Wie aakt Haar lem? Wil jij ook een bijdrage leveren? Kijk op of stuur een naar

Wie aakt Haar lem?

Alle Haarlemse beelden van Flickr

Editie

03_herfst_2015

Wie Maakt Haarlem? is een kwartaallijkse uitgave met artikelen en opinies over de stad Haarlem. Het is een blad om observaties en verwondering te delen met mensen die daar in geinteresseerd zijn en zo de discussie over de stad levendig te maken en actueel te houden. Het is een uitgave van het cross-disciplinaire platform Wie Maakt Haarlem. Een platform voor betrokken Haarlemse ruimtelijke professionals die actief willen bijdrage aan de stad.

Wil jij ook een bijdrage leveren? Kijk op www.wiemaakthaarlem.nl of stuur een e-mail naar [email protected].

event wie maakt haarlem?

Arjan Luiten & Max van Aerschot· Wie Maakt Haarlem · [email protected]

Wil jij een bijdrage leveren aan het Haarlem van de 21-ste eeuw? Dan ben je van harte welkom bij het event ‘Wie Maakt Haarlem?’, op dinsdagavond 17 november in de grote zaal van het Patronaat in Haarlem! ‘Wie Maakt Haarlem?’ vindt plaats in het kader van ‘Het jaar van de Ruimte’ en gaat over het maken van en de makers in de stad. Lang had de overheid deze rol maar de verhoudingen veranderen. Het accent komt in diverse vormen van samenwerking steeds vaker ook bij ander partijen te liggen. De vraag op welke manier(en) dat zou kunnen is actueel en vraagt om invulling. Volgens de bedenkers van ‘Wie Maakt Haarlem?’ liggen hier voor Haarlem kansen en kunnen we de intelligentie van energieke betrokken burgers daarbij gebruiken. Het doel van het event is dan ook om de aanwezige kennis te mobiliseren en deze vervolgens te koppelen aan bevlogen, betrokken stadsmakers. Gehoopt wordt op deelname uit zoveel mogelijk disciplines. De stad is immers niet alleen het domein van architecten en stedenbouwers. De bedoeling is om een informeel netwerk te vormen waar ideeën en voorstellen verzameld kunnen worden.

De moderator van de avond is Guido Wallagh (bekend van Nederland wordt Anders). Sprekers zijn onder meer: Hans Leeflang (Jaar van de Ruimte), Daan Quakernaat, Paul Gerretsen (Deltametropool), Ton Venhoeven (voormalig Rijksadviseur Infrastructuur), Judith Lekkerkerker (Ruimtevolk), Joost Ravoo (NS), Steven Slabbers (landschapsarchitect) en Wienke Bodewes (directeur Amvest en voorzitter Neprom). Mede op basis van hun kernachtige inbreng wordt in groepsverband gesproken over aspecten als stedelijke netwerken, stedelijke samenwerking, de circulaire stad, de klimaatadaptieve stad en de virtuele stad. ’Wie maakt Haarlem?’ begint 17 november om 18.00 uur (tot uiterlijk 22:00 uur) en is gratis toegankelijk. Er wordt voor broodjes en soep gezorgd. Het aantal plaatsen is beperkt. Vooraf aanmelden is daarom verplicht. Dat kan via www.wiemaakthaarlem.nl/. We hopen op je aanwezigheid en op je enthousiaste inbreng. Graag tot ziens bij ‘Wie Maakt Haarlem?’.  •

De circulaire stad; van schaarste naar overvloed Erik Boele – de Zeeuw · Social Innovator & Co-creator · [email protected]

Een verhaal over koffieprut, bier en oesterzwammen Nederland schrijft weer groeicijfers - de maatschappelijke opinie wil ons doen geloven dat we de crisis achter ons laten. Statistici van CPB en CBS bevestigen dit met cijfers - vooral macro-economische cijfers. Naar microniveau vertaald zien die plaatjes er toch vaak anders uit. Veel huishoudens ervaren nog steeds de crisis aan den lijve en zien niets terug van het herstel. Voor hen is de realiteit anders en het uitzicht naar beter een troebele werkelijkheid. De economische groeicijfers worden gestuurd door een steeds kleiner wordende groep die zich een steeds groter deel van de schaarste toe-eigent, terwijl we om ons heen een steeds grotere overvloed lijken te ervaren. Alles lijkt mogelijk, maar is het ook haalbaar voor iedereen? Een zich steeds sterker ontwikkelende onderstroom denkt van wel, wil het anders en steekt daar veel energie in. Onder meer bedrijfs- en burgercoöperaties (energie, zorg, welzijn, arbeid en bezit) manifesteren zich steeds vaker - eerder in de krimpregio’s, maar nu steeds vaker ook in de stedelijke gebieden waar groei en (angst voor) krimp zich naast elkaar ontwikkelen. Zij zetten zich in voor wat een deel van de samenleving ‘de kanteling’ noemt. Door aan de goede knoppen te draaien zou de zogenaamde vooruitgang zomaar een echte vooruitgang kunnen zijn, bereik-

Wie Maakt Haarlem

03_herfst_2015

p_ 2

baar voor iedereen. Steeds meer mensen geloven dat het anders kan - ja, anders móét. Steeds vaker hoor je dat de circulaire stad daar een leidende rol in kan spelen. Nieuwe waardecreatie Een circulaire aanpak geeft nieuwe denkkaders, met andere uitgangspunten dan het huidige economische systeem, dat vooral uitgaat van kostenoptimalisatie en winstmaximalisatie, waarbij een lineaire uitkomst een vanzelfsprekendheid is geworden. Veel maatschappelijke (on)kosten (vaak externe kosten genoemd) worden daarbij niet meegenomen in het ontwerp. Bij het circulaire ontwerp staat duurzaamheid en instandhouding centraal en wordt vooral gekeken naar resources die lokaal aanwezig zijn. Door integraal te denken en te ontwerpen worden opeenvolgende productielijnen ontwikkeld, die in de opbrengst elkaar ondersteunen, waardoor de term ‘afval’ verdwijnt. In de circulaire economie hebben we het vaak alleen nog over grondstoffen waarbij restproducten input zijn voor een volgende of andere productiecyclus. Als we deze integrale aanpak doortrekken naar de input van arbeid, of liever gezegd menselijke input, komt ook daar een nieuwe benadering om de hoek kijken. Door het circulaire denken kunnen we ook de factor arbeid als een echte toegevoegde waarde

as linear: virgin materials are taken from nature and used to make products, which are then consumed and eventually disposed of.

circular economy systems diagram below. The tighter the cycle the more economic value is retained.

