke dag denk ha dan gaan we weer eventjes. Hij heeft dat veel sterker. Hij kan zich ook bij elk stukje in de krant opwinden, terwijl ik zoiets heb van mmm daar kan ik me niet over opwinden. Maar goed terugkomend op je vraag waar ik dan toch trots op ben is dat ik op die manier heb bijgedragen aan de continuïteit van EAJG maar goed dat is wel iets wat je elke keer weer moet bevechten. De ene keer is dat t.o.v. je collega’s de ander keer is dat weer op financieel gebied. We gaan de komende jaren toch waarschijnlijk ook zware financiële tijden tegemoet omdat die grote fondsen toch ook minder geld krijgen. Dus ja wat dat ook voor ons gaat betekenen. Nou daar ben ik wel mee bezig, daar maak ik ook wel zorgen over, dus op die manier Dus u bent nog wel van plan lang te blijven bij EAJG? Nou, nou ja goed eerlijk gezegd ik heb wel eens tegen Elsbeth gezegd ik stop ermee. Die vindt ook dat ik er veel te lang mee doorga.

 

149  

(dat is uw vrouw dus hè) Die heeft wel eens gezegd moet je niet eens wat anders doen en op dat kruispunt sta ik nu ook wel een beetje, moet je niet weer naar de inhoud toe? Want ik ben de laatste jaren vooral met geld, dan dat ik, dat heeft ook geleid, dat voel ik zelf ook wel, dat ik weer terug wil naar de inhoud. Ik wil nog wel bij EAJG blijven, maar wil weer terug naar inhoud. Gewoon weer wat meer lezen over het onderwerp, niet dat het allemaal zoveel anders is hoor, en voor het debat heb je ook niet al die feitjes nodig hoor, maar voor het lijkt me fijn om in het dossier weer wat meer thuis te zijn, dat je ook bij elk schijnargument niet meteen denkt oh ja (Hoe zat het ook alweer) En een dieptepunt, of een meest omstreden actie of? Ik weet de datum niet meer, ik kan me nog wel herinneren wat ik net zei. Er was flinke ruzie in het bestuur en mensen gingen eruit en dat opgegeven moment Hajo, Anneke en ik alleen maar overbleven En waar ging die ruzie dan over? Ja dat was ook weer een van die. Nou ja kijk ook Anneke Jos Mouthaan, op zich wel een leuk type, was echt een doenster. Zij is ook actief bij SIVMO toch? Ja zij is ook een van de oprichtsters van SIVMO. Ehm als zij buiten is, is zij altijd bezig, hè ik bedoel wie het ook is, de koningin de burgemeester van Amsterdam, de buurman ze brengt het onderwerp naar voren en heb je er nog wat voor over. Ik kon met Anneke heel goed opschieten. In de begintijd toen we nog een werkgroep waren en dat was bij iemand thuis in Amsterdam en in die tijd ging ik er nog met de auto naar toe en dan klom ik weer in de auto om elf uur. En ik was nog niet op weg of Anneke en ik gingen elkaar bellen: nou wat vond jij ervan. Dus ik was met Anneke heel erg in een soort samenzweringsrol en ik was het met haar lijn eens en met haar dadenkracht. En voor haar was ik dan weer zo iemand die kon bemiddelen en een beetje de scherpe kantjes ervan afhaalde. Maar ja goed voor vele mensen was zij iemand die zei we gaan die kant op en de rest kan wel vinden maar we gaan die kan op. En welke kant is dat dan precies?

 

150  

Nou dat ging weer meer over actievoeren. En nou kijk ook voor mensen in onze eigen kring ook voor Eddy Keizer en ook zelfs voor Raymond geld dat op het moment dat je naar buiten treedt en vuile handen maakt, je maakt altijd vuile handen als je naar buiten treedt. Je kan, natuurlijk schrijven kan je redelijk overdenken, maar dan nog. Je schrijft het uiteindelijk, je komt er mee naar buiten, het staat er, je zegt het uiteindelijk. Dat leidt altijd tot zo had je het niet moeten zeggen of nou dat het een onsje minder moeten zijn. En ja daar gingen vaak die discussies over. En Anneke trad naar buiten, was actief ja op een gegeven moment, ja Harry de Winter was haar kompaan. En op een gegeven moment zeiden mensen Harry die is wel erg van de publiciteit die is meer van de knaller enzo, moet dat zo en Harry is niet mijn vriend enzo. Maar Hanneke zei Harry geeft ons geld en hij kan Pauw en Witteman opbellen en zeggen ik wil op de televisie dus je regelt het maar. En over dat soort dingen ging het vaak. En op een gegeven moment kreeg Hanneke dat ook, nou Hanneke is altijd wel stronteigenwijs. En die wil de zaak naar haar hand zetten. Nou dat is wel zo maar het is wel heel erg waar we naar toe moeten. Dus eh in die zin is zo’n club natuurlijk ook een enorme pot van verschillende karakters en bedachtzame mensen. Je hebt natuurlijk in onze kring, Eddy is daar een voorbeeld van, een beetje een huiskamergeleerde, prima kerel, prima opvattingen. Maar het is enerzijds anderzijds. En zo werkt het niet altijd. En Jaap is natuurlijk ook wel eens verweten dat hij dingen verkeerd zegt maar Jaap kan authentiek kwaad worden en dan kan hij onhandige dingen zeggen. Maar ja goed aan de andere kant, ja nou ja goed. Het is wel de bedoeling toch, je maakt dan misschien wel vuile handen als je naar buiten treedt, maar het is wel de bedoeling toch juist van EAJG om naar buiten te treden? Ja maar mensen realiseren zich dat niet. Je kan nu wel zeggen, lekker babbelen, ik wil de Elfstedentocht rijden, maar je moet wel ondanks de kou een keer het ijs op en kijken hoe dat. En dan valt dat tegen en dan flikker je op je neus en dan moet je toch weer opkrabbelen en ik denk. Dat is denk ik ook nog een grens die men moet overschrijden, je hebt je opvattingen, maar je moet je opvattingen ook kunnen uitdragen. En aan de andere kant de pers wil natuurlijk hoe smeuïger hoe beter, want ja enerzijds anderzijds daarvoor komen ze niet de volgende keer weer bij je terug, dat is saai dan vielen we in slaap enz. Dus je moet en sommigen hebben dat wel,sommigen niet maar het is wel nodig helaas. Ik vind dat soms ook wel jammer, want je krijgt natuurlijk in veel programma’s en in veel artikelen, ja het moet in honderd woorden.

 

151  

Wordt er veel overgenomen van wat jullie naar de krant sturen of kan ik dat beter aan de mediafunctionaris vragen? Nou ehm Sturen jullie regelmatig ingezonden brieven? Nou poeh, ik zou geen aantallen kunnen noemen. We hebben natuurlijk ook wel regelmatig missers dat we iets proberen over te nemen wat dan niet lukt. Maar we hebben ook veel publicaties wel gepubliceerd kunnen krijgen. En net toen het weer onrustig was in Israël hebben jullie toen ook veel gepubliceerd kunnen krijgen? Hebben jullie ook geprobeerd, ik heb ik niet echt iets gezien? Nee dat klopt, wat ik begrepen heb, maar ik heb het natuurlijk op afstand moeten volgen (meneer Wieselmann komt net terug van een maand in Australië) dat we bij omroep Max zijn gevraagd. Maar we hadden gewoon niemand beschikbaar, dat is een beetje pijnlijk maar, Jaap kon niet en andere willen niet. En sommigen voelen zich daar ongemakkelijk bij. En dat is dus niet gelukt helaas. Dat hebben we ook wel in het begin gehad, daar wil ik ook wel eerlijk over zijn, toen wij ontstonden, dat effect heeft natuurlijk vier vijf jaar geduurd, toen waren we anders, ooh een ander Joods geluid, wat is dat dan? En dat effect is er natuurlijk een beetje uit. Je merkt dat we in een aantal boekjes van journalisten wel staan, ik vind zelf dat wij bij de meeste rimpelingen in het midden oosten gebeld zijn: wat vinden jullie daarvan. Ja? Op dezelfde hoogte als het CIDI, zelfde positie? Of nog wel minder? Ja , eh ik ben daar niet ontevreden over. Sommigen vinden dat nog veel te weinig, dan verlies je ook een beetje de dimensie uit het oog. Het CIDI geldt ook een beetje als de mainstream en eh in een aantal gevallen hebben wij soms ook onhandig gereageerd of dan waren we er niet of dan hebben we het niet opgepakt. En een keer dat je gebeld wordt en je bent er niet en je luistert de volgende dag je voicemail af en het is te laat. En zo gaat dat bij die omroepen ze willen je nu hebben: om vier uur moet je in Hilversum zijn en anders hoeft het niet meer, dat hebben we allemaal meegemaakt. En ook dan zit je helemaal klaar voorbereid en dan dan nee we hebben toch besloten morgenavond een ander onderwerp te doen. Nou ik las nog in de krant dat overkomt alle beroemdhen in Nederland, of het nou Marijnissen is of ze worden allemaal opzij geschoven. In het begin waren we ook vreselijk gefrustreerd, maar ja zo wordt het spel gespeeld. Nee ik vind dat we in veel gevallen, wat ik me kan herinneren, toch wel  

152  

gebeld zijn. We zijn in discussieprogramma’s geweest, in de begintijd ben ik zelfs in het achtuurjournaal geweest, in de achter het nieuwsrubrieken. Harry de Winter is een paar keer geweest in de rol van. Ja, want die was eerst wel heel erg zichtbaar maar, en daar was ook wel eerst kritiek op, ik weet niet vanuit de media of vanuit de organisatie, maar die is nu wel minder, nou ja hij maakt nog wel jullie punt in interviews? Kijk voor hem geldt ook. In het begin was het nieuw en hij werd ook vaak gevraagd. Hij kon dat op een bepaalde manier ook wel afdwingen. En hij heeft ook, dat was niet per se ons onderwerp, maar het hing er wel mee samen dat hij een paar jaar geleden een advertentie in de Volkskrant heeft gezet dat als Wilders hetzelfde over de Joden had gezegd dat hij dan allang was opgepakt. Want in hoeverre was dat nou samen, want EAJG steunde het wel, maar het was niet een initiatief van jullie toch? Het was zijn initiatief maar hij heeft ons er wel over geraadpleegd. Bij Harry is het zo, ik wil het graag doen, doe je mee. Ja wat zeg je dan als hij 20.000 euro wil steken aan een advertentie op de voorpagina van de Volkskrant, ja want ik heb ook Pauw en Witteman al geregeld voor die avond, ja dat klopt dat doet ie dan he. Nou en het heeft veel positieve reacties opgeleverd. Ook veel nieuwe leden? Nee. Mensen reageren dan spontaan, honderden informatiepakketten uitgestuurd, maar dat leidt dan niet tot nieuwe leden helaas. Ja maar wat moet je dan he in hoeverre ben je dan succesvol. Ik denk dat we wel in de balboekjes staan van de journalisten staan. We worden regelmatig gebeld, maar soms is het zo ja leuk maar we nemen een ander onderwerp, of nee ja we hebben net al met het CIDI gebeld, dus jammer dan. Terwijl dat toch wel twee heel verschillende? Ja maar goed dan hebben ze (1 of andere quote nodig). Ja want hoe gaat dat dan in de praktijk. Dan hebben ze 1 of andere medewerker of uitzendkracht of stagiaire die gaat bellen, die weet ongeveer wat een ander Joods geluid, maar meer niet. En die zit je dan uit te horen en dan gaat ze de volgende bellen. En ja zo. Dus ja ik vind wel dat we meetellen maar zijn we altijd nog gefrustreerd over het feit dat we niet elke dag in de krant staan.  

153  

En is het bereik, hebben jullie meer leden gekregen sinds het ontstaan van EAJG? En hoeveel leden heeft EAJG eigenlijk? Nee kijk, we zijn een stichting dus we hebben formeel geen leden. We hebben alleen maar een achterban. En als het concreet is hebben we eigenlijk alleen maar donateurs, want we zien wie een bedrag stort. En we hebben inmiddels natuurlijk een bestand met mensen waar we informatie heen sturen zoals die factsheets. Het is, we hebben nog steeds wel, een aantal mensen in de bak. Maar hoeveel mensen zijn daar van actief, in de zin dat ze ons geld geven of in de ze zin dat ze reageren op wat we doen? We hebben ook wel de laatste jaren ons bestand wel opgeschoond. Er zijn mensen die bij ons staan als sympathiserend maar dat is omdat ze ooit getekend hebben voor dat eerste manifest. Dat waren 800 mensen? Dat waren 800 mensen. Dus ik, als je nu praat over actieve mensen of mensen die geld geven ik denk dat je dan praat over 400/500 mensen, zoiets. Dat is weinig, Maar ja aan de andere kant , we blijven natuurlijk een minderheidsgroepje en een kritisch groepje en een lastig groepje en een kwetsbaar groepje dus. Ik heb niet de illusie dat je 10.000 leden kunt hebben. Nee. Maar u hebt wel het idee dat u meer mensen gerepresenteerd dan de sympathisanten die u heeft? Tenminste dat zei u net? Ja. Maar dat mensen er niet mee naar buiten willen komen terwijl ze wel dezelfde mening hebben. Ja. Kijk het mooie zou zijn als al die mensen die niet naar buiten willen treden zich toch zouden opgeven voor EAGJ. Wij doen natuurlijk verder niets met hun aanmelding, we gaan het niet publiceren, maar ja dat is dan niet zo. Terwijl ik niet het idee heb dat we geen sympathie oogsten. Daar breek ik soms ook nog wel eens mijn hoofd over hoor. Het is voor ons aan de andere kant ook weer belangrijk dat je kan zeggen er zijn 1000 mensen lid. Maar ja vergelijk het nou eens met het buitenland, ik heb natuurlijk een aantal van die Europese groepen leren kennen. Ja dat wilde ik ook nog vragen. Is het nou een initiatief geweest van u, van EAJG?

 

154  

Ja het is een initiatief geweest van EAJG al in geloof ik ons tweede of derde jaar. Dat hebben we inderdaad geïnitieerd. Dat heeft ook wel een aantal jaren min of meer gefunctioneerd als een verband. Dat we samen persberichten of verklaringen opstelden. Een enkele keer hebben we ook gezamenlijk een reis naar Israël gemaakt. Maar ja. Maar het is een heel los samenwerkingsverband toch? Het is een heel los samenwerkingsverband. Er zijn wat groepen uitgegaan, er zijn groepen die hebben zo hun eigen opvattingen over wat ze wel of niet moeten ondernemen. Ik moet zeggen, mijn grootste frustratie is dat we niet krachtige Europese beweging hebben kunnen vormen tot op heden. Ik ben daar dus zelf, als individu, de afgelopen jaren mee bezig geweest, heb allerlei pogingen gedaan. Voor mij was dus dan de insteek laten we ons nadrukkelijker manifesteren in Brussel. Dat is concreet, daar kun je dingen organiseren, daar kun je je stem verheffen, daar kan je spreken namens een aantal groepen, je kan mensen uitnodigen om te komen spreken. Maar ja dat is zo moeilijk gebleken. Omdat en dat heeft verschillende oorzaken. Nou kom ik dus op de vergelijking met andere groepen. Dan blijkt dus dat wij, als Nederlandse groep, één van de weinige echt goed georganiseerde groepen zijn, met wat geld. De meeste andere groepen zijn losse verbanden van hoe zeg je dat, bezielde mensen, maar zonder, de meeste groepen doen helemaal niets op lobbygebied. Die zijn wel actief met het schrijven van dingen, maar het idee dat je de gevestigde orde lastig valt met jouw verhaal dat is dan, de Franse groep is daar mordicus tegen. Die vinden dat je buiten de instituties moet werken. De Fransen zijn dus redelijk syndicalistisch, met de vakbeweging, de Italiaanse groep is behoorlijk communistisch. Dus weet je wel, dat is dan, en dan denk je is er geen andere groep maar dat is dan de enige georganiseerde groep. Een van mijn ideeën was ook, misschien kunnen vanuit dat verband, dat Europese verband, gewoon individuen in die landen aanspreken. Maar ja goed om dat te organiseren, moet je.. Ja, het viel me al op toen ik de websites van die kleine organisaties bekeek dat er een heel groot verschil is tussen. Er was eentje die leek wel heel erg op jullie website. De Britse groep. Dat is ook de enige waarmee we ook nog contact hebben initiatief. Daar zit ook iemand die ook graag in Brussel wil lobbyen. Met hem ben ik ook naar Brussel geweest. Ehm dus ja mijn enige hoop op dit moment is dat ik met de Britse groep dit spoor zou kunnen volgen en dat we misschien van daaruit weer andere groepen enthousiast maken en dat ze dan zeggen goh het is wel goed dat ze dat doen. Maar ja dan kom ik je op rare fenomenen. Want de Franse en Italiaanse groep vinden dat ik dan dingen doe want ik heb stichtingen opgericht  

155  

ook voor dat Europees verband een ja dan ben ik niet democratisch bezig want alle groepen moeten er over mee kunnen beslissen. Alle groepen moeten ook in het bestuur zitten. En dan denk ik ja bekijk het even, vanuit mijn achtergrond met dat EAJG weet ik hoe link dat is, hoeveel moeite het ook kost om het echt professioneel te doen. Dat je echt niet die ballast moet hebben van elf verschillende groepen van. Het zijn hele goeie mensen, echt aardige mensen, maar die Italiaan ook dan zit je de hele zaterdag te vergaderen dan heb je a, b en c besloten en dan zondagochtend ja maar a.. Dan denk ik jongens, ik ga naar huis. Dat heb ik ook een paar keer letterlijk zo gedaan, maar ja andere mensen zeggen ja Max iets Europees organiseren is moeilijk, kijk naar de EU. Maar dan moet u wel een heel groot hart voor de zaak hebben? Ja omdat, moet je eens luisteren er zijn in Frankrijk nog 500.000 mensen met een Joodse achtergrond, dus we zijn uiteindelijk in Europa nog met een paar miljoen. We weten dat in Brussel, de mainstream, het pro-Israël geluid, zeer veel word gehoord, omdat dat gewoon goed georganiseerd is. De kolonistenbeweging heeft zelfs een kantoor in Brussel en ik denk: waar zijn we? Ik denk dat is doodzonde, want elke keer als ik in Brussel praat

met

parlementairs, met mensen van de Europese Commissie, met staf dus van de Europese raad, dan prima Max je moet maar en je kan langskomen. Ze zijn altijd geïnteresseerd, bereid om informatie te geven, er zit best een kritisch massa in het Europees parlement, ook bij de Europese Commissie. En dat benutten we niet, zo simpel is het en dat vind ik doodzonde. Maar ja goed, langzamerhand heb ik het idee Max misschien is het wel een brug te ver. Het is zelf zo dat ik nog geld overheb van het geld dat ik heb gekregen van Oxfam om dit allemaal op te starten. Ik kan het niet uitgeven en dan moet ik het terug storten. En ik zit nu nog zelfs met de leden van EAJG te denken hoe kunnen we, hebben we niet een plan B. Ja want anders is het ook erg zonde en zuur. Ja, maar dat vind ik heel jammer want het is, hoe klein we ook zijn, als verzameling van mensen met een Joodse achtergrond, we lijden aan het zelfde euvel dat je natuurlijk in de eigen geschiedenis hebt gezien, de versplintering in het eigen kamp. Dat is heel frappant. Dan maak ik een verklaring en ik weet, als je naar een parlementair schrijft, dan gaat het ergens over, bijvoorbeeld een protocol over toegang van Israël tot de Europese markt, dat is ons onderwerp daar moeten we voor lobbyen. Maar als je dat bij die groep, nee maar Max die bedoeïen moeten nog, en dit moet nog en dat moet nog. En als je voor alles lobbyt dan lobby je voor niets. Mensen op de bank thuis kunnen maar een boodschap onthouden en niet  

156  

twintig. En dan is het niet zo dat jongens zo moet je het spelen, nee dan moet alles, en dan gaan we ook nog ruzie maken, de een vindt dat je begrip hebt voor iets van Israël al verkeerd er zijn zelf groepen die vinden dat hele Israël niets.

En

nu

heeft

u

het

over

Europese

groepen

he?

Ja, Europees. Maar ik vind het wel doodszonde. Want nou heb ik een stichting, maar goed ik sta nu ook op het punt, ook als individu, het kost gewoon heel veel energie weet je. Als dit nu lukt, ik heb nou een stichting, maar wat moet ik nou met die stichting? Dat kan ik me voorstellen dat dat frustrerend is, een stichting met geld die toch niet kan bereiken wat. Ja ja. Hoe ziet u de toekomst van EAJG. Denkt u dat het voort blijft bestaan als u er mee zou stoppen? Nee, het is nou niet meer zo, als ik er morgen uit zou stappen dan zou het gewoon doorgaan denk ik. Dan zijn er wel mensen die mijn rol kunnen overnemen. Nee, die kwetsbaarheid zit er niet meer in. Ik denk dat een belangrijk moment komt als het geld minder wordt. Want ja hoe moeten we dat doen, of we moeten wel een vrijwilligersorganisatie worden. Maar dan kan je toch veel minder geprogrammeerd naar buiten treden. Want het geld wordt nu vooral geïnvesteerd in dus de betaalde medewerkers die alles bijhouden en sprekers die u naar Nederland haalt toch? Ja dat hebben we in het verleden gedaan ja. Maar het meeste geld gaat toch naar mensen die voor ons werken, schrijven en ook naar de overhead. Als je met geld omgaat dan moet je dingen verantwoorden, je moet een goede boekhouding hebben. De adressen is ook een heel systeem, je hebt je communicatiekosten, verzekeringen. Toen we begonnen met optredens moesten we een aansprakelijkheidsverzekering De exploitant van de zaal spreekt ons aan op schade. Dat zijn allemaal kleine dingetjes, maar zo gemiddeld moeten we toch 1,5 ton per jaar binnen zien te halen om het te doen zoals wij doen. Al gaat er maar 50.000 van af dan zullen we ergens moeten snijden. En het vervelende is dat als je snijdt, als Raymond die  

157  

donateurs binnenhaalt bijvoorbeeld stopt, al zou die wel zeggen dan doe ik het nog wel vrijwillig een jaar, dat is een vicieuze cirkel. Want dan ga je die dingen waardoor je succes hebt dan ga je die meteen (bezuinigen). En vrijwilligers willen niet elke week klaar zitten om dingen te schrijven of administratie te doen. Dus ja, ik zeg niet dat het niet mogelijk zou zijn. Ik weet niet of ik er dan nog lol in zou hebben want ik ben iemand van de professionaliteit en zo heb ik me ook wel gepresenteerd. Dus ik denk niet dat ik degene ben die vrijwilligers achter de broek zit. Dus in die zin hebben wel mogelijk een continuïteit probleem. Maar ik denk dat het dan zou veranderen in een club die wat meer adhoc dingen schrijft. Af en toe eens een geluid laat horen. Ja, dus minder constant, maar af en toe eens een geluid laat horen? Ja. Dan zou je de naam moeten gebruiken als een soort etiketje die mensen verbind die op dezelfde manier over de zaak denken. Ja. Maar goed we hebben er ook wel eens over nagedacht, zijn er nog andere financiële bronnen. En dat is ook allemaal nog niet helemaal uitgesloten dat we ook weer andere bronnen zullen vinden. Maar goed. Een ander probleem is natuurlijk wel, waar we het in het begin van het gesprek over hadden, kunnen langzamerhand mensen van mijn generatie overlaten aan de jongeren. Op ons kantoor werkt Rick, die is hartstikke jong, die is jouw leeftijd. Op zich zijn er wel wat mensen die professioneel er verder mee zouden kunnen. Of het ook zo werkt dat er een nieuwe generatie bestuurders opstaat die zeggen wij doen het op onze manier. Zou kunnen hoor, misschien zijn we ook een rem (ja zou kunnen) en als het huidige bestuur opstapt er een paar jongeren spontaan opstaan. Die zullen het op een andere manier doen dan, denk ik. En zolang het probleem voortbestaat zal er toch wel behoefte zijn op de een of ander manier aan die uitdrukking van een ander Joods geluid. We hebben onszelf nog niet overbodig gemaakt inhoudelijk, laat ik het zo zeggen. En heeft u ook het idee dat EAJG veranderd is, inhoudelijk? Is het radicaler of duidelijker geworden wat u laat horen, of meer ingetogen of hetzelfde? Ik vind dat we redelijk consistent zijn in onze boodschap. Nogmaals afhankelijk van wie het woord voert. Met Hajo indertijd, of Jaap of ik in de tijd, dan kan je zeggen dan staat het er de ene keer wat gematigder. Onze gedachtevormingen hoe we naar buiten treden zijn we toch redelijk consistent gebleven. We vinden ons nogmaals redelijk mainstream, we hebben echt niet zulke radicale opvattingen. We hebben intern nog wel discussies, de twee statenoplossing is dat nog wel haalbaar. Maar goed. Kijk wat wel doen, en dat is ook wel in navolging van  

158  

een groep waar we heel erg naar kijken als voorbeeld, The Jewish Force of Peace in Amerika, die spreken zich niet over dit soort kwesties uit. Die is nog veel radicaler voor de gelijke rechten benadering. Het gaat erom dat Palestijnen en Israëli’s volledig genot van de mensrechten hebben. Of dat nou in de 1, 2 of nulstaten oplossing is dat maakt allemaal niets uit. Die spreken zich over dat soort kwesties niet uit. En wij neigen daar ook wel wat toe. Omdat wij ons ook wel realiseren van ja, het is ook wel naïef als we zeggen we zijn voor een Tweestatenoplossing want dan zijn er veel mensen die zeggen hoe wil je dat nog doen. En om nou te zeggen we zijn voor een statenoplossing, dan krijg je weer ander gedoe. Maar als je je daar niet over uitspreekt dan kan je weer het verwijt krijgen van wat is jullie oplossing dan? Tenminste mensen verwachten dan ook wel dat je met concrete [oplossingen komt] Nou ja, dat heeft de redenen waarom ik nog en dat doen we allemaal nog in publicaties dat wij dus wel voor die Tweestatenoplossing zijn. Als was dat alleen maar vanuit het simpele feit dat de Palestijnen daar nog naar streven. Kijk je kan vanuit je eigen waarneming zeggen dat is niet meer haalbaar, maar dat vind ik ook nogal koloniaal gedacht. Dat betekent dat je voor een groep die dat nog wel wil en manifesteert dat je zegt nou jongens dat moeten jullie niet meer willen. Dus daarom ben ik er wel voor om naar buiten te brengen dat je voor een Tweestatenoplossing bent. Maar je mag er wel meteen achter zetten dat je wel een hard hoofd hebt in de realisatie daarvan. Maar daar zijn we dus sinds 2001 niet veel in veranderd, dus ik zie dat verschil niet. En Hajo Meyer is dus nu niet meer actief? Nee hij is uit het bestuur gegaan en is niet meer actief. Sinds wanneer dan? Dat is toch zeker al weer een paar jaar terug, drie, vier jaar alweer. We hebben een hele tijd toen met zijn drieën, ik, Jaap en Alfred Feberwee en dat hebben we bijna twee jaar volgehouden. En toen heb ik gezegd jongens we zijn gek we zitten hier met zijn drieën in het bestuur en toen was mijn idee laten we de leden van de raad van advies die we toen nog hadden erbij betrekken. Dus dat waren Hedy D’ancona, Marjan Sax, Anneke Jos Mouthaan, Dieuwertje Blok, uiteindelijk hebben we hen zover gekregen dat ze in het bestuur zijn gaan zitten. Dus we hebben nu wel een bestuur op volle sterkte maar we hebben nu geen echte raad van advies meer, maar we zijn bezig om een nieuwe, geen raad van advies, maar comité van  

159  

aanbeveling te vormen. Ik had gehoopt dat we in deze maand de eerste bijeenkomst zouden hebben, we hebben ook wel mensen op het oog, die ook wel willen. Bekende mensen of? Ja dat zijn bekende mensen. Ik weet niet of ik ze al mag noemen. Omdat we er nog helemaal geen ruchtbaarheid aan hebben gegeven. Maar dat zijn wel bekende mensen ja. En dat zal ook wel helpen met publiciteit. Ja dat willen we in ieder geval gaan benutten ja, zo van kijk. Dus nou ja hopelijk kan dat dan begin volgend jaar gebeuren. Nou ja op die manier zijn we dus ook wel weer bezig met onze continuïteit. We voelen onszelf niet overbodig. Ja weet je, het is natuurlijk ook wel heel frustrerend hè, dat je nog zolang met een onderwerp bezig moet zijn en eigenlijk helemaal geen vooruitgang ziet. Althans, dat zit ik me nu af te vragen want ik moet een klein artikeltje schrijven voor de stichting Groninger Jaballah. En dan zit ik te denken hoe denk ik er nou eigenlijk over, is er dan toch iets, want je hoort natuurlijk dat Palestina in de VN-raad toch een grote meerderheid voor stemmers kreeg en in mijn beleving, ik heb dat dus in Australië nauwelijks kunnen volgen, maar op een gegeven moment hoorde ik van die Gaza oorlog en dat Clinton op bezoek kwam en er was alweer een wapenstilstand of een staakt het vuren. En toen dacht ik he dat is toch anders dan toen de eerste Gaza oorlog. Dit houdt heel snel op, dit is iets anders, het werkt toch anders. Maar dat vind ik heel moeilijk, daar zit over te denken en ook hoe ik dat op moet schrijven. Ik ben in ieder geval wel voor mezelf wel tot de conclusie gekomen, dat is niet dankzij ons, maar we hebben er wel een klein rolletje in gespeeld, het onderwerp staat op de kaart, de Palestijnen staan op de kaart, de toestand in Israël staat op de kaart, en dat krijgt men er niet vanaf. En nou ja zoals ooit een ambtenaar van Buitenlandse Zaken tegen mij zei, nou ja Max soms wint en soms verliest een volk. Nou ja zo kun je er ook naar kijken, maar dan zou het nog wel eens zo kunnen zijn dat de Palestijnen niet hebben gewonnen, maar ze kunnen ook niet meer weggemoffeld worden in de geschiedenis denk ik. Hoe het ook uitpakt. En dat is in ieder geval veranderd denkt u? Nou ja dat kan je in die zin, nogmaals hoe het ook komt, zal waarschijnlijk voor 90 procent door de Palestijnen zelf zijn gekomen, dat weet ik niet. Maar in ieder geval hebben we Natuurlijk is het wel van belang geweest, al die organisaties in verschillende landen.  

160  

Ja de civil society die zich er druk over maakt. En ook niet de geringste civil society. Maar dat merk je toch ook wel aan mensen om je heen, tenminste ik aan jongeren om me heen. Bij ons is het eerder not done om pro-Israël te zijn dan tenminste niet dat we daar heel veel discussies over hebben. Zo is het dan ook wel weer, het is niet iets wat heel erg leeft onder mijn vrienden. Maar als je er discussie over hebt dan is het toch eerder pro-Palestina dan. Oh ja zo ligt dat daar wel Ja tenminste, zo heb ik het idee bij mijn vrienden. Mijn geschiedenisstudenten vriendinnen en een vriendin van mij zit bij de SP dus daar krijg je het ook nog meer. En ook met ander mensen. Maar ja dat idee heb ik wel ja. Nou ik moet zeggen, ik zit op de roeiclub, en ik scheid mijn werelden, maar soms vragen ze bij de roeiclub wat doe je en soms als ik geen zin heb zeg ik, ik doe wat bestuurswerk. En soms zeg ik ik werk voor EAJG en dan hoor ik: oh wat goed dat jullie dat doen. Ja dat krijg ik ook te horen als ik zeg waar ik mijn scriptie over schrijf: oh dat is een goede organisatie. Nee nou ja goed, soms weet je ook niet, je hebt natuurlijk wel veel discussies met christelijke genootschappen, dat zijn echt van die Israël adepten, die het soms wel moeilijk hebben met die kritische houding. Wordt u er ook niet wel eens moe van? Tenminste ik zat een tijd geleden, en daar was u ook maar u zag mij niet, een jaar geleden, in Images bij de discussie over de Nederlandse band met Israël en u zag er een beetje moedeloos uit. En zelf werd ik na één discussie er al een beetje moedeloos van, ga ik hier mijn vingers aan branden? Nou ja het lullige was een beetje dat ze hadden eerst een opzet, ze wilden iemand naast het eventuele pro-Israël kamp en het kritische Israël kamp iemand met buitenland ervaring. Ik meen dat ze Han van den Broek hebben gevraagd maar die kon niet. En toen heb ik mij zelf naar voren geschoven. Met enige aarzeling omdat wij bij EAJG ook zoiets hebben we gaan niet een soort kickbokswedstrijd organiseren tussen het CIDI en EAJG voor een algemeen publiek. Want, waarom niet?  

161  

Nou dat roept een beetje zo iets op van, die gaan elkaar af gaan zitten maken die Joden, en wij kijken er naar. Ik heb daar zelf althans enige schroom in. Maar goed daar hebben ze geen gebruik van gemaakt en toen kwamen ze met Tineke Strik. En de voorzitter was natuurlijk, en dat wist ik, erg op de hand van Naftaniel. Dus ik zag het gebeuren. Die Strik kende ik niet maar die was redelijk zwak, die gaf Ronny alle ruimte en de voorzitter was erg op de hand van Ronny. Nou ja goed ik ging daar zitten en voor de organisatoren had ik mezelf aangeboden, maar ik ben dan wel zo ik ga niet alsnog mijn rol vullen vanuit het publiek. Ten eerste sta je dan al op tien punten achterstand met een bevoordeelde voorzitter. In meerdere opzichten voelde ik me en Ronny kreeg alle mogelijkheid. Ja he dat viel mij ook al op. En hij kreeg het laatste woord waar hij nog even alles er uit kon gooien. (ja weet je). Ik vind het wel, nou ja je trekt dat soort mensen misschien ook aan als je er een debat over organiseert, maar zoveel mensen waren zo emotioneel. Zo veel mensen gingen opstaan en ruzie maken met elkaar. Terwijl de helft er ook niet zo veel mee te maken had, dat is niet erg maar. Ik heb een klein hoogtepuntje, nou ja niet echt hoogtepuntje, dat ging spontaan. Ik ben een keer uitgenodigd door de JOVD, de jongeren van de VVD, die hebben een keer per jaar een soort jaarvergaderingen en dan organiseren ze van alles. En ze hadden gevraagd of ik daar kwam spreken want ze hadden een middag over het Midden-Oosten. Dat was volgens mij dezelfde voorzitter, daarom wist ik wat ik voor vlees in de kuip had. Maar in het panel zat ook degene die bij de PVV is weggaan, Wim Kortenhoeve. Ik weet niet of je die kent, maar hij heeft een paar jaar bij het CIDI gewerkt en is daarna nota bene bij de PVV in de tweede kamer gekomen, hij heeft een christelijke achtergrond. Hij is heel extreem pro-Israël. Dat wist ik. Dus wij zaten daar op een rijtje voor die keurige JOVD’ers. En hij mocht als eerste iets zeggen. En hij begon meteen over een schip dat was gesignaleerd met wapens voor de Palestijnen. Dat is natuurlijk een discussie techniek he, incidenten pakken en zeggen hoe slecht. En ik weet niet meer precies wat hij zei, maar in ieder geval werden wij er onmiddellijk in zwart gemaakt. En ik explodeer, ik zat naast hem, en zei Godver Wim, dit neem je terug. En ik zag de hele zaal zo van ooh. En ik was meteen, en hij was de rest van de vergadering poeslief. En ik was daar eigenlijk helemaal niet op bedacht, maar ik was blijkbaar in een stemming met een kort lontje. Dat vond ik wel achteraf van wauw dat ik daar meteen bovenop zat. Als je dat laat doorzieken namelijk tot de tweede ronde dat werkt helemaal niet. Nee precies dan hebben mensen dat al in hun hoofd.  

162  

Nou ja van de diverse bijeenkomsten die ik heb meegemaakt was dit wel de betere. De band met het CIDI is dus, jullie staan een beetje tegen over elkaar toch? Is er onderling ook wel eens contact of? Nou ja we hebben contact in de zin dat wel elkaar natuurlijk wel eens tegenkomen in de debatten en bijeenkomsten die georganiseerd worden, maar verder hebben we geen georganiseerd contact. , We hebben het ooit eens geprobeerd jaren geleden. Dat was wel een van mij ideeën, laten we eens kijken want hoe verschillend je ook denkt over het conflict en oplossing ervoor, je zal wel iets gemeenschappelijk hebben. In de zin van eh, ja hoe moet je dat nou zeggen, vanuit een gemeenschappelijk achtergrond misschien. Dus we hebben toen een bijeenkomst gehad in Den Haag met het CIDI. Heel uitgebreid, met een grote delegatie. Maar nee dat was toch niet iets waarvan we zeiden. Nee dat, ik kan me een discussie ook met Ronny herinneren, dat was toen. Ik zei maar Ronny als jij, wat ik gewoon meegemaakt heb, daar op de Westbank staat daar in de winter, je ziet daar die arme Palestijnse boertjes die daar eindeloos moeten wachten voor zo’n hek en die daar een voor een worden doorgelaten met gekoeieneer. Nou goed je schaamt je ter plekke dood. Maar je staat daar zelf bij als een soort waarnemer, onder een afdakje, zodat je niet nat wordt. Ik zeg Ronny daar sta je dan bij te kijken dan schaam je je toch dat dit ook in jouw naam gebeurd. Ja we doen het wel niet zelf maar we worden toch gebruikt als eh. Ja dat vind ik ook wel zo van heel ver, maar dat is wat we onszelf moeten aandoen. Nou Ronny sorry maar als dat in jouw bovenkamer zo werkt dat je dingen accepteert die je eigenlijk moreel niet, uit een soort geschiedenis kan billijken, ja dan denk ik, en dat heb ik niet gezegd, dat deden die Duitsers ook. Een miljoen Joden, dat zijn allemaal slechteriken, dan schakel je blijkbaar je morele, en dan denk ik nou dat kan ik nooit uitschakelen. Ik bedoel dan mogen de rest van de Palestijnen allemaal terroristen zijn, maar als ik daar van die keuterboertjes zie dan denk ik dat kan niet dat mag niet, dat is niet in de haak. Daar is geen enkele rechtvaardiging voor. En toen dacht ik dan praat je toch vanuit hele verschillende. Ik heb daar later met Ronny ook nog wel discussies over gehad hoor, maar dan blijf je toch hangen, dan heb je toch een ander moreel kompas. En de band met het Nieuw Israëlisch Weekblad, u mailde dat u daar een beetje een haat liefde verhouding mee had? Ja we hebben altijd zoiets van, dat is natuurlijk het enige blaadje op dit moment in Nederland dat zich duidelijk op het Joodse publiek richt, waarbij trouwens de oplage cijfers tegenvallen. Dit is het enige blaadje dat een algemeen magazine is.  

Dus ja we hebben wel geprobeerd 163  

binnen te komen, we hebben er wel eens artikelen in gehad. We hebben er op een gegeven moment wel eens advertenties in gehad. En die zijn ook wel eens geweigerd toch. Die zijn ook regelmatig geweigerd. Met de ene hoofdredacteur heb je een redelijke goede relatie met de andere waardeloos. Het enige is Jaap zit nu in een groepje en dan heb je elke week een stelling,. En Jaap zit in het groepje die daarop mag reageren Oh dus dan wordt het geluid wel elke week gehoord in ieder geval. Ja deze keer was de stelling dat Netanjahu het beste was voor Israël op dit moment, en daar mag hij dan op reageren, 200 woorden mag dat zijn. Dat is het enige wat we nu, nou ja je kan zeggen, dat is wel we mogen wel nog meedoen door reageren op de stelling. Maar u heeft dus ook wel eens ruzie? Ja met diverse hoofdredacteuren, dat is ook wel afhankelijk van de hoofdredacteur. Dat zou je als je Jaap spreekt moeten vragen. Dat is ook wel een beetje een kwestie van persoonlijke chemie misschien. Dat je hoe zeeer je ook van mening verschilt... En ook, bijvoorbeeld die advertentie van Rachel Corrie.. Rachel Corrie? Ja dat was die activiste.. Ja ik weet wel wie Rachel Corrie is Ja toen wilden jullie, tenminste dat had ik gelezen, ook een advertentie plaatsen in NIW over dat zij vermoord was en dat is toen ook geweigerd. Oh ja dat zou kunnen ja, dat klopt, wat goed dat je dat nog weet. Ja eh Maar goed ik kan dat ook wel vragen aan.. Oh nee dat klopt. Oh dat is ook wel een leuk verhaal, niet een hoogtepunt, maar dat vond ik van mezelf wel een leuk initiatief. Ja ik ben soms wel creatief in dat soort dingen. Ik ging hier in Groningen naar een voorstelling van Laura van Dolron. Dat verhaal van Rachel Corrie is in een aantal landen omgezet tot allerlei toneelstukken en zij heeft dit in Nederland gedaan. Uiteindelijk heb ik die in Groningen gezien en na afloop ben ik doorgedrongen tot de  

164  

coulissen. Ik heb me voorgesteld en vertelt over onze achterban. We zitten elk jaar eigenlijk te worstelen moeten we iets speciaals doen voor onze achterban. Een soort combinatie van iets voorschotelen en vragen wat vinden jullie ervan. Ja een soort ledenvergadering. Ja want wat dat betreft zijn we weinig democratisch. En dat heb ik toen georganiseerd. In Amsterdam heeft ze speciaal voor ons opgetreden. Dat was erg indrukwekkend. Zat echt iedereen minuten na de voorstellingen stil Ja dan weet je dat het wel goed is binnengekomen. Maar zij is, ze is zelf ook een tijdje in Palestina geweest. Maar goed dat is de kant van het werk dat je ook met veel creatieve mensen in aanraking komt. Sowieso was het, ik ben altijd gewoon ambtenaar geweest en toen ik met EAJG in aanraking kwam, kwam je met veel mensen in contact en in een televisieuitzending Ik heb altijd gezegd, ik heb in mijn tijd voor EAJG meer contacten opgedaan dan in die twintig jaar in mijn werk zeg maar. Ja. Volgens mij heb ik al mijn vragen wel gesteld. Ik loop ze nog even snel voor mezelf door. Is het EAJG vooral bedoelt voor de Nederlandse gemeenschap of voor de Joodse gemeenschap, ja ik weet wel dat die twee ook samenvallen, maar denkt u dat u ook Joden anders hebt laten denken door EAJG? Nou we hebben het altijd allebei als doelgroep gezien, niet de een exclusief niet de ander exclusief. Dat staat ook wel in de eerste beginselverklaring, dat we daar ook wel even over gesteld hebben. Dus voor een algemeen publiek maar ook wel

in het bijzonder voor de

Joodse, dat is altijd wel een dubbelspoor geweest. Het enige is, maar ook dat is eigenlijk al vanaf het begin al zo gelopen, we hebben ook niet Joden in onze achterban. Omdat vanaf het begin al mensen zich bij ons melden met wat goed wat jullie doen en kan ik jullie steunen. Ik wel niet Joods, maar ik vind het wel belangrijk... Nou ja goed dus we hebben alleen wel een paar jaar een beetje geworsteld met hoe we dat dan zouden organiseren. Want moeten we niet Joden dan, je kan het vrienden van noemen, een duidelijk onderscheid maken. Maar uiteindelijk hebben we daar niet voor gekozen, omdat we toch eigenlijk zoiets hadden van wat is nou eigenlijk. Wat wel een punt was is dat we in het begin stipter waren in het bijhouden of iemand nou wel of niet een Joodse achtergrond had, waarop ze dan moesten invullen Joodse achtergrond of niet. Omdat dat we dachten we willen wel weten, net als bij het bestuur, dat we  

165  

niet krijgen jullie zijn helemaal geen Joden. Dat is ook verwaterd, ten eerste mensen die zich aanmelden op de website, en we vragen er ook niet meer heel explicitiet naar. Omdat we het toch eigenlijk elke keer weer ongemakkelijk vinden. Maar van sommige mensen weet je het wel omdat ze het zeggen of omdat je het ziet, die is zo overduidelijk Joods, dat kan niet anders. Maar dat is dus in onze verwerking nog wel eens een punt geweest. Maar we vinden het nu eigenlijk niet meer zo relevant. Maar bestuursleden moeten nog wel steeds Joods zijn toch? Ja dat is in ieder geval wel, daar trekken we de grens. Het blijft natuurlijk wel een ander Joods geluid. En het bestuur is natuurlijk de club die als eerst naar buiten treedt. Want dat, het zijn ook vaak de mensen die naar buiten krijgen, zoals Jaap, Hedy en Marjan Sax. Dat maakt de organisatie natuurlijk ook interessant voor de media, dat het een ader Joods geluid is. Ja precies dus in die zin zijn we daar ook nog wel strikt in, maar ja god de aanhang. Er zitten gewoon een aantal Joodse mensen bij en een aantal niet Joodse mensen. Hoe moet je dat in godsnaam definiëren weet je. We roepen natuurlijk wel eens cynisch misschien moeten we de Neurenberg wetten er nog eens op nalezen. Maar ja goed dat is een grapje die je alleen in bepaalde gezelschappen maakt. Dat zou ik ook niet per se in een toespraak opnemen Nou we hebben het wel eens geroepen hoor (onverstaanbaar) Als mennen met daar soort lullige antwoorden komen moet je ook gewoon met lullige antwoorden komen. [Meneer Wieselmann en ik praten verder over mijn scriptie. Over de toegankelijkheid van de archieven. Ze zijn wel toegankelijk maar misschien niet volledig, publicaties zijn bijvoorbeeld niet gearchiveerd]

 

166  

Bijlage 2. Transcript interview Alfred Feberwee, secretaris Een Ander Joods Geluid, afgenomen door Sarah Euwema (06-03-2013) Duur: 67 minuten.

 

167  

Transcriptie interview met secretaris Alfred Feberwee (06-03-2013) [0:10] Allereerst vroeg ik me af of u zou kunnen vertellen hoe u bij Een Ander Joods Geluid bent terechtgekomen. Om maar eens bij het begin te beginnen. Ja, nee, maar dat vind ik ook een hele logische vraag. Het is zo dat ik, ook toen ik werkte, ik ben toen ik vierenzestig werd opgehouden, ook toen ik werkte had ik al… nou zo… ik ben maar gedeeltelijk Joods, maar je had heel veel sympathie voor Israël en wat er was gebeurd, veraf en ook een klein beetje in de omgeving, dus je was bijna kritiekloos, maar dat heeft bij mij toch niet zo lang geduurd: ik denk al wel dertig jaar geleden of zoiets, dat ik dacht dat gaat toch niet de goeie kant op. Maar goed, gewoon druk met, ja zoals wij allemaal, met m’n werk en ben van oorsprong trouwens fysicus, maar ben vervolgens in allerlei banen, eerst bij Unilever Research en daar bij allerlei verschillende, ook heel interessante banen, bij het Ministerie van Landbouw terechtgekomen, nou, kortom, het was er wel: het idee van het zit niet helemaal goed, maar et cetera. Toen ik eenmaal vierenzestig, het eerste jaar was dus nog VUT, toen ben ik daar ook gaan kijken en ook… Hoe lang is dat geleden? Dat was dus toen ik in… even kijken vijfenzestig was en ik ben nu vijfenzeven- tien jaar geleden. En… ik was goed voorbereid en ik was ook, een deel van mijn werk bij landbouw was ook inspecteur bij het Landbouw Onderwijs geweest en daarom heb ik via via contacten gelegd ook met een opleiding in, ja, hoe heette die plaats, in ieder geval niet zo erg ver van Bethlehem vandaan, dus in het bezette gebied en ook ben ik dus een… Bijna een week was ik in Israël en eigenlijk maar een volle dag, maar wel een heel goed programma, daar.,. en ik werd daar rondgeleid en ik weet niet of je zelf weleens daar bent geweest, maar de beelden die je hebt worden dan letterlijk dus ook driedimensionaal. [2:31] Wat zag u daar dan? Nou ik werd, ik had ook een soort, ja, via via een katholieke monnik, geloof ik, een katholieke monnik en die had een, ja, een tripje voor me, ook bij Bethlehem zelf, uitgestippeld en we werden bijvoorbeeld rondgeleid in Bethlehem en zei ik: ‘Kijk’… door ene Mohammed en die zei: ‘Zie je die heuvel daar?’ Ja, die zag ik. ‘Nou, daarachter woont m’n zus, maar daartussen is een veiligheid et cetera. En die heeft een kindje gekregen, drie jaar geleden, maar die heb ik nog nooit mogen zien et cetera.’ Gewoon, die hele persoonlijke dingen. En iets anders wat ie me liet zien, en op een verjaardag of zo komt dat nog altijd het duidelijkst door, toen een andere kant van Bethlehem, toen zei ie: ‘Zie je die heuvel daar? […] En zie je die…’ stel auto’s stonden daar, hij zei: ‘Ja, die staan er al drie jaar, want mensen kwamen van hun land  

168  

met hun auto’s, of handelsreizigers van hun werk en plotseling was daar veiligheids- en “jullie mogen niet door, sleuteltjes inleveren, auto laten staan.” En waarom? “Security.” Ja, maar, we kunnen toch via dat landweggetje hier omheen rijden? “Eh! Niet tegenspreken et cetera.”’ Kortom, gewoon willekeur en terreur natuurlijk.Nou, dan natuurlijk het een en al wat ik al gelezen had en dan zie je, vlakbij Bethlehem, op zo’n helling zo’n, nou ja, eigenlijk is bijna een buitenwijk van Jeruzalem, op zo’n heuvel, je kent de plaatjes vast wel, en bijna […] bedreigend hoe het op je afkomt. Dat soort beelden versterkt: dit kan echt zo niet langer. Maar, en toen las ik van Jaap Hamburger, die je natuurlijk ook nog gaat interviewen, toen ook al dus actief, een stuk en dat was Een Ander Joods Geluid. Ik dacht: da’s een hele mooie invalshoek, want door dat, ja, dat ‘Andere Joods’ erin te brengen, anderen kunnen er natuurlijk ook bezwaar tegenin brengen, maar is het toch zoiets van ja, we kunnen je ook niet zomaar weg schoffelen. En er is, was natuurlijk… ik heb het dus inderdaad nu over tien jaar geleden, ja, nog erg eenzijdig wat er in de krant stond enzo pro-Israël, dus je had al gauw dat je de wind tegen had als je iets, ik ben niet zo’n geweldige verkondiger hoor, maar als je dan wat vertelde, oh ja, wat ik net zei: allerlei verhalen, als je dus vertelt van administratieve detentie, dat begrip ken je? Nee, eigenlijk niet. Nou, je moet gewoon, dat geeft ook helemaal niet, maar dat is dus dat men een Palestijnse jongere, bijvoorbeeld, kan oppakken, maar helaas komt daar geen advocaat of zo aan te pas, want dat heet administratieve, zeg maar, de politie mag het zelf uitmaken… voor zes maanden word je dan vast gezet, zonder dat je ergens recht op hebt, dus het hele juridische proces is op jou dan niet van toepassing. En nog een kleinigheid: dat kan telkens verlengd worden, na zes maanden kan, ja hoe het daar dan ook precies heet, beslissen et cetera, dat is natuurlijk veel erger dan die auto’s die ik vertelde. Maar, ik was zelf een kind aan het eind van de oorlog, maar heb wel degelijk herinnering en ook na de oorlog, het was altijd van: ja, die Duitsers pakten je fiets af enzo, en als ik dus vertel… en sowieso een auto is toch wel een beetje je kindje, dus als ik dat verhaal vertel zeg je: nou, maar da’s te gek! Die administratieve detentie, zeg je: nou ja, het is toch wat, maar dat is namelijk te ver van je bed. Maar die gewone dingen… Erg genoeg gewoon natuurlijk. [overleggen over een ober roepen en eten.] En toen heb ik me aangemeld, ik wil zeggen, ja ik ben, het is dus zo ik ben van het hele stel eigenlijk de minst Jood-achtig, maar mijn grootvader was Joods en in Israël geldt ik dus altijd, want die hebben alles wat maar een beetje lijkt op Joods hard nodig, geldt ik wel als Jood, maar hier in Nederland niet.Voor de Duitsers, net zoals voor de Duitsers geldt ik in Israël wel als Jood. Maar de anderen zijn, ja voor zover je… dan heb ik nog wel, eventueel kom je er misschien op terug, Joods bloed is een betrekkelijk begrip hoor, maar hoe dan ook… Dus ik heb me aangemeld, nou, als je dus  

169  

echt wil en een beetje mee wilt doen dan zit je ook zo in het bestuur. Want we hebben groot gebrek aan jongere mensen. [7:37] Ja. Dat had ik al meegekregen en had ik al gezien inderdaad. Hoe denkt u dan dat dat… nou ja, laten we eerst maar even trouwens hierbij houden, want wanneer werd u lid van het bestuur? Of wanneer werd u lid van Een Ander Joods Geluid? Was dat net na die advertentie, of…? Dat was dus, dat moet zo, ja, dat moet een jaar of acht geleden zijn en vijf jaar geleden bestuurslid en weer iets later secretaris. [8:09] En hoe reageerden mensen in uw omgeving toen u vertelde dat u zich had aangesloten bij Een Ander Joods Geluid? Oh, da’s prima. Nou, sommigen, nou die maken daar geen ruzie over, die… ja, soms met interesses soms. Ik heb ook een vriend die het eigenlijk niet helemaal met me eens is, maar dat doet niks af aan de vriendschap of zo, nee, daar heb ik helemaal geen… Kijk, mijn familie is niet Joods. Je had het net heel even over jongeren, nou een van de dingen is, als jouw familie heel erge dingen heeft meegemaakt, da’s natuurlijk een understatement, en, dan is men, dan kan je het niet iemand kwalijk nemen die kopkleppen op heeft. En als jij daar het kind van bent en je zegt: ‘Nee, maar dit is toch echt te gek wat ze daar doen.’ Dat kan sommige, […] dat moet je toch nog maar niet doen. [9:03] En wat vindt u van hoe ver Een Ander Joods Geluid dan moet gaan, want inderdaad soms moet je misschien de afweging maken: wat is de boodschap die je wilt laten horen en hoe jaag je mensen weg. Ik heb het idee dat er bij Een Ander Joods Geluid een beetje een soort tweedeling is, of tweedeling is misschien een beetje sterk gesteld, maar… Ja, maar ‘tuurlijk, verschillende stromingen… Je had Hajo Meyer, die heel, nou ja, grootse uitspraken… vergelijkingen trok met, nou, u weet waar ik op doel. Hoe plaatst u zichzelf een beetje in dat spectrum? Ja, nou, ik ben wat dat betreft dus absoluut geen vergelijkingen met het Naziregime, dat, dan, daarmee schiet je altijd in je eigen voet dat schiet helemaal niet op, ook al is het dan zogenaamd vooroorlogse periode et cetera, dat is allemaal te subtiel. Weglaten. Maar, ik hoor wel bij de lijn die zegt: ja sorry hoor, ik mag gewoon vertellen wat er aan de hand is. Ja, jammer hoor, als dat dan… Misschien ook omdat ik niet zo in Joodse kringen vertoef verder, maar ja, als je daar eenmaal toegevingen aan gaat doen… Maar natuurlijk, zo radicaal ben ik  

170  

ook niet, want als je helemaal radicaal wilt zijn, dan zou je Israël weer terug willen draaien en zeggen, want het was toch… Nee, we houden het op de grenzen van ’67, dus daar zit al, vind ik, soepelheid in. Maar vervolgens, om dan in je terminologie het nog wat zachter te maken, om dan vooral de mensen bij je te houden, daar hoor ik niet bij nee… en dat blijft altijd wat soepel, hè. [10:38] Ja. En wie zou, wie is daar dan wel meer van? Hebt u… binnen uw bestuur, of is het bestuur wel redelijk eensgezind? Nou, redelijk eensgezind… als ik ze, want dan moet ik dus voor andere praten, als ik… Hedy d’Ancona, die ga je allemaal nog spreken… Ja, die heb ik gisteren gesproken, Marjan Sax… Ja, die heb ik niet gesproken inderdaad… Die zei ja, die zitten toch ook… Eigenlijk zitten we grotendeels op die lijn en dan heb je ‘tuurlijk wel, ik geloof soms, Max, die zei: ‘Ja, maar we moeten wel zorgen dat we onze subsidie houden en we moeten… en dan moet ik kunnen laten zien dat er ook nog een paar Joden achter ons aan lopen.’ Hè? En daar heb ik ook wel begrip voor, maar als je nou zegt: tweedeling, maar je corrigeerde jezelf van ja… maar ja, je sleept dat al bij, die uitspraak, maar in ieder geval daar zit dus iets meer… voor die voorzichtigheid. Maar ook weer met respect van de anderen. Het zijn dus eigenlijk drie ouwe kerels… relatief, vind mezelf natuurlijk helemaal niet oud, maar relatief toch wel, en… die het toch steeds zo’n beetje moeten dragen. Met wel de hulp, die wordt wel betaald, van Rick Meulensteen… Ja, die heb ik al geïnterviewd, ja die werkt wel heel hard voor jullie. Geweldig. En ook… we hebben nog anderen, enkelen voor één dag per week, mensen, en niks ten nadele van hun, maar Rick is natuurlijk heel bijzonder, gewoon bijzonder. Maar dat was het antwoord op je vraag… en verder niet… [12:04] En u vertelde nog even terugkomen, wat u eerst zei, u vertelde dat u… eerst wel Israël steunde? Tot dertig jaar geleden? Vanwaar kwam dat gevoel dan, denkt u? Ja. Nou ja, ook uit respect voor mijn opa. Die heeft het overleefd, omdat ie… ik weet niet of je dat ook interesseert, zoiets? Ja. Nou, mijn opa kwam oorspronkelijk uit Eenrum. Oh, dat is vlakbij mij. Vlakbij jou? En, hij, zijn vader was paardenslager, want Joden… nou ja goed, dat weet je wel, die mochten een heleboel beroepen niet en andere weer wel. Oorspronkelijk kwamen ze, een poos daarvoor uit Duitsland, van Geuns, Gödens komen ze vandaan. Hij ging naar de opleiding voor onderwijzers en ontmoette daar mijn grootmoeder, een christenmeisje. Niet zo heel erg gelovig… En hij werd uit zijn familie gedonderd; gelovige mensen. Maar in de oorlog gaf gemengd gehuwd een zekere bescherming. Ik weet niet of je dat ook allemaal  

171  

hebt gelezen? Ja. Een zekere bescherming hoor, want op een gegeven moment werden alle… Dat is het laatst, ja… Ja, maar ook de gemengd gehuwden die met een katholiek waren getrouwd werden op een gegeven moment allemaal afgevoerd, op transport gesteld, en waarom? Omdat de aartsbisschop iets had gezegd wat de Duitsers niet helemaal beviel. Dus ik bedoel, je leefde toch… maar in ieder geval, hij heeft het overleefd. En, nou ja, het was mijn favoriete grootvader en ja, toen ik me, na de oorlog, dus meer en meer bewust ging worden van de beelden die ik nog wel van de oorlog had ook, hoe ik met hem door Den Haag wandelde, hij met z’n ster op enzo, kreeg dat wat… in die tijd vond ik het allemaal gewoon hoor, het waren helemaal geen griezelige beelden. Een ster was Joods, ja… Maar… ging dat meer en meer terugwerken toch: god wat is er allemaal gebeurd. Dus ook uit respect voor hem: hij was wel degelijk pro-Israël, natuurlijk et cetera, dus zo begon het. En toen langzamerhand, door meer en meer te lezen en te horen… En eigenlijk vanaf ’67 al, denk ik, toen dat land niet terug werd gegeven… En dan weet ik wel dat ik iemand sprak, het was in de zeventiger jaren, die zei: ‘Ja, dat is nu ook bij Israël.’ Ik zeg: ‘Helemaal niet. Dat moet je teruggeven.’ Dus toch in die tijd al… Dus van die tijd ongeveer. [14:46] Ja. En voelde het dan, want eerst was de verbondenheid met Israël kwam dan vanuit uw grootvader vooral, of tenminste uw gevoel, als ik het goed begrijp? Ja, en ook niet zo heel erg sterk hoor, maar meer zo van, ja, die… moeten een veilig heenkomen hebben. Dit nooit meer, het is natuurlijk altijd nog helemaal onbegrijpelijk wat er gebeurd is… hè? Die totale vernietiging. En ik denk nee. Dus dat sprak zo aan, dat was algemeen, in die hoofdstroom zat ik ook. Maar toch wat eerder dan gemiddeld ging ik al twijfelen. [15:21] En hoe, hoe denkt u dat het komt? Heeft u daar een verklaring voor, dat u toch, eerder dan gemiddeld, ging twijfelen? Of… Dat is moeilijk natuurlijk om te zeggen… Ja, nou ja, misschien toch iets bèta-achtigs, van alles een beetje op een rijtje zetten, van hoe zit het eigenlijk en willen weten en ik denk, ja. Ja, toch wel een beetje overdreven en daar ben ik zelfs in het persoonlijk leven ook weleens mee in het gedrang geworden, maar een rechtvaardigheidsgevoel. Dus ik zeg daarbij: een beetje overdreven, want dat moet je natuurlijk, daar kan je ook mee in moeilijkheden komen, hè.

