Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2014-2015
WIE BETAALT WAAROM, WANNEER WELKE KOSTEN VAN HET STRAFPROCES?
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door Sander Van Hulle
(studentennr. 00906089)
Promotor: Prof. dr. Ph. Traest Commissaris: Dhr. W. Lammens
ii
iii
iv INHOUDSTAFEL
INHOUDSTAFEL .................................................................................................................... iv INLEIDING ............................................................................................................................... 1 DEEL I.
KOSTEN VAN HET STRAFPROCES ................................................................. 3
TITEL I.
GERECHTSKOSTEN IN STRAFZAKEN...................................................... 3
HOOFDSTUK 1. INLEIDING ................................................................................................... 3 HOOFDSTUK 2. PROGRAMMAWET (II) 2006 ........................................................................ 3 Afdeling 1. Wijziging van het regelgevend kader ....................................................... 3 Afdeling 2. Definitie van het begrip ‘gerechtskosten’ ................................................ 4 Afdeling 3. Taken van de magistraat ........................................................................... 7 Afdeling 4. Betalingsprocedure ................................................................................... 7 Afdeling 5. Commissie voor de gerechtskosten .......................................................... 8 §1.
Voor de wetswijziging ..................................................................................... 8
§2.
Een nieuwe commissie ................................................................................... 10
§3.
Procedure ........................................................................................................ 11
§4.
Actuele problematiek ..................................................................................... 13
HOOFDSTUK 3. KB 27 APRIL 2007 .................................................................................... 13 Afdeling 1.
Krachtlijnen ........................................................................................... 13
Afdeling 2. Vernietiging ............................................................................................ 14 Afdeling 3. Gevolgen ................................................................................................ 14 Afdeling 4. Wetsvoorstel ........................................................................................... 15 HOOFDSTUK 4. KB 28 DECEMBER 1950 ............................................................................ 16 Afdeling 1. Inleiding.................................................................................................. 16 Afdeling 2. Overzicht van verschillende kosten ........................................................ 17 §1.
Gerechtsdeurwaarder ...................................................................................... 17
§2.
Vertalers en tolken ......................................................................................... 17
v A.
Invloed EVRM ............................................................................................ 17
B.
Belgische regelgeving ................................................................................. 19
C.
Vergoeding .................................................................................................. 21
D.
Betalingsprocedure ..................................................................................... 22
E.
Actuele problematiek .................................................................................. 23
§3.
Vaste vergoeding ............................................................................................ 23
§4.
Het deskundigenonderzoek in strafzaken ....................................................... 25
A.
Inleiding ...................................................................................................... 25
B.
Wettelijke basis ........................................................................................... 26
C.
Deskundige of technisch raadsman? ........................................................... 27
a)
Sensu stricto........................................................................................................... 27
b)
Sensu lato............................................................................................................... 28
c)
Privé-experten........................................................................................................ 28
D.
Kosten op strafrechtelijk gebied ................................................................. 29
a)
Toepasselijke regelgeving ..................................................................................... 29
b)
Ereloon van de deskundige .................................................................................... 30 i) Tarifering ............................................................................................................. 30 ii) Helpers................................................................................................................ 31 iii) Voorschot .......................................................................................................... 31
c)
E. a)
Vaststelling van de kosten ..................................................................................... 32
Soorten deskundigenonderzoek .................................................................. 33 DNA-onderzoek .................................................................................................... 33 i) Toepasselijke regelgeving ................................................................................... 33 ii) Belang van het DNA-onderzoek ........................................................................ 34 iii) Vergoeding ........................................................................................................ 35
b)
F.
Ander deskundigenonderzoek ............................................................................... 36
Op louter burgerlijk gebied ......................................................................... 36
a)
Toepassing van het Gerechtelijk Wetboek? .......................................................... 36
b)
De arresten van het Arbitragehof en van het Hof van Cassatie ............................. 37
c)
Programmawet (II) ................................................................................................ 39
d)
Conclusie ............................................................................................................... 39
G.
Actuele problematiek .................................................................................. 39
vi §5.
Andere kosten ................................................................................................. 40
HOOFDSTUK 5. DE TELEFOONTAP .................................................................................... 41 HOOFDSTUK 6. VEROORDELING TOT DE KOSTEN ............................................................. 42 TITEL II.
DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING IN STRAFZAKEN ..................... 43
HOOFDSTUK 1. BEGRIPSOMSCHRIJVING ............................................................................ 43 HOOFDSTUK 2. SITUATIE VOOR DE WET VAN 21 APRIL 2007 ............................................. 43 HOOFDSTUK 3. DE WET VAN 21 APRIL 2007 ...................................................................... 44 Afdeling 1. Parlementaire voorbereiding .................................................................. 44 Afdeling 2. Krachtlijnen van de regeling .................................................................. 45 §1.
Kosten die in aanmerking komen ................................................................... 45
§2.
Bepaling van het bedrag ................................................................................. 47
A.
Inleiding ...................................................................................................... 47
B.
Algemeenheden ........................................................................................... 48
C.
Basisbedrag ................................................................................................. 48
D.
Berekening van het bedrag .......................................................................... 49
E.
Afwijken van het basisbedrag ..................................................................... 53
HOOFDSTUK 4. VEROORDELING TOT DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING ........................... 55 DEEL II.
VEROORDELING TOT DE KOSTEN .............................................................. 57
TITEL I.
GERECHTSKOSTEN .................................................................................... 57
HOOFDSTUK 1. INLEIDING ................................................................................................. 57 Afdeling 1. Burgerrechtelijk karakter ........................................................................ 57 Afdeling 2. Kosten van de strafvordering ................................................................. 57 HOOFDSTUK 2. VEROORDELING VAN DE BEKLAAGDE ....................................................... 59 Afdeling 1. Toepasselijke regelgeving ...................................................................... 59 Afdeling 2. Geen veroordeling voor de beklaagde .................................................... 60 §1.
Vrijspraak ....................................................................................................... 60
§2.
Verval van de strafvordering .......................................................................... 61
vii Afdeling 3. Kosten ten laste van de beklaagde .......................................................... 62 §1.
Welke kosten? ................................................................................................ 62
§2.
Eerste aanleg .................................................................................................. 64
§3.
Verzet ............................................................................................................. 65
§4.
Hoger beroep .................................................................................................. 66
A.
Bekrachtiging van het vonnis...................................................................... 67
B.
Verlaging van de straf ................................................................................. 68
C.
Verzwaring van de straf .............................................................................. 69
§5.
Cassatie........................................................................................................... 70
HOOFDSTUK 3. VEROORDELING VAN DE BURGERLIJKE PARTIJ TOT DE KOSTEN ................. 72 Afdeling 1. Inleiding.................................................................................................. 72 §1.
Begrip ‘burgerlijke partij’ .............................................................................. 72
§2.
Keuze voor de burgerlijke of de strafrechtbank ............................................. 72
§3.
De burgerlijke vordering voor de strafrechter ................................................ 73
A.
Voeging bij de strafvordering ..................................................................... 73
B.
De benadeelde initieert de strafvordering. .................................................. 74
Afdeling 2. De consignatie door de burgerlijke partij ............................................... 75 §1.
Begrip ............................................................................................................. 75
§2.
Toepasselijke regelgeving .............................................................................. 75
§3.
Verplichting .................................................................................................... 75
§4.
Vrijstelling ...................................................................................................... 77
§5.
Rechtsgevolgen .............................................................................................. 78
§6.
Bepaling van het bedrag ................................................................................. 80
§7.
Aanvullende consignatie ................................................................................ 80
§8.
Rechtsmiddelen tegen de consignatie............................................................. 82
§9.
Doel ................................................................................................................ 82
§10. Wetsvoorstel tot afschaffing van de consignatie ............................................ 83
viii Afdeling 3. Veroordeling tot de gerechtskosten ........................................................ 85 §1.
Voor de wetswijziging van 2 april 2014 ........................................................ 85
A.
Facultatieve veroordeling tot de gerechtskosten ......................................... 85
B.
Verplichte veroordeling .............................................................................. 85
a)
De in het ongelijk gestelde burgerlijke partij ........................................................ 86
b)
Welke kosten ......................................................................................................... 87
c)
Arrest van het Arbitragehof van 21 december 2004.............................................. 91
d)
In strijd met het recht op een eerlijk proces? ......................................................... 92
§2.
De wetswijziging van 2 april 2014 ................................................................. 93
§3.
Aanrekening op de consignatie ...................................................................... 94
§4.
Afstand van burgerlijke partijstelling ............................................................. 95
HOOFDSTUK 4. VASTSTELLING VAN DE KOSTEN ............................................................... 95 HOOFDSTUK 5. BETWISTING.............................................................................................. 96 HOOFDSTUK 6. INVORDERING DOOR DE STAAT ................................................................. 97 Afdeling 1. Inleiding.................................................................................................. 97 Afdeling 2. Hoofdelijke veroordeling tot de kosten .................................................. 98 Afdeling 3. De burgerrechtelijk aansprakelijke partij ............................................. 100 Afdeling 4. Het voorrecht van de schatkist ............................................................. 101 HOOFDSTUK 7. RECHTSBIJSTAND .................................................................................... 102 TITEL II.
VEROORDELING TOT DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING .......... 103
HOOFDSTUK 1. WIE HEEFT RECHT OP EEN RECHTSPLEGINGSVERGOEDING? .................... 103 Afdeling 1. Inleiding................................................................................................ 103 Afdeling 2. De partij die in het gelijk wordt gesteld ............................................... 104 Afdeling 3. Tussenkomende partij........................................................................... 105 Afdeling 4. Pluraliteit van gerechtigden .................................................................. 106 HOOFDSTUK 2. DE ONDERZOEKSGERECHTEN ................................................................. 107 Afdeling 1. Op initiatief van de burgerlijke partij ................................................... 107 Afdeling 2. Op initiatief van het openbaar ministerie ............................................. 108
ix Afdeling 3. Beslissing tot internering ...................................................................... 108 Afdeling 4. Opschorting van de uitspraak ............................................................... 108 HOOFDSTUK 3. DE VONNISGERECHTEN ........................................................................... 109 Afdeling 1. Eerste aanleg......................................................................................... 109 Afdeling 2. Hoger beroep ........................................................................................ 110 Afdeling 3. Hof van Assisen .................................................................................... 111 HOOFDSTUK 4. HOF VAN CASSATIE ................................................................................ 111 HOOFDSTUK 5. OVERIGE PROCEDURES ............................................................................ 112 HOOFDSTUK 6. VERSTEK ................................................................................................. 112 HOOFDSTUK 7. RECHTSMIDDELEN TEGEN DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING ................. 114 HOOFDSTUK 8. ONDERLING REGRES................................................................................ 114 DEEL III. RECHTSVERGELIJKING: NEDERLAND ..................................................... 115 TITEL I.
INLEIDING .................................................................................................. 115
TITEL II.
KOSTENVEROORDELING IN STRAFZAKEN ....................................... 115
TITEL III.
VERGOEDING VAN DE KOSTEN ........................................................... 115
TITEL IV.
FORFAITAIRE VEROORDELING ............................................................ 117
TITEL V.
VERGOEDING VAN OVERIGE (RECHTSBIJSTANDS)KOSTEN ........ 117
TITELVI.
TUSSENKOMST VAN DE BENADEELDE PARTIJ ................................ 118
DEEL IV. TITEL I.
PLANNEN VOOR DE TOEKOMST ............................................................. 121 GERECHTSKOSTEN IN STRAFZAKEN.................................................. 121
HOOFDSTUK 1. HET JUSTITIEPLAN .................................................................................. 121 Afdeling 1. Nieuwe regelgeving .............................................................................. 121 Afdeling 2. Herziening tarieven .............................................................................. 122 Afdeling 3. Betalingsprocedure ............................................................................... 122 Afdeling 4. Invordering ........................................................................................... 123 Afdeling 5. Globale beperking van de gerechtskosten ............................................ 123 HOOFDSTUK 2. BETALING OPENSTAANDE SCHULDEN ..................................................... 123
x HOOFDSTUK 3. DE LEGE FERENDA .................................................................................. 124 Afdeling 1. Inleiding................................................................................................ 124 Afdeling 2. Uurloon ................................................................................................. 124 Afdeling 3. Opleiding voor magistraten .................................................................. 124 Afdeling 4. De forensisch adviseur ......................................................................... 125 Afdeling 5. Invordering ........................................................................................... 125 TITEL 2.
RECHTSPLEGINGSVERGOEDING: DE LEGE FERENDA .................. 126
HOOFDSTUK 1. STRAFRECHTSPLEGINGSVERGOEDING ..................................................... 126 HOOFDSTUK 2. PROCESKOSTENVERGOEDING .................................................................. 127 DEEL V.
EINDCONCLUSIE ............................................................................................ 129
Bibliografie............................................................................................................................. 131
xi
Inleiding 1 INLEIDING
1.
Bij een strafproces komen heel wat kosten kijken. In 2011 spendeerde de Federale
Overheidsdienst Justitie zo’n 111 miljoen euro aan gerechtskosten in strafzaken.1
2.
Deze masterproef tracht in het eerste deel allereerst een overzicht te bieden van het
huidig wettelijk kader omtrent de (gerechts)kosten in strafzaken. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van kosten die in een strafproces voorkomen. Niet alle kosten worden besproken; de nadruk wordt gelegd op de belangrijkste en meest voorkomende kosten. Dit deel wordt voornamelijk besproken vanuit het perspectief van diegene die een taak voor Justitie uitvoert en de FOD Justitie. Het gaat om de betaling van de dienstverleners door de FOD Justitie en de manier waarop dit gebeurt.
3.
De rechtsplegingsvergoeding maakt eveneens een grote kost uit van het strafproces en
wordt tevens besproken in dit eerste deel.
4.
In het tweede deel wordt uiteengezet wie uiteindelijk gehouden is de kosten van het
strafproces te betalen. Het grootste verschil tussen het systeem van de gerechtskosten en de rechtsplegingsvergoeding is dat de Staat de gerechtskosten voorschiet en eventueel verhaalt, terwijl een partij rechtstreeks gehouden is tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding aan de andere partij in sommige gevallen.
5.
Afhankelijk van het soort gerechtskost en de uitkomst van het strafproces kan de Staat,
de veroordeelde of de burgerlijke partij veroordeeld worden tot het betalen van de gerechtskosten. Wie wanneer gehouden is tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding wordt eveneens uiteengezet in het tweede deel van deze masterproef. Ook wordt verduidelijkt waarom men deze kost dient te betalen.
6.
In het derde deel wordt vervolgens uiteengezet hoe men in Nederland omgaat met
gerechtskosten in strafzaken.
1
COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE GERECHTELIJKE ORDE, Gerechtskosten in strafzaken. Uitgaven 2011, 5, www.cmro-cmoj.be.
2 Inleiding 7.
In deel IV wordt ten slotte een blik geworpen op de toekomst, worden enkel concrete
plannen besproken alsook enkele voorstellen gedaan om tot een betere regeling omtrent de kosten in strafzaken te komen.
8.
Het uiteindelijke doel van deze uiteenzetting is de lezer een antwoord te bieden op de
vraag wie wanneer welke kosten van het strafproces betaalt, en waarom.
Deel I. Kosten van het strafproces 3 DEEL I.
KOSTEN VAN HET STRAFPROCES
TITEL I.
GERECHTSKOSTEN IN STRAFZAKEN
HOOFDSTUK 1. INLEIDING
9.
De reglementering van de gerechtskosten in strafzaken is tot op heden, uitgezonderd
een korte tussenpauze, bepaald in het KB van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken.2 De grondslag voor dit KB was te vinden in de wet van 1 juni 1849 op de herziening van de tarieven in criminele zaken 3, maar vooral in de wet van 16 juni 1919 waarbij aan de regering machtiging wordt verleend om in de bepalingen betreffende de gerechtskosten in strafzaken, in burgerlijke zaken en in handelszaken wijzigingen aan te brengen.4
HOOFDSTUK 2. PROGRAMMAWET (II) 2006
Afdeling 1.
10.
Wijziging van het regelgevend kader
In 2006 oordeelde de wetgever dat het tijd was voor verandering. De laatste echt
grondige wijziging dateerde immers van 19205, aangezien het KB Tarief in Strafzaken geen fundamentele wijzigingen doorvoerde. Deze regelgeving hield aldus geen rekening met de algemene maatschappelijke ontwikkeling die zich voltrok.6
11.
Een andere reden om het toenmalige regelgevend kader te wijzigen was dat nergens
een omschrijving werd gemaakt van wat precies onder gerechtskosten werd begrepen. 7 Een nieuwe wet moest duidelijkheid scheppen.
12.
Bovendien vernietigde de Raad van State in het arrest van 30 oktober 2006 het MB
van 18 september 2002 tot vaststelling van het normaal bedrag van de honoraria der personen 2
KB van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, BS 30 december 1950 (hierna: KB Tarief in Strafzaken). 3 BS 21 juni 1849. 4 BS 18 juni 1919. 5 KB van 1 september 1920 houdende algemeen reglement betreffende de gerechtskosten in strafzaken, BS 30 september 1920. 6 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-2007, nr. 2774/001, 4. 7 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-2007, nr. 2774/001, 4.
4 Deel I. Kosten van het strafproces opgeroepen in strafzaken wegens hun kunde of beroep8, nadat de Raad van State eerder ook het gelijknamige MB van 11 juni 19999 vernietigde.10
13.
In het arrest van 30 oktober 2006 oordeelde de Raad van State dat de machtiging
verleend door de wet van 16 juni 1919 niet voldoende is om in het licht van de grondwettelijke beginselen de talrijke artikelen van het Algemeen Reglement te rechtvaardigen die regelgeving ter zake van strafprocesrecht inhouden.11 Hieruit volgt dat de ganse reglementering betreffende de gerechtskosten in strafzaken op een ontoereikende grondslag gebaseerd is. Een totale hervorming drong zich dan ook op.
14.
De gedachtegang uit het hierboven vermelde arrest werd reeds door de Raad van State
gestipuleerd in haar advies van 23 oktober 2000, naar aanleiding van een ontwerp van hervorming van het KB houdende het algemeen reglement in strafzaken. In dit advies stelt de Raad van State dat de nieuwe regelgeving het best wordt ingeschreven in het Wetboek van Strafvordering.
15.
Desondanks dit advies heeft de wetgever er toch voor geopteerd de regelgeving in een
afzonderlijke wet12 in te schrijven, en dit om twee redenen. Ten eerste, zo stelde men, hebben de gerechtskosten niet enkel betrekking op de loutere strafrechtpleging, maar ook op de burgerlijke rechtspleging. Omwille van de duidelijkheid zou het opnemen van de reglementering in het Wetboek van Strafvordering niet aangewezen zijn. Ten tweede oordeelde de wetgever dat het niet mogelijk was de Commissie voor de gerechtskosten een wettelijke grondslag te geven in het Wetboek van Strafvordering.13
Afdeling 2.
16.
Definitie van het begrip ‘gerechtskosten’
Een belangrijke nieuwigheid is dat artikel 1 Programmawet (II) duidelijk definieert
wat er dient te worden verstaan onder de term ‘gerechtskosten’. Het artikel bepaalt in 8
MB van 18 september 2002 tot vaststelling van het normaal bedrag van de honoraria der personen opgeroepen in strafzaken wegens hun kunde of beroep, BS 28 september 2002. 9 MB van 11 juni 1999 tot vaststelling van het normaal bedrag van de honoraria der personen opgeroepen in strafzaken wegens hun kunde of beroep, BS 26 juni 1999. 10 RvS 25 september 2002, nr. 110.675, www.raadvst-consetat.be. De voornaamste reden tot vernietiging was het gegeven dat er geen advies werd gevraagd. 11 RvS 30 oktober 2006, nr. 164258, www.raadvst-consetat.be. 12 Programmawet (II) van 27 december 2006, BS 28 december 2012 (hierna: Programmawet (II). 13 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-2007, nr. 2774/001, 4-5.
Deel I. Kosten van het strafproces 5 algemene termen welke soorten rechtspleging tot gerechtskosten aanleiding kunnen geven, zodat nieuwe wetgevende ontwikkelingen ook onder het toepassingsgebied kunnen vallen.14
17.
Aldus zijn gerechtskosten kosten veroorzaakt door:
-1° Elke strafrechtspleging in de fase van het opsporingsonderzoek, het gerechtelijk onderzoek en de uitspraak; -2° Elke rechtspleging waarin het parket ambtshalve optreedt (artikel 138 Ger.W.); -3° De wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten (kosten van strafuitvoeringsmodaliteiten); -4° De wet van 1 juli 1964 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen, gewoontemisdadigers en plegers van bepaalde seksuele strafbare feiten; -5° Elke rechtspleging in het kader van de rechtsbijstand; -6° Artikel 508/10 Ger.W. (kostenvergoeding voor tolken bij juridische bijstand).15
18.
Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen enerzijds de gerechtskosten in
strikte zin, namelijk deze bepaald in artikel 2, 1° en 2° Programmawet (II) en anderzijds de kosten gelijkgesteld met gerechtskosten, zijnde de kosten die voortvloeien uit de procedure wanneer een partij gerechtelijke bijstand geniet. In dit laatste geval dient de kosteloosheid te worden gewaarborgd ten voordele van de partij die de gerechtelijke bijstand geniet.16
19.
De eerste categorie (artikel 2, 1° Programmawet (II)) van gerechtskosten komt voor in
talloze wettelijke bepalingen, zonder aldaar gedefinieerd te worden.
Deze gerechtskosten dienen te worden opgesplitst in twee categorieën: enerzijds bepalingen die voorzien in een maatregel in het kader van de rechtspleging en die op die manier leiden tot een gerechtskost, anderzijds bepalingen die voorzien in een stelsel van gerechtskosten inzake het optreden van de burgerlijke partij.17
14
R. VERSTRAETEN, “Recente ontwikkelingen inzake strafprocesrecht” in R. VERSTRAETEN en D. VAN DAELE (eds.), Themis, Brugge, die Keure, 2007, 73. 15 Artikel 2, 1° t.e.m. 6° Programmawet (II). 16 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2774/001, 9. 17 R. VERSTRAETEN, “Recente ontwikkelingen inzake strafprocesrecht” in R. VERSTRAETEN en D. VAN DAELE (eds.), Themis, Brugge, die Keure, 2007, 73.
6 Deel I. Kosten van het strafproces 20.
Wat het Wetboek van Strafvordering betreft kunnen dus enerzijds deze artikelen
worden genoemd: -artikel 43, 44, 44bis (deskundigenonderzoek), -artikel 44ter (DNA-onderzoek), -artikel 46bis (identificatie gebruiker telecommunicatie), -artikel 88bis (opsporen telefonische mededelingen), -artikel 90bis (onderzoek aan het lichaam), -artikel 90ter (afluistermethoden), -artikel 90undecies (DNA-onderzoek), -artikel 184bis (rechtsbijstand).
21.
Anderzijds gaat het ook om de volgende artikelen uit het Wetboek van Strafvordering:
-artikel 66 (burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter), -artikel 121 (voorrecht in bewaring gegeven gelden en goederen), -artikel 162 (veroordeling tot de kosten), -artikel 176 (veroordeling tot de kosten in graad van beroep door correctionele rechtbank), -artikel 187 (veroordeling tot de kosten bij verstek), -artikel 194 (veroordeling tot de kosten door correctionele rechtbank), -artikel 211 (veroordeling tot de kosten in graad van beroep), -artikel 307 (kosten getuigen), -artikel 350 (veroordeling tot de kosten voor het Hof van Assisen), -artikel 438 (veroordeling tot de kosten voor het Hof van Cassatie), -artikel 444 (veroordeling tot de kosten bij een aanvraag tot herziening), -artikel 447 (veroordeling tot de kosten bij een aanvraag tot herziening).18
22.
Verder worden ook nog de kosten in artikel 49 (aanrekening betalingen eerst op
gerechtskosten) en artikel 50 (meerdere veroordeelden) Sw. bedoeld.
23.
De Memorie van Toelichting stelt verder nog dat de kosten van de burgerlijke
procedure voor de strafgerechten per definitie strafrechtelijk is, waardoor deze kosten onder artikel 2, 1° Programmawet (II) vallen.19
18 19
Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2774/001, 6. Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2774/001, 9.
Deel I. Kosten van het strafproces 7 24.
Een gedetailleerde opgave van de gerechtskosten dient krachtens artikel 6
Programmawet (II) in een Koninklijk Besluit te worden gegoten.
25.
Tot slot bepaalt artikel 7 dat de wet van 1 juni 1849 en de wet van 16 juni 1919
worden opgeheven. Het is inderdaad de bedoeling dat Programmawet (II) de nieuwe wettelijke grondslag voor de gerechtskosten in strafzaken vormt.
Afdeling 3.
26.
Taken van de magistraat
Artikel 3 Programmawet (II) stelt dat de vorderende magistraat opdracht geeft aan de
dienstverlenende persoon, de draagwijdte van deze opdracht vastlegt alsook meteen de termijn vaststelt waarbinnen de opdracht moet worden voltooid.
27.
Hij dient de kwaliteit van de verleende dienst na te gaan, net als de gelijkvormigheid
ervan met de tarifering. Vervolgens stelt hij de kostenstaat vast. De magistraat kan deze kostenstaat verminderen bij vertraging in de uitvoering van de opdracht, bij een slechte uitvoering of bij een overdreven kostenopgave. Deze vermindering dient bij een met redenen omklede beslissing te gebeuren.
28.
Onder ‘dienstverlenende persoon’ moet elke persoon worden begrepen die wordt
opgeroepen
om
medewerking
te
verlenen
aan
het
gerecht,
zoals
bijvoorbeeld
gerechtsdeskundigen en vertalers-tolken.20
Afdeling 4.
29.
Betalingsprocedure
Artikel 4 Programmawet (II) bepaalt dat de onkostenstaten betaalbaar worden gesteld
na taxatie. Indien de minister of zijn afgevaardigde de door de magistraat verminderde onkostenstaat goedkeurt, dient hij de dienstverlenende persoon hiervan op de hoogte te brengen. Ook wanneer de minister of zijn afgevaardigde een vastgestelde maar nog niet betaalde onkostenstaat betwist, en aldus de betaling weigert, dient hij de dienstverlenende persoon hiervan op de hoogte te brengen.
20
T. FREYNE, “Wetgeving op de gerechtskosten hervormd”, Juristenkrant 13 juni 2007, 7.
8 Deel I. Kosten van het strafproces 30.
Er
bestaat
namelijk
een
beroepsmogelijkheid
tegen
deze
beslissing.
De
dienstverlenende persoon beschikt over een termijn van één maand vanaf de kennisgeving van de beslissing om de zaak per aangetekend schrijven bij de Commissie voor de Gerechtskosten aanhangig te maken. Ook kan de Minister van Justitie of zijn afgevaardigde een vastgestelde en reeds betaalde onkostenstaat betwisten bij de Commissie.21
31.
De uiteindelijke betaling gebeurt naargelang het soort gerechtskosten ofwel door de
dienst Gerechtskosten, ofwel door de lokale griffie. Het inmiddels vernietigde KB van 27 april 2007 maakte duidelijk welke kosten door welke instantie betaald dienden te worden.22
32.
De betaling van de zogenaamde ‘niet-dringende’ of centraal beheerde gerechtskosten
gebeurt door de dienst Gerechtskosten. Deze dienst is opgericht binnen de Directie Budget, Vereffeningen en Ondersteuningsdiensten van het Directoraat-generaal Rechterlijke Organisatie binnen de FOD Justitie. Onder de centraal beheerde gerechtskosten vallen de kosten van het deskundigenonderzoek en de telefoontap.
33.
‘Dringende’ of lokaal beheerde gerechtskosten worden betaald door de griffie
behorend tot de rechtbank waar de kost werd gemaakt. Hiervoor krijgt de griffie provisies van de dienst Gerechtskosten. Onder deze soort kosten worden onder meer de kosten voor tolken en vertalers, takelkosten, getuigen begrepen.
Afdeling 5.
Commissie voor de gerechtskosten
§1.
Voor de wetswijziging
34.
Met het KB Tarief in Strafzaken werd reeds een Commissie voor de Gerechtskosten in
strafzaken ingesteld middels de artikelen 114 tot 120 van dit KB.
35.
Deze Commissie bestond uit een magistraat-voorzitter, nog een magistraat, een
ambtenaar van de FOD Justitie, een ambtenaar van de FOD Financiën en een deskundige die regelmatig optreedt voor de hoven en rechtbanken of een gewezen deskundige. Elk lid heeft
21 22
Cfr. randnr. 40 et seq. Artikel 67- 69 KB 27 april 2007.
Deel I. Kosten van het strafproces 9 één of meer plaatsvervangers.23 Deze leden werden door de Minister van Justitie voor een jaar benoemd, met de mogelijkheid om hun mandaat verlengd te zien worden.
36.
De Commissie had een drieledig doel: ze diende de Minister van Justitie advies te
geven over de normale bedragen van ereloon voor de deskundigen24, ze diende eveneens advies te geven over de vergoeding per kilometer voor de reiskosten van de deskundigen 25 en ze diende te oordelen over memories die niet werden aanvaard wegens de wanverhouding tussen het ereloon en de geleverde prestaties.26
37.
Enkel betwistingen in verband met erelonen van deskundigen en gerechtsdeurwaarders
konden aan het oordeel van de Commissie worden voorgelegd.27
38.
Deze Commissie kon juridisch gezien niet als administratief rechtscollege worden
beschouwd daar ze geen enkele wettelijke basis had, hetgeen vereist is krachtens artikel 146 van de Grondwet. De Koning kan namelijk geen rechtscolleges instellen.28 De beslissingen van de Commissie hadden bindende kracht.29 Tegen de beslissingen van de Commissie stond geen enkel gewoon rechtsmiddel open. De Commissie was een administratieve overheid, en geen administratief rechtscollege.30 Het Hof van Cassatie oordeelde dat de Commissie voor de gerechtskosten geen geschillen beslecht maar op soevereine wijze de erelonen van de deskundigen vaststelt.31
39.
Ook de Raad van State merkte in haar advies d.d. 23 oktober 2000 op dat er geen
wettelijke grondslag bestond voor de toenmalige Commissie. Bij het ontwerp van Programmawet (II) 2006 besloot de wetgever dan ook werk te maken van een wettelijke grondslag teneinde verdere discussies in dit verband te vermijden.32
23
Art. 114 KB Tarief in Strafzaken. Art. 1, derde lid KB Tarief in Strafzaken. 25 Art. 3 KB Tarief in Strafzaken 26 Art. 78 KB Tarief in Strafzaken. 27 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2774/001, 4. 28 Cass. 22 november 1985, Arr.Cass. 1985-86, 417. 29 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 268. 30 RvS. 6 april 1973, Pas. 1975, IV, 26. 31 Cass. 20 februari 1947, Pas. 1947, I, 79. 32 Memorie van Toelichting, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2774/001, 5. 24
10 Deel I. Kosten van het strafproces §2.
Een nieuwe commissie
40.
Artikel 5, §1 van Programmawet (II) 2006 richt een vernieuwde Commissie voor de
Gerechtskosten op. Haar taak bestaat uit het kennis nemen van beroepen ingesteld door de dienstverlener of de deskundige tegen de beslissingen van de taxerende magistraat en de minister van Justitie inzake het bedrag van de gerechtskosten. Het artikel stelt ook duidelijk dat de Commissie uitspraak doet als een administratief rechtscollege. Met deze laatste bepaling wordt alle onduidelijkheid weggewerkt.
41.
De Commissie is niet bevoegd om zich uit te spreken over een vordering tot betaling
van verwijlinteresten.33 Hiervoor blijven de gewone hoven en rechtbanken bevoegd.
42.
Het Grondwettelijk Hof oordeelde dat deze bepaling de Grondwet (meer bepaald de
artikelen 10, 11 en 13 j° artikel 144 en 145) niet schendt. De wetgever heeft de bedoeling gehad de beroepen die de Commissie behandelt te kwalificeren als een politiek recht in de zin van artikel 145 van de Grondwet, en niet als een burgerlijk recht, waarvoor de gewone hoven en rechtbanken bevoegd zouden zijn. De gerechtskosten voortvloeiend uit het optreden van een dienstverlenende persoon op vordering van een magistraat hebben wezenlijk betrekking op de openbare dienstverlening in de gerechtelijke sfeer, waardoor een kwalificatie als politiek recht niet kennelijk onverantwoord is.34
43.
De Commissie is thans samengesteld uit een magistraat van de zetel, een magistraat
van het openbaar ministerie (beiden al dan niet effectief, emeritus of eremagistraat) en een dienstverlenende persoon als verslaggever, aangevuld met een of meerdere plaatsvervangers. Zij worden voor twee jaar benoemd door de minister van Justitie.35 Daarnaast neemt de FOD Justitie het secretariaat voor de commissie waar.36
44.
De leden van de Commissie zetelen niet in de hoedanigheid van vertegenwoordiger
van de minister van Justitie maar in eigen naam. Ook het feit dat het secretariaat waargenomen wordt door de FOD Justitie leidt er niet toe dat de Commissie afhankelijk is
33
Cass. 3 mei 2013, Pas. 2013, 1045. GwH. 26 november 2009, NJW 13 januari 2010, 23-24. 35 Artikel 5, §2 Programmawet (II) 2006. 36 Artikel 5, §4 Programmawet (II) 2006. 34
Deel I. Kosten van het strafproces 11 van de minister van Justitie. De Commissie voldoet aan de vereisten van een onafhankelijke rechterlijke instantie.37
45.
De commissie is nu bevoegd voor alle gerechtskosten. Voorheen was ze enkel
bevoegd voor betwistingen door deskundigen (en gerechtsdeurwaarders).38
46.
Artikel
5
van
Programmawet
(II)
2006
bepaalt
verder
nog
enkele
procedurevoorschriften, en beveelt de Koning nadere regels uit te werken voor de werking van de Commissie. Dit gebeurde in het Koninklijk Besluit van 26 april 2007 houdende regeling van de Commissie voor de gerechtskosten.39
§3.
Procedure
47.
De procedure voor de Commissie verloopt schriftelijk. De klager dient op straffe van
onontvankelijkheid per aangetekend schrijven het beroep in te stellen en meteen zijn redenen hiertoe mede te delen. Indien het beroep uitgaat van de minister van Justitie, kan het beroep worden ingediend tegen ontvangstbewijs.40 De secretaris schrijft de zaak in op de rol, stelt een dossier op en verstuurt vervolgens een ontvangstbewijs naar de eisende partij.41 De Commissie doet uitspraak uiterlijk één maand na ontvangst van de aangetekende brief.42 Deze termijn wordt geschorst voor de periode die nodig is om het onderzoek naar aanvullende informatie te verrichten. Indien de deskundige zonder gewettigde reden nalaat binnen de twee maanden te antwoorden op vragen van de Commissie, beslist deze laatste ambtshalve.43
48.
Nadat de voorzitter van de Commissie kennis krijgt van het beroep wijst deze een
verslaggever aan. De verslaggever is de persoon die het onderzoek voert. Hij beschikt hiertoe over een termijn van twee maanden, en dient binnen deze termijn tot een gemotiveerd verslag met voorstel tot beslissing te komen. De eisende partij beschikt vervolgens over dertig dagen om opmerkingen in te dienen.44 37
GwH 20 mei 2014, T.B.P. 2014/9, 565-566. T. FREYNE, “Wetgeving op de gerechtskosten hervormd”, Juristenkrant 13 juni 2007, 7. 39 Koninklijk Besluit van 26 april 2007 houdende regeling van de Commissie voor de gerechtskosten, BS 25 mei 2007. 40 Art. 6 KB 26 april 2007. 41 Art. 7 KB 26 april 2007. 42 Hetgeen onmogelijk is, gelet op de termijnen bepaald in art. 8 KB 26 april 2007. 43 Art. 16 KB 26 april 2007. 44 Art. 8 KB 26 april 2007. 38
12 Deel I. Kosten van het strafproces
49.
De Commissie kan beslissen de eisende partij, de taxerende magistraat en zelfs
iedereen die over nuttige informatie beschikt te horen.45 De partijen kunnen ook zelf verzoeken om gehoord te worden.46 Zij kan eveneens daden van onderzoek verrichten of doen verrichten. Indien de procureur-generaal bij het hof van beroep, de federale procureur, de procureur-generaal bij het Hof van Cassatie of de onderzoeksrechter (indien het een gerechtelijk onderzoek betreft) hiermee akkoord gaat, kan de Commissie zich het strafdossier doen overhandigen.47
50.
Na bijeenroeping door de voorzitter komt de Commissie samen om te beraadslagen.48
De Commissie wordt samengesteld uit Nederlands- of Franstalige leden, naargelang de memorie opgesteld werd in de Nederlandse of Franse taal. 49 Deze beraadslaging is geheim. Men komt tot een beslissing bij meerderheid van de stemmen.50
51.
Indien de Commissie tot het besluit komt dat de onkostenstaat verminderd dient te
worden, is zij verplicht aan de dienstverlener uitleg te vragen alvorens tot de vermindering over te gaan.51 Het recht van verdediging is immers een algemeen rechtsbeginsel dat door alle rechtscolleges moet worden toegepast, dus ook door de Commissie voor de Gerechtskosten.52
52.
De beslissing dient de redenen en het beschikkend gedeelte te vermelden naast de
identiteit van de partijen, het verloop van de procedure en de datum van de uitspraak van de beslissing samen met de naam van de leden die aan de beraadslaging hebben deelgenomen.53 Deze beslissing wordt ondertekend door de voorzitter en de secretaris, waarna de secretaris binnen de dertig dagen een voor eensluidend verklaard afschrift toezendt aan de partijen.54
53.
Tegen de beslissing van de Commissie voor de Gerechtskosten staat geen (gewoon)
rechtsmiddel open. Men kan evenwel een beroep instellen bij de Raad van State. Indien de
45
Art. 9 KB 26 april 2007. Art. 5, §3 Programmawet (II) 2006. 47 Art. 10 KB 26 april 2007. 48 Art. 11 KB 26 april 2007. 49 Art. 14 KB 26 april 2007. 50 Art. 5, §3 Programmawet (II) 2006. 51 Art. 15 KB 26 april 2007. 52 RvS. 5 april 2013, RABG, afl. 7, 447. 53 Art. 18 KB 26 april 2007. 54 Art. 19 KB 26 april 2007. 46
Deel I. Kosten van het strafproces 13 Raad van State de beslissing heeft vernietigd, wordt de zaak verwezen naar een anders samengestelde Commissie.55
54.
De Commissie kan haar beslissing echter ambtshalve of op verzoek van een partij
herzien of wijzigen, indien ze in kennis wordt gesteld van een nieuw element, of wanneer een materiële fout of rekenfout moet worden verbeterd.56
§4.
Actuele problematiek
55.
In juli 2013 liep het vorige mandaat van de leden van de Commissie af. 57 Pas op 2 juli
2014 werden de namen van de Nederlandstalige leden gepubliceerd. De namen van de Franstalige leden werden op 17 november 2014 gepubliceerd.58 Dit was volgens de minister van Justitie te wijten aan het feit dat onvoldoende kandidaten in aanmerking konden worden genomen.59
56.
Op 26 november 2014 stelde de minister van Justitie dat de Commissie voor de
Gerechtskosten niet functioneert zoals verwacht. Sinds 2013 werden geen eindbeslissingen meer genomen. Er waren op dat moment 205 Nederlandstalige en 78 Franstalige dossiers in behandeling bij de Commissie.60
HOOFDSTUK 3. KB 27 APRIL 2007
Afdeling 1.
57.
Krachtlijnen
In uitvoering van artikel 6 van Programmawet (II) heeft de Koning bij een in
Ministerraad overlegd Koninklijk Besluit van 27 april 2007 een nieuw algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken aangenomen.61 Dit besluit vervangt het eerdere KB van 28 december 1950.
55
Art. 20 KB 26 april 2007. Art. 17 KB 26 april 2007. 57 X., “Geen commissie voor de gerechtskosten”, Juristenkrant 26 februari 2014, 14. 58 X., “Commissie voor de gerechtskosten”, Juristenkrant 17 december 2014, 11. 59 X., “Geen commissie voor de gerechtskosten”, Juristenkrant 26 februari 2014, 14. 60 Hand. Kamer 2014-2015, 26 november 2014, 9-10. 61 KB van 27 april 2007 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, BS 25 mei 2007. 56
14 Deel I. Kosten van het strafproces 58.
Naast enkele algemene bepalingen bevat het KB van 27 april 2007 de
vergoedingsregelen van de dienstverleners (zoals de kosten van deskundigen, tolken, gerechtsdeurwaarders, etc.), bepalingen in verband met andere kosten (zoals takel- of drukkosten) en bepalingen in verband met kosten gemaakt bij de tenuitvoerlegging van verzoeken om rechtshulp en internationale rogatoire commissies. Daarnaast bevat het KB ook nog regelgeving over de toekenning en betaling van de kosten, de tenuitvoerlegging van de veroordelingen en de tussenkomst van de burgerlijke partij of partijen daaraan gelijk gesteld.62
Afdeling 2.
59.