This model gives rise to chronically high levels of waste and creates dependence between economic development and inputs of new virgin materials. In a world of finite resources, this model cannot work in the long run, and there are indications that it is reaching its limits.

The successful implementation of circular models depends on the combined leveraging of key building blocks including product design, new business models, reverse logistics and systems conditions.

anders gaan benaderen. Niet meer de mens als een lineaire productiefactor, die aan het eind van de Economic opportunities from implementing productlevenscyclus afvalproduct wordt dat In contrast, a circular economy is a global aeen circular economy are tremendous. Just in economic model that aims to decouple economic terms of materials costs, the model has been gedumpt/gestort wordt in de databank van UWV growth and development from the consumption estimated to enable savings of USD 630 billion en bijstand, input voor een complex nieuwe cyclus of finite resources. It is restorative by design,maar and for medium-lived goods in the EU and USD 706 billion for fast-moving consumer goods aims to keep products, components and materials van herscholing, of anderszins op weg naar nieuwe globally. Additionally, more circular models allow at their highest utility and value, at all times. nieuwetomaatschappelijke, mitigate risks from material price Unlike a linear economy, itwaardecreatie is about optimising in hetbusinesses volatility andDe material supply. systems rather than components. This includes circulaire productiesysteem. mens weer centraal, careful management of materials flowing in both als vertegenwoordiger van essentiële kwaliteiten biological and technical cycles. In technical cycles, The Ellen MacArthur Foundation, Towards the Circular materials are maintained, reused, refurbished die we nodig and hebben1Economy, voorVolume een 1,goed functionerende 2012 (as a last resort) recycled. In biological cycles, 2 The Ellen MacArthur Foundation, Towards thevan Circular samenleving. Een veel positievere benadering non-toxic materials are cascaded and eventually Economy, Volume 2, 2013 returned to the soil, thus restoring natural capital. het element arbeid, waarbij ieder mens een bijdrage en waarde kan toevoegen/creëren. CIRCULAR ECONOMY - an industrialkan system leveren that is restorative by design 1

2

Increasingly powered by renewable energy Mining/materials manufacturing

Farming/collection 1 Parts manufacturer

Biological cycles Biochemical feedstock Restoration

Technical cycles

Product manufacturer

Recycle

Biosphere Service provider

Refurbish/ remanufacture Reuse/redistribute

Biogas

Maintenance

Cascades 6 2803 0006 9

Anaerobic digestion/ composting Extraction of biochemical feedstock2

Consumer

User

Collection

Collection

Energy recovery Leakage to be minimised Landfill

Grafische representatie van de “Circulaire Aanpak”

Socialer, waardevoller en duurzamer Denk op sociaal maatschappelijk vlak aan serviceverlening in wijken (vervoer, onderhoud), stadslandbouw (paddenstoelen uit bierproductieresten of koffieprut) en groenbeheer, verduurzaming van wijken en buurten, duurzame energie, nieuwe zorgmodellen, elektromobiliteit en het stimuleren van de deeleconomie. Processen waarbij aandacht en tijd voor elkaar weer ruimte krijgen en de passie van mensen centraal staat. Samen waarde creëren levert daarbij meer op dan de som van individuele lineaire processen nu. Waar individuele lineaire processen nog veelal via financiële besluitvorming(€€€ transacties) tot stand komen, biedt de circulaire stad mogelijkheden voor nieuwe waardemodellen. Een hybride systeem van financiële, sociale en maatschappelijke kaders, waarbij ook het sociaal en maatschappelijk kapitaal in beeld wordt gebracht. Dat levert een veelvoud aan profijt, waarde en waardering op. Naast individuele behoeftebevrediging wordt ook maatschappelijk en sociaal rendement belangrijker, omdat steeds meer mensen met weinig financiële middelen kunnen meeprofiteren en de wijk en stad er zichtbaar socialer, waardevoller en duurzamer van wordt.

Een nieuwe werkelijkheid Koffieprut, nu gezien als een afvalproduct van een eenzijdige keten met als resultaat een kop koffie ’s morgens bij het ontbijt, kan waarde toevoegen aan nieuwe ketens. Nu al blijkt het een uitstekende voedingsbodem voor oesterzwammen, maar er lijkt meer mogelijk te zijn. De granen die nodig zijn voor de productie van bier blijken nog voldoende van kwaliteit om koek mee te bakken. Algen, de vervuilers van oppervlaktewater, blijken uitstekende leveranciers van biobrandstof en eiwitten te zijn. We staan aan het begin van het ontdekken van nieuwe waardecycli in wat we tot nu toe onze economie noemden. Lokaal, regionaal, landelijk en internationaal liggen er kansen voor een nieuwe werkelijkheid. Circus Circulair In Haarlem ziet een groeiende groep mensen de potentie van deze nieuwe manier van samenleven. Vanuit samenwerking hebben we in korte tijd een bidbook kunnen samenstellen. Een digitaal boek met kansen, organisaties, bedrijven, individuen en activiteiten die bijdragen aan het realiseren van deze nieuwe wereld. Zij dragen de sleutel naar een toekomst van overvloed, waarin meer mogelijk is en mensen bereid zijn hun kennis in te zetten voor het realiseren van echte duurzaamheid. Sluit aan en informeer naar de mogelijkheid om mee te doen. Wij overhandigen je graag de sleutel voor succes. Als netwerk heeft Wie Maakt Haarlem zich al aangesloten. Als individuele deelnemer ben je van harte welkom.  • Kijk op www.circuscirculair.nl en doe mee. Alleen samen creëren we een wereld waarin echte vooruitgang bereikbaar is voor iedereen. 2

We zullen op deze plek vanaf nu regelmatig publiceren over de voortgang binnen het Circus Circulair. Want een circus zal het worden, met vallen en opstaan.