 

172  

[16:02] Hebben mensen het u dan nooit, als u… Bent u ooit aangevallen op het feit dat u in het bestuur zit van Een Ander Joods Geluid? Door… bijvoorbeeld door mensen die zeggen: ‘Ja, uw opa heeft overleefd, hoe kunt u dan dit standpunt innemen?’ Nou, in algemene zin, wij krijgen wel eens, ‘k vind het de laatste tijd meevallen, maar die… omdat ik ergens iets had verteld ofzo, een haatmail, hè, dus in die zin, zo van: ‘Jullie zijn verraders’ enzo. Maar, dat was dan iemand die ik ken, nooit, nooit van iemand waar ik me iets van aantrok ofzo en ook dat was heel zelden. Ik moet zeggen: nee. Uit m’n omgeving, dus sommigen zeggen: ‘Nou, ik vind toch dat jullie ongelijk hebben, want ofzo…’ Ook dat mag natuurlijk. Het blijft altijd een discussie inderdaad. Maar, nee, niet in de, op de manier… En die haatmail trok u zich ook dus niet echt aan? Als u… Wat zeg je? En die haatmail trekt u zich dus ook niet echt aan? Nee, echt niet. Nee dus, ja, kijk, ik ben… als iemand kleine kinderen op school heeft en je krijgt iets van ‘ik weet waar je kinderen…’ ofzo, weet ik veel, dat is me niet gebeurd. Het is meer van: ‘Jullie zijn een stelletje verraders.’ Ik bedoel, ik vind dat helemaal niet correct ofzo, maar nee, daar lig ik echt niet, letterlijk en figuurlijk niet, wakker van. [17:20] En, wat wilde ik vragen? Denkt u ook dat Een Ander Joods Geluid breder gedragen wordt, binnen de Joodse gemeenschap, dan… wat Max dan wel zegt van, dat er dus, dat meer Joden kritisch zijn op Israël, maar dat ze het niet durven uiten, omdat… uit een soort… of durven, ja, dat ze het liever binnenskamers houden, om één front te…? Ja, nou, in de eerste plaats, ik ken veel beter niet-Joden dan wel-Joden, en daar, vind ik, dat we, of, met elkaar, dat er de afgelopen tien jaar heel wat veranderd is. En daar hebben wij gewoon, dat is een supertanker en daar hebben wij ook een beetje aan mee staan duwen… wil helemaal niet zeggen door ons, maar wij hebben wel in de goeie richting tegen die supertanker aan staan duwen, dat ie een beetje van de kant moest komen. Dus daar, zonder meer, en grotere aanhang bij de Joodse gemeenschap zelf, in de eerste plaats is het helemaal geen gemeenschap en twee het is nooit helemaal duidelijk wie Joden zijn en wie niet-Joden. Ja, is het, denk ik een beetje toegenomen, maar blijft het toch nog wel heel moeizaam, hoor. En ik geloof dat we zoiets, zeggen dat we tien procent van de Joden die, die voelen voor ons, dat zal, maar ja, dat zijn allemaal, dat komt zomaar uit het niet hoor. Maar het is wel degelijk, en dat herken ik bijvoorbeeld uit de contacten met sommige jongeren, die zeggen: ‘Ja, we vinden jullie echt sympathiek en we weten dat je gelijk hebt, maar ik kan…’ En dat noemde ik eigenlijk net al een beetje, ‘…we kunnen het voor, ik kan het voor mijn ouders, m’n  

173  

moeder is tachtig en kan ik het echt niet maken dat ik uit de kast kom…’ om dan die vergelijking te… Nou en daar kan ik me ook voorstellen… Dus misschien als die generatie dan… dat mensen dan wel meer durven, denkt u dat? Of niet? Ja, dat wil je natuurlijk ook niet… Ja, langzamerhand, maar ‘t duurt altijd langer dan je denkt. Dan vreet dat toch nog door. Maar dat zeggen jongeren dus tegen u, dat ze anders wel zich zouden aansluiten, maar… Ja, ja dat hebben we een paar keer gehad, toen we probeerden om iemand in het bestuur te krijgen. [19:28] Want dat blijft moeilijk hè, jongeren in het bestuur krijgen. Ja, nee, dat lukt… daar zit helemaal geen, helemaal geen vaart in. En er zitten ook, je hebt met Max al gesproken? Ja, die is dus tegelijkertijd manager, directeur mag je het ook noemen, maar goed, en hij is penningmeester, dus hij controleert zichzelf. Dus daar klopt helemaal niks van, daar ben ik ook echt heel erg tegen, tegen die figuur. Maar we blijven daar maar mee worstelen, blijven daar maar mee worstelen. Dus, nou ja, nou is het ook, als je een tennisvereniging hebt is het ook moeilijk om een penningmeester te krijgen, hoor. Allemaal mensen die vroeger dus tijd hadden die hebben dat nou niet meer. Jonge gezinnen hebben het inderdaad zo druk, Ik zie het aan m’n eigen dochter, hè, het is natuurlijk, ja, hartstikke druk allemaal. Dus dat is het algemene probleem. En daar komt dan bij Joden of deel-Joden nog dit probleem nog bij. Dus dat cumuleert. [20:25] En is het ook niet, is het ook misschien omdat mensen zich… misschien wel steunen maar toch niet op die manier willen verbinden aan Een Ander Joods Geluid, ook vanwege, ja dat toch een stempel dat je dan mee… misschien op jezelf drukt, dat als je eenmaal uit de kast bent gekomen dat het ook altijd, ja op hoe en alles, misschien bij een baan zoeken, ik weet niet hoe dat werkt, maar… Ja, nou, dat denk ik eigenlijk niet, ik kan natuurlijk moeilijk voor hen spreken, want die banen liggen niet zozeer bij Joodse diamantairs

en bij… ik omschrijf het al van m’n eigen

omgeving, daar.. ‘Oh, doe je dat? Nou ja, ik vind je nu soms wel een beetje overdreven, nou ja, dat vind ik dus helemaal niet, maar…’, maar dan krijg je meer zo. Nee, dat denk ik dus niet. [21:07] En hoe, hoe ziet u dat dan in de toekomst? Bent u dan ook bang dat hierdoor Een Ander Joods Geluid, ja, uit zal sterven? Omdat er geen nieuwe…

 

174  

Ja, nou, dat is, ja, daar durf ik bijna niet over na te denken. Ik denk dat wij heel lang jong moeten blijven. [21:26] Want ik hoorde wel dat het makkelijk was, van Hedy d’Ancona gister, om een nieuwe advies, of een raad van… nee, niet van advies, maar ja… Ja ja ja, comité van aanbeveling. Precies, dat bedoel ik. Ja. Dat viel me ook nog mee. En dan zijn er ook wel reacties van ‘nou, zet me maar op het lijstje, maar ik heb geen zin om verder naar buiten te treden’ enzo hoor. Maar, maar goed, dat zijn dus wat oudere mensen, dus vergeleken met jongeren waar we het net over hadden, wat oudere mensen, die ja, die op een gegeven moment denken: het zal wel, ik durf wel. En ook van het type zoals Hedy en Marjan Sax die op een gegeven moment gewoon, ja gewoon vrouwen… mensen met lef. [22:13] Ja he? Dat zijn wel sterke vrouwen, ja. En bent u ook weleens aangevallen op uw, nou ja, niet-Joods-zijn dan? Want u zit natuurlijk in het bestuur van Een Ander Joods Geluid, maar u zegt zelf dat u eigenlijk niet echt… voelt u zich ook helemaal niet Joods, of… wel? Nee, ik voel me niet echt Joods. En… ja, ik heb zelfs geen… het is zo’n scriptie, komt in de bibliotheek, want ik heb helemaal geen zin, als ik nou bij het CIDI ben, ik bedoel als iemand me ernaar vraagt kan ik precies vertellen hoe het zit, maar ik loop niet met een groot bord rond. En… het, nou ja, het is inderdaad, zoals Jaap zegt: ‘Wij gaan ervan uit… dat is… ons bestuur moet Joods zijn.’ Nou, daar zit ik dan ook braaf bij, ik denk: nou ja, ‘k ben ook een beetje Joods. En, dus ja, in die zin, qua misbruik door tegenstanders heb ik wel een zekere reserve. En, dus ik zeg het net: ik heb zelfs geen formeel, of geen… ik vroeg aan Max ofzo… ik weet niet meer. [23:13] Ja, ik heb het gehoord-gelezen in de mail inderdaad. Ja. Dus daarom. Ja nou ja, goed, het is ook wel… want anders is het natuurlijk heel makkelijk om, als tegenstander in een debat, om u daarop aan te… Kijk, want dan moet ik een heel verhaal vertellen en dat is dus die verbondenheid en die is er ook, want die herinneringen die zijn wel sterk, hoor. Toch wel sterke herinneringen en verbondenheid maar die zijn natuurlijk zo voor velen Maar… een klein voorbeeld te geven: in Den Haag, nou, moesten we helemaal lopen naar de bibliotheek, ja, want Joden mochten niet met de tram. Lastig. Dus dat vond ik ontzettend zeer doen… van die lastige dingen, niet met de tram. Verder ging de ellende voor mij niet. Kwamen we bij een plantsoen en daar stond natuurlijk… ik kon al lezen: ‘Voor Joden verboden.’ Zo in de struiken [?]. Je weet nog wel  

175  

waarom dat was, waarom voor Joden was verboden? De plantsoenen? Of de alle… Ja. Nou, die zijn dus zo … Ja, ja precies, nee ja, dat weet ik allemaal wel… dat ze niks meer mochten, nee... Nee, maar dus die zouden daar kinderen enzo aantasten enzo. Dus daarom mochten Joden dus niet in plantsoenen en in parken komen. Oh, ik dacht dat het alleen maar eigenlijk altijd was uit pesterij of ja… Pesterij, nee maar dat was, dat was zo smerig volk, met die bosjes enzo… Maar ik had geen ster. Dus, dan holde ik erdoorheen, zei: ‘Ik mag wel.’ En, nou, dan holde ik erdoorheen en opa liep om en dan zei ik: ‘Ik heb lekker gewonnen.’En dan: ‘Ja jongen…’ Maar, het ging allemaal wel degelijk later doorwerken. Gossiemijne, wat was er aan de hand. En hij is ook wel naar een soort werkkamp gegaan enzo, het heeft gewoon diepe indruk op me gemaakt. En daardoor, als je zegt: ‘Voel je je Jood?’ Nee, maar ik voel me hiermee verbonden. En daardoor… maar ik… nee, ik heb niet speciaal, ik… trouwens wel… mijn moeder was dus uiteraard half-Jodin, maar een echte Jodin, qua manier van doen en qua grappen en qua gevoel voor humor enzo, ja. [25:10] Oh ja? Dus daar, daar, daarin was, daarin lag haar Joods-zijn? Wat is dat dan? Wat is dat dan voor een bepaalde soort humor? Of is dat niet uit te leggen? Ja, nou ja, wat… Veel harder praten dan wij nu doen. […] Maar, ja, gevoel voor humor bijvoorbeeld. Dat vind ik toch wel degelijk wat, waar ik iets in herken, hoor. En, ja, een soort bemoeizucht ook wel en vlotheid, is niet allemaal prachtig, we zijn natuurlijk allemaal hetzelfde als mensen, maar, in ieder geval, ja, ik voel me daar, daarmee wel thuis. Maar ik heb niks met joodse feestdagen… Daar deden jullie thuis ook niks mee, bij u, bij uw ouders thuis? Nee, nee, mijn opa was zelfs al helemaal, want die was uit z’n, uit z’n familie gegooid hè? Nou ja, dat vertelde ik net, maar misschien net iets te vlot? Hij ontmoette een christenmeisje. Helemaal totale outcast. En, nou, en dan zie je de wonderlijke wegen van Jahweh, dat hem het leven is gespaard en ellendig genoeg, die hele familie is uitgemoord. En ook dat, na de oorlog ben ik gaan kijken, ook op gaan zoeken, van dat-en-dat achternichtje van acht jaar, vergast daar-en-daar, is helemaal niet, want ik kende die mensen niet, ik moet niet overdrijven, maar… Dus, in die zin, omdat je vraagt wat is nu wel, wat is nou niet de verbondenheid… Het zat toch wel diep. [26:43] Ja. Dan snap ik ook wel dat u inderdaad niet… u uitspreekt over uw exacte uitkomst qua… want als… daar gaat het uiteindelijk natuurlijk ook niet om. Nee. Er is meer aan de hand dan dat.

 

176  

[Overleg over lunch bestellen.] [27:47] Ja, nog even terug naar Een Ander Joods Geluid, wat is uw functie precies bij Een Ander… u bent dus secretaris, maar… hoe? Ja, dat is beperkter in de praktijk dan het klinkt. In de eerste plaats ben ik helemaal, ja, het heet dan niet zo dagelijks bestuur, maar in feite toch wel, zoals nu speelt er ook, letterlijk vandaag, ingewikkelde dingen, dan ben ik helemaal… betrokken, maar toch, dan gaan Jaap en Max zijn nu samen naar Den Haag, voor een ingewikkeld gesprek bij Cordaid, waar ik verder nou even niet op… op in ga. Maar ik word, ik doe helemaal mee. Het feitelijke werk wordt grotendeels, behalve dat ie weleens wat doorspeelt, door Rick gedaan. Verder bereid ik wel de vergaderingen voor, de agenda en het verslag. En de follow-up van een en ander. En daar zit wel wat meer aan vast dan ik in deze ene zin zeg, omdat je dan natuurlijk ook bij een agenda, zo objectief mogelijk, maar toch keuzes maakt: dat zet ik erop, dat zet ik er niet op, ik koppel wel terug, maar heb ook eigen inbreng et cetera. Dus dat is het voornaamste. Maar correspondentie, wat je zou kunnen verwachten bij een secretaris, is… is heel weinig. Verder, op de een of andere manier hebben we minder spreekbeurten en zeker ik zelf… ik weet niet of het toch iets mee te maken heeft, dat merk je niet zo aan jezelf, dat ik ietsje ouder word, maar ik, ik hoef niet zo nodig meer, of voel me wat onzekerder… Voor de, voor de radio. Ja, dat was dan bij ons nog weleens Radio 5 hoor, ben ik een paar keer geweest, dat is ook minder geworden… Maar ja, die Radio 5, dan zei ik van tevoren tegen, vroeger dan, toen ze nog leefde, dat was dan niet hier voor, maar mijn vorige baan, mijn baan bedoel ik, tegen moeder dat ik er ook was, nou, en tegen mijn vrouw, en die konden het geen van tweeën vinden, dus… En er sprak later ook nooit iemand meer… En toch was ik er nog zenuwachtig voor. [30:02] Maar dat wilt u nu liever niet meer doen, dus, eigenlijk? Op de een of andere manier… Ik loop niet zo, niet zo hard daar meer voor. Maar daar heb ik ook het een en ander gedaan. Verder draai ik wel mee in allerlei, ja, zoals bijvoorbeeld, dat ik noemde dat nu speelt, gedachtevorming… De mails vliegen wel heen en weer. Maar dat is binnen het bestuur dus? Dat is binnen het bestuur en daarbuiten dus weinig. Een enkele keer dat er iemand wat vraagt en wat ik doorspeel, maar het belangrijkste zijn de agenda, de folluw-up van de agenda, het verslag, follow-up van het verslag. [30:34] Ja. En heeft u ook dus, en heeft u ook invloed verder op het beleid, want daar, neem ik aan, dat jullie als bestuur samen beslissingen over maken. Jawel, jawel. En… Rick vertelde  

177  

mij, of tenminste, als ik het goed heb begrepen, dat Een Ander Joods Geluid nu minder een actiegroep aan het worden is, maar meer een, een, nou ja, een groep van de pen eigenlijk, om het zo maar te zeggen. Nou, daar komt het… We hadden nog weleens dat we iets organiseerden en dan was iedereen geweldig druk en dan zat je met drieëndertig mensen in een zaaltje en… negenentwintig daarvan kende je. Ik overdrijf nou een klein beetje, maar de helft kende je, letterlijk hoor. Dus denk je: hee, er blijven er nog maar tien over die ik niet ken en, dus wat is het effect? Nou, als er dan natuurlijk een journalist in de zaal zat dan, dan is het nog weer wat anders, maar ja dat was ook vaak niet. Eigenlijk stelde het… Dus we hebben de koppen wel bij elkaar gestoken van wat is eigenlijk effectief?

[31:57] Dus het effect van de acties, was dan, te klein… Ja, te te te, te gering. En we hebben weleens, bijvoorbeeld, dat was een paar jaar geleden, dat we Ilan Pappé hierheen haalden, dat is, the New Historians heet dat, die is… die heeft zoveel kritiek gekregen dat ie hoogleraar-af is in Haifa, was het geloof ik, en in Engeland woont. Tragiek, want z’n vrouw had te grote heimwee naar Israël, woont weer in Israël, dus dan word je uit elkaar gescheurd. Maar goed, dat terzijde, dat was dus nog wel een succes en, ja, op de een of andere manier, de factsheets van Rick, een gesprek wat we heel recentelijk hebben gehad, Jaap en ik, met Sjoerd Sjoerdsma, dat soort dingen doe ik dus ook zo nu en dan hè, samen met anderen… Sjoerd Sjoerdsma is van D66, Tweede Kamer. En ik zelf ben van oudsher actief bij D66, en… Nou ik moet even geen zijpad in slaan. Maar in ieder geval, het komt erop neer dat we ons meer richten, die factsheets zijn erg belangrijk, de pers benaderen, telkens weer je neus stoten, want dan hebben ze geen belangstelling, maar toch komt er dus nu en dan wat door, daar wordt weer op gereageerd. Daar vinden we dat we meer effect mee hebben. Ook ik zelf heb ooit Een Ander Joods Geluid leren kennen door een ingezonden brief, ik noemde dat eerder, van Jaap. [33:34] En u zegt dat jullie wel vaker jullie neus stoten, wordt het vaak niet opgepikt door de media? Wat zijn uw ervaringen daarmee? En waarom denkt u dat dat is? Nou ja, en, een onderwerp als Israël, op een gegeven moment verschuift dat wat naar de achtergrond, zoals nu, is er allemaal crisis en coalitie en EU en dat kun je je ook voorstellen. Dus dan schuift dat weer wat meer naar de achtergrond, dan zal daar misschien, ik hoop het  

178  

niet, maar iets bijzonders naars gebeuren ofzo, dan komt het misschien weer naar voren, maar ook, je hebt altijd een golfbeweging met zoiets en we zitten in een dal. Of we nog weer omhoog gaan dat moeten we nog maar afwachten, maar daar doen we alles aan. [34:21] En waar ligt, waar denkt u dat het nut van Een Ander Joods Geluid eigenlijk nog echt ligt? Want het geluid wordt… het kritische geluid wordt al wel breder gehoord binnen… ja, binnen de maatschappij eigenlijk. Wat denkt u dat, waar, waar het nog van belang is, Een Ander Joods Geluid? Want, ja, waar het eerder natuurlijk een heel nieuw geluid was, is dat wel… Ja, je zou kunnen zeggen is het nu meer een nuance, maar het is toch een heel krachtige nuance, hoor. Als je… ja ik ben natuurlijk een soort, word je een soort specialist op zo’n gebied, als je goed ook luistert naar het NOS-journaal, dan hoor je toch telkens termen en een benadering, dat je denkt: ja, maar zo zit het net niet… En een voorbeeld is, dus er is wel degelijk steeds nog werk aan de winkel. Administratieve detentie, zoals je zelf bent geïnteresseerd in het onderwerp, toch kende je het nog niet, nou dat is natuurlijk een grof schandaal, niet dat jij het niet weet… ook, maar… Maar, dus nee, er is echt nog… of dan heb je het over het conflict in het Midden-Oosten, zo van: denk, nou ja, net zoals mensen die gaan scheiden, ja, dat is logisch: op een gegeven moment lukt het niet meer tussen jullie twee, ja maar het is hier iets ingewikkelder, je hebt het over een bezetter en een bezet land. En zo is er nog veel werk aan de winkel. Een voorbeeld, dan kom ik dan toch wel op dat voorbeeld, er is een correspondent tegenwoordig voor de Volkskrant, daar ben ik op geabonneerd, op Bloemendaal, en die schreef laatst over Gaza van: ja, nou ja het kwam erop neer dat tegenwoordig in Gaza viel het wel mee, want ja, de ergste crisis was over en de grens was toch, met Egypte was open, en met Israël liep het ook allemaal veel soepeler, nou, als je echt op een rij zet is het heel anders. Dus ik dacht een ingezonden brief zal wel niet lukken, weet je wat? Nou heb ik de Ombudsvrouw aangeschreven van… Ik heb een klacht ingediend. Bij de Ombudsvrouw van, van de Volkskrant. Dat wat ie hier schreef, dat dat toch, ja, bezijden de waarheid was. Dat je van opinie mocht verschillen, maar dat de feiten toch wel moeten kloppen. Nou ja, goed, daar is uitgekomen dat ze ons in verbinding heeft gesteld, als een soort mediation, met hem, en nou hebben we contact met hem, we hebben allemaal gegevens opgestuurd, het zal wel allemaal niet zoveel helpen, maar toch… Ja, zo probeer… Dus er was hier ook weer zo’n voorbeeld dat je denkt: ja jee. Dus zelfs… ja, zelfs als het lijkt… [Er wordt geluncht.]  

179  

2. WS650147.WMA [0:19] U had het net ook nog over, over handelsverdragen waar dat, en ik had gehoord dat bij Een Ander Joods Geluid nu bezig zijn met, dat jullie eigenlijk een actie zouden willen beginnen over een keurmerk. Weet u waar ik op doel? En wat vindt u daarvan? Ik heb ook gehoord dat het misschien niet doorgaat? Weet u ook waarom? Ik denk waar je op doelt dat is dat producten die van de settlers komen als zodanig moeten zijn aangeduid. En het is zo dat daar een actie samen met anderen, maar dat is allemaal nog vertrouwelijk want we moeten onze eigen achterban nog inlichten, van plan is om daar richting grootwinkelbedrijf en ook naar, ook naar vooral naar consumenten toe eigenlijk een stap verder te gaan dan etikettering, zeggen ja, etikettering heb je nodig, maar het gaat erom dat we die producten hier helemaal niet meer willen hebben. En nu is het natuurlijk zo dat als je het zo weet te arrangeren dat mensen ze niet meer kopen, nou dan komen ze ook niet meer die producten. Maar, als je niet weet wat die producten zijn… Nee, wat zijn het eigenlijk voor producten, die daar…? Ja, wat… ik geloof avocado’s, nog een… Nou, ook dat weten we niet precies, maar je moet denken in de richting van fruit en groente en misschien hier of daar wat olijfolie. En is moeilijk natuurlijk weer wat uit de Palestijnse gebieden komt en gewoon uit Palestina, dan mag het wel. Of juist, graag, juist weer wel. Maar juist weer niet als et cetera indien. Nou, dus het gaat erom om via de klant, via de supermarkt uiteindelijk ook tot een situatie te komen dat die producten er sowieso niet komen. En denkt u dat het gaat lukken? Ja, het… vandaag hebben Max en Jaap ingewikkelde gesprekken daarover, die ik dus niet eens ken, en wat ik ervan weet ook niet alles wil vertellen nu. Maar het komt er dus op neer dat je dat binnenkort zal horen, als het doorgaat. Maar… Het zou wel een mooie actie zijn om weer Het Ander Joods Geluid voor het grote publiek ook weer op de kaart te zetten. Natuurlijk, natuurlijk, want... Maar het komt er op neer, wij zijn de spits van het geheel, maar we kunnen niet zonder degenen die het echte werk doen. Want wij zijn er niet zo goed in. Om te beginnen ikzelf om ’s morgens om negen uur tot ’s avonds vier uur met een bord bij een winkel te staan, ik vind het prima, heb groot respect voor en ik heb ook wel een paar van die dingen gedaan, ik heb zelfs weleens geprobeerd in de koopgoot mensen toe te spreken, maar één ding viel me op: ze liepen gewoon door. En ik viel helemaal niet op. Ik bedoel ja, je moet je eigen zwakheden ook, waar sta je sterk en zwak in. Kortom, maar we zitten met een aantal problemen, we weten niet precies welke producten het zijn… Ik neem wel een voorbeeld aan  

180  

de plofkipactie, die, ook uit m’n eigen vak, bijvoorbeeld de scharreleieren destijds, zijn we ooit mee begonnen, maar die hebben dus, die plofkipmensen, die hebben een beeld neergezet wat, ook al klopt niet… die ploft helemaal niet uit elkaar, maar je weet toch precies wat ze bedoelen en je denkt ja, wil ik dan… Nou, zoiets dat lukt hier maar moeilijk, dus… Nou, al met al, ik kan er helaas niet veel meer zeggen, we doen er alles aan, met name Jaap en Max vandaag in een aantal gesprekken in Den Haag om het door te laten gaan, maar we moeten onze eigen achterban er nog over inlichten, als het doorgaat en dat kunnen we weer niet van tevoren doen, want het moet een verrassingsactie zijn. Oh, het wordt een verrassingsactie? Ja, het moet opeens moet dat, ja, interessant zijn voor de pers enzo, als je zo langzamerhand eens wat zegt misschien gaan we wat doen, misschien lukt het, misschien lukt het niet, zoals ik nou met jou praat, denk nou ja, gaaf… Oh nee hoor, helemaal niet, ik vind het juist hartstikke interessant, maar… Nee, maar ik bedoel… Maar je moet het wel zeker weten, anders kan je geen… precies. Oh, maar dat zou wel heel mooi zijn als dat zou lukken in ieder geval. En je spreekt Max ook weleens tussendoor ofzo? Nee, maar dat denk dat ik dat wel binnenkort weer eventjes vraag of ie even koffie wil komen drinken en dan… Ja, laat dat maar via Max lopen van hoe het er precies mee is. Anders zit ik een beetje vaag te praten. Is goed. Ja ik… sowieso m’n scriptie is nog lang niet af dus dit soort, weet je… Komt wel goed. Nee, nee, maar het is intern gedoe, bij, ook bij de donororganisaties waar de mensen die met ons samenwerken opeens wel of niet de backing krijgen van de hoogste chefs, nou ja, en dat weet ik zelf… [5:40] En waarom denk… en denkt u dat mensen, dat organisaties hier dus een probleem mee zouden hebben? Met hulporganisaties…? Het komt er natuurlijk altijd op neer dat iedereen is van iedereen afhankelijk. Wij zijn afhankelijk, voor de gelden die we binnen krijgen, van eigen bijdragen, van aanhangers, maar ook van donororganisaties, maar zij zijn weer afhankelijk van ministeries, voor hun bijdragen. We hebben een regering die uit twee poten bestaat en die… Wij hebben één poot, nou ja het is gelukkig net niet de PVV, maar toch argwanend staat, waar het acties betreft waar zeg: ‘Wat? Tegen Israël?’ Ik zeg: ‘Nee, het is helemaal niet tegen Israël, het is alleen tegen de, tegen de bezette gebieden.’ Ja, maar toch et cetera. Dus ik denk, het zou best eens kunnen zijn, de politieke gevoeligheid van die donororganisaties, die ontwikkelingsorganisaties, die zijn onafhankelijk, tussen aanhalingstekens. Misschien dat het daarmee te maken heeft. Dus die zitten steeds een beetje om zich heen te kijken: wat doen we wel, wat doen we niet. En dit zag er goed en misschien nog, overmorgen, maar ik voel me niet zeker.  

181  

[6:53] Nee, nou, heel spannend. En heeft u ook het idee dat de politiek wel aan het veranderen is? Ten opzichte van hun beleid? Het gaat op en neer. Kijk, nee, PvdA… D66 heeft altijd een hele, ja… ook wel zelf weleens met Pechtold gaan praten, was bijna van het begin af aan lid en lokaal afdelingsvoorzitter op twee verschillende plaatsen et cetera, maar verder… niet dat ik Pechtold ofzo nou echt ken, in ieder geval hij mij niet, maar toch geprobeerd en ook een amendement in een congres, dat toch ook met Hamas gepraat moest worden, het congres ging akkoord, maar als het puntje bij paaltje kwam, dan was men toch stil. Nu zie je, bij D66 opeens, verbetering door Sjoerd Sjoerdsma, maar dat heeft er ook mee te maken dat we in de oppositie zitten. Nou, de PvdA die klinkt altijd wel aardig en hij [wordt vredesproces?] dan, en nee, de settlers dat moet, dat is, dat klopt niet, maar als puntje bij puntje bij paaltje komt is men toch altijd bang om een aantal leden te verliezen. En dus als je zegt van hoe gaat het met de politiek, nou dat gaat een beetje vooruit en dan afhankelijk van de situatie weer wat achteruit. En, of het nou een politieke partij is of een kerkelijke organisatie, we hadden ook veel contact, en hebben we nog wel, maar toen was het een poosje wat intensiever, met de Protestantse Kerk Nederland, maar… ja die, op een gegeven moment om duidelijk positie in te nemen, ze verloren al zoveel leden. Hebben het moeilijk en ze zijn als de dood om de echte pro-Israël-mensen in hun kerken af te schrikken, dus... Dus dat dat… het algemene gevoel dat gaat weliswaar de goeie kant op, maar hoe het zich in grote organisaties lopen achter, uit welbegrepen eigenbelang. [8:56] En waarom zouden die, waarom zou het nog steeds zo’n controversieel onderwerp zijn? Waarom blijven mensen zich toch zo… Nou, er is wel wat gebeurd natuurlijk. En dat leeft, leeft langer door dan je zou denken. Ik vertelde net iets over mijn moeder, die, die is nu tien jaar dood, maar niet zo lang daarvoor had je recht op de zogenaamde Maror-gelden. En die, had zij recht op. Als half-Jodin, omdat je natuurlijk, in die zin, heeft natuurlijk vreselijke zorgen gehad over d’r vader, heeft over… Maar dat… Ik zei: ‘Nou, je hebt recht, je hebt daar recht op…’ Ik zei trouwens altijd u tegen mijn moeder: ‘U heeft daar recht op.’ Gelijk die papieren in orde maken. Mijn… mijn vader, mijn moeder was huisvrouw, mijn vader was leraar, dus ik bedoel we hebben het nooit arm gehad, maar het was ook nooit exorbitant, dat was er ook niet bij. En, reactie van mijn moeder: ‘Nee, dat wil ik niet…’ Het ging om 18.000 gulden toen, blijkbaar net daarvoor, voor de euro, ‘…want ik wil niet weer op een lijst.’ Nu heb ik het over 1998. En dat werkt dus, nou

 

182  

dus zei: ‘OK, dan niet.’ Nooit meer over gehad. Dus het zit allemaal nog veel dieper dan je zou denken. [10:18] Ja hè? Ja ik merk het ook wel bij mijn eigen opa en oma, die juist dus niet… Joods zijn, maar die nog steeds, als ik met hun een discussie heb over Israël, of discussie… over praat, dat ze dan zeggen: ‘Inderdaad van ja, maar we, je moet wel, je moet voor Israël zijn, want wij hebben gedaan in de oorlog…’, ook al woonden ze hier in Groningen, of weet je, ‘…wij hebben toen niets gedaan, en daardoor…’ Ja, zij voelen zich nog altijd schuldig en daardoor steunen ze Israël, voor hun geldt het inderdaad ook nog steeds, terwijl het… ze waren twaalf ofzo, maar... Ja, dus dat werkt door, dat schuldgevoel is er, of een soort verantwoordelijkheidsgevoel, ik vind dat schuldgevoel niet terecht, want je kunt je vanuit, zoals wij hier zitten, niet voorstellen hoe zo’n terreur-druk er is en hoe je bijvoorbeeld door een Joods kind in huis te nemen meteen als gezin gevaar liep. En, ja, en dat is dan ook in de buurt dan, een vriend van me, die vertelde dat zijn vader, zijn vader was notaris en de kandidaat-notaris, een Joodse man, die kwam bij hem langs, die zegt: ‘Wil je ons in godsnaam niet helpen?’ [Er wordt koffie besteld.] ‘Want, want we hebben voldoende, ik bedoel, we weten hoe de vlag erbij hangt en ik denk dat het volgende week voor ons afgelopen is. Op transport. En ons kleine zoontje, Robbert, hij is pas vier, hij heeft toevallig blond haar en et cetera.’ Nou, die vader van die vriend van me, die zei: ‘het spijt me Jan, ik durf het niet.’ Maar dat heeft hem wel z’n hele leven… en ik vind dat dus niet om iemand kwalijk te nemen, maar het achtervolgt je toch, in zo’n soort schuldgevoel, je hele leven. En het leeft dus ook in mijn vriend… zijn zoon voort. Dus het is niet zo lang geleden. [12:22] Nee, nee nee nee nee. Nee, dat is het ook absoluut niet. Maar denkt u dat het, denkt dat mijn generatie dat gevoel nu toch minder, of denkt dat het altijd zal blijven, door de verhalen die we kennen…? Nee, niet altijd. Ik denk dat het langzaam weg zal slijten. Ja, nee, het neemt wel af. Op een gegeven moment is het zoiets als de Napoleontische tijd, maar dat duurt in ieder geval altijd langer dan je denkt en het zou best kunnen zijn dat jouw kinderen er ook nog een tik van meekrijgen. Ja, misschien, dat denk ik, het is toch het ijkpunt… Dat nooit meer is toch altijd wel het belangrijkste… Ja, ja, dus het is nog niet afgelopen. Maar het neemt wel af. […]  

183  

[13:09] Heeft u ook nog iets wat volgens u anders zou moeten binnen Een Ander Joods Geluid? Meer actie, minder actie, meer… nou ja. Nou, ik vind vooral… Nou, we zijn natuurlijk heel kwetsbaar. Zo lang we Rick hebben zijn we bloeiend, maar als we het alleen zelf, met z’n drieën zouden moeten doen, dus… ja, die, die continuïteit, die… ja dat is een echt zorgenpunt. Maar, wat zou nou anders moeten? Ja, wat, wat anders moet is dat er, de scheiding van directeur-penningmeester, een jongere in het bestuur, maar ja, ik kan me ook wel voorstellen dat je zegt, een of andere laten we maar zeggen jonge man of vrouw van, van negenentwintig en die ziet dan die drie heren daar zitten, die denkt ja jee, dat is niet zomaar, dat is niet zo helemaal mijn habitat ofzo. En, maar toch zou dat moeten ja. [14:08] En doet u er wel genoeg aan om, om jongeren te… erbij te betrekken, want ik heb… Ik zelf niet. Toch kan ik me bijna niet voorstellen, ja, het is natuurlijk wel het feit dat ze Joods moeten zijn is wel wat lastiger… Maar ik kan me toch bijna niet voorstellen dat mensen zich niet willen verbinden eraan en… [Overleggen over water.] Nee, maar het is natuurlijk echt een heel, heel serieuze vraag en en, voor het eerst dat ik dus ook een beetje ga zitten stotteren, want dat… ik kom daar niet goed uit. Wat zouden we nou, ik vind niet, ik vind dat we het met z’n drieën, doordat we mekaar aanvullen… ook doordat we mekaar aanvullen, eigenlijk, en natuurlijk door Rick, dat er nog best wat uit onze handen komt. Ondanks alles. Dat aanvullen is… Ja, Jaap is… geweldig qua, qua presentatie en, zowel geschreven en ook gesproken. En dingen zoals netjes alles op een rij zetten voor z’n agenda et cetera, dat is meer… Ik spreek niet in, in uitersten hoor, ik bedoel ik ben ook wel in staat om iets te verwoorden en hij is ook wel in staat om een agendaatje op te stellen, maar toch, je ziet daar de verschillende sterkten liggen. Nou, Max als… altijd weer die contacten leggen, kijken waar, waar geld te halen is, nou ik zou daar de weg helemaal niet weten. Dus met z’n drieën, dus wat, wat dat betreft hoop ik dat, dat is punt één, dat we dat nog een poosje volhouden, want er zit wat in. Trouwens ook voor mezelf, want het is toch beter als je gepensioneerd bent, dat iets waar je je echt druk om maakt en… Dan je overal druk om te maken... En dus eigenlijk over niks. Nee, maar als het van binnenuit komt en, en ja, nou is natuurlijk, zeggen je kan je ook druk maken over de gemeentepolitiek van Soest hoor, dat heb ik ook wel gedaan en zelfs over waar honden wel of niet mogen uitgelaten worden, maar toch, dit boeit me

 

184  

gewoon meer. Dus, dus in die zin het boeit ons echt alle, alle, om te beginnen ik heb het dan over ons drieën… [16:36] En waarom heeft u het de hele tijd over drie… want Hedy en Marjan Sax zijn toch minder van het dagelijks bestuur dan? Ja, ja, ja die beschouwen zich ook zo en die worden, bijvoorbeeld nu ingelicht over wat er gaande is, waar ik het net dat gesprek in Den Haag, maar die… reageren ook, zeggen nou fijn dat je ons inlicht en alle sterkte et cetera, maar die gaan niet, zoals bijvoorbeeld ik zelf, inhoudelijk op een aantal punten nog in. Maar zo is het ook afgesproken. En zij zijn echt een, een belangrijke input hebben ze tijdens die vergaderingen en eventueel tussendoor als er wat te vragen is, maar we noemen het niet een dagelijks bestuur, maar er is toch wel in feite een verschil, helemaal met hun instemming. Ik had het trouwens nog niet over Anneke Mouthaan, omdat je die, die is ziek natuurlijk… Ja, die ga ik misschien nog interviewen, als haar gezondheid… Afhankelijk van hoe… Ja, precies. Maar zij is eigenlijk de stichter, stichtster samen met de anderen, en zij is dus fysiek niet meer in staat, want dat zou ze nog wel willen voor een, meer intensieve bemoeienis, maar… Nee, dus het komt er inderdaad wel op neer dat, qua dagelijkse zaken, of je het nou dagelijks bestuur noemt of niet, heb je dus… Ja… Drie mannen. Die drie mannen. [18:00] En wat, wat heeft Een Ander Joods Geluid in uw ogen nou eigenlijk bereikt, in de afgelopen jaren? Wat vindt u het, waar bent u het meest trots op, of wat…? Ja, dat we onze lijn hebben vastgehouden, daar ben ik trots op en dat we dus niet zijn gezwicht voor telkens weer, vanuit de Joodse hoek, van: ‘Ja, maar jullie… Het gaat er niet om wat jullie zeggen, maar hoe jullie het zeggen.’ Ja nee, hoe we het ook zeggen, het is allemaal flauwekul, we mogen het niet zeggen. Daar, dat we daar niet voor gezwicht zijn… En wat hebben we bereikt? Ja, ik vind toch dat ik, als ik eens iemand ontmoet en dat ik denk nou het is toch maar zo’n mini miniclubje en dat ik dan toch nog telkens weer heb: ‘Oh ja ja, ja daar heb ik weleens van gehoord… vaag.’ En, dus, dat we, vooral waar het de media betreft toch op de een of andere manier telkens weer van ons, dat het telkens weer lukt om ons te laten horen eigenlijk. En dat we een aantal mensen hier hebben gehad, zoals Ilan Pappé, hierheen hebben gehaald, wat dan ook in de krant kwam, en dan zeg ik: ja nee, dat was echt goed dat we die hier, hierheen haalden. Een paar van dat soort dingen. Het waren twee vragen hè? Van waar ben je het meest trots op en wat hebben jullie bereikt? Dat kan natuurlijk samengaan, maar… dat bereiken dat is toch eigenlijk dat we toch, denk ik, een beetje bij hebben gedragen  

185  

aan de algemene opinievorming, dus niet specifiek de… Joodse gemeenschap, die 50.000 mensen, over het algemeen rekent men half-Joden zo… daar nog toe, het CIDI doet dat. Maar daar, denk ik, zijn de effecten beperkt, nou het is hier wel heel rustig geworden nou trouwens, maar het ging, viel wel mee hè? Ja hoor, absoluut. Maar bij de algemene Nederlandse publiek, dat we aan de goeie kant hebben [joelen?]. [20:03] En u zegt dat u niet gezwicht bent? Dat jullie je lijn hebben vastgehouden. Maar… toch is Hajo Meijer bijvoorbeeld wel weggegaan, want… was dat dan toch… te sterk qua…? Ja, ja. Ja, kijk, hij… hij noemde consequent Israël een, een, hoe noem je dat? Een misdaad, misdadige staat. Daar zit wat in, want er gebeuren… Maar toch je: nou, is dat nou nodig? Je noemde zelf al de vergelijken met de Tweede Wereldoorlog, zei ie altijd bij: ‘Nee, ik vergelijk alleen maar tot ‘40.’ Nou is het natuurlijk zo, wat Hajo Meijer betreft, echt alle respect dat ie die opvatting heeft, maar we deelden ze niet. En, op een gegeven moment, maar we gaven hem altijd veel ruimte, dus we kregen wel eens reacties van: ‘Nou, Hajo was hier nog en hij had het over zus en maar zo, sprak ie dan namens jullie?’ ‘Ja hoor, hij sprak wel namens ons, ja goed, ieder vogeltje zoals ie is, gebekt is…’ Een beetje zo meebabbelen, maar eigenlijk zaten we er een beetje mee, maar we hebben nooit gezegd: ‘Zou jij niet eens uit het bestuur gaan’, ofzo. Maar hij zelf ging zich ergeren aan, wat hij, ja… Hij vond ons te soft. Hè, en is toen zelf weggegaan en dat… Nou ik vond het echt jammer. Want… Nou ja, bijvoorbeeld ook, ook ikzelf op een gegeven moment, liet ie me duidelijk merken dat nou… Hij zag me, letterlijk, niet staan als ik ergens kwam. Ja, dat… Nadat hij weg was gegaan? Nadat ie weg was gegaan, ja, en niet precies daardoor, want het ging ook nog over iemand die bij ons werkte, wat hij vond zus en ander zus en dat, dat laat ik verder terzijde, maar dat heb je dan natuurlijk dat soort dingen er nog bij. En, maar, maar al met al die vergelijkingen, nee daar schiet je allemaal niks mee op. Behalve media-aandacht. Dat dan weer wel. Maar dan de verkeerde, de verkeerde aandacht misschien. Ja, maar op een manier op, ja maar, maar je laat anderen toe, je schiet toch in eigen doel, uiteindelijk. Dus daardoor is dat, ik vind dat we een redelijk onze lijn hebben vastgehouden, maar Hajo vond dat we dat veel duidelijker hadden moeten doen. Een schurkenstaat noemde ie dat, schurk… je denkt een misdadiger, je denkt dat klinkt me nog niet krachtig genoeg. Schurkenstaat. ‘t Komt er soms wel een beetje op neer, als je al die schandalen leest, ook van de leiders daar enzo, maar, het schiet niet op om het zo te brengen.

 

186  

[22:44] Ja, volgens mij ben ik dan, nu al, bijna door m’n vragen heen, denk ik. Kijk eens, da’s mooi. Of, ben ik nog iets vergeten te vragen, in uw ogen? Dat u denkt: dat wil ik nog graag gezegd hebben of… Nou wat, altijd..., het allermooiste als je als organisatie geen subsidie hebt. En dat je een achterban hebt, die hebben contributie of wat, je bent altijd afhankelijk, want stel dat je je hele achterban, de mensen die jou wat geven, dat hoeft dus niet alleen maar Joden te zijn, maar als je die allemaal van je vervreemdt, dan heb je geen inkomsten, dan verdwijn je ook. Maar subsidie van grote organisaties, grote bedragen, dan ben je, kan je wel zeggen ik ben onafhankelijk, maar dat is nooit helemaal waar. En, nou en dat blijkt bijvoorbeeld letterlijk vandaag. Dus als we daar af zouden kunnen komen, maar het lukt gewoon niet… Ja we hebben het misschien ook een beetje te [?], maar een mooi kantoor, ben je daar ook geweest? Nou, zo iemand als Rick, die verdient natuurlijk niet himmelhoch jauchzend maar dat moet betaald worden, dan hebben we natuurlijk ook nog iemand voor de website, we hebben hulp bij de perscontacten en nog een vrijwilliger die wat betaald krijgt, dus… [24:12] Ja, want ik denk ook niet dat je helemaal naar… Daar had ik het ook nog met Max over, dat je niet helemaal naar vrijwilligers moet gaan, want dan, ja daar kun je natuurlijk toch minder goed op bouwen. Je moet wel een zekere mate van professionaliteit… Ja hoor. Ja, toch, verbaas ik me zo, zoals zo’n Palestina Komitee, wat die nog wel voor elkaar krijgt, toch. Die hebben niemand in dienst. Dan heb je tegenwoordig DocP, dat is een organisatie die, […], die is vooral bezig met etikettering en de producten et cetera. Overigens, ja dat, is natuurlijk nog wel wat ik een heel moeilijk punt vind is, het begrip Joodse Staat. Ja, Joodse Staat, nou, daar ben ik helemaal niet voor. Maar aan de andere kant is het op die basis gegrondvest, door de... Dus. Ik denk dat het toch een gewone staat moet worden. Ja. En dan is het merendeel niet Joods, nou is het natuurlijk, wat men nu heeft is een idiote toestand. Ikzelf val onder de wet op het recht van terugkeer. Ja, ik ben toch een Jood? Ik kom dus uit Jeruzalem. Ik moet nodig terugkeren. Maar degene die daar verjaagd is, 50 jaar geleden, of zoiets, die heeft geen wet, geen recht op terugkeer. En dat komt allemaal door Joods, nietJoods, et cetera. En, we geloven toch niet in etnische verschillen? Dus, maar het is ook iets waar wij erg mee moeten oppassen, om daar… maar ik ga daar dus ook gewoon wel willen, willen zeggen wat we daarvan denken en ik geloof dat ook Jaap dat ook wel eens heeft gedaan, hoor. We zijn tegen een Joodse Staat. We zijn voor Israël, tegen een Joodse Staat. Binnen de grenzen van ’67. En ja, dan zal op den duur dat… Joodse element daar verdwijnen  

187  

en dan krijg je natuurlijk degenen die nog verbonden zijn, indirect, of tweede, derde generatie, met de Holocaust, die zeggen: ‘Ja, maar, waar, waar is onze veilige haven dan?’ Als daar meer en meer Palestijnen in het… in het parlement komen, in de Knesset komen. [27:02] Ziet u, ziet u dat belang van de Veilige Haven, ziet u dat niet, zelf? Zo, of…? Nee, ik denk dat dat… mooi, mooi geweest is. En dat het tot veel misstanden heeft geleid, ja, dat is natuurlijk een open deur, maar we hebben als West-Europa, hebben we onze problemen neergelegd bij de Palestijnen en opeens uitgevonden dat ze weg moesten wezen, dat is allemaal anders verteld en ze gingen zelf weg, door de groot-Moefti enzo, maar allemaal babbels, gewoon verjaagd. Dus, ja, ik denk dat dat een keer ophoudt. En wat dat betreft zou ik daar wel mee willen, mee willen beginnen. Dit naar aanleiding, maar niet helemaal als antwoord op je vraag: wat zou je nog willen veranderen, of… Ja, nou ja. [27:58] Dus… vindt u dat Een Ander Joods Geluid zich daar duidelijker over had moeten uitspreken? Ja, ik denk het wel. Dan heb je één-staat-oplossing, twee-staten-oplossing, nou, dan hebben wij zoiets van, laten… dat laten we even zitten. Voorlopig gaan we dus voor de twee-statenoplossing. Nou, en wat heel moeilijk is en waar we helemaal niet uitkomen is Gaza. Marathon in Gaza gaat niet door, heb je het gelezen? Want… wordt gesponsord door de… één of andere United Nations organisatie, maar… Hamas heeft nu gezegd dat alleen mannen mee mogen doen, geen vrouwen meer, nou en daardoor is het terecht die subsidie vervallen en gaat die marathon niet door. Maar dat is dus iets, zeggen: ‘Ja, Palestijnen, wat doen jullie nou eigenlijk?’ En hoe zit het dan met Gaza en die tweestrijd, ja dat is natuurlijk een doorn in ons vlees, daar komen we niet uit. Dus dat zijn allemaal dingen die ik graag zou willen dat verbeterde. [28:58] En vindt u dat u daar, dat u daar ook een mening over zou moeten hebben, of tenminste een mening over moet hebben dat wel, maar als Een Ander Joods Geluid dat je daar ook echt over… Ja, want je ontkomt er niet aan. Want door… Dus, we proberen het ook. Maar het is… Nee, door te zeggen nou, het lost zich wel op enzo, maar soms vervallen we erin, vervallen we in gemeenplaatsen, zo van: ja, die twee zullen elkaar toch moeten vinden enzo, dat schiet niet op. Het is zo dat… je hebt een glijdende schaal: zolang je zegt ik ben voor het goede en tegen slechte, dan ben je het met me eens, dan is iedereen het met je eens. Ik ben ervoor dat er…  

188  

goeie vrede ontstaat, tussen Palestijnen en… Ja, samen mee eens. Ja, maar, dan vind ik wel dat die settlers terug moeten, oh, maar dan wordt het natuurlijk pas interessant. Dus, we ontkomen er niet aan, door, op dat concrete niveau en… te praten ook en meningen te verkondigen. En daar wordt het… Daar wordt het ingewikkeld, ja, absoluut. Maar ook pas dan wordt het interessant, want die gemeenplaatsen, ja, er moet meer aandacht aan worden besteed ofzo, ja dat gelooft iedereen wel.      

 

189  

Bijlage 3. Transcript interview Rick Meulensteen, beleidsmedewerker Een Ander Joods Geluid, afgenomen door Sarah Euwema (28-02-2013) Duur: 97 minuten.

 

190  

Transcript interview beleidsmedewerker EAJG Rick Meulensteen (28-02-2013)

Nou ik vroeg me al eerste af hoe je bij EAJG terecht bent gekomen? Ik stuurde conflictstudies in Nijmegen, de Master. En toen zocht ik eigenlijk simpelweg een stage, ik was eigenlijk altijd al geïnteresseerd in het Israëlisch Palestijns conflict, zoals je soms wel hebt. Daar lees je dan wat meer over en je denkt interessant. Maar ik had er voor de rest niets bijzonders mee. En toen zocht ik een stage en nou toen eh heb ik gewoon een lullig mailtje geschreven. En dat kwam precies op het goede moment. Het was toen zestig jaar Israël in 2008 en toen was er een project vanuit EAJG hier om bij die zestig jaar viering, om zo maar te zeggen daar een nuance in aan te brengen. We hebben wat te vieren met 60 jaar Israël, maar tegelijkertijd hebben we ook een bezetting die in die tijd het 41ste jaar inging. En dat is ook onderdeel van de geschiedenis van de staat, daar moeten we ook bij stilstaan. En toen hadden ze een projectvoorstel en daar kon ik mee aan de slag als stagiair. Daar heb ik me drie maanden mee bezig gehouden En toen eh ben ik hier eigenlijk blijven hangen, want ze konden hier wel wat hulp gebruiken in die tijd. En toen ben ik in begin januari 2009 voor een half jaar naar Israël gegaan voor een stage op de Nederlandse ambassade. 01:51Dus je studeerde ook nog terwijl je hier werkte? Ik studeerde ook nog en ik was toen bezig met mijn scriptie en in het kader daarvan ging ik ook naar Israël. Dus je hebt twee keer stage gelopen? Uiteindelijk bij die tweede stage alles gedaan behalve aan mijn scriptie schrijven. Bijna niet te combineren en je wil ook wat zien van het land weet je wel. Dus ehm en toen kwam ik terug en toen was ik eigenlijk al bijna klaar met mijn scriptie en toen vroegen ze goh wil je hier niet blijven werken. En ik werk hier nu vier dagen per week sinds een paar jaar. 02:28 En wat hield dat project dan in waar je aan hebt gewerkt tijdens je stage? Nou het idee was, en ja zo is het ook uitgevoerd, om verschillende mensenrechtenactivisten uit Israël te halen. Rond die viering, dat was in mei, vijftien mei als ik het goed heb. Dat was toen zestig jaar Israël. Om daar mee een heel programma te doen, publieke bijeenkomsten, maar ook serieuze, langs politici gaan. Met die mensen?Ja met die mensen. Ze in de media te laten spreken enzo. Dat is wel een groot project. Ja er was ook wel tijd voor. Het ging ook wel goed. Op wat persoonlijke dingen na. Twee mensen die we hadden uitgenodigd die konden elkaar niet luchten. Die kregen op een gegeven moment ruzie. En dan denk je wel jezus. Was het een succes? Kwamen er veel mensen op af? Ja we hadden een grote  

191  

bijeenkomst voor een onze achterban en nog breder. We zijn bij veel politic langs geweest. Hebben ze laten spreken op universiteiten en hoge scholen. We hebben toen nog onbedoeld, kregen we ook nog aandacht vanwege een relletje. Er was toen ook een officiële viering van de Joodse gemeenschap in de RAI van zestig jaar. En wij hadden gezegd we willen daar ook een standje om daar met een of twee van de activisten te zijn. 04:27 Ja en wat waren dat voor activisten? Dat waren verschillende. Ze hebben ook verschillende onderdelen van het programma gedaan. Eentje was van B’Tselem een Israëlische mensenrechtenorganisatie. Eentje was van Physicians for human rights, ook een mensenrechtenorganisatie. Eén was een mevrouw van Machsom Watch dat is een Israëlische groep van vrouwen die bij checkpoints staan in Israëlische gebieden en dan dingen noteren als er misschien iets misgaat. Dan was er ook nog iemand van eh, hoe heette die organisatie ook alweer. We hebben daar weinig meegedaan, was niet zo’n succes. Oh ja Ikad. Dat is een Israëlische organisatie die zich bezig houdt met house demolitions dus de sloop van huizen van Palestijnen door het Israëlische leger. Oh ja en er was ook nog iemand van Sogoth (?) die zich bezig houdt met de andere kant van de geschiedenis van Israël, voornamelijk rond de oprichting van de staat. Toen Israël in 1948 werd opgericht zijn er ook veel Palestijnen gevlucht en verdreven. En zij geven gewoon aandacht aan de dorpen die in Israël nog zichtbaar zijn, die verlaten zijn. Niet zozeer vanuit het idee dit is het enige verhaal, maar dit is juist ook een verhaal van de geschiedenis van het land en daar moeten we het ook over hebben. Dus vanuit verschillende invalshoeken zowel mensrechten als meer politiek, alternatieve geschiedenis enzo. 06:24 Maar er was een relletje dus? Ja er was een relletje we wilden daar aanwezig zijn bij de RAI maar we zijn geweigerd. In eerste instantie om formele redenen, ja er was geen plek. Maar uiteindelijk bleek dat niet zo te zijn. En toen hebben we nog meer geïnformeerd en toen bleek dus, toen hebben ze zwart op wit gezegd we vinden niet dat jullie hier een plek moeten krijgen. Het is een officiële viering van de Joodse gemeenschap, we vieren de staat van Israël en nou ja jullie vieren niet op volle kracht mee, om het maar zo te zeggen. En dat hebben we laten lekken naar de media en dat heeft de media opgepikt. Want de media houdt van relletjes. Ja dat klopt. En wat vond je er zelf van. Vond je dat niet ook een beetje logisch dat ze jullie daar niet wilden hebben?

 

192  

Ik denk aan de ene kant vond ik het logisch dat ze dat niet zouden willen doen. Want de relatie met de Joodse gemeenschap is soms problematisch vanwege de positie die je inneemt. Maar aan de andere kant het verhaal van EAJG is altijd vanaf het begin geweest we zijn geen pro-Palestijnse organisatie. (nee precies). We zijn juist ook opgericht omdat we bezorgd zijn over de koers van het land. En veel van onze standpunten sluiten ook aan bij de vredesbeweging in Israël, van progressief links Israël. We zijn dus ook gewoon onderdeel van het debat. Het is heel raar, althans in onze optiek, om een viering te doen van zestig jaar Israël terwijl in tweederde van die periode de staat gebied bezet houdt met alle consequenties van dien. Dan hou je jezelf een beetje voor de gek. En wij vonden dit is ook onderdeel van de geschiedenis die moet worden belicht op zo’n bijeenkomst. Nou daar waren zij het dus niet mee eens. Nee. En toen, hoe is het afgelopen? Nou we zijn toen niet geweest. Nee het Parool heeft ook wel nagevraagd maar ze hebben daar geen antwoord op gegeven, ze hebben het toen een beetje doodgezwegen. Ja we hebben er toen nog over nagedacht willen we hier nog een grotere rel van maken, via Joodse media, via de achterban. Maar ik weet niet wat toen de gedachte was, maar uiteindelijk is besloten we doen het toch maar niet. Je wilt het ook niet weer zo’n eigen leven laten leiden of dat je dan weer frontaal botst met de Joodse gemeenschap. 09:06 Ja want hoe is de band met de Joodse gemeenschap? Ja op dit moment is het wel een vorm van acceptatie, dat we onderdeel zijn van het debat. Heel lang is dit niet zo geweest. Ik was er in het begin niet bij, dus dit is van horen zeggen. In het begin was er een vorm van vijandigheid, jullie hangen de vuile was buiten, jullie zijn anti-Israël en pro-Palestijns, jullie hebben geen oog voor de Israëlische kant van verhaal. Dat soort dingen allemaal daar werd gewoon erg vijandig op gereageerd en niet in dank afgenomen. Sterker nog er waren, we hebben situaties gehad,

waarbij mensen van

bijvoorbeeld het CIDI wel een debat wilden met Palestijnse vertegenwoordigers van de ambassade of met Palestijnse vertegenwoordigers van organisaties, maar niet met ons. Dat je denkt waarom niet met ons? Dat stak sommige mensen gewoon heel erg. 10:15 Dat is raar natuurlijk, dat is je ‘tegenstander’ terwijl jullie Ja er zit ook wel een psychologisch idee achter is mijn gevoel: dat de eenheid binnen de Joodse gemeenschap bewaard moet blijven. Dat is ook wel te begrijpen, zeker sinds de Holocaust plaatsvond. Je moet als Joodse gemeenschap verbonden blijven, met één stem naar  

193  

buiten treden, dan staan we sterker, bijvoorbeeld als het gaat om antisemitisme. En ja EAJG doet als het gaat om Israël daar natuurlijk afbreuk aan. Ja wij zeggen we houden er een andere mening op na dan om het zo maar te zeggen de gevestigde Joodse gemeenschap. Hoewel ik moet er dus wel bij zeggen, het is nooit zo dat daar uniform werd gedacht. Er wordt juist verschillend over gedacht. Dat is altijd al zo geweest. 11:23 Heb jij ook het idee dat , dat zei Max, die had dat idee, dat er binnenskamers wel vaker wordt gedacht zoals jullie denken. Ja absoluut. Er zijn ook wel eerder initiatieven geweest in de Joodse gemeenschap die tegen de bezetting waren. Je hebt in de jaren negentig Vrienden van Vrede Nu gehad. Ja Vrede Nu is de grootste vredesbeweging in Israël en dit was een soort vrienden van hè. En die waren heel actief in de Joodse gemeenschap. Je hebt de kritische zionisten nog gehad in de jaren zeventig. En ja die waren kritisch. (gelach). En je hebt volgens mij een tijdje ook nog hier volgens mij heette dat Brecha, dat was een Amerikaanse Joodse organisatie, die heeft hier ook nog een tijdje bestaan. Maar het was wel zo dat al die organisaties zich richtten op de discussie binnen de Joodse gemeenschap zelf. En waarin EAJG verschilt is dat EAJG er bewust voor koos om naar buiten te treden. We willen best wel die discussie voeren binnen de Joodse gemeenschap en we vinden dat ook nodig, maar we treden ook naar buiten. Want de officiële instanties treden ook naar buiten met een standpunt waarin wij ons helaas niet kunnen vinden. 13:11 Ja het CIDI bedoel je bijvoorbeeld. Bijvoorbeeld het CIDI, kerken het Centraal Joodse Overleg enzo, dus wij treden ook gewoon naar buiten. Daar was EAJG wel wat unieker in. We hebben nog steeds dat mensen het wel met ons eens zijn maar zeggen ja maar we vinden niet dat jullie daarmee naar buiten moeten treden. Het zit soms ook wel in de vorm hoor, sommige mensen zijn het inhoudelijk wel eens maar dan is de vorm weer verkeerd. Maar er is toch een beetje, soms nog enigszins de houding, misschien wel vanuit de Joodse eenheid, toch een beetje het wantrouwen van waarom moet je hier nu mee naar buiten treden. Soms gaat het ook zover dat ze zeggen jullie worden een beetje excuusjoden. Dat wordt dan gezegd als mensen kritiek op Israël hebben, van kijk zij doen dat ook weet je wel. Wat in de realiteit ook wel gebeurd hoor. Ik denk dat we daar ook niet krampachtig over moeten zijn. Dat gebeurd gewoon. Maar moet dat dan een reden zijn om maar niet naar buiten te treden? Dat vinden wij dus van niet.