Vernietiging
Op 24 juli 2007 werd door een aantal deskundigen een beroep tot vernietiging van het
KB van 27 april 2007 ingesteld bij de Raad van State. Met het arrest van 17 december 2008 heeft de Raad van State het voornoemde KB vernietigd. Deze vernietiging is gegrond op het feit dat er niet voldoende motieven waren om bij het ontwerp van het KB de Raad van State om een spoedadvies te verzoeken.63 Deze regeling is op straffe van nietigheid voorgeschreven, waardoor het KB omwille van een vormelijke fout is vernietigd.
Afdeling 3.
60.
Gevolgen
Aangezien een vernietigingsarrest van de Raad van State een ex tunc werking heeft,
wordt het KB van 27 april 2007 geacht nooit te hebben bestaan.64 Hieruit volgt dat het KB van 28 december 1950 weer van toepassing is, alsook het MB van 20 november 1980 wat betreft de tarifering van deskundigenonderzoeken.
61.
De wettelijke grondslag voor het thans opnieuw toepassen van het KB van 28
december 2008 is evenwel onduidelijk. Hoger werd reeds aangegeven dat Programmawet (II) de wet van 1 juni 1849 en de wet van 16 juni 1919 heeft opgeheven. Deze wetten vormden de oorspronkelijke wettelijke grondslag voor het KB van 28 december 1950.
62.
Artikel 6 van Programmawet (II), dat de wettelijke grondslag biedt voor een
uitvoeringsbesluit, stelt dat dit besluit genomen dient te worden binnen de vierentwintig 62
F. GOOSSENS, “Een nieuw koninklijk besluit houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken”, T.v.W. 2007, 337. 63 RvS 17 december 2006, nr. 188.928, 4. 64 S. LUST, Rechtsbescherming tegen de (administratieve) overheid. Een inleiding, Brugge, die Keure, 2010, 141.
Deel I. Kosten van het strafproces 15 maanden volgend op de bekendmaking van Programmawet (II) in het Belgisch Staatsblad. Ook deze bepaling kan dus geen wettelijke grondslag bieden voor het KB van 28 december 1950.65
63.
Er werd voorzien in een tijdelijke oplossing voor deze moeilijke situatie. In
omzendbrief nr. 131 stelt de Minister van justitie dat Programmawet (II) van 27 december 2006 en het KB van 28 december 1950 dienen te worden toegepast. Meteen wordt ook machtiging verleend om de tarieven te overschrijden, met een maximum bedrag bepaald in een bijlage bij deze omzendbrief.66 In deze omzendbrief is eveneens sprake van een nieuw KB dat het vernietigd KB zal vervangen, hetgeen tot op heden nog steeds niet gepubliceerd is.67
64.
De bedragen in deze omzendbrief zijn inmiddels drie keer geïndexeerd. De laatste
indexatie dateert van 31 januari 2013 op basis van omzendbrief 131quater.68 Ook de tarieven voor het jaar 2015 zijn dezelfde als deze voor het jaar 2013, wegens budgettaire beperkingen.69
Afdeling 4.
65.
Wetsvoorstel
Teneinde een uitkomst te bieden voor de dubieuze situatie waarin de regeling voor de
gerechtskosten in strafzaken zich thans bevindt werd op 3 november 2011 een wetsvoorstel tot beheersing van de gerechtskosten ingediend70, hetgeen werd overgenomen in een wetsvoorstel van 25 oktober 2012.71
Met dit wetsvoorstel wenst men tot een nieuwe basiswet voor de regeling van de gerechtskosten in strafzaken te komen. Het wetsvoorstel heeft als ultiem doel de gerechtskosten te beheersen en de beschikbare middelen efficiënter aan te wenden in een tijd
65
Vr. en Antw. Kamer 2010-11, 29 maart 2011, 78-79 (Vr. nr. 354 S. DE WIT) Omz. nr. 131 betreffende gerechtskosten in strafzaken. Voorlopige procedure, 22 januari 2009, 2. Deze maximumbedragen zijn de facto de bedragen die vermeld waren in het vernietigde KB. 67 N. SNELDERS, “Gerechtskosten in strafzaken terug naar af? Voorlopig wel…”, RABG 2009, 319. 68 Omz. nr. 131quater betreffende gerechtskosten in strafzaken. Update. Indexering van de tarieven voorzien in bijlage, 31 januari 2013. 69 Gerechtskosten in strafzaken. Indexatie – Tarief 2015, BS 27 januari 2015. 70 Wetsvoorstel (dhr. TERWINGEN c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Kamer 2011-2012, nr. 531859/001. 71 Wetsvoorstel (dhr. TORFS c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 5-1824/1. 66
16 Deel I. Kosten van het strafproces van mondialisering, technologisch-wetenschappelijke evolutie en toenemende juridisering van de samenleving.72
Men voert een duidelijk en allesomvattend reglementair kader voor de gerechtskosten in. Het moet duidelijk maken wat deze kosten exact zijn, wie ze mag maken, op welke manier ze gemaakt worden, wie uiteindelijk betaalt en wie dit alles controleert.73 Ook wordt het begrip ‘gerechtskosten’ verengd. Bepaalde kosten zullen buiten deze regeling komen.74 De procedure voor de Commissie voor de Gerechtskosten wordt verduidelijkt en uitgebreid.75
Dit wetsvoorstel bleef zonder gevolg.
66.
Inmiddels werden opnieuw plannen gemaakt om tot een moderne en vlotte regeling te
komen, inclusief een update van het KB van 28 december 1950.76
HOOFDSTUK 4. KB 28 DECEMBER 1950
Afdeling 1.
67.
Inleiding
Zoals reeds hoger gesteld is thans het KB van 28 december 1950, ook wel KB Tarief
in Strafzaken genoemd, van toepassing. Dit KB bevat naast de procedurele aspecten van de betaling ook een groot arsenaal aan regelgeving in verband met de kosten in strafzaken.
68.
72
In dit hoofdstuk worden de belangrijkste kosten in strafzaken toegelicht.
Wetsvoorstel (R TORFS c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 5-1824/1, 3-
4. 73
Wetsvoorstel (R.TORFS c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 5-1824/1, 8-
9. 74
Wetsvoorstel (R.TORFS c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 5-1824/1, 14. Bijvoorbeeld de kosten die gemaakt worden met betrekking tot een verbeurd verklaard goed nadat een proces-verbaal van overdracht aan de directeur van penale boetes werd opgesteld. 75 Wetsvoorstel (R.TORFS c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 5-1824/1, 28-36. 76 Zie hierover deel IV.
Deel I. Kosten van het strafproces 17 Afdeling 2.
Overzicht van verschillende kosten
§1.
Gerechtsdeurwaarder
69.
De vergoedingen die de gerechtsdeurwaarder krijgt voor zijn taken in strafzaken
worden bepaald in de artikelen 11 t.e.m. 25 KB Tarief in Strafzaken en worden beschreven in afdeling III van omzendbrief nr. 131.
70.
Teneinde vergoeding te bekomen dient de gerechtsdeurwaarder in tweevoud een
memorie op te stellen, met daarin de verplichte vermeldingen vervat in artikel 72 KB Tarief in Strafzaken en deze uit artikel 75 KB Tarief in Strafzaken.
71.
Deze memories dienen te worden overgemaakt aan de bevoegde ambtenaar van het
openbaar ministerie. Deze ambtenaar zal de memories nazien volgens het register van de akten van de gerechtsdeurwaarders. Dit register bevat krachtens artikel 128 KB Tarief in Strafzaken voor elke gerechtsdeurwaarder afzonderlijk een korte vermelding van de exploten, waarbij telkens het voorwerp, het soort verrichting, het bedrag en het daarvoor toegekende loon wordt vermeld. Eveneens wordt nagekeken of de geschreven stukken het aantal door artikel 17 bepaalde regels en lettergrepen per regel telt. Indien dit niet zo is, wordt het bedrag verminderd. Dit nazicht dient vermeld te worden op de eerste bladzijde van de memorie.
72.
De ambtenaar legt de memories bij schriftelijke vordering ter toeschatting voor aan de
voorzitters, onderzoeksrechters en vrederechters, naargelang hun bevoegdheid. Vervolgens worden de memories naar de minister van Justitie gezonden, die nagaat of de tarieven bepaald in het KB Tarief in Strafzaken en omzendbrief nr. 131 worden nageleefd. Indien dit niet het geval is, worden ze overgemaakt aan de Commissie voor de Gerechtskosten, die uiteindelijk het bedrag zal vaststellen.
§2.
Vertalers en tolken
A.
73.
Invloed EVRM
Krachtens artikel 6, derde lid, (e) van het Europees Verdrag voor de Rechten van de
Mens heeft elke persoon tegen wie een vordering is ingesteld het recht op kosteloze bijstand
18 Deel I. Kosten van het strafproces door een tolk, indien hij de taal die ter terechtzitting wordt gebezigd niet verstaat of niet spreekt.
74.
In het kader van de concrete invulling van het recht op kosteloze bijstand door een tolk
zijn enkele belangrijke arresten van het Europees Hof voor de rechten van de Mens te vermelden.
75.
In het arrest Luedicke, Belkacem en Koç t/Duitsland77 werd Duitsland veroordeeld
omdat het tolkkosten aanrekende aan de beklaagde, hetgeen in strijd is met artikel 6, derde lid, (e) EVRM. Het Hof bevestigde dat iedereen die de taal ter terechtzitting niet spreekt of kan verstaan het recht heeft kosteloos te worden bijgestaan door een tolk, zonder dat deze kosten later kunnen worden verhaald.
76.
Het EHRM stelt in het arrest Kaminski t/ Oostenrijk78 dat het recht op kosteloze
bijstand door een tolk niet louter geldt voor mondelinge verklaringen tijdens het onderzoek ter terechtzitting, maar ook voor geschreven verklaringen en verklaringen gedaan tijdens het vooronderzoek. Bovendien dient de overheid er voor te zorgen dat dit recht concreet en effectief is door een vorm van controle op de kwaliteit van de bijstand.79
77.
In 2010 heeft het Europees Parlement en de Raad de Richtlijn 2010/64/EU
uitgevaardigd.80 Deze richtlijn bevat verschillende verplichtingen voor de lidstaten in verband met het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures. Zo bepaalt artikel 2 van de richtlijn onder meer dat de betrokkene die de taal van de rechtspleging niet spreekt, onverwijld
door
een
tolk
wordt
bijgestaan
tijdens
de
strafprocedure
voor
de
onderzoeksautoriteiten en de gerechtelijke autoriteiten. Ook dient er een tolk aanwezig te zijn bij de communicatie tussen de betrokkene en de advocaat indien er taalproblemen rijzen. Artikel 3 van deze richtlijn handelt over de verplichting voor de lidstaten om in een vertaling te voorzien van alle essentiële processtukken. De richtlijn bevestigt in artikel 4 nogmaals het kosteloze karakter van de bijstand van tolken of vertalers voor de beklaagde, ongeacht de uitkomst van de procedure. 77
EHRM 28 november 1979, Publ. ECHR Series A, vol. 29, 42. EHRM 19 december 1989, Rev. Trim; DH 1991, 217. 79 L. HUYBRECHTS, “De Europese Richtlijn betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures en de Belgische wet en rechtspraak”, NC 2011, 2. 80 Richtlijn 2010/64/EU van 20 oktober 2010 van het Europees Parlement en de Raad betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures. 78
Deel I. Kosten van het strafproces 19
78.
Dit houdt in dat de kosten steeds ten laste van de Schatkist zijn.
79.
Ook artikel 14, derde lid, (f) van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en
Politieke rechten voorziet in kosteloze bijstand door een tolk.
B.
80.
Belgische regelgeving
In het algemeen wordt het recht op kosteloze bijstand van een tolk geregeld in de wet
van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken.81 Artikel 31, lid 2 van deze wet bepaalt dat agenten die met het opsporingsonderzoek belast zijn, het parket, de onderzoeksrechter en de rechters beroep moeten doen op een beëdigd tolk, wanneer zij de taal gebruikt door de partijen niet begrijpen. Partijen die de taal van de procedure niet verstaan hebben het recht te worden bijgestaan door een beëdigd tolk die alle mondelinge verklaringen vertaalt krachtens artikel 31, lid 3 van deze wet. Het laatste lid van dit artikel bepaalt ten slotte dat de kosten van vertaling ten laste van de schatkist zijn.
81.
Artikel 47bis, §1, 5° Sv. voorziet in een recht op een tolk of een vertaler voor de
verdachte die zich in een andere taal dan deze van de procedure wenst uit te drukken.
82.
Hoewel uit de bewoordingen van artikel 31 van de wet van 15 juni 1935 kan worden
afgeleid dat de beklaagde die verhoord of ondervraagd wordt steeds de taal van zijn keuze kan gebruiken zelfs indien hij de taal van de rechtspleging begrijpt, zal in de praktijk enkel een tolk of vertaler worden aangeboden indien de betrokkene de taal van de rechtspleging niet (voldoende) beheerst.82 De feitenrechter beslist hierover soeverein.83
83.
Verder bepaalt artikel 22 van de wet van 15 juni 1935 dat de verdachte die de taal van
de rechtspleging niet spreekt, maar wel Duitstalig, Franstalig of Nederlandstalig is, recht heeft op een kosteloze vertaling in zijn taal van de processen-verbaal, verklaringen van getuigen of klagers en verslagen van deskundigen. Hiertoe dient deze acht dagen na de betekening van het arrest tot verwijzing naar het Hof van Assisen of de dagvaarding om te verschijnen voor de 81
Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 22 juni 1935. L. HUYBRECHTS, “De Europese Richtlijn betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures en de Belgische wet en rechtspraak”, NC 2011, 3. 83 Cass. 29 september 1998, Arr.Cass. 1998, 920. 82
20 Deel I. Kosten van het strafproces politierechtbank of correctionele rechtbank een verzoekschrift ter griffie neer te leggen. De beklaagde heeft hetzelfde recht in hoger beroep, hetzij dan enkel voor wat de nieuwe stukken betreft.
84.
Het valt op dat deze bepaling verder gaat dan wat het EVRM en Richtlijn 2010/64/EU
voorschrijven. Deze laatsten leggen de verplichte vertaling van essentiële stukken op, waar artikel 22 van de wet van 15 juni 1935 handelt over alle processen-verbaal, verklaringen van getuigen of klagers en verslagen van deskundigen. Er dient te worden opgemerkt dat artikel 22 van de wet van 15 juni 1935 enkel van toepassing is in de typisch Belgische context. Het zou onmogelijk zijn deze regel toe te passen voor alle andere talen: daar geldt de regel van de vertaling van de essentiële stukken.84
85.
Wat de communicatie tussen de verdachte of de beklaagde en zijn advocaat betreft,
dient een onderscheid te worden gemaakt tussen twee situaties. Tijdens de rechtszitting is de tolk of vertaler kosteloos voor de beklaagde. Wanneer men buiten de rechtszitting een beroep wenst te doen op een tolk of vertaler, dient de partij die dit wenst de kosten te dragen.85
86.
Een uitzondering hierop betreft het geval waarin de beklaagde behoeftig is bevonden
overeenkomstig de artikelen 508 tot 528bis Ger.W. en de beklaagde dus kan genieten van kosteloze juridische bijstand. Artikel 184bis, lid 4 Sv. bepaalt dat indien de beklaagde geen van de landstalen spreekt, het bureau voor juridische bijstand een raadsman aanwijst die de taal van de beklaagde, of een andere taal die de beklaagde kent, machtig is. Indien dit onmogelijk is, zal het bureau kosteloos een tolk ter beschikking stellen voor maximaal drie uur.
87.
De vergoedingen voor de vertalers en de tolken worden bepaald in de artikelen 5 tot en
met 10ter KB Tarief in Strafzaken. Zoals reeds hoger vermeld, worden deze kosten ten laste van de Staat gelegd. Hoewel artikel 93, 3° enkel de kosten van vertalers en tolken van de in België gebruikelijke talen ten laste van de Staat legt, moet er worden aangenomen dat alle
84
L. HUYBRECHTS, “De Europese Richtlijn betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures en de Belgische wet en rechtspraak”, NC 2011, 4. 85 L. HUYBRECHTS, “De Europese Richtlijn betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures en de Belgische wet en rechtspraak”, NC 2011, 6.
Deel I. Kosten van het strafproces 21 kosten voor de bijstand van tolken en vertalingen nooit verhaald kunnen worden op de veroordeelde of de burgerlijke partij.86
C.
88.
Vergoeding
Artikel 5 KB Tarief in Strafzaken stelt dat vertalingen worden aangerekend per
bladzijde van dertig regels die zestig tekens bevatten, inclusief spaties. Behoudens de eerste bladzijde, die wordt beschouwd als een volledige bladzijde, worden gedeelten van een bladzijde betaald naargelang het aantal regels die vertaald werden. Iedere begonnen regel geldt als een volledige regel.
89.
Vertalers worden vergoed per bladzijde. Artikel 6 KB Tarief in Strafzaken bepaalt
welke bedragen hiervoor verschuldigd zijn, verschillend naargelang de taal waarin vertaald dient te worden. Bij noodgevallen, indien de tekst moeilijk leesbaar is of indien er zich andere moeilijkheden voordoen kan de vertaler krachtens artikel 7 KB Tarief in Strafzaken gemachtigd worden deze tarieven te overschrijden. Indien de vertaler in te vullen formulieren gebruikt, worden de bedragen berekend naargelang het aantal vertaalde regels conform artikel 8 KB Tarief in Strafzaken.
90.
Tolken worden per uur betaald. Artikel 9 KB Tarief in Strafzaken bepaalt welk bedrag
een tolk voor zijn prestaties mag aanrekenen. De bedragen verschillen afhankelijk van welke taal de tolk dient te vertalen. Voor prestaties in de voor-of namiddag geldt dat prestaties die minder dan een uur duren vergoed worden als een volledig uur. Tolken die tewerkgesteld zijn bij een openbaar bestuur en die een prestatie verrichten buiten hun dienst, dienen een lager bedrag aan te rekenen. Ook de wachttijd wordt overeenkomstig artikel 10 KB Tarief in Strafzaken vergoed. Het tijdstip van begin en einde van de prestatie moet naast het tijdstip van aankomst
en
vertrek
genoteerd
worden
op
de
vorderingen,
dagvaardingen
en
oproepingsbrieven krachtens artikel 10bis KB Tarief in Strafzaken. Verder heeft men op grond van artikel 10ter KB Tarief in Strafzaken ook recht op een reiskostenvergoeding.
86
Cass. 8 februari 1983, Pas. 1983, I, 659.
22 Deel I. Kosten van het strafproces D.
91.
Betalingsprocedure
Sinds 1 januari 2014 vallen ook gerechtstolken onder de verplichte btw-regeling. In
omzendbrief 208bis wordt verduidelijkt welke procedure de gerechtstolk dient te doorlopen alvorens uitbetaald te worden.87
92.
De bevoegde politiediensten of gerechtelijke overheden dienen in tweevoud de
vordering van de gerechtstolk op te stellen met vermelding van een aantal gegevens, waaronder de identiteit van de tolk, de bron- en doeltaal en de datum en het uur. Na de prestatie van de tolk dienen deze overheden in tweevoud een document van geleverde prestatie op te stellen, waarin duidelijk het begin- en einduur van de wachttijd en de prestatie alsook de verplaatsing vermeld staan. Een exemplaar is voor de tolk, een ander exemplaar wordt in het dossier of bij het proces-verbaal bewaard.88
93.
De tolk dient een kostenstaat op te stellen. Deze kostenstaat dient de datum van de
vordering en de naam van de vorderende magistraat te vermelden naast het soort misdrijf, de naam van de verdachte, de geleverde prestaties met bijbehorende artikels uit het KB Tarief in Strafzaken, de verplaatsing en uiteraard de betalings- en identificatiegevens van de gerechtstolk zelf. Hij moet deze kostenstaat ondertekenen en de zin “ik bevestig op mijn eer dat deze verklaring oprecht en volledig is” vermelden. Er dient ook voldaan te worden aan de regelgeving betreffende de btw.89
94.
Deze kostenstaat dient samen met de vordering zo snel mogelijk en uiterlijk binnen de
zes maanden na het verstrijken van het jaar waarin de prestatie werd geleverd neergelegd te worden bij de overheid die de gerechtstolk gevorderd heeft krachtens artikel 86, lid 1 KB Tarief in Strafzaken. Indien de vordering gebeurde door een politiedienst of het openbaar ministerie, dan dienen deze documenten aan het openbaar ministerie te worden overgemaakt.
87
Omz. nr. 208bis (ns) betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Btw op tolken in uitvoering van een gerechtelijke opdracht, 27 november 2013. 88 Omz. nr. 208bis (ns) betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Btw op tolken in uitvoering van een gerechtelijke opdracht, 27 november 2013, 4. 89 Omz. nr. 208bis (ns) betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Btw op tolken in uitvoering van een gerechtelijke opdracht, 27 november 2013, 5.
Deel I. Kosten van het strafproces 23 95.
Het openbaar ministerie zal vervolgens hetzij een controle uitvoeren, hetzij de
documenten overmaken aan de bevoegde gerechtelijke overheid waarvoor zij optrad. Indien de vordering uitging vanwege de rechtbank, dan dienen de documenten aan de voorzitter van die rechtbank te worden overgemaakt, welke ook tot de controle ervan zal overgaan. Uiteindelijk zal de griffie overgaan tot het storten van het verschuldigde bedrag op rekening van de tolk.90
E.
96.
Actuele problematiek
Het is geen geheim dat ook de vertalers en tolken lijden onder het beperkte budget van
de FOD Justitie. Op 14 november 2014 legden een groot aantal Antwerpse tolken het werk neer om de minister van Justitie duidelijk te maken dat de situatie onhoudbaar was. 91 De minister van Justitie liet op 26 november 2014 weten dat men met een inhaalbeweging van betalingen is gestart. Op dat moment stonden 7582 facturen open voor een bedrag van 1,3 miljoen euro, waarvan de helft ouder was dan drie maanden.92
97.
Er werden onderhandelingen opgestart tussen de minister van Justitie en de vertalers
en tolken teneinde tot structurele verbeteringen te komen.93 Ook werd een wetsvoorstel tot invoeren van een statuut en een nationaal register voor vertalers en tolken ingediend, hetgeen ook kan leiden tot een betere en snellere betaling.94 Gelet op de toenemende vraag naar tolken en vertalers dient snel een oplossing voor de huidige problematiek te worden gevonden.
§3.
Vaste vergoeding
98.
Met de wet van 28 juli 1992 houdende fiscale en financiële bepalingen werd artikel 11
van de wet van 1 juni 1849 vervangen door een bepaling die stelde dat de veroordeelde moet bijdragen in de post- en pakketkosten (met een maximum van 10% van de gezamenlijke kosten). Voorheen bedroeg dit 5% voor correctionele zaken en 10% voor criminele zaken. De wetgever merkte op dat er behalve deze correspondentiekosten nog andere beheerskosten zijn, 90
Omz. nr. 208bis (ns) betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Btw op tolken in uitvoering van een gerechtelijke opdracht, 27 november 2013, 5-6. 91 X. “Ook Antwerpse gerechtstolken staken voor achterstallig loon”, De Standaard 14 november 2014, www.destandaard.be. 92 Vr. en Antw. Kamer 2014-15, 26 november 2014, 15-16 (Vr. nr. 492 K. VAN VAERENBERGH). 93 Vr. en Antw. Kamer 2014-15, 26 november 2014, 16 (Vr. nr. 492 K. VAN VAERENBERGH). 94 Wetsvoorstel (S. BECQ c.s.) houdende het statuut van beëdigde vertaler, tolk of vertaler-tolk, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 53-0322/001.
24 Deel I. Kosten van het strafproces waaraan het veroordelen tot een extra forfaitair bedrag tegemoet kon komen. 95 Men diende hiertoe eerst de wet van 1 juni 1849 te wijzigen alvorens men de vaste vergoeding voor de beheerskosten in strafzaken in het KB Tarief in Strafzaken kon inschrijven.
99.
Over deze vaste vergoeding werd door het Hof van Cassatie een prejudiciële vraag
gesteld aan het toenmalige Arbitragehof. Men vroeg het Hof of deze vergoeding niet in strijd is met het gelijkheidsbeginsel, omdat deze vergoeding slechts een beperkt deel van de burgers, meer bepaald de veroordeelden, laat meebetalen in de lasten van de Staat, en dus in feite een soort verkapte belasting is.
100.
Het Hof oordeelde dat het gelijkheidsbeginsel niet wordt geschonden. De
grondwettelijke regels van gelijkheid en van niet-discriminatie sluiten een objectieve en redelijk verantwoorde verschillende behandeling tussen bepaalde categorieën van personen niet uit. Wanneer men het doel en de gevolgen van de vaste vergoeding in strafzaken in beschouwing neemt kan men niet oordelen dat deze maatregel niet in redelijk verband staat met de aangewende middelen en het doel. Het Hof voegt er nog aan toe dat men de evenredigheid van de maatregel niet kan beoordelen omdat het bedrag van de vergoeding per KB moet worden bepaald, hetgeen buiten de bevoegdheid van het Arbitragehof valt.96
101.
Ook het Hof van Cassatie bevestigt dat het doel van deze vergoeding bestaat in de
bestrijding van de toenemende beheerskosten van de rechtsbedeling door de veroordeelde de betaling van een vast bedrag op te leggen. Deze kosten zijn in de eerste plaats veroorzaakt door de veroordeelde, en dus gaat het niet om een vorm van verkapte belasting of een middel om de veroordeelden langs financiële weg onder druk te zetten om geen beroep in te stellen.97
102.
Artikel 91, lid 2 KB Tarief in Strafzaken bepaalt thans dat elke veroordeelde in een
criminele, correctionele of politiezaak een bijkomende vergoeding van 50 euro dient te betalen. Tot voor 1 december 2012 bedroeg deze zogenaamde administratieve kost in strafzaken 25 euro. Met het KB van 13 november 201298 werd het bedrag dus verdubbeld teneinde het te laten corresponderen met de gestegen correspondentiekosten, de papierkost, 95
Parl.St. Senaat BZ 1991-92, nr. 425-5, 2. Arbitragehof 16 december 1993, BS 5 maart 1994, 5563. 97 Cass. 29 juni 1994, Pas. 1994, I, 658. 98 KB van 13 november 2012 tot wijziging van het Algemeen Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012. 96
Deel I. Kosten van het strafproces 25 het dossiervolume, de personeelskost en nog enige andere kosten. Het werd als noodzakelijk aanzien om het budgettaire evenwicht inzake deze kosten te herstellen door het bedrag te verdubbelen. De laatste stijging van deze kost dateerde immers van 1993.99 Dit bedrag wordt jaarlijks geïndexeerd.100
103.
De vraag kan gesteld worden wat nu de rechtsgrond is om deze wijziging door te
voeren. De Raad van State stelt in haar advies van 9 augustus 2012 dat de rechtsgrond artikel 6, eerste lid van Programmawet (II) van 27 december 2006 is.101 Krachtens deze bepaling kan de Koning een algemeen reglement inzake de gerechtskosten in strafzaken aannemen. De Raad van State herinnert de regering eraan dat het besluit binnen de 24 maanden volgend op de datum van publicatie in het Belgisch Staatsblad bekrachtigd dient te worden, hetgeen ook gebeurde bij artikel 18 van de wet van 19 december 2014 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie.102 De facto is dit te laat, maar artikel 19 van deze wet bepaalt dat artikel 18 ingaat op 30 november 2014.
§4.
Het deskundigenonderzoek in strafzaken
A.
104.
Inleiding Het ‘deskundigenonderzoek in strafzaken’ kan gedefinieerd worden als een
onderzoeksmaatregel waarbij een rechterlijke instantie een beroep doet op een persoon die door ervaring of studie specialist is in een bepaalde materie om onder ede verslag uit te brengen over een specifiek probleem van technische aard.103 Een ‘deskundige’ is een persoon die de rechter bijstaat met bijzondere kennis en vaardigheden die hij via ervaring, beroep of studie heeft verworven.104
99
Verslag aan de Koning bij het KB van 13 november 2012 tot wijziging van het Algemeen Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012. 100 J. DECOKER, “De vaste vergoeding bij verzet of enkel hoger beroep van de beklaagde”, T.Strafr. 2015/1, 18. 101 Adv. RvS 51.771/1/V bij het KB van 13 november 2012 tot wijziging van het Algemeen Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012. 102 Wet van 19 december 2014 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, BS 29 december 2014 (ed.4). 103 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in A. VANDEPLAS, P. ARNOU en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, 4. 104 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 9.
26 Deel I. Kosten van het strafproces 105.
Tot op heden kan in principe eenieder optreden als deskundige. Met de wet van 10
april 2014 werd voorzien in een register voor deskundigen, waardoor er meer zekerheid komt over de vakkennis en juridische kennis van de deskundige.105 Deze wet is thans nog niet in werking getreden.
B.
106.
Wettelijke basis
Het deskundigenonderzoek in strafzaken is nergens wettelijk geregeld. De enige
bepalingen die het aanstellen van een deskundige vermelden kaderen in de artikelen over de bevoegdheden van de procureur des Konings in de situatie van heterdaad (de artikelen 43, 44 en 44bis Sv.).106 Over de mogelijkheid van de onderzoeksrechter, de onderzoeksgerechten of de vonnisgerechten om een deskundigenonderzoek in te stellen staat niets vermeld. Dit leidt ertoe dat het deskundigenonderzoek in strafzaken nog steeds een jurisprudentiële instelling is.107
107.
Een belangrijke vraag in verband met de toepasselijke regelgeving is of de bepalingen
omtrent het deskundigenonderzoek in de burgerlijke rechtspleging van toepassing kunnen zijn in strafzaken. Krachtens artikel 2 Ger.W. zijn de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing op alle rechtsplegingen, dus ook op de strafrechtspleging, behoudens wanneer deze geregeld worden door niet uitdrukkelijk opgeheven wetsbepalingen of door rechtsbeginselen waarvan de toepassing niet verenigbaar is met de toepassing van de bepalingen van dit wetboek. Het Hof van Cassatie oordeelde echter geruime tijd dat de bepalingen in verband met het deskundigenonderzoek in civiele zaken (artt. 962 t.e.m. 990 Ger.W.) niet van toepassing waren op het deskundigenonderzoek in strafzaken,108 ook niet als deze louter de afhandeling van burgerlijke belangen beoogt.109
105
Wet van 10 april tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de oprichting van een nationaal register voor gerechtsdeskundigen en tot oprichting van een nationaal register voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken, BS 19 december 2014, 104479. 106 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 23-24. 107 P. TRAEST en P. VAN CAENEGEM, Het deskundigenonderzoek in strafzaken, s.l., 2014, 5. 108 Cass. 17 november 1981, Arr. Cass. 1981-82, 371; Cass. 7 februari 1995, Arr.Cass. 1995, 147. 109 A. CHRISTIAENS, en F. HUTSEBAUT, “Het al dan niet tegensprekelijk karakter van de (uitvoering van) het deskundigenonderzoek in strafzaken” in D. DE BUYST, P. KORTLEVEN, T. LYSENS en C. RONSE (eds.), Bestendig Handboek Deskundigenonderzoek, Mechelen, Kluwer, 2009, 108.
Deel I. Kosten van het strafproces 27 108.
Ook bij de hervorming van het deskundigenonderzoek in civiele zaken met de wet van
15 mei 2007 werd niets vermeld over de eventuele toepassing van deze bepalingen in strafzaken.110
109.
Thans wordt door de rechtspraak en rechtsleer echter aangenomen dat bepaalde
bepalingen uit het Gerechtelijk Wetboek wel degelijk van toepassing zijn op de strafrechtspleging, in zoverre de toepassing niet indruist tegen de algemene principes van de strafrechtspleging.111
C.
110.
Deskundige of technisch raadsman?
Niet elke deskundige is ook een deskundige in de strikte zin van het woord. Er dient
namelijk een onderscheid gemaakt te worden tussen de deskundige in de strikte zin van het woord, en een deskundige in de ruime zin van het woord. In het laatste geval spreekt men van een technisch raadsman.
a)
111.
Sensu stricto
Wanneer een deskundigenonderzoek wordt bevolen door de procureur in het geval van
de heterdaadprocedure, door de onderzoeksrechter of door de vonnisgerechten gaat het om een deskundigenonderzoek sensu stricto. Ook de Raadkamer kan dergelijk onderzoek bevelen, zij het onrechtstreeks door te verklaren dat de zaak nog niet in staat van wijzen is. Via de motivering kan zij aanduiden welk deskundigenonderzoek haar nog nuttig lijkt. De procureur
des
Konings
kan
vervolgens
de
onderzoeksrechter
vorderen
dit
deskundigenonderzoek te bevelen. Wanneer zij handelt in haar hoedanigheid van vonnisgerecht kan zij uiteraard rechtstreeks een deskundigenonderzoek bevelen. De Kamer van Inbeschuldigingstelling kan rechtstreeks opdracht geven aan de onderzoeksrechter om een deskundigenonderzoek te bevelen.
110
P. TRAEST en P. VAN CAENEGEM, Het deskundigenonderzoek in strafzaken, s.l., 2014, 5-6. A. CHRISTIAENS, en F. HUTSEBAUT, “Het al dan niet tegensprekelijk karakter van de (uitvoering van) het deskundigenonderzoek in strafzaken” in D. DE BUYST, P. KORTLEVEN, T. LYSENS en C. RONSE (eds.), Bestendig Handboek Deskundigenonderzoek, Mechelen, Kluwer, 2009, 113. 111
28 Deel I. Kosten van het strafproces 112.
Deskundigen sensu stricto dienen de deskundigeneed af te leggen.112 Het uiteindelijke
deskundigenverslag heeft echter geen vaste bewijswaarde, het heeft slechts de waarde van een advies.113 b)
113.
Sensu lato
Alle andere actoren kunnen geen deskundigenonderzoek sensu stricto bevelen.
Wanneer bijvoorbeeld de burgerlijke partij een deskundige inschakelt is dit een deskundige sensu lato.
114.
De procureur des Konings, buiten het kader van de heterdaadprocedure, kan op grond
van zijn algemeen opsporingsrecht een deskundigenonderzoek bevelen. In deze situatie is er geen sprake van een deskundige sensu stricto, maar van een technisch raadsman.
115.
Deze deskundige dient geen eed af te leggen.114 Dit verslag kan ten titel van inlichting
bij het strafdossier worden gevoegd.115
116.
De kosten van een technisch raadsman gevorderd door het parket worden als
gerechtskosten beschouwd en komen naar gelang de uitkomst van de procedure ten laste van de Staat of ten laste van een van de partijen.116
c)
117.
Privé-experten
Wanneer een deskundige sensu lato niet door het parket werd aangesteld maar
bijvoorbeeld door de dader of door de burgerlijke partij, dan vallen deze kosten buiten de gerechtskosten. Zij blijven hoe dan ook verschuldigd door de partij die de technisch raadsman aanstelde.117
112
B. DE SMET, “Deskundigenonderzoek in strafzaken” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, 29. 113 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 233-245; Cass. 22 januari 2008, Pas. 2008, afl. 1, 206; Cass. 19 december 2012, Pas. 2012, afl. 12, 2552. 114 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 995. 115 B. DE SMET, “Deskundigenonderzoek in strafzaken” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, 41. 116 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 250. 117 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 250.
Deel I. Kosten van het strafproces 29
D.
Kosten op strafrechtelijk gebied
a) Toepasselijke regelgeving
118.
Van zodra een rechter de expertise beveelt om te kunnen beslissen over een aspect op
strafgebied, zijn de kosten van deze expertise kosten van de strafvordering. Dat deze expertise ook de afhandeling van de burgerlijke belangen dient, doet hieraan geen afbreuk. 118 De zogenaamde ‘gemengde’ expertises zijn dus expertises op strafgebied.
119.
De vergoeding van deze expertises wordt geregeld in een bijzondere rechtspleging,
wat de toepassing van de regels uit het Gerechtelijk Wetboek krachtens artikel 2 Ger.W. uitsluit.119
120.
Alle kosten van het deskundigenonderzoek in strafzaken maken deel uit van de
gerechtskosten in strafzaken. De kosten van het deskundigenonderzoek dat de strafrechter beveelt om duidelijkheid te krijgen over de feiten van de strafvervolging, zijn gerechtskosten van de strafvordering, dit ongeacht of het onderzoek enig nuttig resultaat oplevert of uitsluitsel geeft.120
121.
De vernietiging van het KB van 27 april 2007 door de Raad van State had ook zijn
gevolgen op vlak van het deskundigenonderzoek. De regeling zoals beschreven in het KB Tarief in Strafzaken werd weer van toepassing. Wat de tarifering betreft dient worden teruggegrepen naar het MB van 20 november 1980.121 De meer recentere ministeriële besluiten van 11 juni 1999 en 18 september 2002 werden immers ook vernietigd door de Raad van State.122 De vergoedingen worden jaarlijks geïndexeerd middels een ministeriële omzendbrief.
118
Cass. 25 mei 1983, Arr.Cass. 1982-83, 1178. Antwerpen 28 september 1984, RW 1985-86, 2432, noot DECLERCQ, L. 120 Cass. 6 september 2011, Pas 2011, afl. 9, 1888; Cass. 12 november 2002, Pas. 2002, afl. 11, 2161. 121 N. SNELDERS, “Gerechtskosten in strafzaken terug naar af? Voorlopig wel…”, RABG 2009, 319. 122 RvS. 30 oktober 2006, BS 22 december 2006, 73907. 119
30 Deel I. Kosten van het strafproces b) Ereloon van de deskundige
i)
122.
Tarifering
Artikel 1, eerste lid KB Tarief in Strafzaken bepaalt dat de deskundigen recht hebben
op een vergoeding evenredig aan de waarde van de verrichte prestatie. Zij stellen zelf een onkostennota op, waarin hun verrichtingen vermeld staan, alsmede de datum van uitvoering en de duur ervan.
123.
Het is in beginsel de deskundige zelf die de grootte van zijn ereloon bepaalt. Artikel 1,
derde lid KB Tarief in Strafzaken bepaalt echter wel dat de Minister van Justitie op voorstel van de Commissie voor de gerechtskosten in strafzaken het normaal bedrag van de honoraria kan vaststellen in een schaal, die de rechter dan als leidraad kan nemen bij het begroten van het ereloon en de kosten.
124.
Voor het overgrote deel van de deskundigenonderzoeken werden barema’s opgesteld.
Deze tarieven zijn thans terug te vinden in het MB van 20 november 1980 en worden krachtens artikel 148 en 149 KB Tarief in Strafzaken jaarlijks geïndexeerd. Sinds de vernietiging van het KB van 27 april 2007 en het MB van 18 september 2002 wordt de indexatie vastgesteld middels een ministeriële omzendbrief.
125.
Deze barema’s zijn niet dwingend.123 De deskundige kan dus om specifieke redenen
afwijken van deze vooraf vastgestelde tarieven. In dit geval dient hij zijn ereloon te begroten alsof er geen barema’s bestaan.
126.
Indien de deskundige louter optreedt als getuige, en dus enkel zijn vaststellingen ter
terechtzitting komt bevestigen of verklaren zonder nieuwe gegevens aan te brengen, is hij enkel gerechtigd op de getuigenvergoeding overeenkomstig artikel 29 KB Tarief in Strafzaken.124
123 124
RvS. 6 april 1973, Pas. 1975, IV, 56. B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 262.
Deel I. Kosten van het strafproces 31 ii)
127.
Helpers
Artikel 1, tweede lid KB Tarief in Strafzaken stelt dat de deskundige de lonen van zijn
helpers dient voor te schieten. Dit loon mag de deskundige dus niet afzonderlijk aanrekenen. Wanneer de deskundige wenst te worden bijgestaan door een andere deskundige, met de bedoelding dat deze afzonderlijk wordt vergoed, dient hij de formele aanstelling van de andere deskundige uit te lokken.125 Enkel indien de magistraat de deskundige expliciet als deskundige aanstelt, dient de eerste deskundige het ereloon niet voor te schieten.126
iii)
128.
Voorschot
Verder wordt ook bepaald dat de deskundige zijn ereloon en kosten dient voor te
schieten. Anders dan in burgerlijke zaken kan de deskundige die optreedt ter afhandeling van een expertise op strafrechtelijk gebied geen aanspraak maken op enige provisie. 127 Dit is logisch, aangezien het strafproces een ambtshalve zoektocht naar de waarheid is, en geen strijd tussen partijen die elk hun eigen waarheid nastreven. Daardoor is er ook geen sprake van een meest gerede partij, zoals in het civiel recht. Ook het openbaar ministerie kan niet als de meest gerede partij worden beschouwd, aangezien zij geen persoonlijk belang heeft bij het winnen van een strafzaak. Bijkomend is er nog de zekerheid dat bij vrijspraak de immer solvabele staat de deskundige zal vergoeden.128
129.
Krachtens artikel 509quater Sw. is het de deskundige verboden een rechtstreekse
betaling door een partij te ontvangen, indien hij weet dat een rechtstreekse betaling niet is toegelaten. Deze bepaling is eveneens van toepassing op deskundigen die optreden in strafzaken, omdat zij pas na de uitvoering van hun opdracht worden vergoed.129 Ook voor deskundigen die expertises verrichten op louter burgerlijk gebied en waarbij verwezen wordt
125
P. VAN CAENEGEM, “De deskundige in strafzaken krijgt zijn verdiende loon”, AJT 1999-00, 806. B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 255. 127 Antwerpen 28 september 1984, RW 1985-86, 2432. 128 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 271. 129 B. DE SMET, “Deskundigenonderzoek in strafzaken” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2007, 5-6. 126
32 Deel I. Kosten van het strafproces naar de regels uit het Gerechtelijk Wetboek, is het aanvaarden van een rechtstreekse betaling uiteraard verboden.130
c) 130.