BIDBOOK

De cover van het bidbook van Circus Circulair

HAARLEM

p_ 3

03_herfst_2015

Wie Maakt Haarlem

haarlem smart city

Arjan Luiten · smart city consultant & developer · [email protected]

Om in de richting van een antwoord te komen op de vraag wat een smart city is, kies ik voor ‘define by practice’. Ofwel, dat wat onder de noemer ‘smart city’ wordt gepresenteerd of uitgevoerd, definieert wat een smart city is. Wat mij daarin opvalt, is dat het in Nederland voornamelijk een technologisch concept is. Partijen als Siemens, KPN, IBM en Atos staan te springen om hun smartcity-oplossingen te pluggen. Dit komt impliciet neer op het afnemen van hun technologie en software die, eenmaal in werking, de efficiency van de stad verhogen en verder optimaliseren. Ze tonen daarbij aan dat de informatietechnologie een enorm krachtig middel is om een samenhang aan te brengen in de stad. Het resulteert mogelijk in een lager energieverbruik, minder verkeersopstoppingen, enzovoorts. Daarbij hebben de meeste mensen inmiddels een telefoon die deze informatie ontsluit, hoe kan het ook anders, de smartphone. Ik denk echter dat een smart city veel verder reikt dan een technologisch concept. De smart city wordt gepresenteerd als iets nieuws, maar is in werkelijkheid een vervolgstap in de evolutie van de stad. De informatietechnologie maakt dingen mogelijk die eerder niet konden, maar “What is the city but its people?”, om de woorden van Shakespeare maar aan te halen [2]. Uiteindelijk moet de ontwikkeling van de stad gericht zijn op het verbeteren van de kwaliteit

van leven voor de mensen die in de stad wonen of werken. Ik zeg niet dat technologie dat niet doet, mijn stelling is alleen dat technologie een middel is voor de mens in de stad en geen doel op zichzelf. Een kleine twee maanden geleden schoof ik aan bij de door de gemeente Haarlem georganiseerde bijeenkomst ‘Haarlem Smart City’. Een supergoed initiatief. Hier zaten de gebruikelijke partijen aan tafel: natuurlijk een groot deel ambtenaren, KPN, andere telecomrepresentanten, sensorontwikkelaars en IT-backofficebouwers. Het gesprek aan tafel was technologisch georiënteerd en mijn angst is dat de gemeente deze oriëntatie overneemt. In mijn optiek heeft de overheid juist de verantwoordelijkheid om smart cities vanuit een maatschappelijk perspectief te benaderen en te investeren in de civiele component in de smart cities. Door nieuwe, aanvullende ‘practices’ op te bouwen of mogelijk te maken - want de overheid moet dit niet in haar eentje willen doen -, verruim je de definitie van de smart city en breng je de stad weer terug bij de mensen! En niemand weet hoe dit moet, want niemand weet hoe de stad er over dertig jaar uitziet. En de stad is te groot en veelzijdig om vanuit één perspectief te benaderen. Succes is dus niet gegarandeerd, maar de noodzaak om ermee aan de slag te gaan is er wel. Haarlem, ontwikkel zelfstandig een visie op de smart city vanuit een stedelijk perspectief en niet vanuit een technologisch perspectief. Daar ligt de uitdaging om van Haarlem een slimmere stad te maken. En natuurlijk help ik daar graag bij. Literatuur suggestie: Smart Cities - Alex Townsend [01] https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_Nederlandse_plaatsen_met_stadsrechten [02] http://www.imsdb.com/scripts/Coriolanus.html

IBD, songdo, Zui- Korea

Als ik vertel dat ik me bezighou met smart cities krijg ik vaak de vraag: “Wat is dat dan, een smart city?” Dit is een vraag die in mijn optiek nauwelijks te beantwoorden is. Hij komt overeen met de vraag wat een stad is. Over het antwoord op wat een stad is hebben we allemaal een idee, of op zijn minst een gevoel. Maar de definities zijn niet toereikend, omdat ze de complexiteit van de stad niet kunnen omvatten. Behalve voor de mensen die nog steeds het criterium ‘stadsrechten’ als definitie voeren. Wie van jullie weet waar de stad Berlikum ligt? [1]

Midtwon, New York City, VS

La Défense, Parijs, Frankrijk

Welke van deze drie afbeeldingen toont de smart city, of op zijn minst de slimmere stad? En welk beeld toont de stad waarin je, van deze drie, het liefste zou willen wonen?

Wie Maakt Haarlem

03_herfst_2015

p_ 4

Public waste business. Betaalt de vervuiler?

Peter Oeberius Kapteijn · Project- & Conceptontwikkelaar · [email protected]

Sinds een jaar wonen we in de binnenstad van Haarlem. Wat een feest! Komend vanuit een grijze muizenis in Heemstede naar de reuring van historie, terrasjes, pop-up-initiatieven en het leven in de stad. Er is echter één, dagelijks terugkerende, ergernis: straatvuil. En daar ben ik de afgelopen periode eens wat verder in gedoken. Waar komt al dat vuil vandaan en iedere dag weer? Wat is het reguliere aanbod van de vuilverwerking? Wie zijn de vervuilers en wat zijn de spelregels voor het weggooien van je troep? Is het allemaal wel zo erg of ben ik gewoon een enorme azijnpisser? Ik ben wat snapshots gaan nemen van onze buurt. Gathering evidence, so-to-speak. CSI Haarlem Waste Department. Algemene constatering: rondom de Grote Houtstraat, het Verwulft, Botermarkt moet je heel voorzichtig je voeten optillen. De stoep is bezaaid met honderdduizend platgetrapte kauwgompjes, die zich daar de afgelopen vijftig jaar genesteld hebben. Of een glijbaan als het regent (als je mazzel hebt is het tegengestelde waar: een vers kauwgompie trekt draden tussen jou en de stoeptegel). Een maand terug viel het me pas op, doordat er een daarin gespecialiseerd bedrijf bezig was met een soort stoom-hogedrukspuitmachine een aantal vierkante meters van de stoep te reinigen tegenover de entree van V&D, wat een hele ochtend duurde. Stoep en straat zijn geplaveid met papier, verpakkingsresten, gebroken glas en peuken. Zonder scrupules Ik constateer dat er drie belangrijke vervuilers zijn: gebruikers (de iedere vorm van opvoeding ontberende homo sapiens), vogels (de krijsende en koerende meeuwen en duiven - die niet voor niets in Amsterdam beter bekend zijn als ‘vliegende ratten’ -) en aanbieders (de grootste vervuilers: de zogenoemde fastfoodrestaurants, onder aanvoering van het grootste snel-voedselinstituut ter wereld: de firma McDonald’s). Je hoeft geen lid van het CSI Waste Department Team te zijn om de laatstgenoemde in zijn kladden te grijpen op een ‘heterdaadje’. Schaamteloos en zonder scrupules weet dit instituut zijn klanten te verleiden de verschillende verpakkingsonderdelen door de historische binnenstad te distribueren, zonder daar verder enige serieuze vorm van verantwoordelijkheid voor te nemen.