 

194  

14:26 Eh ehm, wat zei je nou ook alweer. Oh ja dat mensen er ook wel moeite mee hadden met welke vorm. Wat bedoel je daarmee, de bewoordingen of? Het principe van EAJG is om een tussenpositie in te nemen. Tussen de mensen die zich heel erg definiëren al pro-Israël en die soms wel wat kritiek hebben maar die er eigenlijk in grote lijnen geen moeite mee hebben versus de mensen die zich pro-Palestijns noemen om wat voor wat reden dan ook en alleen kijk hebben op de Palestijnse kant van het verhaal. En vanaf het begin is EAJG altijd wel in de positie geweest, gemanoeuvreerd, van goh we willen het van beide kanten belichtten. We hebben begrip voor en kennis van de Israëlische geschiedenis en hoe Israëli’s denken maar dat betekent niet dat we er altijd mee eens zijn en tegelijkertijd is er de kant van de Palestijnse kant van het verhaal die ook gehoord moet worden. Maar tegelijkertijd zorgt deze tussenpositie voor veel interne discussie. Want het is heel moeilijk zeker op een dossier dat zo verschrikkelijk in kampen is verdeeld om daar tussen te zitten. En wat je dan krijgt is dat mensen verschillende kanten op gaan binnen EAJG. 15:55 En heb je daar ook een voorbeeld van, van wat voor kanten? Nou kijk je hebt bijvoorbeeld iemand, iemand die heel veel discussie heeft losgemaakt binnen EAJG is Hajo Meijer, Auschwitz overlevende. Die heel erg vanuit het perspectief van een Holocaust overlevende, van ik heb Auschwitz overleefd naar het conflict kijkt en naar de behandeling van de Palestijnen. Nou dat schoot heel veel mensen ook, binnen de eigen achterban trouwens, in het verkeerde keelgat. Zo van ja hallo we gaan geen vergelijkingen trekken tussen de nazi’s en Israël. En anderen namen het weer op voor Hajo en zeiden ja maar hij zegt niet dat wat Israël doet gelijkstaat aan de behandeling van joden in de jaren ‘40 maar de jaren ‘30 dat joden gedemoniseerd werden. Persoonlijk zat ik weer, ben ik meer van de lijn, die daar veel moeite mee heeft. Je kan zelf als je het hebt over de jaren 30, de jaren 30 kwamen voor de jaren 40, dat is ook het publieke beeld. Dus ja je gaat toch Israël met nazi’s vergelijken en zeker in de Joodse gemeenschap gaat iedereen meteen steigeren. Omdat iedereen of overlevende of wel familie is van. Dus ehm dat bedoel ik met die vorm. Hajo is eigenlijk wel het bekendste voorbeeld. 17:36 Maar Max heeft volgens mij ook wel iets dergelijks gezegd toch in zijn Westerbork toespraak? Max heeft inderdaad ook iets dergelijks gezegd. Dat kwam er op neer we hebben ook nog altijd een verantwoordelijkheid om lessen te trekken uit wat er is gebeurd in en voor de Tweede Wereldoorlog. En toen had hij ook een vergelijking getrokken tussen Israël en  

195  

Palestina. En ik heb het er ook weleens met Max over gehad en hij staat nog steeds volledig achter zijn woorden. Vanuit het idee goh kijk dit is onderdeel van mijn Joodse identiteit, dit is mijn referentiekader. En dat geldt ook voor veel mensen dat referentiekader. Dat referentiekader wordt ook heel vaak, ook in Israël zelf, door heel veel mensen gebruikt. Dat komt constant in de discussie terug ook als het niet over Israël en Palestina gaat. Ik bedoel toen het over koosjer slachten ging toen waren er ook mensen binnen de Joodse gemeenschap die een vergelijking trokken tussen het verbod op kosjer slachten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat speelt, dat is een onderdeel van de Joodse gemeenschap. Dus aan de ene kant snap ik het ook wel, maar aan de andere kant heb ik ook weleens tegen Max gezegd: ik had het niet gedaan. Als je eenmaal die discussie begint dan gaan er nuances verloren. Ook al heb jij het idee dat je die nuances aanbrengt en benoemt enzo. Dat gaat gewoon niet. Net zo goed als toen Job Cohen een keer extreem werd aangevallen, omdat hij ook toen een keer heeft gezegd dat hoe er over moslims in Nederland werd gesproken dat het wel leek op hoe er over Joden werd gesproken in de jaren dertig. Vanuit het zelfde idee als Hajo het toen bedoeld had. Toen kreeg hij ook volkomen de lading over zich heen. Ook vanuit de Joodse gemeenschap, hij heeft natuurlijk ook een Joodse achtergrond en dat kun je niet zeggen dat slaat nergens op (krijg je dan te horen).

19:33 En Hajo Meijer is nu ook weg, daarom of? Nou nee nou hij had op een gegeven moment wel een idee ik ga verder dan de rest. Dat heeft ook te maken met definitie van EAJG zelf. Bijvoorbeeld als het gaat over zionisme. Hajo is vanuit voor hem ook volkomen verklaarbare reden echt een anti-zionist. Hij noemt zichzelf ook echt iemand die is opgegroeid in de Duits Joodse cultuur. Hij zegt de Joodse cultuur is juist tot bloei gekomen buiten Israël, juist binnen de diaspora. Er zit een hele filosofie achter. En hij zegt daarom ben ik anti-zionist. Hij vindt het zionisme ook echt de vernietiging van het Jodendom. (oh ja dat boek heb ik van hem thuis). Maar goed binnen EAJG zijn we daar wat pragmatischer in. We hebben niet echt een predicaat, een plaatje op onze ideologie geplakt. Als mensen er ons naar vragen dan wijzen we altijd naar onze achterban. Sommige mensen zijn overduidelijk anti-zionist, non zionist, post zionistsche. Sommige mensen noemen zich nog wel zionistisch maar dat hangt er ook maar weer helemaal van af hoe je zionisme definieert dat is natuurlijk ook een heel ongrijpbaar begrip.

 

196  

21:07 Wat is een non zionist dan? Een non zionist is iemand die zegt dat ik kan me niet vinden in de ideologie van het zionisme, maar ik vind wel gewoon dat Israël bestaansrecht heeft en dat het een gegeven is dat het bestaat en dat je daar niet aan moet zitten. Ik denk dat die categorie non-zionist nog wel het meest voorkomt binnen EAJG. Van die mensen die zich niet comfortabel voelen bij het zionisme als ideologie, maar die wel zeggen Israël heeft bestaansrecht en daar moet je verder niet aankomen. Dat is inmiddels een land met net zoveel rechten als elk ander land dat bestaat. 22:10 Ja. Nog even weer terug naar het begin. Je zei dat je het idee had dat er nu een soort acceptatie is gekomen binnen de Joodse gemeenschap. Hoe denk je dat dat is gekomen en waar merk je dat dan aan? Ik denk dat dat aan een paar dingen ligt. Ik denk aan de ene kant dat het idee is ontstaan van we are here to stay, EAJG is er gewoon. Maar ik denk ook dat het eraan ligt dat het debat verschuift. En waar EAJG tien, elf jaar geleden nog echt in de flanken zat qua debat in Nederland, merken we nu eigenlijk de afgelopen jaren dat we constant in de mainstream zitten. Toen wij begonnen, en dat is echt iets van de laatste jaren, toen ik met mijn stage begon en dat was 2008 dus nog maar vijf jaar geleden, waren de enige partijen waarmee we toen een afspraak konden maken waren de SP en Groen Links. Inmiddels kunnen we met hetzelfde gemak een afspraak maken met

de PVDA, D66 en zelfs het CDA. Onze

standpunten zijn niet zozeer veranderd maar het debat is wel veranderd.

Het is meer

opgeschoven naar meer kritiek op het Israëlisch beleid, meer oog voor de Palestijnse kant van de zaak, ook in de media. We merken dat we midden in het debat zitten. Onze slogan was erg omstreden toen, Voor Israël voor Palestina, dat je Palestina benoemt. Inmiddels zitten we in een tijd dat NRC gewoon schrijft over Palestina in plaats van de Palestijnse gebieden. Het debat verschuift en dat is een realiteit die denk ook wel in de Joodse gemeenschap ontstaan is. In het Nederlandse debat zitten we niet meer in de flank, zijn we redelijk in de mainstream belandt. En ik denk voor een gedeelte, ik had er laatst nog een hele discussie over met Max, voor ons is het soms ook niet helemaal duidelijk wat dat dan is. Je probeert constant te analyseren van hoe liggen wij dan. En wat wij de laatste tijd merken is dat wij vooral vanuit ouderen in de Joodse gemeenschap weer wat meer credit krijgen. Dat heeft denk ik ook te maken met puur het feit dat de bezetting nog altijd voortduurt, het inmiddels al heel wat jaren alweer redelijk rustig is, althans als je terugkijkt op het Tweede Intifada en nu. Maar dat de situatie nog steeds niet veranderd, dat Israël de laatste jaren verrechtst, dat er rechtse  

197  

regeringen zitten die openlijk twijfelen of er wel een Palestijnse staat moet komen. En dat dat er misschien toe leidt dat sommigen binnen de Joodse gemeenschap, om het maar even heel ijdel te zeggen, misschien heeft EAJG toch een punt. Misschien moeten we ons toch wat meer afzetten tegen de Israëlisch regering want kennelijk komen die niet met een oplossing. Ik denk dat ook onderdeel is, dat dat de puntjes zijn die weer bij elkaar komen. Heel concreet merken we dat we de laatste jaren weer meer ingang krijgen bij Joodse media. 25:36 Bij het NIW? Ja bij het NIW is het zo dat we op een gegeven moment waren we verbannen tot de brievenpagina en vaak kwamen we daar niet in. En nu de afgelopen twee jaar, er werd bijvoorbeeld aan Jaap gevraagd om een bijdrage te schrijven. En nu om de twee drie maanden schrijven we een bijdrage op hun verzoek. Oh te gek. We worden wel eens uitgenodigd bij de Joodse omroep om commentaar te leveren. En vervolgens een gesprek met Joodse journalisten die dan tot onze eigen verrassing opeens redelijk misschien nou niet per definitie positief maar ook niet negatief. Of die begrip hebben voor onze standpunten enzo. Dat zijn allemaal van die dingetje waaraan je merkt, hé er verschuift wel wat. Tegelijkertijd is het overigens ook wel de realiteit dat de gevestigde orde van de Joodse gemeenschap echt de instituties zijn wel aan een verrechtsing bezig. 26:38 In Nederland ook? Ja in Nederland ook. Vooral onder Joodse jongeren zie je wel echt een verrechtsing. Jongeren die dus echt onderdeel zijn van de gevestigde Joodse gemeenschap. Ik denk dat het heel belangrijk is om dat onderscheid te maken, je hebt een grotere Joodse gemeenschap die volgens de grootste schatting ongeveer 50.000 mensen is in Nederland. En je hebt de gevestigde Joodse gemeenschap die echt actief is in Joodse kerkgenootschappen en dat zijn ongeveer 5 tot 10.00. Dus het overgrote deel van de Joodse gemeenschap in Nederland is eigenlijk ongebonden. Misschien wel feeling met de Joodse identiteit maar zijn er niet op een religieuze of heel actieve manier meebezig. En binnen dat gevestigde deel wat laten we zeggen ongeveer 25 procent is van het totaal, daar zie je wel echt een verrechtsing. Dat zie je bijvoorbeeld in Joodse jeugdgroepen. 27:35 En waar zie je dat dan aan? Waar merk je dat dan aan? Nou gewoon heel praktisch we horen het gewoon en we zien het gewoon. Bijvoorbeeld een van de grootste jeugdgroepen in Nederland is Haboniem een

socialistisch zionistische

jeugdgroep. Op de hoogtijdagen na de Tweede Wereldoorlog rond de 1000 tot 1500 jongeren  

198  

die daar lid van waren. Nou op een gemeenschap van 14.000 is dat natuurlijk gigantisch. Inmiddels hebben ze nog altijd iets van 500 tot 600 leden. En daar zie je, enkele decennia geleden was dat echt een linkse groep. Ik bedoel veel mensen in de achterban van EAJG enzo. Toen was het gewoon links links, PVDA of verder. Nu is het om het zo maar te zeggen veel jongeren die echt aan de rechterkant zitten. Je hebt een segment van de Joodse jongeren die echt op de PVV stemt. Joods Maatschappelijk Werk doet om de zoveel jaar onderzoek en daaruit komt ook dat er een verschuiving plaatsvindt van de PVDA,

PVDA was altijd de

grootste partij onder de Nederlandse joden, naar de VVD. Je ziet dus een tendens. En dat is voor ons juist vaak ongunstig.

Want de meeste mensen die ons steunen zitten aan de

linkerzijde. Bijna eigenlijk allemaal. Dus ehm, dus dat is wel. 29:02 Is dat dan ook waar jullie. Want ik vroeg me af, jullie zijn dus steeds meer een mainstream geluid geworden, dat zei Max ook inderdaad. De eerste vier vijf jaar was het nog allemaal nieuw en kreeg je heel veel aandacht (dat ook ja) en nu dus veel minder. Zijn jullie dan niet overbodig aan het worden denk je? Waar ligt jullie? Ehm nou kijk. Ik denk, ja wel een goede vraag. Ik denk dat je dat op een paar manieren kan zien. Ik denk dat er sprake is van Israël/Palestina moeheid bij het publiek. Mensen zeggen ik ken het nu wel. Kan ik me heel goed voorstellen ik word er soms zelf ook bijna moe van. Dus dat is zeker, dat werkt ook mee aan de vraag; goh ben je overbodig of niet. De aandacht verslapt. En zeker nu de afgelopen jaren met zo’n Arabische lente. En als ik het eerlijk mag zeggen, het is natuurlijk ook wel een beetje lullig dat in een buurland van Israël in Syrië al 60.000 mensen zijn omgekomen en dat jij dan zegt nou ja ok maar de bezetting. Het is een hele rare discussie die je dan voert. Ik vind nog steeds die bezetting heeft, je hebt het over de levens van miljoenen mensen die dagelijks beïnvloed worden. Maar het is wel moeilijk soms om die discussie te voeren als je de duizenden doden die er vallen en de grote onrust in de regio. Mensen denken ja het zal wel. Je ziet het ook in de Joodse gemeenschap. In de Joodse gemeenschap heb je veel mensen die zich betrokken voelen in de zin dat ze er familie hebben wonen, want ik denk dat er weinig Joden zijn in Nederland die daar geen familie hebben wonen. Maar als het over politiek gaat heb ik de indruk en dat hoor ik ook van andere mensen, dat mensen steeds meer zoiets hebben van ik wil het er niet over hebben. Ik heb er niet echt een mening over. Ik wil het gewoon niet hebben over de bezetting. Ik wil me er niet mee bezig houden weet je wel. Maar of het dan de vraag is zijn wel al overbodig geworden. 31:30 Ja want het geluid lijkt gehoord te worden, maar misschien?

 

199  

Ja dat is het inderdaad. Het wordt inderdaad gehoord het wordt veel meer gehoord. Dat opent natuurlijk ook nieuwe deuren. Waar we vroeger niet binnenkwamen komen we nu wel binnen. Waar we vroeger moeite hadden met een stuk te plaatsen omdat ze zeiden: wie zijn jullie ook alweer. Ja er is wel een grotere naamsbekendheid. Maar er is in die zin wel concurrentie ook. Hoewel ik vind het lastig om over concurrentie te praten want het is een idealistisch iets waar je mee bezig bent. Maar in de praktijk is het natuurlijk wel zo dat in Nederland een groot aantal

organisaties

met

dit

dossier

bezig

is.

32:18 Maar die hebben niet altijd een Joodse achtergrond toch? Nee er is eigenlijk maar eentje. Je hebt gate48, dat is van kritische Israëli’s. Dat is toch van vrouwen. Ja precies ja. Nou het is wel gemengd hoor. Maar het is een initiatief geweest van vrouwen en het bestuur zijn ook bijna alleen vrouwen, maar er zitten ook wel mannen bij. En verder heb je twee jaar geleden de lancering gehad van JCall. Dat was eigenlijk het meer gematigde zusje of broertje van EAJG maar dat is eigenlijk na de oprichting een stille dood gestorven. 33:00 Dat was hier in Nederland ook? Ik dacht dat het uit Engeland kwam? Nee het komt uit Frankrijk. Je hebt een J-street dat komt uit Amerika en in Frankrijk hebben ze JCall opgericht. Een beetje als kopie van Amerika maar dan op Europa gericht en uitgebreid naar België, Italië en uiteindelijk ook naar Nederland. Daar zaten ook veel oud EAJG’ers bij. Mensen die om wat voor reden dan ook hier weg zijn gegaan, mensen die toch wat gematigder waren. Ook mensen die om maar heel eerlijk te zeggen verstoorde persoonlijke verstandshoudingen hadden met mensen uit EAJG. Nou dat ehm, die hebben toen een eigen club opgericht en daar waren wij niet heel erg blij mee. Het was heel erg een vorm discussie. Qua inhoud, nou ja ik zal het zo zeggen, als je hun A-viertje met standpunten naast die van ons legt dan kon je bij wijze van spreke balletje balletje doen en je wist niet welke van wie was. Dus dat was echt een vorm discussie. Zij waren wel meer gericht op binnen de Joodse gemeenschap. Dus zei gingen wel weer een stapje terug in onze optiek. We gaan echt alleen het debat aan binnen de Joodse gemeenschap en willen niet naar buiten treden. 34:21 Zij wilden niet naar buiten treden? Nee juist, dat zat er ook een beetje bij. Juist dat EAJG naar buiten is getreden en de respons die ze daar kreeg viel enigszins nog de focus op de Joodse gemeenschap weg. Ik kan me daar  

200  

wel in vinden. Er was wel aandacht voor de Joodse gemeenschap, maar het was niet zo dat je activiteit daar op hingen. Want ook naar buiten toe, was er juist extreem veel aandacht. En Jcall had echt zoiets van we gaan het debat aan binnen de Joodse gemeenschap zelf want daar is nog heel veel op te winnen. 35:10 En dan zouden zij dan wel naar buitentreden naar politici toe? Dat dan wel, maar wel heel erg via de Joodse gemeenschap. Veel meer binnen de structuren. Terwijl EAJG staat daar dus juist heel erg buiten. Ik geloof wel dat EAJG een keer heeft geprobeerd toe te treden tot het Centraal Joods Overleg. Maar dat is toen niet van de grond gekomen. Ook omdat toen volgens mij de regel was dat je jezelf onderschreef al zionistisch. Binnen EAJG, we plakken geen plaatjes op onszelf. Dus dat ging toen ook niet door. Mar ja zoals ik het zie heeft EAJG nog wel een eigen uniek geluid. 36:14 En wat is dat dan volgens jou? Puur het feit wat ik vertelde dat je in het midden als het ware zit. In het midden van de discussie. Juist vanuit je Joodse achtergrond. Je wordt wel gezien als groep die een belang heeft in het conflict. Dat maakt wel het verschil met pro-Palestijnse groepen die bijvoorbeeld gewoon uit Nederlanders, niet-Joodse Nederlanders. Je hebt gewoon het voordeel dat je een persoonlijk link hebt. Dat maakt het interessanter. Dat is ook waar het CIDI van profiteert of andere organisaties. Dus in die zin heb je wel dat er nog een unieke stem is. En juist die verbondenheid die je wil slaan tussen de twee kampen. En ook die vanzelfsprekendheid die erbij komt kijken. Mensen gaan er vanuit dat je vanuit die identiteit de verbondenheid legt en daar dus oog hebt voor allebei. Dat maakt het heel waardevol. En het heeft denk ik ook wel iets geruststellends soms. Dat mensen, het komt soms wel voor dat mensen zich bij ons melden, dat horen we wel ook van politici die kritiek hebben op Israël, die soms ook bang zijn voor het feit van antisemitisme. Maar dat is niet heel vaak aan de orde. Ik denk wel dat is soms ook wel onhandig gezegd, maar die hoeven zich geen zorgen te maken over beschuldigingen van antisemitisme, maar die zich dan toch wat meer gemakkelijker bij voelen dat zij zich bijvoorbeeld kunnen aansluiten bij een organisatie, of uitspraken over Israël, vanuit de optiek ik ben wel kritisch op Israël maar niet tegen Israël. Dat merken wij wel heel vaak, ook bij politici, zeker bij de PVDA en D66. We zijn wel kritisch op Israël, maar we zijn vooral niet anti-Israël. Die zich er dan ook wel comfortabeler bij voelen dat ze dezelfde standpunten hebben als ons. En ook zal zeggen ze dat wel vaker van ons, het is niet dat wij anti-Israël zijn.

 

201  

39:25 En dat is ook jouw? Want wat is jouw functie. Je werkt hier dus vier dagen per week. En je gaat ook lang politici? Je bent beleidsmedewerker wat houdt dat in?

Ja officieel ben ik medewerker research en publicaties. Maar het komt neer op beleidsmedewerker. Wat het inhoud? Ten eerste hebben we dit jaar de strategie iets verlegd. We waren eerst een actiegroep en toen is er wat meer afstand genomen van het activistische idee en is er gekozen om wat meer te professionaliseren. En een van die onderdelen daarvan was informatievoorziening, alternatieve informatievoorziening noem ik het even vanuit links Israëlische hoek of vanuit Palestijnse hoek, om weer tegenwicht te bieden aan hoe de zaak vaak wordt voorgesteld. En in die zin publiceren we dus ook factsheets. 40:40 En dus wat staat er zoal in die factsheets? Die gaan vaak over actuele ontwikkelingen in Israël en Palestina (ja). Wat wij merkten er is heel veel informatie. Elke scheet die daar wordt gelaten wordt wel over geschreven. Alleen is dat Engelstalig, zijn dat hele rapporten, die politici toch niet doorwerken. Dus we hebben op een gegeven moment bedacht van goh we gaan korte stukken publiceren, over actuele ontwikkelingen met achtergronden, om politici, om beleidsmakers te informeren. En waar stuur je die dan heen? Politici, beleidsmakers, journalisten, verdere media. Om ook andere visies, andere analyses over ontwikkelingen te geven. Die komen voornamelijk uit links Israëlische hoek Dat is ook heel bewust. We hebben ook die contacten met Israëlische vredesbewegingen. Soms ook uit Palestijnse, maar voornamelijk vanuit die linkse Israëlische hoek. Vooral om te laten zien dat er bestaat in Israël ook veel discussie over wat er gebeurd daar. Het is heel breed. We hebben thema’s, bijvoorbeeld over water hebben we geschreven. Over watervoorziening in Gaza hebben we geschreven, omdat Nederland ook actief is bij watervoorziening daar. En bedenk jij dan welke onderwerpen je eruit pikt? Nee het is vaak de combinatie van een werkoverleg en plan en onderwerpen waar we elk jaar op richten. En daar linken we het soms aan. Bijvoorbeeld vorig jaar in 2011, toen waren er veel wetsvoorstellen tegen mensenrechtenbewegingen, daar hebben we toen heel veel aandacht aan besteedt. Dus van wat is er precies aan de hand in Israël. Soms ook wat we te horen krijgen, soms worden er inmiddels ook suggesties gedaan, bijvoorbeeld van mensen uit Israël zelf: We willen graag wat meer aandacht vragen voor deze problematiek en we zouden  

202  

het mooi vinden als dat in Nederland ook zou gebeuren. En daar overleggen we dan ook over of het interessant is. 44:06 En die stukken die jullie hebben geschreven staan ook op jullie website? Ja die zetten we ook op de website ja. En we hebben ook een hele lijst met politici, media, relaties, beleidsmedewerkers, BN’ers die geïnteresseerd zijn. Op die manier proberen we het debat wat diverser te maken. En de opinies die vanuit Israël te horen ook wat diverser te maken. We geven vaak ook nog een eigen mening bij de factsheets, maar dat is eigenlijk ondergeschikt. Maar soms schrijven we ook wel, we hebben ook publiekscampagnes en dan schrijven we ook position papers over, waar we ook onze eigen stelling uitleggen. We hebben bijvoorbeeld vorig jaar campagne gevoerd rond het uitroepen van de Palestijnse staat bij de VN. We zijn toen een petitie gestart en aangeboden aan het ministerie. En toen heb ik ook een position paper geschreven over waarom wij vinden dat dit goed zou zijn, wat zijn de consequenties ervan, waarom vinden wij dat Nederland zich er achter zou moeten scharen. En dat verspreiden wij dus ook onder buitenlandwoordvoerders van de Tweede Kamer zodat ze die kunnen gebruiken in debat, om ze hopelijk over de streep te trekken. 45.35 En wordt het vaak opgepikt naar jouw idee? Het wordt vaker opgepikt. Maar kijk, het is natuurlijk zo, we verwachten in principe niet een reactie terug of zo. Je stuurt het op, we krijgen soms wel reactie terug maar we merken dat het wel aankomt. We hebben soms ook gesprekken met politici en sommigen die halen het letterlijk. Eén van de grote verassingen van altijd is, we hadden, het was volgens mij begin vorig jaar, een keer een gesprek met Han ten Broeke, buitenlandwoordvoerder van de VVD en die legde een stapel papieren op tafel en dat waren, ik meen drie a vier laatste versies van die we hadden gestuurd, mooi uitgeprint en met aantekeningen. Als je dan meer wilt weten dan heb je een discussie over dit en zus en zo en we merken inderdaad wel en hopen wel, ze worden wel gelezen. We proberen het ook vaak, het is soms wel lastig inschatten hoe je, waar je over schrijft. Je wilt soms ook op de actualiteit inspringen, Soms is het ook een beetje goochelen tussen wat verwachten we dat interessant gaat worden dat we daar bijvoorbeeld al iets over kunnen schrijven. Dan proberen we heel snel binnen een paar dagen iets uit te sturen om nog media e.d., wat verder achtergrondinformatie en zo te geven. Maar ja, die invloed is natuurlijk soms ook moeilijk meetbaar. Je kan, ik bedoel, iemand kan wel in een debat iets gaan roepen of een Leonie van Nierop kan wel iets schrijven in de NRC bij wijze van spreke waarvan je denkt: He zeer blij met de talking points die wij hebben aangegeven. Maar of dat echt zo is, dat weet je natuurlijk niet en dat zullen ze ook nooit zeggen. Je wilt vooral niet de  

203  

indruk wekken dat een of andere lobbygroep of zo jouw in het oor zit te fluisteren. Dat wil je niet, maar we merken wel dat daar. Dat is een groot deel van mijn werk, maar ook een groot deel is het opzetten van campagnes, petities maar ook, we hebben met de achterban bijvoorbeeld net een grote petitie gehad rond de Palestijnse statusophoging. We hebben dan ook acties rond Palestijnse kinderrechtencoalitie, met Warchild en zo. Ja, dan verspreid je bijvoorbeeld rapporten die we dan krijgen vanuit Israël en Palestina, die verspreiden we dan weer. Ja soms is het gewoon echt ook handwerk, hoor. Dan moet je dus ook gewoon denken, je krijgt een rapport binnen en dat is dan je taak, je moet de samenvatting vertalen in het Nederlands en dat stuur je dan weer door en bel je er achteraan; heeft u het ontvangen?, van die dingen allemaal. Is allemaal niet zo heel spannend. 48:45 Maar dit is allemaal vooral papier. Jullie zeiden dat jullie een beetje een shift hadden gemaakt van actiegroep naar professionalisering, maar betekent dat, dat jullie ook minder bij demonstraties aanwezig zijn, bijvoorbeeld? Ja, we hebben in het verleden wel vaker gedaan, dat viel ook niet altijd even goed. Ik denk dat we daar ook echt, dat hebben mensen ook wel gedaan, hand in eigen boezem moeten steken, we hebben het soms ook niet goed aangepakt.(Waar doel je dan op?) maar dat heeft dan ook geleid tot demonstatie huiverigheid. (Bedoel je dan.). Nou kijk, een van de bekendste voorbeelden was, even denken, ik weet niet of het rond de Gaza oorlog of daarvoor was, toen hadden we, deden we mee aan een demonstratie en toen werd er in en ander deel van de straat van de demonstratiegroep “’Hamas Hamas Joden aan het gas” geroepen. Mensen, die van de EAJG aanwezig waren, hebben dat serieus niet meegekregen, althans, dat heb ik begrepen van hun. Maar ja, weet je wel, er is niet adequaat op gereageerd. Uiteindelijk is wel gezegd; nou ja, natuurlijk zijn we het er niet mee eens, maar eigenlijk persoonlijk moet je meteen, pats boem, bij wijze van spreke, bij de demonstratie weglopen, meteen een persbericht uitdoen, weet je wel, het is gewoon onacceptabel en dat is toen niet gebeurd. Nee Waar dat dan aan ligt, nou ja dat..(Het was al wel met Jaap toch). Volgens mij wel ja, dat heeft dan ook meer te maken met irritatie van onze kant, dat, ja kijk het wordt toch ook uitgelicht. Dat is ook iets waar dan de focus op wordt gelegd en dat is sowieso iets wat ook irritatie opwekt, maar ja, goed, aan de andere kant is het ook de manier waarop het gaat, je kunt er lang en breed over zitten zeuren maar toch is het zo. Maar goed, al met al heeft het ertoe geleid dat we meer van het activistisch profiel zijn afgestapt, ook wat we vanuit de achterban een beetje meekregen, omdat mensen, de achterban begon ook een beetje te morrelen, van ja, zulke uitglijders moet dat nou, dat ligt dan niet lekker  

204  

50:47 En is zo’n uitglijder, in jouw ogen van ook Max over Westerbork, is dat dan ook zo’n voorbeeld? Dat was eigenlijk voor mijn tijd,ik weet dat sommigen waardeerden het niet, anderen waardeerden het weer wel. Kijk, het is ook nooit dat iemand er helemaal tegen of voor is., dus hoe dat precies gelopen is, weet ik eigenlijk niet zo goed. Volgens mij waren de meningen daar over verdeeld. 51:10 Zijn jullie nog wel bezig met sprekers naar Nederland te halen of doen jullie dat dan ook niet meer? Ja, dat hebben we tot, daar zijn we een beetje van afgestapt, dat hebben we heel lang inderdaad tot vorig jaar nog wel gedaan. Dus regelmatig twee tot drie keer per jaar sprekers hier naar toe te halen, een rondje laten maken langs politici, achtergrond informatie wordt meteen meegegeven, vaak ook met hele precieze doelen. Je probeert natuurlijk altijd de invalshoek van Nederland te vinden, want anders, plat gezegd, lul je je een slag in de rondte en dan denkt zo’n iemand, wat kan ik hier nou in hemelsnaam mee. Maar op een gegeven moment zaten we ook en beetje voor de keuze van praktische budgettaire overwegingen, het kost vaak veel geld en het kost vaak veel moeite. Je probeert er vaak een projectaanvraag aan vast te koppelen, dat lukt vaak wel maar dat lukt vaak ook weer niet. Dat speelde mee, maar het speelde ook mee dat, we zijn, zeg maar, een kleine stichting, een klein kantoor. Ik ben eigenlijk de enige, ik zit hier vier dagen en daarnaast een fondswerver van twee dagen en iemand zit een dag voor de media en verder Max zit hier als directeur en dan heb je heel veel vrijwilligers en een bestuur en daarbuiten en dat is het gewoon. Je moet heel erg gaan nadenken, van goh, wat zijn je prioriteiten, want je kan niet alles tegelijk doen. We kunnen ons niet en richten op het aanbieden van analyses enzo en jezelf als een kenniscentrum profileren en tegelijkertijd ook heel veel energie steken in die bezoeken die komen, dat heb je ook niet zo een twee drie geregeld.

53:00 Dat kenniscentrum was eerder dus niet echt aanwezig, bedoel je?

Nou, daarvoor was het dus meer activistisch, meer op adhoc reageren, persberichten uit doen als er iets was gebeurd. Heel erg op de media zitten enzo en op een gegeven moment is dat  

205  

dus verbreed naar de politiek. De media is nog steeds, neem ik aan, we sturen nog steeds persberichten uit, we schrijven ook nog steeds, vaak ook aan de hand van inhoudelijke thema’s, die we bepalen. We proberen altijd mooi een soort totaalpakket te maken als we bijvoorbeeld een project hebben waar we een actie aan kunnen verbinden, of een opinieartikel of een petitie of op een andere manier, gesprekken aangaan en dergelijke. Maar ja, als je dat allemaal bij elkaar neemt dan. Ik heb ook echt hart voor de zaak en ben er vaak ook meer dan vier dagen mee bezig, ook vaak in het weekend enz. en dat vind ik ook helmaal prima maar ja, op een gegeven moment, je kan ook niet meer doen dan je de tijd en middelen hebt. Op een gegeven moment is toen bedacht; we halen minder snel mensen hier naar toe en dat heeft er overigens ook mee te maken dat andere organisaties dat steeds meer hebben opgepikt, vooral gate48 heeft dat opgepakt en wat we wel doen is dat we, gate 48 hebben we inmiddels wel een goede verstandhouding mee, en die zeggen ook vaak, dan bellen ze gewoon even en dan zeggen ze, goh hebben jullie interesse om aan te haken en dan is voor ons de catch dat we ook genoemd worden zonder dat wij de financiering daarvoor rond hoeven te krijgen. Daar staat dan tegenover dat wij bijvoorbeeld helpen met het plannen van gesprekken met politici, aandacht geven aan publieksbijeenkomsten. 55:17 Ik dacht, jullie werken heel veel samen, heb ik het idee maar er was dus een beetje….. Nee, ja, er was dus, het was een beetje hetzelfde met Jcall. In het begin toen gate48 werd opgericht, mensen zaten die, de huidige voorzitster, Khalied (?) die werkte toen hier op kantoor en Irella (?) die was hier toen bestuurslid en dat gaf wel even spanningen natuurlijk, concurrentie, waarom kan je dat niet binnen de EAJG doen. Maar Khalied en Irella zeiden, wij zijn Israëli’s en we staan daar net iets anders in dan Nederlandse Joden. Ik weet dat Max, die heeft daar wat minder met dat argument. Ik kan me daar wel iets meer in vinden, puur alleen omdat ik heb gemerkt toen er ik in Israël woonde dat er wel een verschil is. Er is heel veel verschil tussen Israëlische en Nederlandse Joden. De Israëlische gemeenschap in Nederland staat voor een heel groot deel echt los van de Nederlands Joodse gemeenschap. De enige Israëliërs die je vaak ziet in de synagogen hier en op evenementen zijn vaak degene die dan wel getrouwd zijn met een Nederlands Joodse partner, dan wel zelf Nederlands Joods afstamming hebben, dus ook die band nog gewoon hebben met het land of terug zijn gekomen of kinderen zijn van. Maar dat staat wel heel erg los van elkaar, dus en nou ja , ze wouden zich ook meer gaan richten op films en documentaires en het vertonen enzo. Oh ja breaking the silence ook met julie ook. Ja dat hebben ze ook samen met ons gedaan. Zij richten zich daar ook meer op enz., cultuur enz. dat was minder ook de focus van ons. Dus, maar  

206  

inmiddels gaat de samenwerking verder heel goed hoor. En daar haken wij daar dan gewoon wel bij aan, we hebben afgesproken dat was een bezoek van een Israëlische econoom, die kwam dan praten over de economie van de bezetting, daar haken we dan wel bij aan. Daar heb jij ook deels in je stukken al iets over geschreven. Ja precies, daar schrijven we dan ook gewoon over. We hebben toen met die kinderrechtencoalitie dat was ook gate48 die toen hier een mensenrechtenadvocaat uit Ramallah naar toe heeft gehaald en ook aangehaakt dus zo zijn er een hele tijd dingen waar we bij aan haken, qua activiteiten enzo. 57:44 Je publiceert zelf ook wel eens opiniestukken, worden die vaak opgepakt, schrijf je ze in opdracht van een krant, stuur je ze gewoon in, gebeurt het vaak? Het komt eigenlijk altijd vanuit ons, dat is vaak op een opiniepagina. Meestal is het zo, dat we komen met het idee, goh dit is iets waar we iets over mee moeten voor ons, voor op de korte termijn, op de lange termijn, afhankelijk of we bezig zijn met campagne of niet. Het idee is vaak, dat Jaap als eerste, hij is de woordvoerder als voorzitter dat hij het schrijft, maar in de praktijk is hij natuurlijk ook vaak druk met heel veel dingen en dan treed ik op als tweede woordvoerder en dan schrijf ik inderdaad een stuk. 58:35 En hoe is dat? Ik heb twee van die stukken gelezen en overal reacties erop en dat is altijd zo, zeker als het op internet ook staat en zeker bij dit soort artikelen, wat vind je, hoe voelt het voor jou. Ik las op Twitter dat je uitgescholden wordt voor antisemiet, is dat nog moeilijk of trek je je daar niets van aan?

Ik trek me daar eigenlijk niks meer van aan, ik heb er heel lang wel moeite mee gehad, dat je in het begin toen ik bij EEG kwam, dan kom je ineens in de heftigheid van het debat. Het conflict ligt zo onder een loep, dat iedereen heeft er een mening over. Ik weet nog toen ik conflictstudie studeerde, een studiegenootje van me, waar ik weleens contact mee had, zij is in Congo uiteindelijk beland voor de Verenigde Naties en zij heeft wel eens tegen me gezegd, ja, je hebt voordelen en nadelen. Voordelen, als ik een stuk schrijf over dat ik gisteren weer 100 verkrachte vrouwen langs heb gehad, die door rebellen zijn verkracht, als ik daar een opiniestuk over schrijf en ik stuur het op naar de Volkskrant, ik krijg het niet geplaatst, dat gebeurt gewoon niet. Er is geen Nederlands belang, het is niet interessant terwijl ik de meest gruwelijke dingen heb gezien. Jullie lukt het wel altijd. Aan de andere kant zegt ze; ik kan redelijk autonoom dingen gaan beweren. Als ik iets beweer, elk woordje dat je beweert in een artikel wordt weerlegd of heeft iemand een andere mening over. En in het begin vond ik dat  

207  

heel lastig. Kijk je probeert, het conflict is vaak ook heel complex, ook dit conflict, je weet soms moet je dingen ook zwart-wit wegzetten natuurlijk, dus soms dan, de kritiek die je krijgt die klopt ook gewoon maar ja dan heb je gewoon de afweging gemaakt om. Dat weet jij natuurlijk ook als jij voor journalistiek, jij hebt natuurlijk ook als je een interview met iemand hebt dan zijn er ook dingen die dat je het op een bepaalde manier...Ja je kan van een stuk kun je 25 verschillende stukken schrijven, precies, wat je beleeft, dat geldt voor mij hetzelfde. In het begin vond ik het wel moeilijk, hoewel ik moet zeggen, de meest erge verwijten heb ik nooit echt gekregen omdat, ik vind van mezelf altijd en dat vind iedereen natuurlijk van zichzelf, dat ik redelijk genuanceerd kan zijn. Ik schrijf geen emotionele stukken, ga ook niet termen als apartheid, in de discussie gooien, daar zijn we ook niet van. Dus in die zin krijg ik nooit de ernstigste verwijt, maar ja, op een gegeven moment dan wen je eraan maar ik merk wel dat ik het moe begin te worden in eigen kring. Dat wil ik ook nog vragen, hoe reageren mensen erop als je dat zegt. Kijk ik, in mijn vriendenkring, of zijn niet geïnteresseerd, of ze zitten redelijk op mijn lijn dus dan maakt het in die zin niet zoveel uit. Maar ik ben altijd wel afwachtend wat mensen ervan vinden. Om een heel concreet voorbeeld te noemen, via een vriend, was ik laatst op een verjaardagsfeestje, en daar was ook een andere jongen die had in Israël gewoond, die had daar een relatie gehad, dat was uitgegaan, hij was weer terug naar Nederland, sprak vloeiend Ivriet en toen vroeg hij: wat doe jij eigenlijk? En op zo'n moment hou ik het een beetje vaag want ik weet wel dat, zeker in Israël, zeker als je ook uit de regio komt extreem emotioneel zijn. Dus ach uiteindelijk was ik vrienden geworden met hem op facebook en zag ik dat een van zijn likes was met Peace Now, dus toen dacht ik met hem kan ik wel praten, hij zit wel in die hoek. Uiteindelijk heb ik die jongen een paar keer gezien, ik heb het er verder niet over gehad maar ja, dan ben je toch een beetje op de hoede ook omdat het toch een onderwerp is waar heel veel mensen een mening over hebben, dat heb je met iedereen wel, je wil ook niet constant, ook in je vrije tijd, dat mensen meteen een mening over gaan vormen, meteen een discussie met je aangaan, ik heb die behoefte ook niet zo. Dus ik ben altijd wat meer op mijn hoede enzo. Maar goed de meeste mensen hebben, er zijn ook heel veel mensen die hebben er überhaupt geen mening over. Nee, en het debat is natuurlijk waar we het over hebben gehad dat Israël meer, jullie gedachtengoed....dat ook maar ik heb ook steeds vaker, zelfs de situatie, dat ik merk dat ik degene ben die wat meer, zal ik zeggen, genuanceerder ben, in die zin dat ik denk; nou nee de Palestijnse zijde zijn ook wel een paar dingen verkeerd, op die manier, dat merk ik de laatste tijd ook vaak. Dus in die zin is het debat wel veranderd, maar ja, zelf hou ik het ook een beetje op de vlakte.

 

208  

1:03:55 Je had het er net over dat, je werkt officieel vier dagen maar ook in het weekend, hoe denk je dat het komt dat je zo’n hart voor de zaak hebt. Nou ja, kijk, ik heb een half jaar natuurlijk in Israël gewoond, ja, stage gelopen maar dan woon je daar gewoon. Dat heeft wel heel veel impact op me gemaakt omdat, ik merkte later een beetje, hoe schizofreen het land eigenlijk is. Ik woonde in Tel Aviv, ik woonde in een straat die ligt bijna aan het strand. Tel Aviv is voor iedereen aan te raden als je een beetje houdt van zon, zee, strand, gewoon leuk uitgaansleven, weet je al die dingen, dat heb je daar allemaal. En tegelijkertijd, de ambassade zit daar in een kantoorgebouw op de achtste verdieping volgens mij en ik kon vanaf mijn kantoor uitkijken, bij helder weer op Centraal Israël. En in de verte zag ik dan de (..) vallei , die kon ik zien liggen want hemelsbreed van Tel Aviv naar de vallei is maar 30 kilometer. Dat is echt absurd, die kleine afstanden en dan gingen we naar de bezette gebieden en daar heb je een situatie waarvan je gewoon weet dat valt niet goed te rijmen met wat je ziet in Israël. En ik vond de manier waarop ook heel tragisch omdat je bent echt van de overtuiging, ik zeg ook altijd heel duidelijk, mensen ik ben niet pro-Palestijns, dat meen ik ook echt, dat is niet omdat ik een hekel heb aan Palestijnen, juist niet, anders zou ik niet bij de EAJG zitten, maar omdat ik. Ik vind, het staat mij ook wel voorop natuurlijk wat er gebeurt met de Palestijnen staat voorop dat dat echt niet kan, maar ik vind heel tragisch dat in mijn optiek, Israël ook echt, zal maar zeggen racet naar de afgrond. Deze situatie is totaal niet vol te houden, de bezetting.

1:05:58 Hoe zie je die afgrond dan komen, de race? Ik denk dat Israël heel snel voor de keus moet komen te staan of ze gaan een radicalere koers inslaan en ze proberen een einde aan de bezetting te maken en nederzettingen of te ontruimen of in ieder geval tot een vergelijk te komen met de Palestijnen of ze kiezen voor een Apartheidsstaat, net zoals in Zuid Afrika. Waarbij je kunt betogen dat het ook echt een democratie is, maar waar je ook te maken krijgt met serieuze sancties vanuit het buitenland. Ik vind het gewoon iets tragisch, van goh, Israël is een hartstikke leuk land, ik bedoel met hartstikke leuke mensen dus in die zin zou ik het niet graag zien gebeuren. Maar ja, als het beleid niet wordt gewijzigd en er serieuze stappen worden gezet om een einde aan de bezetting te maken en een einde aan de nederzettingenpolitiek, ja dan zit er waarschijnlijk niets anders op. Sommige mensen beweren ook al dat het een apartheidsstaat is, daar ben ik  

209  

het mee oneens, maar ze gaan die kant wel op. Ik vind het gewoon heel tragisch, het is gewoon een mooi en leuk land. En het is misschien nu ook een beetje egoïstisch, ik ben ook nooit meer terug geweest naar Israël, wel plannen gehad, maar het is er gewoon niet van gekomen, er zit niets bewusts achter maar ja, als ik dan weer plannen maak dan voel ik me ook weer enigszins bezwaard .Omdat ik vind het gewoon een bezwaar om naar het land te gaan omdat je weet dat er ook gewoon een ander verhaal speelt in de bezette gebieden. En ik kan niet met volle overtuiging zeggen, goh, Israël is een top land, dan doe ik de Palestijnen te kort en doe ik de situatie in de bezette gebieden tekort. En dat is het ook wel een beetje dat ik goh,het zou toch mooi zijn dat als Israël een land net zoals ieder ander land zou kunnen zijn, wat in vrede met de buren leeft en niet nationaal bekend staat als een bezetter.

01;08:20 Maar om zover te komen moeten ze volgens jou een einde maken aan de bezetting.. Ja,inderdaad, ik bedoel, ik zie dat niet dat ze morgen moeten zeggen nou de bezetting is geëindigd (en succes ermee) Ja en dat je beelden ziet van, massaal soldaten die wegrijden enzo. Dat niet, maar dat ze wel serieuze stappen moeten zetten om de bezetting te beëindigen en dat ze dat ook uit zichzelf gaan zetten. Denk je echt dat er een kans is dat dat gebeurt? Ik hoop van wel maar vanuit de regering niet. Het wordt alleen maar rechtser toch? Kijk, wij hebben ook niet altijd bij Een Ander Joods Geluid, gelijk; ik heb een opiniestuk geschreven over de verrechtsing van Israël, uiteindelijk bleek de verkiezingsuitslag wel mee te vallen. Sterker nog, links heeft een beetje gewonnen, overigens neemt dat binnen die linkse partijen het debat over de Palestijnen zelf ongeveer verrechts is. Op het onderwerp zelf is het wel degelijk gaande. Maar ja, ik hoop dus dat er wel een keer een verandering gaat komen maar ik zie gewoon niet, er komt dan wel een nieuwe regering, ik zie niet in hoe die, daar zitten niet echt mensen tussen die echt de nodige stappen zetten om de bezetting te beëindigen. Er wordt nog wel eens gezegd, als je mensen spreekt van het CIDI, waar we wel eens contact mee hebben want dat gaat nog wel vriendschappelijk, die zeggen wel eens, mensen die het er mee eens zijn, maar weet je wel in Israël moet gewoon weer een leider opstaan net zoals Rabin. Die leidt Israël wel weg van die bezetting en dan komt het wel weer goed. En ik ben er totaal niet gerust op. Iemand als Netanyahu, dat is iemand die, behalve wat algemeen bekend is, dat het een carrièrepoliticus is, die vooral het moment grijpt maar niet, die heeft niet het imago  

210  

dat ie zegt nou ik ga tegen iedereen in en ik ga naar vrede. Ik bedoel, er wordt wel eens een vergelijking getrokken met Menachem Begin, een oud premier die toen, van de rechtse Likud partij, die toen vrede heeft gesloten met Egypte. Maar ja, dan denk ik ook wat wij met Egypte hadden, dat was een totaal ander verhaal dan de bezetting beëindigen terwijl de bezette gebieden inclusief Oost Jeruzalem dan een half miljoen Israëlische kolonisten wonen, dat zijn totaal andere proporties. Ik zie dat met de huidige regering niet gebeuren. Ik denk zelf, dat de enige oplossing die uiteindelijk zelf, ik hoop natuurlijk altijd dat iemand opstaat in Israël, dat iemand aan de macht komt die een zelfstandige koers weet te varen, de rest van Israël ervan weet te overtuigen dat het in het belang van Israël zelf is, als er zo snel mogelijk een eind komt aan de bezetting. Maar ik denk, de enige manier waarop Israël te bewegen is, is toch dat de internationale gemeenschap de carrot en de stick echt gaat gebruiken. Dus niet alleen de carrot maar ook de stick. Dus misschien als je denkt aan sancties en sancties is natuurlijk een heel zwaar woord meteen, dan denk ik dus niet meteen aan een exportboycot of zo of laten we het land onder druk zetten door geen brood meer te sturen. Nee dat niet maar je kan heel gericht denken aan goh, je kan in de breedste zin van het woord ook denken we gaan bijvoorbeeld niet- handelsverdragen upgraden, zolang Israël geen stappen gaat zetten. Een discussie die nu steeds meer speelt in de Europese Unie is over het uitsluiten van nederzetting producten. Kijk, aan dat soort dingen kun je denken om het signaal, weet je wel, ik denk als, ik denk dat het, je hoeft helemaal niet zo extreem ver te gaan met Israël. In tegenstelling wat veel mensen denken, hechtten Israëli’s erg aan het imago wat ze hebben in het buitenland, ook wat ze in Europa hebben. Ze zeggen nog wel eens, nou ja Europeanen, weet je wel, in de meest extreme vorm, zijn verantwoordelijk voor de Holocaust, en dan hoef je niet te luisteren. Wat minder extreem zeggen ze, ja weet je wel, die hebben verder allemaal geen recht van spreken en daar moeten we ons niets van aan trekken. Maar als puntje bij paaltje komt, nou op het moment dat, ik durf te wedden dat als uitleg, dat Europa daadwerkelijk zegt, van nou, we gaan misschien bepaalde handelsopdrachten opzeggen of zo, dat de publieke opinie in Israël heel snel kan gaan verschuiven, daar ben ik echt van overtuigd. 01:13 Daar kan Een Ander Joods Geluid daar kan jij mensen....Het is een heel tricky discussie altijd, omdat, je hebt, ik weet niet of je bekend bent met BDS? Nee, tenminste niet zoals je het zo zegt.. BDS is boycotts divestment and sanctions en dat is een beweging ontstaan in 2005 in de Palestijnse gebieden, door Palestijnse maatschappelijke organisaties. En daarbij werd de oproep, de oproep van die beweging is eigenlijk, het wordt tijd om Israël te boycotten, op alle mogelijke manieren, totdat ze een einde aan de bezetting maken. Even  

211  

kijken wat was het nog meer: einde aan de bezetting, oplossing voor het Palestijnse vluchtelingen probleem en ik meen iets van nederzetting of politiek staken, of weet ik wat nederzettingen ontmantelen ofzo en die beweging heeft sinds 2005 heel wat aan invloed gewonnen. het is wereldwijd nu, ook in Nederland is de BDS beweging actief. Boycotten van producten, het is niet alleen nederzettingen maar Israël zelf, ook qua culturele, academische boycot. Mijn schoonmoeder kreeg laatst een flyer in haar handen gedrukt toen ze naar een concert was geweest en daar stond ook inderdaad een oproep tot boycotten van Israëlische toneelgroepen…maar wat vind jij..Nou kijk, daar is , wij zijn dus niet voor zo'n totaalboycot zo niet voor zo'n culturele en academische boycot. Daar zijn we ook heel duidelijk altijd in geweest. Alleen het punt is wel, het is al heel wat jaren in Israël zelf zijn er redelijk veel Israëli’s die producten uit de nederzettingen boycotten. En daar zijn wij wel voor. Maar omdat de discussie de afgelopen jaren zo erg, als het om boycot, zo erg in die BDS hoek beland is het voor ons een heel lastige discussie geworden. Omdat elke keer als wij het hebben over boycot van nederzettingen producten dan gaan mensen dat zien als een totale boycot en dan moet je weer gaan nuanceren en dat doen we natuurlijk wel maar dat is natuurlijk al heel lastig. Dat is een hele tricky discussie, dus wij zijn er altijd heel voorzichtig mee politici en beleidsmakers en we spreken met bijvoorbeeld buitenlandwoordvoerders, dan vragen we altijd eerst van goh hoe staan jullie hierin. en op die basis een gesprek te starten. Maar we proberen altijd wat, ja we proberen, ik vind het lastig, ik bedoel, we hebben in het verleden opgeroepen tot een boycot van nederzettingproducten waarbij we ook echt wel leunen op Israëlische verwanten, zal ik maar zeggen, die dat ook doen, vanuit het idee dat heel erg duidelijk van.. 01:17 Dat gaan jullie nog doen? Ja, dat gaat dan ook gebeuren Dit jaar nog? Ja, dit jaar. Maar ja, we hebben nog wel hele lange discussies over van hoe gaan we dat nou invullen. Je wilt het niet als onderdeel van BDS spreken, verkopen, omdat die staat meer bekend als: boycot met alles wat met Israël te maken heeft. Ik heb persoonlijk ook een principieel probleem met de boycot van Israëlische artiesten. Ja precies. Er wordt nog wel eens gezegd vanuit de BDS, het geldt niet voor alle artiesten, het geldt alleen voor die artiesten, die meewerken of die bijvoorbeeld optreden in het kader van evenementen die waarbij Israël zelf wordt gebrand, weet je wel gepromoot. Maar ja, in de praktijk vind ik dat de BDS, die treedt wel heel breed op, soms dan gaan ze, doen ze een oproep tot een boycot omdat ze een artiest in een interview gewoon persoonlijk heeft gezegd: nou Israël vind ik geen geweldig land ofzo, dat dat al een trigger is. Ik vind dat gewoon niet kunnen, vrijheid van meningsuiting, ik vind  

212  

het ook niet eerlijk. Volgens mij is een doel een boycot, een sanctie die misschien wel uit te voeren is om de politiek te bewegen of degene die er iets over te zeggen hebben, die verantwoordelijk zijn voor die situatie die aan spreken en die onder druk te zetten. En op deze manier wordt eigenlijk iedereen, bij wijze van spreke, gechargeerd hoor, met een Israëlisch paspoort wordt bijna verdacht gemaakt. Nou, ja ik vind dat niet alleen hoor. Iets anders nog over een Ander Joods Geluid; ik had het er met Max over en het bestuur zat een beetje moeilijk om nieuwe bestuursleden te vinden, waarom wil jij niet, mag dat niet omdat je geen Joodse achtergrond hebt, je hebt toch geen Joodse achtergrond? Ik heb geen Joodse achtergrond, inderdaad, dat is, ik zou het eerlijk gezegd ook niet willen, hoor, ook als ik hier werk is het niet te combineren maar dat is het eigenlijk bij mij. Kijk, het idee is altijd wel, altijd al geweest, het is nooit een exclusieve Joodse organisatie geweest, qua mensen die hier werken, qua achterban. Je hebt, ja, ik bedoel je gaat niet, als mensen gaan doneren, dan ga je niet zeggen: ik stort de donatie terug want ze zijn er achter gekomen dat je niet Joods bent. Dat doet ook denken aan de tijden waar je niet aan wil terug denken. Maar het is wel zo, wil je wel die legitimiteit als Joodse organisatie behouden dan moet je wel een Joods bestuur hebben en een Joods comité van aanbeveling. 01:19:57 Hoe zie je de toekomst dan, zoals ik het er met Max over had dan zag hij het wel al een beetje moeilijk qua bestuur in elk geval. Nu moet ik wel even zeggen, sorry, Max is wel geboren als een pessimist..(hahaha, ok hoe zie jij het) Max is echt die, dat zeg ik soms ook wel grappig tegen hem, Max, bij hem is het glas altijd half leeg, ik ben iets meer van het glas is half vol. Ik moet wel zeggen, het is wel een probleem om nieuwe bestuursleden enzo te vinden. Heeft ook wel iets te maken met juist, een keerzijde van die professionalisering van die organisaties is dat we minder zijn gaan organiseren dus je komt minder in contact, persoonlijke contact met je achterban, je hebt nog wel gewoon via, ik zal maar zeggen virtueel contact natuurlijk maar je hebt minder het één op één contact, daar gaan we ook wel weer meer aan doen. Toevallig, afgelopen week nog, een opzet gemaakt van een nieuwe achterban bijeenkomst, waar we films gaan vertonen en sprekers en noem maar op, maar dat maakt het ook lastig. Ik denk, ik heb ook wel eens tegen Max gezegd, we kunnen er nog wel veel meer uithalen maar alleen dat gebeurt gewoon niet, dat contact met de achterban is wat virtueler geworden en dan is het gewoon wat lastiger om mensen te benaderen, als je ze persoonlijk niet ziet. Ik bedoel, je kan wel gaan zeggen, mensen die vaak reageren op de mail, veel doneren, die gaan we bellen en zeggen: heeft u misschien interesse, dat kan gewoon niet, dan moet je mensen ook al een beetje bekend maken met de organisatie enzo. (Je hebt er nog  

213  

wel vertrouwen in maar ) Ja, Max is meer op het punt dat hij bang is dat die mensen er niet zijn, ik zit meer volgens mij moet je mensen meer betrekken bij de interne organisatie en dan komen die mensen volgens mij wel. Want we hebben nog altijd mensen die trouw doneren, we hebben mensen die, onze aanhang, mensen die de nieuwsbrief ontvangen enzo, dat groeit nog altijd, het blijft ook groeien en dan maken we een redelijk goeie doorgeef op zich. Dus die animo die is er wel alleen we weten nog niet zo heel goed hoe we dat kunnen uitbuiten, zal ik maar zeggen.

01:22: 40 Max zei wel dat jullie minder leden hebben gekregen maar dat kwam meer doordat jullie bij de eerste , met die oproep, toen hadden jullie iets van 800 leden, nou niet echt leden. Nou het is, zeg maar, wij zijn een stichting dus wij hebben geen leden maar donateurs. Maar in het begin had je 700, 800 mensen die hadden gereageerd op die oproep, dat waren overigens mensen die reageerden op de oproep, die niet donateur zijn. En nou ja, dat is wel wat naar achter gegaan lange tijd, nu stijgt het weer, nu zit er een stijgende lijn in. Mensen die zich abonneren op onze nieuwsbrief tot...Doordat jullie misschien iets minder radicaal zijn geworden, iets meer professioneel? Dat denk ik wel ja. Ik denk echt wel dat we geciviliseerd en we zijn ook erg actief op facebook en twitter, ik denk dat ook wel dat dat zijn impact heeft. Het aantal donateurs zijn wel gestegen, bedoel je? Ik heb het gevoel, goed ik ga niet over donaties hoor, ik heb het gevoel dat er wel een kleine stijging van donateurs zit, dat is een tijd lang wel omlaag gegaan. EAJG is wel door een dip gegaan in die zin toen een paar jaar geleden, toen rond Hajo Meyer, rond de tijd dat ik hier net kwam, zat een EAJG ook een beetje, niet aan de grond of zo, maar het ging allemaal moeizamer, mensen waren weg gegaan. 01:24:11 Toen was er ook nog maar een heel klein bestuur eventjes? Toen was een heel klein bestuur op een gegeven moment nog maar, uit dat dal zijn we geklommen en nu gaat het alleen maar beter. Ja, ik ben er zelf wel optimistischer over. Je ziet het bijvoorbeeld bij de nieuwsbrief, aanmeldingen die kun je allemaal zien binnen komen en dat gaat redelijk gestaag voor een kleine stichting. En soms ga ik wel eens met Raymond, een collega fondswerving, die Joods is, gaan we wel eens de lijsten langs lopen, proberen we in een inschatting te maken, hoe zit dat nou, zitten er bijvoorbeeld Joodse namen tussen, dat blijkt vaak wel. Het geval is, je ziet dus wel dat mensen kennelijk ons wel weten te vinden. Het is dus niet zo dat, je ziet dus zo, dat die groep altijd wel gemengd is geweest, er zitten ook  

214  

niet Joodse mensen bij, zover is gemeld maar die groep blijft wel gemengd. Max, die is er ook bang voor dat de mensen die er bij komen een niet Joodse achtergrond hebben maar we zien gewoon bij elkaar, ook bij nieuwe donateurs, dat het een gemengde groep is. Hoewel we moeten daar op af gaan op achternaam enzo en sommige donateurs vragen het soms ook wel.

01: 25:28 Vroeger moesten ze dat ook eerst echt aangeven volgens mij, maar daar zijn jullie vanaf gestapt?.

We hebben heel veel discussie over gevoerd over wat nou, wat we daar nou mee moeten doen want het lag een beetje gevoelig. Aan de ene kant heb je het nodig, aan de andere kant voelt het ook een beetje vervelend om aan mensen te moeten vragen, zeker ook gezien de historie, de geschiedenis ook, om te gaan zeggen van nou noem maar even of je Joods bent. Er zijn wel mensen in het verleden die hebben aangegeven, ik laat ik me hier liever niet over uit, ik steun jullie gewoon en dat moet enigszins een indicatie zijn, waarom moet ik het nu ook nog zwart op wit aangeven. En daarnaast komt overigens ook nog bij dat we wat zijn gedigitaliseerd en daarvoor, we vragen gewoon minder erna. Dus daarom is het ook wat onduidelijker geworden, maar je ziet het gewoon heel vaak en van heel veel mensen weet je het gewoon. Je hebt gewone huis, tuin Joods achternamen en die herken ik inmiddels ook wel, dan zie ik,oh ja, die moet een Joodse achtergrond hebben, dat kan bijna niet anders.

01:26:47 En hoe zie je de toekomst van een ander Joods geluid? Ik denk wel, als we het net over de achterban hebben, sowieso qua legitimiteit van Een Ander Joods Geluid dan moet je gewoon sowieso een grote Joodse achterban hebben, toch wel de Joodse identiteit voelen. Daar kan nog wel wat meer aan worden gedaan, vind ik, mensen actief erbij betrekken, toch wat meer promotie doen, in Joods Nederland. Ik denk dat we die kant moeten we meer op, die kant zijn we ook al meer op, we proberen de afgelopen jaren die ingang te vinden binnen de Joodse gemeenschappen, gesprekken met Joodse journalisten, de lijntjes allemaal kort houden, op die manier proberen te beïnvloeden, dat moet echt wel, dat is wel een belangrijk imago, interne zaak. Naar buiten toe, denk ik dat we heel erg moeten gaan nadenken over waar blijft je meerwaarde, dus de Joodse identiteit, maar om zo maar te zeggen er is toch wel concurrentie. En hoe ga je daar mee om. Samenwerking is een ding waar wat wel vaak doen, maar dat willen we ook weer niet te vaak doen, dat kan ook weer afvloeien  

215  

naar je eigen profilering enzo. Wat soms ook wel meespeelt, dat je, ja je wilt gewoon ook wel gezien worden. Ik denk zelf dat het qua inhoud, ik denk dat het voornamelijk gaat over van waar de interne zaken en hoe maak je jezelf , hoe houdt je een uniek positie. Ik denk wel, in die zin, makkelijk is voor EAJGG , dat we steeds in de mainstream komen, dat we acceptabeler worden en dat we die professionaliseringsslag hebben gemaakt. En dat vind ik ook nog één van de beste zetten van de afgelopen jaren, gewoon, dat is gebeurd, dat je hebt laten zien van goh, we zijn niet een stelletje randdebielen of zo, die weet ik veel een of andere extreem clubje hebben die rare dingen roepen, maar dat je echt gedegen analyses kunt geven, commentaar geven op zaken, gesprekspartner bent voor politici, voor beleidsmakers en ik denk dat we die weg ook echt moeten voortzetten want dat levert gewoon echt wat op. Mooi, mooi positief in ieder geval Ja, anderen zijn er soms een stuk pessimistischer over maar ik ben er echt nog wel optimistisch over en helaas, dat is ook wel een beetje wrang maar ik zie het ook niet snel tot een oplossing komen. Het enige waar we dus gewoon rekening mee moeten houden is, dat heb je zelf niet in de hand, is dat mensen Israël Palestina moe worden.