Vaststelling van de kosten
Na afloop van zijn opdracht dient de deskundige een verslag op te stellen.131 Naast zijn
inhoudelijke bevindingen dient dit verslag krachtens artikel 71 KB Tarief in Strafzaken eveneens de prijs van de verrichting te vermelden. Dit dient voluit en voor de handtekening te worden aangegeven.
131.
Hoewel artikel 72 KB Tarief in Strafzaken bepaalt dat de deskundige in tweevoud een
memorie van kosten moet opstellen, dient hij in de praktijk deze memorie in drievoud op te stellen.132 De verplichting tot het opstellen van een memorie is in theorie grotendeels gelijklopend met deze van de vertalers, tolken en de gerechtsdeurwaarders.
132.
De memorie van kosten dient de bepalingen van artikel 72 KB Tarief in Strafzaken te
bevatten: de datum van de vordering en de naam van de vorderende magistraat, het soort misdrijf, eventueel de naam van de verdachten, de toepasselijke wetsartikelen uit het KB Tarief in Strafzaken, het volgnummer van de memorie, zijn betalingsgegevens, de eventuele datum van reizen en de mogelijke prijsvermindering voor zijn vervoer. De vordering dient bij de memorie te worden gevoegd.
133.
Deze memories worden overeenkomstig artikel 78 KB Tarief in Strafzaken samen met
het deskundigenverslag toegezonden aan de vorderende magistraat. De magistraat gaat na of de erelonen en kosten overeenstemmen met de diensten geleverd door de deskundige.
134.
Vervolgens worden twee memories en een kopie van het verslag overgemaakt aan de
minister van Justitie (de Dienst Gerechtskosten). Deze verifieert het bedrag of zendt het dossier naar de Commissie voor de Gerechtskosten teneinde deze laatste te laten beslissen 130
B. DE SMET, “Deskundigenonderzoek in strafzaken” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2007, 5. 131 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 208. 132 Omzendbrief nr. 192 betreffende Gerechtskosten in strafzaken. Toepassing van artikel 72juncto 78 van het algemeen reglement betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Toezenden van kostenstaten en terugzenden van het deskundigenverslag. Elektronische briefwisseling., BS 26 april 2012, 25545-25546.
Deel I. Kosten van het strafproces 33 over een eventuele vermindering. Na de uitbetaling van de deskundige wordt een kopie van het verslag teruggezonden naar het bevoegde parket.133
135.
Deze procedure werd als achterhaald en kostelijk aanzien en middels een omzendbrief
werd in afwachting van een definitieve regeling een opgefriste procedure ingesteld, aangepast aan de huidige technologische en financiële evoluties.
136.
Sinds 26 april 2012 dienen deskundigen nog slechts drie documenten op te maken: één
deskundigenverslag en twee memories van kosten. Een memorie is bestemd voor het strafdossier terwijl de andere bestemd is voor de dienst Gerechtskosten. Het opmaken van drie memories had immers geen wettelijke basis dus men kon de deskundigen daartoe niet verplichten. Bovendien wordt zo een nutteloze extra kost vermeden.
137.
Verder bepaalt de omzendbrief dat de briefwisseling tussen de dienst Gerechtskosten
en de griffies en parketten enkel nog elektronisch zal verlopen, voor zover de regeling en de praktijk dit toelaten. Ook kopieën van ondertekende brieven dienen elektronisch te worden verstuurd.134
E.
Soorten deskundigenonderzoek
a) DNA-onderzoek
i)
138.
Toepasselijke regelgeving
Het DNA-onderzoek in strafzaken wordt geregeld bij wet van 22 maart 1999
betreffende de identificatieprocedure via DNA-analyse in strafzaken.135 Deze wet werd ingrijpend gewijzigd in 2011.136 Een deel van de regeling staat ingeschreven in het wetboek van strafvordering.137 Daarnaast zijn ook de uitvoeringsbesluiten uiterst belangrijk.138
133
Omzendbrief nr. 192, 25545. Omz. nr. 192, 25546. 135 Wet van 22 maart 2009 betreffende de identificatieprocedure via DNA-analyse in strafzaken, BS 20 mei 1999. 136 Wet van 7 november 2011 houdende wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 22 maart 1999 betreffende de identificatieprocedure via DNA onderzoek in strafzaken, BS 30 november 2011. 137 Art. 44ter – 44sexies en art. 90undecies – 90duodecies Sv. 138 KB 17 juli 2013 tot uitvoering van de wet van 22 maart 1999 betreffende de identificatieprocedure via DNAonderzoek in strafzaken en tot bepaling van de datum van inwerkingtreding van de wet van 7 november 2011 134
34 Deel I. Kosten van het strafproces
ii)
139.
Belang van het DNA-onderzoek
DNA-onderzoek kent een groot belang binnen het strafrecht.
Het gaat om een
vergelijkend DNA-onderzoek: er wordt een vergelijking gemaakt tussen de analyse van sporen aangetroffen op de plaats van een misdrijf en een de analyse van celmateriaal van een verdachte.139 Er bestaan eveneens databanken waarin DNA-profielen onder bepaalde voorwaarden kunnen worden opgeslagen. Het NICC is verantwoordelijk voor het beheer van deze databanken.140
140.
Dit onderzoek mag krachtens artikel 24 van het KB van 17 juli 2013 enkel worden
uitgevoerd in erkende laboratoria. De negen laboratoria die erkend werden op basis van het eerder geldende KB van 28 mei 2004 behouden hun erkenning tot 1 januari 2015. Zij moeten een nieuwe aanvraag indienen. Sinds 1 januari 2015 zijn er zes erkende laboratoria.141
141.
De kostprijs van DNA-onderzoek is hoog. Tussen 2000 en 2010 stijgen de uitgaven
voor genetisch onderzoek van ongeveer 3 miljoen euro naar 20 miljoen euro. In 2010 namen de
vergoedingen
voor
DNA-onderzoek
31%
van
het
totale
budget
voor
deskundigenonderzoek in.142 In 2011 maakte de kostprijs voor genetische onderzoeken 10% uit van het totale budget van de FOD Justitie.143 Er wordt verwacht dat deze kosten nog zullen stijgen. In vergelijking met de ons omringende landen zouden de kosten in België tot drie maal hoger zijn.144
houdende wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 22 maart 1999 betreffende de identificatieprocedure via DNA-onderzoek in strafzaken, BS 12 augustus 2013. 139 B. DE SMET, “Vergelijkend DNA-onderzoek in strafzaken”, CABG 2003/4, 1-2. 140 Artikel 29 KB 17 juli 2013. 141 Deze erkende laboratoria zijn: het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, Laboratorium voor Farmaceutische Biotechnologie UGent, Forensisch DNA-laboratorium Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Eurofins Medigenomix Forensik, Dienst Forensische Geneeskunde KULeuven en Forensisch DNA Laboratorium UHasselt. 142 B. RENARDEN en P. JEUNIAUX, De kosten en het gebruik van DNA-onderzoek in strafzaken, 9 maart 2012, 20, nicc.fgov.be. 143 COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE, Gerechtskosten in strafzaken. Uitgaven 2011, 2012, 6, www.cmro-cmoj.be. 144 N. VANHECKE, “Belgische laboratoria verliezen DNA-analyse”, De Standaard 10 juli 2013, www.destandaard.be.
Deel I. Kosten van het strafproces 35 142.
Ten gevolge van de uitbreiding van het toepassingsgebied van de Databank
Veroordeelden wordt een enorme stijging van het aantal DNA-analyses verwacht.145 Teneinde de kostprijs van dit alles enigszins binnen de perken te houden werd op 28 september 2012 een Europese algemene offerteaanvraag uitgevaardigd. Uiteindelijk werd beslist dat het Duitse laboratorium Eurofins Medigenomix Forensik zal instaan voor de DNA-analyses van veroordeelden.146
iii)
143.
Vergoeding
De vergoedingen voor de deskundigen inzake genetisch onderzoek werd voor de
eerste maal geregeld in het inmiddels vernietigde MB van 11 juni 1999. Dit ministerieel besluit legt de vergoedingen vast per handeling. Deze bedragen werden overgenomen in het MB van 18 september 2002 en werden jaarlijks geïndexeerd. Het valt op dat de toegekende vergoedingen behoorlijk hoog zijn.
144.
Toen met het KB van 27 april 2007 een nieuwe tariferingsregeling werd opgesteld,
werd voor bepaalde handelingen met betrekking tot genetisch onderzoek een merkelijk lagere vergoeding toegekend. Dit leidde tot enig protest bij sommige laboratoria. Zij hadden namelijk investeringen gedaan in het licht van de oorspronkelijke tarieven, hetgeen problematisch kon zijn aangezien de nieuwe tarieven soms tot ruim één derde lager lagen.147
145.
Als gevolg van dit protest werd met het KB van 20 november 2007 opnieuw een
wijziging van de tarieven inzake DNA-onderzoek doorgevoerd.148 Zowel de vergoedingen voor het sporenonderzoek en het genetisch onderzoek werden gewijzigd. Deze tarieven werden overgenomen in de omzendbrieven die thans de gerechtskosten in strafzaken regelen en worden jaarlijks geïndexeerd.
145
Vr. en Antw. Kamer 2012-2013, 29 juli 2013, 222 (Vr. nr. 1001 K. DEGROOTE). Ministerieel Besluit tot erkenning van het laboratorium EUROFINS als laboratorium voor DNA-onderzoek in strafzaken, BS 23 januari 2014. 147 B. RENARDEN en P. JEUNIAUX, De kosten en het gebruik van DNA-onderzoek in strafzaken, 9 maart 2012, 6, nicc.fgov.be. 148 Koninklijk Besluit tot wijziging van het hoofdstuk IV van de schaal der honoraria in strafzaken gevoegd bij het koninklijk besluit van 27 april 2007 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten, BS 29 november 2007. 146
36 Deel I. Kosten van het strafproces b) Ander deskundigenonderzoek
146.
Naast het DNA-onderzoek, dat het grootste deel in de kosten van alle
deskundigenonderzoeken uitmaakt bestaan uiteraard nog andere soorten onderzoek. Ook de tarifering met betrekking tot deze onderzoeken wordt geregeld in het KB Tarief in Strafzaken en de omzendbrief nr. 131.
147.
Zonder op alle soorten onderzoek in te gaan worden hier de belangrijkste onderzoeken
vermeld met hun aandeel in de uitgaven van het totaal aantal onderzoeken tussen 2007 en 2011. Deze onderzoeken zijn: Onderzoek van geesteszieken (14%), Toxicologie (13%), Onderzoek
van
zieken
en
gekwetsten
(9%),
Boekhoudkundig
onderzoek
(8%),
Verkeersonderzoek (7%) en nog een reeks andere onderzoeken (9%).149
F.
Op louter burgerlijk gebied
a)
Toepassing van het Gerechtelijk Wetboek?
148.
De situatie verloopt anders indien de expertise enkel en alleen dient voor de
afhandeling van burgerlijke belangen. Allereerst dient opgemerkt te worden dat de kosten van een deskundigenonderzoek, bevolen door de strafrechter op verzoek van de burgerlijke partij, enkel en alleen om de omvang van de schade van de burgerlijke partij te begroten, geen kosten zijn van de strafvordering. Het zijn kosten van de burgerlijke vordering.150
149.
De vraag die vervolgens in dit kader gesteld dient te worden is of de bepalingen van
het Gerechtelijk Wetboek in verband met de kosten en het ereloon van deskundigen van toepassing kunnen zijn in strafzaken.
Lange tijd oordeelde de rechtspraak en rechtsleer dat, wanneer de strafrechter oordeelt over burgerlijke belangen, hij de regels van de strafprocedure dient te volgen. Het is hierbij niet van belang of de strafrechter over de burgerlijke belangen oordeelt gelijktijdig met de
149
COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE RECHTELIJKE ORDE, Gerechtskosten in strafzaken. Uitgaven 2011, 2012, 8, www.cmro-cmoj.be. 150 Cass. 29 november 1983, Arr.Cass. 1983-84, 366.
Deel I. Kosten van het strafproces 37 behandeling van de strafvordering, of in een latere zitting.151 Men volgt Cassatierechtspraak, die stelt dat de rechtspleging afhankelijk is van de aard van het gerecht en niet van de aard van de belangen die behandeld worden.152 Bijgevolg oordeelde men dat de bepalingen uit het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de verloning van deskundigen nooit toepasselijk konden zijn in strafzaken.153
Toch bestonden er uitzonderingen. Zo oordeelde de correctionele rechtbank van Gent reeds in 1994 dat er geen specifieke wettelijke regeling bestaat voor wat betreft de kosten en erelonen van deskundigen bij de afhandeling van burgerlijke belangen. Aangezien artikel 99 KB Tarief in Strafzaken spreekt van kosten van daden of rechtsplegingen ambtshalve of op vordering van het openbaar ministerie bevolen, is dit volgens de rechtbank niet van toepassing op de deze situatie, aangezien het deskundigenonderzoek wordt bevolen op initiatief van de burgerlijke partij. Bijgevolg mogen de bepalingen in verband met de kosten en het ereloon van de deskundige uit het Gerechtelijk Wetboek in deze situatie worden toegepast.154
b)
150.
De arresten van het Arbitragehof en van het Hof van Cassatie
Er kwam verandering in deze zienswijze met het arrest van het Arbitragehof van 30
april 1997. In dit arrest in verband met de tegensprekelijkheid van het deskundigenonderzoek, stelde het Arbitragehof vast dat er een verschil in behandeling bestaat naargelang de burgerlijke partij haar vordering bij de strafrechter dan wel bij de burgerlijke rechter instelt. Dit verschil in behandeling steunt op het objectief criterium van de aard van het vonnisgerecht. Het is volgens het Hof echter geen redelijk te verantwoorden verschil, aangezien er voor de burgerlijke partij identiek dezelfde belangen op het spel staan voor de strafrechter als in een burgerlijk geding. Bijgevolg dienen strafrechters de relevante bepalingen uit het Gerechtelijk Wetboek in verband met de tegenspraak toe te passen in strafzaken, zelfs al is het deskundigenonderzoek niet gericht op de afhandeling van de burgerlijke belangen. Er mag uiteraard niet geraakt worden aan de basisprincipes van de
151
J. DE THIBAULT DE BOESINGHE, “Is artikel 990 van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing in strafzaken?”, RW 1973-1974, 1046. 152 Onder andere Cass. 11 februari 1986, Pas. I, 711-714. 153 J. DE THIBAULT DE BOESINGHE, “Is artikel 990 van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing in strafzaken?”, RW 1973-1974, 1046; P. VAN CAENEGEM, “De deskundige in strafzaken krijgt zijn verdiende loon”, A.J.T. 1999-00, 808.; Corr. Tongeren 24 oktober 1979, Limb.Rechtsl. 1980, 38.; Pol. Gent 13 januari 1999, T. Vred. 1999, 451. 154 Corr. Gent 19 april 1994, T.G.R. 1994, 123.
38 Deel I. Kosten van het strafproces strafvordering.155 Het Hof maakt dus geen onderscheid tussen expertises op strafgebied, gemengde expertises of expertises op louter burgerlijk gebied.156
151.
Het Hof van Cassatie maakt dit onderscheid wel en stelt in een arrest van 8 februari
2000 dat deze bepalingen enkel kunnen worden toegepast bij de afhandeling van de burgerlijke belangen.157 Het Hof verduidelijkt niet of de overige bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek in verband met deskundigen die niet handelen over de tegenspraak, moeten toegepast worden in strafzaken.158
152.
Uit voorgaande rechtspraak kan worden aangenomen dat er geen bezwaar bestaat om
de regelen van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing te laten zijn bij de afhandeling van burgerlijke belangen voor de strafrechter. Sommige rechtsleer sluit zich hierbij aan.159 Rechtspraak is het niet steeds eens met deze opvatting.160
153.
De rechter dient te oordelen welke bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek van
toepassing zijn, en hij dient dit duidelijk aan te geven. Hij moet hierbij rekening houden met de vereisten van de strafvordering alsook met de rechten van verdediging.161
154.
Er dient evenwel opgemerkt te worden dat deze opvatting enkel geldt voor expertises
bevolen voor de vonnisgerechten.162 Uit rechtspraak van het Arbitragehof valt af te leiden dat expertises die werden bevolen tijdens het vooronderzoek steeds volgens de regels van het strafproces kunnen verlopen.163
155
P. TRAEST en P. VAN CAENEGEM, “De tegensprekelijkheid van het deskundigenonderzoek in strafzaken: een status questionis ten behoeve van de praktijk”, T. Strafr. 2000, 49. 156 P. TRAEST en T. GOMBEER, “De toepassing van het gerechtelijk wetboek in strafzaken” in A. VAN OEVELEN et al. (eds.), CBR JAARBOEK 2008-2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 495. 157 Cass. 8 februari 2000, RW 2000-01, 238. 158 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 251. 159 P. TRAEST en P. VAN CAENEGEM, “De tegensprekelijkheid van het deskundigenonderzoek in strafzaken: een status questionis ten behoeve van de praktijk”, T. Strafr. 2000, 49.; P. TRAEST en P. VAN CAENEGEM, “Het deskundigenonderzoek in strafzaken” in G. DE LEVAL en B. TILLEMANS (eds.), Gerechtelijk deskundigenonderzoek. De rol van de accountant en de belastingsconsulent, Brugge, die Keure, 2003, 439-442. 160 Antwerpen (10e k.) 26 juni 2002, P&B 2002, afl. 5, 298. 161 P. TRAEST en T. GOMBEER, “De toepassing van het gerechtelijk wetboek in strafzaken” in A. VAN OEVELEN et al. (eds.), CBR JAARBOEK 2008-2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 498. 162 P. TRAEST en T. GOMBEER, “De toepassing van het gerechtelijk wetboek in strafzaken” in A. VAN OEVELEN et al. (eds.), CBR JAARBOEK 2008-2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 495. 163 Arbitragehof 24 juni 1998, AJT 1998-99, 434.
Deel I. Kosten van het strafproces 39 c)
155.
Programmawet (II)
Onderzoek van de parlementaire voorbereiding van Programmawet (II) schept niet
veel duidelijkheid omtrent de toepassing van de beoogde nieuwe regeling betreffende de gerechtskosten in strafzaken op de burgerlijke rechtspleging voor de strafgerechten. Enerzijds lijkt het er op dat de regeling ook dan moet worden toegepast.164 Anderzijds lijkt het er dan weer op dat de regeling niet moet worden toegepast.165 Er kan uit de parlementaire voorbereiding dus niet duidelijk worden afgeleid wat het antwoord is op deze kwestie.
d)
156.
Conclusie
Er kan worden gesteld dat de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek in verband met
de kosten en erelonen van de deskundige zo veel als mogelijk zouden moeten worden toegepast op de expertises, bevolen door de strafrechter, met betrekking tot de afhandeling van de burgerlijke belangen. Het valt te betreuren dat de wetgever bij de vernieuwing van de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek in verband met het deskundigenonderzoek geen duidelijkheid heeft geschept over de toepassing hiervan in strafzaken.
G.
157.
Actuele problematiek
Het is geen geheim dat de betaling van de deskundige dramatische proporties
aanneemt. Deskundigen worden te weinig en bovendien nog eens veel te laat betaald. Het gevolg hiervan is dat vele deskundigen na een tijdje afhaken en evident enkel nog degenen overblijven die het onderzoek uit altruïstische overwegingen doen, of de minder ervaren deskundigen. Ervaren deskundigen raken gedemotiveerd door de administratieve overlast en
164
De memorie van toelichting stelt naar aanleiding van het advies van de Raad van State dat de nieuwe regeling van toepassing is, ook op de afhandeling van burgerlijke belangen.: Adv. RvS., Parl.St. Kamer 2006-07, 512774/001, 21. 165 In een verslag namens de Commissie voor de Justitie antwoordt de minister van Justitie dat de regeling enkel van toepassing is op de strafgerechten. De minister verduidelijkt niet of de regeling van toepassing is op de burgerlijke vordering voor de strafgerechten. (Verslag MAHOUX, Parl.St. Senaat 2006-07, 3-1987/4, 7-8.) Hieruit volgt dat aangezien expertises bevolen door de strafrechter op verzoek burgerlijke partij louter ter afhandeling van de burgerlijke belangen geen kosten zijn, en het openbaar ministerie bij dergelijke expertise niet ambtshalve optreedt, de regeling betreffende gerechtskosten in strafzaken niet dient te worden toegepast, aangezien het geen kosten zijn die ontstaan door de gerechtelijke procedure, zoals vermeld in artikel 2,1° Programmawet (II); P. TRAEST en P. VAN CAENEGEM, Het deskundigenonderzoek in strafzaken, s.l., 2014, 111).
40 Deel I. Kosten van het strafproces de laattijdige betaling, waardoor enkel nog jonge minder ervaren deskundigen opdrachten aannemen.166
Een gevolg hiervan kan zijn dat zij door hun gebrek aan ervaring sneller fouten zullen maken, waardoor het deskundigenonderzoek dient te worden overgedaan. Dit brengt op zijn beurt weer extra kosten met zich mee.
158.
Op 4 november 2014 werd een zitting van het hof van assisen te Antwerpen geschorst
omdat de gerechtsdeskundige, een wetsdokter, tijdens zijn getuigenis een open brief voorlas. Hij hekelde de wanbetaling van justitie, en gaf aan dat het zo niet verder kon. Hij verklaarde dat het moeilijk was in eer en geweten te getuigen wetende dat hij onderbetaald wordt, en deze betaling dan nog eens jaren op zich zou laten wachten. Deze uitspraak had uiteindelijk tot gevolg dat hij gewraakt werd door de verdediging.167
159.
Het valt te verwachten dat deze situaties zich meer en meer zullen voordoen in de
toekomst. Daarom trokken alle medewerkers van justitie en al wie er beroepsmatig mee te maken heeft aan de alarmbel op 20 maart 2015. Men liet zich ongerust uit over de toekomst van justitie. De besparingen zullen het immers onmogelijk maken een degelijke justitie in stand te houden.168
§5.
Andere kosten
160.
Het KB Tarief in Strafzaken bevat nog enkele andere kostenposten die van belang zijn
voor het strafproces. Zonder deze uitvoerig te bespreken, kunnen kort enkele kostenposten worden vernoemd: Artikelen 26 t.e.m. 28bis regelen de vergoeding voor de gezworenen bij de hoven van assisen. Artikelen 29 t.e.m. 32 regelen dan weer de vergoeding voor getuigen. De takel- en stallingskosten worden krachtens artikel 59, 1° KB Tarief in Strafzaken vastgesteld in omzendbrief nr. 062ter van 20 juli 2007.169
166
Verslag namens de commissie voor de Justitie, Parl.St. Kamer 2013-2014, nr. 53-1499/008, 51. X., “Gerechtsexperts dreigen met stakingen”, De Standaard 5 november 2014, 7. 168 A. KEEREMAN, “Alarmdag bij justitie: een publieke ingebrekestelling”, Juristenkrant 25 maart 2015, 1 en 16. 169 Circulaire nr. 62ter van 20 juli 2007 Gerechtskosten in strafzaken, BS 27 december 2007. 167
Deel I. Kosten van het strafproces 41 HOOFDSTUK 5. DE TELEFOONTAP
161.
Gerechtelijke overheden kunnen in het kader van een onderzoek de telecomoperatoren
en telecomverstrekkers bevelen informatie te verstrekken in verband met elektronische communicatie. Deze onderzoeksmaatregelen worden thans geregeld in artikel 46bis Sv. (identificatie van telefoonnummers), artikel 88bis Sv. (opsporen of lokaliseren van privé (tele)communicaties en artikel 90ter et seq. Sv. (afluisteren van telefoongesprekken).170
162.
De gerechtskosten voor deze onderzoeksmaatregelen nemen een grote hap uit het
budget van Justitie. In 2010 maakten deze kosten nog zo’n 20% uit van de totale gerechtskosten.171 Op 2 februari 2015 bedroeg de totale betaalachterstand aan de telecomoperatoren zo’n 24 miljoen euro.172
163.
De kosten van de telefoontap worden niet geregeld in het KB Tarief in Strafzaken. De
bedragen die de operatoren mogen aanrekenen voor hun medewerking worden geregeld in het KB van 9 januari 2003.173
164.
Teneinde een vermindering van de enorme kostenpost te bewerkstelligen werden deze
tarieven in 2011 verlaagd.174 Men beoogde een vermindering van de kosten met 30%.175 Uiteindelijk resulteerde deze verlaging in een onmiddellijke daling van kosten voor deze onderzoeksmaatregelen van 22%.176 In 2013 werden de tarieven gehalveerd.177
170
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 1033. 171 X., “Gerechtskosten voor telefoontap”, NJW 2011, afl. 238, 173. 172 Vr. en Antw. Kamer 2014-2015, 2 februari 2015, nog onbekend. (Vr. nr. XX PH. GOFFIN). 173 Koninklijk besluit van 9 januari 2003 tot uitvoering van de artikelen 46bis, §2, eerste lid, 88bis, §2, eerste en derde lid, en 90quater, §2, derde lid van het Wetboek van Strafvordering en van artikel 109ter, E, §2 van de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, BS 10 februari 2003. 174 Koninklijk besluit van 8 februari 2011 tot wijziging van het koninklijk besluit van 9 januari 2003 tot uitvoering van de artikelen 46bis, §2, eerste lid, 88bis, §2, eerste en derde lid, en 90quater, §2, derde lid van het Wetboek van Strafvordering en van artikel 109ter, E, §2 van de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, BS 23 februari 2011. 175 X., “Gerechtskosten voor telefoontap”, NJW 2011, afl. 238, 173. 176 COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE, Gerechtskosten in strafzaken. Uitgaven 2011, , 2012, 12, www.cmro-cmoj.be. 177 X., “Telefoontap”, Juristenkrant 2013, afl. 265, 7.; Koninklijk besluit van 31 januari 2013 tot vervanging van de bijlage bij het Koninklijk Besluit van 9 januari 2003 houdende modaliteiten voor de wettelijke medewerkingsplicht bij gerechtelijke vorderingen met betrekking tot elektronische communicatie, BS 4 maart 2013.
42 Deel I. Kosten van het strafproces 165.
Begin 2015 kondigde de Minister van Justitie aan dat er opnieuw overleg zou worden
gepleegd met de telecomoperatoren om tot een nieuw en eenvoudiger tariferingssysteem te komen. Ook wil men de rol van het Centraal Technisch Interceptiesysteem uitbreiden teneinde tot een efficiëntere samenwerking te komen, hetgeen ook tot een kostenverlaging zal leiden.178
166.
In
Nederland
heeft
men
de
telefoontap
middels
de
wet
bijzondere
opsporingsbevoegdheden179 wettelijk geregeld in artikel 126m et seq. van het Nederlandse Wetboek van Strafvordering. De telecomoperatoren hebben een medewerkingsplicht krachtens artikel 13.1 en 13.2 van de Telecommunicatiewet.180
Anders dan in België het geval is is de medewerking van de telecomoperatoren in Nederland in vele gevallen kosteloos.181 Men is echter niet meteen van plan deze regeling ook in België in te voeren, omdat volgens de Minister van Justitie de medewerking van de telecomoperatoren zonder vergoeding vaak te wensen overlaat.182
HOOFDSTUK 6. VEROORDELING TOT DE KOSTEN
167.
De veroordeling tot de kosten wordt in extenso besproken in deel II, Titel I van deze
masterproef.
178
Vr. en Antw. Kamer 2014-2015, 2 februari 2015, nog onbekend. (Vr. nr. XX PH. G OFFIN). Wet 27 mei 1999 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de regeling van enige bijzondere bevoegdheden tot opsporing en wijziging van enige andere bepalingen, Stb. 22 juni 1999. 180 Wet 19 oktober 1998 houdende regels inzake de telecommunicatie, Stb. 5 november 1998. 181 Vr. en Antw. Kamer 2009-2010, 20 april 2010, 428 (Vr. nr. 687 D. DUCARME). 182 Vr. en Antw. Senaat 2013-2014, 28 januari 2014 (Vr. nr. 5-4665 B. ANCIAUX). 179
Deel I. Kosten van het strafproces 43 TITEL II.
DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING IN STRAFZAKEN
HOOFDSTUK 1. BEGRIPSOMSCHRIJVING
168.
Onder ‘rechtsplegingsvergoeding’ wordt sinds de wet van 21 april 2007 krachtens
artikel 1022 Ger.W. de forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij verstaan. Deze bepaling is volgens de wet van 21 april 2007 ook van toepassing in strafzaken. Dit is niet altijd vanzelfsprekend. De bespreking van dit onderwerp focust zich evident op de toepassing en de moeilijkheden in strafzaken.
HOOFDSTUK 2. SITUATIE VOOR DE WET VAN 21 APRIL 2007
169.
Ruime tijd voor de wet van 21 april 2007 werd ingevoerd, werd onder de
rechtsplegingsvergoeding de vergoeding van materiële proceshandelingen gesteld door een advocaat verstaan, en niet de vergoeding van de kosten en erelonen van de advocaat.183
170.
Onder invloed van de rechtspraak van het Hof van Cassatie werd aangenomen dat de
kosten en erelonen van een technisch raadsman of advocaat van het slachtoffer van een contractuele fout een onderdeel kunnen zijn van de te vergoeden schade, in zoverre deze kosten en erelonen het noodzakelijk gevolg zijn van die fout.184 Deze gedachtegang werd eveneens
gevolgd bij
aansprakelijkheid
185
vorderingen tot
vergoeding van schade
en buitencontractuele aansprakelijkheid
186
wegens
foutloze
. Ook bij burgerlijke
vorderingen voor de strafrechter kan het honorarium van de advocaat als onderdeel van de schade worden beschouwd.187
171.
Niet alle feitenrechters volgden de principes van het Hof van Cassatie, wat voor
ongelijkheden en rechtsonzekerheid zorgde.188
183
Gent 8 januari 2007, T.G.R. 2007, 253.; Arbitragehof 14 oktober 1999, BS 29 december 1999 Cass. 2 september 2004, Arr.Cass 2004, 1271. 185 Cass 5 mei 2006, J.T. 2006, 339. 186 Cass. 16 november 2006, J.T. 2007, 14. 187 Cass 28 maart 2007, Arr. Cass, 2007, 207. 188 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 380. 184
44 Deel I. Kosten van het strafproces 172.
In een aantal arresten van het Grondwettelijk Hof werd geopperd dat de wetgever
diende te voorzien in een algehele oplossing.189
HOOFDSTUK 3. DE WET VAN 21 APRIL 2007
Afdeling 1.
173.
Parlementaire voorbereiding
Er werden een aantal wetsvoorstellen ingediend. De wetsvoorstellen NYSENS190 en
DESTEXHE191 wensten reeds een systeem van rechtsplegingsvergoeding in te voeren, ook in de strafrechtspleging.
174.
Uiteindelijk werd het wetsvoorstel TALHAOUI-KONINCKX192 goedgekeurd, zij het na
grondige amendering. Oorspronkelijk was dit wetsvoorstel niet van toepassing op de burgerlijke vordering voor de strafrechtbanken.
175.
De Raad van State opperde in haar advies dat er duidelijk moet gemaakt worden
waarom de rechtsplegingsvergoeding niet van toepassing is op de strafrechtbanken, teneinde het gelijkheidsbeginsel niet te schenden.193
176.
In haar advies van 25 januari 2006 toonde de Hoge Raad voor de Justitie zich
voorstander om het systeem van de verhaalbaarheid van kosten en erelonen ook in de strafrechtspleging in te voeren.194 De Hoge raad is van mening dat het beter is dat de verhaalbaarheid van de erelonen in de privaatrechtelijke en strafrechtelijke procedure door één en dezelfde wet wordt ingevoerd.195 Verder stelt ze ook dat het eerder gemaakte onderscheid tussen de politierechtbank en de andere strafrechtbanken niet gemaakt mag 189
Onder andere: Arbitragehof 14 augustus 2006, RW 2006-07, 995; Arbitragehof 17 januari 2007, RW 2007-08, 145. 190 Wetsvoorstel (C. NYSENS) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van strafvordering in verband met de terugbetaling van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2002-03, nr. 3-51. 191 Wetsvoorstel (A. DESTEXHE) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van strafvordering, betreffende de terugbetaling van de uitgaven die niet bij de kosten inbegrepen zijn, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-204. 192 Wetsvoorstel (TALHAOUI-KONINCKX) betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, Parl.St. Senaat 2005-06, nr. 1686. 193 Advies RvS, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/3, 2. 194 Advies HrJ, Advies over de wetsvoorstellen inzake verhaalbaarheid: terugbetaling van kosten en erelonen van advocaten, 25 januari 2006, 22-24, www.hrj.be. 195 Advies HrJ, Advies over de wetsvoorstellen inzake verhaalbaarheid: terugbetaling van kosten en erelonen van advocaten, 25 januari 2006, 23, www.hrj.be.
Deel I. Kosten van het strafproces 45 worden: het systeem van de rechtsplegingsvergoeding moet voor élke strafrechtbank gelden.196
177.
De regering amendeerde voorgaande opmerkingen en zorgde er zo voor dat er
wijzigingen werden aangebracht aan het Wetboek van Strafvordering, opdat de rechtsplegingsvergoeding ook van toepassing zou zijn in strafzaken. Zij achtte het noodzakelijk om de rechtsonderhorigen die een burgerlijke vordering instellen bij de civiele rechter dan wel bij de strafrechter op gelijke voet te behandelen, conform het gelijkheidsbeginsel.197
178.
Hoewel sommige rechtsleer van mening was dat het principe van de verhaalbaarheid
onverkort moest gelden in strafzaken, bestaan er ook principiële en praktische bezwaren tegen een algemene invoering.198 De wetgever heeft uiteindelijk geopteerd
voor een
tussenoplossing: de rechtsplegingsvergoeding in strafzaken blijft beperkt tot de relatie tussen de burgerlijke partij en de beklaagde.199
179.
De nieuwe regeling ging van kracht op 1 januari 2008.
Afdeling 2.
Krachtlijnen van de regeling
§1.
Kosten die in aanmerking komen
180.
Zoals reeds hoger vermeld werd het begrip rechtsplegingsvergoeding geherdefinieerd.
De rechtsplegingsvergoeding is volgens artikel 1022, eerste lid Ger.W. een forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij.
181.
Andere kosten van de rechtspleging komen dus niet meer in aanmerking. Kosten van
bijvoorbeeld een technisch raadsman dienen op basis van het gemeen recht te worden verhaald. Ze kunnen verhaald worden op degene die de schade heeft veroorzaakt, voor zover 196
Advies HrJ, Advies over de wetsvoorstellen inzake verhaalbaarheid: terugbetaling van kosten en erelonen van advocaten, 25 januari 2006, 24, www.hrj.be. 197 Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/4, 8-9. 198 F. KORKMAZER en H. LAMON, “Het verhaal van de verhaalbaarheid: het Grondwettelijk Hof heeft gesproken”, CBR Jaarboek 2008-09, Antwerpen, Intersentia, 2009, 71. 199 F. VAN VOLSEM, “Nogmaals over de rechtsplegingsvergoeding in strafzaken: niet voor de (in het gelijk gestelde) stedenbouwkundig inspecteur, wel voor of lastens de (in het (on)gelijk gestelde) tussenkomende verzekeraar”, RABG 2010/11, 28.; cfr. infra.
46 Deel I. Kosten van het strafproces is voldaan aan de voorwaarden van het aansprakelijkheidsrecht, in het bijzonder aan de noodzakelijkgevolg-voorwaarde200: zij dienen een noodzakelijke uitgave te zijn. In het strafrecht komt deze situatie niet zo vaak voor.201 Ook de Hoge Raad voor de Justitie stelde in haar advies dat er duidelijk moet gemaakt worden dat de kosten en erelonen enkel nog middels een rechtsplegingsvergoeding kunnen worden vergoed, en niet meer op basis van het gemeen recht. Voor de vergoeding van de overige kosten blijft het gemeen recht de rechtsgrond.202
182.
Het Grondwettelijk Hof achtte dit verschil in behandeling niet in strijd met het
gelijkheidsbeginsel. Het Hof is van mening dat de technisch raadsman zich in een fundamenteel andere situatie bevindt dan de advocaat. De tussenkomst van een technisch raadsman komt niet vaak voor en is zeer gericht, daar waar de advocaat doorheen het gehele proces optreedt en zijn cliënt bijstaat. Hierdoor is het verschil in behandeling redelijk verantwoord.203
183.
Kosten gemaakt buiten het eigenlijke geding, zoals bijvoorbeeld kosten voor een
advies voorafgaand aan de eigenlijke procedure, vallen niet onder de regeling zoals omschreven in artikel 1022 Ger.W. Ook deze kosten dienen volgens het gemeenrecht teruggevorderd te worden. Men neemt aan dat deze kosten mogelijk kunnen vallen onder het tweede en derde criterium, zoals bepaald in artikel 1022, tweede lid Ger.W., opdat een verhoging van het basisbedrag kan gebeuren.204
184.
Ook andere buitengerechtelijke kosten blijven evident buiten deze regeling. Te denken
valt aan telefoonkosten, kosten voor briefwisseling, etc. Ook gerechtelijke kosten die niet verbonden zijn aan de advocaat, zoals gerechtsdeurwaarderskosten of de kosten van het deskundigenonderzoek vallen buiten deze regeling.
200
Ontwikkeld door het Hof van Cassatie. Cass. 2 september 2004, Arr.Cass 2004, 1271. F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 384. 202 Advies HrJ, Advies over de wetsvoorstellen inzake verhaalbaarheid: terugbetaling van kosten en erelonen van advocaten, 25 januari 2006, 20. 203 GwH. 18 december 2008, A.GrwH 2008, afl. 5, 2819. 204 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 385. 201
Deel I. Kosten van het strafproces 47 §2.
Bepaling van het bedrag
A.
185.
Inleiding
Krachtens artikel 1022, tweede lid Ger.W. stelt de Koning de basis-, minimum- en
maximumbedragen van de vergoeding vast, na overleg met de Orde van Vlaamse Balies en de Ordre des barreaux francophones et germanophones, onder meer in functie van de aard van de zaak en van de belangrijkheid van het geschil. Dit gebeurde in het KB van 26 oktober 2007.205
186.
Men heeft geopteerd om deze bedragen in een KB te gieten en niet rechtstreeks in de
wet, omdat dit een soepel en beter aangepast instrument is voor het beheer van technische gegevens.206
187.
De wetgever heeft uiteindelijk gekozen voor forfaitaire bedragen, zoals ook werd
voorgesteld door de Orde van Vlaamse Balies en de Ordre des barreaux francophones et germanophones in hun advies.207 Tijdens de voorbereiding van de wet kwam daarentegen de koppeling van de vergoeding aan indicatieve barema’s ter sprake. 208 Door de keuze voor forfaitaire bedragen worden problemen vermeden in verband met de verenigbaarheid met het Europees mededingingsrecht alsook met de onafhankelijkheid van de advocaat. 209 De advocaat is dus niet verplicht zijn ereloon af te stemmen op de forfaitair bepaalde bedragen.210
188.
Aangezien het gaat om een forfaitaire tegemoetkoming, is het dus geen integrale
vergoeding van de kosten en erelonen van de advocaat. Dit is volgens het Grondwettelijk Hof geen schending van het gelijkheidsbeginsel en is in overeenstemming met het recht op een eerlijk proces. De forfaitaire bedragen worden immers bepaald na overleg met de Ordes van advocaten, waardoor deze bedragen in overeenstemming zullen zijn met de gemiddeld door de advocaten gehanteerde erelonen. Dit biedt volgens het Hof voldoende waarborgen.211 205
Koninklijk Besluit van 26 oktober 2007 tot vaststelling van het tarief van de rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek en tot vaststelling van de datum betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van de advocaat, BS 9 november 2007. 206 Parl.St. Kamer, nr. 51-2891/002, 11. 207 F. KORKMAZER en H. LAMON, “Het verhaal van de verhaalbaarheid: het Grondwettelijk Hof heeft gesproken”, CBR Jaarboek 2008-09, Antwerpen, Intersentia, 2009, 49. 208 Verslag Senaat, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/5, 17. 209 I. SAMOY en V. SAGAERT, “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 681. 210 MvT., Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686, 10. 211 GwH. 18 december 2008, A.GrwH 2008, afl. 5, 2819.
48 Deel I. Kosten van het strafproces B.
189.
Algemeenheden
In het KB van 26 oktober 2007 werden enkele algemeenheden bepaald. Zo worden
krachtens artikel 1, tweede lid van het KB de bedragen vastgelegd per aanleg. Verder bepaalt dit artikel dat er geen vergoeding is verschuldigd wegens handelingen verricht voor een gerecht waaraan de zaak bij beslissing van de arrondissementsrechtbank is onttrokken212 of wanneer de vordering werd voldaan vóór de inschrijving van de zaak op de rol
213
. Indien de
verweerder, of gedaagde in hoger beroep evenwel de vordering voldoet na de inschrijving op de rol, is slechts een kwart van de basisvergoeding verschuldigd, met een maximum van 1000 euro.214
190.