Twintig afvalproducten Laten we eens een maaltijd van deze multinational (ter info: het aantal bestellingen bij McDonald’s bedraagt 68 miljoen per dag, uitgesmeerd over ruim 35.000 vestigingen in 119 landen; bron: Wikipedia) onder de loep nemen in relatie tot het afvalproces. Een McMenu bevat de volgende verpakkingscomponenten: een papieren zak, zes servetjes (waarom niet één?), een polystyreen doosje, waarin een smikkelburger in een papieren wikkel zit (+ sla, saus, kaas, ui, etc.), een plastic cupje met saus, afgedekt met een cellofaantop (als je bijv. McNuggets hebt), een kartonnen doos met friet en fritessaus, ook in een plastic cup met dit cellofaan, een kartonnen beker met een plastic rietje en een plastic deksel. Als je echt trek hebt, neem je nog een salade erbij in een plastic disposablebakje met deksel en met plastic bestek. Twintig (!) afvalproducten, als ik goed tel. Bent u er nog? Daar krijg je toch trek van!

Brandschone straten Oké, ‘hier opeten of meenemen?’ Meenemen? Red alert! De verantwoordelijkheid van het ‘restaurant’ gaat tot de grote vuilnisbak buiten de deur, daarna gaat het tussen de ‘meenemer’ en de gemeente, want ik denk dat slechts 10 procent van de meenemers hun huis (lees vuilnisbak) haalt. Resultaat

Het bijzondere is dat eigenlijk niemand zich meer ergert aan het fenomeen van straatvuil. Het hoort schijnbaar bij ons straatbeeld anno 2015, je kijkt gewoon de andere kant op. Ammenooitniet! Hoe heeft het zo ver kunnen komen dat we dat allemaal pikken? Mijn gedachten gaan even uit naar Singapore, waar de straten brandschoon zijn. Misschien moeten we de spelregels wat aanpassen.

p_ 5

03_herfst_2015

Wie Maakt Haarlem

terug te plaatsen. Dan is het leed vaak al geschied. De bak wordt weliswaar geleegd, maar de troep die er naast ligt is voor de ‘sweepers’. Coole veeg-en-zuigkarretjes met roterende borstels die het vuil opzuigen, al dan niet begeleid door mannen met bladblazers die het losse vuil in de baan van de sweepers blazen.

Litter bugs pay big time There’s a reason why the streets of Singapore are almost glistening with cleanliness. A litter law dating from 1968 means litter bugs can be fined $ 1000 for the first conviction and $5000 for repeat convictions. On top of that, you’ll be forced to do community labour. And if you offend three times, you’ll have to wear a lovely sign, which states, “I am a litter lout”. Selling chewing gum is forbidden Gum chewers, beware – put your chewed gum in the bin or you could face a hefty fine. Singapore prohibited the sale of gum after authorities noticed a prolific amount of chewed gum being stuck in subway stations and on cars. Mints might be the safer option if you have a case of garlic breath. Coole karretjes Dus opvoeding en attitude zijn grondleggers van het merkwaardige fenomeen dat het schijnbaar niemand iets kan schelen. (Ik wil niet de moraalridder uithangen, maar je moet eens kijken wat iemand op straat met z’n sigaret doet die op is). Enfin, zijn er nog meer oorzaken aan te wijzen waardoor we onze troep niet gewoon in de bak gooien? Komt het misschien doordat de regulier geplaatste bakken wellicht niet (meer) op hun taak berekend zijn? Is hun capaciteit onvoldoende? Zijn er te weinig? Voldoen ze nog aan de huidige eisen? Dat laatste is natuurlijk een interessante vraag. Hebben we in de ‘zero’s’ een ander type straatvuil dan in de tijd waarin de huidige containers ontworpen zijn? In het hele centrum hebben we een geweldig ondergrondse vuilcontainers voor huisvuil, die iedere ochtend geleegd worden. Gigantische vrachtwagens tillen de megacontainers middels hun hydraulische kraan boven hun openslaande luiken, alvorens de troep via de bodem van de containers los te laten. Waarom zijn de straatvuilcontainers eigenlijk niet aangesloten op dit systeem? Iedere ochtend rijden de vuilkarretjes van afvalverwerker Spaarneland de losse (straat)vuilcontainers langs, waarvan medewerkers met een speciale sleutels de binnenbak loskoppelen en in hun karretje legen, alvorens deze weer

Wie Maakt Haarlem

03_herfst_2015

p_ 6

Ideeën De vogels? Vanaf vijf uur ’s ochtends voeren de meeuwen rond het Verwulft en de Botermarkt een battle of garbage met elkaar, zo lijkt het wel. De waarheid is dat ze elkaar in de veren zitten rondom de publieke afvalbakken. Met hun haaksnavels vreten ze de zakken stuk en proberen de achtergebleven restjes op te vreten. Ook zij zijn debet aan de troep op straat. Maar dat komt doordat we hun de gelegenheid bieden. Lees: de afvalbakken zijn open aan de bovenzijde, waardoor ze bij het vuil kunnen. Tsja, lijkt me oplosbaar. Maar er is nog veel meer natuurlijk. Waar het om gaat, is wat we er aan gaan doen! Ik heb wel een paar ideeën: ··McDonald’s sluiten (scheelt 50% van je initiële zwerfvuil en zet bovendien forse stappen in het aanpakken van het obesitasprobleem (-;) ··McDonald’s neemt Spaarnelanden over (heb je meteen een paar honderd verrijdbare McDonald’s-billboards) en maakt zich populair als maatschappelijk verantwoorde organisatie. ··Bernt Schneiders c.s. proclameren een nieuwe stadsregel: vuil (een peuk, kauwgom, wikkel, zakje of wat dan ook) op straat gooien kost je € 100 (creëert werkgelegenheid en genereert stadsinkomsten). ··De afvalbakken worden aangesloten op het ondergrondse systeem, zodat we niet meer de containervrachtwagens én de losse afvalbaklegers (kosten & efficiency) hoeven te laten rijden en het vliegende gilde (alle meeuwen terug naar zee, IJmuiden en Zandvoort) geen kans meer krijgt de troep door het straatbeeld te sleuren. ··In Arnhem en Almere heeft Dura Vermeer een ondergronds afvaltransportsysteem aangelegd; wellicht een haalbaarheidsonderzoek waard voor Haarlem? ··Een campagne waarbij we elkaar aanspreken op gedrag.