01:29:55 Maar aan de andere kant, als je kijkt hoeveel reacties er binnen komen op jouw artikel,weet je wel,en alles... Israël en Palestina moeheid moet ik natuurlijk wel relativeren, ik bedoel in plaats van elke dag twee artikelen, er maar een keer per twee dagen een artikel in de krant komt. Ik bedoel je komt vanuit een extreme luxe positie en dat wordt ook vaak bedoeld met Israël/Palsestina moe. Er is volop aandacht voor, alleen het is misschien minder die massale aandacht die er een paar jaar geleden was, omdat er nu ook andere dingen spelen. In die zin is er ook wel eens nagedacht over, binnen EAJG, van goh, moeten we ook nadenken over verbreding, verbreding buiten Israël-Palestina, verbreding binnen het Midden-Oosten. Ook puur vanuit het idee dat wij al met elkaar gelinkt zijn. Syrie-Israël, Iran-Israël, dat is een heel debat, waar we ons nog niet aan gewaagd hebben, omdat we toch heel erg posten op de relatie tussen Israël en Palestina en de bezetting, maar dat zou een verbreding kunnen zijn. En er is ook wel eens nagedacht , maar dat is nooit helemaal van de grond gekomen om bijvoorbeeld te verbreden op interne Israëlische kwesties omdat heel veel mensen die hier bij ons actief zijn, de achterban, die hebben vaak ook een mening over andere zaken binnen de Israëlische samenleving zelf waarbij zij dan het idee hebben waar ze zelf iets over te zeggen hebben. Aan welke zaken moet ik dan aan denken? Bijvoorbeeld aan de relatie tussen kerk en staat in Israël. Oh op die manier, ja De, het steeds religieuzer worden in de Israëlische samenleving .  

216  

01;32:00 Er was ook wel sprake dat jullie een prikkelend boekje gingen maken met dat soort vragen allemaal, tenminste, daar was Max mee bezig geweest met mijn scriptiebegeleider om een paar van die vragen op papier te zetten en dat was eerst ook dat ik daar iets mee wilde doen maar dat vond ik een beetje complex, naast EAJG op zich. Maar volgens mij is er wel een idee, binnen jullie achterban

Ja, dat denk ik ook wel. Want je ziet, kijk in die zin zijn ze in de discussie nooit ver weg van Israël en Palestina. Want een van de redenen bijvoorbeeld was in mijn optiek die discussie over kernstaat Israël, vaak ook niet van de grond komt is omdat vaak de veiligheid van Israël, de Palestijns kwestie, vaak toch op de voorgrond weer komt. En je ziet afgelopen jaren dat Netanyahu vaak in zee is gegaan met ultra orthodoxe partijen omdat die vaak wat rechtser staan op de issues. Op die manier zie je dat indirect heeft de benadering van Israël richting de Palestijnen, invloed op wie in Israël aan de macht is. Maar dat leidt er zover toe in dit geval, in mijn optiek dat zo'n discussie van kerk en staat vaak dan wel vermeden wordt, dan wel ondergeschikt wordt gemaakt of dat je tegen een muur aanloopt, omdat in de regering religieuze partijen zitten die erbij gebaat zijn om de discussie niet te voeren. Want als je erover nadenkt, als je even de Palestijnen vergeet, in Israël zijn op dat vlak heel veel onverklaarbare dingen eigenlijk. Toen ik ook in Israël was, als je merkt dat er in een wereldstad als Tel Aviv er op zaterdag geen bussen rijden vanwege sabbat, dat in mijn supermarkt, gewoon een particuliere supermarkt, tijdens Pesach het brood uit de schappen wordt gehaald. Want omdat met Pesach mag je geen, ik weet niet of je daar mee bekent met. (Ja alleen matses eten toch) Van die dingen. Het burgerlijk huwelijk bestaat niet in Israël. Als je wil scheiden moet dat volgens het rabbinaat, zelfs al ben je totaal seculier. Als je je wil bekeren dan kan dat alleen via de orthodoxe manier. Stel jij ontmoet een Israëlische man en je wil je bekeren, dan kan dat alleen via de orthodoxe manier. Niet via de progressieve Joodse gemeenschap. Van die dingen allemaal die worden alleen maar heftiger want die religieuze groep in de Israëlische samenleving wordt alleen maar groter. Maar die, ik denk ook wel eens dat is wel iets waar je je als EAJG op kan richten. Want voor een deel van onze achterban is dat echt een gruwel, de meesten zijn gewoon seculier, net als de meeste Nederlandse Joden. En zij hebben ook nog echt het ideaalbeeld, zeker de ouderen, van Israël in de jaren ’60 en ’70, toen het nog echt een seculier land was. En dat is de afgelopen decennia veranderd omdat de religieuze gemeenschap zo is gegroeid. (Dat zou wel een mooie uitbreiding zijn misschien,  

217  

een nieuwe insteek) Ja dat je in plaats van alleen Israël Palestina, je inzet voor een algeheel progressief Israël, waarvan dit een onderdeel is. Wat sommige organisaties ook al doen. Die zich richten op Palestijnen, maar ook zich op dit vlak laten horen. Dus het zou gewoon kunnen, maar ja dat is nog een discussie die nog gevoerd moet worden. En dat is ook weer meer een discussie die je meer binnen de Joodse gemeenschap moet laten voeren. Israël en de Palestijnen is weer een heel andere discussie dan de scheiding tussen kerk en staat in Israël. Dat wordt ervaren als een interne kwestie. En de Palestijnen niet.

Nou volgens mij heb ik alles wel gevraagd wat ik wilde vragen. Of je moet denken dat ik iets vergeten ben. Nee er is veel over te zeggen, maar ik denk dat we het hier maar bij moeten laten. Anders blijven we bezig.

 

218  

Bijlage 4. Transcript interview Hedy d’Ancona, bestuurslid Een Ander Joods Geluid, afgenomen door Sarah Euwema (05-03-2013). Duur: 58 minuten.

 

219  

Transcriptie interview met EAJG-bestuurslid Hedy d’Ancona (05-03-2013).

Wat ik me allereerst eigenlijk afvroeg is hoe u bij Een Ander Joods Geluid bent terechtgekomen, want volgens mij was u er wel vanaf het begin al bij betrokken, bij het pamflet? Ja, ik denk het wel, ja. Toen het werd opgericht. Ik werd denk ik gevraagd, door Harry de Winter of door Anneke Mouthaan. [Dat] waren mensen die mij opbelden en vroegen of ik zin had om daaraan mee te doen. En toen ze dus echt zeiden waarvoor ze stonden, toen had ik zeker zin om mee te doen. [1:12] En waarom vond u, waarom wilde u graag meedoen? Ik vond het dus toen al huiveringwekkend slecht gaan met het, met [de] toen nog pogingen voor een vredesoverleg en slechter en slechter, ik was in Israël omdat ik daar familie heb wonen, toen de eerste Intifada aanbrak, maar ja, dat hangt nog iets, ja, was bij wijze van spreken in Amsterdam erger, hè? Dat waren jongens die met stenen gooiden en ik had toen ook het idee, nou eh, eigenlijk zouden grootste in Nederland je te hulp moeten komen, want dat kan je niet beantwoorden met kogels, dat moet je beantwoorden op een andere manier en nou, zelfs al doe je het met een waterkanon, is het beter dan dat je erop gaat schieten. Maar ja, toen was het nog een beetje dat ik eigenlijk het onderschatte, dat dat toen al toch wel een stuk verder ging, dan krakersrellen hier in Amsterdam en dat dat toch een achtergrond had van, ja, mensen die echt verzet pleegden tegen de bezetter. Dus ik, het zat wel een beetje een beetje bij mij, maar toen Ander Joods Geluid werd opgericht, toen dacht ik ook dat ik het zo goed vond dat het Joden waren die zich verzetten. Dat was het verschil met andere comités of wat dan ook. Dat Joden zelf zeiden: op deze manier kun je niet een ander volk zo lang onderdrukt houden, sinds ’67 in feite, en als je dat wel blijft doen, dan zullen de gevolgen, ook voor een Joodse staat, heel erg moeilijk worden en zullen de gevolgen voor de Joden angstwekkend worden. Want je kunt op deze manier mensen niet behandelen, dus wij deden het ook nog, ik deed het ook… ik deed het in de eerste plaats omdat ik het onrechtvaardig vond, in strijd met internationale verdragen en mensenrechten, maar ik deed het óók, en dat was het goeie van Ander Joods Geluid, omdat je als het ware de Joden goed gezind was en dat je vond dat ze recht hadden op een eigen staat en dat ze het zouden moeten doen, omdat anders groot gevaar te duchten was. Dus dat was eigenlijk… het was niet alleen maar rechtvaardigheid, het was  

220  

ook inderdaad mijn betrokkenheid bij de Joden in Israël en het feit dat dat via [Ander] Joods Geluid kon. Dus daarom heb ik me daarbij aangemeld, omdat die twee kanten daarin zaten. [4:17] En wat was uw band verder met Israël, want u heeft familie in Israël wonen? Ja, ik heb een Joodse vader, gehad, die aan het eind van de oorlog, toen de kampen ontruimd werden, alsnog is omgekomen en die zat al sinds ’42 in het kamp, nou ja, een groot deel van zijn familie, is meteen vergast, maar er zijn ook, familie, broers van hem, die weggegaan zijn, naar Canada en één naar, inderdaad naar Israël en die broer, die in Israël woonde, die is daar getrouwd, heeft kinderen gekregen en daar heb ik wel een relatie mee. Dus, dat zijn… een neef van m’n vader en een nicht van mijn vader, want zijn zuster heb ik ook wel contact mee gehad. Maar dat contact met hem, dat is op een bepaald moment ontdekt, als het ware, en toen ook echt heel erg hartelijk en goed geworden. Maar ik heb óók wel gezien dat, sinds de eerste keer dat ik hem ontmoette, nou, en dat was dus toen ook die eerste Intifada begon, dat hij toen nog echt een vredesduif was, maar langzamerhand is daar niet veel meer van over. [5:42] Want wat vonden ze daar, wat vond uw familie in Israël… heeft u aan hun ook verteld dat u zich aan had gesloten bij Een Ander Joods Geluid, had u daar ook gesprekken over? Ja, nou dat, dat ging niet zo goed, ik bedoel het ging wel goed toen zij nog zelf, maar toen zat ik nog niet bij Ander Joods Geluid, dus toen was ik al bang van: god, ik ga ze ontmoeten. Dat wel. Als het echte haviken zijn, heb ik daar geen zin in, eigenlijk. En toen bleek dat niet zo te zijn, het bleken echt mensen te zijn die er hetzelfde over dachten als ik. Nou, ik dacht er niet zoveel over, maar in z’n globaliteit hè, twee staten, met elkaar leven, Jeruzalem voor iedereen, dat bedachten zij ook wel. Maar toen hadden ze nog kleine kinderen, en toen werden die kinderen groot, die moesten het leger in… Iedere keer dat ik ze ontmoete, toen kwamen ook wel die aanslagen, dat moet ik wel zeggen hoor, in Israël zelf, en zij zeiden dus tegen mij: ‘Als je eens weet hoe het is om niet meer achter een bus te kunnen rijden.’ Nou ja, en die kinderen werden groter en die gingen natuurlijk uit, dus, het had ook wel met een soort, ja, angst te maken. Maar ja, nu is er al jaren toch eigenlijk geen sprake meer van een directe bedreiging, nou ja, er zijn natuurlijk wel raketten die afgevuurd worden en dat heeft wel iets griezeligs, dat begrijp ik wel, maar die hele dagelijkse angst, dat in een café, of in een bus, zoiets kan gebeuren, dat is er niet meer. [7:20] Maar heeft u dus wel aan hun verteld nu, ook wat u dan doet in Nederland en is het contact daardoor ook veranderd, of…?  

221  

Nou, nee, zij zeggen gewoon, nee dat is niet zo, maar zij zeggen… ik het vertel het natuurlijk ook een beetje voorzichtig. En hoe verontwaardigd ik ben, ja dat… mijn verontwaardiging geldt natuurlijk vooral de Israëlisch regering en de tactiek die ze toepast. En ja, gewone mensen, ja daar heb ik natuurlijks niks op, ik ben geen antisemiet, want ik zou mezelf moeten haten. [7:57] Ja, want dat geeft u nu al een beetje aan, want dat was eerst wel ook de kritiek die mensen van Een Ander Joods Geluid over zich heen kregen toen het net werd opgericht, nou ja, het was niet de algemene reactie, maar er vielen wel termen als ‘zelf-hatende joden’ en wat vond u daarvan? Heeft u die kritiek zelf ook op die manier over u heen gekregen, of…? Nee, maar, niet zo persoonlijk, maar ik moet wel zeggen dat, ja, ik vond dat dom en een soort gepsychologiseer, want, niet met argumenten, ik bedoel, de argumenten van Ander Joods Geluid werden daar niet weerlegd. [8:45] Nee, maar snapt u dat het wel veel onrust, of kritiek opleverde vanuit de Joodse gemeenschap? Dat juist Joden dit deden? En waarom denkt u dat dat komt? Denkt u dat het nog steeds een soort angst misschien is, van we moeten samen één front zijn…? Ja, het is natuurlijk wel… wat de Joden is overkomen… is natuurlijk zo gruwelijk, dat ik me wel kan voorstellen dat je een soort automatische, weinig kritiekloze, pro-houding hebt op alles wat Israël doet. Dus dat begrijp ik, maar ik vind het niet verstandig. [9:36] En waarom denkt u dat het bij u anders is, die houding? Is het omdat u dus zelf ook in Israël [bent?] geweest? Ik heb dus alle twee de kanten, ik ben een politica. Ik ben een politica, ik heb twintig jaar in de actieve politiek gezeten, dus ik kijk ertegenaan als een politicus, en twee, ik ben wel negen of tien jaar voorzitter van Oxfam Novib geweest, ik kijk er… en voorzitter van Onze Wereld, dus ik kijk er ook tegenaan vanuit mensenrechten die geschonden worden, door een land wat ik als een fatsoenlijke democratie wil zien, hè, en die zichzelf ook zo afficheren. En daar gebeuren dus, dus vanuit die bril kijk ik ertegenaan en wind ik me op, omdat ik het echt ook onbegrijpelijk schandelijk vind. En in het derde is het dus de feitelijke bezorgdheid om mensen die ik daar ken en waarvan ik denk: je bestaan is daar niet gegarandeerd en anders niet van je kinderen of kleinkinderen, want op den duur kan dit niet. Dus er waren verschillende kanten van waar… waarom ik er tegenaan kijk.

 

222  

[10:50] …en waarom u dus actief besloot te worden bij Een Ander Joods Geluid… of voor in wilde zetten en wat is uw functie precies binnen Een Ander Joods Geluid, want u zit nu in het bestuur, maar volgens mij nog sinds twee jaar ofzo, als ik dat goed heb begrepen? Ja, en daarvoor waren we altijd Raad van Advies en… nou ja, we deden dus mee bij alle manifestaties. Ik heb ook vaak met Marjan Sax, die je geloof ik ook gaat interviewen, hebben we een paar keer zaaldiscussies geleid, maar dat deden we eigenlijk niet zo goed, althans ik niet, omdat ik toch geen echt objectieve houding... [11:30] …nee dat las ik inderdaad, maar ik wist niet of het waar was inderdaad, maar dat las ik… …nee dat is ook zo, dat is niet, laat ik zeggen, ik was toen al zo bij Ander Joods Geluid betrokken... in het begin ging het wel, maar toen… vooral die, Kamerleden vind ik, dat was toen zo’n Kamer… debat met Kamerleden en die Voordewind, die mensen die uit die kleine Christelijke partijen, die hebben echt een soort geloof en dat irriteerde mij mateloos ja. Nee, dat was terechte kritiek, dat dat geen objectief vraaggesprek was, ja. [12:07] Het is natuurlijk ook heel moeilijk om als onderdeel van de discussie… Ja en in het begin ging dat wel, maar toen later, toen was dat eigenlijk… wond ik me op over die mensen. [12:17] En waarom denkt u dat het in het begin wel ging en later niet? Bent u bozer geworden steeds? Ja, ik werd eigenlijk steeds bozer. [12:23] En weet u ook waarom dat komt? Omdat het beleid van… Nou ja, omdat het steeds maar… eigenlijk erger ook wordt hè? Inmiddels is het toch wel weer erger dan het was. Iedere keer dat je er bent denk je: nou erger kan niet. Mensen opsluiten, met zovele, op zo’n klein stukje grondgebied en toen kwam die muur er nog eens bij en toen die, heb ik natuurlijk ook meegemaakt, die nederzettingenpolitiek, die het echt onmogelijk maakt voor mensen om een normaal leven te leiden, en waarbij het lot van velen, kijk eens naar Hebron, hè, wordt opgeofferd… aan de veiligheid van weinigen. Nou, en dat is dus, dus eigenlijk is het wel steeds erger ook geworden hoor, het lot van de onderdrukten is erger geworden door de tijden heen. Die muur, wat die veroorzaakt heeft, en dat mensen niet meer  

223  

bij hun waterputten komen, het afbreken van huizen van mensen, alsof dat doodgewoon is en het feit dat Israël, de Israëlisch regering, alles aan z’n laars lapt, hè? Aan de ene kant willen ze deel uitmaken van de volkerengemeenschap en aan de andere kant, of veroordelingen over wat zij daar doen, daar trekken ze zich totaal niks van aan. [13:54] En wat denkt u dat Nederland daarin zou kunnen betekenen, om te zorgen dat dat ophoudt, of in ieder geval verandert? Nou, Nederland zelf kan niet veel betekenen. Nederland zou natuurlijk via de minister van buitenlandse zaken in Europa wel z’n houding kunnen veranderen, maar ongelukkiger wijze hebben we dus ook een kabinet nog achter ons met Rosenthal en Wilders, die natuurlijk helemaal niet, ik bedoel dat is net de houding die die kleine Christelijke partijen ook hebben. Maar, nou ja goed, dat is wel anders. De houding van de huidige minister van buitenlandse zaken is wel anders, maar die zit a met een kabinet, waarin met name de VVD toch geen zin heeft om erg op te schuiven, zonder heel ongeloofwaardig te worden, want het was een minister van hun die blind Israël volgde, da’s één, dat zit in de eigen coalitie, dan moeten ze het nog maar zien of ze het in de Kamer voor elkaar krijgen en dan, als ze dat al willen, dan is het in Europa natuurlijk ook nog niet zo makkelijk, want Duitsland, ja, heeft ten onrechte ook het gevoel dat ze alles moet goedkeuren, maar wat Europa zou kunnen doen, op het gebied, al was het maar de etikettering van producten, uit bezette gebieden, of al was het maar… een boycot op die producten. Nou, dat woord boycot mag al helemaal niet... Ze zouden via die associatieverdragen toch nog wat kunnen doen en Israël toch aan bepaalde afspraken houden en zeggen: nou, als je dat niet doet, gaan we het niet opwaarderen, maar het gekke is dat het soms… ook de vorige Nederlandse regering was van plan om Israël op te waarderen op allerlei manieren. En deze is natuurlijk, ze zijn, deze regering is niet meegegaan met de bijzonder status van Palestina bij de VN, terwijl dat natuurlijk wel wat betekent. Het betekent ook wat voor Palestina. Paul de Waard heeft daar een goed artikel over geschreven in Civis Mundi, of wat het betekent, ik vond dat een ontzettend goed artikel. Pas geleden, Civis Mundi, professor De Waard, wat, dat het toch voor die Palestijnen een verbetering is en waarom. Dus dat is goed om dat erbij … [16:55] Wat vindt u van die… zou u vóór zo’n boycot zijn, van producten? Want er is natuurlijk ook nog een andere boycot die ook nog zegt dat er ook geen artiesten uit Israël… die het nog breder trekt. Wat vindt u daarvan?

 

224  

Ja, zo’n Apartheidsachtige situatie hè? Daar ben ik toch eigenlijk niet zo voor, want kijk, er zitten, bijna onbegrijpelijk, maar zowel aan Palestijnse als aan Israëlische zijde nog steeds vredesgroepen die maar blijven geloven in het onmogelijke en vrouwen die zich gaan bezighouden met wat er aan die grenscontroles gebeurt, want dat is natuurlijk vaak ook mensonterend… En ik vind eigenlijk dat je zulk soort groepen, of groepjes, want het zal wel klein zijn, maar dat je die moet ondersteunen, ik vond dat United Civilians for Peace een zeer goed initiatief. Maar om mensen af te sluiten, nee dat vind ik niet goed, maar je moet proberen om het zo evenwichtig mogelijk… als je Israëliërs, en zeker kunstenaars, hier naartoe laat komen, moet je dat ook met Palestijnen doen. Hè, je moet… Maar ik vind wel, ik vind het natuurlijk van de dolle dat je niet weet, ik niet weet, dat ik producten uit de bezette gebieden zit te consumeren. Dat vind ik van de dolle. En ik vind het ook… ik zou het ook normaal vinden als dat geboycot zou worden, maar dat is geloof ik in Europa niet haalbaar. Maar… [18:35] En denkt u dat dat wel een haalbaar doel is, dat er etikettes op die producten komen? Ziet u dat gebeuren? Nou dat zie ik nog wel gebeuren. Maar ja, als ik dat niet zou zien, dan zou ik m’n hoop wel… Ik denk dat dat wel gebeurt. Ja, dat kan ik me nog wel voorstellen. [18:51] En draagt Een Ander Joods Geluid er dan ook aan bij, in uw ogen, door hier de hele tijd de aandacht op te… hoe… Ja, natuurlijk. Nee, Ander Joods Geluid en dat Rights Forum, waar Dries van Agt… die dragen natuurlijk zeker bij, ja, ze roeien met de riemen die zij hebben. En de riemen die ze hebben, is informatievoorziening. Ik zou niet, je wordt door de kranten echt niet goed bijgehouden, ik bedoel dat gaat van de ene ramp naar de volgende. Maar… en als het even niet zo rampzalig daar is, terwijl het er altijd rampzalig is, maar goed, dan verdwijnt het uit het nieuws. Je wordt… maar deze twee organisaties die zorgen er in ieder geval voor dat je weet wat er aan de hand is en hoe erg het is, hoe slecht… Vind ik bijvoorbeeld ook wel, dat er de laatste tijd nog wel goeie films verschenen zijn, vind ik ook een hele goeie manier om… Er is een tijdje geleden op de televisie een film geweest over…, of niet over Ramallah, maar over Hebron, daar zag je heel goed… geproduceerd door Harry de Winter. En er is nog een andere film waar ik de première van heb gezien, die heet De Omslag, dat is zo’n film waar Hajo Meyer in zit en mensen die in Israël wonen en… daar… zij gaan protesteren.

 

225  

[20:15] Is er nog zo’n film met… Broken Cameras heet dat toch? Of niet? Er is nog één van die Gates… Gate… ook…, ja die Broken Camera is er ook één, maar je hebt langzamerhand wel een… en dat heeft wel heel veel invloed… dat is een Palestijnse film volgens mij. Ja, dat klopt, dat filmt volgens mij uit zijn ogen de bezetting… Ja en dat is ook heel goed. Maar je krijgt steeds maar die films en dat is wel een goeie vorm van publieksvoorlichting. [20:45] En wat is uw functie nou precies binnen Een Ander Joods Geluid? Want u zit in het bestuur, zet u dan ook dus het beleid uit, of bent u meer voor de naamsbekendheid of voor debatten leiden of wat is uw functie? Nou ja, we worden natuurlijk aan het bestuur, altijd wel, het beleid, wordt mede met het bestuur bepaald, hè, als Jaap, Max komen met voorstellen, dan wordt dat in het bestuur besproken, dus zowel het beleid op korte of iets langere termijn… we moeten natuurlijk ook, want het is toch een gesubsidieerde organisatie, dus we moeten ons ook bemoeien met: hoe komen we aan voldoende geld, om dat werk wat we doen ook voort te kunnen zetten. Want je zou natuurlijk veel meer nog kunnen doen als je maar geld had. [21:35] Ja, want ik hoorde ook van Max dat het een beetje een probleem is, het geld, of gaat zijn, omdat het nu… een belangrijk… geldpotje, ik weet ook niet meer precies welk potje, dat het misschien niet meer kan door de crisis nu, dus dat jullie [het] wel met minder geld moeten gaan doen de komende tijd? Nou ja, de crisis niet, maar er is natuurlijk een miljard van ontwikkelingssamenwerking afgegaan en dat heeft natuurlijk ook wel te maken met crisis, en dat miljard zal zich vertalen, bijvoorbeeld, in minder geld naar die hulpverleningsorganisaties als Cordaid en ICCO of Oxfam en daar krijgen wij geld van. Dus dat is voor ons ook onzeker, hoe lang dat nog kan. [22:14] En ik had ook het idee dat uw organisatie, of… dat hoorde ik ook van Rick Meulensteen… die had ik vorige week… dat het… Ander Joods Geluid wel veranderd is sinds de oprichting, dat jullie eerst meer een actiegroep waren, die meer bij demonstraties ook aanwezig was en nu meer van de pen en de factsheets en de informatievoorziening is, omdat… en met Hajo Meyer was het dan een beetje het… die stond dan meer voor het radicalere geluid en waar zou u zichzelf bijplaatsen? Vond u dat… Hajo Meyer maakte vergelijkingen met de Joden in de jaren ’30 en de Palestijnen nu, vond u dat terecht, of, was u daar voorstander van, dat soort uitspraken, of…?  

226  

Nou ja, kijk, ik was het wel met hem eens, maar het punt is… dat het niet… zijn felheid en radicalisme, nou niet echt hielpen om begrip voor de zaak te kweken, nee, mensen sluiten zich dan helemaal af, als je zulk soort kreten, ja. De eerste die het mag roepen is hij zelf, ik bedoel, hij heeft… hij is gevlucht, hij heeft in een concentratiekamp gezeten, dus hij heeft recht om dat te zeggen, maar het was voor de organisatie… ging het een beetje te ver, die felheid, maar ja, ik vond wel, nogmaals, ja dat het strategisch misschien niet zo handig was, maar feitelijk kan je hier toch wel, als je echt je verplaatst in wat daar gebeurt, hè, en wat een democratisch land zich denkt te permitteren, op grond van het feit dat anderen, want het zijn langzamerhand natuurlijk ook niet meer de mensen die in de kampen hebben gezeten, die dit beleid in Israël… maar zich daar wel op beroepen. Alsof zij dit mogen doen, omdat zij die oorlog hebben meegemaakt. En dan is het ook vanzelfsprekend dat iemand als Hajo Meyer zegt: ‘Wie heeft de oorlog meegemaakt? Ik. En ik vind dat jullie nu precies hetzelfde doen als wat ik heb moeten ondergaan’, hè, ‘aan onmenselijkheid.’ En nogmaals, hij mag het van mij zeggen, dat, het is wat hij heeft meegemaakt en wat hij vindt en het is een erudiete man, dus, die… en nou ja, hij verspreidt die boodschap nog steeds en hij zit dus in die film, De Omslag, met z’n vrouw en hij reist naar Amerika en naar Duitsland en hij heeft Ander Joods Geluid niet nodig om die boodschap te verkondigen. [24:52] Vindt u het ook jammer dan, dat hij is weggegaan uit Een Ander Joods Geluid? Ja, ik vind het eigenlijk jammer, ja. [24:58] En die uitspraak, ja, die zorgt natuurlijk ook wel weer voor publiciteit. Maar wat, bedoelt u dat het teveel weerstand opriep binnen de Joodse gemeenschap? Zijn uitspraken? Nou… binnen de Joodse gemeenschap, binnen potentiële sympathisanten van Ander Joods Geluid en misschien ook wel echte sympathisanten die dan meededen, die het te ver vonden gaan. Maar zeker was het natuurlijk niet geschikt om mensen die een beetje aarzelden over de streep te trekken. Omdat het een beetje… ja, het was natuurlijk een beetje fel. [25:34] En hoe denkt u dat Een Ander Joods Geluid nu ligt, om het zo maar te zeggen, binnen de Joodse gemeenschap? Als er al zoiets, ja, is? Denkt u dat het nu meer geaccepteerd werd, ik heb het idee namelijk van wel dan in het begin dat mensen er in het begin meer van schrokken en het moeilijker vonden… Ja, maar misschien hoorden ze er toen meer van, had het wat meer publicity, werden ze misschien zelf ook benaderd of met [andere leden?] in aanraking en dit, inderdaad, wat Rick  

227  

zegt, die informatieverstrekking, ja, dat is niet iets wat zoveel verontwaardiging verwekt, hè, tenzij je zou gaan zeggen dat is gelogen, maar het is allemaal goed gedocumenteerd, dus ja… [26:16] En zit u zelf ook… heeft u zelf ook contact binnen de Joodse gemeenschap? Of bent u daar nooit, voor de rest, heeft u wel eens kritiek dan van…? Nou ja, echte contacten… ik ben niet gelovig, ik bedoel, op die manier niet. Ik heb altijd wel contact gehad met mensen als Rabbijn Soetendorp, ook vroeger al, toen ik nog in de politiek zat. En nog wel. [26:41] En heeft u het dan ook over dit soort zaken, heeft u het dan ook over Een Ander Joods Geluid? Nee, daar heb ik het niet over, maar ik merk niet dat hij daar nou… dat het contact met hem daardoor nou, slechter is geworden, nee hoor, dat is altijd nog wel hartelijk. En ik heb laatst, moest ik een boek presenteren en dat, daar sprak ook Evers, de rabbijn Evers, en die gedroeg zich ook normaal. En daar zat eigenlijk een zaal vol met mensen, waarvan ik dacht: nou, dat zijn geen aanhangers van Een Anders Joods Geluid, dus maar eens kijken of ze mij gaan uitschelden, maar dat ook niet. Nee, terwijl ik het er toen niet speciaal daarover had. [27:30] Nee precies. En heeft u ook de indruk, want dat zegt Max, dat er binnen de Joodse gemeenschap veel meer sympathisanten zijn, eigenlijk, van jullie ideeën, alleen dat ze dat liever binnenskamers houden? Dat ze eigenlijk ook wel kritiek hebben op Israël, maar dat willen, durven uitspreken? Of denkt u daar anders over? Ja, of geen zin hebben om daarover na te denken. Nee, daar heeft ie wel gelijk in. Maar sommige mensen vinden dat zo’n dilemma, om hun ingeboren trouw jegens Israël, ja, te combineren met een kritische houding, daar denken ze liever niet over na. Maar dat is wel dat ze denken: dat deugt natuurlijk van geen kant. Ik bedoel: het is in strijd met internationale verdragen, het is in strijd met alles wat je afspreekt, in fora. Alles wat ze in bezette gebieden doen met natuurlijk in de eerste plaats de nederzettingenpolitiek, dat mag echt niet. Ik was gister nog op bezoek bij Timmermans, met vier oud-bewindslieden die er allemaal hetzelfde over denken, die zijn niet allemaal lid van Ander Joods Geluid, dat was Dries van Agt, en je had dus Van den Broek en Brinkhorst en ik. Dus vier oud-ministers waren daar om van hem te horen, nou ja, hoe smal de marges zijn, want daar kwam het dan wel op neer, maar zo iemand als Van den Broek, en ook trouwens wel Dries van Agt, maar Van den Broek nog meer als oud-minister van buitenlandse zaken, die ziet dat toch [bijna?] formeel als het  

228  

doorkruisen en het je niet houden aan afspraken die internationaal erkend zijn, dus uit die hoek! En iemand als Van Agt doet dat ook wel, maar die heeft dan ook nog sterk de humane, de mensenrechtenkant, die natuurlijk, die heeft zoveel gruwelijke voorbeelden en die gaat er ook naartoe. [29:33] En was Timmermans wel ontvankelijk voor jullie… jullie waren er om daarover te praten. Was ie… Ja, maar de minister, die, ja die kon eigenlijk alleen maar uitleggen dat datgene, hoe hij zich uit, geuit heeft, om dat om te zetten in feitelijk gedrag, daar zit een coalitie tussen, daar zit een Kamer tussen en daar zit in Europa, zit daar dus, zitten daar de lidstaten tussen die daar niks van willen weten. En ja, ik zei wel, er is nu net een verslag gelekt in Haaretz, van 27 waarnemers die namens de Europese Commissie in Israël gestationeerd zijn. Dus namens ieder laten zitten daar rapporteurs, nou, die hebben een rapport geschreven met elkaar, nou dat kan niet erger! Dus, ik bedoel dan zou er toch wel, de Europese Commissie, als hun eigen waarnemers zó kritisch zijn en zeggen dat er dingen gebeuren die absoluut niet door de beugel kunnen en dat het wachten is op de derde Intifada, het slechter en slechter gaat, dan zou Europa weleens, althans de Europese Commissie, zich misschien eens wat actiever kunnen betonen, want vanuit Amerika komt het natuurlijk niet. Daar kun je helemaal geen stap doen, dat hebben ze ook wel aangetoond. Misschien wil die Obama ook wel, maar die kan gewoon niet. Dus, wat dat betreft, ja moet je eigenlijk hopen op Europa, hè, want Nederland alleen… dan moet je dus echt hopen… het Europese Parlement die hebben natuurlijk ook wel fracties die heel kritisch staan tegenover wat daar gebeurt. Dus de commissie en het parlement, gesteund door het parlement, zouden weleens wat verder kunnen komen, maar ja, dan moet je natuurlijk ook landen als Nederland, die eerst helemaal aan de andere kant stonden, ik geloof met Tsjechië en Duitsland, die moeten dan langzaam een beetje weer terug kruipen en die zitten dan met, die zit de coalitiegenoot, de VVD, natuurlijk wel te kijken hoe ver ze terug kruipen. Dus het is best ingewikkeld. [31:59] En Max had het ook nog over dat hij eigenlijk nog meer zou willen lobbyen in Brussel en dat ze... dat hij samen met andere Joodse organisaties in Europa, van allerlei verschillende landen eigenlijk, een ja soort, European Jews for a just Peace wilde vormen, maar dat toch spaak liep op onderlinge verschillen. Heeft u daar nog een verklaring… waarom dat zo, waarom dat toch zo moeilijk gaat?

 

229  

Ja, maar dat kan je beter aan hem vragen. Hij heeft dat echt geprobeerd. Nou ja, ik heb van hem, natuurlijk, waarom het zo moeilijk is, ja, omdat kennelijk als je het woord ‘boycot’ laat vallen, nou dan… zijn ze, doen ze dat niet. […] Het zijn natuurlijk mensen die meer of minder druk willen uitoefenen, die toch ook met hun loyaliteit, verschillende loyaliteiten ten opzichte van Israël. En dat is, kijk er zijn natuurlijk mensen die zeggen: ‘Ja, die muur, dat is in strijd met alles, maar het heeft wel het aantal zelfmoordaanslagen in Israël sterk verminderd.’ [33:15] Ja, het blijft zo’n complex verhaal. En wat denkt u nou dat de belangrijkste functie is van Een Ander Joods Geluid… wat denkt u dat uw belangrijkste kracht is, om een verandering misschien teweeg te brengen, want dat is uiteindelijk wat u wilt natuurlijk? Nou ja, dat blijft toch het vergaren van informatie, betrouwbare informatie en niet alleen… natuurlijk ook wel onze aanhangers verspreiden, maar met name natuurlijk om de politiek te beïnvloeden, om dus, ja, echt… de politiek blijvend… en dat betekent natuurlijk ook Kamerleden en woordvoerders, met name, om die een andere opvatting… [34:11] En denkt u dan ook dat Een Ander Joods Geluid dat al genoeg doet? Want jullie zijn natuurlijk nog steeds best een kleine organisatie, Rick Meulensteen is dan uw beleidsmedewerker, maar hij doet het vooral, dat doet hij vooral… alleen, zou het niet beter zijn, daar is natuurlijk misschien ook meer geld voor nodig, maar denkt u dat het genoeg gebeurt nu, of denkt u dat het…? Nou ik vind het erg bijzonder dat Rick in z’n eentje zoveel doet. Ik ben iedere keer weer verbaasd hoeveel er wordt ondernomen. Dus dat vind ik prachtig en natuurlijk is het makkelijk om te zeggen: ‘Ja, er kan nog meer’, het valt wel mee: mensen moeten het ook allemaal maar weer kunnen absorberen […]. Dus daar gaat mijn kritiek niet naar uit. Ik vind wel dat we vaker naar buiten zouden moeten, ik vind wel dat we een beetje naar binnen gekeerd zijn geraakt. [35:08] Ja, dat idee heb ik ook wel, als ik de… ook de krantenartikelen en de opiniestukken bekijk, tenminste de selectie die ik heb gemaakt van… sinds jullie oprichting, dan zie je in de eerste, nou, volgens mij vier jaar ongeveer, dat er best wel veel naar buiten komt en, maar dat het nu wel heel erg is, ja, is afgezwakt. Ja, dat vind ik ook. Komt dat omdat jullie minder publiceren, denkt u, of omdat het… misschien zijn mensen een beetje Een Ander Joods Geluid, of Israël-Palestina-moe, of…?

 

230  

Nou ja, het is, dat weet ik niet, maar nou… ik zou het niet denken. Als je maar een goed programma hebt dan kun je wel naar buiten komen, maar ja, alles kost geld. […] We wilden graag dat Guy Verhofstadt hier zou komen spreken voor ons, maar ja, in eerste instantie hoorden we toen dat die man daar echt zoveel geld voor vroeg, dat kunnen wij helemaal niet betalen. Nou, nu zal ie misschien, van ja, op een andere manier benaderd, maar ja, we zijn wel weer gauw een half jaar verder. [16:03] En zo wilt u dus […] met spreker en… denkt u ook dat u al bent doorgedrongen… dat was ook één van de eerste ideeën van Een Ander Joods Geluid, om in het balboekje van de journalisten terecht te komen. Heeft u het idee dat dat gelukt is? Dat als er iets speelt dat u, uw organisatie dan ook echt benaderd wordt als bron, of moeten jullie zelf nog het vooral opzoeken? Ja, ik heb niet, nou ja kijk, die journalisten krijgen het dus… er zullen wel journalisten zijn die automatisch ons… nieuwsbrief krijgen, hè, dus die weten dat wel, waar ze moeten zijn. Of daar gebruik van wordt gemaakt om nog meer, dat weet ik niet. [36:42] Ja, want het wel de bedoeling dat jullie niet… dat ze niet alleen het CIDI werd benaderd, maar dat jullie dat ook werden, maar dat gebeurde volgens mij in het begin ook wel heb ik het idee, maar nu ook niet meer… minder. En dat kwam ook, volgens Max, doordat het, als er, omdat het toch een organisatie blijft waar weinig mensen werken, dat er ook niet mensen altijd beschikbaar zijn om bijvoorbeeld deel te nemen aan televisieprogramma’s, of radioprogramma’s, tenminste, dat zei hij. Nou ja, als je ervoor gevraagd wordt, nou dat valt wel mee. Als we ervoor gevraagd worden, maar, ja, eerst moet je ervoor gevraagd worden… er is altijd wel iemand van ons die dat kan doen. Ik doe het, Marjan Sax kan het doen en natuurlijk in de eerste plaats Jaap… Hamburger kan het doen, Harry de Winter doet het ook nog wel. Dus, dat is het punt niet, nee. [37:34] Nou, misschien zag ie het dan een beetje te pessimistisch… Nee, dat is een beetje een pessimistische look, maar je moet eerst gevraagd worden, […] je binnen komen rennen. Ja, want volgens mij, hij had het over dat toen hij in Australië was dat er toen een televisieprogramma, volgens mij, misschien Max, dacht ik, iemand in de uitzending wilde hebben, maar dat er toen niemand kon en dat het toen over ging, maar dat kan u zich echt niet voorstellen?

 

231  

Dat kan ik me eigenlijk niet voorstellen. En misschien als het wel zo is, één keer kan altijd wel, misschien was iedereen weg met vakantie, die daarvoor in aanmerking komt, dus ik kan niet zeggen: nee, Max verzint maar wat, maar dat is niet structureel tekort aan… ik denk dat het structurele tekort is dat je een beetje te weinig naar buiten treedt. En dat dat te maken heeft met tekort aan mensenkracht en met geld. [38:27] En dat is niet dus een nieuw beleid? Want Rick zei dat het meer… dat hij dacht dat het ook het nieuwe beleid was, dat jullie meer naar binnen gekeerd waren en juist minder naar buiten wilden treden, maar dat is volgens u niet… Nee, dat is geen echt, nee, want we waren nu net bezig met een grote actie, een grote belangrijke actie. En dat lijkt nou een beetje… er is onenigheid bestaan, ik weet ook niet waarom en dat was een actie die te maken had met etikettering en dat is natuurlijk wel een grote actie. [39:03] En wat moet ik verstaan onder een, wat… Nou ja, de Albert Heijn, gericht op Albert Heijn en zoals de plofkip, behalve dat wij minder geld hebben. Kunnen we niet op de televisie doen, maar wel een actie waarin toch behoorlijk veel geld gestoken zou worden, ook met andere organisaties. Dat klinkt wel heel interessant. Ja, dat is wel jammer, als dat niet door… want dat zou dan echt iets zijn waardoor je weer op de kaart staat. [39:30] Ja, absoluut. En de aanwezigheid bij demonstraties, want dat doen jullie ook eigenlijk niet, bent u daar… Ja, maar er zijn niet zoveel demonstraties. Maar Rick deed het voorkomen dat een soort beleid of dat dat nu gewoon voortaan niet meer zou gebeuren… Nee, dat is helemaal niet waar. Ik ben bij zoveel vluchtelingendemonstratie… ik heb hier nog op de… nee, gesproken op… wat was het? Een jaarlijkse herdenking… in de winter was het… ik weet zo het huis… Nee, dat doen we allemaal wel. Nog steeds, en dat blijft u ook doen. En als we gevraagd worden voor zoiets, dan doen we dat ook. Marjan Sax kreeg ik nu net weer een mailtje dat… er komt weer iets van de vluchteling aan en daar zullen wij ook zeker altijd aan meedoen, ja hoor. [40:25] Ja, want dan toon je, ja precies, ik denk ook niet dat je als organisatie teveel naar binnen moet keren, juist niet…

 

232  

Nee, maar wat ik nu doen, dan lopen we dus mee met allerlei andere organisaties… hè, die voor mensenrechten opkomen, of voor… maar nee, dat we dus inderdaad uitingen die alleen maar van ons zijn, dat dat een beetje mager is, maar daar zou nou juist die boycotactie of die etiketteringsactie goed voor geweest zijn. [40:51] Ja absoluut. En denkt u dat dat dus niet meer doorgaat, of? Nou, ik weet niet, er waren problemen. Ze zouden half maart starten, maar ik moet nog zien dat het gebeurt. Dat is jammer… [41:00] Ja, ik zal het Max ook nog wel even vragen, ja, dat zou heel jammer zijn, want het zou wel mooi zijn inderdaad. En hoe is het, want… heeft u ook het idee dat het geluid, want nou ja, dat er sowieso in de maatschappij en in de politiek al wel wat kritischer naar Israël wordt gekeken? Ik denk bij het grote publiek eigenlijk wel. Ik denk dat het grote publiek er kritischer naar kijkt dan vroeger. Hè, het zijn de politieke partijen die het… die niet om durven kijken en niet om zich heen durven kijken, maar, sommige althans, maar ik denk dat het grote publiek wel minder positief staat… Wat natuurlijk wel vervelend is dat dat grote publiek, en ik ook, en natuurlijk op de schreden terugkeren als die Marokkaanse jongetjes gaan roepen: ‘De Joden aan het gas.’ Bij… want dat is natuurlijk heel erg, heel erg slecht, hè, als dat gebeurt, op voetbalvelden of bij demonstraties. Ze weten totaal niet waar ze het over hebben, maar dat roept een soort weerstand op bij een breder publiek, die het heldere denken over wat is daar nu feitelijk aan de hand, niet ten goede komt. [42:16] Nee, precies. Nee, dat is zeker niet. En daar was u ook nog aanwezig, toch, tijdens die demonstratie, ik weet niet of u daar aanwezig was, maar daar was Een Ander Joods Geluid ook nog… bij, ja. Ja, ik geloof het wel, ja. Ja, ik weet niet of ik er toen echt iets van mee, want het zijn vaak zulke kleine groepjes, dat is […] als je daar een beetje van verwijderd loopt valt het niet eens op. Maar het is wel gebeurd ja. [42:38] Ja. En wat, en… dus het geluid wordt al wel breder gehoord, dus inderdaad denk ik binnen een publiek, maar nog niet binnen de maatschappij. Zit daar dan nog de taak van Een Ander Joods Geluid om dat… om in de politiek dus nog… dat geluid te laten horen, want ik heb het idee dat het nut voor de maatschappij al wel minder is. Toen jullie begonnen was het  

233  

geluid nog wel minder gehoord, maar ik heb het idee dat het nu wel, toch al bijna een soort mainstream is. Denkt u niet? Die kritiek op Israël. Ja, dat kan wel, maar, toch, die kritiek is er wel, maar het uit zich nog niet in daden, hè. Ik bedoel, die kritiek is er overal, ik bedoel, iedereen zegt: die nederzettingenpolitiek, dat mag niet. Wat ze nu bezig zijn te doen in Oost-Jeruzalem, dat is, ze maken het gewoon onmogelijk dat dat nog een stad wordt van twee staten. Ik moet wel zeggen dat ze niet alleen daar de Islam kortwieken, maar ook de christenen. En dat zou weleens iets zijn waardoor die christenen eens wakker geschud kunnen worden. Want als die belet worden om daar hun, de oorsprong van hun geloof te vieren, omdat dat de Israëlische regering niet aanstaan, dan zou het weleens ook een wakker-schudden kunnen zijn. [44:06] En hoe ziet u verder nog de toekomst van Een Ander Joods Geluid, want ik hoorde dat er ook een beetje, u zit nu in het bestuur, maar dat het wel, volgens Max, moeite hadden om nieuwe mensen te vinden voor het bestuur, denkt u dat het wel zal blijven bestaan, Ander Joods Geluid, nog een aantal jaren, of voor altijd, of denkt u dat het langzaam… Ik denk het niet. Kijk, we hebben mensen voor de Raad van Advies gevraagd, omdat wij van Raad van Advies tot bestuur werden en dat kostte geen moeite. Ik heb mensen gevraagd als Hanneke Groenteman, Felix Rottenberg… nee… Ed van Thijn, nee hoor, het kostte geen moeite om die mensen enthousiast te vragen. Ik moet Job Cohen nog eens aan z’n jas trekken, maar tot nu toe kan ik niet zeggen… dat het moeilijk is… nee, voor, althans voor die functie van zo’n adviesraad… [45:07] Ja, misschien is het bestuur dan moeilijker? Maar, ja, Max had er wel zorgen over, maar misschien is, maar Rick zei al dat Max soms wat pessimistischer was dan… de rest van jullie. Ja, Max heeft over veel zorgen. En, ja, misschien is dat ook wel, als je dat, maar ik weet het niet, we hebben nou een bestuur en niemand van het bestuur heeft gezegd dat ze het niet meer willen. En op een gegeven ogenblik wordt het natuurlijk ook mogelijk om daar andere mensen voor te enthousiasmeren, daar ben ik nog niet zo somber over. Maar het is wel zo… En jongeren denkt u ook? …ja, ook wel hoor. Maar, en dat zou natuurlijk goed zijn, want het zijn inderdaad, het zijn wel oudere mensen, maar, wat ik wel jammer zou vinden is als het zich gewoon niet meer kan bedruipen. Want dan valt die belangrijke functie van die

 

234  

informatievoorziening, ja en ze hebben ook een kantoor, ik bedoel alles kost natuurlijk geld. Het is allemaal wel zo zuinig mogelijk, maar… [46:09] Ja. Nee, je hebt toch geld nodig om in ieder geval het minimale te doen aan publiciteit en aan… en je moet… Rick kan ook niet vrijwillig gaan werken. Dus dat kan je hem ook niet vragen. Nee, dus dat zal misschien dan nog wel spannend worden. Maar aan de andere kant: Harry Winter is ook natuurlijk nog steeds een geldschieter voor u… Ja, maar daar kan je het toch niet mee doen hoor. Dat is wel fijn, dat ie dat doet, maar dat zijn echt, laat ik zeggen, steuntjes in de rug, daar hebben we nog wel een paar van, maar ja, dat gaat dan om kleine geldbedragen en dat is toch niet om een paar werknemers in dienst te hebben, half of heel. [Telefoongesprek met derde.] [48:30] Maar en… kunt u me nog iets meer vertellen, waarom denkt u dat uw opwinding, of uw ergernis over Israël nou echt vandaan komt. Waarom denkt u dat u zich daar zo over op kan winden. Heeft dat dan echt veel te maken met uw ouders, uw verleden of vooral vanuit de politiek…? Nou ik heb me natuurlijk wel vaak opgewonden, over dingen die ik onrechtvaardig vond, of het nu om de vrouwen ging, of om de asielzoekers, of vluchtelingen, dus dat ik wel gauw boos word als ik zie hoe onrechtvaardig mensen worden behandeld, ja dat is niks nieuws. Maar in het geval van Israël, wat ik nu juist zo graag zou willen dat het een democratische, eerlijke, fatsoenlijke… ik bedoel, niet beter dan de rest, want ja, ik bedoel, daar geloof […] en dat hoeft ook niet, maar zoveel slechter dat kan helemaal niet natuurlijk. En dan kan je wel zeggen: ja er zijn landen waar het nog veel slechter is, oh, dat zal wel, maar dat is natuurlijk niet je ijkpunt, je zegt: ja, vergeleken met de aller-slechtste valt het mee. Ik wil gewoon dat Israël zich… en als je in dat land bent heb je ook het gevoel in een normaal, westers land te zijn, eigenlijk hè, vooral in Tel Aviv. Ik weet niet of jij er weleens geweest bent? Nee, helaas, maar misschien… Maar het is een heel prettig land om te vertoeven. […] [50:06] Gaat u daar nu ook nog vaak heen, of bent u er juist… Nou vaak… Nou, ik reis op het ogenblik mondjesmaat en niet zo, want dat komt door mijn man, die niet van reizen houdt en niet tegelijkertijd ook echt niet langere tijd alleen kan, voor zichzelf kan zorgen, dus, dat komt er nou door mijn persoonlijke omstandigheden niet zoveel meer van. Maar of dat ik natuurlijk weleens op vakantie ging, maar daar vind ik Israël nou eigenlijk niet, dat vind ik niet meer prettig om daar gewoon met vakantie te gaan. Als ik daar  

235  

naartoe ga dan wil ik ook wat doen en dan wil ik zien hoe het nu toegaat in die gebieden en dat is wel een reden om naar Israël te gaan, maar om nou te zeggen: nou, daar ga ik eens gezellig naartoe vakantiehouden, daar voel ik niks meer voor. [50:59] En bent u daar dus ook, in die functie bent u daar ook al wel geweest, in Israël? Heeft u daar ook met vredesorganisaties en met… gesproken …Ja. Ja, daar heeft u ook nog een stuk over geschreven in dat boek van Een Ander Joods Geluid, toch, dat ik had gelezen? Ja, dat kan ja, dat is al een tijdje geleden, maar ja. En waar kon u zich daar het aller kwaadst over maken, wat vindt u het meest onrechtvaardig, wat er op dat moment daar gebeurt? Nou zeg, dat is moeilijk kiezen. Nou, dat is heel moeilijk kiezen. Ja, gewoon dat zoveel mensen, op zo’n klein gebied worden samengeperst. En dat huizen worden afgebroken van mensen. Dat hun watervoorziening en toegang tot scholen of hospitalen wordt geblokkeerd. Dat ze als zware criminelen worden behandeld als ze alleen al een grens over moeten die daar eigenlijk onwettig is gecreëerd. Dus dat is een tal van dingen, dat ze lijden, die mensen. Lijden, niet alleen [maar?] onvrijheid, gewoon zijn opgesloten in een open gevangenis, waar ze ook nauwelijks kunnen werken, dus nauwelijks normaal kunnen leven en in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Nee, dat is teveel om te zeggen: nou dit vind ik erger dan het andere. [52:25] Nee, dat lijkt me ook… Een vriendin van mij is daar ook voor de SP daar inderdaad heen gegaan, een Tweede Kamerlid, maar ik denk niet dat, Manja Smits heet ze, maar ik denk niet dat u haar kent, van de SP? Toen zat ze net bij de SP en toen is ze daar als, studeerde ze nog met mij, toen is ze daar als meisje van 20, 21 dus ook heen gegaan en zij kwam ook zo vreselijk kwaad terug en bijna, nou getraumatiseerd wil ik niet zeggen, maar wel ze had ook geen idee wat hun te wachten stond en ze wist ook niet meer hoe ze met de boosheid moest omgaan, over het gebeurde toen ze terugkwam. Daar heeft ze wel heel lang heel veel moeite mee gehad. Wat ze daar allemaal zag en hoeveel onrecht … en hoe kwaad je daarvan wordt, ja. [Thee wordt gehaald.] Wat ligt hier nog voor u? Of is dit iets anders? Nee, dit is… nee, dit heeft er wel mee te maken. Dit is een rapport wat door een groot aantal organisaties is uitgebracht over hoe die Israelische nederzettingen de vrede verder wegbrengen en wat je ertegen zou moeten doen. Dus dat is een, dat zijn dingetjes die ik lees… De muur is afgebroken. Een christelijke geloof, een internationaal recht. Dus ik lees die dingen wel, vooral als ik zo’n gesprek heb, dan haal ik het weer eens even boven, wat er allemaal de laatste tijd is verschenen.  

236  

[56:49] Maar bent u er doorgaans ook veel mee bezig, in… doordeweek, of is het meer dat als er zich zoiets voordoet, dat u dan nog weer even inleest… Nou, ik heb natuurlijk heel veel dingen te doen. Ik heb het nogal druk. Dus ik kan niet de hele week, nee… Ik lees en ik doe wat, hè, als ik dus zoals gisteren naar Den Haag moet en zo’n gesprek heb, dan ga ik zondag natuurlijk wel weer eens eventjes voorbereiden. En als ik, en de vergadering van Ander Joods Geluid moet je natuurlijk goed voorbereiden en de, en die nieuwssheets lezen, maar ik maak er geen dagwerk van.

 

237  

Bijlage 5. Transcript interview Raymond Nethe, medewerker achterbanversterking Een Ander Joods Geluid, afgenomen door Sarah Euwema (15-05-2013). Duur: 104 minuten.

 

238  

Interview Raymond Nethe, achterban versterking EAJG (15-05-2013).

Ik vroeg me als eerste af hoe u bij een EAJG bent terecht gekomen en waarom? Hoe? Dan gaan we terug naar de oprichting. Ja precies. Ik weet dat u er vanaf het begin af aan al bij bent. Dan moeten we eerst nog een stukje eerder teruggaan. Ik ben eigenlijk opgegroeid, op een gegeven moment sinds de jaren zestig, als overtuigd zionist. Nadat ik in Israel was geweest, toen was ik achttien jaar, één jaar na de zesdaagse oorlog, bij familie die uiterste links was. En ehm en ik raakte meteen door dat land of de een of andere manier, terwijl ik dus niet een religieus joodse opvoeding heb gehad, mijn ouders waren niet echt traditioneel het enige wat we deden was pesach. Wel dat we zaterdag naar de familie gingen voor de sjabat. Alleen ik wist al jong jongetje niet dat het de sjabat was, ik wist alleen dat het heel gezellig was. Maar had geen idee waarom. Maar goed dat terzijde. En toen ik mijn eindexamen gehad had, zeiden mijn ouders als cadeau, als je het leuk vindt, ga je naar Israel toe. Zij waren nogal enthousiast over dat land, in wezen enthousiast geraakt over Israel door toenmalige rabbijn Jacob Soetendorp, die een goede vriend van de familie was. En ze zeiden ga er ook naar toe. En nou dat heb ik gedaan. Eigenlijk helemaal niet zo met het idee zo van goh. Maar ik was al wel een beetje betrokken geraakt met de Zesdaagse oorlog hoor. Ik weet nog wel dat ik op het museumplein stond, met al die mensen, en dan kreeg je te horen: nu zijn ze daar en nu zijn ze daar. Maar voor de rest ik was niet echt heel erg emotioneel betrokken. Maar ik ging er naar toe en dat hele kibboets idee, in die tijd was ik goed links politiek denkend tot aan het maoistische toe, en dat raakte me eigenlijk wel dat systeem. Ik dacht hé dat is niet slecht. Geen idee dat maar vier procent van de bevolking daar toen zo over dacht hoor. En ik kwam daar terecht en ik was meteen enthousiast. En ik had zoiets van ja een soort vorm van herkenning. Het was alsof ik niet ergens in een land zat dat ik niet kende maar het was alsof ik het ja, ik was gewoon daar bekend. Maar herkenning van de politieke denkbeelden of van de? Nee ja de kibboets wel. Maar meer tot betrekking tot ehm, ja de mensen. Het was hetzelfde groepje mensen dat ik altijd op sjabat zag (jaja) herkenning van de vorm eigenlijk. En ook het idealisme, dat had weer wel met de kibboets te maken. Want ik zat natuurlijk op dat moment, ik woonde daar ik ging daar twee maanden ofzo, de eerste keer dat ik daar zat, en ik reisde  

239  

door het land en ik had veel contact met vrijwilligers die daar nog heel actief waren in de kibboets. Dus het was heel gezellig. En familie die ik nog nooit eerder had gezien. Die woonden daar ook? Ja die waren daar in jaren dertig heen gevlucht. Die woonden in Duitsland. Gedeeltelijk. Familie van mijn vaderskant is Duitsland en familie van mijn moeders kant is Frankrijk. En familie van mijn vaderskant is vlak na de Kristallnacht gevlucht naar Nederland en de neef van mijn vader was al eerder naar Nederland gekomen. En die heeft een opleiding gekregen in een van de Noord-Hollandse steden als boer, omdat hij daar mee naar Israel kon gaan om een kibboets op te zetten. Dus voor mij was het een hele leuke tijd. En ik was wat politiek betreft wat Israel aangaat zeker niet hoe de situatie precies gelopen was was ik in detail niet op de hoogte. Dat wat ik van mijn ouders had meegekregen daar was ik van op de hoogte, maar dat was het dan ook. Dus ik ging veel reizen. En toen ben ik vanaf ‘68 tot ‘72 daarheen gegaan, elk jaar. Elk jaar, u woonde er niet? Elk jaar, ik woonde er niet, tot ik klaar was met mijn studie. En toen ben ik op Aliyah gegaan. Toen wilde ik daar wonen. Mijn vriendin die ik toen had, mijn huidige vrouw nu, die ging mee. En ik zag het allemaal door mijn idealistische roze bril. Ik zal niet het hele verhaal verder vertellen want dat voert wat te ver door. Nou ik vind het wel heel interessant. Ja? Nou in ieder geval mijn idee was op dat toen moment van goh opbouwen met elkaar, samen iets, ik zag het eigenlijk helemaal zitten. Terwijl mijn vrouw, toen waren we nog niet getrouwd, die was meer religieus in die zin en die dacht waar is dat jodendom nou hier. Die zag alleen maar die kibboets en nou ja zij had een verpleegsteropleiding gedaan en zij dacht om hier nou alleen maar schoon te maken. Heb ik daarvoor nou een opleiding gedaan? Nee precies. En wat wilde u dan in de kibboets? Ik heb chemische techniek gedaan. Dus in eerste instantie dacht ik, ik hoefde niet per se in de kibbboets te wonen hoor.

Maar het was voor mij toen ik op aliyah was een mooie

mogelijkheid omdat A ik deed daar een cursus Herbreeuws. En dat kostte niets omdat je de helft van de dag, dus de helft van de dag leren, de helft van de dag werk, dus daarmee verdiende je dan die cursus weer terug en er werden uitstapjes georganiseerd. En je leerde het  

240  

land zo beter kennen. Mijn idealisme in die tijd was dat ik dan een nieuwe kibboets zou willen beginnen en dat ik wat mijn vak betreft wellicht daar behulpzaam kon zijn iets richting landbouw. Ehm maar goed zo ver is het uiteindelijk niet gekomen want wij zijn maar een jaar gebleven. En mijn vrouw wilde toen terug. ik moest toen een keuze maken blijf ik hier of ga ik mee terug. Uiteindelijk ben ik mee teruggegaan. Voor de liefde? Ja voor de liefde. Alleen voor de liefde? Het viel u niet tegen? Nee zeker niet, ik zag het nog steeds door een roze bril. En ik dacht gewoon zoals ik het zie, zo ziet iedereen het toch. Het was allemaal zo mooi in mijn ogen. En toen ging ik terug en toen viel ik in een gat. Wat nu? Toen hebben we ons aangesloten, ik was zelf helemaal niet religieus, mijn vrouw had daar wel wat mee. (ja). En toen zijn we aangesloten bij de liberale joodse gemeente. Daar hadden we nog het meeste mee, want Soetendorp was daar in die tijd leider van. Toen zijn we heel actief geweest bij de jeugdbeweging daarvan, die hebben we jarenlang geleid voor verschillende leeftijden. En ik kwam toen ook in aanraking, via mijn nichtje, die bevriend was met Ronny Nafthaniel, die hadden toen een relatie in die tijd (oh). Ik kwam met Ronny in aanraking en Ronny was toen bezig, dat was nog voor het CIDI verhaal, met de En daar was u ook actief bij geworden? Ja en die werkgroep Israel was eigenlijk een tegenhanger van het Palestina Komitee. Pas veel later kwam het Cidi in beeld. En het CIDI bestond op een gegeven, was door Bob Levison opgezet, ook een EAJG lid overigens. Door wie zij u? Bob Levison. En hij werd op een gegeven moment te oud en zocht vervanging. En dat werd Ronny Nafthaniel, die zocht ook een baan. Voor zover ik weet heeft hij trouwens economie gestudeerd, dus wat dat nou te maken heeft met, maar goed (gelach) En dus Ronny verliet de werkgroep en werd actief voor het CIDI. En wij zijn toen dacht ik nog even doorgegaan. Ik moest nog werken, had er geen tijd meer voor. Maar ik was wel altijd wel betrokken bij het CIDI. Mijn vader heeft trouwens nog in het bestuur gezeten bij het CIDI. Oh ook nog. En wat deed u dan bij het CIDI?