Artikel 7 van het KB stelt dat er eveneens geen vergoeding is verschuldigd voor
rechtsplegingen die de rechtsbijstand beogen.
191.
In strafzaken kan de rechter op basis van artikel 162bis, tweede lid Sv. de in het
ongelijk gestelde partij ambtshalve veroordelen tot een rechtsplegingsvergoeding in het voordeel van de in het gelijk gestelde burgerlijke partij.215
192.
Hoewel in strafzaken niet duidelijk geregeld, dient de rechter de beslissing in verband
met de rechtsplegingsvergoeding samen met de eindbeslissing te nemen.216 Artikel 128bis Sv. spreekt van de beslissing tot buitenvervolgingstelling, artikel 162bis Sv. bepaalt een veroordelend vonnis en artikel 369bis Sv. bezigt de term in het ongelijk stellen.
C.
193.
Basisbedrag
In beginsel is steeds het basisbedrag de regel, en kan de rechter bij wijze van
uitzondering afwijken van dit bedrag, hetzij door een lagere rechtsplegingsvergoeding toe te kennen tot aan een bepaald minimum, hetzij door een hogere rechtsplegingsvergoeding toe te kennen tot aan een bepaald maximum. Artikel 1022, derde lid Ger.W. stelt immers dat de rechter op verzoek van een van de partijen kan afwijken van het basisbedrag. Dit dient te 212
Artikel 1, derde lid KB 26 oktober 2007. Artikel 1, vierde lid KB 26 oktober 2007. 214 Artikel 1, vijfde lid KB 26 oktober 2007. 215 Cass. 7 mei 2013, Pas. 2013, 1067. 216 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 420. 213
Deel I. Kosten van het strafproces 49 gebeuren bij een met bijzondere redenen omklede beslissing. Indien een partij verzoekt om een afwijking zonder daarover specifiek verweer te voeren, dient de rechter niet te motiveren waarom hij toch het basisbedrag toewijst.217 Wanneer geen enkele partij de rechter om een afwijking verzoekt, kan hij niet anders dan het basisbedrag op te leggen.218
194.
Aangezien artikel 1021 Ger.W. in strafzaken niet van toepassing is, dienen partijen
geen omstandige opgave te doen van hun onderscheiden kosten, met inbegrip van de rechtsplegingsvergoeding.219 Indien zij dit wel doen, dan kan de rechter een hogere rechtsplegingsvergoeding opleggen indien de gevraagde vergoeding niet overeenstemt met het basisbedrag, onverminderd zijn recht de partijen te ondervragen.220
195.
Deze met redenen omklede beslissing moet een motivatie bevatten op basis van één
van de vier criteria zoals bepaald in artikel 1022, derde lid Ger.W, en duidelijk de reden bevatten waarom in een hogere of lagere rechtsplegingsvergoeding wordt voorzien.221
196.
Het opleggen van de rechtspleging door de strafrechter is verplicht. Indien geen van de
partijen een rechtsplegingsvergoeding vraagt, dient de rechter ambtshalve over te gaan tot de veroordeling tot de rechtsplegingsvergoeding. Dit heeft echter niet tot gevolg dat een partij niet uitdrukkelijk afstand kan doen van deze vergoeding.222
D.
197.
Berekening van het bedrag
Er dient een onderscheid te worden gemaakt tussen de in geld waardeerbare vordering
en de niet in geld waardeerbare vordering.
217
Cass. 15 december 2009, Pas. 2009, 3007. Cass. 6 oktober 2010, Pas. 2010, 2495. 219 Cass. 2 december 2008, Pas 2008, 2736. 220 J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 286. 221 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 391. 222 J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 279. 218
50 Deel I. Kosten van het strafproces a)
De in geld waardeerbare vordering
198.
Het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding is in dit geval afhankelijk van het bedrag
van de vordering.223
199.
Volgens artikel 2, tweede lid van het KB van 26 oktober 2007 wordt het bedrag van de
vordering vastgesteld overeenkomstig de artikelen 557 tot 562 en 618 Ger.W.. Dit zijn de artikelen die de bevoegdheid en de aanleg bepalen.
200.
Artikel 557 Ger.W. stelt dat het bedrag van de vordering dient te worden berekend
door het optellen van de som die in de inleidende akte wordt geëist, met uitsluiting van gerechtelijke interesten, gerechtskosten en dwangsommen. Rechtsleer neemt aan dat in strafzaken het document wordt bedoeld waarmee de burgerlijke partij haar vordering aanhangig maakt, of het document waarin deze vordering wordt vastgesteld (de klacht met burgerlijke partijstelling, de rechtstreekse dagvaarding, de nota burgerlijke partijstelling of de conclusies van de burgerlijke partij, het proces-verbaal van terechtzitting).224 Expertisekosten die gerechtskosten225 zijn mogen, net als de rechtsplegingsvergoeding226 zelf, niet worden meegerekend. Verschillende punten van een vordering dienen overeenkomstig artikel 558 Ger.W. te worden samengeteld. Wanneer het gevorderde bedrag niet in euro is uitgedrukt, dient de regeling zoals bepaald in artikel 562 Ger.W. te worden gevolgd.
201.
Artikel 618, tweede lid Ger.W. stelt dat het mogelijk is dat het bedrag van de
vordering in de loop van het geding wordt aangepast. In dit geval geldt het bedrag dat wordt gevorderd in de laatste conclusie. In strafzaken geldt deze regeling ook indien de aanpassing van het bedrag van de vordering geakteerd wordt op het proces-verbaal van de terechtzitting.227
223
Artikel 2 van het KB van 26 oktober 2007. F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 391. 225 Pol. Brugge 12 februari 2008, NJW 2008, 178. 226 I. SAMOY en V. SAGAERT, “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 685. 227 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 393. 224
Deel I. Kosten van het strafproces 51 202.
Deze bovenstaande regel dient toch met enige omzichtigheid te worden toegepast. Er
bestaat rechtspraak die van oordeel is dat, indien het bedrag van de oorspronkelijke vordering wordt aangepast naar aanleiding van betalingen tijdens het geding, de rechter uit billijkheidsoverwegingen toch de rechtsplegingsvergoeding op basis van het initieel gevorderde bedrag dient toe te kennen.228
203.
Indien van de initiële vordering slechts een deel wordt toegekend, opteert sommige
rechtspraak en rechtsleer ervoor om dan ook maar een deel van de rechtsplegingsvergoeding toe te kennen. Hier anders over beslissen zou partijen er kunnen toe aanzetten extreme bedragen te vorderen teneinde een zeer hoge rechtsplegingsvergoeding toegewezen te krijgen.
204.
Dit kan er toe leiden dat de rechter een bedrag toewijst lager dan het in het KB van 26
oktober 2007 bepaalde minimum. In de rechtsleer wordt deze stelling verdedigd, door te stellen dat deze zienswijze niet in strijd is met artikel 2 van het KB van 26 oktober 2007, indien men het aldaar gehanteerde begrip ‘vordering’ verstaat als ‘schuldvordering’ en niet als ‘rechtsvordering’.229
205.
Indien een partij een zeer hoge vordering instelt enkel met het oog op het verkrijgen
van een hoge rechtsplegingsvergoeding, kan de rechter op basis van het concept procesrechtsmisbruik de vordering tot het verkrijgen van de rechtsplegingsvergoeding berekend op het bedrag van die zeer hoge vordering afwijzen. Het is evenwel onduidelijk op basis van welk bedrag de rechter dan wel de rechtsplegingsvergoeding dient te bepalen.230
206.
Er bestaat rechtspraak waarin strafrechters op subtiele wijze het toegekende bedrag als
uitgangspunt nemen voor de bepaling van de rechtsplegingsvergoeding. Het spreekt vanzelf dat wanneer de burgerlijke partij in het ongelijk wordt gesteld door een onderzoeksgerecht, het gevorderde bedrag als uitgangspunt zal worden genomen, met een eventueel verzoek tot vermeerdering of vermindering.231
228
Kh. Hasselt 5 februari 2008, NJW 2008, 745. I. SAMOY en V. SAGAERT, “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 685. 230 F. VAN VOLSEM “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 394. 231 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 395. 229
52 Deel I. Kosten van het strafproces 207.
Wanneer de burgerlijke partij stelt schade te hebben, maar deze nog niet heeft begroot,
stelt zich de vraag op welke basis de rechtsplegingsvergoeding berekend dient te worden. In het geval de burgerlijke partij in het ongelijk wordt gesteld door een onderzoeksgerecht, is sommige rechtsleer van mening dat dit moet worden behandeld als het ging om een niet in geld waardeerbare vordering.232 Andere rechtsleer is van mening dat het feit dat de vordering niet in geld is uitgedrukt, niet betekent dat ze niet waardeerbaar is, en dat de burgerlijke partij door de rechter moet worden uitgenodigd haar schade te begroten.233
b) Niet in geld waardeerbare vordering
208.
In het strafrecht komt deze situatie niet vaak voor.234 In het geval een vordering niet in
geld waardeerbaar is, dienen de door de Koning speciaal hiertoe vastgestelde bedragen in artikel 3 van het KB van 26 oktober 2007 te worden gebruikt.
c) Gemengde vordering
209.
Wanneer het gaat om een vordering die deels in geld waardeerbaar is, en deels niet in
geld
waardeerbaar,
is
de
rechtsleer
en
rechtspraak
geneigd
de
hoogste
rechtsplegingsvergoeding toe te kennen.235
d) Indexering
210.
Er dient nog opgemerkt te worden dat deze bedragen overeenkomstig artikel 8 van het
KB van 26 oktober 2007 worden gekoppeld aan het indexcijfer voor de consumptieprijzen, in die zin dat telkens wanneer het indexcijfer met 10 punten stijgt of daalt, de bedragen met 10 procent worden vermeerderd of verminderd.
232
K. BEIRNAERT, “Erelonen en kosten strafpleiters verhaalbaar via rechtsplegingsvergoeding?”, Juristenkrant 13 februari 2008, 13. 233 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 393. 234 Bijvoorbeeld de herstelvordering in het kader van een stedenbouwkundige overtreding. 235 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 396.
Deel I. Kosten van het strafproces 53 E.
211.
Afwijken van het basisbedrag
Artikel 2 van het KB van 26 oktober 2007 bepaalt binnen welke grenzen de rechter
kan afwijken van het basisbedrag.
Tussen deze grenzen heeft de rechter een volledig
discretionaire bevoegdheid.236 Zoals reeds hoger vermeld dient deze afwijking met redenen te worden omkleed, gebaseerd op een van de vier criteria uit artikel 1022, derde lid Ger.W., dit steeds op verzoek van een van de partijen, die hun bewering concreet dienen te maken.237
212.
Tussen deze criteria bestaat geen hiërarchie, ze moeten in gelijke mate de beoordeling
van de rechter beïnvloeden.238 Deze vier criteria bieden voldoende waarborg voor de goede toegang tot de rechter.239 Deze criteria dienen restrictief te worden geïnterpreteerd.240
213.
Het eerste criterium is de financiële draagkracht van de in het ongelijk gestelde partij.
Dit is een belangrijk criterium in strafzaken. Er dient opgemerkt te worden dat dit criterium enkel in het voordeel van de in het ongelijk gestelde partij kan werken, waardoor het enkel tot een verlaging van de rechtsplegingsvergoeding kan leiden indien de in het ongelijk gestelde partij in een financieel moeilijke toestand verkeert. Het feit dat de in het ongelijk gestelde partij er financieel goed voor staat is met andere woorden geen reden om een hogere rechtsplegingsvergoeding toe te kennen aan de andere partij. 241 Ook de financiële toestand van de in het gelijk gestelde partij doet niets ter zake.242 Dit zou eventueel wel kunnen op basis van het vierde criterium.243
214.
Het tweede criterium is dat van de complexiteit van de zaak. In strafzaken heeft dit
betrekking op de complexiteit van de burgerlijke vordering, daar de rechtsplegingsvergoeding enkel speelt in de relatie burgerlijke partij en de verdachte, beklaagde of beschuldigde of, in 236
I. SAMOY en V. SAGAERT, “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 686. 237 Arbh. Brussel 10 juni 2008, www.juridat.be. 238 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 397. 239 J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 286. 240 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 397. 241 J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 286; cfr. randnr. 216. 242 J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 287. 243 I. SAMOY en V. SAGAERT, “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 687; cfr. infra.
54 Deel I. Kosten van het strafproces bepaalde gevallen, omgekeerd. Zo kan een zaak bijvoorbeeld complex zijn door het grote aantal beklaagden of door een ingewikkelde schadeberekening met de hulp van deskundigen.
Echter betekent een complexe burgerlijke vordering niet steeds dat een partij ook veel moeite heeft gedaan om deze vordering te staven of te betwisten. Het kan bijvoorbeeld voor de burgerlijke partij soms volstaan te beweren dat uit het strafdossier blijkt dat de feiten bewezen zijn. Het is dan aan het openbaar ministerie om de bewijsvoering te verzorgen. Teneinde dit laatste te vermijden dient volgens bepaalde rechtsleer bij de beoordeling van dit criterium ‘de concrete processtrategie van de partijen’ in acht te worden genomen.244
215.
Het derde criterium, de contractueel bepaalde vergoedingen, is slechts uitzonderlijk
van toepassing in strafzaken.245
216.
Het vierde en laatste criterium, het kennelijk onredelijke karakter van de situatie, is
wel relevant in strafzaken. Het begrip onredelijk is minder ruim dan het begrip onbillijkheid, en heeft een andere invulling dan procesrechtsmisbruik.246 Dat het karakter van de situatie kennelijk onredelijk dient te zijn, slaat op het marginale toetsingsrecht van de rechter.247
Dit criterium leidt in de praktijk vaak tot een verlaging van het bedrag, hoewel ook verhoging mogelijk is. Voorbeelden van toepassing van dit vierde criterium kan worden toegepast zijn de disproportionele verhouding tussen de goede financiële toestand van de in het ongelijk gestelde partij en de belabberde financiële toestand van de in het gelijk gestelde partij248 en bij zaken zonder enige betwisting waar de rechtsplegingsvergoeding niet in verhouding staat tot de geleverde prestaties.249
217.
Sinds de wetswijziging van 22 december 2008 kan de rechter de partijen ondervragen
over een eventuele aanpassing van het basisbedrag. Dit betekent echter niet dat hij na de 244
K. BEIRNAERT, “Erelonen en kosten strafpleiters verhaalbaar via rechtsplegingsvergoeding?”, Juristenkrant 13 februari 2008, 13. 245 K. BEIRNAERT, “Erelonen en kosten strafpleiters verhaalbaar via rechtsplegingsvergoeding?”, Juristenkrant 13 februari 2008, 13. 246 I. SAMOY en V. SAGAERT, “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 688. 247 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 397. 248 Dit kan niet leiden tot een verhoging van de rechtsplegingsvergoeding op basis van het eerste criterium. 249 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 400.
Deel I. Kosten van het strafproces 55 ondervraging ambtshalve mag overgaan tot het aanpassen van het basisbedrag. Indien de ondervraagde partijen nog steeds geen afwijking vorderen, dient hij nog steeds het basisbedrag op te leggen.250
HOOFDSTUK 4. VEROORDELING TOT DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING
218.
De regeling omtrent wie wanneer de rechtsplegingsvergoeding dient te betalen gebeurt
in deel II, titel II van deze masterproef.
250
J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 280.
56 Deel I. Kosten van het strafproces
Deel II. Veroordeling tot de kosten 57 DEEL II.
TITEL I.
VEROORDELING TOT DE KOSTEN
GERECHTSKOSTEN
HOOFDSTUK 1. INLEIDING
Afdeling 1.
219.
Burgerrechtelijk karakter
De veroordeling tot de gerechtskosten in strafzaken heeft een burgerrechtelijk
karakter.251 Het is geen onderdeel van de straf.252 Deze veroordeling heeft immers maar een doel, namelijk de vergoeding van het voorschot dat door de Staat werd betaald. Hieruit volgt dat deze betaling vatbaar is voor gunstmodaliteiten zoals opschorting of uitstel253 noch voor amnestie of genade.254 Dit burgerrechtelijk karakter heeft meteen ook tot gevolg dat de burgerrechtelijke verjaringstermijnen van artikel 2262 en 2262bis B.W. gerespecteerd moeten worden.
Afdeling 2.
220.
Kosten van de strafvordering
Wanneer het gaat om de veroordeling tot de kosten van de strafvordering, gaat het om
alle kosten die verband houden met de strafrechtspleging. Deze kosten kunnen in drie categorieën worden opgedeeld.255
221.
Een eerste categorie kosten bestaat uit de kosten die ambtshalve of op verzoek van het
openbaar ministerie worden gemaakt.256 Het gaat dan om gerechtsdeurwaarderskosten, dagvaardingskosten, expertisekosten, etc. Deze kosten worden door de staat voorgeschoten. Artikel 104, tweede lid KB Tarief in Strafzaken stelt inderdaad dat het bestuur van registratie en domeinen, dat met de invordering is belast, de kosten voorschiet en zichzelf betaalt volgens de rechtsvormen, ten laste van de veroordeelden. Ook artikel 2 van de inmiddels vernietigde wet van 1 juni 1849 bevat dit principe. 251
Bergen 25 januari 1990, JT 1990, 421. Cass. 29 oktober 2002, Pas. 2002, 2061. 253 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel I: Strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 509-513. 254 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel I: Strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 529-530. 255 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 617-618. 256 M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 764. 252
58 Deel II. Veroordeling tot de kosten
222.
De tweede categorie kosten gaat om kosten veroorzaakt door handelingen die door de
verdediging worden gesteld. Tot deze categorie behoren onder meer de kosten van hoger beroep, de dagvaarding van getuigen, kosten van verzet, etc. 257 Deze kosten worden voorgeschoten door de verdediging of in debet gerekend.258
223.
De derde en laatste categorie bestaat uit de algemene kosten van de strafvordering. Het
opsporen en vervolgen van misdrijven maakt een verplichting uit voor de Staat. Zij is gehouden tot de bescherming van haar burgers. Om die reden vallen bepaalde gerechtskosten steeds ten laste van de Staat. De veroordeelde of de burgerlijke partij kan dus nooit tot deze kosten worden veroordeeld.259
224.
De kosten die ten allen tijde ten laste van de Staat vallen worden opgesomd in artikel
93 KB Tarief in Strafzaken. Het gaat om de reis- en verblijfskosten van magistraten die zetelen in het hof van assisen, de vergoedingen voor de juryleden, de kosten van overbrenging binnen België van verdachten, beschuldigden en veroordeelden en van personen die ter beschikking van de strafuitvoeringsrechtbank werden gesteld.
225.
Zoals reeds hoger gesteld vallen ook de kosten voor tolken en vertalers ten laste van
de Staat, ook in verband met talen van buiten België, ondanks hetgeen vermeld staat in artikel 93, 3° KB Tarief in Strafzaken.260
226.
Ook de kosten in verband met de werking van de Justitie, los van het strafproces zelf,
zoals het onderhoud van gebouwen, de verwarmingskosten, etc., komen ten laste van de Staat.261
227.
Kosten die de burgerlijke partij maakt teneinde de beklaagde te zien veroordeeld
worden tot de vergoeding van de door haar geleden schade vallen strikt gezien buiten de
257
R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 993. M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 765. 259 CH-L. LEFEVRE, Tarif raisonné des frais de justice criminelle, correctionelle et de police, classé par ordre des matières, Brussel, Société typographique Belge, 1838, XVIII. 260 Cfr. randnr. 80 et seq.; Cass. 7 oktober 1968, Pas. 1969, I, 138; Cass. 16 februari 1970, Arr. Cas. 1970, 571; Cass. 20 april 1970, Arr. Cass. 1970, 777; Cass. 25 januari 1984, Pas. 1984, I, 577. 261 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 619. 258
Deel II. Veroordeling tot de kosten 59 kosten van de strafvordering.262 Deze kosten vallen onder de kosten van de burgerlijke vordering. Zo vallen de kosten van de rechtstreekse dagvaarding door de burgerlijke partij onder de kosten van de burgerlijke vordering.263 Ook de kosten voor een expertise op louter burgerlijk gebied bevolen door de strafrechter, op vraag van de burgerlijke partij, om de omvang van de schade te begroten, zijn kosten van de burgerlijke vordering.264
228.
Bijkomend dient te worden opgemerkt dat de kosten die door een partij zelf worden
gemaakt, bijvoorbeeld om argumenten te verzamelen, ten laste van deze partij blijven. Zij kunnen nooit ten laste van de staat of de in het ongelijk gestelde burgerlijke partij komen. Het zijn immers geen gerechtskosten. Het gaat bijvoorbeeld om de aanstelling van een privéexpert, de zogenaamde technisch raadsman, door de beklaagde. Wanneer het parket daarentegen een deskundige aanstelt, wat in wezen ook een technisch raadsman is, kunnen deze kosten wel verhaald worden op de veroordeelde.265 Ook is de onderzoeksrechter in het kader van een gerechtelijk onderzoek niet verplicht in te gaan op een vraag tot het verrichten van een bijkomende onderzoeksmaatregel overeenkomstig artikel 61quinquies Sv. Wordt dit verzoek afgewezen, dan zal de verdachte dit onderzoek zelf moeten bekostigen.
De vraag kan gesteld worden of dit niet resulteert in een fundamentele wapenongelijkheid tussen de verdachte en het openbaar ministerie. Waar het openbaar ministerie naar hartenlust expertises kan aanvragen op kosten van de staat is de verdachte de facto steeds beperkt door zijn budget. Een oplossing kan bestaan in het toekennen van een vergoeding aan de verdachte, zoals in Nederland soms het geval is.266
HOOFDSTUK 2. VEROORDELING VAN DE BEKLAAGDE
Afdeling 1.
229.
Toepasselijke regelgeving
De strafrechter dient over de kosten van de strafvordering en deze van de
burgerrechtelijke vordering uitspraak te doen volgens de regeling zoals bepaald in artikel 162, 194, 211 en 350 Sv. en de tarieven zoals bepaald in het KB Tarief in Strafzaken te 262
R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 993. A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 620. 264 M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 766. 265 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 250. 266 Cfr. randnr. 451 et seq. 263
60 Deel II. Veroordeling tot de kosten hanteren.267 Algemeen wordt aangenomen dat artikel 1017 Ger.W. niet van toepassing is in strafzaken, zelfs als er nog enkel over de burgerrechtelijke vordering dient te worden geoordeeld.268
230.
In de situatie waarbij de strafrechter reeds heeft beslist over de strafvordering en nog
louter de burgerrechtelijke vordering aanhangig is en de strafrechter een expertise volgens de regelen van de burgerrechtelijke rechtspleging laat verlopen, kan worden aangenomen dat artikel 1017 Ger.W. wel van toepassing is op deze kosten.269
231.
Artikel 162 Sv. bevat de basisregel inzake gerechtskosten wat betreft correctionele en
politiezaken: de gerechtskosten zijn verschuldigd door de in het ongelijk gestelde partij. 270
232.
Het eerste lid stelt dat ieder veroordelend vonnis, uitgesproken tegen de beklaagde en
tegen de personen die voor het misdrijf burgerrechtelijk aansprakelijk zijn, deze eveneens veroordeelt in de kosten, zelfs jegens de openbare partij.
233.
Het tweede lid handelt over de facultatieve veroordeling van de in het ongelijk
gestelde burgerlijke partij en benadrukt dat het facultatieve karakter van de veroordeling van de burgerlijke partij ook geldt wanneer zij de strafvordering zelf heeft geïnitieerd.
Afdeling 2.
Geen veroordeling voor de beklaagde
§1.
Vrijspraak
234.
Uit de verplichte veroordeling tot de kosten door een veroordelend vonnis volgt dat bij
vrijspraak van de beklaagde zonder aanwezigheid van een burgerlijke partij de kosten automatisch ten laste van de Staat worden gelegd.271 Hetzelfde geldt wanneer er sprake is van een rechtvaardigings- of verschoningsgrond. Er is dan immers geen misdrijf, waardoor de beklaagde evident niet veroordeeld kan worden.
267
Zie hierover in extenso DEEL I, TITEL I. Cass. 29 november 1983, Pas. 1984, I, 339. 269 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 275. 270 D. DE WOLF, Handboek correctioneel procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2013, 131. 271 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 74. 268
Deel II. Veroordeling tot de kosten 61 235.
De Staat (wanneer zij niet optreedt in de hoedanigheid van partij) en het openbaar
ministerie kunnen niet veroordeeld worden tot de kosten verbonden aan de vervolging. 272 Op dit principe bestond tot 1 februari 2015 enkel de uitzondering van artikel 415 Sv. Dit artikel liet het Hof van Cassatie of een hof van beroep dat een onderzoek vernietigt toe de kosten van de opnieuw te beginnen rechtspleging ten laste te leggen van de ambtenaar of onderzoeksrechter die de nietigheid heeft begaan wegens zeer grove tekortkoming.273 Deze wetsbepaling werd echter geschrapt ter gelegenheid van de invoering van de nieuwe cassatieprocedure in strafzaken.274 De reden hiertoe was dat men deze veroordeling onrechtvaardig acht en dat deze bepaling kennelijk nooit werd toegepast.275
§2.
Verval van de strafvordering
236.
De situatie van verval van de strafvordering verschilt met deze van de vrijspraak,
omdat de strafrechter bij de vaststelling van het verval geen uitspraak doet over de schuld van de beklaagde.276
237.
Indien de strafvordering is verjaard kan de strafrechter geen veroordeling uitspreken,
en mag hij bijgevolg de gerechtskosten niet ten laste van de beklaagde leggen.277 Hetzelfde geldt indien de beklaagde komt te overlijden.278 Ook indien de strafvordering komt te vervallen door amnestie komen de kosten niet ten laste van de beklaagde.279
238.
Het is logisch dat er bij verval van de strafvordering geen kosten ten laste van de
beklaagde mogen worden gelegd, aangezien artikel 162 Sv. duidelijk spreekt van een veroordelend vonnis, hetgeen niet aanwezig is wanneer het verval wordt vastgesteld.
272
Cass. 25 maart 1957, Pas. 1957, I, 899; Cass. 19 oktober 1983, Pas. 1984, I, 176. A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 617. 274 Artikel 14 van de wet van 14 februari 2014 met betrekking tot de rechtspleging voor het Hof van Cassatie in strafzaken, BS 27 februari 2014, i.w.tr. 1 februari 2015. 275 Wetsvoorstel met betrekking tot de rechtspleging voor het Hof van Cassatie in strafzaken (ingediend door dhr. F. DELPEREE), Parl.St. Senaat 2012-2013, nr. 5-1832/1, 7. 276 R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 108. 277 Cass. 19 januari 1988, RW 1989-99, 10, noot D. MERCKX.; Cass. 18 september 2002, Pas. 2002, 1672; Cass. 6 september 2011, Pas. 2011, 1888. 278 Cass. 26 april 2000, Arr.Cass. 2000, nr. 492. 279 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 74. 273
62 Deel II. Veroordeling tot de kosten 239.
De strafvordering kan eveneens vervallen door het betalen van de minnelijke
schikking zoals geregeld door artikel 216bis Sv. Artikel 216bis, §1, vijfde lid Sv. bepaalt dat, wanneer het misdrijf kosten van analyse of van deskundig onderzoek heeft veroorzaakt, de bepaalde som verhoogd kan worden met het bedrag van de kosten of van een gedeelte ervan.
De persoon die de minnelijke schikking aanvaardt kan dus ook gehouden zijn de kosten te betalen. Indien de rechter het verval van de strafvordering vaststelt wegens het betaald zijn van een minnelijke schikking, zullen de kosten van dit vonnis of arrest ten laste van de staat worden gelegd.
Deze laatste situatie kan zich voordoen als de minnelijke schikking wordt voorgesteld wanneer de zaak reeds aanhangig is bij de rechtbank.280
240.
Ook wanneer een persoon in aanmerking komt voor bemiddeling in strafzaken, zal hij
krachtens artikel 216ter Sv. slechts maatregelen opgelegd krijgen indien hij zich verbindt de kosten van analyse en deskundig onderzoek die het misdrijf veroorzaakt heeft te betalen binnen een termijn door de procureur des Konings bepaald. In tegenstelling tot de minnelijke schikking kan de bemiddeling in strafzaken geen toepassing vinden indien de zaak reeds bij de rechtbank aanhangig is.281
Afdeling 3.
Kosten ten laste van de beklaagde
§1.
Welke kosten?
241.
Zoals reeds een aantal keer herhaald wordt de veroordeelde in principe eveneens
veroordeeld tot alle kosten die verband houden met de strafrechtspleging.
242.
Hij wordt echter slechts veroordeeld tot de kosten die verband houden met de feiten
die hij pleegde.282
280
Artikel 216bis, §2, lid 9 Sv. Artikel 216ter, §5 Sv. 282 Brussel (13e k.) 13 mei 1998, RW 1999-00, nr. 29, 995, noot B. DE GRYSE. 281
Deel II. Veroordeling tot de kosten 63 243.
Het feit dat een beklaagde vervolgd werd wegens bepaalde feiten die later
geherkwalificeerd werden, doet niets af aan het feit dat de kosten veroorzaakt door deze feiten wel degelijk ten laste van de beklaagde komen. De rechter oordeelt soeverein in welke mate de kosten veroorzaakt werden door de geherkwalificeerde feiten.283
244.
Indien blijkt dat een onderzoeksdaad enkel werd bevolen voor een misdrijf waarvoor
de beklaagde werd vrijgesproken kan de rechter de kosten van deze onderzoekshandeling niet bij de beklaagde leggen.284
245.
Hij moet dus tot de kosten veroordeeld worden die verband houden met bewezen
verklaarde feiten, zelfs voor onderzoeksdaden die geen nuttig resultaat hebben opgeleverd, voor zover ze rechtmatig werden bevolen.285
246.
De beklaagde kan niet worden veroordeeld tot de kosten die verband houden met een
vernietigde proceshandeling of procedure.286 Indien de rechter geen veroordeling meer kan uitspreken omdat het hoger beroep van het openbaar ministerie tegen een vonnis waar de beklaagde werd vrijgesproken onontvankelijk is, mogen de kosten van de strafvordering niet bij de beklaagde worden gelegd.287 Hetzelfde geldt wanneer een onregelmatig gedagvaarde veroordeelde bij verstek wordt veroordeeld288, of wanneer de rechtbank zich onbevoegd moet verklaren.289
247.
De kosten voor nutteloze of overbodige proceshandelingen mogen niet ten laste van de
beklaagde komen.290 Zo komen de kosten van een nutteloze dagvaarding ten laste van de Staat.291
248.
De kosten voor de verbetering van een materiële verschrijving komen eveneens ten
laste van de Staat.292 283
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 81. 284 Cass. 9 mei 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 5, 996. 285 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 615. 286 Cass. 4 oktober 1971, Pas. 1972, I, 123. 287 Cass. 10 januari 1990, Pas. 1990, I, 555. 288 Cass. 17 januari 1990, Pas. 1990, I, 585. 289 Luik 20 juni 1866, Pas. 1866, II, 346. 290 R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 993. 291 Brussel (13e k.) 13 mei 1998, RW 1999-00, nr. 29, 995-996, noot B. DE GRYSE. 292 Cass. 25 januari 1983, Pas. 1983, I, 611.
64 Deel II. Veroordeling tot de kosten
249.
Een onwettige veroordeling tot de gerechtskosten raakt de openbare orde.293
§2.
Eerste aanleg
250.
Zoals reeds meermaals herhaald dient de rechter verplicht de veroordeelde tot de
kosten van de strafrechtspleging te veroordelen. Een vonnis dat de veroordeelde niet tot een (deel) van de kosten veroordeelt, is nietig.294
251.
Ook wanneer de rechter de gunst van uitstel of opschorting verleent, al dan niet met
probatievoorwaarden, dient de veroordeelde tot de kosten te worden veroordeeld, zij het dan op basis van artikel 6, tweede lid van de Probatiewet.295
252.
Wat de vaste vergoeding krachtens artikel 91 KB Tarief in Strafzaken betreft; het Hof
van Cassatie oordeelde dat deze vergoeding betrekking heeft op de kosten en derhalve een verplichte aanvulling is van de veroordeling. Ook deze vergoeding dient opgelegd te worden in geval van opschorting of uitstel.296
253.
De vaste vergoeding dient steeds te worden vastgesteld op het meest actuele bedrag,
ook al dateert de verhoging van na de ten laste gelegde feiten.297
254.
Indien de beklaagde voor sommige feiten wordt vrijgesproken en wegens andere feiten
wordt veroordeeld, beoordeelt de feitenrechter op soevereine wijze in hoeverre de kosten van de vervolging werden veroorzaakt door de bewezen verklaarde feiten.298 Hij is hiertoe echter niet verplicht.299 Deze regeling van het opsplitsen van de kosten is niet geregeld in de wet.300
255.
Het is dus mogelijk dat de rechter de veroordeelde tot het geheel van de kosten
veroordeelt, indien hij duidelijk stelt dat alle kosten uitsluitend werden veroorzaakt door de 293
Cass. 27 september 1932, Pas. 1932, I, 254. A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 79. 295 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 615. 296 Cass. 18 mei 1994, Arr.Cass. 1994, nr. 337. 297 J. DECOKER, “De vaste vergoeding bij verzet of enkel hoger beroep van de beklaagde”, T. Strafr. 2015/1, 18. 298 Cass. 14 december 2010, RW 2012-13, afl. 14, 542; Cass. 4 januari 2011, Pas. 2011, I, 15. 299 Cass. 9 mei 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 5, 996. 300 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 624-625. 294
Deel II. Veroordeling tot de kosten 65 bewezen verklaarde feiten.301 Omgekeerd kan hij de beklaagde niet tot de kosten veroordelen van een onderzoeksmaatregel die duidelijk enkel gevorderd werd voor een feit waarvan deze werd vrijgesproken.302
256.
Indien meerdere beklaagden voor dezelfde feiten terechtstaan, maar slechts enkelen
veroordeeld worden, kunnen alle kosten ten laste van de veroordeelden worden gelegd.303
257.
Anders is het als meerdere beklaagden voor verschillende feiten terechtstaan, waarbij
sommigen worden vrijgesproken en anderen veroordeeld. De strafrechter kan in deze hypothese de kosten slechts ten laste van de veroordeelden leggen voor zover hij vaststelt dat de totaliteit van de kosten veroorzaakt is door de feiten waarvoor de veroordeelden veroordeeld werden.304
§3.
Verzet
258.
Men is niet verplicht aanwezig te zijn bij de terechtzitting. Indien men aldus verstek
laat gaan, zal een verstekvonnis gewezen worden. Er bestaat dan een fundamenteel recht om tegen dit vonnis verzet aan te tekenen, geregeld door de artikelen 185 tot en met 188 Sv., indien men hierbij belang heeft.305 Verzet kan worden aangetekend door alle partijen, maar niet door het openbaar ministerie.306
Verzet kan dus worden gedefinieerd als het rechtsmiddel dat wordt aangewend om een bij verstek gewezen uitspraak te doen intrekken. De rechter die het vonnis bij verstek heeft gewezen neemt eveneens kennis van het verzet. Indien het verzet ontvankelijk is, komt de nieuw gewezen uitspraak in de plaats van het verstekvonnis.307
301
Cass. 11 februari 1998, RW 1999-00, 340, noot A. VANDEPLAS. A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 80-81; cfr. randnr. 243. 303 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 626. 304 Cass. 19 mei 1981, Pas. 1981, I, 1085. 305 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 1235. 306 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 1237. 307 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 1233. 302
66 Deel II. Veroordeling tot de kosten 259.
Een verzetsvonnis kan nooit in het nadeel werken van de partij die het verzet heeft
ingesteld.308 Indien de rechter bij verstek slechts een deel van de kosten ten laste van de beklaagde legt kan hij op verzet van de beklaagde deze niet in alle kosten veroordelen.309
260.
Uit bovenstaande redenering volgt dat ook de bij verstek vastgestelde vaste
vergoeding in strafzaken bij verzet niet het geïndexeerde bedrag kan zijn.310
261.
Artikel 187, zesde lid Sv. stelt dat de door het verzet veroorzaakte kosten en uitgaven,
inclusief de kosten van uitgifte en van betekening van het vonnis, ten laste blijven van de eiser in verzet, indien het verstek aan hem te wijten is. Hieruit volgt dat als het verstek niet aan de eiser in verzet te wijten is de kosten van het verzet ten laste van de Staat komen.311 De rechter oordeelt soeverein of het verstek nu verwijtbaar is of niet.312 Indien de rechter de kosten ten laste van de eiser in verzet legt dient hij in het vonnis vast te stellen dat het verstek aan hem te wijten was.313 Zo is het verstek niet te wijten aan de beklaagde indien de eerste dagvaarding onregelmatig was, of wanneer een advocaat de opdracht van de beklaagde om deze te vertegenwoordigen niet tijdig ontving wegens poststaking. Wel te wijten aan de beklaagde is het verstek wegens afwezigheid van de beklaagde omdat zijn advocaat hem zei niet te verschijnen en zelf ook niet verscheen.314
§4.
Hoger beroep
262.
Hoger beroep kan worden omschreven als het rechtsmiddel dat kan worden
aangewend door elke partij die er belang bij heeft teneinde de zaak aan de beslissing van een ander, hoger geplaatst rechtscollege te onderwerpen. Het doel is de hervorming van het vonnis a quo. De rechter in hoger beroep kan het vonnis bekrachtigen of geheel of gedeeltelijk hervormen.315
308
Cass. 11 juni 2008, RW 2009-10, 406. Cass. 30 september 2014, AR P.14.0278.N, www.cass.be. 310 Cass. 11 februari 2014, T.Strafr. 2015/1, 16; Cass. 24 juni 2014, T.Strafr. 2015/1, 28. 311 Cass. 21 juni 2000, Arr. Cass. 2000, nr. 389. 312 Cass. 19 juni 1984, Pas. 1984, I, 1273. 313 Cass. 21 juni 2000, Arr. Cass. 2000, nr. 389. 314 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 82. 315 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 1243. 309
Deel II. Veroordeling tot de kosten 67
263.
Wat de veroordeling tot de kosten in beroepsprocedures betreft dient een onderscheid
gemaakt te worden tussen de drie mogelijke uitkomsten van een beroepsprocedure: de rechter in hoger beroep bekrachtigt het vonnis, hij verlaagt de straf of hij verhoogt de straf.
A.
264.
Bekrachtiging van het vonnis
Indien de rechter het vonnis a quo bevestigt hangt het al dan niet veroordelen van de
beklaagde tot (een deel van) de kosten af van de partij die het rechtsmiddel aanwendt.
265.
Indien enkel het openbaar ministerie hoger beroep instelt waarop de rechter het vonnis
a quo bevestigt, kan de beklaagde niet veroordeeld worden tot de kosten van de beroepsprocedure.316 Dit werd voorgeschreven door artikel 3 van de inmiddels opgeheven wet van 1 juni 1849, en talloze malen bevestigd door het Hof van Cassatie.317
266.
Ook in het geval dat het openbaar ministerie tegen alle veroordeelden in eerste aanleg
beroep aantekent, terwijl slechts één van de veroordeelden in beroep gaat, kunnen de kosten niet bij degenen die niet in beroep gingen gelegd worden.318
267.
Wanneer de beklaagde alleen of naast het openbaar ministerie beroep aantekent, zullen
de kosten ten laste van de beklaagde worden gelegd bij bevestiging van het vonnis.319
268.
In de situatie waarin twee beklaagden in eerste aanleg wegens verschillende feiten
worden veroordeeld en waarbij één van hen hoger beroep instelt terwijl het openbaar ministerie tegen beiden in beroep gaat, en de appelrechter het vonnis van de eerste rechter bevestigt, mogen niet alle kosten ten laste gelegd worden van de beklaagde die wel hoger beroep heeft ingesteld.320
316
M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 767. Cass. 6 juli 1953, Pas. 1953, I, 886; Cass. 9 december 1974, Pas. 1975, I, 392; Cass. 14 februari 1979, I, 698; Cass. 4 december 2001, Pas. 2001, 1989; Cass. 4 december 2012, Pas. 2012, 2404. 318 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 83. 319 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 631-632. 320 Cass. 3 februari 1976, Pas. 1976, I, 619. 317
68 Deel II. Veroordeling tot de kosten
B.
269.
Verlaging van de straf
Wanneer de beklaagde beroep aantekent tegen een beslissing van de eerste rechter, al
dan niet naast het openbaar ministerie, en de rechter in hoger beroep een voor de beklaagde gunstigere uitspraak doet, zijn er drie mogelijke uitkomsten zoals bepaald door artikel 3, tweede lid van de opgeheven wet van 1 juni 1849.
270.
De algemene regel dat ieder veroordelend vonnis de beklaagde meteen ook veroordeelt
tot de kosten mag men ook hier niet uit het oog verliezen: een arrest dat voor de beklaagde gunstiger is blijft een veroordeling, waardoor de beklaagde nog steeds tot de kosten veroordeeld zal worden.321 Dit principe wordt echter genuanceerd door de regel dat de kosten steeds door de bewezen verklaarde feiten moeten zijn veroorzaakt.
271.
De vaste vergoeding in strafzaken mag dus in deze situatie in hoger beroep niet hoger
(i.e. het geïndexeerde bedrag) zijn dan deze in eerste aanleg.322
272.