Design Design kan daaraan natuurlijk een belangrijke bijdrage leveren; in Central Park in New York is in 2012 een nieuw ontwerp voor publieke afvalbakken gelanceerd.  •

New York - Central Park garbage

London: bomvrije container & infozuil

Parijs

Almere & Arnhem: ondergronds afvaltransport

··

De stad is van ons allemaal. Als we het vuilprobleem aanpakken, wordt het een nog groter feest. Daarbij is het bewezen dat een opgeruimde omgeving ook het bewustzijn ondersteunt om geen troep op straat te gooien.

Almere & Arnhem: schematische doorsnede va

[contactadvertentie]

RUIMTLK VRMGVR ZKT HNDIGE WBSITEBOUWR OM SAMN HRLM OP CIRCULRE KRT TE ZTTN. BRVN NR WMH. Douwe IJskamp ∙ Ruimtelijk vormgever · [email protected]

Berlijn

““Steden en regio’s zullen om hun eigen positie te versterken (...) een omslag moeten maken van het zoeken naar besparing en efficiency naar het (lokaal) toevoegen van waarde ... Het ontdekken van nieuwe verbindingen en meer circulaire processen hierin is noodzakelijk om deze omslag te maken.” [01]

In deze publicatie worden twee pijlers voor het realiseren van deze omslag onderscheiden: 01∙ circulatie van kennis en vaardigheden middels platte en informele netwerken; 02∙ circulatie van stromen. Dat processen in productie en gebruik geen begin en eind meer hebben, maar zo veel mogelijk duurzaam aan elkaar worden gekoppeld. Het gaat daarbij niet alleen over grondstoffen, energie en afval, maar ook over geld, beschikbare ruimte, transport en competenties. Tokyo

San Fransisco

Creation

tsysteem [OAT].

an het OAT.

De wil en nieuwsgierigheid om samen dingen te doen wordt steeds groter en de voorbeelden hiervan zichtbaarder. Er ontstaan nieuwe coalities die nieuwe businessmodellen onderzoeken, andere vormen van financiering ontwikkelen en alternatieven voor gemeenschapstaken opzetten. Daarnaast geeft de aandacht voor het leggen van nieuwe verbindingen een impuls aan het denken en voelen over waarden als geluk, gezondheid, gemeenschap, autonomie en verantwoordelijkheid. Lokaal niveau Haarlem kent al een aantal plekken, bijvoorbeeld het Seinwezen, waar verschillende netwerken en stromen bij elkaar komen. Er zijn echter veel meer initiatieven die zich nog enkel concentreren op één onderdeel van de keten, of waar de kennis, vaardigheden en tijd ontbreken om zich te ontwikkelen zoals ze zouden willen. De slag die nu gemaakt moet worden is het verbinden van deze stand-alone-initiatieven. Bij voorkeur op lokaal niveau, omdat dit het contact en afstemming eenvoudiger maakt en de stad (+ regio) hierdoor slimmer en duurzamer wordt. Door het aan elkaar koppelen van kleine projecten worden portfolio’s groter en daardoor interessanter voor andere ketenpartijen en ook belangrijker als gesprekspartner voor instanties zoals de gemeente of onderzoeksinstituten. Bovendien komt er meer inzicht in de keten als geheel en de mogelijkheden daarbinnen. Digitale kaart Dit artikel is een oproep voor het maken van een digitale kaart van Haarlem waarop te zien is welke initiatieven er in Haarlem zijn, waar ze in de keten staan en wat hun dynamiek is. Wat mij voor ogen staat, is een website vergelijkbaar met www.oogstkaart.nl, maar dan met meer informatie en specifiek voor Haarlem en omgeving. GEGEVENS De inzet is er en ook de informatie. Het enige wat nog KETEN ontbreekt, is een websitebouwer die kans ziet om zo’n map te maken. Wie hier graag aan mee wil werken, wordt van harte uitgenodigd zich te melden bij de redactie van Wie Maakt Haarlem.   DYNAMIEK Format circulaire kaart Acquisitie n.a.v. deze advertentie (m.n. aanmeldingen van initiatieven) wordt zeer op prijs gesteld!  • naam:

contact:

financien

ruimte

 advisering

bedrijfs verzamel gebouw

grondstof/produc.

site:

energie

2D/3D printen

competenties

afval

ontwerp / advies

 geen afval

transport  verhuur e-bike

architectuur / productdesign

verpakkings design

beheer openbare ruimte

inzameling / scheiding afval

businessmodel

financiering

bijdrage aan gemeenschap

gerichte verhuur

 aandeelhouders

stimuleren innovatieve techniek

conceptontwikkeling + duurzame productie

[01] Ruimtevolk, Het perspectief van de circulaire stad, [link]

hergebruik verpakkings mat. parkeer service

instructie

opdracht + vrij werk via galerie

 crowdfubding

communicatiemiddel voor mensen met stoornis

webwinkel

 subsidie

1e prijs duurzaamheidswedstrijd

overheid

algemene middelen

afvalinzameling-scheiding / werkervaringsplek / klimaat neutrale werkplek

Laat van jezelf horen met deze aanmeldingskaart

p_ 7

03_herfst_2015

Wie Maakt Haarlem

Stationsplein Haarlem, niet voor mensen Juan Nibbelink · Ruimtelijk Vormgever & Trendwatcher · [email protected]