 

241  

Ik was donateur, gaf gewoon geld, was op een gegeven moment niet echt actief voor. Tot we zover kwamen tot de Oslo-akkoorden, dat was best een tijdje daarna, dat was eind jaren negentig. Toen ik geïnteresseerd begon te raken om me meer te gaan verdiepen in het verhaal van de andere kant En hoe kwam dat, weet u dat ook? Nou daarvoor al was ik altijd iemand geweest die vond dat de bezette gebieden terug moesten worden gegeven. ik ben niet iemand van het groot Israel gedachte. Dat werd ook bewerkstelligd door de kibboets waar ik toen woonde. Mijn oom, dat herinner ik me nog heel goed, die leeft niet meer, toen ik daar voor het eerst was en ging rondtrekken, die zei je mag overal naar toe gaan maar niet naar de bezette gebieden. Want dat is niet van ons, dat gaat weer terug. En dat zal ik nooit vergeten. En ik ben wel gegaan naar de bezette gebieden, ook toen. Toen was het een compleet andere situatie. Je kon toen gewoon, het was een toeristische plek. Maar ik kreeg toen wel al een beetje een vreemde smaak in mijn mond omdat ik terecht kwam bij voormalige vluchtelingenkampen. En wat op mij veel indruk heeft gemaakt dat was een kamp in de buurt van Jericho. En dat was verlaten. En dat waren eigenlijk vluchtelingen die voor de zesdaagse oorlog, dus voor de oorlog van ‘48, waren gevlucht. En toen met de zesdaagse oorlog zijn ze weer verder naar Jordanië gevlucht. Dus het kamp was compleet verlaten en dat gaf een soort onheilspellende sfeer. Je hoorde overal die ramen steeds klepperen, openslaan, deuren kletteren. Het was een spookdorpje geworden. En toen had ik al een gevoel van ik weet het niet er zit iets niet lekker hier. Maar ja toen ik weer terugkwam werd dat allemaal weer overruled door alles wat wij binnen de werkgroep besproken, artikelen die wij lazen. Maar eind jaren negentig, toen ik dacht he, het gaat misschien toch wel de andere kant op, toen ben ik me er veel meer in gaan verdiepen. En toen dacht ik jongens dit verhaal klopt niet helemaal. Dit is iets wat ik wel gehoord heb, maar er zijn hier twee verhalen en zoals het vaak is ligt de waarheid ergens in het midden. Dus ik wilde iets verder gaan doen. Datzelfde moment kwam die advertentie in het Parool (ja), de bewuste advertentie. En ik zag toen Anneke Mouthaan op de televisie, de bekende uitzending. En toen heb ik met haar contact opgenomen; goh ik wil eens met je spreken ik vind interessant wat je zegt. Toen ben ik ernaar toe gegaan, ze had toen het Sivmo opgericht, dat wist ik helemaal niet, dat heb ik toen leren kennen. En toen hebben we een middag met elkaar zitten praten. Wat gaan we doen en hoe gaan we het doen. Meteen? U was meteen bereid om mee te helpen?  

242  

Ja ze vroeg me nadat ze haar ideen had vertelt, haar achtergrond die ze vertelde en ik vertelde die van mij. En toen zij we moeten er wat meedoen. Dan moeten we bij elkaar komen. Dan moeten we een eerste bijeenkomst organiseren. En die kwam er. En daar was dus een klein clubje mensen een man of twaalf, dertien, zoiets geloof ik die zeiden van eh ja laten we maar eens wat gaan doen. Laten we maar wat gaan doen, laten we maar wat gaan opzetten. En de allereerste keer, ik heb de oprichtingsfoto nog staan, dat is bij Judith Bruinsma, die werkte toen in die bij Joods Maatschappelijk Werk. Bij haar thuis aan de Amstel, zal ik nooit vergeten. En daar waren we, daar waren we, daar waren dan mensen als Eddy Keizer, Max was erbij, Andra, noem maar verschillende mensen op die daarbij actief waren. En toen hebben we dus wat opgezet. En toen zijn we begonnen in de vorm van een stichting. En in die tijd zat ik nog in het bestuur van die stichting. Van EAJG? Ja. Als secretaris toch? Ja secretaris of penningsmeester. En max zat erbij en nou ja nog wat. En zo ben ik eigenlijk dan uiteindelijk betrokken geraakt bij een EAJG. Ja. Maar ik vind het nog wel een hele sprong van waar u eerst mee bezig was, met de werkgroep Israel naar EAJG. Ik begrijp nog steeds niet precies waarom. Weet u nog, ja tijdens de osloakkoorden, maar weet u nog precies wanneer het was. Kijk het loopt natuurlijk heel vlak omhoog, je gaat langzamerhand je toch wat meer, ga je meer in verdiepen. Ik moet zeggen, mijn vrouw heeft altijd gezegd, die staat Israel dat wordt nooit wat. Het jodendom bestaat voor mij in de diaspora in de Golah. Maar niet daar want dat zegt niets, met drie miljoen joden op het strand zitten met sjabat is niets. (gelach) Dat was één van haar uitdrukkingen. (ja precies) En in die tijd was ook maar tien procent was religieus. Negentig procent, was misschien redelijk traditioneel, maar in wezen niets. En ehm nou ja goed ik ben in de loop van de jaren me meer gaan verdiepen in andere verhalen. En heb ook meer gelezen over verschillende schrijvers zowel van Israelische kranten en Arabische, Palestijnse kranten. En zo kwam ik er langzamerhand tot de overtuiging en ten tijde van de Oslo-akkoorden dat ik dacht dit gaat het worden. En voor mij was het altijd al geweest, die bezette gebieden. En toen ik zag dat het maar niet gebeurde en me afvroeg waarom niet, onder het mom van ja maar ze willen ook geen vrede, ben ik toen toch langzamerhand in mijn  

243  

denken veranderd. En EAJG, en je moet ook niet vergeten, in die tijd was EAJG voor de begrippen toen radicaal. Maar als je nu ziet wat we toen zeiden zeggen heel veel mensen dat nu. We waren eigenlijk helemaal niet zo radicaal. Nee precies Want de slogan was eigenlijk alleen maar de bezette gebieden moeten worden omgedraaid. Dat was eigenlijk alles. Meer was het nog helemaal niet. Ja dat is langzaamaan gegroeid. Ja dat klopt, daar kom ik straks nog op terug. Maar u zat dus vanaf het begin in het bestuur van EAJG en hoe waren de reacties daarop? Want u heeft nogal wat over u heen gekregen? Tenminste ik heb een artikel gelezen. Dat klopt. Ja allereerst dus mijn ouders he. Dat was onbespreekbaar. Oh ja? Ja dat was echt onbespreekbaar. Die snapten niet wat ik aan het doen was. Volgens hun liep ik de Palestijnen maar in hun kont. Dit was onbegrijpelijk. En je weet toch wat er gebeurd is in de oorlog. En je weet toch onze geschiedenis. Ik had in die tijd zoiets van mensen die de Shoah hebben meegemaakt daar moet je de discussie niet mee aangaan. Hoewel ik mijn ouders niet traumatisch vond hoe ze daarmee om zijn gegaan. Ik reken mezelf ook niet dat ik zo ben opgevoed me het tweede generatie syndroom. Zeker niet. Maar het lag heel gevoelig. Nou binnen de joodse gemeenschap. Ik was toen actief bij de LJG, had in het bestuur gezeten, heb heel lang in de culturele commisie gezeten. Het was onbespreekbaar daar. Maar ik sprak er ook niet over. Dus wat betreft was het OK. Alleen in het begin dacht ik in mijn onschuld, het kan toch niet kwaad als ik daar in de gang iets ophang over een bijeenkomst. Nou moet je luisteren dat was alsof ik naar binnen kwam met een zakje hasj die ik daar wilde verhandelen. Dat was echt voorzichtig, niemand kijkt, weer opplakken en weer wegwezen. Maar u deed het wel? Ja maar een week later was het weer weg. Het had helemaal geen zin. En bent u er ook op aangesproken? Jazeker. En wat zeiden ze dan?  

244  

Nou mensen die ik kende verdeeld. Een aantal mensen vonden gewoon dat ik verraad pleegde. Of op zijn minst erg naief was. In die tijd was daar een rabbijn David Lililienthal, die is nu weer weggegaan. En David heeft toen een keer, waar ik toch een goede relatie meehad, we kenden elkaar erg goed. Die heeft toen in een van de uitzendingen waarin hij samen zat met Hajo Meijer, dat was ook een van de mensen die in het bestuur zat. Heeft hij toen eh in eerste instantie alleen Hajo maar ook ieder ander die in het bestuur van EAJG zat verrader genoemd. Toen heb ik hem aangesproken, aangesproken en gezegd David hoe je er ook over denkt, ik kan jou niet vertellen wat je moet denken, dat is jou keuze. Maar als rabbijn mag je niet mensen van je eigen gemeenschap een verrader noemen. Jij bent juist in jouw functie iemand die bindend moet zijn. je moet niet splijten. Ja hij zei dat kwam, ik was heel erg emotioneel want er was net iets gebeurd met familie in Jeruzalem, want zijn kinderen wonen daar. En nog een heel verhaal. En ik zei ja maar ik accepteer het niet. Ik wil graag er een keer over praten. Dat hebben we ook wel eens gedaan, maar ik kan nou niet zeggen dat het zo was dat ik het idee kreeg hij doet er afstand van nam.

Ja want volgens mij heeft hij EAJG wel vaker bekritseerd. Ja heel vaak. En dat mag. Maar geen verrader en ook niet op de persoon. Op de inhoud prima, uitstekend, waarom niet.

Maar goed, ik ben heb ook een paar keer mijn lidmaatschap

opgezegd bij LJG. Ik weet nog in die tijd woonde Rob Simons nog hier. Ik weet niet of die naam je iets zegt.? Nee. Nou Rob Simons is journalist geweest in Israel voor Nederlandse media onder andere de NCRV, ten tijde van de zesdaagse oorlog en ook van de tijdens de Jom Kippoeroorlog. Hij is ook compleet omgeslagen in zijn visie. Heel radicaal geworden naar de andere kant. Woont nu ook weer in Nederland. Nou goed dat ter zijde. En bij één van de ledenvergadering waar hij en ik aanwezig waren, we waren ook bevriend met elkaar. Toen op een gegeven moment, herinner ik me nog heel goed, werd er kritiek geleverd op rabbijn Lilienthal. Want er was namelijk een soort van digitaal nieuwsbrief van LJG en daar kon iedereen iets op schrijven. En alles wat betreft er over Israel werd geschreven werd min of meer gescreend door rabijn Lilienthal.  

245  

Oh ja? En wij hadden zoiets van dat kan toch helemaal niet. Dus wij maakten daar tijdens de algemene ledenvergadering een opmerking over. Waarna gezegd werd door een aantal mensen, dus niet door David zelf, maar door een aantal leden, ja nou maar wat de rabbijn zegt is goed. En toen dacht ik in welke middeleeuwse cultuur ben ik nou beland? Zo kende ik de LJG helemaal niet. En niemand die er tegen inging he, dus iedereen was het blijkbaar stilzwijgend met eens. Maar over andere punten kon u wel, het was wel een open gemeente dus? Ja zeker een hele open gemeente, niets geheimzinnigs aan. En toen hebben Rob en ik nog even kort doorgesproken en gezegd dat we bij deze het lidmaatschap opzeiden. En dat hebben we ook gedaan. En hoe, wat was de reactie daarop? Nou niets, blij dat jullie wegzijn. Nee totaal niet. Wat je ook die jaren had gedaan. Nee hoor dat was jammer dan. Daar praten we helemaal niet over. Maar goed later ben ik teruggekeerd. David was toen weg en toen kwam Menno ten Brink die er nog steeds is. Die heb ik nog in mijn jeugdgroep gehad. Ik weet dat hij het niet met mij eens is, maar het is in ieder geval niet iemand die zich zo opstelt. Maar nog steeds is het onmogelijk voor ons, als groep of als spreker, ik heb dat geprobeerd via verschillende leden, die het mij of met ons ten dele eens zijn, om te proberen, om wat wel eens vaker wordt gedaan om daar een spreekbeurt te gegeven. Maar dat mag nog steeds niet. Men is ontzettend bang dat als ze dat zouden doen dat je een splitsing krijgt binnen de LJG. Dat levert te veel emoties op en dat wil men niet. Nou ok. Dat is dus niet gelukt. Denkt u dat het ooit nog zal veranderen? Denkt u dat er ooit wel een mogelijkheid zal zijn om dat te doen? Ik weet niet. Ik vind, ik moet je eerlijk zeggen als ik zo praat met mensen van LJG, er zijn uitzonderingen, zoals Ido Abraham, dat is iemand die zich ook inzet voor deze zaak op verschillende vlakken, die het helemaal met mee eens is, maar dat zijn individuen. Het zijn een handjevol mensen, die een zelfde soort denkwijze hebben. Er is ook een zogenaamde onafhankelijke joodse denktank opgezet. Dat is een club mensen die met elkaar praat over het conflict, met elkaar van gedachten wisselt. En die zich die ook manifesteert naar de  

246  

Nederlandse poltiek maar zijn verder naar buiten niet actief. Veel mensen die van club komen van LJG. Ja heeft het ook een naam of? Ja de onafhankelijke joodse denktank. Oh dat is de naam. Ja ze hebben volgens mij een kleine website. Er zitten ook wat mensen van Israel bij. Maar ja het is een heel klein clubje mensen. En we hebben ook wel met elkaar gesproken. Maar voor mij wat toen op dat moment een mogelijkheid om misschien een springplank te hebben binnen de LJG via hun. Een goede jeugdvriend van mij die zeker niet zo denkt als ik heeft ook nog pogingen gedaan, maar zeker niet met de voorzitter die er nu nog is Ron van de Wieken, die ik heel goed ken. Nee. Het is een bijzonder aardige man, ik kan goed met hem opschieten, zolang we het niet over het Midden-Oosten hebben is er niets aan de hand. Hij is wel eerlijk het is niet iemand die dat zo doet. Dus hij zegt heel oprecht hoe hij erover denkt. Maar nee, het is, terwijl moet je nagaan. Het rare binnen de joodse wereld, zijn dochter die in Israel woont, is getrouwd met een Arabier. Oh? Ja een bedoeien. Maar een Palestijnse jongen. Nou hij gaat voor die jongen door het vuur. Hij gaat echt voor die jongen door het vuur. En als er problemen zijn, want ze komen wel eens naar Nederland, met de grens daar. Maar zodra ik dan een link te maken met wat jij nou zegt dat is toch inherent aan hoe mensen daar omgaat. Nee dan draait hij weer kompleet 180 graden om. Dus dat is het kromme. Ja, raar. En waarom denkt u dat er nog steeds zo veel weerstand is zelfs voor zo'n spreekbeurt? Is dat inderdaad de angst voor versplintering? Dat en de emotie. Heel veel mensen, behalve dan op een handje vol na, zijn in mijn ogen eigenlijk geinformeerd over waar ze over geinformeerd willen worden, maar gaan niet verder dan dat. Ja ik denk dat het puur een emotionele zaak is. Die hele shoah die loopt nog heel ver door. Hoofdzakelijk zijn dat tweede generaties die daar zitten, zo denken. Maar je moet niet vergeten kijk de joodse gemeente in Nederland, daarvan is twintig procent van joden die geregistreerd zijn hier lid van een organisiatie of het nou een kerkgenootschap is, of een joodse organsisatie. Dus die tachtig procent: geen idee hoe die denken. Want die hoor je niet  

247  

en die zie je niet. Dus van 30.000 joden die hier wonen ofzo iets, en dan moet je ook nog eens Israelis die hier wonen rekenen, dat is maar een heel klein clubje natuurlijk. En ik kom dus zelf niet alleen bij LJG maar ook orthodoxe sjoeltjes. Maar dat is ook, het lijkt wel of er iets op slot gaat als je daar over praat. En dat denkt u dat het vooral voortkomt over emotie over de Shoah? Nou kijk het zijn twee dingen. De mensen die hier zitten die denken voor het grootste deel uit emotie. De echt religieuzen die vinden echt dat, met name de westbank, dat dat joods gebied is. Die vinden dat betwist gebied. Daar komt de geschiedenis vandaan. En als je het puur bijbel technisch gaat bekijken hebben ze gelijk. Want aan die hele kuststrook zit geen geschiedenis vast. Waar het zich heeft afgespeeld in de bijbelse tijd is inderdaad dat gebied. Dus ja vanuit die gedachte en dan sommige die dan wel zeggen nou ja god die Palestijnen die daar wonen mogen daar wel blijven als ze maar netjes doen wat ze zeggen. Zo wordt erover gedacht door nationalistische joden. Maar ja dat is een deel en een deel die daar woont die zitten daar puur voor het geld. Omdat het lekker goedkoop is daar (ja). Dus ja in Nederland spelen emoties een gigantische rol. En nog steeds je moet echt op eieren lopen wil je proberen om iets, heel voorzichtig met je woorden zijn, voordat de deur weer dicht is. En dat is best moeilijk. Ja dat lijkt mij ook. Want u had het er in het begin niet over met vrienden Kan dat nu wel? Of vermijdt u nog steeds dat soort gesprekken als u iemand ontmoet? Nou als het sprake komt dat onderwerp, ik ga er niet meer leuren, maar als het ten sprake komt dan probeer ik eerst voorzichtig te kijken hoe denk jij. Want anders heeft het haast geen zin. En ik zeg ook niet dat ik bij EAJG werk of actief ben. En waarom niet? Omdat je dan meteen in zo'n vooroordeel komt. Kijk de EAJG nu in deze tijd, weliswaar is de EAJG bij veel mensen, het is er, ik vind het niet leuk maar het is. Niet meer zo extreem in het begin. Maar vooral de visie van Hajo Meijer heeft heel veel kapot gemaakt. En dat is jammer. En ik persoonlijk, en dan praat ik even puur uit mijn eigen ervaring en visie, Hajo is een bijzonder aardig man, maar in mijn ogen door zijn gschiedenis, door het concentratiekamp zo getraumatiseerd geraakt in die zin, dat hij zo extreem naar die andere kant is gaan denken. En elke keer weer die Shoah betrekt in die politiek daar, dan slaat elke deur bij je dicht. En als ik

 

248  

tegen iemand zeg, ik werk bij EAJG. Is de eerste die ze noemen oh Hajo. Nog steeds. Terwijl hij er al een paar jaar niet meer werkt. Nee precies. Want u bedoelt dan de vergelijkingen die hij maakt tussen de situatie van de Palestijnen en de joden in de jaren dertig. Ja, mijn nabije omgeving die helemaal het helemaal met mij eens is, ik ben actief bij een organisatie de vrije joodse kring, waar we lezingen een keer per maand geven over alle mogelijke joodse onderwerpen die niet met politiek te maken hebben, soms wel maar het merendeel niet, daar zitten heel veel mensen in die club, die volledig denken zoals hier maar die zeggen door Hajo is de boel eigenlijk kapot gegaan, jullie zouden eigenlijk je naam moeten veranderen. Elke keer komt weer dit oude zeer naar voren. Wil je wat bereiken in de joodse gemeenschap dan moet je je naam veranderen. Nou wij willen dat niet. want wij vinden het meer een geuzennaam. Maar er zijn ook mensen die om die reden niet tot onze achterban willen behoren.

Ik wist niet dat het zo, ik wist wel dat er discussie is geweest binnen EAJG over Hajo Meijer, maar ik wist niet dat het zo'n impact heeft gehad? Ja het heeft een grote impact gehad. Binnen de Joodse gemeenschap, niet buiten de Joodse gemeenschap. Dat is een ander verhaal. Met mijn familie, nou laten we het zo stellen, mijn broer woont als sinds jaar en dag in Israel. In de beginperiode konden we het rustig over politiek hebben want toen dacht ik nog anders. Hij is daar naar toe gegaan toen hij achttien was, meteen na zijn middelbare school. Hij heeft daar gestudeerd en is daar ook gebleven. Nu kan ik daar slecht mee over praten, want hij is ook zo ontzettend geemotioneerd dan. Ja als je daar ook woont dan.. Ja. Hij is helemaal ingepakt door de politiek daar. Zijn kinderen daar kan ik er rustig mee over praten die denken wat genuanceerder. Maar ik doe dat niet want anders krijg ik het idee dat hij mij waarschijnlijk ziet als een soort iemand die zijn kinderen gaat beinvloeden. Nee, daar ben ik heel voorzichtig mee. Als ze daar zelf over beginnen over hun ideeen, dan luister ik, maar ik ga er niet met hen over in discussie. En met u ouders?

 

249  

Nou die leven niet meer. Nee maar tot ze eh.. Met mijn moeder die het langst heeft geleefd, onbespreekbaar. Echt onbespreekbaar. Maar onbespreekbaar dat u er nooit over begon? Of deed u nog wel eens pogingen? Nee ik wist hoe ze erover dacht. Daar hadden we het niet meer over. Wat heeft het voor zin.

Ja, maar die eerste keer? U heeft het wel verteld aan hun, werden ze toen boos? Nou boos, wil ik niet zeggen, ze vonden het onbegrijpelijk. Ze vonden dat ik veel te veel door die ander kant beinvloed was. En begrepen het niet. (stilte) Nee. En door andere familieleden, die nu niet meer leven, door ooms en tantes, ja zo groot is onze familie niet, veel zijn omgekomen, maar die er dan waren, dan het was meestal zo. Op een na hoor, een die dacht toch wel anders. Maar het merendeel reageerde vroeger was je zo'n aardige jongen hoe komt dat nou toch. Ja ja wat is er mis gegaan (lachend) Ja wat is er misgegaan. Het kan toch niet aan je ouders liggen. En uw vrouw, want u vrouw was dus wel meer? Mijn vrouw die dacht vanaf het begin af aan anders. Maar op dezelfde manier anders als u? Ja zeker nog steeds hoor. Ik probeer altijd. Je kan beide kanten begrijpen. Ik probeer die brug te slaan. Ik kan ook beide kanten begrijpen, in die zin dat ik denk dat als je daar woont, dan moet je wel heel sterk in je schoenen staan, wil je eigen visie ontwikkelen. Zeker naar je kinderen toe, want je wordt al snel als een outcast gezien. Hier in Nederland, ik weet het niet. Het is moeilijk, ik kan ieder geval nu, met mijn familie die er nog zijn erover praten. En met de familie toen was, met de oudere generatie, dat is nu voorbij, ik weet niet hoe dat verder zou zijn gelopen.

 

250  

En heeft u ook nog familieleden over kunnen halen? Zijn er nog andere mensen lid geworden? Ik heb een nichtje en die woont in Den Haag. Daar kan ik heel goed mee opschieten zeker nadat haar vader is overleden, haar moeder leeft nog. Maar zeker na de dood van mijn ouders we spreken wekelijks met elkaar. Die zegt ook heel eerlijk tegen mij: over Israel hoeven we niet te praten want jij denkt heel anders dan ik. Dus zo van waarom zouden we erover praten. Er is niets mis. Ze weet dat ik actief ben, er is niets mis. En het grappige is dat in die tijd nog toen eh, hoe heet hij, de minister van buitenlandse zaken, de vorige minster, hoe heet hij?

Rosenthal. Ja Rosenthal. En toen had ik daar wel eens over met haar en haar beste vriendin is de vrouw van Rosenthal. En ik zei weleens tegen haar oh weet je wat als je mij nou eens uitnodigd voor een etentje met hen. Dan kom ik ook langs. Nee dat doen we maar niet. (gelach) Dus ja het wereldje is maar heel klein. En je moet dus een beetje oppassen ook, wil je niet alles kapotmaken dan moet je voorzichtig zijn. Maar die contacten zijn er wel. En wat ook een punt is, dat vergat ik nog te vertellen. De mensen die actief zijn op een paar uitzonderingen na, zoals Eddy Keizer, die was vroeger ook erg actief binnen de Joodse gemeenschap, maar eigenlijk verder niet. Men zag EAJG ook niet als echt een Joodse club. ‘Ik ken ze helemaal niet die komen zo van de straat aanrollen.’ En in wezen waren dat mensen die tot die tachtig procent behoorde. (ja inderdaad) Maar ik werd daar gezien als, maar ja bij jou is het toch een beetje anders. Jij hebt zoveel gedaan. Ik zie het met jou toch anders als ik een gesprek met jou aanga. Maar is het dan niet zo dat het bij u juist veel erger was. Dat u dit zei? Dan de ander joden die eh toch er niet echt bij hoorden, om het zo maar te zeggen, die bij de tachtig procent hoorden. Want u was juist wel heel actief in de joodse gemeenschap. Ja dus voor mij was het best wel pijnlijk in het begin. Omdat, kijk ik begreep wel dat ze het niet met mij eens zouden zijn, maar ik begreep niet dat de emoties zo hoog moesten oplopen dat weet ik veel wat. Ja dat u voor verrader voor werd uitgescholden.

 

251  

Ja wat ik al zei. Kijk binnen de joodse gemeenschap gaat het bijna altijd over Israel. En vergeet niet ehm die discussie die is eh. Ik ben ook actief geweest en zal waarschijnlijk wel weer actiever worden bij die club dat joods-marokkaans netwerk Amsterdam. Daar werd wel eens gezegd ja maar jongens die worden maar beinvloed door alles wat ze horen en media uit Arabische landen en joden die worden gezien als één pot nat. Maar zo raar is het ook weer niet, want als je kijkt naar de verschillende synagogen naar diensten die daar worden gehouden. Aan het einde van de dienst wordt er altijd een gebed gehouden niet alleen voor de Nederland, voor de koninging, maar ook voor de staat Israel en de soldaten daar. Dus ja het is dus niet zo raar dat je dat als een geheel begint te zien op een gegeven moment. Je kan wel uitleggen dat het niet zo is. Maar mensen die daar niet zo goed van op de hoogte zijn, ik kan me dat wel voorstellen. Dus ja, die betrokkenheid binnen de joodse gemeenschap die is er gewoon. En net zoals men hier binnen de moslimgemeenschap die erg betrokken is bij de Palestijnen emotioneel gezien geld hetzelfde voor de joden. En heeft u er ooit wel eens over nagedacht om te stoppen in die eerste turbulente jaren. Ik kan me dat wel voorstellen toen u zoveel over u heenkreeg? Nee, integendeel zelfs. Ik vind dat, ik persoonlijk, heb indirect mijn leven te denken aan verzetstrijders, anders was ik hier niet geweest. Ik vind dat het jodendom, twee dingen eigenlijk. Ten eerste jodendom als filosofie los van de religie, ook al kan je dat niet helemaal loskoppelen. Is toch een visie waarvan de allerbelangrijkste zinnen zijn: teruggaan naar de uittocht van Egypte. Waarin wordt gezegd dat een vreemdeling zou je altijd moeten behandelen alsof het je eigen was. Want denk aan wat jou is overkomen in Egypte. Een tweede belangrijke zin is dat je een ander niets aan wil doen wat je zelf ook niet wil. Dat zijn twee kernzinnen die vaak herhaald worden. Plus, en het is vaak vanuit die visie, en ik ben dan wel niet religius, in de zin dat ik me aan alle feestdagen hou, dat ik me aan de sjabat hou. Maar ik heb wel wat met de joodse traditie en filosofie en ten dele doe ik ook wat aan de joodse feestdagen. Maar eh ik vind die dingen zo belangrijk plus dat de gechiedenis niet alleen tijdens de shoah, maar de hele geschiedenis van het jodendom zie je continue onderdrukking en continue geen plek hebben om je veilig te voelen. Dat is nu anders in deze tijd. Dan vind ik dat je de verantwoordelijkheid hebt voor je medemens. En als het dan juist een gebied is waar je heel erg bij betrokken bent. In mijn ogen een soort haat liefde verhouding hebt. En ziet wat het verleden heeft gebracht en ziet waar bepaalde gedragingen naar toe kunnen leiden. Dan vind ik dan moet je probereren dat kleine beetje te doen wat misschien een heel klein beetje helpt om mensen een andere zienswijze te laten. Want in  

252  

Israel, ik ben ervan overtuigd, wat daar overheerst is angst, pure angst. Angst voor als het maar niet weer gebeurd. Angst voor wij zijn nog maar een hele kleine minderheid binnen die hele grote Arabische meerderheid. Zich niet realiserend dat ze het op één na sterkste leger ter wereld hebben. Zich niet realiserend wat ze allemaal oproepen qua extremisme. Wat niet zo raar is natuurlijk in zo'n situatie. Dus ja.

En u zei vanwege de verzetstrijders waaraan u, dat dat ook? Ik vind dat ik indirect ook. Ja natuurlijk. Als die er niet waren geweest. Dan was het leed veel groter geweest. Dus ik heb zoiets van je moet je verzetten tegen dat wat je als onrecht ziet. Mijn vrouw heeft dat altijd al gezien. Mijn vrouw was ook een grote aanhangster van Hannah Arendt. Niet alleen hierom, maar Hannah Arendt was de vrouw die altijd zeer onafhankelijk heeft gedahct. Trouwens je kan haar ook wel verwijten dat ze niet helemaal principeel is geweest met haar liefde voor die Duitse filosoof. Ik kan even niet op zijn naam komen. Die een aanhanger was van de nazi's. Liefde maakt blind. En naderhand heeft ze gezegd maar zo erg was het toch niet met hem. Maar dat is dan toch iets waarvan je denkt. Maar ook met haar gedachten tegenover de berechting van Eichmann. Waarin ze zegt iedereen kan dit. Ja, de banaliteit van het kwaad. Ja. precies. Je bent verantwoordelijk voor je eigen daden. Dus ja zij was, of zij is nog steeds, zij heeft altijd al gezien, dit kan niet goed gaan. Is zij ook lid van EAJG? Ja indirect wel. Je bent natuurlijk een eenheid. Zij is ook een van de weinigen die Hajo helemaal snapt. Oh ja? Ja, zij vindt het natuurlijk gewoon onzin dat die man zo wordt gezien. Daar bent u het dus niet mee eens? Nee daar ben ik het niet mee eens. Kijk ik heb ook mijn principes. Maar ik ben ook meer een politiek beest. Ik ben ook iemand, wat is er politiek te halen. Je moet geen onverstandige dingen doen. Hoewel je principeel misschien een beetje anders denkt, maar als je daarmee je  

253  

winst kan behalen, dan moet je dat ook zo doen. Dan moet je niet mensen ertegen in strijken. Met bepaalde opmerkingen waarvan je weet misschien heb je wel een beetje gelijk, maar dat moet je niet zeggen dat is niet verstandig. Maar Hajo Meijer zei zulke dingen maar Max heeft ook iets dergelijks gezegd tijdens zijn Westerbork speech. Was u het daar ook niet mee eens? Nou dat was niet zo extreem uitgedrukt zoals Hajo. Maar het was wel te verwachten dat er een tegenreactie was. Ja die tegenreactie van het CIDI bedoelt u? Ja ik kan me daar iets bij voorstellen. Net zoals dat voorval dat er op de dam is gebeurd, met die demonstraties. Dat we niet meteen afstand hebben genomen, van wat daar is gebeurd. Dat was niet slim. Nou ja zo zijn er verschillende dingen gebeurd en een van redenen waarom ik uit het bestuur ben gegaan is daarom. Vanwege de demonstratie of vanwege Hajo Meyer? Nee de demonstratie is later gekomen. Nee vanwege. Nou er waren een aantal dingen. Ik wilde graag onafhankelijk werken van Harry de Winter. En niet het idee hebben, hij is een grote geldschieter dus wat hij aan geld doneert. Toen was het nog niet zo opgezet zoals het nu is. En waarom wilde u onafhankelijk zijn van Harry de Winter? Nou omdat Harry in die tijd zo iemand was van kijk ik ga je dat geven en daar moet je dat meedoen. Nou, we willen dat zelf bepalen. En wat wilde hij dan bijvoorbeeld dat er mee gedaan werd? Ik weet niet meer precies waar dat overging, of het nou over een advertentie ging, of over de tekst van een advertentie. Niet die advertentie van Wilder toch, want dat is toch? Nee dat is veel later. Het gaat echt over de beginperiode, 2001, 2002, 2003, 2004. Toen heb ik, samen met anderen ook, toen was het bestuur een beetje verdeeld. Ja dat had ik al gehoord ja.  

254  

En toen heb ik besloten. Misschien zie ik het verkeerd, misschien heb ik geen gelijk. Maar enderzijds dat, en anderzijds hoe Hajo er mee omgaat, ik denk niet dat dat verstandig is. Dus ik blijf wel EAJG steunen maar ik trek me actief terug. Nou in die tijd had ik ook een hele drukke baan, dus opzichzelf was het ook niet zo heel erg.

En toen ben ik later pas

teruggekomen, niet als bestuurslid maar gewoon hier werkzaam op kantoor. En uiteindelijk is Hajo vertrokken omdat op een gegeven moment velen zagen, dit is niet de weg. Is hij ook met ruzie vertrokken? Nou ruzie kan ik niet zeggen. ik geloof dat hij het uiteindelijk zelf ook wel heeft gezien. Nee ruzie zou ik niet zeggen. Maar Max was ook een van degenen die op het laatste moment dacht ja dit kan zo niet. Nee met Hajo bedoelt u? Dus hij was daar ook wel. Nee ik denk dat Hajo op een gegeven moment zijn conclusies heeft getrokken. Dus ja, want binnen de joodse gemeenschap deed hij dan misschien meer goed dan kwaad voor de joodse banden. Maar door zijn extreme uitspraken was er wel veel aandacht voor EAJG en dat is ook wel wat je als stichting goed kan gebruiken. Maar ja in uw ogen dus wel de verkeerde aandacht? Ja met name Jaap Hamburger zag dat, of die ziet het nog steeds. Ja ik ben het daar niet mee eens. Het is goed hoor, om de aandacht te trekken. En opzichzelf is dat ook zo, dat klopt ook helemaal. Maar negatieve aandacht trekken, zoals ik dat noem, vind ik niet eigenlijk waarvoor je het eigenlijk doet. En kijk, we hebben weleens gezegd als wij ons een ander joods geluid noemen dan moet ons draagvlak ook voor het grootste gedeelte uit de joodse achterban bestaan. Als dat niet zo is waar zijn we dan mee bezig. Nu is onze achterbon een beetje 50/50, joods en niet joods. Vergeleken met het CIDI is dat hetzelfde, de CIDI achterban is ook vijftig procent. Oh is dat zo, dat wist ik niet. Ja daar zitten heel veel christenen. Onder andere christenen voor Israel, die daar ook actief zijn. Daar is heb ik, uit betrouwbare bronnen, van iemand gehoord die helaas niet meer leeft. Die daar in het bestuur heeft gezeten, dat het vijftig vijftig is zo'n beetje.

 

255  

Maar ehm dus vandaar dat iemand zoals Hajo Meijer zou dat dan verminderen jullie draagvlak. Is het ook toegenomen sinds hij weg is, of is er geen verschil? Ja dat vind ik moeilijk om te zeggen. Kijk in die tijd, toen ik nog actief was, hadden we niet zo'n heel systeem zoals we nu hebben. En ik was er ook niet mee bezig. De laatste jaren dat ik hier werk, ben ik er wel mee bezig, dus kan ik het zeggen. Ik weet niet precies, dat kan ik niet zeggen dat weet ik niet. En jullie zijn nu, tenminste zo drukte Rick het uit, jullie zijn meer van een actiegroep naar een groep van de pen gegaan. Dus volgens mij willen jullie meer aanwezig zijn bij demonstraties per se. Nee hoor dat is niet zo zwart wit. Want Jaap heeft nog wel eens bij demonstraties gesproken. Nee het is eigenlijk hoofdzakelijk ontstaan vanuit twee dingen. Allereerst we hebben toen een jaar geleden een hele metamorfose ondergaan omdat we een stukje zelfreflectie hebben gedaan door een bureau van buiten, dus een onafhankelijke instantie. Nadat een onderzoek door hun was gedaan van hoe zien anderen jullie nou? Is er een verschil tussen joods en niet joods? Hoe zien parlementariers jullie, hoe zien nou ja een hele brede groep. Toen bleek toch dat wij gezien werden als een soort pro-Palestijns clubje. En dat wilden we eigenlijk niet, dat wilden we niet zijn. Dus toen hebben we gedacht wat moeten we dan anders doen? En een van die dingen is natuurlijk bepaalde uitspraken en meer contact met de joodse gemeenschap zoeken. Maar tegelijkertijd liep ook nog parallel daaraan dat wij maar een bepaald budget hadden om iets te doen. We hebben toen we nog wel geld kregen. hebben we ook groepen uit Israel kunnen uitnodigen, hebben we Breaking the Silence gedaan. (ja precies) Maar ook anderen. Want dat kon, want we konden dat bekostigen, de reis. Soms deden we dat met anderen samen. En we konden met ze langs parlementariers gaan. Dan kun je het actiever in beeld brengen. Maar ja dat was op een gegeven moment niet meer. Omdat? Want waarom was het op een gegeven moment niet meer, vanwege de crisis of? Nou ja eh, kijk we werden gesteund door drie grote fondsen Cordaid, Novib en Icco? En ehm die krijgen geld ten dele van de overheid. Ja en als de overheid moet bezuinigen. En dus zijn we overgegaan tot wat Max zo mooi noemt de communicatie machine. En dat houdt eigenlijk in dat wij middels nieuwsbrieven, middels factsheets, proberen verschillende mensen op de hoogte te houden. Zowel de joodse gemeenschap als de niet joodse gemeenschap, als ook parlementairs. Die daar mee ook wel eens vragen mee stellen. Dus opzichzelf is dat zeer  

256  

zinvol. En via ingezonden stukken in de media, en soms worden we gevraagd door de media. En door persberichten. Dat zijn allemaal zaken die we doen die niet zo veel geld hoeven te kosten.

En dat is eigenlijk de reden waarom we veranderd zjn. Enerzijds omdat we

manifesteren als een Joodse club, beetje ander soort beleid en verder pure noodzaak omdat we geen geld hebben. We hebben geen geld. Ehm en denkt u ook dat dit goed werkt? Heeft u het idee dat die factsheets zin hebben? Ja, nee dat werkt heel goed. We horen hele enthousiaste reacties van parlementariers. Want die factsheets daar was het doel juist van, voor bepaalde zaken wat in het midden-oosten gebeurd, wat speelt, om daar verschillende invalshoeken qua visie in te brengen. Dus zowel van onze opponenten, als mensen waarmee we het eens zijn en dan eindigen we altijd met onze eigen visie. Dus het was eigenlijk puur een informatief iets. En dat gaf dus veel informatie met name van veel parlementariers. Want vergis je niet hoor als je met de politiek praat, met mensen die nota bene gespecialiseerd zijn, voor jouw begrip hebben ze weinig kennis. Dus je vraagt je weleens af hoe doen ze dat dan. Dus voor ons was dat een stukje grond dat nog niet ontgonnen was. Maar daar ben je veel minder zichtbaar natuurlijk. Bij politiek, bij het grote publiek die weten niet dat die kamervragen worden gesteld vanwege die factsheets? Ja dat klopt daarom proberen we ook zo veel mogelijk waar het kan uitgenodigd te worden voor spreekbeurten. En dat doen we ook hoor, bij kerken, bij universiteiten, bij scholen, dat wordt best wel gedaan. En dan ben je wel indirect zichtbaar. En ook via de sociale media op facebook staan we, we twitteren. Dus wat betreft doen we wel het een en ander. Maar ja kijk onze achterban bestaat voor een groot gedeelte uit ouderen, uit bejaarden. Die lezen niet in die taal en sommige die zien daar niets van op televisie en op de radio. En die zeggen waar zijn jullie gebleven. En dat moet je die gaan uitleggen hoe het zit. En niet alleen de achterban, maar het is ook moeilijk voor jullie om nieuwe bestuursleden te vinden, jongere mensen. Hoe ziet u dat in de toekomst? Moeiiljk. Ja en waarom denkt u dat het moeilijk is, want onder jongeren, misschien niet onder joodse jongeren, maar er zijn wel andere denkbeelden ontstaan over Israel.Dus ik zou denken dat het niet super moeilijk zou moeten zijn.  

257  

Nou heb je het over mensen die actief zijn bij ons, of mensen die actief in het bestuur zouden willen zitten. Nee mensen die in het bestuur zouden willen zitten. Nou kijk wij zijn een joodse club. Dat hebben we bewust des tijds zo genoemd, want dat is politiek handig. Dus kunnen we alleen mensen met een joodse. Dus moet je het toch binnen de joodse gemeenschap gaan zoeken. Ehm los daarvan, mijn visie, mijn denkbeeld is dat de huidige jongere generatie, de vijfentwintigers en de dertigers, midden dertig, kan je een gezin hebben, dan krijg je het heel druk, maar daarvoor van twintig tot dertig dat dat een generatie is die wel een mening heeft en wel geinteresseerd is. Maar niet zo als ik dat ken in mijn eigen generatie, die niet meteen erg gedreven is om ergens actief bij te zijn. Want daar is geen tijd voor, want het is of de studie, of allererlei leuke dingen, nou noem maar op. Dat engagement is er niet zo, die zie ik niet. En ik wijt het daaraan voor het grootste gedeelte dat het moeilijk is om mensen te vinden die ook iets willen doen. En mischien ook nog wel het stempel dat je dan toch krijgt? Nee dat denk ik niet. Nee binnen de joodse jongeren is het erg lastig, dat is puur politiek gezien alleen al, dat men eh dan moet je gaan zoeken naar mensen die het er mee eens zijn want velen zijn het echt niet met ons eens. Kijk bij zo'n club we zijn dus bij Haboniem, dat is een niet religieuze jongeren groep. Vroeger was Haboniem een club waar jongeren klaargestoomd werden voor de aliyah, dat is nu niet meer. Nu is het meer sociaal bij elkaar komen en ook veel over Isreal praten. Nou daar zijn wij een paar keer op bezoek geweest en er zijn mensen die het deels met ons eens zijn. Maar ik denk dat het heel ver zou gaan als je uit die club mensen bij ons zou krijgen. Want vergis je niet ook zo'n Haboniem die wordt indirect gefinancierd door Israël. Dus ook de degenen die uitgezonden zijn vanuit Israël om de club te leiden dat wisselt dan om de zoveel jaar, dat zijn Israëli’s die goed zijn gescreend en uitgezocht over hoe ze over de politiek denken. Die ga je daar anders niet naartoe sturen. Dus dat is lastig. En vanuit daaruit worden we ook weleens tegengehouden. Nou zijn ze wat mondiger geworden in het verleden, ze krijgen wel wat voor elkaar om te doen. Nou dan heb je verder nog de (onverstaanbaar) dat is dan meer de religieuze club daar hoef je helemaal niet aan te beginnen. En dan heb je nog een joodse studenten groep, zelfde verhaal, nou daar hoef je eigenlijk ook niet aan te beginnen hoor. Politiek gezien is dat heel lastig om op een lijn te komen. Dus je hebt weinig mogelijkheden om daar echt mensen uit te rekruteren.

 

258  

Ja zonde is dat, dan houdt het misschien wel een keer op. Niet dat jullie zo oud zijn maar Nou ophouden weet je. Zo heb ik net een gesprek gehad met iemand die net gepensioneerd is. Die zegt nu heb ik zeeën van tijd nu wil ik wel iets voor jullie doen. Ik vermoed meer, net zoals toen ik een keer een lezing hoorde van Eldad Kisch, Ik weet niet of die naam je iets zegt? Nee. Eldad Kisch, dat is een arts dik in de zeventig en die werkt voor Physicians voor human rights in Israel, en dat is een beweging van artsen die in de Palestijnes gebieden veelvuldig werken om daar hun collega's te helpen belangeloos en ook patiënten te helpen belangeloos. En die zeiden weleens tegen mij de toekomst van ons? Dat zal altijd wel 65+ zijn want je kan je toch niet voorstellen dat een arts die toch al een druk bestaan heeft, en een gezin, ook nog eens op sjabat naar de Palestijnse gebieden gaat in zijn vrije tijd. Dat redt ie niet. Dus bij ons is het een beetje hetzelfde. Die knaap is nu 65 jaar dat we waarschijnlijk meer die richting zullen uitgaan en dat we nooit echt een eh. We hebben ook een jongerengroep gehad. Ja daar heb ik over gelezen waarom is dat (opgehouden)? Ja dat kwam eigenlijk een beetje door hetzelfde wat ik net zei, minder actief, ze zijn ontstaan doordat we een jongerenreis hadden georganiseerd. Voor zowel joodse als niet joodse jongeren. Met het idee dat was ook wel de voorwaarde als je er geweest bent, op onze kosten, dan verwachten we wel dat je er iets mee gaat doen. (ja precies) Nou dat is volkomen verwaterd. (lachen) Ja nee zo gaat dat dan. Er zijn een paar jongeren, dan praat je al gauw over dertigers hoor, die voor ons werken. Dat is Maaike die de website doet en Merijn de Jong voor de media, een semi betaalde baan je hebt nog een paar jongeren die we kennen, maar dan praat je ook over vijfendertigers die ons ondersteunen en af en toe nog wel iets willen doen. Ja en zij zijn ook niet joods toch? Een aantal wel. Maar Merijn niet. Nee Merijn niet. Maar als je het hebt over, ehm, even kijken, ehm, nou er zijn een paar die aanwezig zijn. Maar het nadeel is dat ook een aantal zich hebben aangesloten bij gate48. En er is ook nog een splitsing geweest toch. Die mensen waren eerst lid van EAJG toch?  

259  

De oprichtster Khalid, die werkte voor ons als, die deed wat projecten voor ons. Ze kon goed organiseren, ze had leuke ideeën. Ze deed dat als een externe kracht. We vroegen dan een subsidie voor een project aan en dan was het zo dat zij daar een deel voor kreeg. Het was verder geen baan. Maar zij vond dat het allemaal wat te loch was, zoals wij inelkaar zaten en het te lang duurde voordat er een besluit werd genomen. Dus uiteindelijk heeft zij een eigen club opgericht. Ook omdat zij toch wel een onderscheid maakt tussen joden hier en joden uit Israel. Dat is toch iets anders zegt ze want wij vechten voor ons land. En jullie hebben al een land. En ik moet ook zeggen hoor, ik merk het wel er is een verschil in mentaliteit. Ja? En wat is het verschil dan? Nou de Israëli’s voelen zich toch meer bij elkaar betrokken los van de politiek. Israëli’s in Nederland is toch een club die bij elkaar komen. Je ziet ze wel in de sjoel maar het is toch meer ons kent ons. Israëli’s zijn ook ze hebben een hele andere mentaliteit. Nu ga ik een beetje algemeniseren, wat brutaler, wat recht door zee, als een olifant door een porseleinen. En hard ook, daar hebben we niets mee te maken, dat is de mentaliteit zoals die daar heerste ook. Hoe Palestijnen hoe bescheiden die zich opstellen. Dat wordt ook wel eens Israeli’s joods genoemd. Het wordt ook wel eens gezegd het wordt niets met die Palestijnen. A: Ze zijn niet intelligent genoeg om te doen wat wij doen, B: ze durven het gewoon niet. (lachen) Maar dat is ook een beetje het verschil tussen, ik wil niet zeggen dat de joodse gemeenschap zo beleefd is, zeker niet. Maar toch anders. Dus zij vond jullie een beetje te sloom? Grapje hoor. Maar zij wilde dus meer actie? Ja ze wilde sneller en hopatee. Dus zij hebben een eigen club opgezet tot groot ongenoegen van Max, die zag dat geld al. Want wat zij krijgen kunnen ze niet aan ons geven. En was dat ook zo, zijn jullie daar financieel? Nee daar hebben we niet veel van gemerkt. Ze krijgen wel geld, nog steeds, maar niet gemerkt. Ik denk dat zij net zoveel of minder krijgen als wij gezien de huidige financiele situatie in Nederland. Dus een aantal jongeren die bij ons waren aangesloten zijn daar nu aangesloten. Ja dat is wel zonde dan. Ja maar dat is het punt. Er zijn heel veel kleine clubjes. Het zou mooi zijn als we het een grote beweging zou kunnen zijn, maar dat is het niet.  

260  

En waarom denkt u dat jullie niet een groot beweging kunnen vormen? Of dit ook geen ambitie? Nou wat mij betreft zou het wel zijn. Nou kijk zet twee joden bij elkaar en je hebt vijf meningen. (gelach) En daar is alles mee gezegd. Iedereen heeft toch een beetje van, ja maar ik zie het zo. Net als met die onafhankelijke joodse denktank. Waarom is die in godsnaam opgericht. Ze hadden zich toch ook bij ons kunnen aansluiten. Want als je kijkt hoe ze er denken. Ik zie nauwelijks een verschil. En toch doen ze het niet. Omdat het dan toch net weer anders is, of? Ja omdat ze toch weer het idee hebben van nou, ik weet het niet EAJG, dat zijn ook weer mensen die voor het grootste gedeelte niet uit de joodse gemeenschap komen. Hebben zij nou wel heel veel met jodendom? Ja dat ligt zo helaas. Want Max heeft natuurlijk ook geprobeerd om een Europees verband en hij is daar ook een beetje gedeprimeerd over geraakt. Hij heeft zelf geld over want hij kan het niet besteden omdat.. Ik heb weleens tegen Max gezegd als ik jou een advies mag geven moet je het heel anders doen. Die clubjes zijn zo verschillend in ideeën van extreem tot gematigd het heeft geen zin om die onder een dak te brengen. Wat je eigenlijk moet doen, er zijn een paar clubjes waarmee je goed kan samenwerken, de Engelsen, de Duitsers en de Belgen. Je vormt daar een bestuurtje van en dan ga je op individuele basis proberen mensen uit Europa, uit Duitsland, noem maar op, als achterban te krijgen. Zoals we dat hier ook in Nederland doen. En ik denk dat je daar veel meer bij gebaat bent, anders krijg je eindeloze discussies weer. Daarmee schiet je niets op. Waar het omgaat is dat je dingen in de Europese commissie kan doen, dat je kan zien dat je een draagvlak hebt. Nou dat zijn twee dingen. En wanneer mensen wat meer op een lijn zitten dan kan je naar de commissie en het enige is dat je moet laten zien wij hebben een achterban. En dan maak je die leden die in Nederland in de achterban zitten ook automatisch lid van die andere, twee voor een. En hetzelfde ga je proberen via je contacten in Duitsland dat je daar zo veel mogelijk mensen tot de club, de individuen, te betrekken. Ik denk dat je veel verder kan komen dan het eindeloze gezeur, dat niets voorstelt, het zijn maar een paar mensen. En is Max hier ook een beetje gevoelig voor, voor dit argument?

 

261  

Ja aan de ene kant, wel aan de andere kant. Nou ik heb het er allang niet meer over gehad of hij dit zou willen doen. Ja kijk de andere mogelijkheid is om als EAJG proberen door op de een of andere manier toch aan wat meer geld komen. Dat we als EAJG het uitvoeren. Dus puur uit EAJG, als een Nederlandse club. Daar zijn we ook wel deels mee bezig. Ja jullie hebben wel geld gekregen voor een Europees, nou ja ik weet niet of jullie het geld daar ook aan mogen besteden? Nou ja goed daar zou je over kunnen praten. Maar het zou mooi zijn als je zou kunnen aantonen bij de mensen bij je op bezoek komt kijk eens we zijn internationaal. We zitten daar en daar en daar. Maar ja ik geloof ook dat hij een beetje uitgeblust is door alle stress. Nou ja ik weet het niet. En helemaal aan het begin van het gesprek zei u dat eh het eigenlijk eerst waren jullie heel radicaal in wat jullie zeiden. Maar eigenlijk wat jullie zeiden vroeger is nu meer algemene denkbeelden geworden toch? En denkt u dat dat ook een verdienste is van EAJG? Dat vind ik moeilijk om te zeggen of dat het een verdienste is van EAJG (lachen). Over hoe mensen er over denken. Nou kijk je hebt bij alle maatschappelijk veranderingen heb je een aantal mensen die vooruit lopen. En door de tijd gaan mensen anders denken en door wat men hoort gaan mensen anders denken. Ik weet niet of dat nou door ons komt. Misschien als wij er niet waren geweest waren mensen op een gegeven moment ook anders gaan denken. Dat weet ik niet. Misschien doordat wij er waren zijn mensen wel meer gaan denken erover, over hoe zit dat. Ik vind dat heel moeilijk. Ik zou niet nee. En wat denkt u dan dat de belangrijkste verdienste van EAJG in de afgelopen jaren? In ieder geval dat we een tegenhanger zijn geworden van het CIDI. In ieder geval dat wij in de media, in de kranten, televisie en radio dat er meer mensen worden gehoord dan alleen maar mensen van het CIDI. Dat vind ik een verdienste. Ja. En heeft u ook het idee dat dat vaak gebeurd? Dat u vaak naast het CIDI wordt gehoord voor een artikel, als bron? Vaak genoeg Ja jawel. Ja kijk soms worden alleen wij gevraagd. Jawel, dat vind ik wel dat, nee dat. Kijk we zijn bekend, het is niet meer zo dat er over een onderwerp een vraag wordt gesteld, dat ze alleen naar het CIDI gaan. Ik heb zelf het idee dat het CIDI steeds minder gevraagd wordt.

 

262  

Ja dat klopt. Tenminste ik ben nu bezig met de NRC analyse en het viel me wel op dat de afgelopen twee jaar niet veel artikelen tegenkwam waarin het CIDI werd genoemd. EAJG trouwens ook niet altijd evenveel. Maar het CIDI ook niet, dat dat ook aan het afnemen is. Misschien was het op een gegeven moment ook wel genoeg gehoord bepaalde standpunten. Ja het NRC is ook wel veranderd hoor wat betreft politieke denkbeelden. Een aantal journalisten die buitenland doen, die middenoosten doen, die toch wel wat scherper de zaak analyseren. Dus misschien dat het ook daar mee te maken heeft, dat weet ik niet. Maar we hebben ook wel contact hoor met die mensen.

Met die journalisten? Ja. Ook wij geven wel eens wat door aan ze. Dus ja om ze te helpen ga daar eens naar kijken. En dat doen dan Merijn? Nee kijk we hebben hier een clubje intern en dat heet de WEK. Die houdt zich bezig met politiek. Waar Rick ook mee bezig is?. Waar Rick ook mee bezig is. En ook met de media. Die club houdt zich daar mee bezig. Die sturen ook wel eens een mailtje naar het een of ander, zo van zou je daar niet eens wat mee doen. Dat kan dus ook en dat is helemaal niet zo slecht. Dus over en weer zijn wel contacten. Ja met alle kranten? Of zijn er ook uitzondering? Ja er zijn ook goede contacten met de Telegraaf (oh) en met de meeste eigenlijk wel. Dus volgens u is het de grootste verdienste dat er echt wel een tegengeluid is gekomen, dat het CIDI niet meer alleen. Ja hetzelfde wat je net zei over Jaap en de NIW. Ja, ja ja, Dat vond ik echt opvallend. Dat is een tijd lang echt absoluut niet mogelijk geweest. Ik zag zelfs een artikel nu van een paar weken geleden over Willem-Alexander en het water  

263  

project. En werd Jaap Hamburger echt als enige bron bijna gebruikt in het artikel. Nou dat is wel heel bijzonder. Ja nou er was ook een vervolgartikel op diezelfde dag, waarin Jaap ook nog even genoemd werd. Oh dat heb ik niet gezien. Maar waar van Nierop, die dat stukje heeft geschreven. Nee nee dit gaat over de NRC. Nee ik het over het NIW.

Oh zo, oh ja, ja dat klopt, dat is zo. En wat ik toch ook wel een verdienste vind en dat we in de loop der jaren ook steeds meer contact hebben gekregen met de jongeren van het CIDI het CIJO. En daar worden we ook uitgenodigd. En daar zijn veel mensen het niet helemaal met ons eens, of helemaal niet met ons eens, maar we worden wel gezien als een respectabele groep waarmee gesproken kan worden. Dat vind ik allemaal zaken die veranderen. En binnen de Joodse gemeenschap. Ik zeg al wat ik veranderd vind is je wordt niet meer gezien als verraders, maar als mensen die een andere mening hebben waar ze verder vanaf staan. Dus ja emotioneel moet je dan zeggen is er wat veranderd. Dus ja we hebben toch wel wat bereikt in al die tijd. Maar in het Midden-Oosten hebben we niets bereikt. Nee. Was dat wel de bedoeling dan? Nou indirect, in het begin probeerden we veel mensen hier naar toe te halen van Israelische NGO's. Om te laten zien, kijk Israëli's kunnen ook zo denken. En zouden we niet samen met hun wat meer druk kunnen zetten. Nou ja het tegendeel is gebeurd. De zaak wordt steeds rechtser, het wordt bepaalde NGO's steeds moeilijker gemaakt. Zeker als ze geld uit het buitenland krijgen. Maar hoe wilde u dat precies doen? Jullie wilden hierheen, vertegenwoordigers van Israelische NGO's hierheen halen en om aan wie te laten zien? Aan parlementariërs. Om met hun in gesprek te gaan. En dat die dan vervolgens druk uitoefen op Israel? Bijvoorbeeld. Of die vragen stellen op het ministerie. Of door reizen die zij maken.  

264  

Timmermans zou met een delegatie naar Israel gaan. Dan probeer je natuurlijk ook breaking de silene dat die hem mee neemt in de bezette gebieden in zijn programma. Dus dat soort dingen probeer je dan natuurlijk te bewerkstelligen. En voor die tijd deden we dat dan door mensen hierheen naar toe halen, wat wel geld koste. En dan ging je daarmee aan de toer en dan hoopte je daarmee wat invloed uit te oefenen binnen Nederland en indirect ook Europa.

En waarom is dat dan niet gelukt? Misschien heeft het wel invloed gehad, maar daar moet je continue mee bezig zij en we hebben dus geen geld meer. Dus dat houdt gewoon op. Voorlopig? Het is nog wel een ambitie? Nou ja als we meer en meer geld hebben dan zouden we het breder opzetten. Maar voorlopig is dat niet zo. Dus dan moeten we nog ergens iets zien te vinden. Kijk de meest rijke joden in Nederland die steunen het CIDI. Wij behoren tot de arme tak. Harry de Winter is echt een uitzondering. Dus we zijn ze nog niet echt op het spoor gekomen, die rijke mensen. Dus we moeten het doen met wat we hebben. Ja lastig. Maar Harry de Winter geeft gelukkig dus nog wel geld aan jullie. Ja via zijn stichting. Schenkt hij elk jaar nog wat. Ik ga even mijn vragen langs om te zien of ik alle vragen heb gesteld als u dat goed vindt? Ja wat is nu nog precies uw functie bij EAJG? Wat ik doe? In het begin deed ik een stukje financiën. Toen zat Max nog op een andere manier in het bestuur. Op een gegeven moment heeft hij dat stukje van mij overgenomen. En wat ik nu doe is fondenswerving en draagvlak versterking achterban. Dat houdt dus in dat ik ook probeer bij andere fondsen dan die wel al kennen geld te krijgen of voor projecten geld te krijgen. En heel belangrijk is om het contact te intensiveren met de achterban. En dat houdt dus in elke maand stuur ik bedelbriefjes met een bepaald onderwerp en ik bedank ze als ze wat hebben gestuurd, hebben gedoneerd. En ik probeer ook mensen die we nog niet kennen als achterban aan ons te binden. Ik ga soms ook persoonlijke gesprekken aan. Mensen die veel geld geven daar ga ik naar toe. Ik probeer eerst eens te begrijpen waarom ze het doen, hoe staan ze er eigenlijk in. En dan probeer ik ook via hun eigen netwerk anderen te vinden die dat  

265  

ook zouden willen doen. Dus ik probeer op alle mogelijke manieren onze achterban te vergroten en meer geld binnen te halen.

En dat is moet ik zeggen ook wel redelijk gelukt,

zeker nadat ik elke maand iets ging sturen. Eerst zeiden ze dat kan je toch niet maken. Ik zeg waarom niet. Ik ondersteun privé een aantal stichtingen zoals het gehandicapte kind en zwerfkinderen in Zuid-Amerika. En als ik zie hoe zij mij elke maand mij steeds iets sturen. Daar heb ik heel veel van geleerd. En toen ben ik mensen gaan mailen. En dan krijg ik soms een mailtje terug: maar ik heb toch net gegeven vorige maand. Ja dat klopt, maar het zou mooi zijn.. (gelach) En dat vinden mensen niet vervelend? Nee. En als u dan op huisbezoek gaat bij de mensen die veel geld geven, wat is dan de grootste motivatie van mensen die u hoort? Nou eigenlijk meer gewoon dat ze het compleet eens zijn. En dat ze het eigenlijk wel goed vinden wat we doen. Soms is het maar eenmalig (dat ze wat geven). Nou wat we dan wel doen, dan vragen we aan ze als het dan een groot bedrag is, nou wij zitten te denken om dit en dit te doen. Vindt u dat ook, of had u misschien iets anders in gedachten. We gaan niet een groot bedrag zomaar in een grote pot gooien. En achteraf zeggen we ook altijd wat er mee is gedaan. Heel transparant allemaal. Ja dat is wel heel mooi. Dat zie je bijna nooit dat je zelf inspraak hebt over het geld dat je geeft. Ja maar ik vind wel dat. Tenzij mensen zeggen maakt me echt niet uit doe maar wat jij wil. Maar we zeggen het vaak: dat mag u zelf invullen. En als we denken dat is helemaal niets, dan zeggen we het heel voorzichtig. Misschien een ander idee wij hebben gedacht dat… Zou dat misschien iets zijn? En is er wel eens een heel interessant idee vanuit zo iemand gekomen? Nee niet echt. Het blijft bij of advertenties of noem maar op. Ja want jullie wilden ook, een ander joods geluid laten horen in advertenties in Israelische kranten, tenminste dat las ik. Is dat? Ja dat hebben we weleens gedaan.  