De beklaagde die een gunstigere straf toegemeten krijgt in hoger beroep kan dus tot de
gehele kosten veroordeeld worden, inclusief deze van het hoger beroep. Het is eveneens mogelijk dat hij slechts tot een deel van de kosten die verband houden met de bewezen verklaarde feiten wordt veroordeeld. Tevens bestaat de mogelijkheid dat hij zelfs volledig vrijgesteld worden van de kosten.323
273.
Indien de appelrechter op het hoger beroep van het openbaar ministerie alleen een voor
de beklaagde gunstigere uitspraak doet, kan de beklaagde niet tot de kosten van het hoger beroep worden veroordeeld.324
274.
Wat vrijspraak in hoger beroep betreft, geldt evident de algemene regel, namelijk dat
bij vrijspraak de beklaagde niet tot de kosten kan worden veroordeeld.
321
R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 996. Cass. 18 november 2014, T.Strafr. 2015/1, 29. 323 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 84. 324 Cass. 14 januari 1957, Pas. 1957, 344. 322
Deel II. Veroordeling tot de kosten 69 275.
Indien meerdere beklaagden in beroep gaan tegen hun veroordeling, en sommigen van
hen in hoger beroep worden vrijgesproken, mag de rechter niet alle kosten ten laste van degene die veroordeeld blijft leggen. De kosten van het hoger beroep bij vrijspraak moeten weldegelijk ten laste van de Staat komen.325 Werden ze echter in eerste aanleg veroordeeld voor verschillende feiten, dan kan de rechter alle kosten wel ten laste leggen van de veroordeelde, indien hij vaststelt dat de kosten werden veroorzaakt door de bewezen feiten gepleegd door de veroordeelde.326
276.
Wanneer de hogere rechter op beroep van de beklaagde deze vrijspreekt voor bepaalde
tenlasteleggingen maar veroordeelt op basis van een herkwalificering van dezelfde feiten, dienen de kosten ten laste van de beklaagde te worden gelegd. Hetzelfde geldt voor de appelrechter die net als de eerste rechter oordeelt dat het verzet laattijdig ingesteld was tegen een verstekvonnis, maar op andere gronden dan de eerste rechter. Ook hier dienen de kosten van het beroep ten laste van de beklaagde te worden gelegd.327
277.
Ten slotte dient nog opgemerkt te worden dat, wanneer de appelrechter het vonnis a
quo vernietigt, de kosten van de eerste aanleg niet ten laste van de beklaagde mogen worden gelegd.328
C.
278.
Verzwaring van de straf
Uit het algemeen beginsel dat de straf enkel gunstiger kan zijn voor degene die beroep
instelt, volgt dat de straf enkel verzwaard kan worden indien ook het openbaar ministerie beroep aantekent tegen de uitspraak. Er dient meteen te worden opgemerkt dat in de praktijk het openbaar ministerie altijd tegenberoep instelt, en dus altijd het risico op strafverzwaring voor de beklaagde bestaat.329
325
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 85. 326 M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 767. 327 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 632. 328 R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 996. 329 P. VANWALLEGHEM, “Automatisch tegenberoep door openbaar ministerie is niet onwettig”, Juristenkrant 25 februari 2015, 2-3.
70 Deel II. Veroordeling tot de kosten 279.
Wanneer de beklaagde zijn straf verzwaard ziet in hoger beroep is het evident dat hij
de kosten van de procedure moet dragen, zelfs indien de appelrechter het vonnis a quo op bepaalde punten hervormd in het voordeel van de beklaagde.330
280.
In het geval toch enkel de beklaagde hoger beroep instelt, kan de appelrechter hem dus
ook niet veroordelen tot de volledige kosten indien de eerste rechter hem slechts tot een deel van de kosten veroordeelde.331
281.
Indien de beklaagde in eerste aanleg werd vrijgesproken, maar na beroep door het
openbaar ministerie door de appelrechter wordt veroordeeld, dient hij de kosten van de gehele strafrechtspleging te betalen.332
282.
Indien verschillende beklaagden door verschillende rechtbanken werden veroordeeld,
en de appelrechter beslist deze zaken samen te voegen, kan hij niet beslissen de beklaagden te veroordelen tot alle kosten van de verscheidene procedures in eerste aanleg.333
§5.
Cassatie
283.
De voorziening in cassatie is een buitengewoon rechtsmiddel dat louter op juridische
gronden kan worden aangewend. Deze gronden zijn de schending van de wet of van een algemeen rechtsbeginsel of het verzuim van een substantiële of een op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereiste. Enkel eindbeslissingen in laatste aanleg die nog niet het voorwerp zijn geweest van een cassatieberoep zijn vatbaar voor cassatieberoep, dat kan worden ingesteld door elke belanghebbende partij.334
284.
Er dient wat de veroordeling tot de kosten betreft een onderscheid gemaakt te worden
tussen wie het cassatieberoep instelt.
330
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003,
83. 331
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 84. 332 M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 767. 333 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 86. 334 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 1251-1255.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 71 285.
Wordt het cassatieberoep, ingesteld door het openbaar ministerie, verworpen dan
komen de kosten van de cassatieprocedure ten laste van de staat. 335
286.
Indien zowel het openbaar ministerie als de beklaagde een cassatieberoep instellen en
beiden worden verworpen, komen de kosten van de voorziening ingesteld door de beklaagde te zijnen laste.336
287.
Indien het Hof van Cassatie het arrest van de appelrechter verbreekt wegens een
onwettige veroordeling, dan komen de kosten van deze voorziening ten laste van de Staat.337 Verbreekt het Hof daarentegen het arrest waarin de beklaagde werd vrijgesproken, dan dient de beklaagde de kosten van de cassatieprocedure te betalen.338
288.
Verwerpt het Hof het cassatieberoep ingesteld door de beklaagde, dan komen die
kosten ten zijnen laste.339
289.
Als het Hof de beslissing van de appelrechter verbreekt, dan komen alle kosten ten
laste van de Staat, zelfs al wordt de beklaagde door de appelrechter waarnaar werd verwezen opnieuw veroordeeld.340
290.
Er dient nog te worden gewezen op de situatie waarin het Hof enkel de beslissing
omtrent de gerechtskosten verbreekt. In dit geval gebeurt de verbreking zonder verwijzing naar een hof van beroep.341
335
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 86. 336 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 635. 337 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 635. 338 Cass. 13 maart 1985, Pas. 1985, I, 862. 339 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 86. 340 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 635. 341 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 636.
72 Deel II. Veroordeling tot de kosten HOOFDSTUK 3. VEROORDELING VAN DE BURGERLIJKE PARTIJ TOT DE KOSTEN
Afdeling 1.
Inleiding
§1.
Begrip ‘burgerlijke partij’
291.
Wanneer een persoon schade heeft geleden door een misdrijf, kan deze zich ter
vergoeding van deze schade burgerlijke partij stellen. Deze burgerlijke vordering is een privaatrechtelijke vordering, en wordt bijgevolg geregeld door de regelen van het burgerlijk aansprakelijkheidsrecht. Er dient te worden aangetoond dat het slachtoffer schade heeft geleden, dat de dader een fout heeft begaan en dat er een causaal verband bestaat tussen de geleden schade en de begane fout.342
§2.
Keuze voor de burgerlijke of de strafrechtbank
292.
Artikel 4 VTSv. stelt dat de burgerlijke vordering, gelet op haar burgerrechtelijk
karakter, voor de burgerlijke rechtbank kan worden gebracht. Het slachtoffer kan er echter ook voor kiezen de vordering voor de strafrechter te brengen, samen met de strafvordering. Aan de keuze tussen het instellen van deze vordering bij de burgerlijke rechter of bij de strafrechten zijn voor- en nadelen verbonden.
293.
Wanneer de benadeelde kiest voor de burgerlijke rechtbank, is hij genoodzaakt zelf het
bewijs te leveren. In deze situatie geldt immers het adagium actori incumbit probatio343, net als artikel 870 Ger.W: iedere partij moet het bewijs leveren van de feiten die zij aanvoert.
294.
Kiest het slachtoffer om zijn burgerlijke vordering voor de strafrechter te brengen, dan
is het de taak van het openbaar ministerie om te zorgen voor de bewijsvoering. 344 Het nadeel voor de burgerlijke partij is dat wanneer er twijfel bestaat omtrent het bewezen zijn van de ten laste gelegde feiten, de beklaagde krachtens het adagium in dubio pro reo dient te worden
342
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 832. 343 De eiser draagt de bewijslast van de door hem ingeroepen eis. 344 M. DE SWAEF, “Over het vermoeden van onschuld tijdens het strafrechtelijk vooronderzoek”, RW 1997-1998, 81-83.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 73 vrijgesproken. Het vermoeden van onschuld geldt immers tijdens de gehele procedure, waardoor de bewijslast voor de strafrechter zwaarder is.
295.
In het geval de benadeelde zijn vordering voor de burgerlijke rechter brengt, kan hij de
uitkomst van de beslissing van de strafrechter niet mee beïnvloeden. Aangezien het adagium le criminel tient le civil en état geldt, is de burgerlijke rechter gebonden door hetgeen de strafrechter noodzakelijk, zeker en in hoofdzaak heeft beslist. Dit kan een nadeel zijn; als de beklaagde wordt vrijgesproken, zal de burgerlijke vordering bij de burgerlijke rechtbank niet slagen.345 Wanneer het slachtoffer zich evenwel burgerlijke partij stelt krijgt deze een hele reeks rechten waardoor hij het gerechtelijk onderzoek en de procedure ten gronde mee kan bepalen.
§3.
De burgerlijke vordering voor de strafrechter
296.
Indien het slachtoffer de keuze maakt om zijn vordering voor de strafrechter te
brengen, kan hij een klacht indienen of aangifte doen van een misdrijf bij het openbaar ministerie. Het risico bestaat echter dat het parket beslist de zaak te seponeren.346 De zaak zal dan niet behandeld worden door de rechter ten gronde. De loutere klacht of aangifte van een misdrijf verplicht het parket immers niet tot het instellen van de strafvordering, ongeacht het gaat om een misdrijf waarvoor het parket ambtshalve kan optreden of om een klachtmisdrijf.347
A.
297.
Voeging bij de strafvordering
Indien de strafvordering reeds door het openbaar ministerie werd ingesteld, kan de
benadeelde zich burgerlijke partij stellen door voeging. De benadeelde dient hiertoe een eenvoudige verklaring af te leggen. Dit kan in elke stand van het geding plaatsvinden, tot voor de sluiting van de debatten.348 Er dient, in tegenstelling tot wanneer het slachtoffer de strafvordering zelf initieert, niets te gebeuren op het gebied van de gerechtskosten.
345
Cass. 18 december 2003, T. Strafr. 2004, 283. P. ARNOU, “Seponering” in P. ARNOU, A. VANDEPLAS, en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en Strafvordering. Commentaren met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1994, 2. 347 A. DE NAUW, “La décision de poursuivre. Instruments et mesures.”, RDPC 1976-77, 4853. 348 Artikel 67 Sv. 346
74 Deel II. Veroordeling tot de kosten B.
298.
De benadeelde initieert de strafvordering.
Wil de benadeelde de zekerheid dat de zaak door een rechter ten gronde zal worden
behandeld, dan dient deze zelf de strafvordering in gang te zetten. De burgerlijke partij kan de openbare vordering instellen op twee manieren: Vooreerst kan hij ervoor opteren de dader rechtstreeks te dagvaarden. De zaak wordt dan onmiddellijk voor de rechter ten gronde gebracht.349 Een andere optie voor de benadeelde is de klacht met burgerlijke partijstelling instellen voor de onderzoeksrechter.350 Het parket kan niet meer beslissen tot seponering indien de strafvordering door de burgerlijke partij op gang werd gebracht. 351 Voor de betaling van de gerechtskosten wordt zowel voor de rechtstreekse dagvaarding als voor de klacht met burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter het systeem van consignatie gebruikt.352
299.
In wat volgt wordt de regeling besproken voor de burgerlijke partijstelling middels
klacht voor de onderzoeksrechter. Hetgeen hieronder geschreven staat geldt mutatis mutandis ook indien de burgerlijke partij de strafvordering op gang brengt door de verdachte rechtstreeks voor het vonnisgerecht te brengen mits dagvaarding.
300.
Rechtstreekse dagvaarding is enkel mogelijk voor wanbedrijven en overtredingen.
Indien het gaat om een misdaad, dient het slachtoffer de hierboven beschreven weg van de klacht met burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter te volgen.353
301.
Krachtens artikel 63 Sv. kan hij die beweert door een misdrijf of een wanbedrijf te zijn
benadeeld, daarover bij de bevoegde onderzoeksrechter klacht doen en zich burgerlijke partij stellen. Een uitdrukkelijke, duidelijke en ondubbelzinnige wilsverklaring is vereist, aangezien de burgerlijke partijstelling niet wordt vermoed. Deze wilsverklaring is echter aan geen enkele formele vormvereiste onderworpen.354 Ze is niet op straffe van nietigheid voorgeschreven.355
349
J. DE PEUTER, De rechtstreekse dagvaarding van de benadeelde voor de strafrechtbank in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1985, 60. 350 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 837. 351 P. ARNOU, “Seponering” in P. ARNOU, A. VANDEPLAS, en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en Strafvordering. Commentaren met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1994, 5. 352 Cfr. randnr. 303 et seq. 353 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 837. 354 R. VERSTRAETEN, De burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1986, 203. 355 Cass. 2 september 1954, A.C. 1954, 775.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 75
302.
Wanneer nog geen strafvordering werd ingesteld door het openbaar ministerie, brengt
de klacht met burgerlijke partijstelling meteen het gerechtelijk onderzoek op gang. De onderzoeksrechter is verplicht een onderzoek in te stellen naar de feiten die de benadeelde heeft aangebracht.356
Afdeling 2.
De consignatie door de burgerlijke partij
§1.
Begrip
303.
Het systeem van consignatie houdt in dat de burgerlijke partij een som, die voor de
kosten van de rechtspleging vermoedelijk overeenstemt met de gerechtskosten, op voorhand dient te betalen.357
§2.
Toepasselijke regelgeving
304.
De grondslag van deze betalingsverplichting ligt in artikel 6 van titel I en artikel 16
van titel XXV van de Ordonnance Criminelle van 1670. Het huidig systeem van de consignatie is echter gebaseerd op artikel 160 van het Franse decreet van 18 juni 1811.358,359
305.
De consignatie door de burgerlijke partij wordt thans geregeld in artikel 108 tot en met
artikel 113 KB Tarief in Strafzaken.
§3.
Verplichting
306.
Artikel 108 KB Tarief in Strafzaken verplicht de benadeelde in bepaalde gevallen de
som die voor de kosten van de rechtspleging vermoedelijk nodig is ter griffie neer te leggen, vóór de onderzoeksrechter het gerechtelijk onderzoek start. Deze verplichting geldt in beginsel enkel voor politiezaken en correctionele zaken. 356
Cass. 10 februari 1913, Pas. 1913, I, 103, concl. Proc-gen. TERLINDEN. B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 624. 358 “En matière de police simple ou correctionnelle, la partie civile qui n'aura pas justifié de son indigence, sera tenue, avant toutes poursuites, de déposer au greffe, ou entre les mains du receveur de l'enregistrement, la somme présumée nécessaire pour les frais de la procédure. Il ne sera exigé aucune rétribution pour la garde de ce dépôt, à peine de concussion.” 359 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 1. 357
76 Deel II. Veroordeling tot de kosten
307.
Criminele zaken zijn van deze verplichting vrijgesteld, behalve voor de misdaden die
in artikel 108 KB. Tarief in Strafzaken zijn opgenomen. De misdaden waarvoor wel een geldsom geconsigneerd dient te worden zijn: artikel 196 en 197 Sw. (Valsheid in geschrifte en gebruik van valse stukken), artikel 489, derde lid Sw. (Misdrijven die verband houden met de staat van faillissement) en artikel. 127 W.Venn.(Valsheid in gebruik van de jaarrekening en het gebruik hiervan).
308.
De verplichting tot consignatie geldt niet wanneer de burgerlijke partijstelling een
samenloop van een wanbedrijf met een niet in het KB Tarief in Strafzaken vermelde misdaad, of een samenloop van een in het KB Tarief in Strafzaken vermelde misdaad en een niet in het KB Tarief in Strafzaken vermelde misdaad betreft.360,361 In het geval van samenloop wordt immers gebruik gemaakt van de techniek van de opslorping, in toepassing van artikel 61 of 62 Sw.362
309.
Wanneer het een niet in het KB Tarief in Strafzaken vermeld misdrijf betreft, is geen
consignatie vereist, zolang het parket niet beslist de misdaad te correctionaliseren. Correctionalisering is een techniek waarbij een als misdaad omschreven feit mits aanneming van verzachtende omstandigheden voor de correctionele rechtbank wordt gebracht. Tot correctionalisering kan worden beslist door de onderzoeksgerechten en de procureur des Konings. De burgerlijke partij kan niet correctionaliseren.363
Artikel 2 van De Wet Verzachtende Omstandigheden bepaalt dat correctionalisering in principe enkel toegelaten is wanneer het misdaden betreft waarvoor de in de wet bepaalde straf twintig jaar opsluiting niet te boven gaat. Hetzelfde artikel bepaalt echter talrijke uitzonderingen op het voorgaande principe, waardoor men kan stellen dat de meeste misdaden vatbaar zijn voor correctionalisering.364
360
A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 2. 361 Brussel 18 oktober 1894, Pas. 1894, II, 62. 362 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, deel I: Strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 498-502. 363 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, deel I: Strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 488-490. 364 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, deel I: Strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 490.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 77 Tot op het moment dat er beslist wordt tot correctionalisering, ook al kan dit voorspeld worden, is er vrijstelling van consignatie. Van zodra tot de correctionalisering wordt beslist, wordt de consignatie eisbaar.365
In de praktijk zal de burgerlijke partij dus zeer vaak gehouden zijn tot consignatie van een geldsom, ook wanneer het zeer zware misdaden betreft. Enkel misdrijven die voor het Hof van Assisen worden gebracht zijn dus vrijgesteld.
310.
Artikel 109 KB Tarief in Strafzaken stelt dat op alle vorderingen en akten die
aanleiding kunnen geven tot gerechtskosten de vermelding ‘burgerlijke partij’ moet komen te staan.
§4.
Vrijstelling
311.
Artikel 108 KB Tarief in Strafzaken vermeldt verder dat de burgerlijke partij kan
worden vrijgesteld van de verplichting tot consignatie. Dit kan krachtens artikel 672 Ger.W. wanneer hij rechtsbijstand aanvraagt bij een (mondeling) verzoek aan de rechter voor wie de vordering aanhangig is. Volgens artikel 669 Ger.W. is het evenwel mogelijk dat hieraan de voorwaarde gekoppeld wordt dat de aanvrager een bepaalde geldsom in de handen van de ontvanger der registratie dient te storten.366
312.
De onderzoeksrechter zelf kan de burgerlijke partij geen kosteloze procedure
toekennen indien hij van mening is dat deze over onvoldoende financiële middelen beschikt.367 De verplichting tot betaling van de borgsom is immers een bepaling van dwingend recht ten aanzien van de burgerlijke partij.368
313.
Indien rechtsbijstand is verleend, dient volgens dit artikel 112 KB Tarief in Strafzaken
te worden vermeld op alle akten van rechtspleging.
365
A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 2. 366 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 2. 367 B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 625. 368 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 652.
78 Deel II. Veroordeling tot de kosten 314.
Ook wanneer openbare besturen optreden als burgerlijke partij dienen deze geen
geldsom in consignatie te geven.
315.
Wanneer een burgerlijke partij is vrijgesteld van de verplichting tot consignatie,
worden de kosten krachtens artikelen 111 en 112 KB Tarief in Strafzaken voorgeschoten door de staat.
§5.
Rechtsgevolgen
316.
De verplichting tot consignatie is in beginsel een louter formeel gegeven en is geen
voorwaarde tot verkrijging van de hoedanigheid van burgerlijke partij. Door de afgifte van een geldsom in consignatie krijgt de benadeelde niet de hoedanigheid van burgerlijke partij.369 Krachtens artikel 66 Sv. is hiertoe steeds een uitdrukkelijke verklaring vereist.
317.
Rechtspraak neemt aan dat de consignatie niet op straffe van nietigheid is
voorgeschreven.370 Als de beklaagde zich burgerlijke partij stelt maar verzuimt de gevraagde geldsom in consignatie te geven, dan wordt het onderzoek desalniettemin wel geopend. Het ontbreken van betaling van de opgelegde borgsom heeft immers geen implicaties op de ontvankelijkheid van de strafvordering.371 Het heeft echter wel tot gevolg dat, bij gebreke aan betaling, de onderzoeksrechter passief zal blijven en de zaak niet (verder) zal onderzoeken.372 De verjaring wordt evenwel gestuit.373
318.
Elke procespartij, alsook de rechter ambtshalve, kan deze exceptie opwerpen, zowel
voor de onderzoeksgerechten als voor de vonnisgerechten, zelfs voor het eerst in graad van hoger beroep, doch niet voor het eerst voor het Hof van Cassatie.374, 375 Er zal dan worden vastgesteld dat de rechtspleging geen doorgang meer kan vinden.376
369
A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 3. 370 Cass. 5 januari 1887, Pas. 1887, I, 41; Cass. 25 februari 1929, Pas. 1929, I, 110. 371 Cass. 21 april 2004, J.T. 2004, 590. 372 R. VERSTRAETEN, De burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1986, 210. 373 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 651. 374 Corr. Nijvel 6 februari 1959, Rec. Niv. 1960, 128. 375 Cass. 25 februari 1929, Pas. 1929, I, 110. 376 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl. 14, 4.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 79 319.
De strafvordering kan opnieuw worden uitgeoefend op initiatief van het openbaar
ministerie. De nalatigheid van de beklaagde om te voldoen aan zijn consignatieverplichting, heeft geen invloed op de rechtspleging wanneer zij door een vordering van het openbaar ministerie is gedekt, wat meteen een wettelijke basis aan de rechtspleging verleent. Er kan bijgevolg uitspraak worden gedaan over een strafvordering die door een verzuimende burgerlijke partij is ingesteld, waarna een vordering tot onderzoek werd ingesteld. 377 De nalatige burgerlijke partij kan het openbaar ministerie niet verhinderen de strafvordering verder te zetten. Enkel wanneer het openbaar ministerie geen vordering instelt, zorgt het nalaten van betaling van de borgsom voor het stilliggen van een onderzoek.378
320.
Wanneer het openbaar ministerie geen vordering instelt, en de verzuimende
burgerlijke partij plots wel betaalt en hiervan het bewijs levert, kan de rechtspleging eveneens gewoon verdergaan.379 Deze betaling kan gebeuren tot voor de sluiting van de debatten, zelfs in graad van hoger beroep.380
321.
Onderzoeksdaden die werden uitgevoerd vóór de betaling van de borgsom zijn niet
aangetast door een nietigheid. Indien de exceptie niet wordt opgeworpen door de partijen en indien ook de rechter ambtshalve dit niet vaststelt, dan is de rechtspleging regelmatig gebeurd, en kan de regelmatigheid van de rechtspleging achteraf niet meer worden aangevochten.381
322.
Er dient opgemerkt te worden dat het recht op vergoeding van de burgerlijke partij in
elk geval blijft bestaan, ook al verzuimt ze aan haar consignatieverplichting. Deze verplichting heeft immers geen invloed op de gegrondheid van de vordering. Aangezien echter de rechtspleging slechts doorgang kan vinden na de betaling van de borgsom, dient dit te gebeuren zodat de burgerlijke partij ten volle haar rechten kan uitoefenen.382
377
Cass. 9 december 2009, Pas. 2009, 2920. B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 625. 379 B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 624-625. 380 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 4. 381 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 4. 382 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 4. 378
80 Deel II. Veroordeling tot de kosten §6.
Bepaling van het bedrag
323.
Men zou bij lezing van artikel 108 KB Tarief in Strafzaken kunnen vermoeden dat de
burgerlijke partij zelf moet instaan voor het bepalen van het bedrag van de borgsom. In de praktijk is het echter de onderzoeksrechter die het bedrag van de borgsom bepaalt.
324.
De grootte van het bedrag is afhankelijk van de aard van de feiten en de kosten van
eventuele deskundigen en wordt in de praktijk bepaald aan de hand van op voorhand door de onderzoeksrechter vastgestelde tarieven. De griffier mag geenszins weigeren een betaling in ontvangst te nemen, ook al is hij van oordeel dat het bedrag niet voldoet, zelfs als dit lager is dan wat bepaald is.383
325.
Hoewel het in beginsel de onderzoeksrechter is die het bedrag van de borgsom
bepaalt384, kan het voorkomen dat het bedrag wordt vastgesteld door een onderzoeksgerecht of door de vonnisrechter, zelfs in graad van hoger beroep, wanneer daar de exceptie voor het eerst wordt opgeworpen. De beslissing in verband met het bedrag gebeurt niet op tegenspraak. 385
326.
De (onderzoeks)rechter heeft enige appreciatiebevoegdheid bij het bepalen van het
bedrag van de borgsom. Hij bepaalt de grootte van het bedrag immers vrij. Deze beoordeling van de vermoedelijke gerechtskosten kan immers niet het voorwerp uitmaken van een cassatieberoep.386
§7.
Aanvullende consignatie
327.
Wanneer het initieel bepaalde bedrag van de consignatie niet blijkt te volstaan, moet
krachtens artikel 108 KB Tarief in Strafzaken de burgerlijke partij een aanvullende geldsom storten. Ook in deze situatie bepaalt de onderzoeksrechter, het onderzoeksgerecht of de vonnisrechter het bedrag van de aanvullende borgsom, en dient deze de burgerlijke partij
383
A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 4. 384 P. GEVAERT, Het gerechtelijk onderzoek – een handleiding, Gent, Story Publishers, 2006, 87. 385 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 4. 386 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 654.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 81 tijdig aan te manen dit bedrag te betalen.387 Deze aanmaning om een aanvullende consignatie te volstorten is niet aan vormvereisten onderworpen.388
328.
Ter griffie wordt krachtens artikel 22 van het KB van 25 oktober 1960 betreffende de
uitvoering van het Wetboek der Registratie-, Hypotheek- en Griffierechten en het houden der registers in de griffies der hoven en rechtbanken het register der provisies bijgehouden, alsook de boekhouding van alle door de burgerlijke partij gestorte consignaties, alsook van alle uitgaven. Wanneer de griffier merkt dat het saldo ontoereikend wordt brengt hij hiervan meteen de onderzoeksrechter op de hoogte, die dan de nodige aanvullingen kan opleggen aan de burgerlijke partij.389
329.
Ook deze aanvullende consignatie is niet voorgeschreven op straffe van nietigheid.390
Hieruit volgt dat indien de onderzoeksrechter nalaat een aanvullende consignatie op te leggen, deze onregelmatigheid geen aanleiding geeft tot nietigheid.
330.
Zoals ook het geval is met de initiële consignatie, zal het onderzoek stilliggen wanneer
de burgerlijke partij nalaat de haar opgelegde aanvullende consignatie te voldoen. De onderzoeksrechter kan het dossier dan overmaken aan de procureur des Konings, die een vordering tot buitenvervolgingstelling kan vorderen.391 Wanneer het openbaar ministerie vordert dat het onderzoek moet worden verdergezet, of wanneer de burgerlijke partij opeens wel overgaat tot betaling, zal het onderzoek verder doorgang vinden.392
331.
Indien het openbaar ministerie de onderzoeksdaden waarvoor een niet door de
burgerlijke partij betaalde borgsom was vooropgesteld toch wenst uit te voeren, worden deze kosten voorgeschoten door de staat.393
387
R. VERSTRAETEN, De burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1986, 210. 388 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 5. 389 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1992, afl.14, 5. 390 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 5. 391 P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/6, 302. 392 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 5. 393 P. GEVAERT, Het gerechtelijk onderzoek – een handleiding, Gent, Story Publishers, 2006, 87.
82 Deel II. Veroordeling tot de kosten 332.
De omvang van de borgsom verschilt naargelang het arrondissement waar de klacht
met burgerlijke partijstelling wordt neergelegd.394
§8.
Rechtsmiddelen tegen de consignatie
333.
Wanneer de burgerlijke partij niet akkoord is met het bevel tot initiële of aanvullende
consignatie, kan zij daartegen verzet aantekenen bij de onderzoeksrechter. De beslissing van de onderzoeksrechter om een consignatie te bevelen is een jurisdictionele beslissing, die de verjaring stuit. Dezelfde regeling geldt wanneer de (aanvullende) consignatie werd opgelegd door de onderzoeksgerechten of door de vonnisrechter.395
334.
De burgerlijke partij kan evenwel niet in cassatieberoep gaan tegen de bepaling van
het bedrag van de (aanvullende) consignatie. De rechter beslist soeverein over het bedrag. Wanneer de rechter echter een consignatie heeft geëist wanneer dit niet in de wet was voorgeschreven, is een cassatieberoep uiteraard wel mogelijk.396
§9.
Doel
335.
Het doel van de consignatieverplichting door de burgerlijke partij is tweeledig.
Enerzijds is het een formaliteit die wordt opgelegd ter beveiliging van de belangen van de staat. Deze doelstelling wordt gevoed door een zeker wantrouwen tegenover de burger: men gaat er van uit dat zaken die worden aangebracht door een burgerlijke partij sneller uitmonden in vrijspraak dan zaken die worden geïnitieerd door het openbaar ministerie. Statistieken spreken deze gedachte niet tegen: in 2008 mondde 47% van de gerechtelijke onderzoeken gestart op initiatief van de burgerlijke partij uit in een buitenvervolgstelling, tegenover 14,2% van de onderzoeken gestart op initiatief van het parket. 18,8% van de beklaagden die door middel van klacht met burgerlijke partijstelling voor de vonnisrechter worden gebracht wordt vrijgesproken.397 Daardoor wordt van de burgerlijke partij een soort garantie gevraagd, zodat bij vrijspraak of buitenvervolginstelling de staat de zekerheid heeft alle kosten te kunnen 394
P. GEVAERT,, Het gerechtelijk onderzoek – een handleiding, Gent, Story Publishers, 2006, 87. In dit geval gaat het om hoger beroep. 396 R. VERSTRAETEN, De burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1986, 203. 397 R. VERSTRAETEN, “De houdbaarheidsdatum van de burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 969. 395
Deel II. Veroordeling tot de kosten 83 verhalen op de burgerlijke partij. Het financieel risico van de staat wordt op deze manier weggewerkt.398
336.
Anderzijds dient de verplichting tot consignatie om te vermijden dat personen
lichtzinnig of onbezonnen een klacht met burgerlijke partijstelling zouden instellen. Er mag immers niet uit het oog verloren worden dat de reputatie van de beklaagde op het spel staat.399
337.
Verder moet men vermijden dat het systeem van de klacht met burgerlijke
partijstelling misbruikt wordt om conflicten tussen individuen op te lossen. In principe dient de onderzoeksrechter zich bezig te houden met de meest ernstige misdrijven, waarvoor dwangmaatregelen noodzakelijk kunnen zijn. Door de klacht met burgerlijke partijstelling is hij eveneens verplicht zijn kostbare tijd te besteden aan meer banale misdrijven.400
338.
Men dient echter op te letten met het opleggen van een al te hoge borgsom, in die zin
dat artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens niet mag worden geschonden. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens oordeelde in de zaak AïtMouhoub dat het recht op toegang tot een rechter werd geschonden, omdat aan een benadeelde met weinig financiële middelen een te hoge borgsom werd opgelegd. Een staat mag een borgsom opleggen om al te lichtzinnige klachten te vermijden, maar men moet opletten dat het recht op toegang tot een rechter geen formele waarborg is.401 De borgsom mag niet worden gebruikt om de burgerlijke partij, die een gefundeerde klacht wenst in te dienen, af te schrikken.402
§10.
Wetsvoorstel tot afschaffing van de consignatie
339.
In 2000 werd een wetsvoorstel ingediend tot opheffing van het systeem van de
verplichte consignatie. Men wou de aanstelling als burgerlijke partij met andere woorden kosteloos maken. Zo werd geargumenteerd dat het eisen van de consignatie van een geldsom
398
B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 625. B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 625. 400 R. VERSTRAETEN, “De houdbaarheidsdatum van de burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 969. 401 B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 271. 402 B. DE SMET, “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 625. 399
84 Deel II. Veroordeling tot de kosten niet overeenstemt met artikel 23 van de Grondwet, meer bepaald met het recht op juridische bijstand.403
340.
De verschillen inzake het bedrag van de consignatie tussen de verschillende
arrondissementen wordt als discriminerend aanzien voor de slachtoffers. Verder vond men dat het in een democratische samenleving betwistbaar en zelfs onbillijk overkomt om van een slachtoffer een borgsom te eisen omwille van het feit dat het openbaar ministerie beslist niet te vorderen. Men stelt dat de verplichting tot consignatie een gevolg is van de passiviteit van het openbaar ministerie.404
341.
Het systeem van consignatie is volgens de auteurs niet van die aard haar
vooropgestelde doel te verwezenlijken, namelijk het uitfilteren van zaken die de moeite niet waard zijn om te behandelen. Een slachtoffer heeft volgens hen minder kans om verder te gaan dan de loutere indiening van een klacht, indien deze door zijn beeld van of zijn plaats in de maatschappij in een positie van inferioriteit, afhankelijkheid, uitsluiting of rechteloosheid ten aanzien van het gerechtelijk apparaat wordt gedrongen. Zelfcensuur zal een even grote rol spelen bij de beslissing tot het neerleggen van een klacht, als wanneer het de benadeelde financieel onmogelijk wordt gemaakt. Een groot deel van de bevolking blijft uitgesloten van gerechtelijke bijstand en rechtshulp.405
342.
Een laatste argument is dat burgers belastingen betalen en hierdoor het recht hebben
op een onderzoek als zij hierom vragen. De auteurs zien het als een plicht van de justitiële overheid een onderzoek te starten als de burger hierom verzoekt. Men wil met dit wetsvoorstel bijgevolg rechten toekennen aan personen die het slachtoffer zijn van
403
Wetsvoorstel (DELCROLY-TALHAOUI) tot opheffing van artikel 5 van de wet van 1 juni 1849 op de herziening van het tarief in lijfstraffelijke zaken en van artikel 108 van het koninklijk besluit van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, Parl.St. Kamer 1999-00, nr. 50-0833/001, 1. 404 Wetsvoorstel (DELCROLY-TALHAOUI) tot opheffing van artikel 5 van de wet van 1 juni 1849 op de herziening van het tarief in lijfstraffelijke zaken en van artikel 108 van het koninklijk besluit van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, Parl.St. Kamer 1999-00, nr. 50-0833/001, 34. 405 Wetsvoorstel dhr. DELCROLY en mevr. TALHAOUI tot opheffing van artikel 5 van de wet van 1 juni 1849 op de herziening van het tarief in lijfstraffelijke zaken en van artikel 108 van het koninklijk besluit van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, Parl.St. Kamer 1999-00, nr. 500833/001, 4-5.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 85 misdrijven, en werkelijke rechten invoeren op het gebied van de verdediging van de burgerlijke partij.406
343.
Het wetsvoorstel is evenwel niet gerealiseerd geworden.
Afdeling 3.
Veroordeling tot de gerechtskosten
§1.
Voor de wetswijziging van 2 april 2014
344.
Tot voor de wetswijziging van artikel 162, tweede lid Sv. door wet van 2 april 2014 tot
wijziging van artikel 162 van het Wetboek van strafvordering407 diende er een onderscheid te worden gemaakt tussen de situatie waar de strafvordering was opgestart op initiatief van het openbaar ministerie, dan wel op initiatief van de burgerlijke partij. In het eerste geval is de veroordeling tot de kosten facultatief, in het tweede geval ging het om een verplichte veroordeling.
A.
345.
Facultatieve veroordeling tot de gerechtskosten
Wanneer de burgerlijke partij zich bij een bestaand strafonderzoek heeft gevoegd,
heeft de rechter beoordelingsvrijheid wat betreft de veroordeling in de gerechtskosten indien de burgerlijke partij in het ongelijk wordt gesteld. Hij kan de burgerlijke partij veroordelen tot alle of een deel van de kosten, of helemaal niet veroordelen tot enige kost. De feitenrechter beslist hierover soeverein.408
B.
346.
Verplichte veroordeling
Het laatste deel van het tweede lid van artikel 162 Sv. stelde dat de burgerlijke partij in
alle kosten door de staat en door de beklaagde wordt veroordeeld, wanneer zij het initiatief
406
Wetsvoorstel dhr. DELCROLY en mevr. TALHAOUI tot opheffing van artikel 5 van de wet van 1 juni 1849 op de herziening van het tarief in lijfstraffelijke zaken en van artikel 108 van het koninklijk besluit van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, Parl.St. Kamer 1999-00, nr. 500833/001, 5. 407 Wet van 2 april 2014 tot wijziging van artikel 162 van het Wetboek van strafvordering, BS 30 april 2014, 35758. 408 Cass. 28 juni 2006, www.cass.be; Cass. 26 november 1980, A.C. 1980-1981, 189.
86 Deel II. Veroordeling tot de kosten tot de rechtstreekse dagvaarding heeft genomen of wanneer een onderzoek is geopend ten gevolge van haar optreden als burgerlijke partij.
347.
De strafrechter was dus verplicht de burgerlijke partij te veroordelen in alle kosten
door de Staat en de beklaagde gemaakt wanneer de beklaagde op initiatief van de burgerlijke partij voor de strafrechter werd gedaagd, en zij in het ongelijk werd gesteld.
348.
Dit werd door velen als onbillijk aangevoeld om verschillende redenen. Hieronder
worden de problemen en het eerder onbillijk karakter van de verplichte veroordeling van de burgerlijke partij besproken. Deze problemen stellen zich thans nog steeds, maar het gevolg van deze problemen is nu minder drastisch: sinds 10 mei 2014 kan de rechter ook in het geval van rechtstreekse dagvaarding of klacht met burgerlijke partijstelling beslissen de burgerlijke partij niet tot de kosten te veroordelen, of slechts tot een deel ervan.
a)
349.
De in het ongelijk gestelde burgerlijke partij Ten eerste was (en is) het onduidelijk wat er exact begrepen wordt onder de term ‘in
het ongelijk gesteld worden’. Wat de buitenvervolgingstelling van de vervolgde persoon betreft is er geen twijfel: krachtens artikel 128 Sv. beveelt de raadkamer de buitenvervolgingstelling wanneer uit het onderzoek blijkt dat de feiten geen misdrijf opleveren of dat er onvoldoende bezwaren tegen hem bestaan. Zij maakt een voorlopig einde aan het onderzoek. In dit geval is de burgerlijke partij duidelijk in het ongelijk gesteld.409 Ook wanneer de vervolgde persoon wordt vrijgesproken is de burgerlijke partij duidelijk in het ongelijk gesteld.
350.
Het is echter niet steeds zo duidelijk. Wanneer de strafvordering vervalt door
verjaring, of door het overlijden van de vervolgde persoon, amnestie of verval van de strafwet, is de burgerlijke partij dan wel in het ongelijk gesteld? Om aan dit probleem een oplossing te bieden opperde bepaalde rechtsleer het criterium ‘het al dan niet toegewezen zijn van een schadevergoeding aan de burgerlijke partij’. Wordt aan de burgerlijke partij een schadevergoeding toegewezen, dan is zij in het gelijk gesteld, in het andere geval niet. 410
409
P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 301. 410 A. VANDEPLAS, “De veroordeling in de kosten”, RW 1983-84, 2765 (noot onder Cass. 29 november 1983).
Deel II. Veroordeling tot de kosten 87
Het gebruik van bovenstaand criterium kon echter leiden tot strijdigheid met het eerste lid van artikel 162 Sv., en wel in volgende situatie: Indien de beklaagde werd veroordeeld op strafrechtelijk gebied, maar er werd geen schadevergoeding toegekend aan de burgerlijke partij, dan dient krachtens artikel 162, eerste lid Sv. de beklaagde te worden veroordeeld tot de gerechtskosten. Tegelijkertijd diende, door het criterium van de schadevergoeding, ook de burgerlijke partij verplicht te worden veroordeeld tot het betalen van de gerechtskosten, hetgeen in strijd is met artikel 162, eerste lid Sv., dat immers de veroordeling tot de gerechtskosten ten aanzien van de beklaagde verplicht.411
351.
Indien evenwel de strafvordering is vervallen door verjaring, maar de tijdig ingestelde
rechtsvordering van de burgerlijke partij gegrond is verklaard, mogen de kosten van de strafvordering volgens het Hof van Cassatie niet ten laste worden gelegd van de vrijgesproken beklaagde. Ook de burgerlijke partij mag niet tot de kosten veroordeeld worden, aangezien deze niet in het ongelijk is gesteld.412
352.
In een recent arrest besliste het Hof van Cassatie nochtans dat de burgerlijke partij die
in het ongelijk werd gesteld na rechtstreekse dagvaarding of na klacht met burgerlijke partijstelling veroordeeld werd tot de gerechtskosten, ongeacht wat de reden van dat ongelijk is.413
b)
353.
Welke kosten
Het is van belang te onderzoeken tot welke kosten de burgerlijke partij gehouden is.