Ik hoef mij niet te verplaatsten in een dame van 72 of een moeder met kinderwagen om te kunnen verwoorden wat er mis is met het Haarlemse Stationsplein. Dat het plein aan vernieuwing toe was, daar was voor 2010 iedereen het wel over eens. Haarlem heeft dan wel het mooiste station van Nederland, maar het plein had de dubieuze eer het lelijkste stationsplein van Nederland te heten. Het leek dan ook geen grote uitdaging om hier een grote verbeteringsslag te maken. Om mijn verhaal positief te beginnen: ik vind dat er veel verbeterd is aan het Haarlemse straatbeeld in de afgelopen jaren. Dat kan niemand ontkennen, hoewel er hier en daar wel sprake is van compromissen, daar waar bepaalde krachten in de stad nog invloed hebben op het proces naar werkelijke shared space in de binnenstad. Klassieke fout Terug naar het nieuwe Stationsplein. Daar heb ik als professional uiteraard een mening over, maar vooral als ervaringsdeskundige en mens. Ik woon in Noord en benader het station dus vanaf deze zijde. Ik zal u de obstakels op de route besparen als ik deze route van 700 meter met de fiets wil afleggen. Ook zal ik verder geen woorden meer vuil maken aan de lange wachttijden bij de verkeerslichten voor voetgangers en fietsers aan deze zijde en evenmin zal ik uitweiden over de, merendeels leegstaande, ‘architectuur’ aan deze kant van het station. Ik kan echter niet voorbijgaan aan het ‘maanlandschap’ dat al bijna tien jaar de bestrating van het entreegebied markeert. Hier zal op korte termijn wel een duurzamere oplossing voor komen, zodra de fietsflat klaar is. De fietskelder is vaak vol en het algemene probleem met fietsrekken is dat hier nauwelijks fietsen in passen met kratten of brede bagagerekken. Er zijn mensen die dit probleem terugleggen bij de fietseigenaars, maar in feite is dit een uitdaging voor de ontwerpers. Eigenlijk is de fietskelder best goed, behalve dat men de klassieke fout heeft gemaakt met nummers te werken om de gang te onthouden waar je fiets staat. Uit onderzoek blijkt dat afbeeldingen beter zijn. Ik ben al een paar keer meer dan een kwartier bezig geweest mijn fiets terug te vinden. Met kleuren werken kan ook, mits er rekening wordt gehouden met de honderdduizenden, met name, kleurenblinde mannen. Betere route Eenmaal weer terug op het plein zelf begint de echte ellende. Ik heb het dan niet over de bronzen Kenau en Ripperda; die kan ik best hebben. Het gaat er over dat dit plein niet ontworpen is voor mensen. Sommige mensen noemen het ruimtelijk, wat in dit geval synoniem is voor desolaat. Het is grafisch ontworpen en niet vanuit de menselijke maat of behoeftes. Er is geen mogelijkheid te schuilen voor guur weer of de felle zon. Hiervoor moeten de passagiers onder de afkapping zijn, tegen het NS-station aan.

Wie Maakt Haarlem

03_herfst_2015

p_ 8

Om te zitten kun je daar ook terecht, want de betonnen blokken op het plein zelf nodigen daar niet echt toe uit. Als je dan de tegenwoordigheid van geest hebt om zo ver van de halte je bus op tijd waar te nemen, dan begint de uitdaging om over de busracebaan naar je halte te komen zonder aangereden te worden. Er is geen enkele aanwijzing over hoe je je bus zonder kleerscheuren en op tijd kunt bereiken. Ergo: je bevindt je midden in het bussenterritorium en je bent tot last. Toeterend, zuchtend en gebarend proberen de buschauffeurs jou duidelijk te maken dat de luchtbrug de betere route zou zijn geweest. En net als je denkt dat je heelhuids en met behoud van enige waardigheid je halte hebt bereikt, ontdek je door de sneeuw turend dat de laatste bus die je wist te ontwijken die was waar je ik had moeten zitten. Secundaire plek Dit zijn mijn ervaringen. 44 jaar en nog vlot ter been, zonder stok en zonder rollator of kinderwagen. Op de smalle haltes hebben ze nog wel grote, zeer dure, stalen palen neergezet die het plein in donkere tijden wat aanlichten, maar die vooral het lelijke pand tegenover het station benadrukken, in plaats van het aan het zicht te onttrekken. Anderen zouden deze palen beschrijven als ‘architectenfallussen’, maar daar waag ik mij niet aan. Ook de technische aspecten laten zeer te wensen over. De ‘vloerramen’ die de fietsenstalling van meer daglicht moeten voorzien, worden nekkenbrekers bij een paar graden onder 0, de meeste lichtlijnen in de bestrating zijn inmiddels buiten werking en het groen op het plein is dramatisch ondervertegenwoordigd. De policy van de gemeente lijkt er sowieso een te zijn die gezelligheid op het plein ontmoedigt. Hier en daar wordt een terrasje geprobeerd, maar op deze vlakte is dat een druppel op de gloeiende plaat. De horecahokjes onder het afdak dragen ook niet bij aan de kwaliteit van het plein, alhoewel je nu tenminste je bus kan missen met iets in je maag. Jammer dat de NS de prachtige raampartijen op de hoek rechts naast de hoofdingang geen publieke functie meer geeft. Deze hoek is eigenlijk prachtig. Helaas hebben de parkeergarage en het voormalige UWV-kantoor deze hoek gedegradeerd tot een secundaire plek. Ik heb toch al nooit begrepen hoe het kan dat de prachtige hoofdingang van het station niet meer aan het plein ligt. •

Stationsgebouw en plein rond 1960

Stationsgebouw en plein rond 1934

Stationsgebouw en plein rond 1934

Stationsplein anno 2015

Stationsplein anno 2015

Stationsplein anno 2015

Stationsplein anno 2015

p_ 9

03_herfst_2015

Wie Maakt Haarlem

Future Farms: een nieuw leven op ongebruikt terrein Bram Derckx · the green artist · [email protected]

Donderdag 10 september was er een publicatie van de rijksoverheid, met als titel: “Meer ruimte voor natuur op braakliggende bouwgrond”. Nederland beschikt over 40.000 hectare ongebruikte grond. Kortom: deze grond wordt verwaarloosd en onbenut gelaten. Dit biedt genoeg opties om creatieve projecten een kans te geven. Zo kun je denken aan tijdelijke stadslandbouw, op een natuurlijk wijze bodemverontreiniging verhelpen, het kweken van bomen voor de stad of sedum voor de aanleg van groendak. Verhoogde bedden Diezelfde dag was ik in het gemeentehuis om een gebruiksovereenkomst te ondertekenen. Dit betekent dat ik op 1 oktober 2015 mag starten met een tijdelijk stadslandbouwproject in de Waarderpolder. Deze verwilderde kavel wordt een ‘eetbare tuin’, maar ook een tuin die rekening houdt met de behoeften van de fauna. Zo komt er voldoende dracht voor bestuivers en vegetatie voor vogels. In samenwerking met het milieuplein van Spaarnelanden worden er bakstenen, hout, compost en aarde aangeleverd. Omdat de kavel niet de eigenschap heeft van landbouwgrond (vervuilde ondergrond - toplaag is gesaneerd) gaat er gewerkt worden met verhoogde bedden. Werkprestatie verbeteren Het doel van dit project is op innovatieve manieren voedsel te kweken in de stad. Het omliggende bedrijfsleven, bewoners en sociale organisaties werken en denken mee over de invulling en concrete realisatie van dit stadslandbouwproject. Op deze manier komen meerdere groeperingen van de samenleving met elkaar in contact. De tuin moet een inspirerende en rustgevende werking hebben op werkende mensen in de omgeving, om zo hun werkprestatie te verbeteren. Er komt ruimte om in de buitenlucht te kunnen netwerken, zonder het idee te hebben dat je je bevindt op een industrieterrein.