266  

En ook wel eens geweigerd toch. Oh nee dat was door het NIW? In de Ha'artz hebben we wel eens een advertentie gekregen. Maar dat was een dure grap.

Ja dat is wel waar ja. Maar dan laat je daar tenminste ook een ander joods geluid horen. En had het ook effect. Kregen jullie er veel reacties op? Nou er zijn veel Nederlanders die in Israel wonen. Dus van oorsprong Nederlanders. Die zeer sterk gekant tegen ons zijn. Mensen die ons echt verraders noemen en helemaal de verkeerde kant. Kijk ze zijn het niet eens met bepaalde NGO's in Israel, maar die wonen er tenminste nog. Maar jullie vanuit hieruit jullie hebben makkelijk praten. Ja precies, grachtengordel eh. Ja er zit ook wel wat in. Maar ik zeg dan ook altijd vergeet niet dat Israel beschouwt alle joden ter wereld als mogelijke wereldburgers. Ze verwachten ook dat ze van alles voor ons doen dus en als ze dat verwachten dan mogen we ook kritiek geven. Ja dat is wel een argument inderdaad. Ehm volgens mij heb ik dit al gehad. Ja volgens mij heb ik eigenlijk alles wel. Ben ik nog iets vergeten. Oh ja, nu komt het een beetje uit het niets deze vraag: maar wat er ook wel eens over u wordt gezegd is dat mensen met antisemitische denkbeelden hun kracht zouden halen uit EAJG. Bent u daar zelf ook wel eens bang voor of vindt u dat onzin? Nou daar moet je wel een beetje mee oppassen. Want net zoals er wordt gezegd dat elke vorm tegen het politieke zionisme antisemitisme is, ook daar moet je mee oppassen dat is helemaal niet zo. Maar het kan, het kan inderdaad wel eens op een veel te felle manier gebruikt worden waarvan je denkt mwah dat weet ik niet. En kijk een beetje zwart wit gesteld hoor maar in de tijd van de nazi's waren er onderhandelingen met mensen die in Palestina woonden met joodse groeperingen onder het mom van misschien wel een goed idee om al die joden die kant op te sturen want dan zijn we ze kwijt. Weet je je moet inderdaad goed nadenken over wat je doet en daarom ligt het ook het gevoelig en moet je heel goed kunnen onderbouwen als iemand iets heeft geschreven wat zeer antizionistisch is. Dat je kan zeggen ja maar dat is echt geen vorm van antisemitisme want hij heeft inhoudelijk dit en dat gezegd en hij heeft een achtergrond, hij kan er niets van zeggen.

 

267  

Kijk dat hele verhaal bijvoorbeeld met Gretta Duisenberg. Zij heeft dingen gezegd die niet erg handig zijn. En de manier waarop ze het doet is ook niet echt handig, maar ik persoonlijk denk dat ze de beste bedoeling heeft. Maar de manier waarop ze het gezegd, kan goed worden uitgelegd als, alleen al het woordje zes miljoen toen ze het daar een keer over had. Dat is onhandig dat is dom, dat moet je niet doen. Dat is in mijn ogen net zo dom als bepaalde uitspraken die Hajo heeft gedaan. Goed bedoeld en dat snap ik vanuit zijn achtergrond maar dat moet je niet zegen. Maar het is wel zo dat je daarvoor moet waken. Want antisemitisme bestaat nog steeds en zal altijd bestaan. Kijk maar wat in Bulgarij plaatsvindt. Die partij een politiek partij die daar bezig is, oh nee Hongarije is dat. Ja ik wilde net zeggen, ik zat net te denken is het niet Hongarije. Ja, ik vergis me. Hongarije is dat. En bepaalde voorbeelden, ik moet zeggen dat er binnen het jodendom en christenen steeds meer bruggen worden geslagen. Maar ja er zijn bepaalde mensen, privé mensen, van een bepaalde religieuze achtergrond die best nog wel vooroordelen hebben over de joden, die dingen over bepaalde zaken zeggen waarvan ik denk ehm En zou het dan kunnen dat zij uitspraken doen die dus eigenlijk antisemitisch bedoeld zijn. En dan zeggen ja maar jullie van EAJG zeggen het ook dus mogen wij het ook zeggen. Denkt u dat het zo werkt? Daar moet je voor oppassen. Dat kan. Net zoals een keer van Agt uitgenodigd was bij Pauw en Witteman en hij wilde er alleen maar naar toe gaan als iemand van EAJG er bij was. Het liefst Jaap Hamburger. Want dan kon het niet verkeerd uitleggen als hij iets zei want kijk er zit er ook nog een jood bij. En toen heb ik tegen Jaap gezegd, dit moet je niet doen. Dit moet je niet doen. (nee) Je moet je niet voor het karretje laten spannen voor hem. Persoonlijk heb ik niets tegen de man, zijn denkbeelden ok, ik snap helemaal wat hij zegt, maar dit vind ik niet. Maar Jaap is wel gegaan. Oh ja? Dat vond ik niet slim. Want dat is naar buiten toe niet slim. Die man is verantwoordelijk voor wat hij doet en zegt voor zichzelf. Wij moeten niet. Maar ja kijk Jaap zit ook in dat Rights Forum dus ik snap het ook wel daarin Volgens mij wilde Max, die zei dat je altijd voorzichtig moest zijn met van Agt.  

268  

Ja vind ik ook. Alleen al vanwege zijn achtergrond. De Drie van Breda dat zal nooit iemand vergeten. Dat zal mijn generatie niet vergeten. Maar ik vind het niet slim.

Nee en waarom heeft Jaap het dan wel gedaan? Omdat hij van Agt een integer persoon vindt. En dat kan misschien ook best wel zo zijn, maar je moet ook kijken wat een impact heeft zoiets. De Drie van Breda is iets, dat wordt hem nooit en nooit vergeven. En hij is er zelf ook nooit op teruggekomen dus. Voor zover ik weet. Nee volgens mij niet nee. Dus ik vind het niet handig. Kijk Han van den Broek die ook in het Forum zit, dat is een heel ander persoon, die heeft geen ballast, dat kan je rustig doen. En Gretta heeft in mijn ogen een aantal domme dingen gedaan en dan hangt ze. Net zoals wij bij de grote massa altijd zullen blijven hangen met Hajo. Nou daar leer je van en dus moet je voorzichtig zijn met wat je in de toekomst gaat doen en zeggen. Je moet proberen je visitekaartje op een andere manier af te geven. En dat zijn jullie nu aan het doen in ieder geval. Ja daar hopen we wat mee te bereiken ja. En dat is soms wel lastig want we hebben natuurlijk verschillende visies binnen het bestuur. En ik denk dat het allemaal te maken heeft met, ik heb weleens tegen Jaap gezegd, ga je nou eens wat meer bewegen binnen de joodse gemeenschap. Laat je gezicht eens zien aan de andere kant. Het werkt nou eenmaal zo dat als iemand je heel erg aardig vindt ook al zijn ze politieke opvattingen dan wat minder maar toch krijg je dan beter contact, maar dat is kennelijk toch een drempel voor hem, of hij vindt het niet nodig, of hij vindt het onzin. Maar ik denk dat het goed is. Ja want jullie zijn er immers voor beide kanten. Daarom. En eh maar ik denk wel dat dat bij sommige mensen in het bestuur daar wat makkelijker over wordt gedacht omdat ze geen binding hebben daarmee. Dus ze snappen ook helemaal niet hoe de joodse gemeenschap in elkaar zit. Want bent u dan de enige die zo'n sterke binding heeft toch? Ja eigenlijk wel ja, binnen de mensen die actief zijn. Ja. Nee dat klopt.  

269  

En Eddy Keizer had dat ook toch? Eddy Keizer had dat ook. Die komt uit een orthodox gezin en is ook in zijn jonge jaren heeft ook nog zo geleefd en is later veranderd. Maar ook een Femke Roos en Margot Israels en Judith Bruinsma, dat zijn allemaal mensen die in het eerste uren bij ons waren maar die hebben ons verlaten omdat ze toch een beetje het gevoel kregen dit wordt toch niet echt een joodse club. Kijk maar wat ze allemaal gezegd en gedaan hebben. Niet dat ze het niets met ons een waren, helemaal niet, maar de manier waarop. En die zeggen nu wel we ondersteunen jullie helemaal, maar we gaan echt pas weer bij jullie als jullie een andere naam hebben. Nog steeds vanwege? Vanwege dat gevoel dat ze nog steeds hebben dat wij te.. Te fel zijn Nou niet te fel maar de manier waarop we het zeggen. Weet je je het toch die club gehad, die langzaam is doodgebloed in mijn ogen. Je had J.Call en J. Street. En je had hier ook een J.Call. En dat was een Frans initiatief. En Nederland is daar ook een initiatief van geweest. Ik ben nog bij de oprichtingsbijeenkomst geweest. Ja, ja, ja. In Amsterdam was dat toch? In Amsterdam was dat. En daar zitten onder andere ook Judith Bruinsma bij en Femke Roos, die zou die boel opstarten. Nou het is haar weliswaar niet gelukt, maar ik weet nog heel goed. Toen bij die eerste grote bijeenkomst toen werd de vraag gesteld aan Femke Roos wat is nou eigenlijk het verschil tussen jullie en EAJG. En toen zij ze letterlijk: er is eigenlijk ook helemaal geen verschil. Ja nou dan kan je je afvragen waarom ben je er dan? Nou dat ga je niet vertellen natuurlijk zij denkt, maar dat is het wel. Jullie naam is voor hun bedoezeld. Ja voor hun is dat zo.

En nog steeds is het geen enkele optie voor jullie om wel je naam te veranderen, waar we het eerder over hadden.  

270  

Het lijkt mij ook een beetje moeilijk. Je moet je ook afvragen hoe belangrijk is die joodse groep voor je binnen wat je aan het doen bent. In wezen is dat de kleinste groep waarop je het gemunt hebt qua invloed. Want het allerbelangrijkste is natuurlijk de politiek, dat zijn de media, en dat is Jan in de straat zeg maar, die toch ook een visie heeft. Nou moet je daarom, die daar helemaal geen behoefte aan heeft, stel dat je het doet, dan kent heel joods nederland die zegt ook ja leuk. Terwijl al die anderen zich afvragen wie is dat nou eigenlijk. Weer een nieuwe club. Ja dat is waar. Maar jullie blijven wel een ander joods geluid, dus in die zin mochten er nog meer mensen met een joodse achtergrond zich bij jullie aansluiten, dan kom je wel weer sterker over binnen de politiek. Dus wat dat betreft. Ja kijk we hebben hier boven een zusje van ons zitten, het SIVMO, die goed werkt doet. Die voorbeelden die ik noem zoals een Margot en een Femke zijn wel actief bij SIVMO. Ja gek he? Alles loopt doorelkaar het is wel een complexe? Nou kijk de taakverdeling tussen ons en het SIVMO is wel duidelijk. Wij zijn een politieke organisatie. SIVMO is puur voor het binnenhalen van geld voor Israelische NGO's. Dat doen ze en dat doen ze ook goed. Dus er is een heel duidelijk verschil tussen beide. Maar het zegt wel dat een aantal mensen van Joodse kant zich liever daar bij aansluiten, zich daar veiliger voelen als het ware, of zich prettiger voelen dan bij ons. Ja en wat jullie hebben als unique sellingpoint is natuurlijk wel dat andere joodse geluid, dus jullie moeten wel aansluiten bij Ja en het SIVMO is gewoon een gemengde club, daar mogen joden bij zitten niet joden, maakt allemaal niet uit ook in het bestuur. Dus ja. (gelach) Ja wie weet komt er ooit nog verandering in. Nou dat weet ik niet, van mij hoeft van het niet hoor. Wat mij betreft moet je gewoon principeel bij je naam blijven. Ja dat denk ik ook. En je moet het gewoon doen in de kracht die je vindt, om je naar buiten zo te presenteren dat je goed overkomt. En dat vind ik nu ook al een stuk beter gebeuren dan in het verleden. Zeker Jaap is natuurlijk het meest in de media en hij doet ook wel eens dingen waarvan ik denk oh  

271  

jaap moest dat nou maar in het algemeen vind ik dat hij het helemaal niet slecht doet. Maar alleen, dat kan ook langs me heen zijn gegaan en ik kan het er ook wel met iemand anders over hebben hoor, maar eh toen in november toen er weer onrusten en gevechten waren in Israel. Toen analyseerde ik ook de kranten en toen zag ik Jaap helemaal nergens terugkomen. Misschien heb ik het gemist. Bedoel je met Gaza? Ja met wolkatlas ofzo Aswolk ofzo? Ja zo iets, maar geen aswolk hoor. (lachen) Nou daar is wel opgereageerd hoor. Maar ik denk dat de media toen dacht, moeten we hun nog vragen. Ja dat zou kunnen. Weet je wat het ook is, op een gegeven moment wordt men hier in Nederland een beetje Israel moe. En dan is het heel moeilijk om überhaupt je verhaal te komen mogen vertellen. Dus ja dat snap ik wel, dus ja dat zijn dan van die momenten waarop het niet goed gaat. Nou ik had ook niet het idee dat CIDI vooraan stond hoor. Ja, misschien wel ja. Nou dat weet ik niet hoor dat moet ik nog uitzoeken. Nou het CIDI is echt een hele goede gelikte organisatie. Maar die hebben ook geld, die kunnen zich veel permitteren. Ze doen het heel slim en heel knap.

Ze zijn ook overal toch. En we leren wat betreft organiseren ook veel van het CIDI. En Jaap is ook donateur van het CIDI om zo op die bijeenkomsten te kunnen komen. Oh grappig.

 

272  

Ja dat moet je wel, anders kom je er niet in. En hij mocht wel donateur worden? Ja hij geeft een klein bedrag per jaar en dan mag je komen. En we praten ook wel eens hoor en we zijn ook een keer met Breaking the Silence, of met een andere club langs het CIDI geweest, omdat zij ook geïnteresseerd waren. En ik weet toen we het hele project met Breaking the Silence hadden hebben we nog een succesmailtje gekregen van het CIDI. Oh wat leuk. Dus het CIDI staat niet heel erg ver naar de andere kant maar ze verdedigen toch wel vaak de Israelische politiek. Het is toch wel een groot verschil tussen zij en ons. Maar we zijn wel on speaking terms met elkaar. Het is niet zo dat we elkaar verketteren. Nee worden jullie niet vaak in debatten tegen overelkaar gezet? In het verleden wel. En Ronny is een hele goede debater. Ja ik was laatst toevallig nog op een debat met hem op mijn werk in Groningen. Knap hoor, hij doet het heel goed. Techenis en politiek gezien vind ik het knap wat ze voor elkaar krijgen, inhoudelijk sta ik niet achter ze. Maar ik heb wel respect voor ze, ik vind dat ze het goed doen. Ja hij kon wel mooi afwachten tot het allerlaatste moment om als zijn stellingen eruit te gooien. Ja het laatste is wat blijft hangen he. Ja dat is waar. Ja dat doet hij heel knap. Hij is er ook voor opgeleid. Ja dat zal wel. En hij heeft het ook zo lang gedaan. Hij is net gestopt he toch? Hij is net gestopt. En zijn vrouw die schildert. Die is kunstenares. Die heeft voor joodse boekjes wel eens tekeningen gemaakt. Ik kan er heel goed mee opschieten, hele aardige knaap. Ik zie hem ook wel eens in het concertgebouw. Dus ja. Maar ik zeg wel eens tegen Jaap de aardigste mensen zijn onze opponenten. De mensen die het met ons eens zijn zijn soms helemaal niet zo vriendelijke en aardig (gelach) maar de mensen die het met ons oneens  

273  

zijn zijn vaak hele aardige mensen. Waar je over heel veel andere dingen heel leuk kan praten. Ik weet niet hoe dat komt. Misschien moet u zich toch eens gaan afvragen (gelach) Ja nee maar zo is het wel. Zo is het in de politiek ook. Mensen kunnen vaak leuk met elkaar een biertje drinken maar los van de politiek en dan gaan ze flink met elkaar in debat. En ben ik in uw ogen nog iets vergeten te vragen? Dat u denkt dit wil ik nog graag kwijt, dit heb ik nog niet gezegd. Nee dat denk ik niet, ik denk dat we het meeste wel hebben gehad. Ja he. Jawel. Denk ik eigenlijk ook. Ik vond het heel interessant wat u allemaal te vertellen heeft. Ok. Ja u bent natuurlijk de eerste en de laatste die echt in de joodse gemeenschap zat, en die kant had ik nog helemaal niet gehoord. Het is een gevoelige gemeenschap die joodse gemeenschap. (we praten nog wat verder over joodse documentaires die rondom vijf mei zijn uitgezonden)

 

274  

Bijlage 6. Transcript interview Jaap Hamburger, voorzitter Een Ander Joods Geluid, afgenomen door Sarah Euwema (24-05-2013) Duur: 126 minuten.

 

275  

Transcriptie interview voorzitter Jaap Hamburger

Hoe ben ik bij EAJG terechtgekomen? Ik zal de vraag even herhalen, want de deur ging dicht. Hoe ben ik bij EAJG terechtgekomen? Nou, het zal jou bekend zijn dat er in 2000 een advertentie in de Volkskrant heeft gestaan met de vraag of mensen die zich niet konden herkennen in de standpuntbepaling van officiële Joodse organisaties, of die bereid waren te overwegen om een andere organisatie op te richten, daar kwam het eigenlijk op neer. Wat voor jou misschien interessant is overigens: we hebben heel recent, en Rick heeft het wellicht verteld, die advertentie nog weer uit het archief opgediept, dus Rick heeft de tekst. Het origineel. [0:52] Oh, want ik kon hem namelijk niet terugvinden in de kranten zelf, waarschijnlijk omdat het gewoon een advertentie was en niet een artikel en artikelen kun je wel terugvinden… Het was een… ja, het zal niet gedigitaliseerd zijn wellicht, maar Rick heeft het origineel. [Het artikel wordt aan Rick gevraagd.] Hier is een advertentie, het zal wellicht deze zijn geweest waarop ik destijds heb gereageerd. Deze is van vrijdag 27 oktober 2000 en stond in het Parool en gaat al meteen onder Een Ander Joods Geluid. En, nou daar was, in mijn herinnering en beleving, als ik het even overlees, er waren eigenlijk twee motieven. Het eerste was dat men ervan overtuigd was dat, althans een aantal mensen, een aantal Joodse mensen, was ervan overtuigd dat de koers die Israel voer ten opzichte van de Palestijnen op den duur voor Israël zelf schadelijk zou zijn en in de tweede plaats stoorde het mensen dat de officiële Nederlandse woordvoerders, met name dan het CIDI bij monde van toen Ronny Naftaniel, door Harry de Winter gekarakteriseerd als de burgemeester van Joods Nederland, jou ook bekend zie ik aan je reactie, dat die deden alsof iedereen in Nederland homogeen en unisono over dat Israëlisch-Palestijns conflict dacht en dat was niet zo. En de mensen hier zeiden: ja, wij vinden dat er een heel ander beleid moet worden gevoerd in Israël, en wij vinden, wij herkennen ons niet in wat er van officiële Joodse zijde in Nederland uitgedragen wordt over hoe dat beleid zou moeten zijn, daar herkennen wij ons niet in. Dat was mij uit het hart gegrepen. Het had mij ook al langere tijd gestoord, maar ja goed, je doet met je irritatie niet meteen wat, maar hier was er gelegenheid om iets met die irritatie te doen en ik heb mij meteen toen opgegeven als belangstellende en [discussie over bijgeluiden op het apparaat; pakt andere stoel; reciteert Bijbelverhaal over Petrus en de haan die drie keer kraait] Je was meteen enthousiast… Ik was eigenlijk meteen, nou enthousiast is  

276  

een groot woord, maar ik voelde me wel ontzettend aangesproken, ik denk: ja, yes, er zijn meer mensen die zich ergeren. En deze advertentie die ik hier voor je houd daar staan al heel veel namen onder, waaronder overigens niet de mijne, maar het zou kunnen zijn dat dit een eerste advertentie geweest is en dat er nog een… dat dit de tweede… dat dit al de tweede was, maar volgens de anderen was dit gewoon de eerste. Dus er waren kennelijk al een aantal mensen die benaderd waren, dat initiatief dat is een beetje [vreemd?]. Afijn, ik heb mij toen ook aangemeld en ben toen bij een soort oprichtingsbijeenkomst geweest en ik weet niet meer precies hoe het is gegaan, maar al relatief snel is toen van de kant van Anneke Jos Mouthaan, een van de oprichters, aan mij gevraagd of ik deel zou willen uitmaken van het bestuur en ja, ik heb toen ja gezegd en toen ben ik pardoes, oh, ik ben eerst nog op een paar werkgroepbijeenkomsten geweest, kan ik mij herinneren, en toen is die vraag gekomen en ik denk dat het ook te maken had met het feit dat ik relatief jong was, dat zou je nu misschien niet zeggen, maar we zijn… ja leuk dat je zo spontaan lacht, heel fijn, maar we zijn dertien jaar verder, dus dat gold toen tot op zekere hoogte nog, en de core-groep was wat ouder, misschien heeft dat ermee te maken, ik weet het niet meer. [6:12] Maar u zat vanaf het begin af aan dus al in het bestuur? Relatief, ja. Ik behoor niet tot de oprichters, maar laat ik zeggen, ik hoor wel tot degenen die zich hiertoe hebben bekeerd, binnen een half jaar… ofzo. [6:25] Wat was uw eerste functie dan in het bestuur? Mijn eerste functie in het bestuur is geweest. In het bestuur was… vicevoorzitter. Nou… hebben ze me vicevoorzitter gemaakt. En dat ben ik geweest tot, ja, ik weet het niet meer precies, vanaf 2003, misschien, of 2002 tot eind 2007 en toen werd Max penningmeester en toen moest er een voorzitter komen en dan ligt het in de rede dat je de vicevoorzitter voorzitter maakt, nou zo gezegd zo gedaan. Het gekke is dat mijn herinnering is dus wel heel sterk ten aanzien van de aanleiding van de oprichting en ook dat ik me erdoor aangesproken voelde, maar niet meer precies over… met wie ik nou contact heb gehad, ik heb toen Anneke Jos Mouthaan gebeld, dat weet zij nog heel goed, en zij zei dat ik toen al wel wat mitsen en maren had, want ik ben niet zo heel erg van… m’n opvattingen, laat ik zeggen, afgeven aan een organisatie, die er vervolgens mee aan de haal gaat, of dan mede namens mij spreekt terwijl ik dan naderhand weer denk: ja, maar zo had ik het niet bedoeld, dus ik ben daar altijd wat voorzichtig in geweest, nou, in ieder geval, ik ben toen vicevoorzitter geworden en, ik weet niet meer precies in welk jaar, dat moet ik eerlijk zeggen, 2002, nou 2003, en voorzitter eind 2007. En dat is het. En hoe ik daarbij terechtgekomen ben, dat is dus op basis van een  

277  

emotie. Namelijk precies de irritatie die hier ook uitgedrukt werd over het Israëlische beleid. En de manier waarop daar in Nederland door, van officiële Joodse zijde over werd gesproken en stilzwijgend en zelfs expliciet werd verondersteld dat iedereen het daarmee wel eens zou zijn. [8:04] En speelde dat al lang, voor die…? Dat moet kennelijk al wel wat langer gespeeld hebben, stel ik mij achteraf voor, want anders dan zeg je niet ‘yes’ als je zo’n advertentie ziet. Dan is dat nieuw voor je. Voor mij was dit niet nieuws, voor mij kwam dit gewoon geroepen, zal ik maar zeggen. Dus het moet langer gespeeld hebben, die irritatie, ja absoluut ja. En wat waren mijn drijfveren? Nou, mijn drijfveren waren dus eigenlijk: dit gaat helemaal de verkeerde kant op. Nou is het wel zo dat bij de oprichters was… want het is opgericht vanuit SIVMO hè, dat staat hier ook nog onder, deze advertentie is mede mogelijk gemaakt door de stichting die initiatieven… maar hier staat ook giro ten name van SIVMO. Aanvankelijk was EAJG helemaal niet gedacht als een zelfstandige eigen organisatie, maar meer als een soort, ja… een soort kindje van SIVMO, maar wel onder de vleugels van SIVMO. Dat is al vrij snel is dat uit elkaar gegroeid, daar heb ik nog wel sterke herinneringen aan. En mijn drijfveren… [9:11] Het was toch ook niet de bedoeling dat het zo zou zijn? Het was toch ook wel de bedoeling dat jullie uit elkaar zouden gaan, op een gegeven moment? Of was dat juist niet zo? Nou, laat ik zo zeggen, mijn indruk achteraf is dat dat bij een aantal mensen wel degelijk heeft voorgezeten, om een eigen stichting op te richten, maar dat het bestuur van SIVMO heel lang gemeend heeft dat het een kritische loot aan de SIVMO-stam zou blijven. En ik ben bij het gesprek geweest, met de toenmalige voorzitter van SIVMO, dat is toen gevoerd door Max Wieselman, die was toen volgens mij voorzitter van EAJG en ik was toen al vicevoorzitter, en dat is eigenlijk raar, want dan heb je al een zelfstandige organisatie, dus dat klopt niet helemaal met elkaar, maar het… ik weet wel dat het kwartje in dat gesprek bij de voorzitter van SIVMO maar niet wilde vallen, dat wij onze eigen weg zouden gaan. En op een gegeven moment heb ik toen gezegd: ja, maar, heb niet de illusie, dat wij deze huidige constructie, waarbij we een beetje in de schaduw van SIVMO opereren, dat we dat gaan voortzetten. We gaan gewoon onze eigen gang, onze eigen weg. En ik herinner me wel dat was helder en een beetje schokkend, maar heeft toen wel duidelijkheid geschapen. Dus het is een geboorte geweest waarop, denk ik, achteraf, en ik zou dan weer met andere mensen over moeten praten, met een beetje, laat maar zeggen, een beetje een… organisatorisch wellicht een beetje een lastige bevalling. Maar goed, het is ervan gekomen. Wat waren de drijfveren? Nou ja, die  

278  

irritatie over dat anderen namens mij meenden te kunnen spreken en de zorg over het feit dat het in Israël heel verkeerd ging. Bij de oprichters zat heel sterk voor de gedachte ‘Israël gaat de verkeerde kant op, ze schieten zo in de eigen voet’. En in de loop van de jaren is bij mij toch ook net, minstens zo’n grote rol gaan spelen de… Hoe zeg ik dat nou? Het besef dat het hele beleid in de eerste plaats een ramp is voor de Palestijnen en in tweede instantie ook nog eens een keer voor degenen die het uitvoeren, de Israëliërs. Maar in de eerste plaats voor de Palestijnen. Dus ik heb veel meer dan toen ik… dan oog gekregen voor wat ik dan maar zal noemen the receiving end van het beleid. [11:32] Wat was uw, want eerst was het dus ook uit bezorgdheid over Israël, maar wat is uw band met Israël, of wat was uw band met Israël? Heeft u een band met Israël? Ja, kijk, ik heb daar heel vaak over nagedacht en het antwoord is natuurlijk ja, want anders dan zou ik dit niet met zoveel overtuiging kunnen doen. Ik ben er laatst in geslaagd, dat zal ik nou eens proberen op te zoeken. Ik ben laatst… tegenover iemand heb ik het redelijk goed op een rij kunnen zetten wat me nou eigenlijk motiveerde hierin en waaruit die binding met Israël nou eigenlijk bestaat. Het is altijd de vraag die me op de een of andere manier voor problemen stelt. Kijk, er zit… ik denk dat het voor een deel komt omdat er een irrationele component in zit, in die binding. Terwijl, de vraag is heel rationeel, gewoon hè, benoem het, noem het. En die irrationele component, die kun je denk ik… daar is een Hollandse zegswijze voor en die luidt: het bloed kruipt waar het niet gaan kan. En dat is het voor een deel, het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Ik kan niet, laat ik zeggen, en ik weet niet, ik kan het misschien niet helemaal meer uit elkaar houden hoor, maar een onrecht, begaan door Israël ten opzichte van de Palestijnen, grijpt mij op de een of andere manier veel meer aan dan allerlei andere vormen van onrecht die ook worden bedreven en die net zo erg zijn of wat mij betreft nog veel erger, maar ik voel niet diezelfde geëmotioneerdheid als ik lees over, nou noem maar wat, de Chinezen in Tibet, of de een of andere malafide Afrikaanse dictatuur, of de vreselijke dingen in Oost-Congo, bij de Grote Meren Ik neem er allemaal kennis van, maar de emotie die opgeroepen wordt doordat Israël voor de vijftigste keer Al-Araqib sloopt, en ik zie dan die foto’s van die verslagen bedoeïenen zitten bij die allerarmzaligste bezittingen die ze daar voor de vijftigste keer bij elkaar moeten rapen, die tentstokken en dat zeildoek, daar kunnen andere dingen niet tegenop. Ik weet niet precies waar dat in zit. En misschien dat het in de loop van het gesprek ook nog wel weer wat duidelijker wordt. Maar laat ik het er voorlopig op houden: het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Er zijn… Kijk ik kan natuurlijk zeggen: ik heb familie in Israël. Ok, nou, ik heb familie in Israël, ja. Maar stel nou eens dat die familie niet in  

279  

Israël zou wonen, zou ik dan minder met dit probleem bezig zijn? Nee, ik denk het niet. Familie, dat is mijn broer en zijn vrouw en zijn kinderen, voor een deel. En mijn neefjes en nichtjes, dus, en hun kinderen. Als die allemaal buiten Israël zouden wonen, het zou voor mij eigenlijk helemaal geen verschil maken. Dus dat is niet de decisive factor. Wat mij wel aanspreekt, al weet ik wel dat het gevaarlijk terrein is, dat is dat de, nou les is een groot woord, maar, wat ik wil zeggen, de… consequenties of de, nou toch maar les dan, de les die ik voor mijzelf trek uit de meer tragische kanten van de Joodse geschiedenis dat is dat mensenrechten, onder alle omstandigheden moeten worden gerespecteerd. Een Amerikaanse rechtsgeleerde die je misschien kent, Richard Falk, die is ook speciaal rapporteur geweest, of is dat nog, voor de Verenigde Naties, voor de bezette gebieden, en die zegt: voor mij is het internationaal recht… hij is inmiddels dik in de zeventig, voor mij is het internationaal recht een vorm van seculier geloof. En toen ik dat las, dat ie dat zei, dacht ik: ja, dat is nou precies wat het voor mij ook is. Een vorm van seculier geloof. Dat is voor mij een belangrijk houvast in het ordenen van de betrekkingen tussen staten en tussen staten en burgers en Israël treedt dat naar mijn idee met de voeten en andere landen treden dat ook met de voeten, maar in het geval van Israël vind ik dat de Joodse geschiedenis tot andere gevolgtrekkingen zou horen te leiden. Ik begrijp dat ik dat niet kan opleggen aan anderen, maar voor mijzelf trek ik die consequentie wel. Dus het heeft ook iets te maken met de overtuiging dat je niet moet herhalen tegenover anderen waarvan jezelf vindt dat het zo onterecht is geweest, of anders gezegd, en dat zijn twee benaderingen van het Israëlisch-Palestijns conflict, de ene die zegt: wat Israël zich veroorlooft tegenover de Palestijnen dat hoor je... dat hoort niemand te overkomen, en de andere opvatting is: ja, maar Joden zijn eindelijk weerbaar en slaan van zich af als het nodig is en laat niemand menen dat ze er de spot mee kunnen drijven, nou en die laatste opvatting is de mijne niet. Nou ja, dus dat is een beetje een ingewikkeld verhaal, ik weet ook niet of je er wat van kunt maken… [7:45] Nou, ik kan er zeker wat van maken. Het hoeven ook geen hapklare antwoorden te zijn, het is juist interessant en het ligt inderdaad voor de hand dat u binding heeft met Israël omdat familie daar woont, maar het is ook wel verfrissend om te horen zeggen dat het in uw ogen waarschijnlijk dus niet zoveel uit zou hebben gemaakt. Nee, ik weet nog wel de allereerste keer dat ik in Israël was, dat, want dan zitten we op een evolutie, de allereerste keer dat ik in Israël was, was in 1968, een jaar na mijn eindexamen, en ik had toen de idiote aanvechting, die ik godzijdank, want daar zou ik nu met gêne aan terug moeten denken, die ik godzijdank niet heb uitgevoerd, om bij het verlaten van de vliegtuigtrap  

280  

de grond te kussen, my god. Echt waar? Ja, vreselijk, vreselijk. Wat de paus deed. Althans, de eervorige paus geloof ik, of de vorige, weet ik niet. En waarom dan? Ja, dat had iets te maken met eenemotionele binding, pure binding, ik weet ook de oorlog van 1967, ik bedoel heel Nederland stond achter Israël, je had die bumperstickers, een enkeling uitgezonderd, maar ik zeker ook. Nou, ik ben daarna nog een aantal keer in Israël geweest, ik moet zeggen die aanvechting om de grond te kussen heb ik niet, en de laatste keer dat ik er was betreed ik zelfs met zeer ambivalente gevoelens die grond. Dus, er zit een evolutie in je eigen emotie en die emotie van mij is denk ik de emotie geweest van heel veel Nederlanders en die evolutie is denk ik de evolutie die heel veel Nederlanders hebben doorgemaakt in hun opvattingen ten aanzien van Israël. Dus in die zin hoef je ook niet per se Joods te zijn, of de voorzitter van Een Ander Joods Geluid om zo’n soort emotionele ontwikkeling door te maken. Dat is volgens mij, ook zeker voor mijn, [wat ik dan even noem,] mijn generatie, is dat een ontwikkeling die heel veel mensen hebben doorgemaakt. Ja, dat is waar, maar ik denk niet dat heel veel niet-Joodse Nederlanders de eerste behoefte hadden om de grond te kussen bijvoorbeeld, in Israël… Nee, ik hoop van harte van niet. Zelfs nu vertel ik dat niet zonder enige gêne, maar het zij zo, het is de waarheid. De titel van het interview. Ja, fijn, dankjewel. Ik heb het niet gedaan hè, dat had ik er ook bij verteld, OK. [9:54] Maar het is wel interessant, en bent u daarna nog vaker… kwam u vaak in Israël? Nou, ik vind niet dat je het woord vaak kunt gebruiken, maar ik ben, ik kan me wel herinneren, ik ben geweest in 1968, in 1974, maar dat waren dus… 1968 was eigenlijk na mijn eindexamen het bezoeken van mijn broer, die [was net getrouwd en zich gevestigd had? JA], dat was puur familie hè, 1974 was met mijn vrouw die ik toen nog niet zo heel erg lang kende en was een cadeautje van mijn schoonvader die zich eerst een beetje ongemakkelijk had gevoeld bij de verbintenis met zijn katholieke dochter en toen dit als cadeautje gaf en toen daarmee uitdrukte van nou OK, ik sta er toch wel achter, dat was het volgens mij en, dat was toeristisch en ik heb zelfs tot op de dag van vandaag heel sterke herinneringen daaraan, omdat ik volkomen onbevangen toeristisch was in 1974, en dan is het toch… En mijn vrouw was er bovendien nog nooit geweest, ik dan 6 jaar daarvoor, en die was helemaal, die was totaal van de kaart van alle indrukken, van zo’n, ja, toch relatief Midden-Oosterse wereld. Ik herinner me wel dat we zo uren bij de Damascuspoort gezeten hebben om gewoon te kijken naar het straatbeeld, wat ik nog steeds trouwens vind daar, maar wat ik nu met een heel ander soort emotie bekijk dan toen. En daarna ben ik geweest, heel erg lang niet, en toen in 1995 en de aanleiding daar toen was ook weer familiair, want mijn neefje trouwde en gaf een trouwparty  

281  

en had mij uitgenodigd voor een soort afterparty in de Sinaïwoestijn, ja een afterparty van een aantal dagen dan hè, en toen was ik voor het eerst, had ik gemengde gevoelens, want ik herinner me dat ik met mijn schoonzusje en mijn broer op pad was ook, en dat ik toen in Jaffa rondliep, want mijn ouders waren nog niet zo lang daarvoor overleden en die waren toen ook daar nog geweest en die waren ook in Jaffa geweest, en mijn schoonzusje vond het leuk om mij die dingen te laten zien, die mijn ouders dus laatst hadden gezien en ik weet wel dat ik toen vroeg: is dit eigenlijk, moet je nagaan hoe naïef je kan zijn [op je vijfenveertigste?], ik wist wel dat het een soort Arabische, Palestijnse stad geweest was, Jaffa, ik zei: maar die huizen enzo en deze wijk, was dat eigenlijk een Arabische wijk? Ja, zei ze, ja, een Arabische wijk. OK, nou, bij zo’n vraag bleef het. Maar uit die vraag reconstrueer ik dat ik toen ook al, dat ik toen voor het eerst niet meer met alleen toeristische ogen daar rondliep. En daarna ben ik geweest in… dus dat was 2005, daarna in 2010, nee 2009, en dat was lid van een delegatie van ICCO en toen ben ik ook naar de Gazastrook geweest en toen was ik inmiddels een totaal ander iemand geworden in de manier waarop ik met die situatie omging. En daarna nog een keer in 2010 met een delegatie van The Rights Forum, dat is de stichting die Van Agt heeft opgericht, waar ik ook bestuurslid ben, en dat was zeer, zeer intensieve reis, waar ik… denk ik wel de meest intensieve reis die ik heb gemaakt… Wat was er zo intensief? Nou, dat begon ’s morgens onmiddellijk na het ontbijt met een gast, een Israëlische of een… ja, meest Israëlische gast, of een Nederlander die in Israël woonde, in ieder geval iemand met een kritische instelling ten opzichte van de situatie. En dan kregen we een lezing of… al dan niet met grafieken en lichtbeelden en dergelijke, en dan werd het middag en dan gingen we snel lunchen en dan gingen we op pad naar de een of andere hotspot, we zijn bij heel veel geweest, en dan waren we de hele middag onderweg en dan waren we in het hotel en dan ging je gauw je even omkleden en even douchen en dan was het diner en dan stond de volgende spreker klaar en dan was het diner afgelopen en dan ging je naar een zaaltje en daar werd de dag afgesloten met wederom een spreker en onderweg had je er ook nog wel een paar, dus ik… het duizelde mij, want dat programma was enorm volgepropt, maar ook waanzinnig interessant. Overigens, 2009 vond ik ook heel interessant, want toen was ik in de Gazastrook, dat was in maart, dus dat was twee maanden na de Israëlische aanval… na de eervorige Israëlische aanvallen op Gaza, dus ik heb daar wel wat van meegekregen. En dat was niet kinderachtig. Hoe kom ik nu hier terecht? Ja, of ik vaak in Israël geweest ben. Nou, als ik het optel, dan is het dus 1968, 1974, 2005, daar zit er een gat van 30 jaar in, mind you… Maar uw broer woonde daar toch? Ja, mijn broer woonde daar, maar mijn broer heeft… is vanuit Israël weer teruggeëmigreerd naar Nederland, heeft toen hier vijf jaar gewoond, tot 1976 ofzo, en  

282  

kwam heel regelmatig weer… hij is toen weer teruggegaan naar Israël, maar kwam heel regelmatig naar Nederland. Dus om mijn broer hoefde ik daar niet naartoe. En ik had allerlei andere besognes en bezigheden, dus daarmee verviel als het ware de eerste aandrang om daar naartoe te gaan. [25:31] En wat vindt uw broer ervan, dat u bij Een Ander Joods Geluid zit, als…? Ja. Nou, we hebben… we hadden op enig moment de afspraak dat we de politiek buiten ons contact zouden laten, op zijn voorstel, ik vond het prima… Nadat u zich aan had gesloten bij Een Ander Joods Geluid of al daarvoor? Ja, daarna, daarna, daarna, daarna, daarna. Vervolgens heeft hij die afspraak geschonden, in mijn ogen, doordat, ik had een artikel geschreven, ik geloof dat dat een artikel was uit 2006 in de Volkskrant over de ja… meen dat dat het artikel geweest is, of misschien nou nee, dat was het niet, maar dan iets later… Over? Dat artikel in 2006 ging over de verwende Joodse gemeenschap in Nederland, die heb ik toen Rupsjes Nooitgenoeg genoemd. Ja, vind ik nog steeds. Ik heb het een tijdje terug overgelezen en dat stuk sta ik nog steeds helemaal achter. Rupsjes Nooitgenoeg, dat zijn ze. En wat bedoelde u daarmee? Met Rupsjes Nooitgenoeg? Nou, je kunt doen als Nederlandse samenleving wat je wil, je kunt schadevergoeding toekennen, en terecht, langs allerlei verschillende ingangen, met betrekking tot de materiële en immateriële schade geleden in de oorlog en daarna, je kunt herdenkingen organiseren, je kunt musea openen, je kunt boeken en en digitale websites openen, je kunt whatever doen, er is een waanzinnige hoeveelheid belangstelling en interesse en begrip voor de Nederlands-Joodse geschiedenis en met name de Nederlands-Joodse oorlogsgeschiedenis en daarna en je hoeft maar iets te doen wat niet helemaal goed valt bij de dames en heren van de Joodse gemeenschap of ze staan op hun achterste benen en d’r deugt helemaal niks van. En die reactie is er nog steeds, met enkele uitzonderingen… Nou nu bijvoorbeeld, nu we… is er… die… er is nog een, dat feest voor Beatrix, ik weet niet of je dat gevolgd hebt… Ja ja, dat dat op dezelfde dag valt als… als een Joodse feestdag, ik dacht als Jom Kippoer. En daar wordt dan meteen, nou… Ik las in de Volkskrant meen ik, of in het NIW, dat Binyomin Jacobs, dat is de opperrabbijn, gezegd had: ‘Je wordt weer eens met je neus op de feiten gedrukt, we horen er niet bij.’ Dan denk ik: my god. Hoever moet Nederland gaan? Nou, zover dat… dat stoort mij mateloos. Overigens heeft hij, want ik mag hem wel, dus ik wil ook iets in z’n voordeel zeggen, hij heeft dat naderhand wel gerelativeerd. Hij heeft… of hij is verkeerd geciteerd of hij heeft spijt van z’n citaat, hij heeft gerelativeerd. En dat kan hij ook wel, hij kan wel relativeren. Ik vind hem eigenlijk in die zin nog een hele gunstige uitzondering […?]. Of, nouja, ik noemde natuurlijk dat, dat is  

283  

een slecht voorbeeld, maar toch, dat roemruchte geval van Gretta Duisenberg, aan wie gevraagd wordt in het Oosterpark: hoeveel handtekeningen wil u hebben voor Stop de Bezetting? En ze zegt zes miljoen. Nou en heel Joods Nederland valt over haar heen. Want oh oh oh, hier is weer een evident geval van antisemitisme gesignaleerd en dat zullen we... Nou ja, een slecht voorbeeld, maar de Joodse gemeenschap in Nederland, de officiële Joodse gemeenschap, vertoont naar mijn idee trekken van… twee trekken die elkaar versterken. A, wij zijn altijd en overal de dupe en als wij de dupe niet zijn dan zullen we waarschijnlijk wel weer de dupe worden, want de buitenwereld kan je toch nooit vertrouwen, want het kan zo maar… kan de stemming omslaan en… dat is een soort, ja, sorry dat ik het moet zeggen, maar toch een, ik zie het toch als een soort, ja wantrouwen, het woord paranoia is een diagnose, dus dat wil ik niet gebruiken, maar het is toch een soort diepgeworteld wantrouwen tegen wat de buitenwereld… tegen de opstelling van de buitenwereld. De buitenwereld doet het eigenlijk nooit goed en als ze het wel goed doet, nou dan moet je toch vrezen dat er een moment komt dat ze het niet goed doen. Dus ja en volgens mij roep je dat dan dus ook over je af. Want op een gegeven moment is het geduld op en dan groeit die irritatie en dat vind ik een hele domme manier van met je rug naar de wereld gaan staan en verongelijkt lopen doen. En je… laat ik zeggen, een soort moreel gezag ontlenen aan slachtofferschap dan wel vermeend slachtofferschap en dat ook transponeren naar Israël en Israël eigenlijk zien als onderdeel van de extended family en dan ook niet velen dat anderen kritiek hebben op Israël, terwijl het zo goed zou zijn en zo’n opluchting zou geven aan een hoop mensen als je die dingen uit elkaar zou kunnen trekken. En volgens mij bereik je daarmee ook veel meer, dan wanneer je je alsmaar, die verbinding legt tussen… Ander voorbeeld, nu ik het daarover heb, van die verongelijktheid, die kwestie van dat rituele slachten en het verbod daarop. Mijn hemel, wat is er niet uit de kast getrokken… en ja, de eerste stap… de nieuwe Holocaust staat om de hoek. Nou, dat soort dingen dus. Dat stoort me nog steeds waanzinnig. Maar goed, aan de andere kant, ik realiseer me zo langzamerhand ook wel dat je aan een collectieve psychiatrische aandoening weinig beginnen kunt. [31:18] Waarom, want u heeft, tenminste dat zei Rick, u heeft ook twee Joodse ouders, waarom denkt u dat u er dan zo anders, ja dat is misschien heel moeilijk om jezelf op die manier te analyseren, maar u staat er duidelijk heel anders in dan het grootste gedeelte van de Joodse bevolking… Ja het andere schuilt er denk ik voor een deel in dat wij onze kritiek ook openlijk uiten, terwijl ik wel mag hopen en ook wel weet dat er veel mensen zijn die ook wel kritisch zijn, maar die  

284  

vanuit het gevoel dat je die kritiek vooral niet moet delen met de buitenwereld, want dan gaat de buitenwereld er op een antisemitische manier mee aan de haal, die kritiek voor zichzelf houden, dus in die zin wil ik van mezelf geen uitzonderingsgeval maken, het uitzonderlijke schuilt erin dat het in organisatorisch verband, publiekelijk dit soort kritische noties over het voetlicht brengen en dat die noties natuurlijk ook wel verder gaan dan die van de meeste mensen. Maar het is, naar mijn idee, het is een glijdende schaal. En die glijdende schaal bestaat eruit dat heel veel mensen binnenshuis ook wel allerlei vormen van kritiek hebben, maar die maken altijd twee heel belangrijke… drie belangrijke relativeringen op die kritiek: de eerste is altijd: ja, natuurlijk, Israël maakt fouten, net als andere landen. En dan is het: Israël maakt fouten, niet: er is een fundamentele weeffout in het land, te weten de bezetting en de houding ten opzichte van de Palestijnen en al die fouten zijn daartoe te herleiden, nee het maakt fouten, zoals andere landen en dan komt de relativering er meteen achteraan en de tweede is: dat moet je vooral niet teveel naar buiten brengen, want dat schaadt de Joden, de Joden, en dan zijn ‘de Joden’ opeens Israël en de mensen hier en dan is het onderscheid ook weer weggevallen. Maar ja, ik kan er dus niet zoveel mee… even kijken hoor, nou ik ben het even kwijt. En de angst om kwetsbaar te zijn… en om versplintering… Ja, want als we geen eenheid vormen, dat is ook weer een van de bronnen van irritatie over Ander Joods Geluid, wij doorbreken als het ware het eenheidsfront, en als we ons, als de Joden zich verdeeld tonen dan gaat de buitenwereld daar weer misbruik van maken, terwijl, ik ontmoet nooit mensen die… laat ik zeggen, in hun handen wrijven, of die daar, die de intentie hebben om daar boze dingen mee te doen. Ik heb daar in al die tijd dat ik voorzitter ben geweest van Ander Joods Geluid en daarvoor, twee keer iemand ontmoet, een keer via de mail en een keer in levenden lijve, twee keer iemand ontmoet waarvan ik denk: nou, ik weet niet of ik jouw motieven wel helemaal vertrouw. Weet u nog waarom, wat dat precies was? Ja, die ene, dat was een meneer, ja dat weet ik niet meer precies, maar die was mij… die zat mij net iets teveel op de toer van de Israëlisch, of misschien zei ie wel de Joden, dat weet ik niet meer precies, dat zijn eigenlijk de nieuwe nazi’s, daar heb ik het niet zo op begrepen, op die opvatting en de tweede was iemand die mij net iets te haastig een Joodse Engelsman te hulp snelde, een zekere Paul Eisen, Paul Eisen is een Joodse Engelsman en die noemt zichzelf Holocaustontkenner, en die moet je maar eens, als je interesse hebt, maar eens op zijn website kijken, Paul Eisen, en die meneer die ik op het oog heb die heeft toen wat meningen achtergelaten op de website van Paul Eisen, maar met een gretigheid en een hulpvaardigheid waarbij die hem overigens voor een deel tegensprak, maar niet met de bedoeling om hem van de sokken te praten, maar met de bedoeling om z’n positie te versterken uiteindelijk. Zo van je moet vooral niet zeggen,  

285  

Paul, dat er geen gaskamers zijn geweest in Auschwitz, want dat is echt niet waar, die waren er wel, zo van je maakt je zaak, maar je hebt natuurlijk alle recht om de Holocaust te ontkennen. Afijn, daar heb ik zo ook zeer mijn bedenkingen bij, inmiddels bij die meneer. [35:45] Dat was toch ook een beetje de angst dat Een Ander Joods Gebruik misbruikt kon worden, door mensen met antisemitische denkbeelden, van jullie zeggen het, dus blijkbaar mogen wij het ook zeggen? Natuurlijk, ja. Nou, ik heb dat nog nooit, dat heb ik dus nog nooit zo rechtstreeks ervaren, maar dat iemand zich op Een Ander Joods Geluid heeft beroepen, om zich antisemitisch te uiten, het eerste voorbeeld daarvan moet nog worden geleverd en omgekeerd denk ik dus twee dingen: ten eerste dat Een Ander Joods Geluid voor veel mensen die een zeker boos sentiment hebben ontwikkeld ten aanzien van Israël, dat zou kunnen, overspringen naar Joden als ze niet zuiver blijven denken, dat die een vorm van opluchting ervaren door het feit dat Een Ander Joods Geluid bestaat, ik denk dus dat we eerder ontspannend werken dan… en in de tweede plaats is mijn indruk dat het CIDI eerder, en het gedrag van Israël à fortiori, antisemitische oprispingen opwekt, dan onze opstelling. Ja, nou ja, daar is wel wat voor te zeggen inderdaad. Nou het is ook statistisch, wat betreft het gedrag van Israël, aan te tonen, want het aantal antisemitische uitingen, bijvoorbeeld ten tijde van de voorlaatste Gaza-aanvallen, waren groter dan… er was heel duidelijk een piek, in januari 2009. En ook in Libanon… Ja. Ik bedoel, als wij dat nog moeten evenaren, dan moet Een Ander Joods Geluid zeker nog driehonderd jaar bestaan. [37:15] Maar wat wel zo is, is dat jullie in ieder geval, of dat gebeurt niet, maar het komt ook wel voor dat er moslimorganisaties in Nederland, nu niet meer, maar ook rond die… 2006 volgens mij, zich wel ook met jullie identificeren, in krantenartikelen bijvoorbeeld… vindt u dat prettig, vindt u dat fijn, dat mensen zich lijken te verbinden op die manier, of zijn jullie daar niet naar op zoek? Nou, in principe sta ik daar neutraal tegenover. Het moet alleen niet zo zijn dat ons opvattingen toegedicht worden door die mensen die wij niet hebben. Maar als mensen, laat ik zeggen, mensen mogen zich legitiem beroepen op onze standpunten zoals wij die hebben geformuleerd en zoals we die uitdragen en of dat dan moslims zijn die zich daarop beroepen, of Brabantse boeren, of… weet ik veel, Drentse Hunnebedbouwers, dat maakt me niet uit. Als dat de discussie in Nederland kan voeden dan be my guest. Ik dacht dat je iets anders zou vragen, ik heb toen, dat was volgens mij ten tijde van de oorlog tegen Libanon in 2006, ja ik geloof dat dat toen was, toen was er een bijeenkomst belegd door de Haagse moskee, van  

286  

Turkse zijde, op het Malieveld, en daar was ik toen ook voor uitgenodigd om te spreken en daar stonden zo’n 1200 mensen, 1000, 1200 mensen, en toen werd ik ook aangekondigd door de… organisatoren/Haagse Turkse Moskeeën de [organisatie?] die had het bewust gedaan, [ mij uitnodigen] die had namelijk het idee dat het goed zou zijn voor hun eigen achterban als die zou ervaren dat er een kritisch Joodse organisatie was die het niet eens was met de oorlog in Libanon, of de aanval op Libanon moet ik zeggen. En toen herinner ik mij dat ik in zo’n grote tent, zo’n verhoogde tent stond en toen werd ik aangekondigd en toen werd er al luid boe en bah geroepen, whatever, en toen kwam ik dus naar voren en toen werd dat nog eens krachtig herhaald en er werd gefloten en gesist en er was kwaadheid en nou ja, kortom, ik was niet welkom. Prima. En toen heb ik m’n verhaal gehouden, want daar stond ik gewoon heel erg achter en dat herinner ik mij toch nog wel heel… als een heel krachtige ervaring, heb ik, nou, ik denk dat ik 5, 6 minuten had om mijn verhaal te houden, en toen was ik klaar en toen werd er heel luid geapplaudisseerd, er was een enkeling uit het publiek vooraan die riep dat ik stond te liegen: dat is niet waar, u liegt. Ik kan me nog herinneren… verbeten man, het zij zo, dat ik lieg, dat wordt me van Joodse zijde ook vaak voor de voeten gegooid, dus daar word ik niet zo heel… word ik niet warm of koud van. Maar dat was dus verrassend, hoe je een… verrassend en verontrustend, hoe je een jou niet-welgezinde menigte, van zo’n 1000 mensen, binnen 5, 6 minuten op de inhoud van wat je zegt van opvatting kunt doen veranderen. Dat is, laat ik zeggen het is geruststellend, maar het is ook verontrustend, omdat die verandering natuurlijk ook in omgekeerde zin kan plaatsvinden. Het is natuurlijk een heel erg onthutsende[…?] ervaring dat een menigte, ja toch ook tot op zekere hoogte te manipuleren is met tekst. Dat is, ja, heel wonderlijk. [40:42] En ze dachten misschien ook eerst toen u naar voren werd geroepen dat u bevoo… precies. Klopt. Dat zou kunnen. Dat zou kunnen, dat ze een totaal ander verwachtingspatroon hadden ten aanzien van mijn bijdrage. En ongetwijfeld… Kijk. Daar raak je trouwens een gevoelig punt. Wat inmiddels ook wel is doorgedrongen tot de meer gevestigde Joodse organisaties. Joodse organisaties vinden het heel schandelijk dat anderen geen onderscheid maken tussen Israël en Joden. En leggen daar heel erg de nadruk op dat dat moet gebeuren. Maar zelf hebben ze tientallen jaren niks anders gedaan dan dat onderscheid verdoezelen. En… uitvlakken en… zich, ja, Pavloviaans geschaard achter alles wat Israël deed. Moet ik dan van een Marokkaanse jongen van 17 verlangen dat die subtiel onderscheid gaat maken tussen Joden en Israël? Nee natuurlijk roept die ‘weg met de Joden’, als die, misschien, na enig  

287  

gesprek bedoelt ‘weg met Israël’, wat ook niet hoeft van mij… nog een paar nuances verder graag… maar… dat is voor mij geen uiting van antisemitisme. En ik zag nu bijvoorbeeld dat, ik dacht Esther Voet, de nieuwe directeur van het CIDI, maar het kan ook iemand anders geweest zijn, ook zei: ‘Ja, we moeten ons natuurlijk wel realiseren dat als we dat onderscheid wensen van anderen, dat we dan wel moeten beginnen om dat zelf te maken. Ik denk, zo hè hè (eindelijk dringt het door). [42:02] Ja, misschien komt er ook wel een verandering nu met haar, nu Naftaniël weg is, dat weet je ook niet… Nou ja, ze is niet minder pro-Israël dan Naftaniël, maar het kan zijn dat ze accenten anders legt, dat zou kunnen, dat weet ik niet, is afwachten. Kijk, het is ook niet zo dat de voorzitter of een directeur een organisatie helemaal naar z’n hand kan zetten, die heeft ook een, achter de voordeur, te maken met allerlei gevestigde belangen en die wordt ook op z’n plek gehouden enzo, dus dat… als je al iets heel anders wil dan kost het vaak toch wel heel veel tijd, ja. [42:36] Maar we zijn er al een beetje langs… gaan, de Joodse gemeenschap en de relatie met Een Ander Joods Geluid, weet u nog hoe dat ging, want u was verder niet actief binnen de Joodse gemeenschap, toch? Nee, want je hebt hier de interessante vraag: bent u lid van een joodse gemeente geweest? Het antwoord is: nee. Maar ik herinner me wel toen ik aan kwam als student in Amsterdam dat ik, tot mijn stomme verbazing, al in vroeg, heel vroeg, bezoek kreeg van een meneer die lid was van de joodse gemeente en die mij graag lid wilde maken van die joodse gemeente. En die begon dus ook over de oorlog te praten, met als argument dat we vooral samen, samen zouden we sterk staan, daarom moest ik lid worden en iets dergelijks. En ik herinner me nog wel dat ik daar toen, en toen was ik toch pas 18, dat ik zwaar geïrriteerd was doordat ie dat argument inzette, omdat ik… ja dat vond ik een soort appèl doen op iets waarvan ik het gevoel had dat het niet klopte, dat het niet zuiver was. Zo van, weet je wel, we moeten één front naar buiten vormen en daarom moet u lid worden van de joodse gemeente Amsterdam. Ik heb die man eigenlijk toen min of meer weggestuurd, omdat ik dat gewoon heel onzuiver vond, zonder dat ik kon uitleggen waarom. [43:50] Ja. Want hoe bent u dan opgevoed thuis, bent u ook joods opgevoed, of… met de oorlog opgevoed, of juist helemaal niet? Sprak zij net, ze veegde de tafel nog eens schoon. Kijk, je hebt twee ouders en in dit geval stonden ze daar verschillend in. Mijn moeder was niet vrij van pro-Israëlische sentimenten,  

288  

maar die kregen niet zo heel veel kans. Mijn vader was toch wel wat dominant, denk ik, in de manier waarop… ja, in het gezin, dus die sentimenten van mijn moeder kregen (niet) alle kans, die waren er wel, mijn moeder… Achteraf denk ik: oh ja, ze wou ook graag dat we vriendjes wilden worden met die en die jongen, uit hun straat en dan denk ik: waarom dan toch? Maar dat was een Joodse jongen. En ze kocht graag bij Joodse zaken en ik moest pasfoto’s laten maken bij De Winter, nou zat die wel min of meer in onze wijk, fotograaf De Winter, maar ik moest daar altijd naartoe en dat was ook geen sprake van dat ik ergens anders naartoe zou, het was een Joodse fotograaf. Dus mijn moeder… en als er Jaffa’s in huis waren dan zei ze: onze sinaasappels, en op een gegeven moment, tot mijn onuitsprekelijke puberirritatie, had ze het over Jeroesjalajiem, en dat weet ik wel, dat was voor mijn zo’n soort breekpunt, dat ik zei: dat is Jeruzalem, je zegt toch ook niet Paris en London hier? Dus, ja, dat kwetste d’r wel weer, dus dan trad mijn vader weer wat sussend op, maar… En mijn vader was heel sterk geneigd om… En mijn moeder die, mijn moeder had bovendien een ongelooflijke bloedhekel aan Duitsers, vanuit de oorlog, overgehouden, en achteraf billijk ik dat ook, dat snap ik, we zouden er nu ook niet zo’n moeite mee hebben, maar ik vond… ja. Mijn vader die had het ook niet zo op Duitsers begreep ik, mijn vader werkte bij Phillips, de eerste keer dat ie, in een internationale conferentie die Phillips had belegd, een Duitser een hand moest geven zei die: ‘Ik had een onbedwingbare neiging om naar de wc te lopen en mijn handen te wassen en dat heb ik ook gedaan.’ Maar mijn vader was wat rationeler en die heeft dus eigenlijk voor zichzelf de conclusie getrokken, die ik deel, dat de les die eruit getrokken kan worden, voor zover dat mogelijk is, die […] respecteren van mensenrechten, en daar was die ook actief in, hij was lid van het Humanistisch Verbond, maar hij hield zich ook uitgebreid bezig met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en hij deed ook… hij was ook donateur van Terre des Hommes. Achteraf denk ik: dat had ook rechtstreeks te maken met oorlogservaringen, dat ie dat donateurschap nou zo belangrijk vond, Terre des Hommes werkt voor kinderen hè en, dus, mijn vader trok, mijn moeder trok grosso modo, grosso modo uit de oorlog de les: Joden moeten maar flink van zich afbijten, want dat is de enige manier waarop ze zich kunnen handhaven en mijn vader trok uit de oorlog de les: het… intolerantie en het onderdrukken van mensen, dat moeten we ten koste van alles en ten aanzien van iedereen zien te voorkomen. Nou, het is duidelijk dat ik door die laatste instelling meer beïnvloed ben dan door die eerste… En hadden jullie het dan ook over Israël? Nee… Joden, de Joden van de generatie van mijn ouders waren voor een belangrijk deel zo… er zo van overtuigd dat Joods-zijn geen voordeel betekende op deze wereld, zoals in sommige landen vrouw-zijn geen voordeel betekent, maar dat kun je niet verdoezelen, maar dat ze er  