De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij kon ook op dit vlak onbillijke gevolgen genereren. Te denken valt aan de situatie waarin het openbaar ministerie een uitbreidende vordering had ingesteld nadat het onderzoek werd geopend door een klacht met burgerlijke partijstelling. De burgerlijke partij werd uiteindelijk veroordeeld tot de kosten van het gehele onderzoek, inclusief de kosten gemaakt door het openbaar ministerie naar aanleiding van een
411
P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 301. 412 Cass. 27 januari 1982, Pas., 1982, I, 669. 413 Cass. 4 juni 2013, www.cass.be; Cass. 7 april 1981, www.cass.be .
88 Deel II. Veroordeling tot de kosten onderzoek met betrekking tot een ander misdrijf dan waarop de klacht van de burgerlijke partij initieel betrekking had. 414
De strenge toepassing van artikel 162, tweede lid Sv. in bovenvermelde situatie werd door de rechtspraak soms gemilderd. Er bestaat rechtspraak waarin de kosten in deze situatie worden opgesplitst: de burgerlijke partij diende enkel de gerechtskosten te betalen die gemaakt werden naar aanleiding van het onderzoek naar de feiten die door de burgerlijke partij werden aangeklaagd.415
354.
Wanneer er tegen twee beklaagden gelijktijdig vervolging wordt ingesteld wegens
dezelfde misdrijven, en tegen een van hen eveneens wegens andere misdrijven, en de strafrechter spreekt de eerste beklaagde, verdacht van de gemeenschappelijk misdrijven, vrij, terwijl de andere wordt veroordeeld voor het geheel van de hem ten laste gelegde feiten, kan de rechter de burgerlijke partij slechts in een deel van de gemeenschappelijke kosten veroordelen. De burgerlijke partij is ten aanzien van de vrijgesproken beklaagde immers in het ongelijk gesteld. Dit is mogelijk indien kan worden vastgesteld dat die kosten werden veroorzaakt door het onderzoek en de vervolging naar de feiten waarvoor de beklaagde is vrijgesproken.416
De rechter mag in bovenstaande situatie niet louter proportioneel verdelen. Het kan voorkomen dat de beklaagde toch tot alle kosten wordt veroordeeld, namelijk indien de rechter vaststelt dat alle kosten werden veroorzaakt door de bewezen verklaarde misdrijven.417
355.
Ook in het geval dat het openbaar ministerie de vordering verderzet na afstand van de
burgerlijke vordering door de burgerlijke partij, werden door sommige rechters de kosten opgesplitst: men oordeelde dat de strafvordering na de afstand niet meer werd ingesteld ten gevolge van de klacht met burgerlijke partijstelling, waardoor de gerechtskosten gemaakt na de afstand van de vordering door de burgerlijke partij onmogelijk ten laste van deze laatste konden worden gelegd.418
414
P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 301. 415 K.I. Antwerpen 8 oktober 2004, RW 2005-06, 745, noot A. VANDEPLAS. 416 Cass. 18 november 2008, RW 2009-10, 149-153, noot B. DE SMET. 417 Cass. 18 oktober 2001, Arr. Cass. 2001, 1080. 418 S. VANDROMME, “Wie de toogbel luidt, moet rondje betalen”, Juristenkrant 105, 5.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 89 356.
De rechter diende de burgerlijke partij verplicht te veroordelen tot het betalen van
gerechtskosten, ook in het geval de kosten gemaakt werden naar aanleiding van onderzoeksdaden die expliciet door het openbaar ministerie of door een andere burgerlijke partij die zich pas later bij het onderzoek voegde werden gemaakt. Bijkomende kosten die duidelijk het initiatief zijn van anderen factureren aan de burgerlijke partij was niet steeds redelijk, maar het was verplicht.419
357.
De burgerlijke partij diende tot alle kosten te worden veroordeeld, ook al waren deze
veel hoger dan hij redelijkerwijze had mogen verwachten, gelet op het bedrag dat hij diende te betalen als borgsom. Ook wanneer de onderzoeksrechter naliet een aanvullende borgsom te eisen werden alle gerechtskosten van de burgerlijke partij geëist. Wanneer de burgerlijke partij na het afsluiten van het dossier merkt dat de kosten vele malen hoger liggen dan hetgeen zij in consignatie moest geven, en er geen aanvullende consignatie werd gevraagd, lijkt het onbillijk de burgerlijke partij te laten opdraaien voor de veel hogere gerechtskosten. 420 Artikel 108 KB Tarief in Strafzaken spreekt immers van de som die voor de kosten van de rechtspleging vermoedelijk nodig is.
358.
Wordt de burgerlijke partij samen met de beklaagde veroordeeld op strafgebied, dan
kunnen de kosten niet ten laste van de burgerlijke partij worden gelegd, daar ze niet in het ongelijk is gesteld.421
359.
Zoals reeds hoger vermeld hebben enkel de onderzoeksgerechten en de procureur des
Konings de bevoegdheid tot correctionalisering. Nochtans was deze beslissing voor de burgerlijke partij op gebied van gerechtskosten van belang.422 Krachtens artikel 350 Sv. heeft het Hof van Assisen wel de mogelijkheid de burgerlijke partij niet of slechts in een gedeelte van de gerechtskosten te veroordelen, hetgeen tot 10 mei 2014 niet het geval was bij de andere rechtbanken of hoven.
419
P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 302. 420 P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 302. 421 Cass. 11 januari 1983, www.cass.be. 422 P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 302.
90 Deel II. Veroordeling tot de kosten Aangezien de burgerlijke partij geen enkele beslissingsbevoegdheid tot correctionaliseren heeft, en bij het indienen van zijn klacht niet kan weten of de zaak al dan niet gecorrectionaliseerd zal worden, neigde dit naar een schending van het gelijkheidsbeginsel. 423
In dit verband dient te worden verwezen naar een arrest van het Grondwettelijk Hof d.d. 10 juli 2014. Aan het Hof werd gevraagd of de bepalingen van artikel 162, tweede lid Sv. het non-discriminatiebeginsel, zoals vervat in de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, schenden in zoverre de in het ongelijk gestelde burgerlijke partij door de correctionele rechter verplicht diende te worden veroordeeld tot de gerechtskosten en zij hierover geen tegenspraak kan voeren, terwijl de rechter in het Hof van Assisen hieromtrent wel over beoordelingsvrijheid beschikt.424
In het memorie van de Ministerraad wordt geargumenteerd dat dit onderscheid niet in strijd is met het gelijkheidsbeginsel. De verschillende behandeling van categorieën misdrijven, hetgeen op zich geen inbreuk maakt op het gelijkheidsbeginsel425, heeft ook haar doorwerking in de strafprocedure. De gevolgen van de strafvordering in correctionele of criminele zaken is voor de burgerlijke partij fundamenteel verschillend. De gerechtskosten die voortvloeien uit de behandeling voor het Hof van Assisen zijn vele malen groter dan deze die het gevolg zijn van een correctionele behandeling.426
Net het onderscheid in grootte van de gerechtskosten naargelang een criminele of correctionele zaak, wettigt het onderscheid in behandeling. Het berust op een objectief en pertinent criterium: door de aanzienlijke hoogte van de kosten in criminele zaken heeft de wetgever beslist de rechter in het Hof van Assisen beoordelingsvrijheid te geven.427
Men stelt verder dat het onderscheid in behandeling ook niet onevenredig is: door de hoge kosten voor het Hof van Assisen is een onderscheid te rechtvaardigen. De wetgever wilde de burgerlijke partij financieel verantwoordelijk maken, opdat zij geen misbruik zou maken van
423
P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 302. 424 GwH. 10 juli 2014, nr. 100/2014. 425 Arbitragehof 12 november 1992, BS 8 december 1992. 426 GwH. 10 juli 2014, nr. 100/2014, 3, A.2. 427 GwH. 10 juli 2014, nr. 100/2014, 3-4, A.3.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 91 haar rechten. Het opstarten van de strafvordering moet in hoofdzaak een voorrecht van het openbaar ministerie blijven.428
Het Grondwettelijk Hof spreekt zich evenwel niet uit over deze kwestie, aangezien er intussen een wetswijziging van artikel 162, tweede lid Sv. was gekomen, die dit probleem oplost.429 Het Hof verwijst de zaak terug om beoordeeld te worden in het licht van de nieuwe bepaling.430
c)
360.
Arrest van het Arbitragehof van 21 december 2004
Desondanks alle bovenstaande situaties, waarbij de verplichte veroordeling van de
burgerlijke partij soms onredelijk leek, oordeelde het Arbitragehof (thans Grondwettelijk Hof) in zijn arrest van 21 december 2004 dat de verplichte toewijzing van alle gerechtskosten aan de burgerlijke partij die de strafvordering op gang bracht, geen schending uitmaakte van het gelijkheidsbeginsel.
Aan het Arbitragehof werd gevraagd of de verplichte veroordeling van de burgerlijke partij die de strafvordering op gang bracht, zonder mogelijkheid hieromtrent te argumenteren, tegenover de facultatieve veroordeling van de burgerlijke partij wanneer zij de strafvordering niet zelf op gang bracht, een schending uitmaakt van het non-discriminatiebeginsel zoals vervat in de artikelen 10 en 11 van de Grondwet.
Het Hof is van mening dat de wetgever twee doelstellingen heeft willen nastreven: enerzijds vermijden dat het slachtoffer zich zou onthouden zich burgerlijke partij te stellen uit vrees om veroordeeld te worden tot hoge gerechtskosten bij vrijspraak van de beklaagde, en anderzijds ervoor zorgen dat de burgerlijke partij die zelf het initiatief nam en hier dus ook verantwoordelijk voor is zou veroordeeld worden tot de kosten indien zij in het ongelijk wordt gesteld.431 De wetgever oordeelde correct dat wanneer een slachtoffer zich burgerlijke partij stelde door voeging, zij niet tot de kosten diende veroordeeld te worden bij vrijspraak van de
428
GwH. 10 juli 2014, nr. 100/2014, 3-4, A.3. Cfr. randnummer 364 et seq. 430 GwH. 10 juli 2014, nr. 100/2014, 6, B.5. 431 Arbitragehof 21 december 2004, nr. 209/2004, 6, B.4.2. 429
92 Deel II. Veroordeling tot de kosten beklaagde. Het criterium van onderscheid is bijgevolg pertinent ten aanzien van de eerder vermelde doelstellingen.432
De maatregel is volgens het Hof evenmin onevenredig. Het stelt dat de situatie waarin een persoon zijn burgerlijke vordering voor de strafrechter brengt niet fundamenteel verschilt van de situatie waarin een persoon zijn burgerlijke vordering voor de burgerlijke rechter brengt. Voor de burgerlijke rechter dient krachtens artikel 1017 Ger.W. de in het ongelijk gestelde partij tot de kosten veroordeeld te worden, behoudens andersluidende overeenkomst tussen partijen of bijzondere wetten.433
d)
361.
In strijd met het recht op een eerlijk proces?
De vraag kan gesteld worden of de verplichte toewijzing van de burgerlijke partij die
zelf het initiatief nam tot het opstarten van het onderzoek in de gerechtskosten bij vrijspraak van de beklaagde geen schending uitmaakte van artikel 6.1 EVRM, meer bepaald het recht op een eerlijk proces.
362.
Het Hof van Cassatie oordeelde dat het recht op een eerlijk proces niet geschonden is
als de feitenrechter een beslissing neemt over de gerechtskosten zonder afzonderlijk debat en zonder concrete motivering. Volgens het Hof dient de burgerlijke partij zelf de gevolgen van haar proceshandeling voor de onderzoeksrechter in te schatten, en dient zij daarbij niet te rekenen op een verwittiging van de rechter. 434
363.
Toch lijkt het aangewezen in het licht van de verplichte toegang tot de rechter bij het
vaststellen van burgerlijke rechten en verplichtingen zoals bepaald in artikel 6.1 EVRM, een mogelijkheid tot tegenspraak in te voeren voor een onafhankelijke en onpartijdige rechter in verband met de veroordeling tot de gerechtskosten.435 De veroordeling tot de gerechtskosten is immers van burgerrechtelijke aard.436 Aangezien het Hof in het hoger vermelde arrest AïtMouhoub
432
t./Frankrijk
stelt
dat
de
consignatieregeling
wel
degelijk
onder
het
Arbitragehof 21 december 2004, nr. 209/2004, 7, B.5.1. Arbitragehof 21 december 2004, nr. 209/2004, 7, B.5.2. 434 Cass. 21 oktober 2008, RW 2009-10, 31. 435 P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 303. 436 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1190. 433
Deel II. Veroordeling tot de kosten 93 toepassingsgebied van artikel 6.1 EVRM valt, zou het toch mogelijk moeten zijn voor de burgerlijke partij om een geschil over de gerechtskosten voor te leggen aan een rechter.437
§2.
De wetswijziging van 2 april 2014
364.
Op 27 februari 2013 werd een wetsvoorstel ingediend om artikel 162, tweede lid Sv. te
wijzigen, dit naar aanleiding van een verkrachtingszaak.438
Een slachtoffer van verkrachting had een gerechtelijk onderzoek gestart door middel van burgerlijke partijstelling bij de onderzoeksrechter. Door een fout van de politie kon men geen gebruik maken van de gevraagde DNA-onderzoeken, waardoor de dader niet kon worden geïdentificeerd. Het parket moest de buitenvervolgingstelling vorderen. Conform het toenmalige artikel 162, tweede lid Sv. veroordeelde de raadkamer het slachtoffer tot de betaling van 5140,31 euro gerechtskosten.
Dit werd door de indieners van het wetsvoorstel als onrechtvaardig beschouwd. Ze stellen voor het tweede lid van artikel 162 Sv. te wijzigen in die zin dat de rechter een zekere beoordelingsvrijheid krijgt om slachtoffers die een klacht met burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter instellen al dan niet te veroordelen tot het betalen van de gerechtskosten.439
365.
Op 2 april 2013 werd een uitgebreider wetsvoorstel ingediend. 440 Er werd voorgesteld
om ook slachtoffers die een vermeende dader rechtstreeks voor het vonnisgerecht daagden niet automatisch te laten veroordelen tot de gerechtskosten bij vrijspraak.441 Men wenste niet af te wachten tot de rechtspraak een gematigde toepassing van het artikel ontwikkelt.442
437
P. HELSEN, “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/06, 303 438 Wetsvoorstel (Z. GENOT c.s.) tot wijziging van artikel 162 van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53-2675/001. 439 Wetsvoorstel (Z. GENOT c.s.) tot wijziging van artikel 162 van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53-2675/001, 4. 440 Wetsvoorstel (C. MICHEL c.s.) tot wijziging van artikel 162, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-2735/001. 441 Wetsvoorstel (C. MICHEL c.s.) tot wijziging van artikel 162, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-2735/001, 8. 442 Wetsvoorstel (C. MICHEL c.s.) tot wijziging van artikel 162, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-2735/001, 5.
94 Deel II. Veroordeling tot de kosten Laatstgenoemd wetsvoorstel werd gekoppeld aan het eerste wetsvoorstel.
In de bespreking van de Commissie Justitie wordt verduidelijkt dat het niet de bedoeling is dat de staat de proceskosten bij vrijspraak automatisch op zich neemt. Het doel van de nieuwe bepaling is dat de rechter beoordelingsbevoegdheid krijgt. Wanneer er sprake is van lasterlijke aangifte dient de burgerlijke partij wel degelijk tot de gerechtskosten te worden veroordeeld. In het geval de burgerlijke partij in het ongelijk wordt gesteld buiten haar wil om, bijvoorbeeld door verjaring of bij gebrek aan bewijs, dient zij niet alle gerechtskosten te dragen. De magistraat moet de kans en de mogelijkheid hebben de situatie te beoordelen.443
366.
Op 10 mei 2014 trad tenslotte het nieuwe artikel 162, tweede lid Sv. in werking.
Sindsdien heeft de rechter de keuzemogelijkheid om de burgerlijke partij, desondanks de rechtspleging werd ingesteld door een klacht met burgerlijke partijstelling of door rechtstreekse dagvaarding, te veroordelen tot geheel of een deel van de kosten wanneer zij in het ongelijk wordt gesteld.444
§3.
Aanrekening op de consignatie
367.
Indien de burgerlijke partij een borgsom diende te betalen, worden door de griffier
krachtens artikel 110 KB Tarief in Strafzaken de geschatte gerechtskosten op de in borg gegeven geldsommen aangerekend.
368.
Als aan de zaak een einde is gekomen dat ten aanzien van de burgerlijke partij
onherroepelijk is geworden, krijgt de burgerlijke partij van de griffier tegen ontvangstbewijs de niet gebruikte sommen terug. Zij krijgt eveneens de stukken tot bewijs van de kosten in het belang van de burgerlijke partij gemaakt en door het vonnis begroot. De burgerlijke partij krijgt het overschot terugbetaald.
369.
Verder bepaalt artikel 110 KB Tarief in Strafzaken dat bij veroordeling van de
verdachte de griffier een memorie opmaakt van de andere kosten. Nadat de begroting van de rechter hierop is aangebracht, krijgt de burgerlijke partij ook dit bedrag terug. Het komt er dus
443 444
Verslag namens de Commissie Justitie, Parl.St. Kamer, nr. 53-2675/003, 4-5. X, “Gerechtskosten”, NJW 28 mei 2014, 450-451.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 95 op neer dat bij veroordeling van de verdachte de burgerlijke partij alle voorgeschoten kosten terugkrijgt.445
370.
Wanneer de verdachte niet wordt veroordeeld krijgt de burgerlijke partij de gemaakte
kosten uiteraard niet terug. Indien het saldo van de consignatie ontoereikend bleek, kan hij ook veroordeeld worden tot het betalen van een bijkomend bedrag aan gerechtskosten.446
§4.
Afstand van burgerlijke partijstelling
371.
Er bestaat een mogelijkheid voor de burgerlijke partij die een klacht met burgerlijke
partijstelling bij de onderzoeksrechter instelde om te ontsnappen aan de eventuele veroordeling tot de gerechtskosten. Artikel 66 Sv. bepaalt inderdaad dat de burgerlijke partij binnen de 24 uur afstand kan doen van zijn burgerlijke partijstelling. Zij is dan niet gehouden tot betaling van de kosten die gemaakt worden nadat de afstand is betekend.
372.
De afstand kan gebeuren door een verklaring ter griffie of voor de gelaste
onderzoeksrechter, of door betekening aan de verdachte en het openbaar ministerie.447
HOOFDSTUK 4. VASTSTELLING VAN DE KOSTEN
373.
Krachtens artikel 162, eerste lid Sv. dient de rechter samen met de veroordeling tevens
uitspraak te doen over de kosten. Ook artikel 96 KB Tarief in Strafzaken bevestigt dat de kosten worden vastgesteld door het vonnis of arrest dat daartoe veroordeelt. Deze veroordeling tot de kosten is een gevolg van de rechtspleging, en moet door de rechter niet afzonderlijk gemotiveerd worden tenzij partijen hierover conclusies indienen.448
374.
Deze verplichting is echter niet op straffe van nietigheid voorgeschreven.449 De
vaststelling van de kosten mag overeenkomstig artikel 97, derde lid KB Tarief in Strafzaken eveneens gebeuren in een afzonderlijke staat van vaststelling, die door de bevoegde rechter 445
A. VANDEPLAS, A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 6. 446 A. VANDEPLAS, Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2001, afl. 36, 6. 447 P. GEVAERT, Het Gerechtelijk Onderzoek, Gent, Story Publishers, 2007, 88. 448 Cass. 1 december 1999, Arr. Cas. 1999, 1542. 449 Cass. 19 februari 1983, Pas. 1883, I, 39; Cass. 14 oktober 1901, Pas. 1902, I, 12.
96 Deel II. Veroordeling tot de kosten uitvoerbaar wordt verklaard. De griffier dient van deze staat kopie af te leveren aan de centrale administratie van de registratie en domeinen, die uiteindelijk instaat voor de inning van de kosten.450
HOOFDSTUK 5. BETWISTING
375.
Het kan voorkomen dat een partij niet akkoord is met de wijze waarop de kosten
verdeeld werden of met het bedrag van de gerechtskosten. Er dient een onderscheid gemaakt te worden naargelang hetgeen betwist wordt.
376.
Allereerst kan worden gesteld dat de veroordeling tot de gerechtskosten steeds door de
hogere rechter kan worden gewijzigd.451 Aangezien de veroordeling tot de kosten deel uitmaakt van de uitspraak ten gronde, kan dit achteraf niet meer gewijzigd worden door de rechter die de uitspraak deed op basis van een vergissing of een materiële verschrijving. De beslissing wie in welke mate tot de kosten veroordeeld wordt is definitief. Wenst een partij dit aspect te betwisten dan is hoger beroep of cassatieberoep de enige mogelijkheid.452 Indien een beslissing door het Hof van Cassatie enkel wordt vernietigd in zoverre ze de beklaagde onwettig veroordeelt in kosten van de strafvordering, terwijl de kosten eigenlijk ten laste van de Staat komen, wordt deze vernietiging uitgesproken zonder verwijzing.453 Wanneer de kosten niet zeker ten laste van de Staat vallen, dient de zaak evident wel te worden verwezen teneinde de rechter toe te laten een nieuwe beslissing hieromtrent te vellen.454
377.
De begroting, de hoegrootheid van de kosten, maakt echter geen deel uit van de
veroordeling.455 Zoals reeds hoger gesteld, is de rechter immers niet verplicht de vaststelling van de kosten in datzelfde vonnis op te nemen.
450
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003,
77. 451
A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 78. 452 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 621. 453 Cass. 19 januari 1988, Pas 1988, I, 578. 454 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 78. 455 Cass. 19 januari 2001, RW 2002-03, 229, noot A. VANDEPLAS.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 97 Deze vaststelling kan betwist worden na verzet tegen de beslissing over de begroting van de kosten.456 De rechtbank die de veroordeling tot de kosten uitsprak moet kennis nemen van dit verzet.457 Er kan desgevallend een tegensprekelijk debat volgen, waarna de kosten mogelijks opnieuw worden begroot.458
378.
Er kan geen rechtstreeks cassatieberoep worden ingesteld tegen de begroting van de
kosten aangezien dit geen schending van de wet of van een substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereiste uitmaakt.459
HOOFDSTUK 6. INVORDERING DOOR DE STAAT
Afdeling 1.
379.
Inleiding
Wanneer de kosten definitief werden vastgesteld moeten deze worden terugbetaald aan
de Staat. De ontvanger van registratie en domeinen is bevoegd om tot de invordering van de kosten over te gaan krachtens artikel 100 KB Tarief in Strafzaken, overeenkomstig de beslissing van de strafrechter.
380.
Artikel 121 KB Tarief in Strafzaken regelt de procedure die gevolgd moet worden
teneinde de ontvanger van registratie en domeinen in de mogelijkheid te stellen over te gaan tot invordering van de gerechtskosten. De griffier dient binnen de drie dagen een uittreksel van het vonnis of arrest dat enige kostenveroordeling inhoudt aan de ontvanger van registratie en domeinen over te maken.
381.
Artikel 80 en verder van het KB van 27 april 2007 voorzag in een uitgebreide
invorderingsmogelijkheid voor de ontvanger van registratie en domeinen, met duidelijke bekrachtiging van de verschillende invorderingsmogelijkheden. Daar deze akte vernietigd is dient te worden teruggevallen op de regeling zoals voorzien in artikel 121 KB Tarief in Strafzaken.
456
K.I. 8 oktober 2004, RW 2005-06, 745, noot A. VANDEPLAS. A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 621. 458 Cass. 19 januari 2001, RW 2002-03, 230, noot A. VANDEPLAS. 459 G. VERSCHELDEN en L. LUST, Inleiding tot het privaatrecht, Leuven, Acco, 2010, 163; Cass. 9 november 1964, Pas. 1965, I, 248. 457
98 Deel II. Veroordeling tot de kosten 382.
Indien het door de strafrechter vastgestelde bedrag na betaling door de veroordeelde
verminderd wordt door de Commissie voor de gerechtskosten worden de te veel geïnde kosten terugbetaald.
383.
Sinds de afschaffing van de lijfsdwang bestaan er nog twee regelingen die de Staat
meer zekerheid tot inning van de gerechtskosten geven: de hoofdelijke veroordeling van meerdere beklaagden en de veroordeling tot betaling van de kosten door de burgerrechtelijk aansprakelijke partij. Daarnaast bezit de Schatkist ook een voorrecht voor de betaling van de gerechtskosten in strafzaken.
Afdeling 2.
384.
Hoofdelijke veroordeling tot de kosten
Artikel 50, tweede lid Sw. bepaalt dat alle wegens eenzelfde misdrijf veroordeelde
personen hoofdelijk zijn gehouden tot de kosten, wanneer zij door een zelfde vonnis of arrest zijn veroordeeld.
385.
Deze hoofdelijkheid geldt dus voor zover de beklaagden wegens hetzelfde misdrijf
werden veroordeeld én door hetzelfde vonnis of arrest.460
386.
Het feit dat de veroordeling door hetzelfde vonnis en arrest moet gebeuren dient strikt
te worden geïnterpreteerd. Indien meerdere personen worden vervolgd en één van hen wordt vrijgesproken terwijl de anderen in eerste aanleg worden veroordeeld, terwijl in hoger beroep tegen de vrijspraak de beklaagde toch wordt veroordeeld wegens dezelfde misdrijven als de anderen in eerste aanleg, speelt de regel van de hoofdelijkheid niet. Een zelfde vonnis of arrest is immers een voorwaarde opdat de hoofdelijkheid kan spelen.461 Ook het geval waarin meerdere personen terechtstaan voor hetzelfde misdrijf maar één van hen veroordeeld wordt bij verstek, en op verzet eveneens veroordeeld wordt, heeft tot gevolg dat de hoofdelijkheid tussen hen niet speelt.462
387.
Het is van ook van belang te weten wat er onder het begrip ‘eenzelfde misdrijf’ wordt
verstaan. Rechtspraak is het er over eens dat er geen voorafgaand overleg of eenheid van 460
Cass. 15 maart 2006, Pas. 2006, 611. A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 94. 462 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 639. 461
Deel II. Veroordeling tot de kosten 99 handeling moet bestaan.463 Er dient een identieke strafrechtelijke kwalificatie te bestaan. Een nauwe band tussen verschillende afzonderlijke misdrijven volstaat niet.464 De voorwaarde van gezamenlijk opzet is eveneens niet ingeschreven in artikel 50 Sw.
Er bestaan twee strekkingen in de rechtsleer over de vraag of de toepassing van artikel 50 Sw. beperkt is tot de strafbare deelneming in de zin van artikel 66 en 67 Sw. Degenen die menen dat de strafbare deelneming een vereiste is voegen in feite een element toe aan artikel 50 Sw.
Anderen menen dat het intentioneel element enkel vereist is voor artikel 66 Sw. en niet voor 67 Sw. Het gaat om de veroordeling tot een zelfde misdrijf, niet om het begaan van eenzelfde fout.465
Bij wijze van voorbeeld kunnen enkele misdrijven worden opgesomd waarvan het Hof van Cassatie oordeelde dat ze geen aanleiding kunnen geven tot hoofdelijkheid wat betreft de veroordeling tot de kosten: veroordeling wegens diefstal en veroordeling wegens heling, 466 het afleggen van een valse getuigenis door twee personen in dezelfde zaak,467 veroordeling wegens het verleiden van een getuige en het afleggen van een valse getuigenis, etc.
388.
Het derde lid van artikel 50 Sw. bepaalt dat de rechter alle veroordeelden, of
sommigen van hen, kan vrijstellen van de hoofdelijkheid. Hij dient dan wel de redenen van deze vrijstelling in het vonnis neer te schrijven, en het persoonlijk te dragen aandeel in de kosten van elke veroordeelde te bepalen. Het is aldus mogelijk dat de rechter besluit aan bepaalde beklaagden een kleiner deel van de totale gerechtskosten op de leggen, gelet op hun kleiner aandeel in de feiten, of hun jonge leeftijd.468
463
Cass. 22 december 1947, Pas. 1947, I, 556; Cass. 25 november 1988, Arr.Cass. 1988-89, 372, noot R. DECLERCQ; Gent 24 januari 2008, RW 2010-11, 1694, noot A. VAN DEN BROECK. 464 A. VAN DEN BROECK., “De relevantie van het onderscheid tussen hoofdelijkheid en de in solidum gehoudenheid in het domein van de medeaansprakelijkheid”, TPR 2013, afl. 2, 966. 465 A. VAN DEN BROECK, “De relevantie van het onderscheid tussen hoofdelijkheid en de in solidum gehoudenheid in het domein van de medeaansprakelijkheid”, TPR 2013, afl. 2, 967. 466 Cass. 2 oktober 1961, Pas. 1961, I, 128. 467 Cass. 11 juni 1888, Pas. 1888, I, 265. 468 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 94.
100 Deel II. Veroordeling tot de kosten 389.
Indien personen door verschillende vonnissen of arresten worden veroordeeld, kunnen
zij enkel hoofdelijk gehouden zijn tot de kosten die voortvloeien uit het gemeenschappelijk deel van de procedure.469
390.
In verband met de veroordeling van meerdere burgerlijke partijen is niets bepaald. De
rechter zal over de onderlinge verdeling moeten beslissen.470
Afdeling 3.
391.
De burgerrechtelijk aansprakelijke partij
Strafrechtelijke straffen zijn per definitie individueel. Dit wil zeggen dat enkel de
(rechts)personen waarvan bewezen wordt dat ze een misdrijf pleegden een straf opgelegd kunnen krijgen.471 Dit is anders wat betreft de burgerlijke gevolgen van een misdrijf. De burgerlijke vordering kan aldus tevens ingesteld worden tegen derden, die aansprakelijk kunnen worden gesteld voor andermans daad.472 Te denken valt aan de ouders van minderjarige kinderen, of aan werkgevers voor hun werknemers, krachtens artikel 1384 B.W.
392.
Artikel 162, eerste lid Sv. stelt dat ook de personen die voor het misdrijf
burgerrechtelijk aansprakelijk zijn tot de kosten kunnen worden veroordeeld. Hiertoe is vereist dat de strafrechter deze burgerrechtelijk aansprakelijke partij in het geding betrekt. 473
393.
Naar analogie met de situatie waarin degene die een fout begaat en de burgerrechtelijk
aansprakelijke persoon in solidum gehouden zijn tot vergoeding van het slachtoffer, kan hetzelfde worden gesteld met betrekking tot de gehoudenheid tot betaling van de gerechtskosten. Het gaat dus om een verbintenis in solidum, behalve indien de wet specifiek de hoofdelijkheid voorschrijft.474
469
M. FRANCHIMONT, A. JACOBS en A. MASSET, Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 768. F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 420. 471 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 759. 472 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 830. 473 A. LORENT, Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 96. 474 A. LORENT, “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 645-646. 470
Deel II. Veroordeling tot de kosten 101 Afdeling 4.
394.
Het voorrecht van de schatkist
Teneinde meer zekerheid te hebben omtrent de terugvordering van de gerechtskosten
in strafzaken voorziet de wet van 5 september 1807 in een voorrecht op alle roerende en onroerende goederen van degene die wordt veroordeeld tot de terugbetaling van de gerechtskosten in criminele, correctionele of politiezaken.475 Aangezien dit voorrecht strekt tot bescherming van de staatsinkomsten raakt het het openbaar belang en is het dus van openbare orde.476
395.
De Schatkist is krachtens artikel 1 van de wet van 5 september 1807 titularis van de
bevoorrechte vordering tot betaling van de gerechtskosten waartoe een persoon die tot een criminele, correctionele of politiestraf wordt veroordeeld gehouden is.
396.
Artikel 2 van de wet van 5 september 1807 geeft aan dat het voorrecht betrekking
heeft op de roerende goederen van de veroordeelde. Artikel 3 van voornoemde wet stelt dat het voorrecht eveneens betrekking heeft op de onroerende goederen. Het voorrecht op deze onroerende goederen heeft een subsidiair karakter, wat tot gevolg heeft dat het voorrecht slechts uitoefenbaar is op de opbrengst van de onroerende goederen wanneer de opbrengst van de roerende goederen niet volstaat tot betaling van de gerechtskosten in strafzaken.477
397.
Waar het voorrecht op de roerende goederen aan geen enkele voorwaarden is
onderworpen, is het voorrecht op de onroerende goederen ex artikel 3 van de wet van 5 september 1807 onderworpen aan een openbaarmakingsvereiste. Het behoud van het voorrecht op de onroerende goederen vergt een inschrijving in de registers van de hypotheekbewaarder. Deze inschrijving moet bovendien binnen een termijn van twee maanden na de dag van het vonnis van veroordeling plaatsvinden.478
398. 475
Het voorrecht treedt in werking op de dag waarop het misdrijf is gepleegd.479
Wet van 5-15 september 1807 met betrekking tot de invordering van gerechtskosten ten behoeve van openbare schatkist in criminele, correctionele en politiezaken, Bull. Off. 158, nr. 2743. 476 K. BYTTEBIER en K. HENDRICKX, Voorrechten en hypotheken in hoofdlijnen in K. BYTTEBIER en HENDRICKX (eds.), In hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2005, 281. 477 K. BYTTEBIER en K. HENDRICKX, Voorrechten en hypotheken in hoofdlijnen in K. BYTTEBIER en HENDRICKX (eds.), In hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2005, 282. 478 K. BYTTEBIER en K. HENDRICKX, Voorrechten en hypotheken in hoofdlijnen in K. BYTTEBIER en HENDRICKX (eds.), In hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2005, 282. 479 Cass. 11 juli 1872, Pas. 1872, I, 388.
de K. K. K.
102 Deel II. Veroordeling tot de kosten HOOFDSTUK 7. RECHTSBIJSTAND
399.
Het kan voorkomen dat partijen recht hebben op gratis rechtsbijstand overeenkomstig
de artikelen 664-699 Ger.W. Artikel 692 Ger.W. bepaalt dat gratis rechtsbijstand kan worden bekomen voor een hele reeks kosten, waaronder de kosten en het ereloon van deskundigen, reis- en verblijfskosten van magistraten en het getuigengeld. Deze kosten worden dan voorgeschoten door de staat op de wijze bepaald door het KB Tarief in Strafzaken.
400.
Het valt te betwijfelen dat deze bepaling eveneens van toepassing is in strafzaken. De
gerechtskosten worden immers steeds door de Staat voorgeschoten. Hieruit volgt dat de burgerlijke partij geen rechtsbijstand kan bekomen zodat de kosteloosheid van bijvoorbeeld een expertise in strafzaken wordt bevolen. Deze kan wel een vrijstelling van de consignatieplicht verkrijgen, maar indien ze veroordeeld wordt tot de kosten zal de burgerlijke partij deze kosten wel moeten betalen. Ook de beklaagde kan geen kosteloze expertise bekomen, aangezien de kosten sowieso worden voorgeschoten, en er dan ook geen verzoek tot rechtsbijstand kan worden ingediend. 480
401.
Er kan eveneens geen gratis rechtsbijstand worden bekomen voor het ereloon van een
technisch raadsman. Artikel 692 Ger.W. stelt immers duidelijk dat het moet gaan om een deskundige aangesteld door een rechter.481
480
B. DE SMET, Deskundigenonderzoek in strafzaken in A.P.R. 2001, Gent, Story-Scientia, 276. F. HUTSEBAUT, Het deskundigenonderzoek in strafzaken in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1987, 160. 481
Deel II. Veroordeling tot de kosten 103 TITEL II.
VEROORDELING TOT DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING
HOOFDSTUK 1. WIE HEEFT RECHT OP EEN RECHTSPLEGINGSVERGOEDING?
Afdeling 1.
403.
Inleiding
Het systeem van de rechtsplegingsvergoeding wordt beperkt toegepast in strafzaken,
in die zin dat een rechtsplegingsvergoeding enkel verschuldigd is in de relatie tussen de veroordeelde en de burgerlijke partij en soms in de relatie burgerlijke partij en de buiten vervolging
gestelde/vrijgesproken
beklaagde
of
verdachte.
Er
rechtsplegingsvergoeding verschuldigd aan of door het openbaar ministerie.
404.
is
nooit
een
482
Argumenten aangevoerd om deze beperkte toepassing te verdedigen waren onder meer
dat de veroordeling van de Staat tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding zou leiden tot een financieel drama, dat de onafhankelijkheid van het openbaar ministerie in het gedrang zou komen (ze zou minder snel geneigd zijn te vervolgen) en dat de strafrechter ter behartiging van de belangen van de staat minder snel een beklaagde zou vrijspreken.
405.
Het Grondwettelijk Hof heeft geoordeeld dat deze beperkte toepassing geen schending
van het gelijkheidsbeginsel uitmaakt. Het Hof oordeelde dat er een fundamenteel verschil bestaat tussen het openbaar ministerie en de burgerlijke partij. Het openbaar ministerie handelt in het algemeen belang, waar de burgerlijke partij gericht is op privébelangen, met herstel van de schade.483
406.
Het Grondwettelijk Hof oordeelde reeds dat de stedenbouwkundig inspecteur die
optreedt in naam van het algemeen belang voor de strafrechter niet gerechtigd is op een rechtsplegingsvergoeding noch gehouden is tot het betalen ervan. 484 Verwacht wordt dat deze rechtspraak zal resulteren in de algemene opvatting dat een overheid, handelend in het
482
F. VAN VOLSEM, “Nogmaals over de rechtsplegingsvergoeding in strafzaken: niet voor de (in het gelijk gestelde) stedenbouwkundig inspecteur, wel voor of lastens de (in het (on)gelijk gestelde) tussenkomende verzekeraar”, RABG 2010/1, 28-29. 483 GwH. 18 december 2008, A.GrwH 2008, afl. 5, 2819, B.19.8. 484 F. VAN VOLSEM, “Nogmaals over de rechtsplegingsvergoeding in strafzaken: niet voor de (in het gelijk gestelde) stedenbouwkundig inspecteur, wel voor of lastens de (in het (on)gelijk gestelde) tussenkomende verzekeraar”, RABG 2010/1, 34-35.
104 Deel II. Veroordeling tot de kosten algemeen belang, nooit gerechtigd is op of verplicht zal worden tot betaling van een rechtsplegingsvergoeding.485
407.
In wat volgt wordt eerst besproken welke partij gerechtigd is en vervolgens worden de
gehoudenheid tot betaling van de rechtsplegingsvergoeding bij de verschillende gerechtelijke instanties en procedures besproken.
Afdeling 2.
408.
De partij die in het gelijk wordt gesteld
Artikel 1022 Ger.W. stelt dat de rechtsplegingsvergoeding toekomt aan de advocaat
van de in het gelijk gestelde partij. Hieruit volgt dat partijen die geen beroep doen op een advocaat evident geen rechtsplegingsvergoeding kunnen vorderen, daar artikel 1022 Ger.W. enkel spreekt over de tegemoetkoming in kosten en erelonen van de advocaat.486
409.
Ook al schakelt een partij meerdere advocaten in, toch is slechts één
rechtsplegingsvergoeding verschuldigd.487
410.
Deze rechtsplegingsvergoeding komt overigens steeds toe aan de partij en niet aan
haar raadsman, behalve in het geval de partij juridische tweedelijnsbijstand geniet. In dit laatste geval int de advocaat zelf de rechtsplegingsvergoeding.488
411.
Het begrip ‘in het gelijk gesteld zijn’ is vaag, en wordt nergens geduid.
Aangezien in strafzaken een rechtsplegingsvergoeding is verschuldigd in de relatie burgerlijke partij en de beklaagde, beschuldigde of burgerrechtelijk aansprakelijke, dient om te bepalen wie in het gelijk is gesteld, te worden gekeken naar de beslissing omtrent de burgerlijke vordering. Wanneer de beklaagde of beschuldigde op strafrechtelijk gebied wordt veroordeeld maar
de
burgerlijke
vordering
wordt
afgewezen,
dan
is
inderdaad
geen
rechtsplegingsvergoeding verschuldigd aan de burgerlijke partij. In de tegenovergestelde 485
J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 282. 486 Cass. 11 maart 2010, RW 2011-12, 652. 487 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 416. 488 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 408.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 105 situatie is dit ook het geval, met name wanneer de beklaagde of beschuldigde wordt veroordeeld op burgerlijk gebied maar niet op strafgebied. Ook wanneer de strafvordering reeds is vervallen, maar de beklaagde of beschuldigde wel nog wordt veroordeeld op burgerrechtelijk gebied is een rechtsplegingsvergoeding verschuldigd.489
412.
Het volstaat overigens dat de burgerlijke vordering slechts gedeeltelijk wordt
toegekend opdat een rechtsplegingsvergoeding zou verschuldigd zijn.490 Hieruit volgt dat de burgerlijke partij gerechtigd is op een rechtsplegingsvergoeding indien zij zelfs maar gedeeltelijk een schadevergoeding bekomt, terwijl ze in het ongelijk wordt gesteld van zodra de vordering wordt afgewezen.491
Afdeling 3.
413.
Tussenkomende partij
De wetgever heeft vermoedelijk niet aan de situatie gedacht waarbij een partij wenst
tussen te komen in een geding. Nochtans is het in strafzaken niet ongewoon dat een partij vrijwillig of gedwongen tussenkomt.492
414.