Geodomes II

Wie Maakt Haarlem

De gedroomde tuin

03_herfst_2015 p_ 10

Geodomes I

Bijdrage leveren Dit initiatief is mede dankzij Platform Haarlem Groener en de gemeente Haarlem tot stand gekomen. De gemeente heeft een aantal kavels/terreinen beschikbaar gesteld voor tijdelijke stadslandbouw. Deze informatie is te vinden op de website van de Groene Mug. Platform Haarlem Groener heeft een lijst opgesteld met bedrijven en personen die hier graag een bijdrage aan willen leveren. Zo willen Connexxion, MAAK Haarlem, Spaarnelanden, GGZ inGeest (acute dagopvang) en een aantal individuen zich verbinden met dit project. Groene olievlek Toch wil ik de stoute schoenen even aantrekken: het project is tijdelijk, maar ik heb permanente plannen. Mijn droom is om - in samenwerking met het bedrijfsleven - verticale landbouw, geometrische kassen en alternatieve energieopwekking te demonstreren. Met deze uitgangspunten kan de groene sector een boost krijgen en als een ‘groene olievlek’ door de Waarderpolder stromen. Het project wordt gekoppeld aan de stichting Future Farms. De tuin krijgt de naam ‘Tuinderij de Waardering’, bedacht door de rayonmanager van Connexxion. Locatie: Minckelersweg, tussen het bezoekadres van Spaarnelanden en PostNL.  •

Met de wind in je kop

Peter Oeberius Kapteijn · Project- & Conceptontwikkelaar · [email protected]

Januari jongstleden heeft de gemeente Haarlem te kennen gegeven mee te dingen naar de prestigieuze titel ‘Fietsstad 2016’. Cora Yfke Sikkema (GroenLinks) heeft het project in handen van haar ambtenaren gelegd om de felbegeerde titel ‘Fietsstad 2016’ binnen te slepen. We zijn benieuwd!

of vriendin kunt kletsen, informatie uitwisselen, van mening kunt verschillen, je hart kunt luchten, over schoolproblematiek kunt bomen. Beetje mindset dus en goed voor je sociale ontwikkeling. Maar …, er ligt een megamarkt open voor de fiets als middellange woon-werkdistributeur. Als logistieke gezondheidsfreak, annex snelheidsmaniak. Als pure kick voor alle werkers, lokaal of in een straal van 40 km van huis! Je ziet ze zo nu en dan langs de Ringvaart zoeven, de ‘early adopters’, herkenbaar aan de vliegjes tussen hun tanden.

Zonder file Voor een schijntje van de huidige kosten, want geen brandstofkosten, afschrijving of bijtelling leasebak, parkeerkosten – of -boetes – en ‘te laat komen’ wegens het niet kunnen vinden van een parkeerplaats. (NB Wist u dat een OV-fiets € 3,15 per dag kost? = ‘no-brainer’…). Fietsen is beter voor hart en bloedvaten. En al je andere organen. In plaats van als stresskonijn bij thuiskomst - doordat de telefoon in de auto gewoon doorging - opgeruimd en bijgetankt aan de familiedis aanzitten. Zonder file en opgeruimd, met de wind in z’n kop. En op tijd.

Enkele feiten Wij zijn al meer dan honderd jaar een fietsland. Even wat feiten: ··De gemiddelde Nederlander legt meer dan 1000 km (1018 km) per jaar af. ··Er zijn 18 miljoen fietsen in Nederland (meer dan 1 per inwoner). ··In 2014 zijn er 225.000 e-bikes verkocht in ons land. ··In 2015 worden er waarschijnlijk 265.000 e-bikes verkocht. ··Het aantal verkochte e-bikes is dit jaar 25% van het totale aantal verkochte fietsen in Nederland. ··De gemiddelde prijs van een e-bike is € 2.065. ··Per dag maken in Nederland 5 miljoen fietsers 14 miljoen fietsritten. ··In 2014 kwamen er 185 fietsers om in het verkeer, tegenover 187 inzittenden van een personenauto. ··De CO2-uitstoot van 1 reizigerskilometer van een elektrische fiets is 26 keer zo klein als die van een auto. ··Bij een alleen-rijdende forens is dit zelfs een factor 40. ··Een automobilist neemt 7 keer zo veel plek in als een fietser. ··Een langs de weg geparkeerde auto neemt 8 keer zo veel ruimte in beslag als een fiets in een fietsenrek. ··Een auto op een parkeerterrein neemt maar liefst 16 keer zo veel ruimte in. ··Iedere autokilometer die in de Randstad (stedelijk gebied) wordt vervangen door een fietskilometer, levert 41 cent aan maatschappelijke baten op. ··71% van de verplaatsingen is korter dan 7,5 kilometer. ··Van deze korte ritten wordt 26% gelopen en 37% gefietst. Voor 36% van deze korte ritten wordt de auto gebruikt. ··De fiets wordt het nieuwe horloge. ··Fietsen is KOEL …

Pure kick De huidige infrastructuur (ik heb het over fietspaden) in Nederland behoort tot de beste ter wereld. In de praktijk is het merendeel van de fietsgebruikers nu die van binnenstedelijke werkers en scholieren. Laatstgenoemden leggen dagelijks groepsgewijs de route van en naar school af, omdat het de kortste en goedkoopste klap is. En omdat je met je vriend

Groene toekomst We kennen de e-bike al een aantal jaren, maar associëren deze toch met name als vriendelijke en ongelooflijk slecht vormgegeven trapondersteuner voor senioren. Een elektrische rollator met trapaandrijving. Ik ga u vertellen dat dit beeld snel tot het verleden behoort. Er is een nieuwe generatie fietsen in aan-