289  

eigenlijk heel erg afstand van namen. Mijn vader was ervan overtuigd dat Joden het best gediend waren door totaal te assimileren en op geen enkele wijze meer Joods te willen zijn. Waar die overigens op z’n ouwe dag weer op teruggekomen is, maar goed. En m’n vader had dus ook heel weinig met Israël, want hij vond het een onmogelijk experiment. En zo sprak ie er ook over. Maar... Wat ik niet deelde. Maar… Dus de instelling van mijn ouders was eigenlijk verschillend ten aanzien daarvan. Je kunt niet zeggen dat ik… Maar over één ding waren ze het eens: Joods-zijn is geen voordeel en daar moet je je kinderen niet mee belasten. Dus ik werd daar ook niet mee belast. Nee, behalve dat u misschien, af en toe, gedwongen of gepusht werd om met een Joodse straatgenootje te spelen… Maar ik zeg dat ook met een zekere mate van ironie, want je belast kinderen natuurlijk wel degelijk, ook door dingen te… bijna krampachtig te ontkennen, dat is ook een vorm van belasting, en bovendien waren er zo, familiair wel wat tragedies geweest in de oorlog zoals… bij iedereen en daar werd dus ook heel krampachtig in grote bogen omheen gedraaid, dus als kind leer je heel snel dat er onderwerpen zijn die min of meer taboe zijn, maar ik weet wel hoe ik erachter kwam dat wij Joden waren. Dat was omdat ik met een vriendje naar school liep en die zei tegen mij: ‘Jullie zijn Joods.’ En dat hoorde ik voor het eerst in mijn leven. Hoe oud was u toen? Zeven, volgens mij. Zeven of acht. ‘Jullie zijn Joods.’ En dat ik thuis kwam en dat ik dat aan mijn ouders eventjes na heb gevraagd en die bevestigden dat en gingen vervolgens over tot een ander onderwerp. Dat weet ik nog wel. Ja, die herinnering is ongetwijfeld abstracter dan de werkelijkheid geweest is, maar toch zit er, zoals zo vaak in dat soort dingen, zit er een belangrijke kern van waarheid in die herinnering: het werd ontkend. En de buitenwereld moest het aanbrengen en als ik ernaar vroeg werd het bevestigd, maar dat was het dan ook. Dat was het dan ook net. Ik bedoel, ze gingen niet door om het te ontkennen, dat dus niet, maar ze bevestigden het en vervolgens gingen we over tot de orde van de dag. Ja, dus dat… Bent u lid van de joodse gemeente? Dus nee. Mijn vader moest als kind naar de synagoge, vond dat het meest verschrikkelijke wat hem kon overkomen, vooral op hoogtijdagen, want hij verveelde zich dan echt helemaal, helemaal dood verveelde die zich daar, dus herinner ik me… en na de oorlog was het zo, de broer van mijn vader was vermoord in de oorlog en volgens, kennelijk Joodse voorschriften, moest, moet je dan, volgens oude voorschriften, moet dan de broer van de overledene trouwen, of de vrouw van zijn broer, dus zijn schoonzusje, aannemen, of whatever of, nee, niet dat, maar ontslaan van haar, op de een of andere manier ontslaan van haar verplichtingen. Het fijne weet ik er niet van. Maar mijn vader werd in ieder geval geacht iets te doen zodat zijn schoonzusje van toen weer zou kunnen hertrouwen. Hè, zoals het in die patriarchale gemeenschappen natuurlijk gebruikelijk is, en  

290  

mijn vader moest daartoe onder andere, geloof ik, zijn schoonzusje in het gezicht spugen en haar verstoten, of iets… iets vreselijks en hij vond het zo verschrikkelijk, maar hij moest het doen, omdat ie… omdat zij, ja, omdat zij daardoor, als het ware, vrij was om weer haar gang te gaan. Maar dat was voor hem en, plus het feit dat ie een kind verloren had in de oorlog en dat er nog bij gezegd had: ‘Kijk maar naar boven, want daar komt de troost vandaan’, Dat ie dacht van: nou, weet je wat? Dat zet ik bij het oud vuil. Daar wil ik echt helemaal niets mee te maken hebben. Voor zover die er al ooit iets mee te maken had gehad, maar als die daar nog een gedachte aan zou hebben willen wijden dan was dat moment wel… Waar mijn moeder, zij was natuurlijk, toch, in ieder geval in die generatie… ja, nu denk ik zouden die clichés niet meer voor mannen en vrouwen… blijkt dat het niet zo natuurlijk is als die generatie misschien dacht, maar voor mijn moeder gold dat ze toch meer de emotionele kant van die zaak benadrukte en ja, die heeft die sentimenten eigenlijk altijd gehouden. En mijn vader heeft ze ook weer een beetje teruggekregen toen die veel ouder was. Hij wou nooit iets te maken hebben met het Jodendom en Israël, whatever, en op het laatst was ie heel geïnteresseerd in een boek over de emancipatie van de Joden in Nederland, waar ik mij nog nooit… Ook omdat het boek hem de ogen opende voor het gezin waar hij als kind weer uit kwam. Ja ja, terug naar je… ja. Terug ja. Dat is heel gek als je ouder, als mensen ouder worden… Ja, dat gebeurt bijna, gebeurt heel vaak… Wat gebeurt er heel vaak? Dat ze teruggaan naar hun verleden, daarin geïnteresseerd raken… tenminste, als ik om me heen kijk, in mijn familie, mijn opa doet niets anders ongeveer. En hoe oud is die? Die is 82 nu denk ik? Ja, dat was ook zo’n beetje de leeftijd waarop mijn vader die interesse ontwikkelde. En hij zei ook tegen mij, hij las ook over de integratie van allochtonen enzo, nee, hij zei: ‘Uit wat ik nu lees over de emancipatie van de Joden in Nederland, begrijp ik eigenlijk veel beter wat er aan de hand is met die grote groepen buitenlanders die in Nederland wonen.’ Hij zei: ‘Want mijn jeugd lijkt in sommige opzichten op wat ik lees over die groepen allochtonen. Mijn ouders waren ook nog bezig om, laat ik zeggen, hun weg te vinden in overgeleverde traditie en de samenleving waarin ze… En wij hadden thuis, wij deden thuis dingen en hadden gebruiken die, ja die stamden uit de, laat ik zeggen, niet-geëmancipeerde tijd.’ Dus dat vond ik wel heel grappig. [54:09] En leefden uw ouders nog toen u bij Een Ander Joods Geluid… Nee. Ik vraag me vaak af wat ze ervan zouden hebben gevonden. Ja, precies. Nee, want mijn vader is overleden in ’93 en mijn moeder in ‘94. Dus, dat weet ik niet. Evengoed naar mijn broer, dat verhaal had ik niet afgemaakt, nou ja, kort en goed, op een gegeven moment had ik dus een stuk geschreven en toen heeft iemand uit Nederland, die bevriend was met mijn broer,  

291  

dat stuk aan mijn broer gestuurd. Ik niet. Over Rupsje Nooitgenoeg ging dat hè, dat stuk? Ja, dat stuk, of een… Ja het zou kunnen, dat het dat stuk geweest is. Ik weet het gewoon niet meer zeker. Nou, in ieder geval, ik kreeg een verschrikkelijk kwaaie brief van mijn broer, wat ik wel dacht en dat Iran met één kernbom, met één kernbom, herhaald één kernbom heel Israël van de kaart zou kunnen vegen en dat ik daar kennelijk, nou hij zegt nog net niet dat ik daar een voorstander van was, maar dat ik… Nou, afijn, het was van dik hout zaagt men planken. En toen heb ik gezegd: nou… Ik heb mijn antwoord opgesteld en niet verstuurd, maar ik moest het wel even opstellen, ik heb het toen niet verstuurd. Achteraf (waar is mijn computer?) denk ik van: gelukkig maar. Dus ik zou ook nog kunnen nagaan welk jaar het geweest is. En toen was de verhouding wel verstoord. Toen was ie echt, ja, toen was ie wel verstoord, want ja, ik heb toen wel geschreven van jij was degene die zei dat we de politiek erbuiten moesten laten, ik heb me daaraan gehouden, jij niet, maar ja, het gevolg is dat de verhouding verstoord is. En dat is ook wel weer goed gekomen, dat vond ie wel heel erg, ja. En wat vond hij dan het ergste? Nou ja, hij heeft maar een broer, dat is alle familie die ie nog heeft en daar wil ie toch eigenlijk wel mee op goeie voet staan. Dus dat vond ie erg. Nee, maar… Wat ik had gedaan bedoel je? Het feit dat ik me zo kritisch uitliet over Israël en dat ik,als het ware, in zijn ogen, de vijanden van Israël in de kaart speelde en geen oog had voor de gevaren en de existentiële dreigingen waar Israël aan blootgesteld is. En dat ik daar maar zo luchthartigjes en zo vrijblijvend vanuit mijn comfortabele leunstoel mee omging. Dat soort verwijten dus. [56:20] Die verwijten krijgen jullie wel vaker toch? Dat het makkelijk is om kritiek te leveren vanuit hier. Ja, tuurlijk, tuurlijk. Nou, mijn antwoord is dan altijd dat het absoluut waar is, maar dat ik, als ik daar zou wonen niet anders zou denken en vinden dan nu ik hier woon en dat ik overigens graag wil verwijzen naar mensen die daar nu al wonen en die hetzelfde vinden als ik. Het is niet zo dat je opvattingen afhankelijk zijn, per definitie afhankelijk zijn van de plek waar je je bevindt. Zo is het niet. Dat is een even al te makkelijke manier om onze opvattingen af te doen. Zo van: vrijblijvend, makkelijk uit de leunstoel, maar je zal d’r maar wonen. Ja, kijk, je zal d’r maar wonen, ja, dat is niet leuk, maar niet iedereen die daar woont denkt er zo over als degene die mij dat voor de voeten gooit. Dus het kan kennelijk ook anders. [57:12] Ja. U was dus niet actief binnen de Joodse gemeenschap, maar doordat u uw lidmaatschap bij EAJG was u wel zichtbaar voor de Joodse gemeenschap, in één keer  

292  

geworden. Hoe ging dat? Hoe waren de eerste jaren en hoe ging u om met de verwijten die u toch wel de voeten zijn geworpen? Trok u zich dat aan, of sterkte dat alleen maar uw strijdbaarheid? Of heel iets anders? Of heel iets anders… Je wilt er geen multiple choice van maken? Nee, inderdaad. Niet invullen, niet invullen. Oh jee, interviewtraining. Ja, inderdaad. Nee, maar dat gaat bij mij toch niet lukken… hoop ik. Tot op de dag van vandaag is het zo dat als mensen met, op mij… Kijk, je hebt tegenwerpingen en argumenten in soorten. Maar in het begin raakt alles je, in het begin raakt alles je. Had u het verwacht? Al die… Nee, ik was er eigenlijk niet zo op voorbereid, want ik was zo overtuigd van de juistheid van wat wij vonden dat ik niet had verwacht dat mensen mij nou, soms zo heftig en persoonlijk en geringschattend en beledigd (en beledigend) op zouden reageren. Dat had ik niet verwacht. Niet omdat ik daar zo goed over had nagedacht, maar omdat ik er gewoon helemaal niet over had nagedacht. Dus dat kwam best als een schok. En dat vond ik in het begin ook heel schokkend. En dat emotioneerde mij ook wel. Maar goed, je ontwikkelt ook wel een gevoel voor serieuze kritiek en onzin-kritiek, van die laatste soort heb ik er recent alweer één gelezen, maar die was dan ook bonter dan ik het ooit had gezien, dat was dat ik eigenlijk een tot de islam bekeerde jood zou zijn. En dat ik daarom ook niks te vrezen had van… Van wie kwam dat dan? Ja, van… Ja, natuurlijk weer van een anonymus op internet. Oh op die manier, ja… Nou ja, daar moet je je sowieso niet… En het… Of was ik nou eigenlijk helemaal geen jood? Dat zou ook nog weleens kunnen. Ja, nou, of ik was een tot de islam bekeerde jood, of helemaal geen jood, of een tot de islam bekeerde niet-jood, ik wil eraf wezen, maar d’r was een doorslaggevend bewijs voor de betrokkenheid… het was dat de donatatieknop op onze website niet werkte. En Joden zijn zo slim als het om geld gaat, die zouden nooit een niet-werkende donatieknop op hun website hebben. Mooi nog even die vooroordelen inderdaad… Dus, er zat dus ook nog een antisemitisch ondertoontje onder ook. Nou ja, dat is dus lachen. Rick vond het schandelijk. Ik heb er erg om moeten lachen. Maar dat vind ik ook, ja… Maar in het begin, maar u zei dat u zich die wel aan, ja… De meer serieuze kritiek, ja, maar die serieuze kritiek maakt heel vaak geen onderscheid tussen Israël en Joden en als ze dat onderscheid wel maken dan is de meest gangbare kritiek natuurlijk dat… ik hoor tot de categorie zelfhatende Joden. En je weet dat dat een verwijt is, omdat Joden het moeilijk vinden om van andere Joden te zeggen dat het antisemieten zijn, hoewel ze dat ook doen als ze het nodig vinden, maar ze vonden het altijd wat moeilijker, hebben ze d’r iets anders op bedacht, namelijk zelfhatende Joden, dus tot die categorie hoor ik en daar hoor ik in de ogen van een aantal mensen nog steeds toe. En het zij zo. Ik bedoel, ja, ik ben  

293  

opgehouden met dat serieus te nemen, bijvoorbeeld zo iemand, zo’n halve zool, als die zogenaamde professor Pinto, die zegt dat en… hoe heet het, nou het echtpaar Van de Wieken uit Amstelveen zit er ook dicht tegenaan, en ik denk dat als je het Heertje op de man vraagt dat ie het ook zou vinden, nou, het zij zo. Ik bedoel, het heeft mij heel veel gebracht, Een Ander Joods Geluid, onder andere het inzicht dat een professorale titel, dan wel maatschappelijke status en aanzien op geen enkele wijze, maar dan ook op geen enkele wijze een garantie zijn voor helder te kunnen denken in gecompliceerde, en zelfs in minder gecompliceerde zaken. En ook geen garantie dat mensen in staat zijn om hun eigen emoties te scheiden van hun rationaliteit. Dat is… het heeft, moet ik zeggen, het heeft mijn waardeschaal, als het gaat om welke mensen respecteer je en welke niet, heeft het wel helpen beïnvloeden, ja. [61:44] Maar in het begin trok u zich dat wel aan? Wat zeg je? In het begin… Ik trok mij dat absoluut aan. En nog raakt het mij wel. Kijk, vroeger dacht ik: heb ik het dan zo bij het verkeerde eind? En zit ik er soms helemaal naast? Enzo, en, natuurlijk zit ik er ook soms naast, ik bedoel, even los van hoe de kritiek geformuleerd is, ik heb de… ik heb ook niet het volledige overzicht laat staan de waarheid in pacht. Nu raakt het me op een iets andere manier en dat is meer in de zin van: mijn god, hoe is het toch mogelijk dat mensen zichzelf zo kunnen opsluiten in hun eigen gelijk. Dus leg ik eigenlijk een beetje de bal terug bij anderen en denk ik van: zie je dat niet? Dat je jezelf tegenspreek, of zie je dan niet dat je met twee maten meet, of zie je dan niet dat je mij dingen toedicht die ik helemaal niet heb gezegd of geschreven, of zie je niet dat je uit wat ik wel heb gezegd en geschreven totaal verkeerde consequenties trekt, dus ik ben nu veel meer… toen was ik… De verschuiving is: toen was ik heel erg geneigd mij die kritiek aan te trekken en de oorzaak daarvan bij mezelf te zoeken en nu ben ik veel meer geneigd om die kritiek terug te leggen bij degene die hem levert en te denken: het zij zo. En verbaast te zijn, ook toch, dat mensen… zoals zo’n Heertje, die me daar een portie kolder aan mekaar rijgt, dit is echt niet te geloven, nou ja, ik overdrijf, maar… Ja… ze zijn lang niet altijd goed geïnformeerd. Terwijl, dat doe ik dus wel, ik probeer heel erg, als ik dingen zeg, ik zeg liever iets niet dan dat ik er niet voor in kan staan, want betrouwbaarheid in wat je zegt is, denk ik, je handelsmerk, althans hoort dat te zijn. Dus, beter een bewering niet doen, al denk je: nou, dat zou toch wel eens heel erg waar kunnen zijn, dan hem wel doen en moeten ervaren dat het niet klopt. Ik word ook zelden feitelijk weerlegd, ik word meer weerlegd in een soort… of ik, EAJG hè, ik bedoel ik heb het over mezelf, maar, omdat je de vraag zo stelt, maar het gaat natuurlijk ook om EAJG. We worden wel eens aangepakt, wij  

294  

beweren dat Israël de partij is die de sleutel tot de oplossing van het conflict in handen heeft. Nou, zeggen anderen, dat is helemaal niet waar. Het zijn de Palestijnen, die moeten eerst dit en die moeten eerst dat en die moeten eerst zus en die moeten eerst zo en dan zul je eens kijken, zul je eens zien hoe genereus Israël zal zijn. Nou ja, dat zijn hele fundamentele andere insteken. Maar, dus dat zit niet meer zozeer op het niveau van de feiten, maar ik probeer wel altijd om te zorgen dat de feiten in ieder geval kloppen. [64:13] Maar, in het begin hadden jullie dus, was er wel heel veel weerstand binnen de Joodse gemeenschap en is dat nu minder geworden, in uw ogen, of helemaal, want u bent wel bijvoorbeeld nu ook gevraagd door Nieuw Israëlisch Weekblad, om af en toe uw mening te geven… Ja, dat is door twee belangrijke oorzaken minder geworden. A, men is aan het fenomeen gewend. Waar het in het begin nieuw was, dus heftige weerstand opriep, heeft men er zich nu maar bij neergelegd. Dat is één, gewoon een kwestie van gewenning. Twee, men is, voor een deel, ook wel gaan inzien dat wat wij zeggen helemaal niet zo verschrikkelijk radicaal of buitenissig is en men is zelfs misschien, zelf, voor een deel, een beetje die kant op gaan denken, omdat Israël, kijk, ik zeg weleens spottend Israël is onze grootste bondgenoot, als die een wat ander beleid zouden voeren dan zou ons dat heel wat wapenen uit de handen slaan, maar dat doen ze niet, in tegendeel. Dus ja, dat zien andere mensen op een gegeven moment ook, dus het helpt ook wel, wat Israël doet, om mensen tot de gedachte te brengen dat wij misschien niet helemaal idiote dingen verkondigen. Nou, en een derde ding is, heb ik altijd het idee dat als ik, als persoon de gelegenheid krijg om iets te vertellen of uit te leggen of in debat te gaan, dat dat helpt, omdat men een beeld heeft van een soort geborneerde, radicaal, die alleen maar ellendige dingen over Israël zegt, maar niet weet waar die over praat, maar als ik de gelegenheid krijg om dat te doen ten overstaan van een kritisch gezelschap, wat ik het leukste vind, dan merk ik dat ik, nou ik zeg niet dat ik de mensen overtuig, maar dat ze in ieder geval hun beeld wel bijstellen. [65:48] Ja. Maar jullie probleem is, dat jullie volgens mij niet zo vaak nog steeds worden uitgenodigd door de Joodse gemeenschap, toch? Dat klopt. Ja, maar… Tenminste, dat vertelde Raymond, en eigenlijk is dat gek, als je denkt, wat volgens mij ook wel zo is… Er is zelfs toch zo’n werkgroep nu opgericht of platform Israël, of ik weet niet meer hoe het heet, binnen de Liberale Joodse Gemeente… die ook kritisch over Israël denken en praten, alleen

 

295  

nu nog steeds, vertelde Raymond, is het nog moeilijk voor jullie om daar ook een voet tussen… om ook een keer inderdaad een spreekbeurt, zoals hij het noemt, te geven… Er was zelfs een interview met Raymond, meen ik, voor een blad, Levend Joods Geloof, dat is het blad van de Liberale Joodse Gemeente, en de rabbijn, Ten Brink, heeft gewoon ingegrepen en gezegd dat het interview niet mocht worden gepubliceerd in Levend Joods Geloof. Oh, dat wist ik niet? Dat moet je navragen bij Raymond, maar… Oh nee, daar heeft ie niks over, wel… Ja, maar dat is van enige tijd terug, of het was een ander blad… Of was het niet een andere Rabbijn toen nog? Kan dat niet? Nee, het was rabbijn Ten Brink. Rabbijn Ten Brink heeft persoonlijk gezorgd dat, die heeft gewoon ingegrepen in het beleid van de redactie en ik dacht dat het ging om een Levend Joods Geloof… Dat is grappig, want je hebt natuurlijk de Liberaal Joodse Gemeente, afgekort LJG en Levend Joods Geloof is ook LJG. En dat vond ik nooit zo’n beroerd blad, maar… de paar keer dat ik het gelezen heb… En dit was wanneer ongeveer? Nou, dit zal een jaar geleden zijn. En Raymond heeft daar de details van, want die had contact met Ido de Haan en Ido de Haan… Ja, die ken ik wel. Ja, en Ido de Haan die was medeverantwoordelijk voor dat stuk en uiteindelijk hebben ze het er niet doorgekregen. Wat was je vraag? [67:21] Nou, dat weet ik eigenlijk niet meer. Maar dat het… Oh ja, dat we niet vaak… Het verbaast mij, want waarom, hoe denkt u dat dat komt, want ja, nou ja… Dat we niet zo vaak uitgenodigd worden? Ja. Nou, om te beginnen moet ik dat beeld toch een beetje relativeren. We worden bijvoorbeeld wel uitgenodigd, maar dat is dan vanouds ook links, of geldt als links, door bijvoorbeeld Haboniem, Haboniem Dror, het zomerkamp, ben ik verleden jaar nog,,, of eerverleden jaar nog geweest en ook een keer eerder. En dan krijg ik als respons dat het verhaal dat ik daar heb mogen houden, voor de mensen die aanwezig waren, hoorde tot de paar beste verhalen die ze hebben gehoord tijdens zo’n zomerkamp. Maar goed, de Haboniem staat ook altijd], het zijn jongeren… Ik vind het leuk om voor jongeren te spreken, ik voel geen afstand, ik voel, ondanks mijn eigen leeftijd, altijd een soort affiniteit. Ik denk dat dat ook helpt, onbewust, ik stel me niet zo afstandelijk of professoraal op, maar meer op gelijk niveau. En het ontroert me op een bepaalde manier ook wel, ook als ik tegengas krijg, of als ik van die rare tegenargumenten krijg, ik vind het op een bepaalde manier wel grappig. Dus da’s één, laatst, maar goed, ik was tweede keus, iemand was uitgevallen, toen hebben ze mij gevraagd, dat was voor een gezelschap waarin nogal wat Likudniks in zaten, als dat woord je wat zegt, dat  

296  

zijn aanhangers van Likud in Nederland hè. Dat was in Den Haag, nou die zaal was bepaald, het was een soort internet community van rechts-conservatieve, politiekgeïnteresseerde jongeren en daar zaten een aantal Joodse jongeren in van Likud-huize, nou, ik bedoel, ik werd best wel pittig bevraagd, maar dan, mijn mede-inleider was van Likud en die bakte er echt helemaal niks van en dat was natuurlijk ook mijn grote geluk. Die jongen was te jong, dat is een heel aardige jongen, maar hij is veel te jong en hij zwamt gewoon maar wat. Sorry dat ik het zeg, hè, ik bedoel bij iedere vraag nam ie z’n aanloop zo’n beetje in de Middeleeuwen: ‘Als we kijken naar de Middeleeuwen dan…’ en dan kwam het antwoord. Komt niet helemaal over inderdaad. Nee, daar kon ie… Dus dat ging goed. Dat ging daar goed. Dus… maar je hebt gelijk: dat is een incident, structureel worden we niet gevraagd, ik heb vaak gezegd: ik wil best spitsroeden lopen bij de LJG, maakt me niet uit, nodig me maar uit, gaat niet lukken. Er is een nieuwe club geweest van… in die, soort, ja, weet ook allemaal niet hoe ze heten, Onafhankelijke Joodse Stem, of iets dergelijks, daar hebben we wel een gesprek mee gevoerd, wat oudere Joodse mensen, die ook langzaam denken van… Het deed me denken aan de begintijd van Een Ander Joods Geluid, van ik denk: die voelen zich ongemakkelijk over wat er gebeurt in het Midden-Oosten. Potverdorie, hebben zij met ons gepraat en met het CIDI. Nou, nee, die acceptatie zal nooit… [70:05] Nee, en komt dat dan door Hajo Meyer? Ja, goeie vraag. Wat zeg je? Door Hajo Meyer? Sprak zij, deze keer, haar papier schoonvegend… Ja, precies. Nou ja, Hajo… Tenminste, dat las ik in dat, dat komt en dat blijkt wel uit interviews die ik tot nu toe heb gehouden, en dat las ik ook in dat rapport dat jullie, over jullie verschenen is… Ja. Nou kijk eens, Hajo is een hele… Ja, dat komt, nee dat komt niet door Hajo Meyer. Dat komt door het beeld dat sommige mensen hebben van Hajo Meyer, en dat komt een heel klein beetje doordat Hajo Meyer ook niets heeft nagelaten om dat beeld te bevestigen. Maar, met Hajo, in z’n glorietijd, want hij is nu wel erg oud aan het worden, met Hajo in z’n glorietijd was niet zoveel mis, maar Hajo had niet altijd de gave om de dingen genuanceerd over het voetlicht te brengen en… Vindt u dat nodig, dat dat altijd, dat dat genuanceerd gebeurt? Of stond u eigenlijk wel juist achter dergelijke uitspraken? Misschien zijn die zelfs wel nodig om aandacht te krijgen. Ja, maar dat is dan negatieve aandacht. Dat doet de organisatie geen goed. Kijk, Hajo, is hee, ik zou een hele middag over Hajo kunnen spreken. Ik ben hem zeer toegedaan en toegenegen ook… ja… Hajo en de eisen die Een Ander Joods Geluid stelt aan de manier waarop je dingen over het voetlicht brengt verdroegen elkaar niet meer op enig moment. Hajo is oud, Hajo heeft een turbulent verleden, zoals je weet, Hajo heeft daar a  

297  

fortiori lessen uit getrokken, al, zegt hij, moet ik nog eens aan hem vragen of dat echt zo is, of alleen in zijn herinnering, al in de tijd dat ie in Auschwitz zat heeft ie bij zichzelf gedacht: als ik hier levend uitkom, één ding beloof ik mijzelf: ik zal nooit zo worden als degenen die hier de scepter zwaaien. Nooit. En dat is voor hem een soort leidraad geworden in z’n leven en als ie dus anderen beziet waarvan ie vindt dat ze zich gedragen op een wijze die hem doet denken aan die tijd of aan de tijd daarvoor dan wordt ie furieus. En dat steekt ie dan ook niet onder stoelen of banken. En dat doet ie in bewoordingen die, ja, waarmee die zover voor de troepen uitloopt dat mensen hem niet meer kunnen volgen. En dus, laat ik zeggen, terughalen door een hand in zijn kraag te leggen en hem met geweld terug te trekken van: man, nou ga je veel te ver. Nou, Een ander Joods Geluid kan zich ook niet de radicaliteit veroorloven van Hajo z’n uitspraken en sommige van die uitspraken die zijn ook niet OK, die kloppen gewoon niet. Vind ik. Maar, daar kan ik met Hajo altijd heel goed over praten. En Hajo begreep ook dat er eisen aan hem werden gesteld, ook als bestuur, maar op een gegeven moment werd de spanning te groot, want hij zei: ‘Ik ben oud, ik wil getuigen, ik heb nog maar een paar jaar om te getuigen en dat verdraagt zich niet met de eisen die Een Ander Joods Geluid aan mij stelt.’ Dus, nou ja, exit, uit elkaar. Het zij zo. [73:22] En was dat dan meer zijn beslissing, of jullie beslissing? Het was zijn beslissing, ingegeven door een incident, maar ook een beslissing die hij genomen heeft omdat wij hem niet namen. Want hij heeft heel vaak tegen mij gezegd: ‘Ja, als ik een blok ben aan het been van Een Ander Joods Geluid, dan moet je me uit het bestuur zetten, hoor.’ Ik zei: ‘Hajo, je kunt er heel, je kunt heel erg solliciteren naar ontslag, maar ik ga het niet doen. Ik ga het niet doen.’ En waarom niet? Om een mix aan redenen. In de eerste plaats is het gewoon een pure emotionele reden: ik ben ontzettend op die man gesteld. Het is een hele beminnenswaardige man, het is een hele onaangename man, af en toe, maar hij is onaangenaam… Nou, hij heeft één onaangename karaktertrek en dat is dat ie andere mensen verschrikkelijk kan laten vallen. Als ie vindt dat ze, dat… als ze niet voldoen aan de hoge eisen die ie stelt. Hij kan mensen waanzinnig op een voetstuk plaatsen en ontzettend laten vallen. Dat is geen goede eigenschap. Maar verder ben ik die man geweldig toegedaan om z’n integriteit en z’n oprechtheid en z’n kennis van zaken en z’n woede… z’n aanstekelijke, creatieve, productieve woede. En die mis ik ook. En ik zag in hem soms ook een medestander in het bestuur tegenover mensen die allemaal wat meer van de mitsen en de maren en de enerzijds-anderzijds zijn, en dat vond ik dus gewoon prettig, dat ik een medestander had, maar de belangrijkste reden is: ik weiger om mensen te laten vallen op grond van hun opvattingen.  

298  

Ik bedoel, dat geldt bijvoorbeeld ook: willen we wel of niet samen iets met Gretta Duisenberg. Maar, de keuze doet zich niet zo heel vaak voor, maar soms wel, en dan zijn er mensen die zeggen: daar moeten we heel ver van blijven, en dan denk ik: ja, dat… organisatorisch gesproken klopt dat, maar ja, in feite zeg je: ja, je mijdt iemand omwille van z’n opvattingen, en dat vind ik niet prettig. Ja, en maar Hajo... Ja, kijk, Hajo was op een gegeven moment lid geworden van International Jewish Anti-Zionist Network, ik weet niet of dat je wat zegt? IJAN, geheten, IJAN is de afkorting. Het is een hele radicale, internationale Joodse organisatie, antizionistisch. En daar was hij… het is Amerikaans van huis uit… en daar deed hij een soort Nederlands chapter, wilde hij wel vormen. En hij besefte… Hajo, IJAN is voor éénstaatsoplossing, wij voor twee-staatsoplossing, je kan niet tegelijkertijd lid zijn van beide organisaties, als je lid bent, prima, ook nog, maar je kan niet namens die en ons optreden. Dat kan niet. Want dat zijn gewoon te tegenstrijdige dingen en daar worden wij op gepakt. Nou dat zag die ook, hij zei: weet je wat? Ik treed niet op voor IJAN in Nederland, zolang ik lid ben van het bestuur van EAJG. Dus toen heeft ie weleens wat voor IJAN gedaan, maar dat was in Duitsland, of in België en dat bleef onder de radar, en nou, ik vond dat prima, want ik wou ook die vrijheid wel geven. Ja, kijk, als je hem zou kennen… Ik denk dat je wel in staat bent om… door… door, laat ik zeggen, door de pathos heen te kijken, die die kan etaleren.

[76:52] Maar hij was ook niet de enige die controversiële uitspraken deed over de vergelijking tussen Joden en Palestijnen in de jaren… of de Joden in de jaren 30, want dat heeft Max natuurlijk ook gedaan. Ik weet niet of… u kijkt, misschien heeft u het zelf ook gedaan, maar dat was niet alleen Hajo Meyer die dat soort uitspraken deed, toch? Nee, kijk, kijk, omdat je dus heel goed weet wat je zegt. Want dat is wat Hajo altijd benadrukte. Hij zei: ‘Ik vergelijk het gedrag van Israël niet met de Nazi’s, ik vergelijk… het gedrag van de staat Israël tegenover de Palestijnen met wat ik zelf heb ervaren als Jood in Duitsland in de jaren 30. Dat is wat ik doe. En ik zie dat Palestijnen, tweede, derde, vierderangs burgers zijn en wij Joden werden ook tot tweede, derde, vierderangs burgers gemaakt en ik verdraag het niet dat het gebeurt.’ Want, ik vond Hajo het meest Joodse lid van het EAJG bestuur. En de man met de meest Joodse achtergrond. En de man die stond in, laat ik zeggen, de, in Joodse culturele traditie. Hajo was de man die tegen mij zei: ‘Jaap,’ op een gegeven moment ergens buiten in Brussel, liepen we op straat, ‘Jaap we zijn, we, zijn een  

299  

rotvolk geworden.’ Dat herinner ik mij heel goed, dat Hajo zei. En hij bedoelde: er is een tijd geweest dat ik me heel erg identificeerde met Joden en Jodendom en het Joodse Volk, maar sinds… dat de staat Israël bestiert, gedraagt het zich gewoon op een afschuwelijke manier tegenover andere mensen. ‘We zijn een rotvolk geworden.’ Wat op zich trouwens een uitspraak is die je hem zou kunnen tegenwerpen, want hij was altijd de eerste om een onderscheid te maken tussen Joden en Israël, dat zei die dus wel… Nou goed. Nee, hij was niet de enige nee, Max heeft ooit een toespraak gehouden, voor de hekken van Westerbork, in... met Kerstmis, wat zal het geweest zijn, 2008? Ja, dat dacht ik wel, of ietsje eerder nog… Op uitnodiging van het comité daar hè, niet van… hè, dat was niet op het terrein van Westerbork, maar voor de hekken van Westerbork en ja, dat is Max toen ook heel erg nagedragen, hebben ze ook expres op zitten azen… want ze hadden die tekst op de een of andere manier van tevoren gezien… En ‘ze’ is dan het CIDI of de media? Ja, dat waren de jongeren van het CIDI. Het CiJO. En ze zijn, heb ik toen… laat ik zeggen, wat voormalige slachtoffers van Westerbork voor hun karretje gespannen, ik zeg het maar even op die manier, en hebben toen een persbericht gemaakt en Max had z’n verhaal nog niet gehouden of ze kwamen met dat persbericht en dat was opvallend om te zien, dat ze niet meer in Westerbork geweest, of, was ook niet in Westerbork, het was voor de hekken van Westerbork, daar waren ze niet geweest, want ze hadden in hun persbericht een citaat opgenomen van iets wat Max te elfder ure uit z’n toespraak had geschrapt. Ja, dat had ie verteld inderdaad. En zij hebben dus die tekst gehad, dat moet, maar ik weet nog niet goed hoe, ik weet ook niet of we daar toen heel erg naar hebben gespeurd, hoe ze eraan gekomen waren, dat is natuurlijk een ontzettende stommiteit van ons geweest, op de een of andere manier, denk ik dan. En ze hebben dus iets geciteerd wat ie niet gezegd heeft, maar dat doet dan toch z’n eigen… dat weet je vanuit je journalistiekopleiding ook, dat krijgt z’n eigen dynamiek en z’n eigen leven. Maar dat is een, kijk, dat was een incident. En Max was verder niet zo prominent aanwezig, maar EAJG is heel lang geïdentificeerd met Hajo Meyer. [80:12] Ja. En wat vindt u daar dan, vindt u dat u die vergelijking… nou ja, mag maken? En of, en is het ook slim om dat op die manier te doen? Dat zijn twee heel verschillende vragen. Kijk, om te beginnen… Dan over de Joden in de jaren 30 hè… Ja. Om te beginnen is het de vergelijking van iemand die dat persoonlijk zo ervaart. Iemand die die jaren heeft meegemaakt en die nu meent een parallel te zien in de manier waarop Palestijnen in de bezette gebieden, met name, worden bejegend en behandeld. Dat is dus om te beginnen de persoonlijke verwerking van een ervaring. Dat mag iemand  

300  

doen. Je tweede vraag is: is het juist? Dat hangt een beetje van het abstractieniveau af, waarop je het benadert. Het is onmiskenbaar de bedoeling van de Israëli’s om de Palestijnen het leven zo onmogelijk te maken dat zij vrijwillig hun biezen pakken. Dat is onmiskenbaar de bedoeling. En dat geldt met name voor de Palestijnen in de bezette gebieden, maar dat geldt in mindere mate voor de Palestijnen in Israël, maar als die hun biezen zouden pakken als er een Palestijnse staat zou komen dan zou geen Israëli daar een traan om laten. Dus in die zin is er wel een parallel in de intenties: men ziet de Palestijnen liever gaan dan komen. En men doet er alles aan om ze, zogenaamd vrijwillig, te laten gaan. Gaat niet lukken, maar dat is zeker, zo heeft ook de eerste fase van, laat ik zeggen… [dat is in?] Duitsland is er één geweest waarbij men op alle mogelijke manieren heeft geprobeerd om de Joden te laten vertrekken. Andere landen wilden ze niet opnemen, veel Joden dachten: het waait wel over, anderen zijn ook inderdaad vertrokken, hè, vrijwillige emigratie met achterlating van hun hele hebben en houden, en nog met een afschuwelijke boete, en nog van allerlei andere vernederende maatregelen. Dat was de intentie van de Duitse politiek en de Kristallnacht was in zekere zin het hoogtepunt van die politiek. Nou, en jij als historicus, met interesse in het onderwerp, zal wellicht weten wat ik bedoel. Nou, dus, die parallel is er wel, alleen de middelen die… en de middelen die Israël inzet zijn heel andere, dan ingezet werden ten opzichte van de Joden en… in Duitsland. Maar de intentie om… mensen… het leven zwaar en moeilijk te maken in de hoop dat ze zullen vertrekken, die intentie, daar is een parallel. Ik vind het naar om te moeten zeggen, maar ik kan het zelf ook niet anders zien. Maar dat is iets anders dan zeggen dat de Israëli’s uit zijn op de vernietiging van de Palestijnen. Het is ook niet de parallel die Hajo meestal heeft, hij heeft het wel een enkele keer toch, min of meer in die richting gezegd hoor, maar… nee, dat denk ik niet. Dat… nee, ik bedoel, de Israëli’s zouden er werkelijk geen traan om laten als alle Palestijnen morgen zouden besluiten om hun koffer te pakken om naar Jordanië af te reizen, dan zeggen ze hè hè, eindelijk. Ik denk dat er weinig Israëli’s ook zouden zeggen: maar A, de Palestijnen zijn Israëli’s en B, dat is een schande op ons blazoen. Dat zij zich genoodzaakt voelen om te vertrekken, hebben wij ze kennelijk het leven onmogelijk gemaakt… Er zullen weinig Israëli’s zijn die dat zullen zeggen. Die zullen er wel zijn hoor… Is het verstandig? Dat is z’n persoonlijke overtuiging, die mag hij hebben, ben ik het met die parallel eens? Ja, tot op zekere hoogte. Is het verstandig om het te zeggen? Nee, het is niet verstandig om dat te zeggen. [84:07] Maar waarom gebeurde dat dan wel veel, of veel, een aantal keer, in die beginperiode. Want ik neem, hij sprak namens Een Ander Joods Geluid, hij schrijft  

301  

bijvoorbeeld een opinie voor een krant. Zagen jullie die dan niet in van tevoren, of was er dan veel discussie, of was het weer vanuit: iedereen mag z’n eigen mening hebben, dus… dit mag ook, of…? Er was een grote tolerantie ten aanzien van de meningen die geuit werden, de stroomlijning daarin is, voor een deel, pas eigenlijk echt op gang gekomen na dat organisatierapport dat je hebt gelezen… Het was ook soms in het bestuur een kwestie van meerderheid van stemmen. Hajo had natuurlijk enorm z’n… Kijk, Hajo… had z’n sporen verdiend bij de oprichting van EAJG, Hajo was een, is een vrij dominante man met uitgesproken inzichten, en de behoefte om die te, om die uit te dragen, dus hij was een van de weinigen die überhaupt dit soort dingen deed, dan ga je daar niet een stokje voor steken… Voor een deel was er een ontzettende discrepantie tussen de manier waarop Hajo werd afgeschilderd en wat ie in werkelijkheid was, en ik had dan altijd de illusie: als ie de kans krijgt te zeggen wat ie te zeggen heeft, dan zullen mensen ook zien dat ie niet is wat ze van hem maken, nou dat is denk ik een illusie. Dus, ja, d’r waren een heel complex van oorzaken waardoor hij die vrijheid wel had, hij werd ook, op zich gretig, binnengehaald in sommige media, want ja, die houden natuurlijk wel van een beetje reuring, dus ja, het was een hele… gecompliceerde, d’r is niet maar één oorzaak waarom dat zo is. En ja, au fond, als je leest wat die heeft geschreven, valt het allemaal nog wel mee hoor. Ja, dat vind ik op zich ook wel. Dit valt allemaal nog wel mee. [85:49] Ja. Even een beetje iets anders. Wat ook uit het rapport komt, ik vroeg me wel af wat u daarvan vindt, is dat de Joodse identiteit en liefde voor Israël, binnen Een Ander Joods Geluid, niet erg naar voren lijkt te komen, of leek te komen. En u zegt wel dat u het ook uit, juist ook uit verbondenheid met Israël bij Een Ander Joods Geluid bent begonnen, maar waar blijkt dat volgens, in uw mening nog wel? En waaruit zou dat dan moeten blijken, want ik zie het soms ook niet… helemaal. Nee, dat snap ik. Kijk, dat hangt er in hoge mate vanaf hoe je verbondenheid wenst in te vullen. Als je verbondenheid wenst in te vullen met het bezoeken van het Israëlische legerorkest, als het optreedt in Drachten, dat doen wij niet. Als je verbondenheid wenst in te vullen met het bezoeken van zo’n 65-jaar-Israël-viering in het Concertgebouw, dat doen wij niet. Als je verbondenheid wenst in te vullen door kritisch je te uiten, over Israëlisch beleid, of over Nederlands beleid ten aanzien van het Midden-Oosten, als dat ook een vorm van verbondenheid mag heten, dat doen wij wel. Dus… dat jij zegt dat je het niet ziet, of dat anderen het niet zien heeft ook te maken met het feit dat het niet valt binnen het spectrum van  

302  

wat geaccepteerd is in termen van verbondenheid. Ja, de vergelijking is zo vaak getrokken dat het een cliché is, maar als je tegen je dronken vriend zegt, als je die achter het stuur van z’n auto vandaan trekt en je brengt hem met twee mensen gedwongen(??)… dan is dat een groter blijk van betrokkenheid en verbondenheid, dan wanneer je… [87:39] Ja, verbondenheid dat zie ik op zich wel, en verbondenheid en liefde liggen dan misschien dicht bij elkaar, maar d’r is weinig ruimte voor een positief geluid, als het er al is, over Israël. Misschien is het helemaal niet jullie taak en willen jullie dat ook niet doen, maar… Ah. Nou, voor het officiële beleid van de Israëlische regering is, hier valt ook weinig positiefs over te zeggen. We zouden weleens wat meer de nadruk mogen leggen, denk ik, op laat ik zeggen, de kritische kracht in Israël zelf. Daar zit absoluut ruimte. Het enige is, wat ik me de laatste tijd ook wel, steeds in toenemende mate realiseer, maar dat hoeft geen reden te zijn om het niet te doen, dat is dat de verandering zal niet uit Israël zelf komen en ook niet van die… kritische krachten, want die hebben, die zitten niet aan de knoppen van de macht. Kijk, ik bedoel, d’r zijn ontelbaar veel, talloos veel organisaties waar ik lid van zou zijn als ik in Israël zou wonen, dan wel mensen waarmee ik op zou trekken als ik daar zou wonen, maar… al die organisaties en mensen bij elkaar genereren onvoldoende massa om dat Israëlische beleid te veranderen. Dus daar zit ik wel met een dilemma, je kunt natuurlijk je geloof daarin belijden, en dat wil ik ook, en ik vind het ook dapper en ze lopen risico’s en ze hebben analyses die beter zijn dan de onze en ze tonen moed onder omstandigheden die wij niet eens hoeven te trotseren, dat is allemaal waar. Maar de effectiviteit van het optreden zal, vrees ik, beperkt blijven, omdat Israël eerder aan het verrechtsen is en de bezettingspolitiek aan het verharden is dan dat het invloed heeft de andere kant op. Dus ik wil met die steun, die weleens wat uitgesprokener mogen zijn, niet de illusie wekken, als Een Ander Joods Geluid, dat wij verwachten dat daar de verandering vandaan komt. Want dat is niet zo, de verandering komt maar op één manier, denk ik, door selectieve, goed gemikte druk van buiten, die pijn doet in de Israëlische samenleving en de Israëlische politiek. Dat is denk ik de enige manier… de enige hoop die ik eigenlijk nog koester, als het aankomt op het veranderen van het Israëlische beleid. [89:56] En hebben jullie daar nu ook je eigen beleid op aangepast, door nu… is het zo dat jullie nu meer zijn gaan lobbyen bij politici bijvoorbeeld, dat jullie…

 

303  

Nee, eerder minder dan meer. Want wij hanteren eigenlijk een model, waarvan ik denk dat het niet zo heel erg effectief is, en dat is het model… we leveren informatie, maar ik heb een hekel aan die term, om allerlei redenen, maar goed, dat doen we, relatief kwalitatief hoogwaardige informatie, met als gedachte dat we daarmee de publieke opinie en de opinieleiders kunnen beïnvloeden, met… dan wel politici rechtstreeks, dan wel indirect omdat ze uiteindelijk de publieke opinie moeten volgen, met als consequentie dat uiteindelijk het Nederlandse beleid ten aanzien van het Midden-Oosten wordt aangepast, met, op afstand, de verwachting dat als dat gebeurt dat het uiteindelijk ooit z’n effect zal hebben op het Israëlisch beleid ten opzichte van de Palestijnen. Dat is een causale keten, waarvan, waar ik grote twijfels bij heb, of die realistisch is, of dat wel klopt. Of dat zo werkt… En wat zijn de twijfels daar dan bij? A, in hoeverre je door informatie de publieke opinie kunt beïnvloeden. B, in hoeverre je een publieke opinie die, zelfs als die helemaal aan onze kant zou staan, invloed heeft op het Nederlandse beleid, aangezien dit het dossier is dat ministers het dichtst tegen de borst aanhouden en waar ze niks… invloed op tolereren, tolereren sowieso al weinig democratische invloed op buitenlands beleid, maar a fortiori niet op dit dossier, en tenslotte of dat dan toe zou leiden dat als we dat via de EU om zouden kunnen zetten in Europees beleid, of dat dan echt invloed zou hebben op het Israëlische beleid ten opzichte van de Palestijnen en wel fundamenteel. Nou, dat zijn allemaal causale stappen, waarvan ik denk: nou, daar gaat volgens mij… liggen daar vooronderstellingen aan ten grondslag waarvan ik de effectiviteit niet zie. Maar u bent wel de voorzitter van deze organisatie… Ja, nee, dat is ook zo, maar hier zie je dus iets… hier krijg je een kijkje in de keuken. Hier zie je: A, dat er sprake is, achter de voordeur van organisaties, van dat het denken niet stilstaat, dat je ook, hè, dat heet met een mooi woord voortschrijdend inzicht, maar, je kunt ook zeggen van… B, je ziet d’r iets mee van de, laat ik zeggen, van het besef van de huidige voorzitter, dat ie misschien ook zich ten dele overgeeft aan illusies. C, je ziet het effect van het feit dat er geen enkele ontwikkeling ten gunste te signaleren valt in het Israëlische beleid, waardoor je je nu dus gaat afvragen: hoe kunnen we dat dan wel effectief beïnvloeden? Je ziet het effect van discussies en de inbreng van anderen die zeggen: ja, druk is het enige middel, dus ja, natuurlijk… Dat is de ene kant van het verhaal, de andere kant van het verhaal is… Je werkt in een Nederlandse omgeving, je wilt toch geaccepteerd worden binnen de Nederlandse samenleving, dat draagvlak moet je hebben, ja, dan kun je niet… met heel andere opvattingen aan komen zetten, want dan verlies je waarschijnlijk draagvlak… Wat bedoelt u dan met ‘heel andere opvattingen’? Nou, als wij nou eens zouden zeggen: nou jongens, die Tweestatenoplossing, hang die maar aan de wilgen, want het is een uitstekende oplossing, maar Israël gaat hem niet realiseren en er zijn geen  

304  

krachten die Israël kunnen dwingen om hem te realiseren. Laten we nou opgeven, dat is illusiepolitiek, die komt er niet, die Tweestatenoplossing. We opteren van nu af aan voor het bevorderen van en het aandacht vragen voor de Eenstaatoplossing. Het gebied wordt de facto al gedomineerd door Israël, tussen de Middellandse Zee en de Jordaan, alleen het kenmerk is dat voor de Joden een democratie is en voor de Palestijnen een dictatuur, laten we d’r voor iedereen een democratie van maken, one man, one vote, één staat, voor Joden en Palestijnen, van de Hermon tot de Rode Zee en van de Middellandse Zee tot aan de Jordaan. Eén staat. Ja, dan… d’r zijn [ook] argumenten tegen in te brengen hoor, overigens, ik bedoel het is niet zo… homogeen, maar, ja dan ga je waarschijnlijk een standpunt innemen dat zo weinig aansluit bij het internationale standpunt en bij wat mensen denken en vinden, dat… Maar dat is wel hoe u erover denkt? Nou, dit was een voorbeeld. Nee, nou, het punt is dat ik mij wel heb gerealiseerd dat ik mij moet verdiepen in de discussie één of twee staten, maar ik heb altijd de luxe gehad om dat niet te doen en te roepen: wij zijn voor de tweestaatsoplossing en dat ben ik ook nog steeds hoor, dat ben ik ook nog steeds. In principe vind ik dat de beste oplossing op dit moment, maar als je vraagt naar het realiteitsgehalte daarvan, dan ben ik zo langzamerhand wat toe aan ‘s mij heel erg verdiepen in de argumenten, zonder dat ik de uitslag al weet, dat weet ik echt niet. De argumenten pro en contra, de Tweestaatsoplossing en de Eenstaatsoplossing, die zou ik weleens gewoon allemaal voor mezelf op een rij willen zetten, en dan ze willen wegen en willen zeggen: wat is nou realistisch? Waar moet je nou vóór zijn? En hoeveel kans van slagen heeft dat? Want ook van een Eenstaatsoplossing kun je zeggen: dat is het laatste wat de Israëli’s willen en de Palestijnen willen het ook niet, dus begin d’r niet aan. Dus het is niet zo dat ik de uitslag al weet, maar ik zou de discussie wel willen voeren. Want ik vind dat we wat te makkelijk, laat ik zeggen, onze mantra’s pakken en dan denken dat we daarmee de discussie beëindigen. En dat is niet zo. Wil je een beetje, als organisatie ook een beetje in leven blijven en niet jezelf overleven. Dan moet je mee in die discussies. Maar daar is het nu nog te vroeg voor, dus misschien? Nee, ik denk eigenlijk niet dat het te vroeg is en ik denk dat het een heel grote inspanning is om dat allemaal netjes op een rij te zetten. Maar ik denk wel dat het moet gebeuren. En dat is dus, dan zie je dus een voorzitter in werking, die niet zegt: nou, wat wij willen is onmogelijk en achterhaald, maar dan zie je een voorzitter die zegt: inmiddels liggen d’r nog wat meer opties op de plank en moeten wij als organisatie ons niet ook eens serieus in die andere opties verdiepen? Al was het maar om de discussie te kunnen voeren. De conclusie zou best kunnen zijn dat we zeggen: met alle gebreken vinden we toch die Tweestatenoplossing beter. Maar dan kom je in ieder

 

305  

geval goed beslagen ten ijs. Dus dat vind ik ook een rol van een voorzitter, om te zorgen dat de organisatie… laat ik zeggen, bij de tijd blijft. [96:54] Maar hebben jullie je, want ik dacht dus dat die aanpassing van de strategie na dat rapport was dat jullie meer gingen lobbyen, en factsheets gingen versturen, of heb ik dat verkeerd? Dat laatste klopt. Maar dat zijn ‘informatieproducten’ en dat lobbyen hebben we eigenlijk een beetje tussen haakjes gezegd, want goed lobbyen is ontzettend arbeidsintensief, maar we doen het zo’n beetje tussen neus en lippen door, toch. [97:15] En was er verder nog iets binnen die… Ik heb die nieuwe strategie namelijk nog niet helemaal helder voor me. Ja, we zouden ons meer richten op het behouden en uitbreiden van de Joodse aanhang en… met als consequentie dat we dus ook geen dingen zouden doen die potentiële Joodse aanhang van ons zou vervreemden. En daar hoort dus bijvoorbeeld bij dat als Likud mij uitnodigt om te komen praten, dat ik dat doe, en dan hè? En dat ik, als die Onafhankelijke Joodse Stem ons uitnodigt, dat we gaan praten, dat ik in het NIW participeer, dat ik contact heb gezocht met Max van Weezel, binnenkort naar, hoe heet ie, Salomon Bouman ga, nou, oog wil hebben wat er van Joodse kant ons wordt aangereikt. Een uitgestoken hand slaan wij nooit af. Gaan we daarmee [meer Joden] binnenhalen binnen Een Ander Joods Geluid? Ik denk het niet. Als je het mij op de man af vraagt, nee, ik denk het niet. Gaan we daarmee strategisch de weerstand wat wegnemen die er is, waardoor we onze energie niet hoeven te steken in weerwerk dat zou best kunnen, dan zou best kunnen. Dat we ons daarmee wat meer accepté maken, maar ik kan het ook makkelijk verknallen. Of het kan ook makkelijk verknald worden. Ik bedoel, als wij iets kritisch schrijven over het Joods Nationaal Fonds… [Er wordt aangeklopt. Einde bestand.]

2.

WS650127.WMA

[0:08] Hoe willen jullie graag gezien worden, door… door het grote, door de… of door onze gemeenschap, worden wel vaak gezien als pro-Palestijns in ieder geval. Willen jullie daar vanaf?