In verkeerszaken is het niet ongewoon dat de verzekeraar krachtens artikel 89, §5 van
de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst (thans artikel 153, §5 van de wet van 4 april 2014) vrijwillig tussenkomt, onder dezelfde voorwaarden als zou ze de vordering voor de burgerlijke rechter hebben gebracht. De burgerlijke partij kan haar vordering vervolgens uitbreiden tot de verzekeraar, waardoor deze laatste kan veroordeeld worden tot een schadevergoeding. Ook het Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds kent een gelijkaardige
regeling krachtens artikel 19bis-17 van de Wet
Aansprakelijkheid
Motorvoertuigen van 21 november 1989.
415.
Het Grondwettelijk Hof heeft in drie arresten gesteld dat er sprake is van schending
van het gelijkheidsbeginsel indien de tussengekomen verzekeraar niet gerechtigd zou zijn op 489
J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 284. 490 G. VERSTREPEN en L. DELBROUCK, “Hoe gelijk krijgen aanleiding kan geven tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding”, RABG 2013/14, 1010. 491 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 408. 492 F. VAN VOLSEM, “Nogmaals over de rechtsplegingsvergoeding in strafzaken: niet voor de (in het gelijk gestelde) stedenbouwkundig inspecteur, wel voor of lastens de (in het (on)gelijk gestelde) tussenkomende verzekeraar”, RABG 2010/1, 30.
106 Deel II. Veroordeling tot de kosten een rechtsplegingsvergoeding, terwijl deze partij bij de behandeling van deze zaak voor de burgerlijke rechtbank wel gerechtigd zou zijn op een rechtsplegingsvergoeding. 493 Ook het Hof van Cassatie oordeelde in die zin.494
416.
Er kan dus gesteld worden dat artikel 162bis Sv. ook van toepassing is op de
tussenkomende partij in strafzaken.
Afdeling 4.
417.
Pluraliteit van gerechtigden
Indien er meerdere gerechtigden zijn heeft eenieder in beginsel recht op een
afzonderlijke rechtsplegingsvergoeding.495 Het bedrag is krachtens artikel 1022, vijfde lid Ger.W. echter beperkt tot maximaal het dubbele van de maximale rechtsplegingsvergoeding waarop de begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen aanspraak kan maken.496
418.
In concreto dient de rechter in het geval van pluraliteit van gerechtigden het hoogste
bedrag te bepalen dat ieder van de gerechtigde partijen kan eisen, en dient hij van deze bedragen het hoogste bedrag met twee te vermenigvuldigen. Dit bedrag dient de rechter vervolgens te verdelen onder de gerechtigden.497 Hoe hij dit bedrag verdeelt, oordeelt hij soeverein.498
419.
Het Hof van Cassatie heeft geoordeeld dat meerdere partijen die door dezelfde
advocaat worden verdedigd elk recht hebben op een individuele rechtsplegingsvergoeding.499
493
GwH 23 april 2009, GwH 24 juli 2009, GwH 17 september 2009. Cass. 9 september 2009, RABG 2010/1, 26. 495 Pol. Brugge 7 februari 2008, RW 2007-08, 683. 496 Antwerpen 23 maart 2009, RW 2011-12, 1226. 497 Cass. 9 november 2011, NC 2012, 304; Cass 31 oktober 2012, Pas. 2012, 2077. 498 Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/4, 5. 499 Cass. 9 november 2011, NC 2012, 304. 494
Deel II. Veroordeling tot de kosten 107 HOOFDSTUK 2. DE ONDERZOEKSGERECHTEN
Afdeling 1.
420.
Op initiatief van de burgerlijke partij
De door de raadkamer buiten vervolging gestelde beklaagde krijgt krachtens artikel
128, tweede lid Sv. een rechtsplegingsvergoeding vanwege de burgerlijke partij, indien deze burgerlijke partij de zaak zelf op gang heeft gebracht. Deze bepaling geldt ook indien de buitenvervolgingstelling werd bevolen door de kamer van inbeschuldigingstelling.500
421. partij,
Zoals volgt uit artikel 1, eerste lid van het KB van 26 oktober 2007 zal de burgerlijke wanneer
de
buitenvervolgingstelling
kamer na
van
beroep
inbeschuldigingstelling
eveneens
door
partij,
de
burgerlijke
beslist
tot
tweemaal
een
rechtsplegingsvergoeding verschuldigd zijn.
De burgerlijke partij zal gehouden zijn een rechtsplegingsvergoeding te betalen wanneer het onderzoeksgerecht beslist niet te vervolgen. Deze beslissing kan gebaseerd zijn op de afwezigheid van voldoende bezwaren, het overlijden van de inverdenkinggestelde, de opheffing van de strafwet, de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond, een grond van niet-toerekenbaarheid of de onontvankelijkheid van de burgerlijke partijstelling.501
Bovenstaande regeling geldt uiteraard enkel indien er een in verdenking gestelde persoon is. Zo niet, dan is er geen rechtsplegingsvergoeding verschuldigd.502
422.
De tekst van artikel 128, tweede lid Sv. heeft tot gevolg dat de burgerlijke partij soms
aan meerdere personen een rechtsplegingsvergoeding dient te betalen, ook al was haar burgerlijke partijstelling slechts tegen één persoon gericht. Deze situatie doet zich voor wanneer er uiteindelijk nog personen betrokken zijn bij de strafvordering naast de verdachte.503
500
F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 409. 501 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 409. 502 In tegenstelling tot de kosten van de strafvordering, die in dit geval wel verschuldigd zijn, Cfr. randnr. 349 et seq. 503 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 409.
108 Deel II. Veroordeling tot de kosten 423.
Indien de verdachte voor bepaalde feiten buiten vervolging wordt gesteld, en voor
andere feiten wordt verwezen naar de vonnisrechter, zal de burgerlijke partij wel degelijk gehouden zijn tot de betaling van een rechtsplegingsvergoeding. Er is niet voorzien in een mogelijkheid tot verdeling, al kan het onderzoeksgerecht mits aanneming van het vierde criterium het minimumbedrag opleggen.504
Afdeling 2.
424.
Op initiatief van het openbaar ministerie
Wanneer een partij zich burgerlijke partij stelt door voeging bij een reeds bestaande
strafvordering op initiatief van het openbaar ministerie, en de inverdenkinggestelde wordt buiten vervolging gesteld, dient de burgerlijke partij geen rechtsplegingsvergoeding lastens de buitenvervolginggestelde te betalen. Het Grondwettelijk Hof is van oordeel dat dit onderscheid in behandeling verantwoord is.505
Afdeling 3.
425.
Beslissing tot internering
Beslist het onderzoeksgerecht tot internering dan neemt de rechtsleer aan dat artikel
162bis Sv. ook op deze situatie van toepassing is, hoewel dit niet voorzien is door de wetgever.506
Afdeling 4.
426.
Opschorting van de uitspraak
Verder rest nog de vraag wat er dient te gebeuren indien het onderzoeksgerecht beslist
tot opschorting van de uitspraak. Een oplossing voor deze kwestie werd niet voorzien door de wetgever, maar rechtsleer neemt aan dat de samenlezing van artikel 6, derde lid van de wet van 29 juni 1964 en artikel 162bis Sv. er toe leidt dat de persoon aan wie de gunst van de opschorting is verleend ertoe gehouden is een rechtsplegingsvergoeding te betalen aan de in het gelijk gestelde burgerlijke partij.507
504
F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 410; cfr. randnr. 216. 505 GwH 18 februari 2009, A.GrwH 2009, 573. 506 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 411. 507 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 410.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 109 HOOFDSTUK 3. DE VONNISGERECHTEN
Afdeling 1.
427.
Eerste aanleg
Ieder veroordelend vonnis, zo stelt artikel 162bis, eerste lid Sv., veroordeelt de
beklaagde
en
de
burgerrechtelijk
aansprakelijke
tot
de
betaling
van
een
rechtsplegingsvergoeding aan de burgerlijke partij. Deze regeling is van toepassing op de politierechtbank (artikel 162bis Sv.), de correctionele rechtbank (artikel 194 Sv.) en het hof van beroep (artikel 211 Sv.).
Deze bepaling is van toepassing ongeacht de strafvordering is aanhangig gemaakt door verwijzing vanwege een onderzoeksgerecht dan wel door een rechtstreekse dagvaarding. Van zodra de beklaagde in het ongelijk gesteld wordt, dient hij aan de burgerlijke partij een rechtsplegingsvergoeding te betalen.
428.
Omgekeerd is dit niet steeds het geval. De burgerlijke partij is m.a.w. niet steeds
gehouden tot betaling van een rechtsplegingsvergoeding aan de beklaagde wanneer deze in het gelijk werd gesteld. Enkel wanneer de burgerlijke partij de beklaagde rechtstreeks heeft gedagvaard voor het vonnisgerecht zal zij krachtens artikel 162bis, tweede lid Sv. gehouden zijn tot betaling van een rechtsplegingsvergoeding lastens de beklaagde. Deze situatie is vergelijkbaar met de situatie waarin een eiser voor de burgerlijke rechter wordt afgewezen. 508
429.
Het is dus onmogelijk voor de vonnisrechter de burgerlijke partij te veroordelen tot de
rechtsplegingsvergoeding, behalve indien deze burgerlijke partij de strafvordering op gang heeft gebracht middels een rechtstreekse dagvaarding voor het vonnisgerecht. Ze kan dus niet worden veroordeeld nadat de vonnisrechter de beklaagde of beschuldigde vrijspreekt na verwijzing door een onderzoeksgerecht, ook al had de burgerlijke partij oorspronkelijk de strafvordering op gang gebracht door middel van een klacht met burgerlijke partijstelling. Het is een rechtscollege dat in dit geval de beslissing tot doorverwijzing maakte, wat er toe leidt
508
F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 412.
110 Deel II. Veroordeling tot de kosten dat de burgerlijke partij niet meer exclusief verantwoordelijk is voor de voortzetting van de procedure.509
430.
Door de wetswijziging door de wet van 21 februari 2010 kan de burgerlijke partij ook
veroordeeld worden een rechtsplegingsvergoeding te betalen aan de burgerrechtelijk aansprakelijke partij. Tot op heden is deze wetswijziging echter nog niet in werking getreden.
Afdeling 2.
431.
Hoger beroep
Aangezien de beoordeling van het al dan niet in gelijk gesteld zijn van een partij in
hoger beroep afhangt van de veroordeling op burgerrechtelijk gebied 510, wordt de burgerlijke partij als het ware aangemoedigd om steeds hoger beroep aan te tekenen van zodra haar vordering niet geheel is ingewilligd, met oog op een bijkomende rechtsplegingsvergoeding vanwege de beklaagde. Dit beroep mag evenwel niet ingesteld worden louter met het oog op de rechtsplegingsvergoeding, aangezien dit rechtsmisbruik kan uitmaken.511
432.
De gewijzigde vordering in graad van beroep heeft niet tot gevolg dat het basisbedrag
van de rechtsplegingsvergoeding zoals bepaald in eerste aanleg moet worden herzien. Het in de beroepsconclusie gevorderde bedrag bepaalt met andere woorden niet het basisbedrag van de rechtsplegingsvergoeding in eerste aanleg.512
433.
Overigens dient nog opgemerkt te worden dat de omstandigheid dat in hoger beroep
het bedrag van de schadevergoeding wordt herleid niets verandert aan de hoedanigheid van de in het ongelijk gestelde partij, en deze ook dan zal gehouden zijn tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding. De veroordeling van de beklaagde hangt ook in hoger beroep af van de voorwaarde dat deze partij werd veroordeeld op burgerrechtelijk gebied.513
509
F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 413. 510 Cfr. supra 511 J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 284. 512 Cass. 17 november 2011, Pas. 2011, 2531. 513 Cass. 7 mei 2013, Pas. 2013, 1067.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 111 434.
Indien de appellant afstand doet van het hoger beroep is artikel 1, vijfde lid van het
KB van 26 oktober 2007 niet van toepassing en dient dus de gewone regeling te worden gevolgd.514
Afdeling 3.
435.
Hof van Assisen
Gelet op de eigenheid van de assisenprocedure kan de burgerlijke partij nooit tot het
betalen van een rechtsplegingsvergoeding gehouden zijn. Een beschuldigde kan maar voor het Hof van Assisen verschijnen na verwijzing door de kamer van inbeschuldigingstelling; een rechtstreekse dagvaarding is voor misdaden onmogelijk.515 Artikel 351 Sv. voorziet daarentegen wel in de verplichte veroordeling tot de rechtsplegingsvergoeding door de veroordeelde lastens de burgerlijke partij.
HOOFDSTUK 4. HOF VAN CASSATIE
436.
Het Hof van Cassatie oordeelde zelf dat artikel 1022 Ger.W. niet omvat is in de kosten
waaromtrent het Hof in burgerlijke zaken krachtens artikel 1111 Ger.W. zelf moet beslissen.516 De cassatieprocedure wordt in strafzaken geregeld in de artikelen 416 t.e.m. artikel 442 Sv. Het (nieuw) artikel 438 Sv. bepaalt de kostenverdeling. Dit artikel is niet gewijzigd naar aanleiding van de nieuwe regeling rond de rechtsplegingsprocedure. Naar analogie met hetgeen geoordeeld is in verband met burgerlijke zaken mag worden aangenomen dat de regeling rond de rechtsplegingsvergoeding niet van toepassing is in strafzaken.517
437.
Wanneer een eiser in Cassatie gelijk krijgt en de zaak terug wordt verwezen naar een
hof van beroep, zal uiteindelijk geen dubbele rechtsplegingsvergoeding verschuldigd zijn. De
514
F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 404. 515 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 940-941. 516 Cass. 27 juni 2008, RABG 2008/17, 1075, noot B. MAES en M. BAETENS- SPETSCHINSKY; Cass. 11 september 2008, Pas. 2008, 1926; Cass. 21 oktober 2010, Pas. 2010, 2743; gevolgd door Gent 13 juni 2013, P&B 2014, 19. 517 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 415.
112 Deel II. Veroordeling tot de kosten verbroken
eindbeslissing kan
geen
grondslag
bieden
tot
het
betalen
van
een
rechtsplegingsvergoeding.518
HOOFDSTUK 5. OVERIGE PROCEDURES
438.
Voor de volledigheid en voor zover van belang in strafzaken kan worden opgemerkt
dat er geen afzonderlijke rechtsplegingsvergoeding is verschuldigd bij de procedure van de prejudiciële vraag bij het Grondwettelijk Hof (er is namelijk geen in het ongelijk gestelde partij),
noch
bij
een
procedure
voor
de
Raad
van
State.519
Ook
voor
de
strafuitvoeringsrechtbank of de Commissie voor Bescherming van de Maatschappij, de procedure van de heropening van de rechtspleging en de procedure tot herziening is geen regeling in verband met de rechtsplegingsvergoeding voorzien.520 Tot slot stelt artikel 7 van het KB van 26 oktober 2007 dat er bij procedures inzake rechtsbijstand geen sprake kan zijn van enige rechtsplegingsvergoeding.
HOOFDSTUK 6. VERSTEK
439.
Indien een zaak wordt afgesloten met een beslissing die werd gewezen bij verstek, en
er geen enkele in het ongelijk gestelde partij is verschenen, is artikel 6 van het KB van 26 oktober 2007 van toepassing. Dit artikel stelt dat het bedrag van de rechtsplegingsvergoeding in dit geval het minimumbedrag is.
440.
Artikel 6 van het K.B van 26 oktober 2007 is van toepassing in drie situaties: a) Een in
verdenking gestelde persoon wordt buiten vervolging gesteld door een onderzoeksgerecht terwijl de burgerlijke partij die de strafvordering initieerde verstek liet; b) De beklaagde laat verstek voor de vonnisrechter in aanwezigheid van de burgerlijke partij; c) De burgerlijke partij die de beklaagde rechtstreeks dagvaardde laat verstek voor de vonnisrechter in aanwezigheid van de beklaagde.521
518
J. MEESE, “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 284; Cass. 22 december 2010, Pas. 2010, 3295. 519 RvS. 4 maart 2008, J.T. 2008, 285. 520 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 415. 521 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 404.
Deel II. Veroordeling tot de kosten 113 441.
Uit de lezing van deze bepaling volgt dat alle in het ongelijk gestelde partijen, per
aanleg, niet mogen verschijnen opdat de verstekregeling van toepassing zou zijn. Indien een partij verschijnt en een andere partij niet, geldt de gewone regeling.
442.
Artikel 6 van het KB van 26 oktober 2007 kan soms onbillijke gevolgen met zich
meebrengen. Zo kan de situatie ontstaan dat een burgerlijke partij, die de strafvordering op gang bracht vermoedt dat de verdachte buiten vervolging zal worden gesteld, verstek laat gaan voor de raadkamer, louter om enkel het minimumbedrag aan rechtsplegingsvergoeding verschuldigd te zijn. In dit geval kan de rechter artikel 1022, derde lid Ger.W., dat hem toelaat af te wijken van het basisbedrag, niet toepassen op artikel 6 van het KB van 26 oktober 2007.522
443.
De wetgever heeft met de wetswijziging van 21 februari 2010 artikel 6 van het KB van
26 oktober 2007 geschrapt en een bepaling betreffende het verstek ingeschreven in artikel 1022 Ger.W.523 Deze bepaling is tot op heden nog niet in werking getreden.
444.
Wat betreft de verzetsprocedure tegen een verstekvonnis besliste het Hof van Cassatie
dat geen rechtsplegingsvergoeding verschuldigd is op basis van de verstekbeslissing, aangezien deze verdwijnt van zodra het verzet ontvankelijk wordt verklaard. 524 Hier anders over oordelen zou overigens strijdig zijn met de regel dat de rechtsplegingsvergoeding geldt per aanleg. Cumulatie van de rechtsplegingsvergoeding op verzet en bij verstek is aldus uitgesloten.
445.
Indien de burgerlijke partij op verzet opnieuw in het gelijk wordt gesteld is ze
gerechtigd op een rechtsplegingsvergoeding die desgevallend hoger is dan het basisbedrag indien de rechter oordeelt dat de procedure op verzet complexer is geworden.525
446.
Artikel 187, zesde lid Sv. stelt bijkomend dat de door het verzet veroorzaakte kosten
en uitgaven ten laste blijven van de eiser in verzet, indien het verstek aan hem te wijten is. 526 522
I. CLAESEN, “Het veroordelen van een bewust versteklatende partij tot het betalen van een hogere dan de minimale rechtsplegingsvergoeding?”, Limb. Rechtsl. 2013, 254. 523 I. CLAESEN, “Het veroordelen van een bewust versteklatende partij tot het betalen van een hogere dan de minimale rechtsplegingsvergoeding?”, Limb. Rechtsl. 2013, 254-255. 524 Cass. 4 maart 2009, RABG 2010/1, 40. 525 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 404.
114 Deel II. Veroordeling tot de kosten De rechtsplegingsvergoeding volgt deze regel. Als partij X bij verstek in het ongelijk wordt gesteld en een rechtsplegingsvergoeding dient te betalen aan partij Y, dan zal partij X ondanks haar vrijspraak in de verzetsprocedure de rechtsplegingsvergoeding uit de procedure bij verstek toch moeten betalen, indien het verstek aan hem te wijten was.
HOOFDSTUK 7. RECHTSMIDDELEN TEGEN DE RECHTSPLEGINGSVERGOEDING
447.
De Hoge Raad voor de Justitie was van mening dat geen rechtsmiddelen tegen de
beslissing van de rechter in verband met de rechtsplegingsvergoeding alleen zouden kunnen worden aangewend teneinde een proces binnen het proces te vermijden. Enkel wanneer een partij rechtsmiddelen aanwendt tegen andere onderdelen van een vonnis kan men ook de beslissing omtrent de rechtsplegingsvergoeding betwisten.527 Aangezien in de wet niets bepaald staat in verband met de beroepsprocedure, dient het gemeenrecht te worden gevolgd.
In strafzaken zijn er geen redenen aan te nemen dat een hoger beroep enkel gericht tegen de veroordeling tot de rechtsplegingsvergoeding, of tot het bedrag ervan, onmogelijk is.528
HOOFDSTUK 8. ONDERLING REGRES
448.
Het onderling regres tussen verschillende partijen die gehouden zijn een
rechtsplegingsvergoeding
te
betalen
wordt
geregeld
in
artikel
50
Sw.
De
rechtsplegingsvergoeding wordt beschouwd als een kost en niet als een schadevergoeding. 529 Deze regeling is dus analoog aan deze van de gerechtskosten in strafzaken en wordt aldaar uitvoerig besproken.530
526
Wanneer het verstek verwijtbaar is: Cfr. randnr. 261. Advies HrJ, Advies over de wetsvoorstellen inzake verhaalbaarheid: terugbetaling van kosten en erelonen van advocaten, 25 januari 2006, 19. 528 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 422. 529 F. VAN VOLSEM, “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 419. 530 Cfr. randnr. 384 et seq. 527
Deel III. Rechtsvergelijking: Nederland 115 DEEL III.
RECHTSVERGELIJKING: NEDERLAND
TITEL I.
INLEIDING
449.
Nederland kent tot op heden geen verplichting voor de veroordeelde of benadeelde tot
de vergoeding van de gerechtskosten in strafzaken. Ook bestaat er geen systeem van rechtsplegingsvergoeding zoals gekend in het Belgisch rechtssysteem. De regeling omtrent de kosten wordt bepaald in Boek VI, titel II van het Nederlands Wetboek van Strafvordering (Sv.).
TITEL II.
450.
KOSTENVEROORDELING IN STRAFZAKEN
De kosten van de strafrechtspleging komen steeds ten laste van de staat. Er is geen
enkele bijdrage van de verdachte in de kosten van een proces of onderzoek naar hem ten laste gelegde feiten.531 Tot voor 1896 was de veroordeelde wel verplicht een bijdrage te betalen in de strafproceskosten maar omwille van de grote administratieve last en de geringe inning werd dit opgegeven. Men was eveneens van oordeel dat dit de resocialisatie van veroordeelden in het gedrang kon brengen: men zadelt hen immers op met een nog grotere schuldenlast dan ze mogelijks al hadden.532
TITEL III.
451.
VERGOEDING VAN DE KOSTEN
Krachtens artikel 1, derde lid van de Nederlandse Wet Tarieven in Strafzaken533 dient
de gewezen verdachte zelf in te staan voor de kosten van expertise, tolken, getuigen à décharge, etc. Dit kan als gevolg hebben dat bepaalde onvermogende verdachten zullen nalaten beroep te doen op bijvoorbeeld een deskundige. Om aan deze wapenongelijkheid tegemoet te komen voorziet artikel 591 Sv. in de mogelijkheid om aan de gewezen verdachte een vergoeding toe te kennen voor de kosten die krachtens de Wet Tarieven in Strafzaken aan de verdachte toekomen. Wanneer de verdachte de griffie krachtens artikel 16 van laatstgenoemde wet verzoekt de betaling van de rechthebbende voor te schieten, zal de griffier na het einde van het strafproces een verzoek krachtens artikel 591 Sv. indienen. Op deze
531
J. VAN BEMMELEN, Ons strafrecht 4: Strafprocesrecht, Alphen aan den Rijn, Samson, 1995, 474. T. SPRONKEN, “Kroniek van het straf(proces)recht”, NJB 2013/786, 3. 533 Wet Tarieven in Strafzaken, Stb. 1963, 130. 532
116 Deel III. Rechtsvergelijking: Nederland manier wordt verzekerd dat een totaal onvermogende verdachte toch zelf een deskundige kan aanstellen.534
452.
Deze vergoeding wordt slechts toegekend indien deze kosten nuttig waren of indien ze
nutteloos werden door intrekking van de dagvaarding of door het instellen van een rechtsmiddel door het openbaar ministerie. Nutteloze of extreem hoge kosten gemaakt door de verdachte zullen dus niet vergoed kunnen worden. Deze vergoeding kan zelfs betaald worden aan een veroordeelde persoon.535 De vergoeding die de gewezen verdachte krijgt wordt bepaald volgens de Wet Tarieven in Strafzaken, in het Besluit Tarieven in Strafzaken.536
453.
Het gegeven dat een onderzoek op vraag van de verdachte op kosten van de Staat kan
gebeuren is geen algemeen recht. Er bestaan overigens bepaalde onderzoeken die nooit geheel worden vergoed, zoals de tegenexpertise inzake alcoholonderzoek.537
454.
In de praktijk gebeurt het echter vaak dat het openbaar ministerie deze onderzoeken of
personen oproept op vraag van de verdachte, waardoor de kosten dan ten laste van de staat vallen.538
455.
Er dient nog te worden opgemerkt dat, aangezien de rechtbank die als laatste kennis
nam van de zaak bevoegd is om over de aanvraag tot vergoeding uitspraak te doen, er geen mogelijkheid is tot vergoeding indien er enkel kosten inzake opsporing zijn gemaakt.539
456.
De gewezen verdachte, of diens erfgenamen, dienen binnen de drie maanden na het
eindigen van de zaak een verzoekschrift in bij de bevoegde rechter. Deze zal nagaan of aan alle voorwaarden is voldaan en in positief geval een bevelschrift van tenuitvoerlegging afleveren.540 Uiteindelijk zal de griffier overgaan tot uitbetaling van de vergoeding.541
534
A.M. VAN WOENSEL, “Vergoeding van andere kosten (art. 591 Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2004, 1. 535 A.M. VAN WOENSEL, “Vergoeding van rechtsbijstandkosten etc. (art. 591a Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2004, 1- 2. 536 Besluit Tarieven in Strafzaken, Stb. 2003, 330. 537 C.M. PELSER, “ Artikel 591. Vergoeding van proceskosten” in C.P.M. CLEIREN, M.J.M. VERPALEN en J.H. CRIJNS (eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2013, 3. 538 C.M. PELSER, “ Artikel 591. Vergoeding van proceskosten” in C.P.M. CLEIREN, M.J.M. VERPALEN en J.H. CRIJNS (eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2013, 2. 539 A.M. VAN WOENSEL, “Vergoeding van rechtsbijstandkosten etc. (art. 591a Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2004, 2. 540 Art. 591, tweede lid Sv.
Deel III. Rechtsvergelijking: Nederland 117 TITEL IV.
457.
FORFAITAIRE VEROORDELING
Het gegeven dat de Staat zelf moet instaan voor de volledige kosten van de
strafvordering omwille van misdrijven die een ander heeft begaan staat thans onder druk. Op 5 november 2014 werd een voorstel van wet tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de eigen bijdrage van veroordeelden aan de kosten van de strafvordering en de slachtofferzorg.
458.
Men wil de veroordeelde bijkomend veroordelen tot het betalen van een deel van de
kosten van de strafrechtspleging. 542 Er wordt geopteerd voor een forfaitair bedrag, variërend naar gelang het gerecht dat kennis neemt van de zaak. De veroordeelde dient dus niet de volledige kosten van de strafrechtspleging op zich te nemen. Een deel van deze vergoeding wordt bovendien aangewend voor de kosten van slachtofferzorg.543
459.
Dit wetvoorstel is thans nog niet goedgekeurd.
TITEL V.
460.
VERGOEDING VAN OVERIGE (RECHTSBIJSTANDS)KOSTEN
Wanneer een zaak eindigt zonder oplegging van een straf of maatregel kan de gewezen
verdachte aanspraak maken op een ruimere vergoeding. Aangezien de wet spreekt van het niet opleggen van een straf of maatregel, wordt aangenomen dat ook bij buitenvervolgingstelling of niet ontvankelijkheid van de strafvordering deze vergoeding kan worden toegekend.544 Artikel 591a, eerste lid Sv. bepaalt dat de gewezen verdachte of zijn erfgenamen in dat geval recht hebben op een vergoeding voor zijn reis- en verblijfskosten in verband met het onderzoek en het proces.
461.
Daarnaast wordt ook de schade vergoed door tijdsverzuim.545 Onder tijdsverzuim
wordt inkomsten uit werk begrepen: gederfd loon, gederfde inkomsten van een zelfstandige, de kosten om een vervanger aan te stellen, etc. Dit tijdsverzuim moet verband houden met het 541
Art. 14 Wet Tarieven in Strafzaken. Wetsvoorstel tot wijziging van het wetboek van Strafvordering in verband met de eigen bijdrage van veroordeelden aan de kosten van de strafvordering en de slachtofferzorg, Kamerstukken II 2014-2015, 34067, nr. 2, 2-3. 543 MvT, Kamerstukken II 2014-2015, nr. 34067, nr. 3, 16. 544 J. VAN BEMMELEN, Ons strafrecht 4: Strafprocesrecht, Alphen aan den Rijn, Samson, 1995, 475. 545 Art. 591a, eerste lid Sv. 542
118 Deel III. Rechtsvergelijking: Nederland vooronderzoek of de zaak ter terechtzitting, en wordt niet vergoed aan personen in voorlopige hechtenis.546
462.
Artikel 591a, tweede lid Sv. bepaalt eveneens dat aan de verdachte in voornoemd
geval een vergoeding kan worden toegekend voor de kosten van zijn raadsman. Hoewel dit artikel stelt dat enkel de kosten van een raadsman tijdens de periode van inverzekeringstelling en de voorlopige hechtenis in aanmerking komen, wordt algemeen aangenomen dat ook de kosten van de raadsman voor bijstand gedurende het opsporingsonderzoek en het onderzoek ter terechtzitting in rekening mogen worden gebracht. Er is geen recht op een volledige vergoeding. Deze vergoeding moet middels een verzoekschrift aan de bevoegde rechtbank gevraagd worden.547
463.
Er dient te worden opgemerkt dat enkel de materiële schade wordt vergoed, niet de
immateriële schade.548
464.
De billijkheid speelt een rol in de beoordeling van de toekenning van de vergoeding
krachtens artikel 591a Sv. Eigen “schuld” van de verdachte, waardoor het tot de vrijspraak komt, kan in rekening worden gebracht om zo tot een lagere vergoeding te komen. Voornamelijk de eigen reis- en verblijfskosten en de kosten wegens tijdsverzuim worden om redenen van billijkheid verminderd.549
TITELVI.
465.
TUSSENKOMST VAN DE BENADEELDE PARTIJ
Wanneer een benadeelde partij zich voegt in het geding, zal de rechter in het vonnis
beslissen wie tevens gehouden is de kosten van de ander te vergoeden. Artikel 592a Sv. bepaalt namelijk dat, wanneer er een benadeelde partij zich voegt in het geding, de rechter uitspraak doet over de kosten die door de benadeelde partij en de verdachte zijn gemaakt en nog te maken zijn. Ook wanneer de vordering van de benadeelde partij niet ontvankelijk is geldt deze regeling. 546
A.M. VAN WOENSEL, “Vergoeding van rechtsbijstandkosten etc. (art. 591a Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2006, 2-3. 547 A.M. VAN WOENSEL, “Vergoeding van rechtsbijstandkosten etc. (art. 591a Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2006, 3-4. 548 J. VAN BEMMELEN, Ons strafrecht 4: Strafprocesrecht, Alphen aan den Rijn, Samson, 1995, 476. 549 A.M. VAN WOENSEL, “Vergoeding van rechtsbijstandkosten etc. (art. 591a Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2006, 6-7.
Deel III. Rechtsvergelijking: Nederland 119
466.
De rechter kan de verdachte opleggen de volledige kosten van de benadeelde partij te
vergoeden, zelfs al wordt de vordering van deze partij slechts gedeeltelijk ingewilligd. Hij mag eveneens de vermeende benadeelde partij veroordelen in de kosten van de verdachte.550
467.
De te vergoeden kosten van de benadeelde partij zijn voornamelijk de kosten van
bijstand en vertegenwoordiging, tijdsverzuim, etc. De kosten van de verdachte zijn voornamelijk de kosten van zijn raadsman, maar deze zijn beperkt tot het deel van de kosten die verschuldigd zijn wegens zijn verdediging betreffende de burgerlijke vordering.551
550
A. MINKENHOF, De Nederlandse Strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 534. C.M. PELSER, “Art. 592a. Proceskosten benadeelde partij.” in C.P.M. CLEIREN, M.J.M. VERPALEN en J.H. CRIJNS (eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2015, 1-3. 551
120 Deel III. Rechtsvergelijking: Nederland
Deel IV. Plannen voor de toekomst 121 DEEL IV.
PLANNEN VOOR DE TOEKOMST
TITEL I.
GERECHTSKOSTEN IN STRAFZAKEN
HOOFDSTUK 1. HET JUSTITIEPLAN
468.
Op 18 maart 2015 kondigde minister van Justitie KOEN GEENS het justitieplan aan. Dit
grootscheeps actieplan heeft tot doel tot een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid te komen.
Naast talrijke bepalingen omtrent de burgerlijke- en strafprocedure is er eveneens een hoofdstuk over efficiënt functionerende justitiediensten opgenomen. Dit hoofdstuk bevat enkele concrete voorstellen omtrent de gerechtskosten in strafzaken.
Teneinde de gerechtskosten te beperken en alle problemen die hiermee gepaard gaan worden enkele belangrijke maatregelen genomen. Een nieuwe regelgeving hieromtrent zal leiden tot een efficiënter beheer en betalingssysteem.
Afdeling 1.
469.
Nieuwe regelgeving
Het bestaande juridisch kader wordt aangepakt. Het KB Tarief in Strafzaken, dat
intussen bijna 65 jaar oud is wordt gemoderniseerd, naast de wettelijke basis die vervat ligt in Programmawet (II). Men zal daarbij evident rekening houden met de bepalingen omtrent het nationaal register voor gerechtsdeskundigen en vertalers-tolken.
470.
Er zal tevens worden getracht tot een betere samenwerking tussen de rechterlijke
macht en de dienstverleners te komen. Men zal eveneens voorzien in de nodige opleidingen voor de magistratuur.552
552
K. GEENS, Het Justitieplan, 2015, justitie.belgium.be, 83, nr. 255-256.
122 Deel IV. Plannen voor de toekomst Afdeling 2.
471.
Herziening tarieven
Zoals reeds hoger vermeld werden reeds bij DNA-analyses en telefoonkosten
maatregelen genomen teneinde de kostprijs van deze onderzoekshandelingen te beperken.
472.
Ook in de toekomst wenst men in te zetten op periodiek overleg en onderhandelingen
teneinde de kostprijs van vele onderzoeken steeds kleiner te maken.
473.
Daarnaast wenst men zo vaak als mogelijk met forfaitaire bedragen te werken. Ook de
administratieve last van zowel Justitie als van de dienstverlener wordt beperkt.
474.
Tot slot zal de rol van het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, net
als de Commissie voor Gerechtskosten worden geëvalueerd en worden herzien indien nodig.553
Afdeling 3.
475.
Betalingsprocedure
Een belangrijke voorstel tot wijziging betreft de boekhoudkundige afhandeling van
gerechtskosten binnen de FOD Justitie en bij de griffies. Deze afhandeling wordt vereenvoudigd en gestroomlijnd en laat zo toe een eenduidige en centrale opvolging van de gerechtskosten te creëren.
476.
Een opmerkelijke verandering bestaat erin dat er van het huidige, reactief
betalingsbeheer wordt overgestapt naar een proactief bestelbeheer. Dit zorgt ervoor dat er een duidelijk overzicht bestaat van de bestelde deskundigenonderzoeken, en zo kan men de kosten onder controle houden.
477.
Eveneens zal men in de mogelijkheid voorzien dat de dienstverlener een factuur per
maand op elektronische wijze kan overmaken, in plaats van per prestatie in papieren vorm. Een geüniformeerd model zal de controle eenvoudiger maken.
553
K. GEENS, Het Justitieplan, 2015, justitie.belgium.be, 83-84, nr. 257.
Deel IV. Plannen voor de toekomst 123 478.
De boekhouding zal op een hoger centraler niveau georganiseerd worden, om zo
schaalvoordelen te kunnen bewerkstelligen.554
Afdeling 4.
479.
Invordering
De invordering van de gerechtskosten moet beter. Het recuperatiepercentage van de
gerechtskosten moet verhoogd worden door een betere organisatie en opvolging en door de toewijzing van gerechtskosten aan een dossier te optimaliseren.
480.
Er
wordt
meteen
ook
gedacht
aan
de
invoering
van
een
eenvoudige
invorderingsprocedure in samenwerking met de FOD Financiën, waarbij men enkel een uitvoerbare titel creëert indien de veroordeelde niet ingaat op de spontane uitnodiging tot betaling.555
Afdeling 5.
481.
Globale beperking van de gerechtskosten
Ten slotte worden alle kostenposten in strafzaken herbekeken en hier en daar
gemoderniseerd om deze uitgaven te verminderen. Het gaat bijvoorbeeld om het vervangen van de dagvaarding in strafzaken door aangetekende zendingen en de gerechtsbrieven en aangetekende zendingen te vervangen door gewone brieven.
482.
Bijkomend wenst men de elektronische verzending tussen de gerechtelijke instanties
onderling en met de juridische beroepen mogelijk te maken. Er komen daarenboven elektronische betaalterminals in de griffies om cash geld te vermijden.556
HOOFDSTUK 2. BETALING OPENSTAANDE SCHULDEN
483.
Tijdens de federale begrotingscontrole 2014-2015 werd gewezen op het grote aantal
achterstallige betalingen. Men heeft een bijkomend bedrag van ongeveer 100 miljoen euro voorzien om alle openstaande facturen te betalen.557
554
K. GEENS, Het Justitieplan, 2015, justitie.belgium.be, 84, nr. 258-260. K. GEENS, Het Justitieplan, 2015, justitie.belgium.be, 84-85, nr. 261-262. 556 K. GEENS, Het Justitieplan, 2015, justitie.belgium.be, 85, nr. 263. 557 X, Tevreden minister van Justitie na begrotingscontrole, 30 maart 2015, www.koengeens.be. 555
124 Deel IV. Plannen voor de toekomst
HOOFDSTUK 3. DE LEGE FERENDA
Afdeling 1.
484.
Inleiding
Indien bovenstaande maatregelen correct en consequent worden doorgevoerd ziet de
toekomst van Justitie, althans wat betreft de betaling van de gerechtskosten, er iets rooskleuriger uit. Nu de openstaande schulden vereffend zullen worden, dient men er zeker op toe te zien dat deze schuldenberg niet opnieuw wordt opgebouwd.
485.
Door de betalingsprocedure te versoepelen zorgt men er voor dat er minder fouten
zullen gemaakt worden, wat automatisch leidt tot een betere en snellere betaling van de deskundigen. Bijkomend kunnen nog enkele voorstellen worden geformuleerd.
Afdeling 2.
486.
Uurloon
Hoewel forfaitaire bedragen voor het werk van juridische dienstverleners voor de
overheid aantrekkelijk lijkt, dient mijns inziens te worden gekozen om de bezoldiging van de deskundigen om te vormen naar een tarief per uur in plaats van een tarief per prestatie. Door de steeds toenemende tegenspraak tijdens het vooronderzoek zullen de expertises ook langere tijd duren en zullen er meer prestaties van de deskundige worden verwacht. Indien men blijft vasthouden aan forfaitaire bedragen zullen de deskundigen steeds meer werk moeten leveren voor een steeds lager loon. Dit zal dan resulteren in steeds minder kwaliteitsvolle deskundigen die overblijven, met een trager verloop van de expertises en bijgevolg van de gehele strafrechtspleging tot gevolg.558 Een uurloon in combinatie met een nationaal register voor deskundigen zal leiden tot een betere kwaliteit van het deskundigenonderzoek en van de strafvordering in het algemeen.
Afdeling 3.
487.
Opleiding voor magistraten
Magistraten dienen beter samen te werken met de deskundigen. Nu reeds worden
opleidingen georganiseerd met als doel de magistraat inzicht te geven in de wereld van de 558
Hoge Raad voor de Justitie, Aanbevelingen over het deskundigenonderzoek in strafzaken en in sociale zaken, 14 mei 2003, 4-5, www.hrj.be.
Deel IV. Plannen voor de toekomst 125 expertises. Zo leren de magistraten, die meestal niet wetenschappelijk-technisch geschoold zijn, wat het best op welke manier wordt onderzocht. Magistraten en deskundigen komen op deze manier ook met elkaar in contact en leren elkaar zo beter begrijpen, wat leidt tot betere onderzoeksresultaten.559 Deze opleidingen dienen te worden verplicht voor iedere magistraat, en de inhoud moet regelmatig worden opgefrist door de deelname aan studiedagen hieromtrent te verplichten.
Afdeling 4.
488.
De forensisch adviseur
Het beroep doen op een forensisch adviseur door de magistraat moet worden
gestimuleerd. Een forensisch adviseur assisteert de magistraat bij het kiezen van de meest relevante onderzoeksopdrachten. Hij maakt eveneens een selectie uit het beschikbare sporenmateriaal. Hij brengt structuur aan in de verschillende onderzoekslijnen en fungeert als aanspreekpunt tussen het gerechtelijk en het forensisch onderzoek.560
489.
Een belangrijk resultaat van de tussenkomst van de forensisch adviseur is een
substantiële verlaging van de gerechtskosten. Vooral in DNA-analyses wordt reeds frequent beroep gedaan op de tussenkomst van een forensisch adviseur. Vele magistraten stuurden zo veel mogelijk materiaal op met het oog op DNA-analyse in de hoop toch ergens een nuttig resultaat te verkrijgen. Gelet op de hoge kosten van DNA-onderzoek was dit een zeer dure aangelegenheid. De forensisch adviseur zal nu advies geven aan de magistraat zodat deze geïnformeerd kan beslissen welke sporen nuttig zijn om aan DNA-onderzoek te onderwerpen. Op deze manier worden onnodige en dure onderzoeken vermeden.
490.