Bijzonder interessant in dezen is het thema waaraan deelnemende gemeenten getoetst worden, namelijk ‘bikenomics’. En geloof me, beste lezer, bikenomics is nu nog een vreemde term, maar staat inhoudelijk aan de basis van een revolutie. De fiets als serieus alternatief voor de lease-bak. Bikenomics gaat over de economische meerwaarde van de fiets. Het aantoonbare economische voordeel, dat helaas door Amerikanen moest worden uitgevonden in plaats van ons Hollanders (die toch samen met de Denen en een paar honderd miljoen Chinezen aantoonbaar het wereldfietsfront vormen). Bikenomics rekent de voordelen door van verminderde CO2-uitstoot, productie van fietsen, gezondere werkers, banengroei in de fietsenindustrie, minder parkeerboetes, verminderde wegendruk, vaarwel files, etc. etc. Voor Haarlem betekent bikenomics dat door bijvoorbeeld het aanleggen van een goede fietsinfrastructuur vanuit Bloemendaal, Haarlem, Overveen, Aerdenhout en Heemstede de forens daadwerkelijk zijn vette Audi A6 inlevert en op de fiets z’n woon-werkverkeer naar Amsterdam doet. In hetzelfde tijdsbestek, of korter. Wow!

p_ 11 03_herfst_2015

Wie Maakt Haarlem

tocht en de Eurobike fietsbeurs in Friedrichshafen jongstleden augustus heeft enkele van deze pareltjes aan het grote publiek gepresenteerd. Elektrisch fietsen wordt een feest. Enige voorbeelden van nieuwe Pedelecs (e-bikes die tot 45 km/u gaan):

Maar ook Nederlandse fabrikanten roeren zich met fraaie producten:

Indicatief is ook dat de meeste autofabrikanten een concept bike (al dan niet elektrisch) ten tonele brengen. Zij hebben als geen ander de knowhow, de productiemogelijkheden en een visie op een groene toekomst. En waarom zou je als BMW geen fiets kunnen maken? Maatschappelijke winst Bikenomics (moeten we echt een beter woord voor vinden) is ontegenzeggelijk het antwoord op de vele woon-werkmobiliteitskwesties, waaronder files. Een antwoord op toenemende hartinfarcten door werkstress. We willen niet nog meer asfalt. Niet nog meer parkeerplaatsen. In een duurzame en circulaire economie moeten we anders denken en acteren. Qua maatschappelijke kosten en baten is de overstap van de auto naar de fiets altijd gunstig. Buiten de bebouwde kom is de maatschappelijke winst 4 tot 7 cent per kilometer. Vooral in stedelijke gebieden in de Randstad zijn de baten hoog: 41 cent per kilometer. In stedelijke gebieden buiten de Randstad bedraagt de winst 10 cent per kilometer. De cijfers zijn ook te zien als het bedrag dat de maatschappij ervoor over mag hebben om iemand over te laten stappen op de fiets.

Oproep: maak ons centrum autovrij (zie het artikel in WieMaaktHaarlem van mei 2015 van Hans en Remco) en gebruik de vrij te komen parkeerruimten voor openbaar gebied en (hernieuwde) fietsparkeerruimte, inclusief elektrische aansluitingen en beveiligde parkeerplaatsen. Laat de automobilist van buiten de stad z’n auto parkeren op een transferium (in bijvoorbeeld Schalkwijk) en vanaf daar op de e-fiets of met het openbaar vervoer naar het centrum gaan. Het laaghangende fruit heeft twee wielen en een set trappers. En die snelweg naar Amsterdam? Ik zeg: herstel de functie van jaagpad van de aloude trekvaart, door er een al dan niet overdekte vierbaans fietsweg van te maken. Met een servicepunt, annex theehuis halverwege, juist, bij Halfweg. In het wegdek of de overkapping zitten zonnecellen verwerkt, waardoor de fiets via een magnetisch veld opgeladen wordt. De verschillende rijbanen zijn voor de verschillende snelheidscategorieën. De eerste echte snelweg voor fietsers creëren, zoals in 1839 de stoomtrein de eerste verbinding tussen Amsterdam en Haarlem een begin van een nieuw transporttijdperk inluidde. L’histoire se répète, in die zin dat we opnieuw geschiedenis kunnen schrijven.

Eerste trein van Haarlem naar Amsterdam

Trekvaart met jaagveld Haarlem Amsterdam

1816 Baron Karl von Drais

2015 emoto onetwo

NB We zijn benieuwd hoe het bidbook van de gemeente eruitziet in haar poging de felbegeerde titel ‘Fietsstad 2016’ binnen te slepen …  • Bronvermelding: Fietsersbond, Bovag, diverse fabrikanten, gegevens Eurobike, Pedelecs& E-bikes.

over deze uitgave

beeldverantwoording

Wie Maakt Haarlem is een cross disciplinair platform van en voor de nieuwe generatie Haarlems Ruimtelijke Professionals om elkaar te ontmoeten, te inspireren & elkaar verder te helpen. In deze tijd waarin je nadrukkelijker dan ooit samenwerkt met andere professionals probeert Wie Maakt Haarlem een informeel netwerk te vormen tussen geëngageerde Haarlemmers die willen bouwen aan deze stad.

Zoekopdracht Haarlem p.1 Circulaire Aanpak p.3 Circus Circulair p.3 La Défense, NYC & Songdo p.4

Redactie: Arjan Luiten, Frank den Hertog, Juan Nibbelink, Douwe IJskamp, Peter Oeberius Kapteijn, Hein Veldmaat & Tjeerd Gunning Verspreiding & Oplage: Digitaal via website, e-mail & social media. Geen gedrukte oplage. Wil je ons helpen aan een gedrukte versie? Neem contact met ons op!

Wie Maakt Haarlem

03_herfst_2015 p_ 12

Waste Business p. 5,6&7 Digital Interface p.7 Stadstrends p.8&9 Future Farms p.10 E-Bikes p.11&12

Flickr; CC.BY Ellen MacArthur Foundation. www.circuscirculair.nl Phil Beard, Arjan Luiten &   Well’ml’nakwan Peter Oeberius Kapteijn Douwe IJskamp Juan Nibbelink Bram Derckx Peter Oeberius Kapteijn &   zie ook bronvermelding