 

306  

Nou, ik zou in objectieve zin gezien worden als een betrouwbare bron van informatie en opiniesbetreffende het Israëlisch-Palestijnse conflict. Dus op een heel hoog abstractieniveau: wat zij zeggen, daar kun je op bouwen, dat klopt. Dat is in orde. Wat zij vinden, niet alleen wat ze zijn, maar wat ze vinden, daar kun je ook op bouwen. Hun feiten en hun opinies zijn gecheckt, afgewogen en daar kun je een eind mee komen. Zo zou ik willen dat EAJG wordt gezien. [0:53] Ja. En hebben jullie daar ook veranderingen in aangebracht, zodat jullie nu zo gezien worden? Want uit het rapport bleek wel dat het daarvoor niet het geval was… Ja, nou, de politiek zag ons vooral als pro-Palestijns. Nou ja, we streven dus met die ‘informatieproducten’ naar een meer geobjectiveerde beeldvorming en in onze uitingen zijn we ook… laat ik zeggen, die hebben niet meer een… daar is het Hajo Meyer-karakter wel aan ontvallen en ikzelf wil nog weleens wat heftiger zijn, daar is wel gewoon een beetje ruimte voor, maar ook wel een beetje minder dan voorheen. Dan word ik door Rick en Merijn, word ik gecorrigeerd en aangezien dat verstandige en intelligente mensen zijn die het organisatiebelang ook hoog in het vaandel hebben staan, wil ik me daar ook best door laten corrigeren. Maar af en toe, af en toe denk ik wel: als ik helemaal m’n eigen gang kon gaan, hè, bij wijze van spreken, ja dan zou d’r toch nog wel wat heftiger dingen zeggen en schrijven dan ik nu doe. Maar, aan de andere kant, het is maar de vraag hoe effectief dat zou zijn. Want, kijk, organisaties maar ook mensen zoals ik zitten altijd met een dilemma tussen… laat ik zeggen, zeggen wat ze vinden en de effectiviteit van wat ze zeggen. En als je nou eenmaal voorzitter bent van een bestuur of van een organisatie die gekozen heeft voor een relatief gematigd profiel, dan moet je als voorzitter niet allerlei… op eigen houtje allerlei radicale dingen gaan doen, want dat kan niet. [2:40] Nee. Maar wat voor radicale dingen zou u dan willen doen? Wat zou u willen zeggen…? Nou, ik zou wel veel bozer willen zijn over de schandalige manier waarop Israël optreedt tegenover de Palestijnen, dat is echt bij de wilde spinnen af. Ik moet heel vaak, heel vaak denken, ik weet niet of die naam jou wat zegt… Marek Edelman, zegt die naam jou wat? Nee. Heette die nou Marek? Nou. Marek Edelman is nog niet zo lang geleden overleden, was een beroemde Poolse Jood en was een van de leiders van de Opstand in het getto van Warschau. En de laatste overlevende van degen die daar leiding aan hebben gegeven. Voor zover ze niet allemaal toen al om het leven gekomen zijn. En Marek Edelman die… werd ook een keer  

307  

geïnterviewd door de Franse radio en die was nogal, nou ja, was een heel verhaal over die man, een hele interessante, boeiende man, maar die zei op een gegeven moment, in een antwoord op een vraag, over Israël, zei die: ‘Maar meneer, weet u wel wat die bandieten daar doen?’ Weet u wel wat die bandieten daar doen. En dat is me altijd bijgebleven, omdat, het woord bandieten heeft iets ouderwets, iets van Suske en Wiske, zeg maar, maar af en toe lees ik het en dan denk ik: ja, het zijn inderdaad bandieten. Het zijn bandieten. Zoals ze die Palestijnen… [4:00] Maar waarom wordt het dan niet meer, maar dat mag u niet zeggen? Nee. Omdat u dan teveel mensen tegen u in het harnas…? Nou, omdat dat dat niet beschouwd wordt als erg effectief, als contraproductief… Jullie met je radicale clubje… Ja. Ja, precies, dan krijg je dat, heel snel dat radicale image. Maar ja, kijk ‘s, als je de discussie in het NIW volgt, bijvoorbeeld wij hebben iets geschreven over het etiketteren van producten, nou dan zie je dat er al geroepen wordt dat wij Israël willen boycotten. Dan denk ik ook: jullie zijn ook verdomde lui ook. Dat zou ik ook willen schrijven: jullie zijn gewoon lui. Jullie lezen niet eens wat we schrijven. Laat staan dat het jullie toekomt om daar een mening over te ventileren. Doe eerst gewoon je huiswerk, weet je, voordat je… [4:42] En is dat ook een verdienste van Een Ander Joods Geluid, onder andere, dat die etikettering…? Nee. Het komt er wel nu, toch? Ja. Het zou weer niet en toen weer wel. Ja. Maar het is niet jullie verdienste? Nee. Ik dacht dat jullie daar wel ook voor… Nou, ja, ik bedoel, ik hoop dat we helpen om draagvlak te creëren daarvoor, in de politiek, maar het is niet onze verdienste, nee. Of een ander issue: ik heb nog iets geschreven over het JNF, je weet dat… koning… Ja precies. Ja, over Willem-Alexander en dat water… Ja, precies. Nou heb ik daar ontzettend bakzeil gehaald in, als je kijkt naar de antwoorden van de vragen van Timmermans op, die de SP heeft gesteld, maar het is als met de Palestijnen, tot op zekere hoogte, parallel. D’r was ooit één verhaal over het Israëlisch-Palestijns conflict en het Midden-Oosten en dat was het Israëlische verhaal. Dat verhaal bestaat nog steeds, is nog steeds een heel krachtig verhaal en nog steeds voelen heel veel mensen zich daardoor aangesproken. Maar er is een tweede legitieme verhaal naast gekomen, dat is het Palestijnse verhaal. Voelen ook heel veel mensen, in toenemende mate, zich door aangesproken. Ja, verdomme, er is nog een ander volk, en dat heeft minstens zulke legitieme claims als het volk dat nu de dienst uitmaakt. Hoe zit dat eigenlijk? Maar, dat tweede verhaal is fragiel. Eén  

308  

zelfmoordaanslag, en het is weer voor tijden van tafel. En dat is met EAJG ook. Ja, er is een vorm van acceptatie, dat we d’r zijn, nog niet van wat we zijn, maar dat we d’r zijn, maar een of twee ondoordachte uitingen of stukken, of een verhaal à la Hajo Meyer en pats, je kan weer van voor af aan beginnen. Nou, en… Binnen de Joodse gemeenschap… Ja, zeker, ja. Dus dat ben ik me wel bewust. Maar als ik gewoon, en ik ben mij ook bewust dat ik voorzitter ben van een club en dat die club gekozen heeft voor een bepaalde beleidslijn en dat die beleidslijn er een is waarbij… radicaliteit willen vermijden, als ik gewoon alleen maar als Jaap Hamburger mij zou mogen uiten en schrijven, dan klonk het allemaal een beetje anders, maar of dat erg effectief zou zijn is maar helemaal de vraag. Want ik zou misschien wel dan zelf tot de conclusie komen dat ik dat beter niet zou kunnen doen. [6:51] Volgens mij hebben we nu de eerste… wel, meeste al wel gehad hoor. Ja, vindt u ook dat het monopolie op het CIDI want dat was natuurlijk een van jullie eerste… Ja, dat vind ik. Ja? Ja. Dat het goed is dat dat doorbroken is. Is het doorbroken? Nee, niet in de mate waarin ik het zou willen. We, kijk, het valt mij op, hoe vaak Ronny Naftaniël over van alles en nog wat bevraagd wordt. [7:17] Ja, en dat vroeg ik me ook nog af. Ik ben er nu mee bezig, die media-analyse en, want Ronny Naftaniël, altijd als het ook maar over antisemitisme gaat, dan komt hij d’r bij, terwijl hij eigenlijk van het Centrum Informatie Documentatie Israël is, dus niet eens, en ze doen daar ook onderzoeken naar, maar hij is daarvoor wel, zouden jullie ook over dat soort dingen geconsulteerd willen worden, of willen jullie je ver houden juist van, als er iets antisemitisch voorvalt zouden jullie dan ook als bron gevraagd willen worden of helemaal niet? Kijk, het CIDI heeft twee poten. Dat is, ze noemen zich Centrum Informatie en Documentatie Israël, ook wel genoemd… Centrum Indoctrinatie en Desinformatie Israël, maar niet door het CIDI zelf natuurlijk, en de tweede poot is de poot van het monitoren en bestrijden van antisemitisme. Die twee dingen die horen helemaal niet in één organisatie plaats te vinden. Want die leggen een verbinding waar die verbinding juist niet zou moeten. En het bezwaar van het CIDI, dat mensen het onderscheid niet kunnen maken tussen Joden en Israël, [dat] werken ze voor een deel zelf in de hand door niets anders te doen dan over Israël en over Joden te praten. Dat is één. Wij houden ons uitsluitend bezig met het Israëlisch-Palestijnse conflict. Plus met alle verschijnselen die daartoe in relatie staan. Dus als in Nederland… laat ik zeggen, de vermeende opkomst, de vermeende opkomst van antisemitisme gerelateerd wordt door mensen aan het standpunt dat we dan nu maar vooral heel erg… de belangen van  

309  

Israël moeten willen behartigen of als een maatregel, omgekeerd, wat waarschijnlijker is, een maatregel die gericht is op de overtreding van het internationaal recht door de Israëlische staat geïnterpreteerd wordt als een anti-Joodse of anti-Israëlische maatregel, dan willen wij daar best wat van vinden. Als etiketteren in verband gebracht wordt met de ‘Koop niet bij Joden’, of met de boycot van Joden in de nazitijd, dan vinden wij daar iets van, namelijk dat het apekool is. En dan vind ik het vervelend als alleen Ronny Naftaniël daarover zou worden bevraagd. Maar als het gaat om… de besnijdenis of het rituele slachten, dan vindt de EAJG daar helemaal niks van. Want dat staat werkelijk op geen enkele manier in relatie tot het Israëlisch-Palestijnse conflict, en daar wil ik ook helemaal niet over bevraagd worden. En het frustrerende is dat ik daar soms over wordt gebeld en dan moet zeggen: daar zijn we niet van, en na enige uitleg begrijpen ze dat wel, terwijl als het gaat om… over Gaza, waar ik dolgraag m’n zegje over zou willen doen, of over Iran, dan komen we opeens weer in het boekje van die journalisten niet voor. Nee, dat valt mij soms ook wel op, want er zijn heel veel geschikte artikelen voor jullie mening, soms echt letterlijk over kritiek op Israël vanuit Joodse, en dan nog steeds komen jullie niet altijd voor, dan denk ik, ja hoe is dat dan… Nou, dus in die zin zijn we niet geslaagd in een volwaardige tegenspeler te zijn voor de Israëllobby. Mij zul je het woord Joodse lobby niet horen gebruiken, want dat vind ik ook niet, maar we zijn niet een volledige countervailing power bedoelde ik voor de Israëllobby in Nederland en dat zit me ook hoog. [11:59] Ja. En hoe kan je daar verandering in brengen? Nou ja, een van de gedachten is dat je… je zou een verandering kunnen brengen door overal als een bok op de haverkist bovenop te zitten. Door elke keer weer je stem te laten horen in een ingezonden brief, op een andere manier, zodat ze op een gegeven moment niet meer onder je uit kunnen. Maar ja, daar ontbreekt, ik heb zo vaak de aanvechting om iets te schrijven, maar ja, omdat iets nou net d’r naast is, weet je wel? Vandaag nog in de Volkskrant, over de oorlog van Hezbollah met Israël, nee d’r was geen oorlog van Hezbollah met Israël, Israël viel Libanon aan en viel vervolgens Libanon binnen en toen kwam Hezbollah in actie om de Israëlische soldaten in het zuiden van Libanon aan te vallen. Maar dat is iets heel anders dan ‘de oorlog van Hezbollah met Israël’. Nou, soms... Ja, maar dat mag niet van Rick eigenlijk, toch? Tenminste, hij wilde liever niet dat jullie de hele tijd reactief… maar meer dat jullie zelf… Nou ja, ik bedoel, het een sluit het ander niet uit… Mag niet van Rick is een beetje flauw gezegd, maar… Nou… hoe zou je dat anders kunnen doen? Door jezelf in de kijker te spelen. Als een onontkoombare bron van informatie en opinie. En onder andere door gewoon  

310  

overal op te reageren, te laten zien dat je het gewoon net effe helderder ziet dan anderen. Maar dat doen jullie niet. Nee, kijk, nou ja, we doen het naar vermogen. Maar… er zijn ook heel veel gelegenheden die we onbenut laten, domweg vanwege gebrek aan capaciteit en tijd. Het is voor mij ook maar, het is voor mij geen fulltime baan, ofzo. Nee, dat hoorde ik al, inderdaad. Was het maar waar. En natuurlijk moet je ook een beetje geholpen worden door derden, die jou verder helpen dragen. Dus je moet ook investeren in je netwerk en laten zien dat je een fatsoenlijke, normaal denkende organisatie bent. Dat hebben jullie nu dan ook gedaan, misschien, nog meer met het comité van, of de raad van toezicht, nee het comité van advies… Ja, dat is een van de middelen. Het comité van aanbeveling. Ja, dat bedoel ik, sorry. Dus ja… maar ja, wat zie ik. Ik zie dat… toen Israël zestig jaar bestond hield Wouter Bos een feestrede in de RAI. Nu Israël vijfenzestig jaar bestaat houdt Lodewijk Asscher een feestrede in het Concertgebouw. Nu Ronny Naftaniël een prijs krijgt is meneer Timmermans aanwezig om bij de uitreiking van die prijs aanwezig te zijn. Gevestigd Joodse Nederland domineert nog altijd de contacten met de politiek en tot op zekere hoogte ook met de media. Wij zijn nog altijd, laat ik zeggen, de dwarsligger, terwijl ik zou willen dat we minstens op gelijk niveau, meer nog op meer dan gelijk niveau, bejegend en behandeld zouden worden. Nou, dat… daar is dus nog een [hoop werk?] te doen. Ja, dat denk ik wel ja. Helaas. Nou ja, ik denk daar wat ambivalent over, ik vind het ook leuk dat er nog een hoop werk… [Discussie over hoeveel tijd er nog is. Er wordt door Jaap Hamburger iets gehaald of opgezocht.] [17:28] Misschien kunnen we het dan nu nog vooral over de toekomst, of nou ja, dat vond ik ook nog wel, twee dingen vond ik ook nog wel opvallend uit dat rapport, dat het geluid van EAJG ook te elitair zou zijn. Onderschrijft u dit en hebben jullie daar verandering in aangebracht? Dat hebben wij eigenlijk niet als item opgepakt. Nee, ik ben heel verrast om dat van jou te horen. Het was mij ontgaan. Nou ja, het stond er wel in… Godver. Ja nee, ik twijfel daar niet aan. Te elitair… Nou, kennelijk hebben we ons daar niet zo in herkend dat we vinden dat dat… maar wel even iets wat ik even alsnog inbreng. Te elitair… Nou ja… Het is wel zo dat, volgens mij, tenminste ik had het er net nog met Rick over, dat er wel, op Facebook bijvoorbeeld, jullie Facebook-pagina, staan wel lange artikelen waarnaar doorverwezen wordt, en ook in het Engels en ook best pittig, volgens mij, nou ja, het is niet… Als dat jullie doelgroep is… Je hebt gelijk. …dan is dat niet erg, maar het zijn niet hapklare brokjes van oh, dit moet ik weten, dit is het waar misschien sociale media toch… voor zijn. Ja precies. Ja, nee, dat zou daar een uiting van kunnen zijn. Misschien ook meer een vraag voor Merijn,  

311  

uiteindelijk… Elitair in de zin van niet erg toegankelijk voor snelle oordeels- en meningsvorming. Ja, nee, dat… ik vind dat wel even een punt. Goh, dat jij dat nou op moet brengen en dat we dat eigenlijk over het hoofd gezien hebben. Ja goed, ja, ik kan het nog wel eventjes… Nee, maar ik geloof je zonder meer en ik vind het ook heel goed dat je het even vraagt. Ik blijf je het antwoord dus even schuldig. Ik kan me daar opzich best iets bij voorstellen. Maar ja, dan is de vraag: waar wordt het beleid gemaakt hè? Dat wordt ook niet gemaakt in… in de Schilderswijk. Maar daar hebben ze de sociale media niet, nou ja okee goed. Even iets om over na te denken. [19:22] En er stond ook dat er behoefte was aan een meer open bestuursstructuur en – samenstelling. Dat leden vonden dat er met hun suggesties te weinig werd gedaan en dat jullie als een soort gesloten front… bent u het daarmee eens, of…? Ja, ik kan dat wel onderschrijven dat dat… dat het bestuur wel erg in kleine kring heeft geopereerd, maar dat… is ook een beetje de consequentie van… van het feit dat we een stichting zijn en een consequentie van hoe moeizaam het is als je met heel veel mensen over deze onderwerpen praat, om tot een goede eensluidende opvatting te komen die je vervolgens kunt uitdragen, dus een beetje in de aard van de materie en in de aard van de organisatie zit wel dat je het een beetje in kleine kring doet. Maar een van de dingen die we wel hebben geprobeerd is om wat meer mensen te betrekken bij de meningsvorming en om questions and answers te formuleren, waarop kan worden gereageerd, en om in de nieuwsbrief mensen meer te betrekken, bij wat we vinden en wat we uitgedragen hebben, dus dat hebben we ons wel aangetrokken, maar of we nou heel erg geslaagd zijn in de verbinding te maken met de achterban, dat weet ik eigenlijk niet. Je zou van tijd tot tijd dat soort onderzoeken moeten herhalen, om te weten of er iets veranderd is, of dat het beeld nog steeds hetzelfde is, ja. Ja, inderdaad, maar dat kost ook weer… Kost heel veel geld, ja, nee, zo’n onderzoek kunnen we niet zomaar herhalen. Dat is heel kostbaar. Maar wel goed dat jullie het in ieder geval hebben gedaan en dat jullie wel je strategie daarop hebben aangepast. Ja, nou ja, okee. Ik denk dat dat wel heel nuttig is. [21:02] Maar hoe ziet u de toekomst van Een Ander Joods Geluid? Vooral ook eigenlijk op het bestuur, want ik had vernomen dat het wel moeilijk is om ook nieuwe mensen te vinden voor het… Nou ja, ik heb weleens een beetje de vrees dat dit een hartstocht is van een generatie die langzaamaan wat ouder aan het worden is. Als je ook kijkt wie zich nou hebben aangemeld,  

312  

wie we hebben aangezocht voor het comité van aanbeveling, dat zijn natuurlijk toch, ze hebben een relatief hoge gemiddelde leeftijd. Heel hoog zelfs. We hadden wel een enkele jongere op het oog, maar er waren ook mensen die dan vaak weer heel actief leven hebben en dit er dan niet zo een twee drie bij doen. Maar het CIDI slaagt er veel beter in om jongeren aan zich te binden dan wij, veel beter. En dat vind ik dus ook een tekortkoming van EAJG, dat we daar niet in zijn geslaagd, om dat voor elkaar te krijgen. Iemand zei tegen mij: het moet toch verdomme mogelijk zijn, in de huidige tijd, om vijftig Joodse jongeren te binden op het thema mensenrechten, het kan toch niet zo zijn dat er geen vijftig Joodse jongeren te vinden zouden zijn die daar niet warm voor draaien. Nou ja, in ieder geval niet in EAJGverband. Dus, dat, als je vraagt: hoe zie je dat? Nou, ik ben er best bezorgd over. En ik heb niet zomaar een pasklaar antwoord. Ik heb gepraat met Max van Weezel, jou wel bekend waarschijnlijk? Ja… maar ik weet niet meer zo goed waarvan nu. Nou ja, je komt hem heel vaak tegen in… hij is voorzitter van… kom, hoe heet, van Nieuwspoort, hij is echt zo’n journalist met een lange staat van dienst bij Vrij Nederland en vraagbaak voor heel veel aankomende journalisten en anderen. Nou goed, met hem heb ik gesproken, hij heeft een dochter Natascha, Natascha van Weezel en die doet nu, heeft net onderzoek gedaan of doet onderzoek in Buitenveldert en Amstelveen, naar de opvattingen van Joodse jongeren. Oh? Interessant. Ja, en de uitkomsten ook, want die zijn ernstig aan het verrechtsen en zelfs aan het religieus worden. Dat is niet heel gunstig voor jullie… Precies. Want dat kom ik dan weer bij het CiJO niet tegen, het CiJO put kennelijk uit een doelgroep van jongeren die, ja op een bepaalde enthousiaste manier standpunten over Israël willen uitdragen, zonder dat ze knetter rechts geworden zijn. Dus, nou, wij… ontberen een… laat ik zeggen, een jongerenfront, om het maar even zo uit te drukken. Dat hebben we niet en dat is zorgwekkend. Ja, nou ja, goed, jullie hebben natuurlijk nog wel vele jaren te gaan, maar… Ja. Nou kijk, we zijn ook geen echte actiegroep hè? Nee, meer, toch? Nee. En we zouden wel jongeren kunnen aantrekken, misschien, van niet-Joodse huize, dat zou kunnen, maar dan moet je toch meer actiegroepachtig zijn. Ja. En in het bestuur is nog altijd wel de voorwaarde dat het een Joodse achtergrond… Ja. Anders is de legitimiteit, of de legitimiteit… ja, anders ben je ook geen ander Joods geluid meer. Nee, dat is een minimum dat we absoluut willen handhaven. Dus bestuursleden zijn Joden, klaar. Zo simpel is het. [24:28] Nou, eigenlijk zijn we denk ik bijna wel door m’n vragen heen. Ben ik nog iets vergeten, is er nog iets wat je, heel graag wil delen of nog wil zeggen…?

 

313  

Nou, wat ik belangrijk vind is dat je je realiseert dat Een Ander Joods Geluid misschien wel heel vroeg is opgericht, in 2000, 2001, maar dat er inmiddels heel veel van dit soort kritische Joodse groepen zijn. Dat we dus niet, in die zin, heel erg special zijn. Door Europa zijn er vele, maar ook buiten Europa, in de Verenigde Staten, in Australië, in Zuid-Afrika, in Canada, you name it en ze zijn er. Alleen het is dus ook nog een steeds een heel erg versnipperde stem. Een organisatie in Engeland waar ik me heel erg mee verwant voel dat is Jews for Justice for Palestinians, met een JFJFP, … Ja, daar heb ik ook wel over geschreven al… Jews for Justice for Palestinians. Waar jullie website ook op lijkt? Nee, was het maar waar. Jews for Justice for Palestinians, JFJFP. En die hebben een wekelijkse nieuwsbrief, waar ik altijd denk van: goh, fantastisch. A Jewish Voice for Peace in de Verenigde Staten ook, is ook een geweldige organisatie. Maar die is iets meer de religieuze kant op gegaan, maar nog steeds hartstikke goeie analyses. Dus, het besef moet er wel zijn dat, en dan doe ik misschien afbreuk aan wat men bijzonder vindt, maar het besef moet er wel zijn dat een kritische Joodse stem niet een unieke Nederlandse aangelegenheid is, maar heel breed bestaat. [26:13] Het is alleen jammer dat jullie, daar gaat ook al een hoofdstuk van m’n scriptie over, dus maakt u zich geen… over die andere organisaties, ja, of een hoofdstuk... Oh ja? Ja, ik heb ze wel genoemd… Maar ik zie je nu toch JFJFP wel opschrijven. Ja, ja maar misschien, want ik vraag me af of ik wel, of ik, misschien heb ik gewoon vooral de afkorting gebruikt. Maar ik weet wel over die Engelse organisatie die inderdaad ook op de website het meest op jullie lijkt van alle… Ja, dat zullen zij haast wel zijn. Ja, dat denk ik, dat moet dan bijna wel. Jammer is dat jullie d’r niet, of dat Max heeft dan geld gekregen om één organisatie ervan te maken, of één organisatie, dat je sterker kan… Netwerkorganisatie ja. Ja precies. Maar het is dus jammer dat jullie daar, dat hij d’r niet in slaagt, want volgens mij ligt het niet aan zijn... Dat ligt absoluut niet aan Max. Dat ligt onder andere aan de dwarsigheid van de Italiaanse en Fransen. Maar je zou gewoon… ik zou een heel ander model hanteren, door ervaring wijs geworden. Ik zou gewoon zeggen: dat willen we, wie zich bij ons aan wil sluiten moet dat vooral doen. En kijken wie je in je net kan vangen. Maar niet zo van bovenaf denken: nou dat zijn ze en die willen we allemaal bij elkaar… Nee, en dat is wel een goed idee inderdaad, misschien… Fransen en Italianen hebben gewoon echt zulke rare opvattingen over democratie, dus dat, daar kun je niet mee werken. Democratie is namelijk dat iedereen alles van tevoren over alles moet hebben mee kunnen praten. Kan nooit zo zijn dat democratie bestaat uit een mandaat plus verantwoording achteraf, dat is heel ondemocratisch (volgens

 

314  

Fransen en Italianen dus) Ja, Max was er wel een beetje moedeloos van geworden toch? Ja, dat klopt. [Gepraat over de geschiedenisstudie.]

 

315  

Bijlage 7. EAJG en het CIDI in de media.

 

316  

Bijlage 7 EAJG en CIDI in de media

7.1 EAJG in het NRC Hajo Meyer, ‘Een ander joods zelfrespect’, NRC Handelsblad (18-04-2002). Milo Anstadt, ‘Joden moeten niet zo fel reageren op ‘anti-semitisme’, NRC Handelsblad (01-062002) . Hajo G. Meyer, ‘Europese Unie moet Israel tot de orde roepen’, NRC Handelsblad (16-10-2004).  Jaap Hamburger, ‘Kleren was je toch niet met modder’, NRC Handelsblad (05-02-2005). Hajo G. Meyer, ‘Niet ontkenbare diepe boerenwijsheid over Israel’, NRC Handelsblad (26-11-2005). Hajo Meyer, ‘Ingezonden brief’, NRC Handelsblad (31-07-2006). Hajo G. Meyer, ‘Welke grenzen van Israel moeten precies veilig zijn’, NRC Handelsblad (22-112008). Jaap Hamburger, ‘Voer de druk op Israel verder op anders krijgen we nooit twee staten’, NRC Handelsblad (22-06-2013).

Nieuws Frits Abrahams, ‘Opvoeding’, NRC Handelsblad (21-05-2001). ‘

NIW weigert kritische advertentie over Israël’, NRC Handelsblad (15-05-2003).

‘PVDA moet actiever kritisch zijn op Israel’, NRC Handelsblad (12-01-2008). ‘Delegatie vaart mee naar Gazastrook’, NRC Handelsblad (21-02-2011). Leonie van Nierop, ‘Kritiek op rol nieuwe koning bij project in Israel’, NRC Handelsblad (29-042013).

Genoemd Ronny Naftaniel, ‘Vals joods geluid’, NRC Handelsblad (16-04-2002). Gretta Duisenberg, ‘Hollands Dagboek. Gretta Duisenberg’, NRC Handelsblad (16-11-2002).   Danielle Pinedo en Esther Rosenberg, ‘Wie bang is, wordt gebeten. Joodse Defensie Liga trekt in Nederland ten strijde tegen toenemend antisemitisme’, NRC Handelsblad (20-09-2003).

 

317  

Manja Resseler, ‘Preken zoals alleen profeten konden. Het pijnlijke dilemma van joodse kritiek op Israel’, NRC Handelsblad (25-06-2004). Mohammed Benzakour, ‘Het zijn geen normale tijden, en daarom blijft het stil aan de moslimkant’, NRC Handelsblad (01-05-2004). Ronny Nafthaniel, ‘Vergelijking kamp Westerbork is misplaatst’, NRC Handelsblad (03-01-2007) Floris van Straaten, ‘Kritiek op Israel geldt meteen als verraad. Britse organisatie gaat zich beijveren voor een onafhankelijk joods geluid’, NRC Handelsblad (20-02-2007 ),. Wilfred Takken, ‘Theater moet helden tonen. Laura van Dolron speelt toneelstuk voer activiste Rachel Corrie’, NRC Handelsblad (11-10-2007).   Said Bouddouft ‘Allah waakt zelf wel over Islam. Moslims moeten juist werken aan een westerse manier van geloven’ NRC Handelsblad (14 april 2008).   Bron Maarten Huygen, ‘Een ander joods geluid’. NRC Handelsblad (12-04-2002). Pauline Bax, ‘Ik verraad het joodse volk niet. Joden in Nederland raken verdeeld, Palestijnen niet.’ NRC Handelsblad (20-04-2002). Bas Blokker, ‘Moeten joden dat nou zeggen’, NRC Handelsblad (08-06-2002) Cees Banning, ‘Kritiek op Israel geen antisemitisme. Hajo Meyer laakt reacties op EU-Enquete’ NRC Handelsblad (08-11-2003) Guido de Vries, ‘Dit mogen wij niemand aandoen. Max Wieselman van Een Ander Joods Geluid over de Westerbork toespraak’, NRC Handelsblad (27-12-2006). Irene de Pous,’ Israelische vlag wil niet branden in Den Haag. Achthonderd demonstranten tonen bij Israelische ambassade hun verontwaardiging over aanval op scheepskonvooi’, NRC Handelsblad (0106-2010). Leonie van Nierop, ‘Kritiek op rol nieuwe koning bij project in Israel’, NRC Handelsblad (29-042013)

Leonie van Nierop, ‘Rel om Willem Alexander in Israel’, NRC Handelsblad (29-04-2013). Jaus Muller, ‘Broeierige betoging tegen Bush, Blair en Bot; Tweeduizend demonstranten tegen het Israëlische geweld in Libanon’, NRC Handelsblad (24-07-2006)

 

318  

Guido de Vries, ‘Nederland blijf niet zwijgen. Vredesbeweging: Bot moet meer doen’, NRC Handelsblad (03-08-2006).

7.1.2 Het CIDI in het NRC.

Genoemd: Ronald Leopold, ‘Antisemitisme niet snel weggepoetst’, NRC Handelsblad (14-03-2013) Jaap Bosma, ‘Is Naftaniel zo gematigd’, NRC Handelsblad (13-05-2012) Rosanne Hertzberger, ‘Het intillegentere antisemitsme’ NRC Handelsblad (23 juni 2012). Ronald van Raak, ‘De Tweede Kamer moet haar greep op de AIVD vergroten’, NRC Handelsblad (10-03-2012) Bas Heijne, ‘Vieze vingers’, NRC Handelsblad (14-05-2011) Karel Berkhout, ‘Taboe op antisemitsme lijkt verdwenen’, NRC Handelsblad (02-02-2011) Robert Vuisje, ‘Wat is erger Jood of Marokkaan. Minderheden bieden tegen elkaar op. Welk volk moet het diepste leed ondergaan?’, NRC Handelsblad (14-07-2010). ‘‘Lokjood’ inzetten is voor ministers een optie’, NRC Handelsblad (25-06-2010). Paul Andersson Touissant, ‘Antisemitisme is meer dan een incident. Het is normaal’, NRC Handelsblad (12-06-2010) Huib Modderkolk, ‘Debat van de week’, NRC Handelsblad (05-06-2010) Holocaust-cartoon van AEL mag, ‘NRC Handelsblad (23-04-2010) Frits Abrahams, ‘Hallo’, NRC Handelsblad (16-01-2008) Guido de Vries, ‘Dit mogen wij niemand aandoen. Max Wieselman van Een Ander Joods Geluid over de Westerbork toespraak’, NRC Handelsblad (27-12-2006). ‘Belgische extremist vast op Schiphol. Duitsland wil uitlevering’, NRC Handelsblad (05-08-2005). ‘Oostenrijk is een voorbeeld voor Europa. Waarnemer Winkler signaleert toename racisme en vreemdelingenhaat’, NRC Handelsblad (12-02-2005) Mohammed Benzakour, ‘Lichtgeraakte moslims zijn zo gek nog niet’, NRC Handelsbald 23-11-2004). Jannetje Koelewijn, ‘Ik ben niet begonnen. Vrije meningsuiting volgens Theo van Gogh’, NRC Handelsblad (06-11-2004). Rinksje Koelewijn, ‘De rechter zou ons hebben uitgelachen’, NRC Handelsblad (05-11-2004).  

319  

‘Meer aandacht voor vergeten erfgoed’, NRC Handelsblad (06-07-2004). ‘School weigert moslimleider’, NRC Handelsblad (07-05-2004). Mohammed Benzamour, ‘Het zijn geen normale tijden en daarom blijft het stil aan de moslimkant’, NRC Handelsblad (01-05-2004). Ramsey Nasr, ‘Ik laat mijn doden niet beledigen’, NRC Handelsblad (17-04-2004). Ali Eddaoudi, ‘Moslim laat je niet kisten’, NRC Handelsblad (25-11-2003). Danielle Pinedo en Esther Rosenberg, ‘Joodse Liga ook actief in Nederland’, NRC Handelsblad (2011-2003). ‘Rel over column universiteitsblad’. NRC Handelsblad (23-05-2003). ‘Actie tegen Israel is niet bedreigend’, NRC Handelsblad (20-05-2003). ‘Onderzoek Hitlergroet bij protest’, NRC Handelsblad (15-03-2003). Maarten Huygen, ‘Traditioneel terug’, NRC Handelsblad (04-05-2001) ‘Door nazi’s gestolen boeken in Oostenrijk’, NRC Handelsblad (30-03-2000).

Bron:

Huib Modderkolk, ‘In Nederland kan rechts weer zorgeloos voor Israël zijn’, NRC Handelsblad (1801-2012). Nafthan Bouscher, ‘In de ogen van Mohammed B ben ik de verpersoonlijking van het kwaad’, NRC Handelsblad (10-09-2011). Karel Berkhout, ‘Soms telt hakenkruis, soms niet. Omvang van alledaags antisemitisme laat zich lastig meten’, NRC Handelsblad (22-06-2010). Shari Kiljan, ‘Tribune: Strafrechterlijk vervolgd?’, NRC Handelsblad (22-03-2011) ‘Joden hoopval na publicatie ‘Papers’, NRC Handelsblad (27-01-2011) Karel Berkhout, ‘Synagoge schrapt viering sabat na dreiging’, NRC Handelsblad (09-06-2010) ‘Hakenkruis in auto’s gekrast’, NRC Handelsblad (13-07-2009) ‘Politie alert na brand synagogen’, NRC Handelsblad (19-01-2009). ‘Justitie: demonstratie tegen Israël uitzoeken’, NRC Handelsblad (14-01-2009).

 

320  

Mark Kranenbrug, ‘Een woord over Israël en er is weer trammelant; Midden-Oosten stellingen in Nederlandse politiek worden naar aanleiding inval Gazastrook weer ingenomen’, NRC Handelsblad (06-01-2009) Mark Kranenburg, ‘We stonden en staan weer achter Israël. Nederland laat ‘bijzonder volk’ niet zakken ook al kruipen we achter de grote Europese rug’, NRC Handelsblad (14-05-2008). ‘Herdenking Holocaust bloeit’, NRC Handelsblad (22-01-2008). Jannetje Koelewijn, ‘Van pro naar anti. Historische sympathie voor Israël in Nederland kalft af’, NRC Handelsblad (05-08-2006). Japke D-Bouma, ‘Hitlergroet in gemeentelijk buurthuis’, NRC Handelsblad (16-08-2005). Ahmet Olgun, ‘Van GAZA ontruimen komt oorlog’, (20-07-2005). ‘Premier erkent falen jegens joden’, NRC Handelsblad (11-04-2005) Ewoud Sanders, ‘Hamas, en masse’, NRC Handelsblad (30-08-2004). ‘Hirsi Ali: ‘geen jongens besnijden’, NRC Handelsblad (04-10-2004). ‘Vrees in Den-Haag voor buswrak’, NRC Handelsblad (17-02-2004). ‘Topman AEL-NL wordt verdacht van misdrijven’, NRC Handelsblad. (30-04-2003) ‘Ik verraad het joodse volk niet. Joden in Nederland raken verdeeld. Palestijnen niet’, NRC Handelsblad (20-04-2002) Freek Staps, ‘Plaatjes Bin Laden op website vastgoed’, NRC Handelsblad (26-10-2001). Tracy Metz, ‘Ik heb altijd geleerd weerbaar te zijn. Ronny Nafthaniel jood van overtuiging en van beroep’, NRC Handelsblad (11-03-2000). ‘Organisaties willen meer geld. Tegoeden uit de oorlog’, NRC Handelsblad (28-01-2000). ‘Kok: opvang na oorlog schoot tekort’, NRC Handelsblad (27-01-2000). Ward Wijndelts, ‘Diamant thriller in opspraak en uitgesteld’, NRC Handelsblad (29-06-2001). ‘Demonstratie joden tegen bewind Iran’, NRC Handelsblad (04-07-2000). ‘Mea culpa. Doorbraak of niet’, NRC Handelsblad (13-03-2000).

Nieuws: Danielle Pinedo, ‘CU: help joden bij beveiliging’, NRC Handelsblad (03-09-2011) ‘CIDI: Jodenhaat toegenomen door oorlog in Libanon’, NRC Handelsblad (17-08-2006).

 

321  

‘CIDI doet aangifte tegen rappers’, NRC Handelsblad (22-07-2005). ‘CIDI geeft al dertig jaar informatie over Israel’, NRC Handelsblad (11-04-2005). ‘CIDI wil toneelstuk blokkeren’, NRC Handelsblad (15-09-2004) ‘Aangifte CIDI’, NRC Handelsblad (06-07-2004). ‘CIDI verzoekt weigeren van moslimleider; Pakistaan houdt AEL-lezing’, NRC Handelsblad (06-052004). ‘Uitleg zoon lokt aangifte CIDI uit’, NRC Handelsblad (03-05-2004). ‘Stijging van antisemitische incidenten’, NRC Handelsblad (14-06-2003). ‘Actie tegen nazisite’, NRC Handelsblad (31-05-2003). Veel meer antisemtische uitingen’, NRC Handelsblad (31-05-2002). ‘CIDI ongelukkig met Fassbinder’, NRC Handelsblad (29-10-2001).

Opinie: Ronny Naftaniel, ‘Labelen van producten is pure symboolpolitiek. Laat Obama nederzettingenbeleid Israël aanpakken’, NRC Handelsblad (12-03-2013) Ronny Naftaniel, ‘Netanyahu’s bouwplan is zinloze strafmaatregel’, NRC Handelsblad (05-12-2012) Ronny Naftaniel, ‘Overdrijf Israelisch loyaliteitsleed niet’, NRC Handelsblad (16-10-2010) Ruben Koekoek, ‘Iran is wel antisemitisch’, NRC Handelsblad (09-05-2008). Priscilla Andoetoe, ‘Israëlische nationaliteit bestaat wel degelijk’, NRC Handelsblad (15-03-2007) Priscilla Andoetoe, ‘Bij openbaar ambt hoort 1 paspoort. In Israël is in de wet een duidelijke en pragmatische regeling getroffen’, NRC Handelsblad (01-03-2007). Ronny Nafthaniel, ‘Vergelijking met kamp Westerbork is misplaatst’, NRC Handelsblad (03-012007). Ronny Naftaniel, ‘Opinie’, NRC Handelsblad (29-08-2006) Priscilla Andoetoe, ‘Brief’, NRC Handelsblad (01-07-2006) Eran Ergan, ‘Bizarre recensies Muziek uit Ghetto van Lodz’, NRC Handelsblad (06-05-2005). ‘Eran Nagan (CIDI), ‘Moslimgemeenschap’, NRC Handelsblad (11-05-2004). Ronny Nafthaniel, ‘Diabolische logica 1’, NRC Handelsblad (03-12-2003) Opnie, Ronny Nafthaniel,‘Misleidende advertentie 3’ NRC Handelsblad (12-11-2002).  

322  

Opinie: Hadassa Hirschfeld, ‘Anti-racisme’, NRC Handelsblad (28-08-2001).

  7.2.  EAJG  in  de  Volkskrant     Genoemd   ‘Overleg met joodse gemeenschap’, de Volkskrant (24-10-2000).   Anet Bleich ‘Waar heeft Arafat zijn Nobelprijs opgeborgen’, de Volkskrant (01-11-2000). Bettina Sanders-Wolf, ‘Dolksteek’, de Volkskrant (22-05-2001). Mischa Wertheim, ‘Een ander geluid’, de Volkskrant (02-02-2002). Marcel van Dam, ‘Het nieuwe nationalisme en solidariteit’, de Volkskrant (25-04-2002). Ronny Naftaniel, ‘Antisemitsme is geen spook. Haat moslims jegens Joden heeft niets te maken met Israël’, de Volkskrant (02-05-2002). Anet Bleich ‘Hou heilige oorlog in godsnaam buiten de deur’, de Volkskrant (06-05-2002). Die vlag is niet van Yasser Arafat. Gretta Duisenberg heeft de Palestijnse vierkleur weggehaald nu haar mans functie in geding is’, de Volkskrant (29-05-2002). Paul Brill, ‘Praten over Israel. Televisie’, de Volkskrant (24-10-2003). Anet Bleich, ‘Een ouderwets verlangen’, de Volkskrant (12-11-2003)  Janny Groen, ‘Geheim’ rapport toch op internet’, de Volkskrant (04-12-2003).   Frank van Vree, ‘Israels verraad aan de Joden’, de Volkskrant (19-12-2003). Astrid Theunissen, ‘Ja, ik breek met mensen. Leon de Winter’, de Volkskrant (21-02-2004). Sonja Zimmerman, “Sluit EU-voorzitterschap waardig af in Jayyous’, de Volkskrant (24-12-2004). David Cohen en Ruben Vis, ‘Israel is als laatste strohalm voor alle Joden van belang’, de Volkskrant (26-04-2005). Nel van der Meiden, ‘Affiniteit’, de Volkskrant (21-05-2005).   Pim. P. Stegena, ‘Verfrissend om taboes te doorbreken maar sla daarbij niet door’, de Volkskrant (21-05-2005.)

Cornald Maas, ‘Harry wilde altijd ontsnappen’, de Volkskrant (01-04-2006). Daan van Seventer, ‘Kritiek brengt de vrede niet dichterbij vindt de rabbijn’, de Volkskrant (05-082006). ‘Onvrede omtrent frase over Israël’, de Volkskrant (27-12-2006).

 

323  

Hijman Louis van Dijk, ‘Westerbork’, de Volkskrant (29-12-2006). Ronny Nafthaniel, ‘Ander Joods geluid maakt zich schuldig aan jij-bak’, de Volkskrant (03-01-2007). Wim Bossema, ‘Speelt George Soros antisemieten in de kaart? Het debat in: de Verenigde Staten’, de Volkskrant (05-05-2007). Nausicaa Marbe, ‘Vriend van Israël’, de Volkskrant (08-07-2007). Maarten en Frank Meester, ‘Kan een oorlogsvliegtuig joods zijn?’, de Volkskrant (22-03-2008). Nausicaa Marbe, ‘Met geld kun je veel kopen’, de Volkskrant (28-03-2008). Khalid Boudou en Oscar van Gelderen, ‘Wij willen ook een ander geluid. Stilte’, de Volkskrant (2903-2008) . Dirk Jan van Baar, ‘Zestig jaar Israel is wel een felicitatie waard. Israel 1948-2008. Succes of vergissing?’, de Volkskrant (08-05-2008). Theo Koele, ‘‘Geschokte’ Verhagen roept Israel op matje, Kamer wil onderzoek’, de Volkskrant (0106-2010). Ratna Pelle, ‘Rosenthal moet veel meer anti-Israël organisaties gaan aanpakken’, de Volkskrant (2701-2011). Dirk-Jan Baar, ‘Hoog tijd voor Een Ander Europees Geluid in het Midden-Oosten’, de Volkskrant (0808-2013).

  Bron Nell Westerlaken, ‘Respect voor Palestijnen’ de Volkskrant (04-11-2000). Rachido Azough en Bert Wagendorp, ‘Vastbesloten vrouw met overtuigingskracht’, de Volkskrant (04-06-2002). Ben Haveman, ‘Harry de Winter’, de Volkskrant (22-07-2002). ‘De onvermoeibare beschermer van de joodse ziel. Ronny Nafthaniel’, de Volkskrant (28-03-2006). Wim de Jong, ‘Niemand heeft mij ooit vertelt wat ik moet doen’, de Volkskrant (20-05-2006). Lidy Nicolasen, ‘Israel heeft een Mandela nodig, een echte messias, de Volkskrant (05-08-2006).   ‘Minderheden ballen vuist tegen politici die haat zaaien’, de Volkskrant (16-09-2005).

 

324  

Menno van Dongen, ‘Kleurrijk demonstreren tegen bomenregen. Tweeduizend mensen betogen tegen het plotseling opgelaaide geweld in het Midden-Oosten’, de Volkskrant (24-07-2006). Marjan van den Berg, ‘Israel is nu de ontwrichtende factor’, de Volkskrant (01-06-2007). Mirjam Schottelndreier,‘Beter mens door Auschwitz’, de Volkskrant (23-02-2008). Ellen de Visser, ‘Geen verschil tussen keppeltje en hoofddoek’, de Volkskrant (17-03-2008). Gerard Reijn en Marjan van den Berg, ‘Altijd meer willen doen dan zaken. Dinsdagprofiel Harry de Winter’, de Volkskrant (25-03-2008).

Nieuws  ‘Joodse belangengroep voor Palestijnse staat’ (11-05-2001). Wim Bossema, ‘Israeli weigert dienst in bezet gebied’, de Volkskrant (27-04-2002). Rob Vreeken, ‘Ommars ommuurde olijven smeken te worden geplukt’, de Volkskrant (29-11-2004). ‘Duizenden reacties op advertentie de Winter over Wilders, de Volkskrant (18-03-2008). Wilco Dekker, ‘De Winter onderzoekt stappen tegen Ellian’, de Volkskrant (27-03-2008).   Opinie

Hajo G. Meyer, ‘Israeli’s en Palestijnen hebben elkaar tot extremist gemaakt’, de Volkskrant (13-042002). Hajo G. Meyer,‘Israel misbruikt antisemitisme taboe. Minister Perez gedraagt zich misdadig door kritiek op Israel gelijk te stellen aan antisemitisme’, de Volkskrant (26-04-2002). Hajo G. Meyer,‘Antisemitisme wordt als uitvlucht gebruikt’, de Volkskrant (14-06-2002). Jaap Hamburger, ‘Israel is een ramp voor zijn buren geworden’, de Volkskrant (04-08-2003). Hajo G. Meyer, ’Veiligheidshek splijt bovenal Palestijnen’, de Volkskrant (23-02-2004). Hajo G. Meyer. ‘Joden moeten antisemitisme niet aanwakkeren’, de Volkskrant (05-03-2004). Jaap Hamburger, ‘Selectiviteit is geen schande. De Winter ontzegt anderen het recht dat hij zelf claimt’, de Volkskrant (15-07-2004). Jaap Hamburger, ‘De Winter’, de Volkskrant (27-01-2005). Jaap Hamburger, ‘Joden zijn moreel niet superieur’, de Volkskrant (14-05-2005) Hajo G. Meyer, Het archief van Naftaniel is onvolledig. Van Agt trok in 1982 dezelfde conclusies als collega’s in Israel’, de Volkskrant (02-09-2005).

 

325  

‘Jaap Hamburger, ‘Op inhoud kritiek gaat CIDI niet in’, de Volkskrant (29-05-2006) . Hajo G. Meyer. Kennis leidt tot besef’, de Volkskrant (06-01-2007). Jaap Hamburger, ‘Niet de Joden misdragen zich, maar de staat Israel’, de Volkskrant (12-06-2007). Hajo G. Meyer, ‘Palestijnen bedreigd zoals Joden in 1938’, de Volkskrant (10-07-2007).   Jaap  Hamburger,  ‘‘Wilders hoont nuances weg’, de Volkskrant (27-03-2008). Jaap Hamburger, ‘De stemmen van het andere Israël moeten vaker klinken’, de Volkskrant (02-122008). Jaap Hamburger, ‘Recht op veiligheid is geen Israëlisch monopolie’, de Volkskrant (10-01-2009). Jaap Hamburger, Brief van de dag, ‘voor Palestijnen is er geen rechtsgang’, de Volkskrant (03-10-2011) Rick Meulensteen, ‘Israel moet radicale kolonisten intomen’, de Volkskrant (16-03-2012). Jaap Hamburger, ‘Innige betrekkingen met Israël bevriezen’, de Volkskrant (05-06-2012).  

Jaap Hamburger, ‘Alleen Israël kan zich concessies veroorloven’, de Volkskrant (05-08-2013).

  7.2.1  CIDI  in  de  Volkskrant     Nieuws:       ‘CIDI dient klacht in tegen moslim stichting’, de Volkskrant (16-10-2001), ‘CIDI opent hotline over toestand Israël’, de Volkskrant (30-04-2002). ‘CIDI kritiseert toneelstuk om rol van Joden’, de Volkskrant (16-11-2004). Menno van Dongen, ‘Dominee omstreden na preek over Joden’, de Volkskrant (19-05-2006). CIDI: brandstichtingen in synagogen’, de Volkskrant (19-01-2009). Janny Groen en Annieke Kranenberg, ‘Justitie zit in zijn maag met cartoonaffaires’, de Volkskrant (05-06-2009). 104’, de Volkskrant (08-11-2008), Toename antisemitisme in januari’, de Volkskrant (04-11-2009) ‘Toename antisemitisme in januari’, de Volkskrant (04-11-2009). Paul Brill, ‘Lieberman houdt zich in in Amsterdam’, de Volkskrant (12-11-2009) . ‘ CIDI registreert daling antisemitimse’, de Volkskrant (15-11-2011).      

 

326  

Genoemd:    

‘Wiewatwaar: R.A Levisson’, de Volkskrant (28-05-2001) ‘CIDI dient klacht in tegen moslim stichting’, de Volkskrant (16-10-2001), ‘CIDI opent hotline over toestand Israël’, de Volkskrant (30-04-2002).

Anet Bleich, ‘Hou de heilige oorlog in godsnaam buiten de deur’, de Volkskrant (06-05-2002) . ‘CIDI kritiseert toneelstuk om rol van Joden’, de Volkskrant (16-11-2004). ‘Schuld en boete’, de Volkskrant (18-03-2005). WieWatWaar: positie van de joodse gemeenschap’, de Volkskrant (25-03-2005). Hajo G. Meyer, ‘Het archief van Nafthaniel is onvolledig. Van Agt trok in 1982 dezelfde conclusies als collega’s in Israël’, de Volkskrant (02-09-2005). Menno van Dongen, ‘Dominee omstreden na preek over Joden’, de Volkskrant (19-05-2006), Kim van Keken, ‘Dominee blijft, gemeente wijkt’, de Volkskrant (22-05-2006). Jaap Hamburger, ‘Op inhoud gaat CIDI niet in’, de Volkskrant (29-12-2006). 104’, de Volkskrant (08-11-2008)

Nausicaa Marbe, ‘Van Bommel gooit olie op het vuur’, de Volkskrant ( 09-01-2009) ‘CIDI: brandstichtingen in synagogen’, de Volkskrant (19-01-2009). Koen Docter, ‘Bram Peper bepleit namens Iran Comite druk op Teheran’, de Volkskrant (31-03-2009). Ron Meerhof, ‘Rutte wekt woede op van partij’, de Volkskrant (29-05-2009).

Ron Meerhof, ‘Vriend het gaat mij om rechtvaardigheid. Activist voor de Palestijnen of activisit tegen Israël. De meningen over van Agt zijn sterk verdeeld’, de Volkskrant (08-08-2009). Janny Groen en Annieke Kranenberg, ‘AEL voor rechter vanwege cartoon’, de Volkskrant (03-092009). Toename antisemitisme in januari’, de Volkskrant (04-11-2009), Charlotte Huisman, ‘Vrijspraak Holocaust-cartoon’, de Volkskrant (23-04-2010). Jaor Stranders, ‘Antisemieten eisen hun eigen Holocaust op’, de Volkskrant (26-06-2010). Pieter Hilhorst, ‘Heilige verontwaardiging’, de Volkskrant (29-06-2010). Ratna Pelle, ‘Rosenthal moet veel meer anti-Israël gaan aanpakken’, de Volkskrant (27-01-2011). Manfred Gersenfeld, ‘Gedetailleerd onderzoek antisemitisme vereist’, de Volkskrant (02-02-2011).  

327  

Paul Aarts, ‘Wees niet langer slaaf van VS en Israël’, de Volkskrant (10-02-2011). Nathan Bouscher, ‘Joods Marokkaanse dialoog verwerd tot doel opzichzelf’, de Volkskrant (31-032011). Paul Brill, ‘Stekel Buchenwald hek’, de Volkskrant ( 27-05-2011). ‘CIDI registreert daling antisemitimse’, de Volkskrant (15-11-2011). Werner de Bos, ‘Brief van de dag. Kritiek op Palestijnse eisen is eenzijdig’, de Volkskrant (27-112011). Martin Sommer, ‘Wilhelmina gevallen heldin’, (07-01-2012). Joost de Vries, ‘Krenkend ontkennen van genociden moet strafbaar worden. Twistgesprek Joost de Vries met Joel Voordewind, de Volkskrant (03-03-2012). Bram Enning‘ Op de dam moeten we geen SS’ers herdenken’, de Volkskrant (27-04-2012).   Nausicaa Marbe, Scholieren die joden haten, de Volkskrant (08-03-2013).  

  Opinieartikelen Ronny Naftaniel, ‘Antisemitisme is geen spook. Haat moslims jegens Joden heeft niets te maken met Israël’, de Volkskrant (02-05-2002). ‘Israël moet angst Europa serieus nemen’, de Volkskrant (07-11-2003) Ronny Nafthaniel, ‘Van Agt heeft selectief geheugen’, de Volkskrant ( 30-08-2005). Ronny Nafthaniel, ‘Reis naar Riyad onvoldoende gerechtvaardigd’, de Volkskrant (16-02-2006). Ronny Naftaniel, ‘Ander Joods geluid maakt zich schuldig aan jij-bak’, de Volkskrant (03-01-2007)

Richard D. Priem, ‘Zowel Israel als de Palestijnen hebben baat bij oplossing conflict’, de Volkskrant (08-09-2010). Marthe Tholen doet in haar artikel ‘Help Egypte met echte democratie’, de Volkskrant (08-02-2011). Ronny Nafthaniel, ‘Goldstone rapport was slechts politiek middel’, de Volkskrant ( 06-04-2011). Esther Voet, ‘VN zal met de erkenning van Palestina het vredesproces geen dienst bewijzen’, de Volkskrant (29-11-12).

           

328  

7.3 EAJG in Trouw

Bron Kustaw Bessems, ‘Ik wil laten zien dat sommige joden geen geweld willen. Ander geluid’, Trouw (25-10-2000). Rob Pietersen, ‘Jodenvervolging begon ook zo. Joodse gemeenschap steunt de Winter in zijn strijd tegen Wilders’, Trouw (18-03-2008). ‘Van Bommel bedoelde 'geweldloze' intifada, maar erkent onhandigheid’ Trouw (06-01-2009). ‘Van Bommel niet bij herdenking’, Trouw (13-01-2009).

Nieuws ‘Joodse groep strijdt voor Palestijnse staat’ Trouw (11-05-2001). ‘Genoeg is genoeg hekelt toon kabinetsbeleid’ Trouw (19-11-2005).   ‘Israel en het recht van de wanhoop’, Trouw (09-02-2013).

Genoemd Tamarah Benima, ‘Een Ander Joods Geluid. Overgevoeligheid bij negatieve kritiek op Israël’, Trouw (26-10- 2000). Yoram Stein, ‘Je kunt niet macho zijn en zielig’, Trouw (27-10-2000). Masja Cohen, ‘Zinnetje wij Joden vinden is per definitie onzinnig’, Trouw (28-10-2000). Stan Houcke,‘De absurditeit van pro-Israëlisch geluid’, Trouw (18 -11- 2000). Imam: laten joden tegen ‘apartheid Israel spreken’, Trouw (31-10-2000). Tamarah Benima ‘Palestijnen kopen niets voor politiek correcte betweterij’, Trouw (21-11-2000). Tamarah Benima, ‘Het land Israël’, Trouw (13-02-2001). Mike Bing, ‘Israeli’s zijn geen nazi’s’, Trouw (13-02-2001). Dirk Engel, ‘Herinneren naar goed joods gebruik’, Trouw (15 -02-2001) . Carl Friedman, ‘Joodse Palestijnen’, Trouw (17-02-2001).

 

329  

Carl Friedman, ‘Niks geleerd’, Trouw (24-02-2001). Theo de Graaf, ‘Eigen wreedheden ontkennen brengt geen vrede’, Trouw (01-03-2001). ‘Herdenking omgekomen familie’, Trouw (15-08-2001). Tamara Benima, ‘Gedwongen Jodin’, Trouw (28-08-2001).   Ahmed Aboutaleb, ‘Bedrieger’, Trouw (30-04-2002). Cokky van Liempt, ‘Over de laffe jood hoor je niemand meer’ Trouw (20-05-2002). Ton Crijnen, ‘Empowerment’, Trouw (17-11-2003) Lodewijk Drost, ‘Nieuw platform sabbatsvierders. Messiasbelijders’, (01-06-2006). Bert de Bruin, Palestijnen en Israeli’s zijn slachtoffer en dader’ Trouw (23-11-2006). ‘Kerkinactie stapt uit pro-Palestijns UCP’, Trouw (03-01- 2007). Daniel Teeboom, ‘Iedereen houdt van dode joden’, Trouw (05-05-2007). Bart Griffoen, ‘Teeboom (1)’, Trouw (12-05-2007). Johan ten Hove, ‘Niemand wil op de lijst met nitwitten. De week volgens Ten Hove’, Trouw (16-062007) Sylvian Ephimenco, ‘Lastercampagne’, Trouw ( 19-06-2007). Ratna Pelle, ‘De boodschap van Van Agt’, Trouw (23-06-2007). Bram van der Lek, ‘Onverkwikkelijk’, Trouw (23-06-2007). Emiel Hakkenes, ‘PKN zoekt balans tussen band met Israël en lijden van de Palestijnen’, Trouw (17-11-2007). Emiel Hakkenes en Nynke Sietsema, ‘Joodse gemeenschap is klein en verwaterd’, Trouw (08-12-2010) Marije van Beek, ‘Ze pakten de draad weer op’, Trouw (17-01-2011).

Opinie Anneke Jos Mouthaan, ‘Wij joden vinden’, Trouw (02-11-2000). H.J.G Meyer, ‘Israël doet denken aan nazi-duitsland’ Trouw (10-02-2001). H.J.G. Meyer, ‘ Duitsland tot 1938 en het huidige Israël’, Trouw (16-02-2001). Jaap Hamburger en Martin Siepermann, ‘Dries van Agt is juist de heraut van verandering’ Trouw (1806-2007). Hajo Meyer, ‘Kritiek op Israël is kritiek op Israël, geen antisemitsme’, Trouw (12-05-2007).

 

330  

Jaap Hamburger, ‘Wie de bezetting ontkent, staat buiten het debat’, Trouw (30 mei 2009) Jaap Hamburger en Willem Gert Aldershof, ‘Maak Israël duidelijk dat het voortaan echt anders moet’, Trouw (15-07-2010) Jaap Hamburger, Verwar kritiek op Israël niet met antisemitisme’, Trouw (12-08-2010).

7.3.1 CIDI in Trouw

Bron Emiel Gordts, ‘Holocaust actie beledigend’, Trouw (09-04-2004). ‘Joden helpen moslims islamofobie te weren’, Trouw (18-05-2004). ‘Incident zegt niets over alle Polen’, Trouw (31-05-2005). ‘Predikant blijft in Wassenaar’, Trouw (22-05-2006). Lodewijk Dros, ‘Islamitisch, tegen Joden en te koop’, Trouw (17-06-2006).

‘Mos excuses zijn voor CIDI genoeg’ Trouw (08-09-2006). ‘Op de brommer naar Israël om te helpen in de strijd’ Trouw (09-06-2007).

‘Van Bommel bedoelde geweldloze intifada maar erkent onhandigheid’, Trouw (06-01-2009). Rob Pietersen, ‘Gaza oorlog roept vooral verbale reacties op’, Trouw (08-01-2009).

‘Joodse leiders: Dit doet veel mensen pijn’, Trouw (29-05-2009). Maaike van Houten, ‘Onderzoeksters: meisjes treden op tegen antisemitisme’, Trouw (16-05-2010).

Ingrid Veel, ‘Rituele slacht verdeelt PvdA’, Trouw (30-04-2011). ‘Het leven nemen zoals het komt of niet komt’, Trouw (12-05-2011). ‘Onder beveiliging naar Duits graf’, Trouw (05-05-2012). ‘Vandaag’, Trouw (08-03-2013).

Genoemd ‘Een ander joods geluid. Overgevoeligheid bij negatieve kritiek op Israël’, Trouw (26-102000).  

331  

‘Buikdanseres Yonina haalt het Joodse lexicon niet’, Trouw (29-03-2001). ‘Brede oproep voor stoppen geweld in Midden-Oosten’, Trouw (19-03-2002).

Ebru Umar, ‘Bijeenkomst AEL’, Trouw (17-04-2003). Emiel Gordts, ‘Holocaust-actie beledigend’, Trouw (09-04-2004). Germ Kemper, ‘Begripsvernauwing’, Trouw (05-05-2004). Rabbijn R. Evers, ‘Antisemitsme is niet ludiek’ Trouw (18-02-2006). Emiel Hakkenes, ‘Krant snoert Arslan mond over genocide’, Trouw (12-05-2006). ‘Anti-joodse preek is ingetrokken’, Trouw (20-05-2006).

Teun Lagas, ‘Het is nooit goed in het Israël debat’, Trouw (26-07-2006). Daniel Teeboom, ‘Joodse rellen’, Trouw (09-02-2008). ‘Hirch Balin bekijkt rol politie Gaza-demonstraties’, Trouw (15-01-2009).

‘Bouw omstreden Buchwaldhek mag doorgaan’, Trouw (24-05-2011). ‘Het leven nemen zoals het komt, of niet komt’, Trouw (12-12-2011). ‘Met het gedicht zelf is niets mis’, Trouw (27-04-2012).

Nieuws ‘Brede oproep voor stoppen geweld in Midden-Oosten’, Trouw (19-03-2002).   Ebru Umar, ‘Bijeenkomst AEL’, Trouw (17-04-2003). ‘CIDI vindt ‘het beloofde land’antismetisch’, Trouw (16-09-2004). ‘CIDI doet aangifte tegen makers anti-joodse rap’ Trouw ( 22-07-2005). ‘CIDI: schors dominee vanwege antismetisme’, Trouw (18-05-2006). ‘CIDI: daling antisemitsche incidenten stokt door Libanon oorlog’, Trouw (18-08-2006). ‘Minder meldingen van antisemitisme’, Trouw (15-09-2011). ‘CIDI wil geen gedicht over SS’er bij dodenherdenking’, Trouw (26-04-2012). ‘Minder antisemtische incideten, meer gescheld’, Trouw (19-06-2012).

Opinie  

332  

Ronny Naftaniel, ‘Columnist’, Trouw (13-05-2002). Ronny Nafaniel,’Bijeenkomst AEL (2)’,Trouw, (17-04-2003). Hadassa Hirschfeld, ‘Laat begrip Auschwitz niet afslijten tot een holle frase’, Trouw (09-05-2007).

Ronny Naftaniel, ‘De raketten vallen niet toevallig nu op Israël’, Trouw (20-11-2012).

Artikelen EAJG in het NIW   2000 -2002

GF, ‘Help de vrede’ NIW 4 (27-10-2000) Jitsgak Moed, ‘Wij zijn netjes’, NIW (03-11-2000). A.J. van t’ Kruis, ‘Dictatoriaal’, NIW (03-11-2000). Eddy Keizer, Laatdunkend’, NIW (03-11-2000). Bloeme Evers, ‘Word wijs’, NIW 5 (03-11-2000). Eddy Keizer, ‘Laatdunkend’, NIW 5 (03-11-2000). V.B. Polak, ‘Arrogant’, NIW 5 (03-11-2000). D. van der Plaat, ‘Vijfde colonne’ NIW5 (03-11-2000). Flory Neter Polak, ‘Mok verbaasd’ NIW5 (03-11-2000). Tom Boekman, ‘Beschamend’,NIW5 (03-11-2000). Tom Spiero, ‘Mediablitz’, NIW (10-11-2000). Ruth Waterman, ‘Vervolg op een ander joods geluid’ NIW (10-11-2000). Anneke Jos Mouthaan, ‘Mediablitz 2’, NIW 7 (17-11-2000).

  2001 David Gaillard, ‘Politieke Israël clubs nog vooral actief op internet’ NIW (26-01-2001). Chawwa Wijnberg, ‘Harry de Winter. De honderdjarige oorlog’, NIW 14 (09-02-2001). Anet Bleich, ‘Bang voor Sharon’ NIW 12 (09-02-2001).

 

333  

GD, ‘Ander joods geluid. Taboe doorbreken dat kritiek op Israël altijd antisemitsch is’, NIW 20 (1304-2001). Max van Weezel, ‘Lief, heel lief’, NIW 27 (20-04-2001). David Gaillard, ‘Luister naar Barak en alles komt goed’, NIW 18 (11-05-2001) 9. Ronny Naftaniel , ‘Een Joods Geluid’, NIW 18 (11-05-2001). D.G, ‘Vredesmacht’, NIW (15-06-2001). Frits Abrahams, ‘Opvoeding’, NIW (21-05-2001). Jesse M. Kamphuis, ‘Titel onbekend’, NIW (20-07-2001) Elise Friedman, ‘Morgenochtend kan het vrede zijn’, NIW (28-09-2001). Jonathan Koopmans, ‘Vrijemarktwerking’, NIW 28 (17-08-2001). David Guillard, ‘’De mevrouw’’ Tamarah’, NIW 11 (07-09-2001). Hajo Meyer, ‘Naftaniel’, NIW (23-11-2001).

2002 Leon de Winter, ‘Neef Harry’, NIW 14 (04-01-2002). Harry de Winter, ‘Oproep No.3 Reactie op Leon de Winter’, NIW 16 (04-01-2002). Leon de Winter, ‘Beste neef Harry’, NIW 17 (25-01-2002). Harry de Winter, ‘Oproep no.4’ NIW 19 (08-02-2002). Carine Cassuto en Jesse Kamphuys ‘Den Haag verwerpt Sjaron’, NIW 24 (15-03-2002).

2011  

Jaap Hamburger, ‘Louter wraak’, NIW 17 (14-01-2011). Jaap Hamburger, ‘‘Holocaust taboeïsering is erger’, NIW 22 (18-02-2011). Ted Hoog, ‘De excuses van Sheen’, NIW 25 (11-03-2011).   ‘Jcall: een ander geluid’, NIW 26 (18-03-2011). Femke Roos,‘JCall’, NIW 27 (25-03-2011). Jaap Hamburger, ‘JCall’, NIW 28 (01-04-2011 ).  

334  

Jaap Hamburger, Boemerangdemocratie, NIW 29 (08-04-2011).   Jaap Hamburger, ‘Goldstone’, NIW 30 (15-04-2011). Jaap Hamburger, ‘Niet onverstandig. Roekeloos,’ NIW 36 (03-06-2011). Esther Voet, ‘Journaille’, NIW 41 (22-07-2011) . ‘Symposium over leger’ NIW 2 (07-10-2011 ). Esther Voet en Ted de Hoog, ‘Jaaroverzicht’, NIW 1 (23-11-2011).

  2012  

Jaap Hamburger, ‘Nooit te laat’, NIW 29 (27-04-2012). Jaap Hamburger, ‘Verontrustend’ NIW 41 (22-07-2011) . Jaap Hamburger, ‘Nobele dromen’ NIW 45 ( 31-08-2012). ‘EAJG tegen Veolia in Den Haag’ NIW 32 (18-05-2012). Hans Knoop, ‘Gerry in memoriam’ NIW 28 (28-04-2012).

  2013  

Ing. F.G. Poot, ‘Klimaat ongeschikt’ NIW 14 (04-01-201). Jaap Hamburger, ´CIJO debat´ NIW 20 (15-02-2013). Sarah Withlau, ‘Kleine Voet vult grote schoenen’, NIW 23 (15-03-2013). Salomon Bouman, ‘Boycot en EAJG’ NIW 25 (22-03-2013). Jaap Hamburger, ‘Boycot en EAJG’, NIW 26 (05-04-2013). Rami de Lieme, ‘Boycot en EAJG (2)’, NIW 27 (12-04-2013). L.A. Menko, ‘Boycot en EAJG (3)’ NIW 27 (12-04-2013). ‘EAJG tegen Veolia in Den Haag’ NIW 32 (18-05-2012). Jaap Hamburger, ‘Verontrustend’ NIW 41 (22-07-2011). Jaap Hamburger, ‘Nobele dromen’ NIW 45 ( 31-08-2012).

 

335  

 

 

     

 

 

336