Op een totaal van 35 dossiers waarin beroep werd gedaan op een forensisch adviseur
werd ruim 185000 euro bespaard.561
Afdeling 5.
559
Invordering
X, “Opleidingsprogramma magistraten”, NICC Magazine, nr. 5, 2-3, www.nicc.fgov.be. X, Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie werft twee extra forensisch adviseurs aan, 22 mei 2004, justitie.belgium.be. 561 N. VANHECKE, “Slimmer onderzoeken drukt uitgaven justitie en lost sneller zaken op”, De Standaard, 16 maart 2015, 8. 560
126 Deel IV. Plannen voor de toekomst 491.
Aan de inkomstenzijde dient meer aandacht te worden besteed aan de tenlastelegging
van de gerechtskosten bij de veroordeelde. Er dient steeds een apart luik gerechtskosten in het dossier te worden gehouden teneinde een overzicht van alle kosten te behouden.
492.
Wanneer een persoon veroordeeld wordt moet beter worden opgevolgd of hij ook
daadwerkelijk deze kosten betaalt. Er kan gedacht worden aan een systeem om, bij weigering van betaling na herhaaldelijke aanmaning, over te gaan tot inning van de gerechtskosten via de belastingen. Zo kan een persoon in principe niet meer ontsnappen aan de betaling.
TITEL 2.
RECHTSPLEGINGSVERGOEDING: DE LEGE FERENDA
HOOFDSTUK 1. STRAFRECHTSPLEGINGSVERGOEDING
493.
De vraag kan gesteld worden of er geen regeling uitgewerkt moet worden die er in
voorziet dat de verdachte of beklaagde die wordt vrijgesproken van een tenlastelegging op vordering
van
het
openbaar
ministerie
eveneens
gerechtigd
is
op
een
rechtsplegingsvergoeding. Hoewel het Grondwettelijk Hof oordeelde dat dit geen schending van het gelijkheidsbeginsel uitmaakte, kan het inderdaad onbillijk overkomen een verdachte of beklaagde zelf te laten instaan voor de soms zeer hoge kosten van zijn advocaat, wanneer deze werd vrijgesproken.
494.
Wil een persoon die zich in hoger vermelde situatie bevindt een vergoeding voor de
geleden schade, dan dient deze een burgerlijke vordering ex artikel 1382 B.W. tegen de Staat in te stellen. In dit geval dient natuurlijk een fout van een orgaan van de Staat te worden aangetoond, hetgeen niet steeds eenvoudig is.
495.
Op 26 februari 2014 diende voormalig senator dhr. BERT ANCIAUX een wetsvoorstel
tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met het oog op de invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding voor de vonnisgerechten in.562 Het wetsvoorstel wenst een artikel 33 in te voegen in de Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering.
562
Wetsvoorstel (B. ANCIAUX) tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met het oog op de invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding, Parl.St. Senaat 2013-2014, 5-2506/1.
Deel IV. Plannen voor de toekomst 127 In dit wetsvoorstel wordt bij wijze van voorbeeld van een onredelijke situatie verwezen naar een assisenproces uit 2010, waar een persoon werd vrijgesproken die achteraf 125000 euro aan erelonen en kosten diende te betalen aan zijn advocaat. Een burgerlijk proces tegen de Staat had niets opgeleverd. De Commissie van beroep voor de onwerkzame voorlopige hechtenis kende in totaal 5200 euro toe.563
Volgens het voorstel dient een strafrechtsplegingsvergoeding te worden betaald aan de vrijgesproken beklaagde of beschuldigde. Geen vergoeding is voorzien indien de vrijspraak of ontslag van rechtsvervolging volgt uit de verjaring van de strafvordering, de dood van de beklaagde of beschuldigde, of wegens procedurefouten die toe te schrijven zijn aan de beschuldigde of beklaagde.564 Het gaat dus werkelijk om vrijspraak wegens het niet ten laste leggen van feiten aan de beklaagde.
De vergoeding wordt naar analogie met de rechtsplegingsvergoeding bepaald door de Koning na overleg met de Balies. Dit bedrag kan verhoogd of verlaagd worden naargelang de situatie en er kan onder het minimumbedrag worden gegaan.565
496.
Dit wetsvoorstel is vervallen door de ontbinding van de parlementen en is tot op heden
niet hernomen. Het lijkt er niet op dat dit voorstel snel wet zal worden. Het Grondwettelijk Hof heeft immers het grondwettelijk karakter van de huidige regeling reeds onderzocht en grondwettelijk bevonden. Er bestaan immers goede redenen om de Staat niet te laten opdraaien voor de kosten van een vrijgesproken beklaagde of veroordeelde.566
HOOFDSTUK 2. PROCESKOSTENVERGOEDING
497.
Los van bovenstaand wetsvoorstel tot invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding
zou mijns inziens toch nagedacht mogen worden over de mogelijkheid voor de vrijgesproken beklaagde om enige vergoeding van de staat te bekomen in geval van vrijspraak.
563
Wetsvoorstel (B. ANCIAUX) tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met het oog op de invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding, Parl.St. Senaat 2013-2014, 5-2506/1, 2. 564 Wetsvoorstel (B. ANCIAUX) tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met het oog op de invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding, Parl.St. Senaat 2013-2014, 5-2506/1, 17. 565 Wetsvoorstel (B. ANCIAUX) tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met het oog op de invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding, Parl.St. Senaat 2013-2014, 5-2506/1, 18. 566 Cfr. randnr. 404 et seq.
128 Deel IV. Plannen voor de toekomst 498.
Het is de taak van de Staat om de veiligheid van de burgers te garanderen en gepast te
reageren met onder meer het instellen van de strafvordering tegen een persoon. Indien deze persoon na enig onderzoek, of zelfs na een onderzoek ter terechtzitting, onschuldig blijkt te zijn, lijkt het niet onbillijk toch in enige mate te voorzien in een vergoeding voor zijn gemaakte kosten.
499.
Men zou kunnen opteren om, net zoals in Nederland het geval is, te voorzien in een
regeling waarbij de vrijgesproken persoon een verzoekschrift kan indienen bij de bevoegde rechtbank om een vergoeding te krijgen voor de gemaakte kosten. De rechtbank oordeelt vervolgens soeverein over het al dan niet toekennen van een vergoeding voor deze persoon.
500.
Hij heeft hiervoor een ruime appreciatiemarge en houdt rekening met criteria van de
duur van het proces, de complexiteit, de kosten van de raadsman, de kosten voor een technisch raadsman, etc. Er mag geen recht op deze vergoeding bestaan, zodat bij verval van de strafvordering nog steeds geopteerd kan worden geen vergoeding, of slechts een klein deel van de vergoeding op te leggen.
501.
Gelet op de mogelijke wapenongelijkheid tussen het openbaar ministerie en de partijen
bij het aanstellen van een technisch raadsman567, kan er aan gedacht worden om voor een onvermogende partij te voorzien in een vorm van voorschot teneinde deze de mogelijkheid te geven een privé-expert aan te stellen.
567
Cfr. randnr. 228.
Deel V. Eindconclusie 129 DEEL V.
502.
EINDCONCLUSIE
De regeling inzake de gerechtskosten in strafzaken is complex en weinig nauwkeurig
geregeld. Door de opeenvolgende vernietiging van enigszins moderne regelgeving in combinatie met een onvolledig wettelijk kader is het moeilijk om aan ieders wensen te voldoen.
503.
De FOD Justitie kampt met een enorme betalingsachterstand waardoor de juridische
dienstverleners lang op hun betaling moeten wachten. Daarbij komt het feit dat de vergoedingen voor de prestaties van de dienstverleners veel te laag is. Dit leidt op lange termijn tot het afhaken van de meest bekwame dienstverleners, met dramatische gevolgen voor de strafrechtspleging.
504.
De veroordeling van de beklaagde of de burgerlijke partij tot de betaling van deze
gerechtskosten is slechts summier geregeld in een wettelijke akte. Vele toepassingen worden door de rechtspraak ingevuld. Soms kan de veroordeling van de burgerlijke partij tot de gerechtskosten een onbillijk effect creëren, al is sinds kort aan dit probleem tegemoet gekomen.
505.
Naast de betaling van de gerechtskosten kan de veroordeelde of de burgerlijke partij
evenzeer veroordeeld worden tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding jegens de andere partij. Partijen zelf kunnen nooit aanspraak maken op een rechtsplegingsvergoeding vanwege het openbaar ministerie.
506.
In Nederland kent men tot op heden geen echte regeling omtrent de veroordeling in de
kosten van het strafproces. Men zal echter spoedig voorzien in een mogelijkheid de veroordeelde bijkomend te veroordelen tot een bijdrage in de kosten van het strafproces.
507.
De lege ferenda kan gesteld worden dat men moet overgaan tot het uitwerken van een
allesomvattende regeling omtrent de gerechtskosten in strafzaken. Eveneens moet worden nagedacht over de mogelijkheid te voorzien in een vorm van proceskostenvergoeding voor vrijgesproken personen.
130 Eindconclusie
Bibliografie 131 Bibliografie
WETGEVING -
Wet van 5-15 september 1807 met betrekking tot de invordering van gerechtskosten ten behoeve van de openbare schatkist in criminele, correctionele en politiezaken, Bull. Off. 158, nr. 2743.
-
Wet van 1 juni 1849 op de herziening van de tarieven in criminele zaken, BS 21 juni 1849.
-
Wet van 16 juni 1919 waarbij aan de regering machtiging wordt verleend om in de bepalingen betreffende de gerechtskosten in strafzaken, in burgerlijke zaken en in handelszaken wijzigingen aan te brengen, BS 18 juni 1919.
-
Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 22 juni 1935.
-
Wet van 19 oktober 1998 houdende regels inzake de telecommunicatie, Stb 5 november 1998.
-
Wet Tarieven in Strafzaken, Stb. 1963, 130.
-
Wet van 27 mei 1999 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering in verband met de regeling van enige bijzondere bevoegdheden tot opsporing en wijziging van enige andere bepalingen, Stb 22 juni 1999.
-
Programmawet (II) van 27 december 2006, BS 28 december 2012.
-
Wet van 22 maart 2009 betreffende de identificatieprocedure via DNA-analyse in strafzaken, BS 20 mei 1999.
-
Wet van 7 november 2011 houdende wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 22 maart 1999 betreffende de identificatieprocedure via DNA onderzoek in strafzaken, BS 30 november 2011.
-
Wet van 14 februari 2014 met betrekking tot de rechtspleging voor het Hof van Cassatie in strafzaken, BS 27 februari 2014, i.w.tr. 1 februari 2015
-
Wet van 2 april 2014 tot wijziging van artikel 162 van het Wetboek van strafvordering, BS 30 april 2014.
-
Wet van 10 april tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de oprichting van een nationaal register voor gerechtsdeskundigen en tot oprichting van een nationaal register voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken, BS 19 december 2014.
-
Wet van 19 december 2014 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie, BS 29 december 2014 (ed.4).
132 Bibliografie
-
KB van 1 september 1920 houdende algemeen reglement betreffende de gerechtskosten in strafzaken, BS 30 september 1920.
-
KB van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, BS 30 december 1950.
-
KB van 9 januari 2003 tot uitvoering van de artikelen 46bis, §2, eerste lid, 88bis, §2, eerste en derde lid, en 90quater, §2, derde lid van het Wetboek van Strafvordering en van artikel 109ter, E, §2 van de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, BS 10 februari 2003.
-
Besluit Tarieven in Strafzaken, Stb. 2003, 330.
-
KB van 26 april 2007 houdende regeling van de Commissie voor de gerechtskosten, BS 25 mei 2007.
-
KB van 27 april 2007 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, BS 25 mei 2007.
-
KB
van
26
oktober
2007
tot
vaststelling
van
het
tarief
van
de
rechtsplegingsvergoeding bedoeld in artikel 1022 van het Gerechtelijk Wetboek en tot vaststelling van de datum betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en de kosten verbonden aan de bijstand van de advocaat, BS 9 november 2007. -
KB tot wijziging van het hoofdstuk IV van de schaal der honoraria in strafzaken gevoegd bij het koninklijk besluit van 27 april 2007 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten, BS 29 november 2007.
-
KB van 8 februari 2011 tot wijziging van het koninklijk besluit van 9 januari 2003 tot uitvoering van de artikelen 46bis, §2, eerste lid, 88bis, §2, eerste en derde lid, en 90quater, §2, derde lid van het Wetboek van Strafvordering en van artikel 109ter, E, §2 van de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven, BS 23 februari 2011.
-
KB van 13 november 2012 tot wijziging van het Algemeen Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012.
-
KB van 31 januari 2013 tot vervanging van de bijlage bij het Koninklijk Besluit van 9 januari 2003 houdende modaliteiten voor de wettelijke medewerkingsplicht bij gerechtelijke vorderingen met betrekking tot elektronische communicatie, BS 4 maart 2013.
Bibliografie 133 -
KB 17 juli 2013 tot uitvoering van de wet van 22 maart 1999 betreffende de identificatieprocedure via DNA-onderzoek in strafzaken en tot bepaling van de datum van inwerkingtreding van de wet van 7 november 2011 houdende wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 22 maart 1999 betreffende de identificatieprocedure via DNA-onderzoek in strafzaken, BS 12 augustus 2013.
-
MB van 11 juni 1999, tot vaststelling van het normaal bedrag van de honoraria der personen opgeroepen in strafzaken wegens hun kunde of beroep, BS 26 juni 1999.
-
MB van 18 september 2002 tot vaststelling van het normaal bedrag van de honoraria der personen opgeroepen in strafzaken wegens hun kunde of beroep, BS 28 september 2002.
-
MB tot erkenning van het laboratorium EUROFINS als laboratorium voor DNAonderzoek in strafzaken, BS 23 januari 2014.
-
Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012.
-
Gerechtskosten in strafzaken. Indexatie – Tarief 2015, BS 27 januari 2015.
-
Omz. nr. 62ter van 20 juli 2007 Gerechtskosten in strafzaken, BS 27 december 2007
-
Omz. nr. 131 betreffende gerechtskosten in strafzaken. Voorlopige procedure, 22 januari 2009, 2.
-
Omz. nr. 192 betreffende Gerechtskosten in strafzaken. Toepassing van artikel 72juncto 78 van het algemeen reglement betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Toezenden
van
kostenstaten
en
terugzenden
van
het
deskundigenverslag.
Elektronische briefwisseling., BS 26 april 2012. -
Omz. nr. 131quater betreffende gerechtskosten in strafzaken. Update. Indexering van de tarieven voorzien in bijlage, 31 januari 2013.
-
Omz. nr. 208bis (ns) betreffende de gerechtskosten in strafzaken. Btw op tolken in uitvoering van een gerechtelijke opdracht, 27 november 2013.
-
Richtlijn 2010/64/EU van 20 oktober 2010 van het Europees parlement en de Raad betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures, OJ L 280, 26 oktober 2010.
134 Bibliografie PARLEMENTAIRE VOORBEREIDING WETSVOORSTELLEN -
Wetsvoorstel (DELCROLY - TALHAOUI) tot opheffing van artikel 5 van de wet van 1 juni 1849 op de herziening van het tarief in lijfstraffelijke zaken en van artikel 108 van het koninklijk besluit van 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, Parl.St. Kamer 1999-00, nr. 50-0833/001.
-
Wetsvoorstel C. NYSENS tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van strafvordering in verband met de terugbetaling van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2002-03, nr. 3-51.
-
Wetsvoorstel (A. DESTEXHE) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van strafvordering, betreffende de terugbetaling van de uitgaven die niet bij de kosten inbegrepen zijn, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-204.
-
Wetsvoorstel (TALHAOUI-KONINCKX) betreffende de verhaalbaarheid van de erelonen en kosten verbonden aan de bijstand van een advocaat, Parl.St. Senaat 2005-06, nr. 1686.
-
Wetsvoorstel (S. BECQ c.s.) houdende het statuut van beëdigde vertaler, tolk of vertaler-tolk, Parl. St. Kamer 2010-11, nr. 53-0322/001.
-
Wetsvoorstel (R. TERWINGEN c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Kamer 2011-2012, nr. 53-1859/001.
-
Wetsvoorstel (F. DELPEREE) met betrekking tot de rechtspleging voor het Hof van Cassatie in strafzaken Parl.St. Senaat 2012-13, nr. 5-1832/1.
-
Wetsvoorstel (B. ANCIAUX) tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met het oog op de invoering van een strafrechtsplegingsvergoeding, Parl.St. Senaat 2013-14, 5-2506/1.
-
Wetsvoorstel (R. TORFS c.s.) tot beheersing van de gerechtskosten, Parl.St. Senaat 2012-13, nr. 5-1824/1.
-
Wetsvoorstel (Z. GENOT c.s.) tot wijziging van artikel 162 van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53-2675/001.
-
Wetsvoorstel (C. MICHEL c.s.) tot wijziging van artikel 162, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St. Kamer 2013-14, nr. 53-2735/001.
-
Wetsvoorstel tot wijziging van het wetboek van Strafvordering in verband met de eigen bijdrage van veroordeelden aan de kosten van de strafvordering en de slachtofferzorg, Kamerstukken II 2014-15, 34067, nr. 2.
Bibliografie 135 ADVIEZEN -
Advies RvS, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/3, 2.
-
Adv. RvS, Parl.St. Kamer 2006-07, 51-2774/001, 21.
-
Adv. RvS 51.771/1/V bij het KB van 13 november 2012 tot wijziging van het Algemeen Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012.
VOORBEREIDENDE WERKEN -
MvT., Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686.
-
Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/4.
-
Verslag Senaat, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1686/5.
-
Verslag (MAHOUX), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-1987/4.
-
MvT, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 2774/001.
-
Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2891/002.
-
Parl.St. Senaat BZ 1991-92, nr. 425-5.
-
MvT, Kamerstukken II 2014-2015, nr. 34067.
-
Verslag namens de Commissie Justitie, Parl.St. Kamer 2013-2014, nr. 53-2675/003.
-
Verslag namens de commissie voor de Justitie, Parl.St. Kamer 2013-2014, nr. 531499/008.
-
Hand. Kamer 2014-2015, 26 november 2014.
-
Vr. en Antw. Kamer 2009-10, 20 april 2010, 428 (Vr. nr. 687 D. DUCARME).
-
Vr. en Antw. Kamer 2010-11, 29 maart 2011, 78-79 (Vr. nr. 354 S. DE WIT)
-
Vr. en Antw. Kamer 2012-13, 29 juli 2013, 222 (Vr. nr. 1001 K. DEGROOTE).
-
Vr. en Antw. Senaat 2013-14, 28 januari 2014 (Vr. nr. 5-4665 B. ANCIAUX).
-
Vr. en Antw. Kamer 2014-15, 26 november 2014, 16 (Vr. nr. 492 K. VAN VAERENBERGH).
-
Vr. en Antw. Kamer 2014-15, 2 februari 2015, nog onbekend. (Vr. nr. XX PH. GOFFIN).
-
Verslag aan de Koning bij het KB van 13 november 2012 tot wijziging van het Algemeen Reglement op de gerechtskosten in strafzaken, vastgesteld bij koninklijk besluit van 28 december 1950 wat betreft de administratieve kosten in strafzaken, BS 29 november 2012.
136 Bibliografie RECHTSPRAAK -
Arbitragehof 12 november 1992.
-
Arbitragehof 16 december 1993, BS 5 maart 1994, 5563.
-
Arbitragehof 24 juni 1998, AJT 1998-99, 434.
-
Arbitragehof 14 oktober 1999, BS 29 december 1999.
-
Arbitragehof 21 december 2004, nr. 209/2004.
-
Arbitragehof 14 augustus 2006, RW 2006-07, 995.
-
Arbitragehof 17 januari 2007, RW 2007-08, 145.
-
GwH 18 december 2008, A.GrwH 2008, afl. 5, 2819.
-
GwH 18 februari 2009, A.GrwH 2009, 573.
-
GwH 23 april 2009.
-
GwH 24 juli 2009.
-
GwH 17 september 2009.
-
GwH. 26 november 2009, NJW 13 januari 2010, 23-24.
-
GwH 20 mei 2014, T.B.P. 2014/9, 565-566.
-
GwH. 10 juli 2014, nr. 100/2014.
-
RvS. 6 april 1973, Pas. 1975, IV, 26.
-
RvS 25 september 2002, nr. 110.675.
-
RvS 30 oktober 2006, nr. 164258.
-
RvS. 30 oktober 2006, BS 22 december 2006, 73907.
-
RvS 17 december 2006, nr. 188.928, 4.
-
RvS. 4 maart 2008, J.T. 2008, 285.
-
RvS. 5 april 2013, RABG, afl. 7, 447.
-
Cass. 11 juli 1872, Pas. 1872, I, 388.
-
Cass. 5 januari 1887, Pas. 1887, I, 41.
-
Cass. 11 juni 1888, Pas. 1888, I, 265.
-
Cass. 14 oktober 1901, Pas. 1902, I, 12.
-
Cass. 10 februari 1913, Pas. 1913, I, 103, concl. Proc-gen. TERLINDEN.
-
Cass. 25 februari 1929, Pas. 1929, I, 110.
-
Cass. 27 september 1932, Pas. 1932, I, 254.
-
Cass. 20 februari 1947, Pas. 1947, I, 79.
-
Cass. 22 december 1947, Pas. 1947, I, 556.
Bibliografie 137 -
Cass. 6 juli 1953, Pas. 1953, I, 886.
-
Cass. 14 januari 1957, Pas. 1957, 344.
-
Cass. 25 maart 1957, Pas. 1957, I, 899.
-
Cass. 2 oktober 1961, Pas. 1961, I, 128.
-
Cass. 9 november 1964, Pas. 1965, I, 248.
-
Cass. 7 oktober 1968, Pas. 1969, I, 138.
-
Cass. 16 februari 1970, Arr. Cas. 1970, 57.
-
Cass. 20 april 1970, Arr. Cass. 1970, 777.
-
Cass. 4 oktober 1971, Pas. 1972, I, 123.
-
Cass. 9 december 1974, Pas. 1975, I, 392.
-
Cass. 3 februari 1976, Pas. 1976, I, 619.
-
Cass. 14 februari 1979,Pas. 1979, I, 698.
-
Cass. 26 november 1980, A.C. 1980-1981, 189.
-
Cass. 7 april 1981, www.cass.be.
-
Cass. 19 mei 1981, Pas. 1981, I, 1085.
-
Cass. 17 november 1981, Arr. Cass. 1981-82, 371.
-
Cass. 27 januari 1982, Pas., 1982, I, 669.
-
Cass. 11 januari 1983, www.cass.be.
-
Cass. 25 januari 1983, Pas. 1983, I, 611.
-
Cass. 8 februari 1983, Pas. 1983, I, 659.
-
Cass. 19 februari 1983, Pas. 1883, I, 39.
-
Cass. 19 oktober 1983, Pas. 1984, I, 176.
-
Cass. 29 november 1983, Arr.Cass. 1983-84, 366.
-
Cass. 29 november 1983, Pas. 1984, I, 339.
-
Cass. 25 januari 1984, Pas. 1984, I, 577.
-
Cass. 19 juni 1984, Pas. 1984, I, 1273.
-
Cass. 2 september 1954, A.C. 1954, 775.
-
Cass. 13 maart 1985, Pas. 1985, I, 862.
-
Cass. 22 november 1985, Arr.Cass. 1985-86, 417.
-
Cass. 11 februari 1986, Pas. I, 711-714.
-
Cass. 19 januari 1988, Pas 1988, I, 578 Cass. 19 januari 1988, RW 1989-99, 10, noot D. MERCKX.
-
Cass. 25 november 1988, Arr.Cass. 1988-89, 372, noot R. DECLERCQ.
-
Cass. 10 januari 1990, Pas. 1990, I, 555.
138 Bibliografie -
Cass. 17 januari 1990, Pas. 1990, I, 585.
-
Cass. 18 mei 1994, Arr.Cass. 1994, nr. 337.
-
Cass. 29 juni 1994, Pas. 1994, I, 658.
-
Cass. 7 februari 1995, Arr.Cass. 1995, 147.
-
Cass. 11 februari 1998, RW 1999-00, 340, noot A. VANDEPLAS.
-
Cass. 29 september 1998, Arr.Cass. 1998, 920.
-
Cass. 1 december 1999, Arr. Cas. 1999, 1542
-
Cass. 8 februari 2000, RW 2000-01, 238.
-
Cass. 21 juni 2000, Arr. Cass. 2000, nr. 389.
-
Cass. 26 april 2000, Arr.Cass. 2000, nr. 492.
-
Cass. 19 januari 2001, RW 2002-03, 229, noot A. VANDEPLAS.
-
Cass. 18 oktober 2001, Arr. Cass. 2001, 1080.
-
Cass. 4 december 2001, Pas. 2001, 1989.
-
Cass. 18 september 2002, Pas. 2002, 1672;
-
Cass. 29 oktober 2002, Pas. 2002, 2061.
-
Cass. 12 november 2002, Pas. 2002, afl. 11, 2161.
-
Cass. 18 december 2003, T. Strafr. 2004, 283.
-
Cass. 21 april 2004, J.T. 2004, 590.
-
Cass. 2 september 2004, Arr.Cass 2004, 1271.
-
Cass. 15 maart 2006, Pas. 2006, 611.
-
Cass 5 mei 2006, J.T. 2006, 339.
-
Cass. 28 juni 2006, www.cass.be.
-
Cass. 16 november 2006, J.T. 2007, 14.
-
Cass. 9 mei 2007, Arr.Cass. 2007, afl. 5, 996.
-
Cass 28 maart 2007, Arr.Cass, 2007, 207.
-
Cass. 22 januari 2008, Pas. 2008, afl. 1, 206.
-
Cass. 11 juni 2008, RW 2009-10, 406.
-
Cass. 27 juni 2008, RABG 2008/17, 1075, noot B. MAES en M. BAETENSSPETSCHINSKY.
-
Cass. 11 september 2008, Pas. 2008, 1926.
-
Cass. 21 oktober 2008, RW 2009-10, 31.
-
Cass. 18 november 2008, RW 2009-10, 149-153 (noot B. DE SMET).
-
Cass. 2 december 2008, Pas 2008, 2736.
-
Cass. 4 maart 2009, RABG 2010/1, 40.
Bibliografie 139 -
Cass. 9 september 2009, RABG 2010/1, 26.
-
Cass. 9 december 2009, Pas. 2009, 2920.
-
Cass. 15 december 2009, Pas. 2009, 3007.
-
Cass. 11 maart 2010, RW 2011-12, 652.
-
Cass. 6 oktober 2010, Pas. 2010, 2495.
-
Cass. 21 oktober 2010, Pas. 2010, 2743.
-
Cass. 14 december 2010, RW 2012-13, afl. 14, 542.
-
Cass. 4 januari 2011, Pas. 2011, I, 15.
-
Cass. 6 september 2011, Pas. 2011, 1888.
-
Cass. 9 november 2011, NC 2012, 304.
-
Cass. 17 november 2011, Pas. 2011, 2531
-
Cass 31 oktober 2012, Pas. 2012, 2077.
-
Cass. 4 december 2012, Pas. 2012, 2404.
-
Cass. 19 december 2012, Pas. 2012, 2552.
-
Cass. 7 mei 2013, Pas. 2013, 1067.
-
Cass. 3 mei 2013, Pas. 2013, 1045.
-
Cass. 4 juni 2013, www.cass.be.
-
Cass. 11 februari 2014, T.Strafr. 2015/1, 16.
-
Cass. 24 juni 2014, T.Strafr. 2015/1, 28.
-
Cass. 30 september 2014, AR P.14.0278.N, www.cass.be.
-
Cass. 18 november 2014, T.Strafr. 2015/1, 29.
-
Luik 20 juni 1866, Pas. 1866, II, 346.
-
Antwerpen 28 september 1984, RW 1985-86, 2432, noot DECLERCQ, L.
-
Brussel 18 oktober 1894, Pas. 1894, II, 62.
-
Bergen 25 januari 1990, JT 1990, 421.
-
Brussel (13e k.) 13 mei 1998, RW 1999-00, nr. 29, 995-996, noot B. DE GRYSE.
-
Antwerpen (10e k.) 26 juni 2002, P&B 2002, afl. 5, 298.
-
Gent 8 januari 2007, T.G.R. 2007, 253.; Gent 24 januari 2008, RW 2010-11, 1694, noot A. VAN DEN BROECK.
-
Antwerpen 23 maart 2009, RW 2011-12, 1226.
-
Gent 13 juni 2013, P&B 2014, 19.
-
Corr. Nijvel 6 februari 1959, Rec. Niv. 1960, 128.
140 Bibliografie -
Corr. Tongeren 24 oktober 1979, Limb.Rechtsl. 1980, 38.
-
Corr. Gent 19 april 1994, T.G.R. 1994, 123.
-
Kh. Hasselt 5 februari 2008, NjW 2008, 745.
-
K.I. 8 oktober 2004, RW 2005-06, 745, noot A. VANDEPLAS.
-
K.I. Antwerpen 8 oktober 2004, RW 2005-06, 745, noot A. VANDEPLAS.
-
Pol. Gent 13 januari 1999, T. Vred. 1999, 451.
-
Pol. Brugge 12 februari 2008, NjW 2008, 178.
-
Pol. Brugge 7 februari 2008, RW 2007-08, 683.
-
EHRM 28 november 1979, Publ. ECHR Series A, vol. 29, 42.
-
EHRM 19 december 1989, Rev. Trim; DH 1991, 217.
RECHTSLEER BOEKEN -
DE WOLF, D., Handboek correctioneel procesrecht, Antwerpen, Intersentia, 2013, 294 p.
-
DUPONT, L. en VERSTRAETEN, R., Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 913 p.
-
FRANCHIMONT, M., JACOBS, A. en MASSET, A., Manuel de procédure pénale, Brussel, Larcier, 2009, 1608 p.
-
GEEVAERT, P., Het Gerechtelijk Onderzoek, Gent, Story Publishers, 2006, 524 p.
-
LEFEVRE, CH-L., Tarif raisonné des frais de justice criminelle, correctionelle et de police, classé par ordre des matières, Brussel, Société typographique Belge, 1838, 179 p.
-
LUST, S., Rechtsbescherming tegen de (administratieve) overheid. Een inleiding, Brugge, die Keure, 2010, 161 p.
-
MINKENHOF, A., De Nederlandse Strafvordering, Deventer, Gouda Quint, 1999, 590p.
-
VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel 2: Strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu, 2011, 778 p.
-
VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel I: Strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2009, 665 p.
Bibliografie 141 -
VERSCHELDEN, G. en LUST, L., Inleiding tot het privaatrecht, Leuven, Acco, 2010, 210 p.
-
VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 1173 p.
-
VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2007, 1193 p.
BIJDRAGEN IN TIJDSCHRIFTEN -
BEIRNAERT,
K.,
“Erelonen
en
kosten
strafpleiters
verhaalbaar
via
rechtsplegingsvergoeding?”, Juristenkrant 13 februari 2008, 13. -
DE NAUW, A., “La décision de poursuivre. Instruments et mesures”, RDPC 1976-77, 449-468.
-
CLAESEN, I., “Het veroordelen van een bewust versteklatende partij tot het betalen van een hogere dan de minimale rechtsplegingsvergoeding?”, Limb. Rechtsl. 2013, 252255.
-
DE SMET, B., “Kosten verbonden aan de burgerlijke partijstelling”, RW 2007-08, 624626.
-
DE SWAEF, M., “Over het vermoeden van onschuld tijdens het strafrechtelijk vooronderzoek”, RW 1997-1998, 81-83.
-
DE
THIBAULT
DE
BOESINGHE, J., “Is artikel 990 van het Gerechtelijk Wetboek van
toepassing in strafzaken?”, RW 1973-1974, 1043-1046. -
DECOKER, J., “De vaste vergoeding bij verzet of enkel hoger beroep van de beklaagde”, T.Strafr. 2015/1, 17-19.
-
GOOSSENS, F., “Een nieuw koninklijk besluit houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken”, T.v.W. 2007, 337.
-
HELSEN, P., “De verplichte veroordeling van de burgerlijke partij tot de kosten van het strafonderzoek: strijdigheid met artikel 6 EVRM?”, T.Strafr. 2009/6, 301-303.
-
HUYBRECHTS, L., “De Europese Richtlijn betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures en de Belgische wet en rechtspraak”, NC 2011, afl. 1, 1-7.
-
KEEREMAN, A., “Alarmdag bij justitie: een publieke ingebrekestelling”, Juristenkrant 25 maart 2015, 1 en 16.
-
LORENT, A., “Les frais de justice répressive”, RDPC 1983, 609-664.
-
SNELDERS, N., “Gerechtskosten in strafzaken terug naar af? Voorlopig wel…”, RABG 2009, 319.
-
SAMOY, I. en SAGAERT, V., “De wet van 21 april betreffende de verhaalbaarheid van kosten en erelonen van een advocaat”, RW 2007-08, 674-698.
142 Bibliografie -
SPRONKEN, T., “Kroniek van het straf(proces)recht”, NJB 2013/786, 1-14.
-
VAN CAENEGEM, P., “De deskundige in strafzaken krijgt zijn verdiende loon”, A.J.T. 1999-00, 805-809.
-
VAN DEN BROECK., A., “De relevantie van het onderscheid tussen hoofdelijkheid en de in solidum gehoudenheid in het domein van de medeaansprakelijkheid”, TPR 2013, afl. 2, 953-1034.
-
VAN VOLSEM, F., “De rechtsplegingsvergoeding en de strafrechter: een ietwat moeilijk huwelijk”, NC 2008, 379-425.
-
VERSTREPEN, G. en DELBROUCK, L., “Hoe gelijk krijgen aanleiding kan geven tot het betalen van een rechtsplegingsvergoeding”, RABG 2013/14, 1010-1011.
-
VAN VOLSEM, F., “Nogmaals over de rechtsplegingsvergoeding in strafzaken: niet voor de (in het gelijk gestelde) stedenbouwkundig inspecteur, wel voor of lastens de (in het (on)gelijk gestelde) tussenkomende verzekeraar”, RABG 2010/11, 28-36.
-
VANWALLEGHEM, P., “Automatisch tegenberoep door openbaar ministerie is niet onwettig”, Juristenkrant 25 februari 2015, 2-3.
-
VANDROMME, S., “Wie de toogbel luidt, moet rondje betalen”, Juristenkrant 105, 5.
-
FREYNE, T., “Wetgeving op de gerechtskosten hervormd”, Juristenkrant 13 juni 2007, 7.
-
X., “Gerechtskosten voor telefoontap”, NJW 2011, afl. 238, 173.
-
X., “Telefoontap”, Juristenkrant 2013, afl. 265, 7.
-
X., “Geen commissie voor de gerechtskosten”, Juristenkrant 26 februari 2014, 14.
-
X., “Commissie voor de gerechtskosten”, Juristenkrant 17 december 2014, 11.
-
X, “Gerechtskosten”, NJW 28 mei 2014, 450-451.
BIJDRAGEN IN VERZAMELWERKEN EN REEKSEN -
ARNOU, P., “Seponering” in P. ARNOU, A. VANDEPLAS, en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en Strafvordering. Commentaren met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 1994, 22 p.
-
BYTTEBIER, K. en HENDRICKX, K., Voorrechten en hypotheken in hoofdlijnen in K. BYTTEBIER en K. HENDRICKX (eds.), In hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2005, 787 p.
-
CHRISTIAENS, A. en HUTSEBAUT, F., Het al dan niet tegensprekelijk karakter van de (uitvoering van) het deskundigenonderzoek in strafzaken, in D. DE BUYST, P. KORTLEVEN,
T.
LYSENS
en
C.
RONSE
(eds.),
Deskundigenonderzoek, Mechelen, Kluwer, 2009, 16 p.
Bestendig
Handboek
Bibliografie 143 -
DE PEUTER, J., De rechtstreekse dagvaarding van de benadeelde voor de strafrechtbank in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1985, 35 p.
-
DE SMET, B., “Vergelijkend DNA-onderzoek in strafzaken”, CABG 2003/4, 53 p.
-
DE SMET, B., “Deskundigenonderzoek in strafzaken” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU en S. VAN OVERBEKE (eds.), Strafrecht en strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Kluwer, 2014, 57 p.
-
DE SMET, B., Deskundigenonderzoek in strafzaken in APR, Gent, Story-Scientia, 2001, 373 p.
-
HUTSEBAUT, F., Het deskundigenonderzoek in strafzaken in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1987, 48 p.
-
KORKMAZER, F. en LAMON, H., “Het verhaal van de verhaalbaarheid: het Grondwettelijk Hof heeft gesproken”, CBR Jaarboek 2008-09, Antwerpen, Intersentia, 2009, 45-76.
-
LORENT, A., Frais de Justice in Droit pénal et procédure pénal, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2003, 28 p.
-
MEESE, J., “De rechtsplegingsvergoeding in strafzaken” in M. DAMBRE en P. LECOCQ (eds.), Rechtskroniek voor vrede- en politierechters, Brugge, die Keure, 2013, 275289.
-
PELSER, C.M., “ Artikel 591. Vergoeding van proceskosten” in C.P.M. CLEIREN, M.J.M. VERPALEN en J.H. CRIJNS (eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2013, 10 p.
-
PELSER, C.M., “Art. 592a. Proceskosten benadeelde partij.” in C.P.M. CLEIREN, M.J.M. VERPALEN en J.H. CRIJNS (eds.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2015, 3 p.
-
RENARDEN, B. en JEUNIAUX, P., De kosten en het gebruik van DNA-onderzoek in strafzaken, 9 maart 2012, nicc.fgov.be.
-
TRAEST, P. en GOMBEER, T., “De toepassing van het gerechtelijk wetboek in strafzaken” in A. VAN OEVELEN et al. (eds.), CBR JAARBOEK 2008-2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, 455-503.
-
TRAEST, P. en VAN CAENEGEM, P., “Het deskundigenonderzoek in strafzaken” in G. DE LEVAL en B. TILLEMANS (eds.), Gerechtelijk deskundigenonderzoek. De rol van de accountant en de belastingsconsulent, Brugge, die Keure, 2003, 345-444.
144 Bibliografie -
TRAEST,
P.
en
VAN
CAENEGEM,
P.,
“De
tegensprekelijkheid
van
het
deskundigenonderzoek in strafzaken: een status questionis ten behoeve van de praktijk”, T. Strafr. 2000, 45-53. -
TRAEST, P. en VAN CAENEGEM, P., Het deskundigenonderzoek in strafzaken, s.l., 2014, 113 p.
-
VAN BEMMELEN,
J., Ons strafrecht 4: Strafprocesrecht, Alphen aan den Rijn, Samson,
1995, 510 p. -
VAN WOENSEL, A.M., “Vergoeding van andere kosten (art. 591 Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2004, 2 p.
-
VAN WOENSEL, A.M., “Vergoeding van rechtsbijstandkosten etc. (art. 591a Sv.)” in A.M. MEVIS, J. BOKSEM, J.M. REINTJES en P.M. FRIELINK (eds.), Handboek Strafzaken, Alphen aan den Rijn, Kluwer, 2004, 9 p.
-
VANDEPLAS, A., Consignatie van de burgerlijke partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 1992, afl.14, 7 p.
-
VANDEPLAS, A., Consignatie van de rechtstreeks dagende partij in Strafrecht en Strafvordering: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer 2001, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, afl. 36, 7 p.
-
VERSTRAETEN, R.,
“Recente ontwikkelingen inzake strafprocesrecht” in R.
VERSTRAETEN en D. VAN DAELE (eds.), Themis, Brugge, die Keure, 2007, 104 p. -
VERSTRAETEN, R., De burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter in Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1986, 35 p.
-
VERSTRAETEN, R., “De houdbaarheidsdatum van de burgerlijke partijstelling voor de onderzoeksrechter” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven. Liber amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 969.
KRANTENARTIKELS -
X. “Ook Antwerpse gerechtstolken staken voor achterstallig loon”, De Standaard 14 november 2014, www.destandaard.be.
-
X., “Gerechtsexperts dreigen met stakingen”, De Standaard 5 november 2014, 7.
-
VANHECKE, N., “Belgische laboratoria verliezen DNA-analyse”, De Standaard 10 juli 2013, www.destandaard.be.
Bibliografie 145 -
VANHECKE, N., “Slimmer onderzoeken drukt uitgaven justitie en lost sneller zaken op”, De Standaard, 16 maart 2015, 8.
-
X,
“Opleidingsprogramma
magistraten”,
NICC
Magazine,
nr.
5,
2-3,
www.nicc.fgov.be. -
X, Tevreden minister van Justitie na begrotingscontrole, 30 maart 2015, www.koengeens.be.
INTERNET -
COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE GERECHTELIJKE ORDE, Gerechtskosten in strafzaken. Uitgaven 2011, www.cmro-cmoj.be.
-
X, Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie werft twee extra forensisch adviseurs aan, 22 mei 2004, justitie.belgium.be.
-
GEENS, K., Het Justitieplan, 2015, justitie.belgium.be.
-
Hoge Raad voor de Justitie, Aanbevelingen over het deskundigenonderzoek in strafzaken en in sociale zaken, 14 mei 2003, 4-5, www.hrj.be.
-
Advies HrJ, Advies over de wetsvoorstellen inzake verhaalbaarheid: terugbetaling van kosten en erelonen van advocaten, 25 januari 2006, www.hrj.be.
